PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011

Prosiding Nadwah Ulama Nusantara (NUN) IV: Ulama Pemacu Transformasi Negara
disunting oleh: Azmul Fahimi Kamaruzaman, Ezad Azraai Jamsari, Ermy Azziaty Rozali, Farid Mat Zain, Hakim Zainal,
Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad, Maheram Ahmad, Md Nor Abdullah, Napisah Karimah Ismail & Zamri Arifin
© Jabatan Pengajian Arab dan Tamadun Islam, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Selangor
ISBN 978-983-9368-57-4 (2011), http://www.ukm.my/nun/prosiding%20atas%20talian.htm

Pemikiran Fiqh Tuan Guru Haji Abdullah Lubok Tapah

Muhyiddin Abdullah, Muhammad Adib Samsudin & Mohammad Zaini Yahaya

Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam

Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi, Selangor

Abstrak: Tuan Guru Haji Abdullah merupakan salah seorang daripada tokoh ilmuan yang berjaya dihasilkan
di Kelantan Darul Naim. Beliau menjadi pakar rujuk segenap lapisan masyarakat untuk menyelesaikan
permasalahan yang timbul, terutamanya dalam persoalan fiqh kerana penguasaan ilmu agama yang sangat
tinggi. Oleh itu, matlamat kajian ini dijalankan adalah untuk mengkaji pemikiran fiqh Tuan Guru Haji
Abdullah. Dalam menjalankan kajian ini, pengkaji meletakkan tiga objektif, iaitu menonjolkan latar belakang
Tuan Guru Haji Abdullah bin Haji Abdul Rahman, mengenal pasti sumbangan Tuan Guru Haji Abdullah bin
Haji Abdul Rahman kepada masyarakat di sekitar kawasan Pondok Lubuk Tapah dan menganalisis pemikiran
fiqh Tuan Guru Haji Abdullah bin Haji Abdul Rahman. Kajian yang dijalankan ini adalah berbentuk kualitatif
dengan menggunakan instrumen analisis dokumen dan temubual sebagai metode kajian. Segala hasil
maklumat kajian ini diperolehi daripada rujukan ilmiah yang berkaitan dengan tajuk kajian yang dibuat oleh
pengkaji seperti buku-buku, artikel, suratkhabar, majalah, temubual dengan ahli keluarga Tuan Guru Haji
Abdullah, beberapa pelajar Tuan Guru Haji Abdullah dan masyarakat sekitar Pondok Lubok Tapah, dan lain-
lain yang sesuai dijadikan rujukan. Setelah selesai menjalankan kajian, pengkaji mendapati bahawa pendapat
yang dikeluarkan oleh Tuan Guru Haji Abdullah, ada yang selari dengan fatwa yang dikeluarkan oleh Majlis
Fatwa Kebangsaan dan Majlis Ugama Islam Kelantan, dan ada yang bertentangan dengan fatwa yang
dikeluarkan oleh kedua-dua agensi badan tersebut.

PENGENALAN Abdul Rahman dan salah seorang pelajar ayahanda

Latar Belakang: Nama penuh beliau ialah Haji
Abdullah bin Haji Abdul Rahman bin Che Wan bin
Senik bin Haji Muhammad bin Lebai Abdul Latif
bin Abdullah. Di kalangan masyarakat setempat,
beliau lebih dikenali sebagai ‘Abang Aji’ atau
‘Abang Aji Lah’. Bagi masyarakat luar pula, beliau
dikenali sebagai ‘Tok Guru Haji Lah Lubok Tapah’.
Anak kepada pasangan Haji Abdul Rahman bin Che
Wan dan Hajjah Nik Zainab binti Che Mud ini mula
melihat dunia yang fana ini pada pukul 11 pagi hari
Jumaat, pada bulan Rejab 1340 Hijrah bersamaan 11
Februari 1933 di Pondok Lubok Tapah (Raja Nuru
Afida 2009: 45). Beliau merupakan anak kedua
daripada tujuh orang adik beradik. Adik beradik
kandung beliau yang lain adalah Hajjah Halimah,
iaitu kakak sulung, Haji Ahmad, Hajjah Aminah,
Hajjah Aishah, Hajjah Aidah dan Hajjah Aliyah.
Selain itu, beliau juga mempunyai adik beradik
sebapa kerana ayahandanya telah berkahwin dengan
Hajjah Zainab binti Mamat setelah kematian
isterinya, iaitu bonda kepada Haji Abdullah, Hajjah
Che Zainab. Perkahwinan kedua ayahanda beliau ini
telah dikurniakan tiga orang cahaya mata, iaitu Haji
Abdul Rahim, Adnan dan Asyirah (Kamariah 2011).
Pendidikan awal Tuan Guru Haji Abdullah bermula
daripada ayahanda beliau sendiri, Tuan Guru Haji
beliau, Haji Yusuf @ Haji Jusoh atau dikenali di
kalangan masyarakat sekitar dengan panggilan
‘Abang Aji Soh’ (Kamariah 2011). Tuan Guru Haji
Abdullah juga mendapat pendidikan al-Quran
daripada bonda beliau dan telah khatam al-Quran
sewaktu berusia 9 tahun (Raja Nur Afida 2009: 45).
Tuan Guru jua menuntut di Sekolah Melayu Rakyat
Pasir Mas selama enam tahun. Setelah menamatkan
pengajian di sekolah tersebut, beliau tidak ke mana-
mana institusi pendidikan. Beliau hanya menuntut
ilmu di pondok ayahanda beliau sehingga berusia 20
tahun (Raja Nur Afida 2009: 45). Pada tahun 1953
Masihi, beliau bersama dengan adindanya dan
rombongan yang lain berangkat menuju ke Kota
Suci Makkah melalui Perlabuhan Pulau Pinang
(Abdullah 2011). Perjalanan dari Tanah Melayu ke
Tanah Suci Makkah melalui jalan laut mengambil
masa empat belas hari kerana halangan ombak yang
kuat (Raja Nur Afida 2009: 45). Dugaan Haji
Abdullah semasa di atas kapal amat teruk, kerana
mengikut cerita dari isterinya, beliau seorang yang
mabuk laut. Namun, demi usaha mencari ilmu dan
menggalas harapan yang diberi oleh keluarga dan
masyarakat kampung, kesusahan tersebut berjaya
ditempuhi.
Setibanya Tuan Guru Haji Abdullah di Tanah
Suci Makkah, Masjid al-Haram merupakan pusat
pengajian Haji Abdullah sepanjang beliau menuntut

334
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
ilmu di sana bersama-sama adinda beliau dan rakan-
rakan seperjuangan yang lain (Ezad Azraai & Fazlini
2006: 201). Sepanjang mendalami pengajian ilmu di
sana, beliau telah menuntut ilmu daripada beberapa
orang tokoh ulama yang terkenal di sana. Ulama-
ulama tersebut ada yang berasal dari negara-negara
yang terletak di Asia Tenggara atau Nusantara atau
juga dikenali sebagai ulama Jawi dan ada yang
berasal dari Timur Tengah. Antara ulama yang
berasal dari Nusantara adalah (Ezad Azraai &
Fazlini 2006: 201; Khairil 2010; Raja Nur Afida
2009: 46):
 Al-Syeikh Abdul Qadir Bin Abdul Muttalib Al-
Mandili.
 Al-Syeikh Engku Abdul Jalil Al-Indonisi
 al-Syeikh Haji Abdul Rahman Daud Al-Fatani
 Al-Syeikh Ismail Bin Abdul Qadir Al- Fatani
(dikenali sebagai Pak Da Ail).
 Al-Syeikh Mokhtar Afnan.
 Al-Syeikh Muhammad Daud al-Fatani
 Al-Syeikh Muhammad Daud Bin Sulaiman Al-
Kalantani.
 Al-Syeikh Muhammad Yaasin Isa Al-Padani
 Al-Syeikh Soleh Idris Al-Kalantani
 Al-Syeikh Soleh Saika
 Al-Syeikh Sulaiman Ambon Al-Indonisi
 Al-Syeikh Zakaria Al-Indonisi
Manakala, guru-guru beliau yang berasal dari
negara Timur Tengah pula antaranya adalah (Ezad
Azraai & Fazlini 2006: 201; Khairil 2010; Raja Nur
Afida 2009: 46).:
 Al-Syeikh A’rabi Al-Idris Al-Maghribi
 Al-Syeikh Abdullah Al-Lahhaji
 Al-Syeikh Hasan Muhammad Al-Massyat
 Al-Syeikh Muhammad Amin
 Al-Syeikh Muhammad Noor Al-Bahraini
 Al-Syeikh Sayyid A’lawi Sayyid Abbas
 Al-Syeikh Sayyid Al-Yamani.
