Objektif Ses Analizi

Mehmet Akif KILIÇa ÖZET Objektif ses analizi yöntemlerinin ses hastalıklarının tanı ve takibinde önemli bir yeri vardır.
Günümüzde, bu gruba giren analizlerin çoğu, standartlara uygun ses kayıtları üzerinde ücretsiz prog-
a
Kulak Burun Boğaz Hastalıkları AD, ramlar kullanılarak bilgisayar ortamında yapılabilmektedir. Bu gözden geçirme yazısında, ses has-
İstanbul Medeniyet Üniversitesi talıklarıyla ilgilenen KBB uzmanlarına yardımcı olmak amacıyla ücretsiz bir yazılım olan Praat
Tıp Fakültesi, üzerinde yapılabilen objektif ses analizi yöntemleri teorik detaylara girmeden anlatılmaktadır.
İstanbul, TÜRKİYE
Anahtar Kelimeler: Aerodinamik analiz; akustik analiz; ses hastalıkları
Yazışma Adresi/Correspondence:
Mehmet Akif KILIÇ
ABSTRACT Objective voice analysis methods have an important role in the diagnosis and follow-
İstanbul Medeniyet Üniversitesi
up of voice disorders. Nowadays, most of the analyzes in this group can be done in computer envi-
Tıp Fakültesi,
ronment by using free softwares on standardized audio recordings. In this review, objective voice
Kulak Burun Boğaz Hastalıkları AD,
analysis methods that can be done on Praat, which is a freeware program to help ENT specialists in-
İstanbul, TÜRKİYE
terested in voice disorders, are explained without going into the theoretical details.
makilic@yahoo.com
Keywords: Acoustic analysis; aerodynamic analysis; voice disorders

es hastalarının değerlendirilmesi sırasında uygun inceleme yöntemlerinin kul-

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Kılıç MA. Objektif ses analizi. Özüdoğru EN,
editör. Ses Bozukluklarına Güncel Yaklaşım.
1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019.
p.33-9.
lanılması hekimin doğru tanı koymasına yardımcı olduğu gibi problem düze-
yini belirleme ve takip süreci içinde değişiklikleri izleme açısından da
önemlidir. Bu tür hastaları değerlendirmek için kullanılan yöntemler; vibrasyon in-
celeme yöntemleri, larengeal EMG, objektif ses analizi ve sübjektif değerlendirme
yöntemleri şeklinde dört ana gruba ayrılır. Bu makalenin konusu olan objektif ana-
liz yöntemleri ise iki grupta incelenir:
1. Akustik analiz: Temel frekans (F0) ve ses şiddetiyle ilgili ölçümler, pertür-
basyon ölçümleri ve spektral ölçümler
2. Aerodinamik analiz: Hava akım hızı, volüm ve basınç ölçümleri
Ses hastalarının poliklinikte değerlendirilmesi sırasında yapılan akustik ve ae-
rodinamik analizler; endoskopik/stroboskopik muayene sırasında önemli bir bulgu
tespit edilemeyen fonksiyonel ses hastalıklarının tanınmasına yardımcı olur, tanı
koymanın sorun oluşturmadığı durumlarda problem düzeyinin belirlenmesi konu-
sunda katkı sağlar, cerrahi başta olmak üzere tedavi uygulanacak hastalarda tıbbi ve
adli belge işlevi görür.
Bu makalede, önce objektif ses analizinin en önemli ögesi olan standart ses kay-
dının nasıl yapılacağından, daha sonra Praat kullanarak ölçülebilen parametrelerden
ve bu ölçümlerin nasıl yapılacağından bahsedilecektir.1

33
Mehmet Akif Kılıç
STANDART SES KAYDI
Analiz sonuçlarının doğru ve tutarlı olması için ses kay-
dının kurallara uygun bir şekilde yapılması gerekmek-
tedir. Aşağıda, ses kaydının bileşenleri; donanım, yazılım
ve standardizasyon şeklinde üç gruba ayrılarak anlatıl-
maktadır.