Tuan Guru Haji Abdullah merupakan seorang
pelajar yang bersungguh-sungguh dalam menuntut
ilmu. Kesungguhan beliau semasa menuntut ilmu di
Kota Suci Makkah dapat digambarkan melalui dari
cerita-cerita beliau sendiri tentang pengalaman-
pengalaman beliau semasa menuntut ilmu di sana.
Antaranya ialah:
 Selama 14 tahun menuntut ilmu di sana, beliau
dapat menghadiri kesemua kelas pengajian yang
beliau ikuti kecuali hanya untuk tiga hari sahaja
kerana demam.
 Beliau tidak pernah tidur pada waktu siang
sepanjang masa beliau menuntut ilmu di Kota
Suci Makkah kerana sibuk menuntut ilmu.
335
 Beliau sering mengambil saf di hadapan dan
berhadap dengan guru-gurunya di dalam kelas-
kelas pengajian yang beliau ikuti.
Dengan kesungguhan yang beliau tunjukkan
semasa menuntut ilmu membuatkan guru-gurunya
kasih kepadanya hingga ada di antara guru beliau
yang melewatkan sedikit kuliahnya semata-mata
kerana menunggu kedatangan Tuan Guru Haji
Abdullah yang terlewat sedikit kerana baru selesai
mengikuti kuliah halaqah guru yang lain (Kamariah
2011).
Setelah lima tahun menuntut ilmu di Mekah,
beliau telah diberi keizinan oleh guru-guru beliau
untuk membuka satu halaqah dan berterusan lebih
kurang sembilan tahun. Ianya terhenti apabila beliau
mengambil keputusan untuk pulang ke Tanah
Melayu (Kamariah 2011; Luqman 2011; Raja Nur
Afida 2009: 46).
Setelah 13 tahun tahun berada di perantauan,
ayahanda beliau telah mengirimkan surat kepada
beliau. Dalam surat tersebut, ayahanda beliau telah
meminta beliau pulang ke Tanah Melayu.
Walaubagaimanapun, beliau membalas surat
ayahanda beliau itu dengan menyatakan hasrat untuk
berada di Tanah Suci Makkah dalam tempoh yang
lebih lama lagi. Ayahanda beliau telah mengizinkan
kehendak beliau. Pada tahun berikutnya,
ayahandanya sekali lagi telah mengutuskan surat
kepada beliau agar kembali ke Tanah Melayu.
Kehadiran surat kedua ini membuatkan beliau
mengambil keputusan untuk kembali ke tanah air.
Namun, sebelum beliau berangkat pulang,
beliau bersama-sama dengan rakan-rakan
seperjuangan yang lain seramai 14 orang terpaksa
menghadapi satu ujian yang akan menentukan sama
ada mereka semua layak untuk mendapat tauliah
atau tidak. Mereka semua akan diuji tahap
kemampuan masing-masing dalam membaca,
mentafsir dan menerangkan kembali isi kandungan
beberapa buah kitab yang telah dipelajari sepanjang
tempoh pembelajaran mereka di sana. Apabila
keputusan ujian tersebut diumumkan, beliau
bersama dua orang sahabatnya telah lulus dan layak
untuk menerima ijazah tauliah dan tamat pengajian
pada bulan Muharam tahun 1386 Hijrah (Anon.
2008).
Setelah kembali dari perantauan untuk
menuntut ilmu, akhirnya beliau telah mendirikan
rumah tangga dengan Hajjah Yas @ Kamariah binti
Haji Abdul Ghani pada tahun 1966 ketika beliau
berusia 33 tahun (Ezad Azraai & Fazlini 2006: 203).
Tuan Guru Haji Abdul Ghani, iaitu bapa mertua
beliau adalah pengasas dan pengajar di Pondok
Kubang Bemban yang terletak di Pasir Mas. Bapa
mertua beliau juga merupakan salah seorang anggota
Jemaah Ulama’ Majlis Agama Islam Kelantan
semasa hidupnya (Ezad Azraai & Fazlini 2006:
203).
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
Perkahwinan yang diatur oleh keluarga ini
berkekalan sehingga kematian Tuan Guru Haji
Abdullah ini telah dianugerahkan seramai lima
orang cahaya mata, iaitu dua anak lelaki dan tiga
anak perempuan iaitu Hajjah Nafisah, Haji Luqman,
Hajjah Nasimah, Hajjah Nabilah dan Haji Hamdan.
Semua anaknya menerima pendidikan asas dan
mempelajari bacaan al-Qur’an daripada beliau
sambil dibantu oleh isteri beliau. Anak-anak beliau
juga menerima pendidikan agama di Sekolah
Menengah Arab Pasir Mas yang kini dikenali
dengan nama Maahad Muhammadi Pasir Mas
(MMPM). Semua anak Tuan guru Haji Abdullah ini
telah mendirikan rumah tangga dan berjaya dalam
pekerjaan yang diceburi. Empat dari lima anak
beliau menceburi bidang pendidikan, iaitu Haji
Luqman, dan Hajjah Nasimah yang menjadi
pensyarah manakala Hajjah Nafisah dan Hajjah
Nabilah menjadi guru. Haji Hamdan pula bekerja
sebagai penasihat syariah di EON Capital Berhad
(Nasimah 2011 dan Luqman 2011).
Aktiviti seharian Tuan Guru Haji Abdullah
bermula dengan solat Subuh secara berjemaah di
masjid. Pada pukul 8.30 pagi, beliau memulakan sesi
pengajaran ilmu fiqh, usuluddin dan hadis Nabi. Sesi
ini akan berakhir pada pukul 10.30 pagi. Selepas itu,
beliau menyambung pengajaran setelah selesai solat
Zohor sehingga jam 3.00 petang denagan mengajar
tafsir al-Qur’an dan ‘ulum al-hadith. Setelah selesai
solat Maghrib, sesi pengajaran kitab dilakukan
bersama masyarakat tempatan dan para pelajar.
Pengajaran kitab usuluddin, tasawuf dan tauhid pula
diteruskan selepas solat Isyak sehingga jam 10.00
malam. Aktiviti pengajaran kitab ini beliau jalankan
di dalam masjid.. Aktiviti pengajaran tidak diadakan
di Pondok Lubok Tapah bermula pada Khamis
malam dan diganti dengan bacaan Yasin dan akan
bersambung semula pada Jumaat malam. Pada pagi
Sabtu pula, Tuan Haji Abdullah akan mengajar di
Pondok Kubang Bemban, Pasir Mas iaitu pondok
bapa mertuanya bermula jam 10.30 pagi dan akan
berakhir apabila masuknya waktu Zohor. Halaqah
pengajian di pondok bapa mertuanya ini
kebanyakannya dihadiri olej mereka yang telah arif
dalam ilmu agama seperti tok-tok guru, tok-tok
lebai, para imam dan penggemar halaqah pengajian
kitab (Raja Nur Afida 2009: 47). Begitulah jadual
pengajaran kitab beliau setiap minggu.
Selain daripada aktiviti menyebarkan ilmu
agama kepada masyarakat sekitar di masjid, beliau
juga sering dikunjungi oleh masyarakat luar.
Kunjungan yang bertali arus dan tidak pernah putus
tidak pernah ditolak oleh beliau melainkan apabila
beliau benar-benar berada dalam keadaan terdesak
dan terlalu sibuk (Abdullah 2011 & Kamariah
2011). Kebiasaannya, kunjungan masyarakat luar ke
teratak beliau adalah untuk mendapatkan penjelasan
mengenai masalah yang dihadapi ataupun untuk
mendapat air penawar. Beliau akan tetap cuba
memenuhi hajat dan keperluan setiap pengunjung
336
yang datang, tidak kira siang mahupun malam, pagi
ataupun petang sekali pun beliau dalam keadaan
penat (Abdullah 2011). Apabila beliau dalam
keadaan penat, beliau tidak akan keluar berjumpa
dan melayan tetamu yang datang, sebaliknya beliau
akan berada di dalam sebuah bilik yang telah
dikhaskan untuk beliau berehat. Para tetamu akan
dilayan oleh beberapa pelajar Pondok Lubok Tapah
yang memang ditugaskan oleh Tuan Guru Haji
Abdullah untuk berada di rumahnya dan melayan
tetamu yang datang. Pelajar-pelajar tersebut akan
melayan tetamu yang datang, mengambil dan
mencatat segala keperluan dan hajat setiap
pengunjung yang datang. Apabila hajat-hajat dan
keperluan-keperluan telah diambil, keperluan dan
hajat tersebut akan dibawa ke dalam bilik Tuan Guru
Haji Abdullah berada. Setelah selesai, pelajar-pelajar
tersebut akan mengagih-agihkan air penawar kepada
setiap pengunjung (Kamariah 2011).
Sebagai seorang ulama dan tokoh yang
disegani, Tuan Guru Haji Abdullah memiliki
keperibadian yang elok. Tuan Guru Haji Abdullah
amat menghormati tetamu yang bertandang. Beliau
tidak jemu untuk melayan tetamu yang datang
menemui beliau. Pintu rumah beliau sentiasa terbuka
untuk kunjungan para tetamu dan pengunjung yang
mahu bertandang ke rumah beliau untuk pelbagai
tujuan, sama ada kunjungan tersebut atas dasar
menziarahi beliau, mahu meminta khidmat nasihat
dan panduan, mahu penjelasan tentang sesuatu
hukum agama, ataupun untuk mendapatkan khidmat
perubatan secara tradisional, iaitu air penawar.
Beliau akan cuba memenuhi dan melayani
kunjungan-kunjungan tersebut dengan sebaik
mungkin walaupun beliau dalam keadaan yang penat
(Kamariah 2011).
Beliau juga terkenal dengan sifat ketegasan
dalam hal yang berkaitan dengan permasalahan
agama dan sewaktu mengajar. Bagi beliau, tiada
kompromi dalam bidang keagamaan. Ketegasan ini
dapat dilihat dengan keseriusan dan komitmen
beliau dalam menyebarkan ilmu agama kepada
masyarakat. Sepanjang pengkaji menetap di Pondok
Lubok Tapah dan menuntut ilmu agama dengan
beliau, pengkaji pernah beberapa kali melihat beliau
menegur dan memperbetulkan perbuatan atau
kelakuan para jemaah solat yang melakukan
kesilapan secara terus. Antaranya:
 Beliau pernah menegur seorang jemaah solat
yang tidak mengangkat tangan secara betul
ketika mengaminkan doa selesai solat. Individu
tersebut tidak serius dalam beribadat dan telah
membangkitkan kemarahan beliau. Selesai
sahaja berdoa, beliau terus menegur perbuatan
individu tersebut yang disifatkan beliau sebagai
perbuatan yang sedikit tidak beradab kerana
seolah-olah tidak menghormati permintaan (doa).
yang dipinta kepada Allah s.w.t. Beliau
seterusnya memberikan dan menunjukkan cara-
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
cara dan adab-adab yang perlu diamalkan semasa
berdoa.
 Beliau pernah menegur jemaah solat yang
diimami oleh beliau sendiri. Peristiwa ini berlaku
apabila beliau telah terlupa bilangan rakaat solat
yang telah ditunaikan. Oleh itu, beliau telah
menambah bilangan rakaat untuk menghilangkan
was-was. Apabila beliau selesai mendirikan
solat, beliau mendapati terdapat sebilangan
daripada jemaah yang mendirikan solat di
belakang beliau turut menambah bilangan rakaat
dan terus menjadi makmum kepada beliau serta
tidak meniatkan pemisahan diri (mufaraqah).
daripada terus mengikuti imam. Beliau menegur
perbuatan jemaah tersebut dan menjelaskan
perkara yang perlu dilakukan sekiranya situasi
seperti itu berulang lagi.
Selain itu, diceritakan oleh salah seorang
pelajar beliau dalam laman sesawangnya, Tuan Guru
Haji Abdullah pernah dikunjungi oleh Ustaz
Asy’aari Muhammad dari Al-Arqam. Ustaz Asy’aari
bertanya kepada Tuan Guru tentang Imam Mahdi.
Bagi menjawab persoalan itu, Tuan Guru
mengemukakan beberapa buah kitab aqidah dan
membahaskannya kepada Ustaz Asy’aari tentang
Imam Mahdi. Mendengar ulasan Tuan Guru, Ustaz
Asy’aari menyatakan bahawa pandangan Tuan Guru
tidak sama dengan pandangan Al-Arqam. Kenyataan
Ustaz As’yaari menyebabkan Tuan Guru menjadi
marah seraya berkata, “Ini bukan pandangan aku,
tapi apa yang ada dalam kitab.” (Anon 2008).
Tuan Haji Abdullah seorang yang rajin dan
tidak pernah mengenal erti putus asa. Perkara ini
dapat dibuktikan daripada ilmu yang beliau peroleh.
Tanpa usaha yang gigih, beliau tidak akan dapat ke
tahap sekarang. Kesusahan dan keperitan hidup
sepanjang tempoh pengajian beliau di Kota Suci
Makkah langsung tidak pernah melunturkan
semangat dan kekentalan hati beliau dalam
mendalami ilmu agama, malah keadaan itu
membuatkan beliau lebih bersungguh-sungguh dan
beristiqamah memenuhi ilmu di dada. Beliau tidak
pernah meninggalkan majlis pengajian ilmu
sepanjang beliau berada di tanah Suci Makkah
melainkan beberapa hari sahaja kerana kesihatan diri
beliau tidak mengizinkan beliau untuk bersama-
sama dalam majlis pengajaran itu. Kerajinan beliau
juga dapat dilihat melalui jadual pengajaran yang
amat padat seperti mana telah disentuh sebelum ini.
Tuan Haji Abdullah juga seorang yang
mempunyai pemikiran yang tajam dan ingatan yang
kuat. Keistimewaan ini menjadikan beliau seorang
yang mudah menerima setiap ilmu yang beliau
pelajari (Abdullah 2011). Daya ingatan beliau yang
kuat banyak memberi kelebihan kepada beliau yang
mencurahkan khidmat bakti beliau dalam bidang
pengajaran ilmu agama. Kekuatan daya ingatan
beliau membolehkan beliau memberikan jawapan
dan penyelesaian kepada setiap persoalan yang
337
dikemukakan oleh masyarakat secara terus tanpa
perlu merujuk kepada kitab terlebih dahulu. Oleh
kerana ketinggian ilmu yang dimiliki oleh beliau,
beliau pernah ditawarkan jawatan mufti negeri
Kelantan, namun beliau menolak jawatan tersebut
kerana komitmen beliau yang tinggi terhadap
pengajaran dan pembelajaran di Pondok Lubok
Tapah (Kamariah 2011).
Beliau juga merupakan seorang berwibawa dan
boleh dipercayai. Keperibadian beliau yang ini boleh
dibuktikan dalam banyak situasi. Antaranya adalah,
ketika belasan tahun lagi, beliau telah diberikan
kepercayaan untuk mengajar di madrasah Kam[ung
Kekabu yang terletak bersebelahan dengan kampung
Pondok Lubok Tapah (Abdullah 2011; Kamariah
2011). Selain itu, beliau juga diberi kepercayaan
oleh masyarakt kampung sebagai tempat rujukan
bagi mereka dalam menyelesaikan masalah yang
timbul. Beliau juga mendapat kepercayaan apabila
terdapat beberapa individu yang menyerahkan tanah
masing-masing kepada beliau sebagai tanah wakaf.
Selain itu, terdapat juga masyarakat yang
menyerahkan wang kepada beliau untuk disimpan
(Siti Maryam 2011).
Beliau bukanlah seorang yang materialistik.
Walaupun rumah yang didiami kelihatan besar dan
mewah, namun itu bukanlah ukuran terhadap sikap
beliau. Bukti yang menunjukkan beliau bukanlah
seorang yang materialistik amat banyak. Antaranya,
beliau tidak mengenakan bayaran apabila
pengunjung datang ke rumah beliau untuk
mendapatkan khidmat air penawar. Tuan Guru Haji
Abdullah telah menyediakan sejumlah botol air
mineral yang berukuran 1.5 liter di suatu sudut di
rumah beliau. Apabila pengunjung memerlukannya,
beliau akan mengambil dari simpanan yang telah
tersedia itu dan memberikannya kepada pengunjung.
Selain itu, beliau juga tidak lokek dalam menjamu
pengunjung yang datang. Apabila tiba tarikh-tarikh
yang mulia dalam kalendar Islam seperti Maulidur
Rasul, Awal Muharram, Hari Raya Idul Fitri dan
Idul Adha serta lain-lain, beliau biasanya akan
mengadakan majlis yang bersesuaian dengan tarikh
tersebut, sama ada majlis selawat ke atas Nabi
Junjungan, majlis tahlil dan sebagainya. Selesai
majlis, para hadirin akan dijamu dengan nasi dan
lauk pauk yang disediakan oleh Tuan Guru Haji
Abdullah. Beliau juga mewakafkan sebidang tanah
milik beliau di Kampung Nibong, Pasir Mas untuk
tujuan pembinaan masjid (Raja Nur Afida 2009: 51).