1. Donanım: Önerilen donanım, Windows veya
macOS yüklü bir bilgisayarla bir USB mikrofondan oluş-
maktadır. Ortam gürültüsünü artırmaması için müm-
kün olduğunca sessiz çalışan bilgisayarlar tercih
edilmelidir. Ses kaydı için kullanılabilecek en uygun
mikrofon Audio-Technica AT2005USB’dir. Bunun ye-
rine çok amaçlı ve kolay taşınabilir bir mikrofon olan
Samson Go Mic de tercih edilebilir. Her iki mikrofonun
da yapısında ses arayüzü mevcut olup orijinal paketin-
den çıkan kabloyla USB girişinden bilgisayara bağlanır.
2. Yazılım: Audacity programı tercih edilmelidir.
Ücretsiz bir ses kayıt/edit programı olan Audacity’ye ek-
lentiler (plug-ins) kullanılarak yeni özellikler kazandı-
rılabilir.2
3. Standardizasyon: Konu; ortam, ağız-mikrofon
ilişkisi, Audacity ayarları, kayıt malzemesi ve kayıt özel-
likleri şeklinde beş alt başlık halinde, sadece önemli
noktalara yer verilecek şekilde incelenecektir. Standar-
dizasyonla ilgili daha detaylı bilgi için Kılıç’a başvurula-
bilir.3
a) Ortam: Analiz için ses kaydının sessiz kabinde
yapılması zorunlu değildir, gürültü düzeyi 50 dB A’dan
daha az olan bir poliklinik odasında yapılan kayıt pek
çok analiz için yeterlidir.
b) Ağız-mikrofon ilişkisi: Ağız-mikrofon uzaklığı
mikrofona göre değişir, Audio-Technica AT2005USB
için 5 cm, Samson Go Mic için 15 cm uzaklık uygundur.
Mikrofon hassasiyetinin maksimum olduğu nokta ağıza
dik olmalıdır; bu nokta, AT2005USB’de mikrofonun te-
pesinde, Go Mic’te ön yüzündedir.
c) Audacity ayarları: Makale kapsamında Audacity
ve eklentilerinin kurulumu ile optimum ayarlarının ya-
pılması konularının detaylı olarak anlatılması güçtür. Bu
konuda geniş bilgi için https://goo.gl/UcnxT8 adresinde
yer alan kaynaklara başvurulabilir.
d) Kayıt malzemesi: Bu makalede bahsedilen ana-
lizlerin büyük bir kısmı normal konuşma tonunda ve
şiddetinde uzun [a] sesi üzerinde yapılmaktadır. Auda-
city programıyla yaklaşık 5 s uzunluğunda [a] sesi yaka-
landıktan sonra en stabil olan 3 s’lik bölümü bilgisayara
kaydedilir. Uzun [a] sesi dışında hasta Diyet Pasajının 1.
34
Objektif Ses Analizi
cümlesini* okurken veya 20’ye kadar sayarken bağlan-
tılı konuşma kaydı yapılır.3
e) Kayıt özellikleri: Kaydedilen sesin örnekleme
hızı 44100 Hz, niceleme düzeyi 16 bit, kanal sayısı 1
(mono) ve formatı PCM wav olmalıdır.
AKUSTİK ANALİZ
Akustik analiz için pahalı sistemlerin kullanılmasına ih-
tiyaç yoktur. Hatta ücretsiz programlar bazen daha iyi
sonuçlar verebilir.4 Praat programı güvenilir sonuçlar
vermesi yanında eklentilerle genişletilebilmesi ve daha
kullanışlı hale getirilebilmesi gibi özellikleriyle her
geçen gün daha fazla tercih edilir hale gelmektedir.
Kılıç**, Praat’a foniyatrik ve fonetik çalışmalarda kolay-
lık sağlayacak yeni özellikler eklemiş, bu versiyonu
“Özelleştirilmiş Praat” olarak adlandırmıştır. Özelleşti-
rilmiş Praat’ın Windows ve macOS versiyonları
https://goo.gl/rNgnyQ adresinden indirilebilir. Kurulum
için gerekli güncel bilgilere ise yukarıda Audacity ayar-
ları bölümünde verilen adresten ulaşılabilir. Özelleşti-
rilmiş Praat doğru kurulduğunda ana pencerede New
menüsüne tıklandığında sonradan eklenen Türkçe ko-
mutlar da görünecektir (Şekil 1).