Dalam aspek politik pula, Tuan Guru Haji
Abdullah menunjukkan sokongan yang tidak
berbelah bagi kepada Parti Islam Semalaysia (PAS).
(Luqman 2011). Beliau sering mengikuti majlis-
majlis solat hajat yang dianjurkan oleh parti tersebut
sebelum terlantar di atas katil akibat penyakit yang
menimpa beliau. Selain itu, beliau juga sering
mengiringi calon-calon daripada PAS yang akan
bertanding dalam pilihan raya, sama ada pilihan raya
umum atau pilihan raya kecil. Kali terakhir pengkaji
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
melihat Tuan Guru Haji Abdullah turun ke kawasan
pilihan raya dan mengiringi calon yang bertanding
adalah pada pilihan raya kecil yang berlaku di
Dewan Undangan Negeri Pengkalan Pasir. Ketika
itu, Tuan Guru Haji Abdullah mengiringi calon,
Hanifa Ahmad ke pusat penamaan calon bersama-
sama Tuan Guru Dato’ Nik Abdul Aziz bin Nik Mat
dan Tuan Guru Dato’ Seri Haji Abdul Hadi bin
Awang pada tahun 2006.
Walaupun Tuan Guru Haji Abdullah seorang
yang sentiasa sibuk dengan pelbagai tugasan dan
kerja, namun beliau tidak pernah melupakan
masyarakat sekeliling. Beliau sering mengadakan
majlis keramaian dan keagamaan seperti sambutan
Maulidur Rasul, majlis tahlil, sambutan Ma’al
Hijrah dan lain-lain dan turun bersama-sama dengan
masyarakat. Keadaan ini mengeratkan lagi hubungan
silaturrahim yang sedia terjalin antara Tuan Guru
haji Abdullah dengan masyarakat. Beliau akan
berusaha memenuhi undangan perkahwinan, majlis
tahlil, majlis bercukur atau potong jambul, dan lain-
lain majlis apabila mendapat jemputan. Selain itu,
beliau juga sering mengadakan jamuan dan majlis
makan sama ada si rumah beliau atau di perkarangan
masjid. Pengkaji sendiri pernah menghadiri majlis
makan yang dianjurkan oleh Tuan Guru Haji
Abdullah, di samping beberapa kali pengkaji
menjadi ‘jong kako’1 menyediakan dan
menghidangkan makanan kepada tetamu yang hadir.
Dari segi kekeluargaan pula, Tuan Haji
Abdullah merupakan seorang suami yang baik dan
penyayang serta sangat tegas dalam mendidik anak-
anak dan ahli keluarga. Beliau seorang yang prihatin
dan sentiasa memantau setiap gerak-geri anak-
anaknya serta sering memberi nasihat kepada
mereka agar menjadi insan yang berguna kepada
agama, masyarakat dan negara (Kamariah 2011).
Perkara ini menjadikan anak-anak beliau sentiasa
mendapat kasih sayang serta berjaya dalam setiap
lapangan mereka. Beliau tidak mengongkong minat
anak-anak beliau, malah memberi galakan kepada
mereka agar terus berjaya dalam bidang yang
diceburi. Sebagai contoh, belau tidak menghalang
hasrat dan niat salah seorang anak beliau, iaitu Dr.
Haji Luqman yang ingin melanjutkan pelajaran
peringkat Ph.D di Edinburgh, Scotland.
Pemikiran Fiqh Tuan Guru Haji Abdullah bin
Haji Abdul Rahman: Sebelum meneruskan
penerangan mengenai pendapat-pendapat yang
dikeluarkan oleh Tuan Guru Haji Abdullah dalam
sesuatu permasalahan, pengkaji ingin menjelaskan
bahawa Tuan Guru Haji Abdullah berpegang teguh
dalam mazhab Syafie. Namun demikian, Tuan Guru
Haji Abdullah seorang yang bertolak ansur dan
bertoleransi dengan mazhab-mazhab lain. Dalam
sesetengah keadaan, beliau menerima pakai
pendapat yang dikeluarkan oleh ulama dari mazhab-
mazhab lain (Kamariah 2011). Walaubagaimanapun,
dalam perbincangan ini, pengkaji bukan
338
membandingkan pendapat yang dikeluarkan oleh
Tuan Guru Haji Abdullah dengan pendapat-pendapat
dalam mazhab Syafie, sebaliknya membandingkan
pendapat beliau dengan fatwa yang telah
dikeluarkan dan diamalkan di Malaysia. Terdapat
juga beberapa permasalahan yang tidak dibuat
perbandingan pendapat beliau dengan fatwa yang
diamalkan, namun terpaksa diketengahkan kerana
perbuatan tersebut semakin berleluasa.
(1) Zakat
 Pembayaran zakat, sama ada melalui beras atau
wang tunai Tuan Guru Haji Abdullah membayar
zakat menggunakan beras sepanjang hayat beliau
(Luqman 2011; Nasimah 2011). Walau
bagaimanapun, beliau tidak mencegah atau
melarang masyarakat sekitar yang ingin
menunaikan zakat dengan menggunakan wang,
namun mereka perlu bertaqlid kepada mazhab
Hanafi (Luqman 2011; Abdul Rahman 2011).
Pendapat yang dikeluarkan oleh Tuan Guru Haji
Abdullah ini sama seperti pendapat yang
dikeluarkan oleh Majlis Mufti Negeri Kelantan
dan dibukukan oleh Majlis Agama Islam Dan
Adat Istiadat Melayu Kelantan atau ringkasnya
MAIK (1987). yang menyebut bahawa:
Selain dari zakat perniagaan, zakat tidak harus dan tidak
boleh memadai dikeluarkan oleh tuan punyanya atau
dipungut oleh amil yang dilantik dengan harga menurut
pendapat Mazhab Syafie, tetapi harus dan memadai menurut
Mazhab Abu Hanifah dan a-Thawri dan satu riwayat daripada
Mazhab Imam Ahmad bin Hanbal.
 Pembayaran terus zakat kepada asnaf tanpa
melalui amil Muzakarah Jawatankuasa Fatwa
Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama
Islam Malaysia kali ke-76 pada 21-23 November
2006 telah membuat keputusan mengenai
pembayaran terus zakat kepada golongan asnaf
tanpa melalui amil atau pemerintah adalah
seperti berikut (JAKIM t.th).:
Dari segi siasah dan maslahah, zakat merupakan pemangkin
kepada ekonomi umat Islam. Peraturan dan undang-undang
yang telah ditetapkan oleh pemerintah atau Ulil Amri adalah
demi menjaga hak dan kepentingan zakat tersebut. Walaupun
dari segi syarak, mengagihkan zakat secara persendirian
tanpa melalui pemerintah adalah sah sekiranya diagihkan
kepada asnaf yang layak, tetapi perbuatan melanggar
peraturan dan undang-undang pemerintah dalam perkara
kebaikan adalah berdosa, kerana di dalam Islam patuh dan
taat kepada pemerintah atau ulil Amri dalam perkara
kebaikan adalah wajib.
Berbeza dengan pendapat yang dikeluarkan
oleh Muzakarah tersebut, Tuan Guru Haji
Abdullah berpendapat bahawa masyarakat tidak
berkewajipan untuk membayar kepada amil,
bahkan boleh juga pembayaran zakat terus
diberikan kepada golongan asnaf yang
memerlukan kerana tiada nas yang menetapkan
sedemikian (Luqman 2011).
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
 Zakat pendapatan: Tuan Guru Haji Abdullah
tidak bersetuju dengan perlaksanaan zakat
pendapatan yang dilaksanakan melalui
pemotongan gaji setiap bulan (Luqman 2011;
Nasimah 2011; Abdul Rahman 2011).
Walaubagaimanapun, ketidaksetujuan beliau itu
mempunyai alasan dan hujah yang tersendiri.
Antara hujah yang beliau kemukakan adalah
ketidakcukupan syarat wajib zakat iaitu cukup
hawl dan nisab (Abdul Rahman 2011).
Pemotongan gaji setiap bulan tidak memenuhi
kedua-dua syarat tersebut. Gaji setiap bulan yang
diperolehi oleh seorang penjawat awam pada
zaman kini tidak mencukupi nisab yang telah
ditetapkan, lebih-lebih lagi bagi mereka yang
menetap di bandar-bandar besar (Nasimah 2011).
Selain itu, Tuan Guru juga berpendapat bahawa
pembayaran zakat pendapat secara bulanan ini
langsung tiada asas dalam mana-mana mazhab
sama ada mazhab Syafie, Maliki, Hanafi
mahupun Hanbali (Luqman 2011). Namun
demikian, Tuan Guru Haji Abdullah bersetuju
sekiranya zakat pendapatan ini dikenakan kepada
mereka yang berpendapatan yang melebihi orang
lain dan melebihi kemampuan dan keperluan
perbelanjaan (Nasimah 2011).
Pendapat Tuan Guru Haji Abdullah ini
bertentangan dengan fatwa yang telah
dikeluarkan oleh Mesyuarat Jemaah Ulama'
Majlis Agama Islam dan Adat Istiadat Melayu
Kelantan yang dikeluarkan dalam persidangan
pada 17 April 1995, yang mana dalam
persidangan tersebut, perbincangan mengenai
bayaran zakat gaji bulanan yang dibuat oleh
majikan dengan izin atau permintaan pembayar
zakat itu sendiri telah diadakan. Mesyuarat telah
membuat keputusan fatwa seperti berikut
(JAKIM t.th):
 Zakat yang dibayar melalui potongan gaji
bulanan adalah sah, dengan syarat hendaklah
disertakan niat pada setiap kali ianya
dikeluarkan.
 Si pembayar zakat hendaklah mewakilkan
kepada majikan bagi pengeluaran zakat gaji
untuk dirinya tiap-tiap bulan. Pihak majikan
hendaklah berniat mengeluar zakat bagi pihak
orang yang diwakilinya secara umum setiap
kali potongan zakat dibuat.
(2) Pembangunan Tanah Wakaf untuk Tujuan
Selain daripada Niat Pewakaf: Muzakarah
Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal
Ehwal Ugama Islam Malaysia Kali Ke-80 yang
bersidang pada 1-3 Februari 2008 telah
membincangkan “Hukum Membangunkan Tanah
Wakaf Khas Dengan Pembangunan Selain Daripada
Niat Asal Pewakaf”. Muzakarah telah memutuskan
bahawa membangunkan tanah wakaf khas
339
khususnya wakaf masjid dengan tambahan projek
pembangunan atau beberapa penambahbaikan bagi
menjamin harta wakaf tersebut kekal adalah
diharuskan oleh Islam dengan syarat pembangunan
ini hendaklah berdasarkan keperluan yang boleh
ditentukan oleh pemerintah dan tidak bercanggah
dengan syariat Islam.” (JAKIM t.th).
Bagi Tuan Guru Haji Abdullah pula, beliau
berpendapat bahawa pembangunan tanah wakaf
mestilah mengikut niat asal pewakaf. Haram bagi
pihak berkaitan untuk membangunkan tanah wakaf
untuk tujuan yang berbeza daripada tujuan asal
pewakaf (Luqman 2011). Pendapat Tuan Guru Haji
Abdullah ini selari dengan fatwa yang dikeluarkan
oleh Majlis Fatwa Negeri Kelantan yang menyebut
bahawa (MAIK 1987).:
Apa-apa benda wakaf tidak harus diubah tujuan
orang yang mewakafnya. Ertinya, wakaf tersebut
tidak harus diubah kepada tujuan yang lain dan tidak
harus diubah sifat-sifatnya yang asal melainkan
dengan sesuatu sebab yang memaksa berbuat
demikian. Jadi sekiranya tanah wakaf itu terpaksa
diambil untuk satu-satu kegunaan atau satu-satu
maslahat maka hendaklah dibayar dengan harga
yang patut, dan harga itu hendaklah digunakan untuk
mengganti tanah wakaf yang diambil itu atau untuk
maslahat umum menurut pandangan nazir (penjaga).
wakaf.”
(3) Pemindahan Organ: Persidangan Jawatankuasa
Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama
Islam Malaysia Kali Pertama yang bersidang pada
23-24 Jun 1970 telah membincangkan Pemindahan
Jantung Dan Mata. Persidangan telah memutuskan
bahawa pemindahan mata dan jantung orang mati
kepada orang yang hidup adalah dibenarkan (harus).
dalam Islam, dan di atas kebenaran penderma.
Pertimbangan-pertimbangan berikut hendaklah
diambil kira:
 Di dalam keadaan mendesak dan mustahak,
bahawa nyawa penerimanya bergantung kepada
pemindahan anggota itu dan pemindahannya
adalah difikirkan berjaya.
 Di dalam keadaan pemindahan jantung, kematian
penderma telah dipastikan sebelum dipindahkan
jantungnya.
 Tindakan-tindakan yang sewajarnya hendaklah
diambil supaya tidak ada pembunuhan manusia
dan perdagangan anggota-anggotanya.
 Kebenaran hendaklah diperolehi daripada
penderma-penderma sebelum pemindahan
sebarang anggota dalam kes kematian biasa atau
dari kaum keluarga atau keluarganya dalam kes
kematian akibat kemalangan (JAKIM t.th).
Tuan Guru Haji Abdullah tidak bersetuju
dengan amalan pendermaan organ yang diamalkan.
Bagi Tuan Guru Haji Abdullah, walaupun pada
pandangan mata kasar, mayat merupakan sekujur
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
badan yang tidak bernyawa, namun pada hakikatnya,
mayat tersebut hidup dan berada di alam yang lain.
Oleh itu, segala perbuatan yang dilakukan ke
atas badan tersebut akan dapat dirasai, termasuklah
pembedahan untuk mengambil organ dari dalam
tubuhnya. Sekiranya pendermaan organ daripada
insan yang telah meninggal dunia tidak dipersetujui
oleh Tuan Guru Haji Abdullah, maka pendermaan
organ oleh insan yang masih hidup kepada insan
yang lain lebih-lebih lagi ditentang oleh beliau
(Luqman 2011).
Antara hujah yang diberikan oleh Tuan Guru
Haji Abdullah adalah pemindahan atau pendermaan
organ mungkin akan memberi kesan jangka panjang
kepada penderma yang masih hidup (Luqman 2011).
Perkara yang akan berlaku pada masa hadapan
merupakan sesuatu yang tidak dapat dijangka oleh
akal fikiran. Sebagai contoh, seseorang
mendermakan salah satu buah pinggang kepada
seseorang. Pada masa akan datang, adakah dapat
dipastikan bahawa satu buah pinggang yang masih
ada dalam dirinya itu akan dapat berfungsi dengan
baik sehingga ke akhir hayatnya? Sudah tentu tidak.
Oleh itu, pendermaan organ meletakkan seseorang
itu ke kancah kebinasaan yang diciptanya sendiri.
Firman Allah s.w.t.:
Maksudnya: “Dan belanjakanlah (harta bendamu). di jalan Allah,
dan janganlah kamu menjatuhkan dirimu sendiri ke dalam
kebinasaan, dan berbuat baiklah, Karena Sesungguhnya Allah
menyukai orang-orang yang berbuat baik.” (al-Quran, al-baqarah
2:195).
Walaubagaimanapun, menurut Abdul Rahman
(2011)., Tuan Guru Haji Abdullah pernah
mengeluarkan pendapat yang mengizinkan
pemindahan organ berlaku dalam situasi-situasi
tertentu dan mengikut kaedah-kaedah yang tertentu.
Namun, pengkaji tidak mendapat penjelasan lebih
lanjut mengenai situasi-situasi dan cara-cara tersebut
memandangkan Abdul Rahman tidak dapat
menjelaskannya kerana beliau telah terlupa.
(3) Melewatkan Urusan Pengebumian Jenazah
Dan Menggali Semula Kubur: Muzakarah
Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal
Ehwal Ugama Islam Malaysia Kali Ke-49 yang
bersidang pada 19 Sep 2000 telah membincangkan
Mayat Disimpan Lama atau Dikorek Semula Untuk
Dijadikan Sebagai Bahan Kes Dalam Mahkamah.
Muzakarah telah memutuskan bahawa (JAKIM
t.th).:
 Pengkebumian mayat hendaklah disegerakan.
Perbuatan sengaja melambat-lambatkan
pengkebumian adalah haram.
 Pihak yang bertanggungjawab menjalankan
siasatan dalam kes kematian hendaklah
menyegerakan siasatannya. Tindakan melambat-
lambatkan siasatan sehingga menyebabkan
mayat lambat dikebumikan adalah juga haram.
340
 Menyimpan atau mengorek semula mayat untuk
dijadikan bahan kes dalam mahkamah bagi
kemaslahatan umum adalah harus.
Fatwa yang dikeluarkan oleh Jawatankuasa
Fatwa Kebangsaan adalah selari dengan pendapat
yang dikeluarkan oleh Tuan Guru Haji Abdullah.
Tuan Guru Haji Abdullah berpendapat haram
melengah-lengahkan urusan pengebumian jenazah
sekiranya khuarit keadaan mayat tersebut akan
berubah dan mengeluarkan bau (Abdul Rahman
2011; Zakaria 2011). Walaubagaimanapun,
sekiranya kelewatan urusan pengebumian jenazah
itu kerana ada sebab yang diizinkan syarak, maka ia
dibenarkan selagi ia tidak berubah. Sama seperti
situasi di atas, Tuan Guru Haji Abdullah
mengatakan haram menggali semula jenazah
melainkan dengan adanya sebab.