Aşağıda objektif ses analizinde kullanılan paramet-
reler açıklanırken özel bir donanım gerektirmeden Özel-
leştirilmiş Praat yardımıyla ölçülebilenlere yer
verilmiş, parametreler açıklanırken büyük ölçüde Bo-
ersma ve Weenink’ten (Praat yardım dosyası) yararla-
nılmıştır.1
Akustik analiz parametreleri; ses kalitesi ölçümü,
spektral eğim parametreleri, Akustik Ses Kalitesi Endeksi
şeklinde üç ana başlık halinde sıralanacak ve anlatılacak,
ayrıca görsel ses analizine yer verilecektir.
SES KALİTESİ ÖLÇÜMÜ (VOICE REPORT)
Praat ana penceresinde bir ses nesnesi seçili iken dina-
mik menüde “Ses analizi-” altında yer alan “Ses kalitesi
ölçümü...” düğmesine tıklayınız. Açılan pencerede en
uygun ayarlar seçilmiş durumdadır. (Temel frekansın 70-
625 Hz aralığı dışında olduğunu düşünüyorsanız F0
range düğmesine tıklayarak User specified’i seçiniz, User
specified F0 range karşısında yer alan kutucuklara ölçüm
yapılmasını istediğiniz en düşük ve en yüksek frekans
* Diyet Pasajı 1. cümle: “Dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan
dükkanında, tek başına, gece gündüz, kıvılcımlar saçarak çalışan Koca Ali, tıpkı kafese
konmuş terbiyeli bir aslanı andırıyordu.” Pasajın tamamı için Kılıç’a bakınız.3
** Kılıç MA. Konuşma Bozukluklarında İnceleme Yöntemleri. Foniyatri Seminerleri: 13
(15.02.2017), İstanbul; 2017.
Mehmet Akif Kılıç
ŞEKİL 1: Özelleştirilmiş Praat’ta ana pencere ve New menüsü.
değerlerini giriniz.) OK düğmesine tıklayarak devam
ediniz. Ses analiz sonuçları Info penceresinde görünecek
ve ses dosyasıyla aynı adda txt dosyası olarak ilgili kla-
söre kaydedilecektir (Şekil 2).
Bu başlık altında çok sayıda parametrenin yer al-
ması kafa karışıklığına neden olabilmektedir. Önemli
olan parametreler koyu yazıyla gösterilmiştir. Voice Re-
port sonuç dosyasında Analysis settings grubunda ço-
ğunluğu kullanıcı tarafından değiştirilebilen ayarlarla
ilgili bilgiler yer almaktadır (Şekil 2).
Gruplara göre parametreler:
F0 ve F0 değişiklikleri (Fundamental frequency ve
Pulses grupları)
Median F0: Ortanca temel frekans değeri. Bu ve
bunun gibi F0’la ilgili parametrelerin normal değerleri
yaşa ve cinsiyete göre farklılık gösterir.
Mean F0: Ortalama temel frekans değeri
St.dev. F0: Temel frekansın standart sapması
35
Objektif Ses Analizi
Minimum F0: En küçük temel frekans değeri
Maximum F0: En büyük temel frekans değeri
Number of pulses: Analiz edilen örnekteki maksi-
mum genlik noktası sayısı, genellikle döngü (periyot) sa-
yısından bir eksiktir.
Number of periods: Analiz edilen örnekteki döngü
sayısı
Mean period: Ortalama döngü süresi
St.dev. period: Döngü süresinin standart sapması
Ötüm parametreleri (Voicing grubu): Bu gruptaki
parametreler fonasyonun kısa süreli afonilerle kesilme
durumunda ölçülür, afoni geçişlerinin sayısını ve süre-
sini verir.
Fraction of locally unvoiced frames: Ötümsüz çer-
çeve oranı, ses kırılma derecesine yakın sonuç verir.