(4) Bedah Siasat Mayat: Muzakarah Jawatankuasa
Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama
Islam Malaysia telah membincangkan mengenai
hukum bedah siasat mayat sebanyak dua kali. Dalam
persidangan kali pertama yang berlangsung pada 24-
25 Sep 1984 telah membincangkan mengenai Post-
Mortem Mayat. Muzakarah telah memutuskan
bahawa pembedahan mayat orang Islam hanya boleh
dilakukan jika keadaan benar-benar memerlukan
(darurat). sahaja seperti terlibat di dalam kes-kes
jenayah yang sangat memerlukan post mortem atau
si mati tertelan benda yang berharga atau si mati
yang sedang mengandung sedangkan kandungannya
masih hidup. Manakala dalam persidangan kedua
yang berlangsung pada 27 Januari 2004 telah
membincangkan mengenai Hukum Bedah Siasat Ke
Atas Mayat Yang Bukan Dikategorikan Kematian
Kerana Kes Jenayah. Muzakarah telah memutuskan
bahawa:
Hukum asal pembedahan mayat adalah haram tetapi dibolehkan
sekiranya dalam keadaan dharurat dan terdapat keperluan yang
mendesak seperti membuat kajian terhadap penyakit,
mengenalpasti punca kematian dan penyelidikan serta pendidikan
khususnya dalam bidang perubatan (JAKIM t.th).
Tuan Guru Haji Abdullah tidak bersependapat
dengan keputusan yang dikeluarkan oleh Majlis
Fatwa Kebangsaan ini. Tuan Guru Haji Abdullah
mengatakan haram melakukan bedah siasat ke atas
mayat kerana ia akan menyakiti si mati (Abdul
Rahman 2011 dan Zakaria, 2011). Tambahan pula,
bedah siasat ke atas mayat akan melewatkan urusan
pengebumian si mati.
(5) Pembinaan Monumen untuk Memperingati
Sesuatu Peristiwa atau Seseorang: Muzakarah
Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal
Ehwal Ugama Islam Malaysia Kali Ke-86 yang
bersidang pada 21-23 April 2009 telah
membincangkan Hukum Pembinaan Monumen
Peringatan Bagi Angkatan Tentera. Muzakarah telah
memutuskan bahawa “Islam menegah umatnya
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
melakukan apa jua perbuatan dan amalan yang
mempunyai unsur-unsur syirik dan menyerupai
amalan jahiliyah serta berlebihan-lebihan dan
membazir. Oleh itu, Islam mengharamkan perbuatan
membina, mengukir atau memahat apa jua bentuk
patung sama ada manusia atau haiwan untuk tujuan
pemujaan, peringatan atau sebagainya. Walau
bagaimanapun, sekiranya binaan tanda peringatan
tersebut hanya mengandungi ukiran nama dan
bentuk selain daripada manusia dan haiwan,
Muzakarah bersetuju memutuskan bahawa ia adalah
diharuskan selagi mana tidak berlaku pembaziran
dan perbuatan-perbuatan yang boleh menjejaskan
akidah seperti unsur-unsur pemujaan dan amalan-
amalan lain yang bertentangan dengan syarak.
Acara-acara seperti Majlis Peringatan termasuk
Bacaan Doa Selamat, Yasin, Tahlil dan sebagainya
tidak boleh dilakukan di hadapan binaan peringatan
tersebut dan hendaklah dilakukan di tempat
berasingan seperti masjid atau bangunan lain semasa
meraikan hari perayaan yang berkaitan.”
Tuan Guru Haji Abdullah mengatakan bahawa
haram membina tugu atau monumen untuk
memperingati seseorang atau sesuatu perkara.
Menurut Abdul Rahman (2011). sekiranya dalam
sesebuah rumah itu mempunyai patung yang cukup
lengkap sifatnya dan anggota badannya, maka1)
malaikat rahmat tidak akan memasuki rumah
tersebut. Oleh itu, sekiranya dilihat dalam skop yang
lebih besar, sebuah rumah boleh dianggap sebagai
sebuah bangunan, sebuah kampung, sebuah negeri
atau sebuah negara. Tambahan pula, perkara ini
telah ditegah oleh Allah s.w.t dalam al-Quran di
mana Allah s.w.t. telah berfirman yang berbunyi:
Maksudnya: Hai orang-orang yang beriman, Sesungguhnya
(meminum). khamar, berjudi, (berkorban untuk). berhala,
mengundi nasib dengan panah, adalah termasuk perbuatan
syaitan. Maka jauhilah perbuatan-perbuatan itu agar kamu
mendapat keberuntungan (al-Ma’idah 5:90).
(6) Pembangunan di Atas Tanah Kubur: Bagi
Tuan Guru Haji Abdullah, mendirikan bangunan di
atas tanah perkuburan adalah haram sekiranya
bangunan yang didirkan tersebut bersifat kekal dan
tidak boleh dialihkan (Abdul Rahman 2011; Zakaria
2011). Namun, sekiranya bangunan seperti wakaf
yang dibina oleh waris si mati di atas tanah
perkuburan boleh dialihkan ke tempat lain, maka
hukumnya dibolehkan. Pendapat Tuan Guru Haji
Abdullah ini selari dengan fatwa yang dikeluarkan
oleh Majlis Agama Islam Kelantan yang
menyebutkan bahawa (JAKIM t.th.):
Tanah yang diwakaf atau diwasiat bagi tujuan mengebumikan
mayat tidak harus bagi siapa pun, termasuk orang yang
mewakafkannya, menggunakannya untuk tujuan yang lain selain
dari mengebumikan mayat. Mengambil manfaat dengan tanah
tersebut mestilah dikenakan sewa yang berpatutan di mana
pendapatan sewa akan diuruskan oleh imam (pemerintah). untuk
kepentingan perkuburan itu juga iaitu untuk kepentingan orang
hidup dan orang mati seperti membeli kain kapan dan sebagainya.
Adapun tanah wasiat untuk perkuburan, ianya boleh digunakan
untuk tujuan lain sebelum kematian orang yang membuat wasiat
341
kerana tanah itu dikira masih menjadi miliknya bahagian yang
termaklum.
(7) Penggunaan Kemudahan Masjid untuk
Kepentingan Peribadi: Masjid merupakan rumah
Allah yang digunakan oleh golongan Muslim untuk
mengabdikan diri kepada-Nya dan ianya termasuk
dalam kategori harta awam. Lebih-lebih lagi
pengurusan masjid kebanyakannya adalah
bersumberkan wang yang diderma oleh masyarakat.
Kebelakangan ini, kelihatan ramai daripada
masyarakat yang menggunakan kemudahan yang
disediakan oleh pihak masjid dengan sewenang-
wenangnya. Menurut Abdul Rahman (2011)., Tuan
Guru Haji Abdullah mengatakan perbuatan tersebut
adalah tidak dibenarkan. Penggunaan harta awam
mestilah untuk memenuhi maslahat umum,
bukannnya maslahat persendirian. Perbuatan
mengecas telefon bimbit di masjid, menggunakan air
masjid untuk membasuh kereta dan lain-lain
perbuatan lagi adalah ditegah. Malah, memasang
kipas ketika bersendirian di masjid juga tidak
dibenarkan. Sekiranya seseorang ingin membuat
perbuatan tersebut juga, maka dia perlu membayar
kos yang berpatutan dengan perkara yang telah
digunakan.
(8) Aktiviti dan Wang Yang Diperolehi daripada
Kesenian: Aktiviti kesenian merupakan salah satu
daripada aktiviti yang semakin menjadi tumpuan
oleh sebahagian daripada masyarakat di Malaysia
sebagai salah satu sumber mencari rezeki. Aktiviti
kesenian ini bukanlah sesuatu aktiviti yang ditegah
sama sekali dalam Islam, namun perlu mengikut
landasan yang telah ditetapkan.
Bagi Tuan Guru Haji Abdullah, beliau
berpendapat aktiviti kesenian yang tidak berteraskan
kepada ajaran Islam adalah haram (Zakaria 2011).
Aktiviti nyanyian yang tidak mengandungi ciri-ciri
keislaman tidak boleh diceburi oleh kaum Muslimin.
Seni kata yang tidak membawa kepada mengingati
Allah s.w.t, persembahan yang tiada batas pergaulan
antara lelaki dan perempuan, mendedahkan aurat,
dan lain-lain lagi merupakan unsur-unsur yang
membawa kepada pengharama aktiviti kesenian.