Number of voice breaks: Ses kırılması sayısı
Degree of voice breaks: Ses kırılması derecesi
Frekans pertürbasyonu parametreleri (Jitter grubu):
Peş peşe gelen döngüler arasında istem dışı olarak ortaya
çıkan frekans değişikliklerini gösterir.
Jitter (local): Yüzde jitter. Mutlak jitterin ortalama
döngü süresine bölünmesiyle elde edilir, bu şekilde jitter
parametresinin frekansa bağımlılığı ortadan kaldırılmış
veya azaltılmış olur. Normal değeri %0.5’in altındadır.
Jitter (local, abs): Mutlak jitter. Analiz edilen ses ör-
neğindeki her döngünün, kendinden sonraki döngüyle
farkının mutlak değerinin ortalamasına eşittir. Döngü
süresi, sesin F0’ına bağımlı olduğu için temel frekansa
göre değişiklik gösterir.
Jitter (rap): Relative Amplitude Perturbation. Üç
döngülük düzeltme uygulanmış jitter parametresi. Jitter
hesaplanırken bir döngüyle kendinden sonra gelen
döngü arasındaki fark yerine, o döngü ile çevresinde yer
alan (önceki, kendisi ve sonraki) üç döngünün ortala-
ması arasındaki fark dikkate alınır.
Jitter (ppq5): Pitch Perturbation Quotient 5. Beş
döngülük düzeltme uygulanmış jitter parametresi
Genlik (amplitüt) pertürbasyonu parametreleri
(Shimmer grubu): Peş peşe gelen döngüler arasında istem
dışı olarak ortaya çıkan genlik farklılıklarını gösterir.
Shi mmer (local): Yüzde shimmer. Her döngünün
kendinden sonraki döngüyle arasındaki şiddet farkının
mutlak değerinin ortalaması, ortalama döngü şiddetine
bölünerek elde edilir. Normal değeri %2’nin altındadır.
Mehmet Akif Kılıç
ŞEKİL 2: Praat’la ses kalitesi ölçümü (Voice Report). Bir ses dosyasının seçili olması durumunda ortaya çıkan dinamik menüdeki Ses kalitesi ölçümü düğmesine tıklana-
rak ölçülür. Info penceresindeki parametreler için metne bakınız (Komutlar versiyona göre değişiklik gösterebilir).
Shi mmer (local, dB): dB cinsinden shimmer. Her
döngünün tepe genliği bir sonraki döngünün tepe genliği
ile karşılaştırılarak hesaplanır.
Shimmer (apq3): Amplitude Perturbation Quotient
3. Üç döngülük düzeltme uygulanmış shimmer para-
metresi
Shimmer (apq5): Amplitude Perturbation Quotient
5. Beş döngülük düzeltme uygulanmış shimmer paramet-
resi
Shimmer (apq11): Amplitude Perturbation Quoti-
ent 11. On bir döngülük düzeltme uygulanmış shimmer
parametresi Spektral parametreler (Harmonicity grubu):
Mean autocorrelation: Otokorelasyon, tekrarlayan
ses dalgalarının hem frekans (döngü uzunluğu) hem de
genlik açısından birbiriyle uyumu hakkında bilgi verir.
36
Objektif Ses Analizi
Değeri 0-1 arasında değişir; 0 değeri, beyaz gürültüde, 1
değeri ses dalgalarının birbiriyle mutlak uyumlu olması
durumunda elde edilir.
NHR (Noise to Harmonic Ratio, Gürültü Harmonik
Oranı - GHO): Gürültü enerjisinin harmonik enerjiye ora-
nıdır. Gürültü komponenti arttıkça, NHR değeri yükselir.
HNR (Harmoni c to Noise Ratio - Harmoni k Gü-
rültü Oranı-HGO): Harmonik enerjinin, gürültü enerji-
sine oranıdır. Gürültü komponenti arttıkça, HNR değeri
düşer. Ortam gürültüsünden ve kayıt kalitesinden ko-
layca etkilenir. Normal değeri 20 dB’nin üzerindedir.
SPEKTRAL EĞİM PARAMETRELERİ
H1-H2, H1-A1, H1-A2 ve H1-A3 gibi spektral eğim pa-
rametreleri ses kalitesini değerlendirmek için kullanılır.