Apabila sesuatu aktiviti sudah termasuk dalam
kategori haram, maka segalah hasil titik peluh dan
keringat yang berkaitan dengan aktiviti tersebut juga
dikira haram. Oleh itu, segala wang yang diperolehi
daripada hasil kesenian yang mempunyai unsur-
unsur haram akan termasuk dalam kategori wang
haram (Abdul Rahman 2011).
(9) Penyimpanan Wang di Bank: Tuan Guru Haji
Abdullah tidak menyimpan wang di bank hampir
sepanjang hayat beliau. Beliau hanya mula
menyimpan wang di bank beberapa tahun sebelum
kematian beliau (Nasimah 2011 dan Luqman, 2011).
Tuan Guru Haji Abdullah mengganggap Bank Islam
Malaysia Berhad sahaja yang beroperasi mengikut
hukum dan landasan syarak dengan betul (Luqman
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
2011). Sebelum membuka akaun simpanan di Bank
Islam Malaysia Berhad (BIMB)., beliau hanya
menyimpan wang di rumah beliau.
Bagi Tuan Guru Haji Abdullah, keuntungan
yang diberikan oleh pihak bank selain daripada
BIMB adalah riba (Luqman 2011). Apabila sesuatu
harta itu dianggap riba, maka haram digunakan
untuk kegunaan diri sendiri. Sekiranya ingin
digunakan juga, wang tersebut boleh digunakan
untuk membayar sebarang bil, membeli minyak
petrol untuk kereta dan lain-lain (Abdul Rahman
2011). Namun, seeloknya wang itu digunakan untuk
kemaslahatan umum seperti digunakan untuk
pembinaan jambatan, penurapan jalan raya,
pembinaan dewan serba guna dan sebagainya yang
boleh memberi manfaat kepada masyarakat awam
secara keseluruhannya (Abdul Rahman 2011).
Pendapat Tuan Guru Haji Abdullah seiring dengan
keputusan yang dikeluarkan oleh Muzakarah
Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal
Ehwal Ugama Islam Malaysia Kali Ke-87 yang telah
bersidang pada 23–25 Jun 2009 telah
membincangkan mengenai Hukum Penyaluran Harta
Tidak Patuh Syariah Ke Baitulmal Dan Institusi
Islam Lain. Dalam persidangan tersebut, Muzakarah
telah memutuskan bahawa (JAKIM t.th):
 Di dalam Islam harta-harta yang diperolehi
dengan cara yang tidak mematuhi syariah seperti
riba, gharar, perjudian, penipuan, rompakan,
rampasan, rasuah dan seumpamanya adalah
haram dan tidak boleh digunakan untuk manafaat
dan kepentingan diri sendiri serta perlu
dibersihkan melalui kaedah-kaedah berikut:
 Diserah kepada Baitulmal untuk maslahah-
maslahah umum umat Islam seperti
membiayai pembinaan atau penyelenggaraan
jambatan, jalan, tandas dan seumpamanya;
 Diserah kepada golongan fakir miskin; atau
 Jika harta tersebut merupakan harta rompak,
curi dan seumpamanya, maka harta tersebut
perlu diserahkan semula kepada pemiliknya.
Jika pemiliknya telah meninggal dunia atau
tidak dapat dijumpai, maka harta tersebut
mestilah dikembalikan kepada ahli warisnya.
Sekiranya tidak dapat diketahui pemilik atau
ahli waris pemilik, maka harta tersebut
hendaklah diserahkan kepada Baitulmal.
Pengkaji berpendapat bahawa penyimpanan
wang hanya boleh dibuat di BIMB sahaja dan
keuntungan yang diberikan oleh bank-bank lain
sebagai riba yang dikeluarkan oleh Tuan Guru Haji
Abdullah semasa bank-bank lain masih belum
mengambil langkah untuk menawarkan produk yang
berunsurkan Islam dan menjalankan operasi
perniagaan mengikut syarak. Oleh itu, apabila dilihat
kepada perkembangan semasa di mana bank-bank
konvensional sudah mula menawarkan produk-
342
produk yang berteraskan Islam, mungkin pendapat
Tuan Guru Haji Abdullah akan bertukar sekiranya
beliau masih hidup lagi.
KESIMPULAN
Tuan Guru Haji Abdullah banyak menyumbang
kepada perkembangan ilmu agama Islam melalui
pendapat yang telah dikeluarkan. Terdapat
sebahagian daripada pendapat yang dikeluarkan oleh
Tuan Guru Haji Abdullah selari dengan fatwa yang
dikeluarkan oleh Majlis Fatwa Kebangsaan dan
Majlis Ugama Islam Negeri Kelantan, manakala
sebahagian yang lain tidak selari dan bertentangan
dengan fatwa yang dikeluarkan oleh kedua-dua
agensi tersebut. Sebahagian daripada pendapat-
pendapat yang diperolehi ini tidak dapat dihuraikan
dengan sepenuhnya kerana responden yang ditemui
tidak dapat mengingati sepenuhnya penjelasan yang
diberikan oleh Tuan Guru Haji Abdullah.
NOTA HUJUNG
1
Istilah “jong kako” merupakan istilah yang
digunakan di negeri kelantan. Istilah ini digunakan
kepada mereka yang bertanggungjawab
menyediakan makanan dan menghidangkannya
kepada tetamu dan masih diamalkan sehingga kini
terutama di kampung-kampung. Biasanya jong kako
terdiri daripada sanak saudara dan ahli keluarga
penganjur majlis atau anak-anak muda.
RUJUKAN
al-Quran
Abdul Hafiz Abdullah & Hasimah Muda. 2006.
Peranan ulama pondok dalam pengajian tafsir al-
Quran: kajian di tiga buah pondok negeri
Kelantan. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara
III Ketokohan Dan Pemikiran Ulama Melayu,
hlm. 21-34.
Abdul Rahman bin Omar. 2011. Pendapat Tuan
Guru Haji Abdullah. Temu bual, 11 Jun.
Abdullah bin Yusuff. 2011. Kegiatan seharian,
peribadi, peranan, mazhab pegangan dan kitab
pengajaran Tuan Guru Haji Abdullah. Temu
bual, 3 Jun.
Abu Musaddad. 2008. Kembalinya Seorang Ulama’
Ke Rahmatullah: http://ibnismail.wordpress.
com/2008/03/19/kembalinya-seorang-ulama-ke-
rahmatullah/ [25 Disember 2010].
Ali Mahfuz. 1985. Bahaya Bid’ah Dalam Islam.
Terj. Ja’far Suwarjo Ba & Rahnip M. Ba.
Surabaya: Pustaka Progresif.
Anon. 2009. Perkara asas tentang mazhab. Solusi Isu
No. 6: 9.
Ezad Azraai Jamsari & Fazlini Mohd. Zain. 2006
Peranan dan sumbangan Tuan Guru Haji
Abdullah bin Haji Abdul Rahman dalam
Perkembangan Pendidikan Islam di Kelantan.
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
Prosiding Nadwah Ulama Nusantara III
Ketokohan Dan Pemikiran Ulama Melayu, hlm.
198-212.
Ghazali Ibrahim. 2009. Penggunaan Harta Pusaka
Dalam Urusan Jenazah. Solusi Isu No. 6: 66-67
Jaffary Awang, Khairuddin Mohd Amin & Rodiah
Yusoff. Peranan dan sumbangan Tuan Guru Haji
Abdul Rahman bin Sulaiman dalam bidang
keilmuan dan pembangunan masyarakat.
Prosiding Nadwah Ulama Nusantara III
Ketokohan Dan Pemikiran Ulama Melayu, hlm.
326-333.
JAKIM. t.th. Derma organ - pemindahan jantung
dan mata: Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Kebangsaan/Derma-Organ-Pemindahan-Jantung-
Dan-Mata [25 Disember 2010].
JAKIM. t.th. Fatwa berhubung kad kredit: Www.E-
Fatwa.Gov.My/Fatwa-Negeri/Fatwa-Berhubung-
Kad-Kredit [20 Januari 2011].
JAKIM. t.th. Fatwa mengenai bayaran zakat gaji
bulanan yang dibuat oleh majikan dengan izin
atau permintaan pembayar zakat itu sendiri:
Www.E-Fatwa.Gov.My/ Fatwa-Negeri/Fatwa-
Mengenai-Bayaran-Zakat-Gaji-Bulanan-Yang-
Dibuat-Oleh-Majikan-Dengan-Izin-Atau-Per [30
Januari 2011].
JAKIM. t.th. Hukum bedah siasat ke atas mayat
yang bukan dikategorikan kematian kerana kes
jenayah: Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-Kebang
saan/Hukum-Bedah-Siasat-Ke-Atas-Mayat-Yang
Bukan-Dikategorikan-Kematian-Kerana-Kes-
Jenay [5 Januari 2011].
JAKIM. t.th. Hukum membangunkan tanah wakaf
khas dengan pembangunan selain daripada niat
asal pewakaf: Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Kebangsaan/Hukum-Membangunkan-Tanah-
Wakaf-Khas-Dengan-Pembangunan-Selain-
Daripada-Niat-Asal-Pe. [20 Februari 2011].
JAKIM. t.th. Hukum memberi zakat kepada orang
bukan islam bagi tujuan dakwah: Www.E-
Fatwa.Gov.My/Fatwa-Negeri/Hukum-Memberi-
Zakat-Kepada-Orang-Bukan-Islam-Bagi-Tujuan-
Dakwah [1 Februari 2011].
JAKIM. t.th. Hukum mempromosikan produk
insurans konvensional menurut perspektif
syariah: Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-Kebang
saan/Hukum-Mempromosikan-Produk-Insurans-
Konvensional-Menurut-Perspektif-Syariah
Mac 2011].
JAKIM. t.th. Hukum mengagihkan zakat secara
persendirian dan qada zakat: Www.E-
Fatwa.Gov.My/Fatwa-Kebangsaan/Hukum-
Mengagihkan-Zakat-Secara-Persendirian-Dan-
Qada-Zakat [20 Februari 2011].
JAKIM. t.th. Hukum menggunakan kaedah autopsi
maya sebagai alternatif kepada bedah siasat
mayat: Www.E-Fatwa.Gov.My/ Fatwa-
Kebangsaan/Hukum-Menggunakan-Kaedah-
Autopsi-Maya-Sebagai-Alternatif-Kepada-
Bedah-Siasat-Mayat [23 Januari 2011].
JAKIM. t.th. Hukum pelaksanaan takaful di
Malaysia: Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Kebangsaan/Hukum-Pelaksanaan-Takaful-Di-
Malaysia [11 Februari 2011].
JAKIM. t.th. Hukum pelancong bukan Islam
memasuki masjid dan ruang solat utama di dalam
masjid: Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Kebangsaan/Hukum-Pelancong-Bukan-Islam-
Memasuki-Masjid-Dan-Ruang-Solat-Utama-Di-
Dalam-Masjid [1 Mac 2011].
JAKIM. t.th. Insurans: Www.E-
Fatwa.Gov.My/Fatwa-Kebangsaan/Insurans-0 [2
Februari 2011].
JAKIM. t.th. Kahwin lari di Selatan Thailand:
Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Kebangsaan/Kahwin-Lari-Di-Selatan-Thailand-0
[1 Januari 2011].
JAKIM. t.th. Mengenai pemindahan zakat ke daerah
lain: Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Negeri/Mengenai-Pemindahan-Zakat-Ke-
Daerah-Lain-0 [1 Januari 2011].
JAKIM. t.th. Merokok dari pandangan Islam:
Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Kebangsaan/Merokok-Dari-Pandangan-Islam [22
Januari 2011].
JAKIM. t.th. Pembinaan monumen peringatan bagi
angkatan tentera: Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Kebangsaan/Pembinaan-Monumen-Peringatan-
Bagi-Angkatan-Tentera [1 Mac 2011].
JAKIM. t.th. Penyaluran harta tidak patuh syariah ke
baitulmal dan institusi Islam lain: Www.E-
Fatwa.Gov.My/Fatwa-Kebangsaan/Penyaluran-
Harta-Tidak-Patuh-Syariah-Ke-Baitulmal-Dan-
Institusi-Islam-Lain [13 Januari 2011].
JAKIM. t.th. Perkahwinan lari meninggalkan wali
lebih dua marhalah mengikut mazhab al-Syafie:
Www.E-Fatwa.Gov.My/Fatwa-
Kebangsaan/Perkahwinan-Lari-Meninggalkan-
Wali-Lebih-Dua-Marhalah-Mengikut-Mazhab-
Al-Syafie [4 Januari 2011].
JAKIM. t.th. Post-mortem mayat: Www.E-
Fatwa.Gov.My/Fatwa-Kebangsaan/Post-
Mortem-Mayat [10 Januari 2011].
JAKIM. t.th. Wanita haid memasuki masjid untuk
tujuan pembelajaran semata-mata: Www.E-
Fatwa.Gov.My/Fatwa-Kebangsaan/Wanita-Haid-
Memasuki-Masjid-Untuk-Tujuan-Pembelajaran-
[3 Semata-Mata [11 Januari 2011].
Kamariah Abdul Ghani. 2011. Biodata, pendidikan,
perkahwinan, kegiatan seharian, peribadi,
peranan, anugerah, kematian, dan mazhab
pegangan Tuan Guru Haji Abdullah Temu bual.
Luqman Abdullah. 2011. Pendidikan, perkahwinan,
peribadi, kemasyhuran dan pendapat Tuan Guru
Haji Abdullah. Temu bual, 20 Mei.
Majlis Agama Islam Dan Adat Istiadat Melayu
Kelantan. 1987. Himpunan Fatwa Mufti
Kerajaan Negeri Kelantan. Jil. 1. Kota Bharu:
Diyan Dar Al-Naim
343
 PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
Mohamed Suhaimi Bin Mostapar. 2008. Metode
Pengajian Fiqh Di Pondok Lubok Tapah, Pasir
Mas, Kelantan. Diserterasi, Jabatan Fiqh Dan
Usul, Akademi Pengajian Islam, Universiti
Malaysia
Mohd Masri. 2007. Hukum tengok wayang.
Http://Soaljawab.Wordpress.Com/2007/07/01/H
ukum-Tengok-Wayang/ [2 Januari 2011].
Mohd. Al-Adib Samuri. 2009. Mengintip (al-
tajassus) yang dibenarkan. Solusi Isu No. 6: 24-
26
Muhamad Mahmud. 2006. Satu abad hijriyyah
ulama Kelantan (1301-1400): sebuah lakaran
awal. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara III
Ketokohan Dan Pemikiran Ulama Melayu, hlm.
810-819
Muhammad ‘Uthman El-Muhammady. 2006.
Ketokohan ulama Melayu. Prosiding Nadwah
Ulama Nusantara III Ketokohan Dan Pemikiran
Ulama Melayu, hlm. 511-519
Muhammad Khairil Faisal Abdul Murad. 2010.
Pengenalan kepada 2 karya hadis:
http://khairilfaisal.blogspot.com/2010/06/pengen
alan-kepada-2-karya-hadis.html [3 Januari 2011].
Muhammad. Jawwad Muhgniyyah. 2007. Al-Fiqh
Ala Al-Mazahib Al-Khamsah. Qaherah:
Maktabah Al-Syuruq Al-Dawliyyah.
Muhammad Nuruddin Al-Makki. 1997. Penjelasan
Lengkap Hukum Dan Persoalan Utama
Berkaitan Darah-Darah Haid, Nifas Dan
Istihadhah. Terj. Muhammad Ramzi Omar
Pokok Sena: al-Maahad ‘Ali Littafaqquh Fiddin
344
Nasimah binti Abdullah. 2011. Perkahwinan dan
pendapat Tuan Guru Haji Abdullah Temu bual,
24 April.
Nizaita Omar & Zulkifly Muda. Penglibatan ulama
dalam pentadbiran: kesannya terhadap
perkembangan dakwah dan kestabikan politik di
Terengganu. Prosiding Nadwah Ulama
Nusantara III Ketokohan Dan Pemikiran Ulama
Melayu, hlm. 544-550
Raja Nur Afida Binti Raja Idris. 2009. Tuan Guru
Haji Abdullah Bin Haji Abdul Rahman (1933-
2008) Pengasuh April/Mei/Jun: 44-51
Sa’ad Yusuf Abu Aziz. 2006. Buku Pintar Sunnah &
Bid’ah. Terj. H. Masturi Irham, Lc & H. Mohd
Asmui Taman, Lc. Jakarta Timur: Pustaka Al-
Kauthar
Shamsul Bahri Bin Abdullah. 2002. Sejarah
Perkembangan Pondok Di Kelantan, Satu Kajian
Terhadap Pondok Lubok Tapah, Pasir Mas
Kelantan. Latihan Ilmiah, Jabatan Pengajian
Arab Dan Tamadun Islam, Fakulti Pengajian
Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia
Siti Maryam binti Daud. 2011. Peribadi dan peranan
Tuan Guru Haji Abdullah Temu bual, 5 Jun.
Wan Zulkifli bin Wan Hassan. 2011. Perkahwinan.
Temu bual, 13 Mac.
Zakaria bin Sulaiman. 2011. Pendapat Tuan Guru
Haji Abdullah. Temu bual, 14 Jun.