Soluklu seslerde eğim fazla olduğundan bu parametreler
Mehmet Akif Kılıç
için daha yüksek değerler ölçülürken spazmodik disfoni,
gıcırtı sesi gibi durumlarda eğim az olduğu için daha
düşük değerler elde edilir.
Parametreler
H1-H2: Birinci harmoniğin genliğinden (H1) ikinci
harmoniğin genliği (H2) çıkarılarak hesaplanır.
H1-A1: H1’den birinci formantı oluşturan en yük-
sek genliğe sahip harmoniğin genliği (A1) çıkarılarak he-
saplanır.
H1-A2: H1’den ikinci formantı oluşturan en yük-
sek genliğe sahip harmoniğin genliği (A2) çıkarılarak he-
saplanır.
H1-A3: H1’den üçüncü formantı oluşturan en yük-
sek genliğe sahip harmoniğin genliği (A3) çıkarılarak he-
saplanır.
Spektral eğim parametreleri ünlüler üzerinde ölçü-
lür. Bunun için Özelleştirilmiş Praat’ta iki farklı yöntem
vardır: Voice Sauce ve Spektral Eğim Ölçümü
Voice Sauce
“Voice Sauce” düğmesi New menüsü (statik menü) al-
tında yer alır. Bir klasörde yer alan tüm ses dosyaları üze-
rinde toplu ölçüm yapmak için kullanılır.
Teknik
Önce her ses dosyası için aynı adda açıklama (TextGrid)
dosyası oluşturulması gerekir; bunun için ana pencerede
ses nesnesi seçili iken “Annotate -, To TextGrid…” düğ-
mesine tıklanarak TextGrid nesnesi oluşturulur, iki
nesne birlikte seçilip View & Edit yoluyla Edit pencere-
sinde açılır, analiz edilmesi istenen ünlü bölgesi etiket-
lenir, “File, Save TextGrid as text file…” düğmesine
tıklanarak kaydedilir.
“New, VoiceSauce…” yoluyla eklenti çalıştırılır,
açılan formda cinsiyetin ve tahmini F1, F2 ve F3 değer-
lerinin* cinsiyete uygun kutucuklara girilmesi gerekir.
Türkçede erkeklere ait F1, F2, F3 değerleri için Kılıç’a baş-
vurulabilir.5 Erkeklere ait formant değerleri 1,1 ile çarpıl-
dığında kadınlara ait yaklaşık değerler elde edilir. (Veriler
cinsiyete ve kullanılan ünlüye göre gruplara ayrıldıktan
sonra her grup için ayrı analiz yapılması gerekir.)
Formda istenen bilgiler girildikten sonra OK düğ-
mesine tıklanır, sonuçlar toplu halde voicesauce.txt dos-
yasına yazılır ve otomatik olarak ilgili klasöre kaydedilir.
(Örnek ses ve TextGrid dosyası için Özelleştirilmiş Pra-
at’ta sauce klasörüne bakılabilir.)
37
Objektif Ses Analizi
Spektral Eğim Ölçümü
Voice Sauce’tan farklı olarak ölçümler toplu halde değil
ayrı ayrı yapılır. Önce her ses dosyası için aynı adda
TextGrid dosyası oluşturulması gerekir. Analiz edilmesi
istenen bölge etiketlenir, etiket forma da yazılacağı için
kısa olmasında yarar vardır. Örneğin sadece n harfi ya-
zılabilir.
Teknik
Spektral Eğim Ölçümü düğmesi Praat ana penceresinde
dinamik menüde yer alır, aktifleşmesi için “Open, Read
from file…” yoluyla bir ses ve ona ait TextGrid dosyası-
nın açılarak birlikte seçilmesi gerekir.
Dinamik menüdeki Spektral Egim Ölçümü (F0: 60-
350 Hz) atında yer alan “H1, H2, A1, A2, A3...” düğme-
sine tıklanır. Açılan formda the label yazan kutucuğa
TextGrid dosyasında belirtilmiş olan etiket (örneğin, n)
yazılır. Cinsiyet ve tahmini F1, F2, ve F3 değerleri girilir.
Daha sonra OK düğmesine tıklanarak hesaplama yapılır,
sonuçlar Info penceresinde gösterilir ancak otomatik ola-
rak kaydedilmez. (Örnek ses ve TextGrid dosyası için
Özelleştirilmiş Praat’ta ses klasörüne bakılabilir.)
AKUSTİK SES KALİTESİ ENDEKSİ (
ASKE; ACOUSTIC VOICE QUALITY INDEX, AVQI)
Ses kalitesinin değerlendirilmesi amacıyla çok sayıda pa-
rametre kullanılarak hesaplanan bir türev parametredir.
Diğer parametrelerden en önemli farkı ölçüm sırasında
hem uzun [a] ünlüsü hem de bağlantılı konuşma kulla-
nılmasıdır.
AVQI eklentisine ait düğme dinamik menüde yer
alır. Bu eklentiyle önce CPPS (Smoothed Cepstral Peak
Prominence) HNR, shimmer (local), shimmer (local,
dB), slope of LTAS ve tilt of trendline through LTAS pa-
rametreleri ölçülmekte sonra bu parametreler üzerinden
AVQI değeri hesaplanmaktadır.6,7
Teknik
3 s uzunluğunda [a] ünlüsü sv.wav adında, Diyet Pasajı-
nın ilk 24 hecelik bölümü (Dar kapısından başka aydınlık
girecek hiçbir yeri olmayan dükkanında…) cs.wav
adında kaydedilir. Dosyalar Praat’ta açılır ve biri veya
ikisi birlikte seçilir, dinamik menüde yer alan AVQI
düğmesine tıklanarak ara parametreler ve AVQI değeri
hesaplanır.
* Ünlülere ait formant değerleri. F1, birinci; F2, ikinci; F3, üçüncü formant.
Mehmet Akif Kılıç
Görsel Ses Analizi (Ses Profili)
Ses analiziyle ilgili hastaya bir sonuç belgesi verilmesine
ihtiyaç duyulan durumlarda kullanılır. Ses kalitesi ölçü-
müne göre daha az parametre içerir (Şekil 3). Ses Profi-
linin Almanca olan orijinal versiyonu Jörg Mayer
tarafından yazılmıştır. Güncel versiyonuna http://
praatpfanne.lingphon.net/praat-ressourcen/praat-
stimmprofil adresinden ulaşılabilir.
ŞEKİL 3: Praat’ta görsel ses analizi (Praat-Ses Profili).
38
Objektif Ses Analizi
Teknik
Praat’ta bir ses nesnesi seçili iken dinamik menüde “Ses
analizi -” altında yer alan “Ses Profili...” düğmesine tık-
layarak ulaşılır. Açılan formda hastayla ilgili bilgileri gir-
dikten sonra OK düğmesine tıklanır. Ses dalgasının
göründüğü Edit penceresi ile Ölçüm aralığı seçimi pen-
ceresi açılacaktır. Edit penceresini diğer pencereleri giz-
lemeyecek şekilde fare yardımıyla küçültünüz, yine fare
Mehmet Akif Kılıç Objektif Ses Analizi

kullanarak ses dalgasının tamamını seçiniz, Ölçüm aralığı
seçimi penceresinde istenen bilgileri giriniz ve Continue
düğmesine tıklayınız. Praat-Ses Profili, Praat Picture pen-
ceresinde görünecektir; görüntüyü File, Save as yoluyla
resim dosyası olarak kaydedebilirsiniz.
AERODİNAMİK ANALİZ
Fonasyonda jeneratör görevi gören akciğerlerin fonksiyo-
nunu ve ses kıvrımlarının kapanma yeteneğini ölçme
amacını güder. Aerodinamik analizde genellikle özel bir
donanım kullanılarak üç grup parametre ölçülür: (1) hava
akım hızı ve volüm parametreleri, (2) basınç parametreleri
ve (3) kombine parametreler. Aşağıdaki parametreler ses
kayıt sistemine ek olarak solunum fonksiyon testi sırasında
ölçülen (yavaş) vital kapasite (VK) kullanarak ölçülebilir:
MFS (MAKSİMUM FONASYON SÜRESİ,
MAXIMUM PHONATION TIME-MPT)
Derin bir inspiryumdan sonra ölçülen en uzun fonasyon
süresidir. Normal değerler; erkeklerde 25-35 s, kadın-
larda 15-25 s arasında olup glotik kapanmanın yetersiz
olduğu durumlarda azalır.
Teknik
Hastadan derin bir nefes alması ve olabildiği kadar uzun
bir [a] sesi çıkarması istenir. Bu işlem üç kez tekrarlan-
dıktan sonra en uzun süre MFS olarak alınır. (İşlem sı-
rasında ses kaydı yapıldığı takdirde, süre ölçümü hassas
bir şekilde yapılabilir.)
S/Z ORANI
Hastanın çıkarabildiği maksimum [s] süresinin maksi-
mum [z] süresine oranıdır. Normal değeri 1,3’ün altında
olup glotik kapanmanın bozulduğu durumlarda [z] sü-
resi kısalacağı için s/z oranı büyür.
Teknik
Tıpkı MFS ölçümünde olduğu gibi hastadan derin bir
nefes alması ve olabildiği kadar uzun bir [s] sesi çıkar-
ması istenir, üç kez tekrarlanır. Daha sonra aynı şekilde
[z] sesi çıkarması istenir. En uzun [s] değeri en uzun [z]
değerine bölünerek s/z oranı bulunur. (İşlem sırasında
ses kaydı yapıldığı takdirde, süre ölçümü hassas bir şe-
kilde yapılabilir.)
FB (FONASYON BÖLÜMÜ, PHONATION QUOTIENT-PQ)
Vital kapasitenin MFS’ye bölünmesiyle elde edilir. Bi-
rimi ml/s olup ortalama fonatuvar akım hızını ölçme im-
kanının olmadığı durumlarda onun yerine kullanılabilir.
Normal değeri 40-200 ml/s arasındadır. Nodül, ses kıv-
rımı paralizisi gibi durumlarda artar; hiperfonksiyonel
disfonilerde azalır.

1. Boersma P, Weenink D. Praat: Doing phonet-
ics by computer [bilgisayar programı].
28.11.2018 tarihindeki güncel versiyon:
6.0.43; 2018. (İndirme adresi: http://www.fon.
hum.uva.nl/praat/)
2. Audacity team. Audacity: Free Audio Editor
and Recorder [Bilgisayar Programı]. 28.11.
2018 tarihindeki güncel versiyon: 2.3.0; 2018.
(İndirme adresi: https://audacityteam.org)
3. Kılıç MA. Ses problemi olan hastanın objektif
ve subjektif yöntemlerle değerlendirilmesi.
KAYNAKLAR
Kulak burun Boğaz Baş Boyun Cerrahisi’nde
güncel yaklaşım, Ses Hastalıkları. 2010;6(2):
257-65.
4. Kılıç MA, Oğuz H, Öğüt F. Adverse effect of
noise on voice perturbation estimates: A com-
parison of three voice analysis programs.
Turkiye Klinikleri J Med Sci. 2011;31:427-
31.
5. Kılıç MA. Türkiye Türkçesi’ndeki ünlülerin ses-
bilgisel özellikleri, içinde: Özsoy AS, Akar D,
Nakipoğlu-Demiralp M, Erguvanlı-Taylan EE,
Aksu-Koç A (ed.) Studies in Turkish Linguistics.
Boğaziçi University Press: İstanbul; 2003.s. 3-
18.
6. Maryn Y, Corthals P, Van Cauwenberge P,
Roy N, De Bodt M. Toward improved ecolog-
ical validity in the acoustic measurement of
overall voice quality: combining continuous
speech and sustained vowels. J Voice. 2010;
24(5):540-55.
7. Maryn Y, De Bodt M, Roy N. The acoustic
voice quality index: Toward improved treat-
ment outcomes assessment in voice disor-
ders. J Commun Disord. 2010;43(3):161-74.

39