FİİLDE ÇATI

Özne-yüklem ilişkisine göre

Nesne-yüklem ilişkisine göre

Fiilde çatı, fiilin cümlede bir öznesi veya nesnesi olup

olmadığı ile alakalı bir konudur.
FİİL-NESNE İLİŞKİSİ AÇISINDAN FİİLDE ÇATI

Fiil-nesne ilişkisinde fiilin geçişli veya geçişsiz olduğuna bakılır.

Geçişli fiiller nesne alabilen fiillerdir. KİMİ ve NEYİ sorularına

cevap verebilirler. Tek başına ONU zamiriyle okunabilir.

Geçişsiz fiiller nesne almayan fiillerdir. Bu yüzden kimi ve neyi

sorularına cevap veremezler. Tek başına ONU zamiriyle
okunamaz.
 Geçişsiz fiilleri geçişli fiillere çeviren ekler

Geçişsiz fiiller -r, -t, -dır/dur/tır/tur eklerini alarak geçişli fiillere dönüşürler.

GEÇİŞSİZ (NEYİ/KİMİ?) GEÇİŞLİ (NEYİ/KİMİ?)

(onu) acı- (onu) acı-t-
(onu) ak- (onu) ak-ı-t-
(onu) alış- (onu) alış-tır-
(onu) bit- (onu) bit-i-r-
(onu) bulaş- (onu) bulaş-tır-
(onu) dal- (onu) dal-dır-
(onu) doy- (onu) doy-u-r-
FİİL-ÖZNE BAĞLANTISI AÇISINDAN FİİLDE
ÇATI
Fiil-özne bağlantısı fiilin -L veya -N ekini alıp
almamasına göre ortaya çıkar.

Eğer fiil -L veya -N ekini almışsa fiil edilgen çatılı bir

fiildir.

Bu ekleri almamışsa etken çatılı bir fiildir.

ETKEN ÇATI

-L ve -N ekini almamış bütün fiiller cümlede özneye ihtiyaç

duyarlar. Bu fiiller etken çatılı fiildir.

Etken çatıda, işin kim tarafından yapıldığı bellidir. Yani

fiilin/yüklemin öznesi açıkça bellidir.

Etken çatılı cümlelerin öznesine "gerçek özne" denir.

ETKEN ÇATI ÖRNEKLERİ
Gül arka sırada tek başına oturuyor. Kim oturuyor?
Ahmet derse sonradan gelmiş. Kim gelmiş?
Ben bu hediyeyi sana almıştım. Kim almış?
Ödevimi dün bitirdik. Kim bitirdi? (Biz)
Emre boş vakitlerinde kitap okuyordu. Kim okuyordu?
Kar fırtınası yolu kapattı. Ne kapattı?
Sevgi hepimizi kurtarır. Ne kurtarır?
İnsanlar asla değişmezler. Kimler değişmez?
EDİLGEN ÇATI

Etken fiillere getirilen -L ve -N ekleri ile kurulan fiiller

edilgen çatılı fiillerdir.

Edilgen çatı, öznesi belli olmayan, fiilin/yüklemin kim

tarafından yapıldığı bilinmeyen çatıdır.
EDİLGEN ÇATI ÖRNEKLERİ
Ön sıraya oturuldu.

Ahmet sınıfa zorla getirildi.

Bu hediye size alındı.

Ödevler dün bitirildi.

Boş saatlerde kitap okundu.

SÖZDE ÖZNE NEDİR?

Edilgen çatı ekleri olan -L ve -N ekleri, fiilleri aynı zamanda

geçişsiz fiil yaparlar. Yani edilgen çatılı cümlelerde nesne yoktur.

Başkanımız toplantı tarihini üyelerimize bildirdi.

Özne B.li Nesne Yüklem

Toplantı tarihi üyelerimize bildirildi.

Sözde özne Yüklem
Edilgen çatılı cümlelerde yüklemdeki/fiildeki işi kimin yaptığı belli
olmadığından gerçek bir öznesi yoktur.

Fakat özne temel bir ögedir. Öznesiz bir cümle olmaz.

Bu yüzden etken çatılı cümledeki nesne, edilgen çatıda bir

öznenin görevini alır. İşte bu özneye "sözde özne" denir.
Başkanımız toplantı tarihini üyelerimize bildirdi.
Özne B.li Nesne Yüklem

Toplantı tarihi üyelerimize bildirildi.

Sözde özne Yüklem

Sözde özne yükleme sorulan "NE" sorusuyla bulunur.

EDİLGEN ÇATI VE SÖZDE ÖZNE

Çocuk ödevlerinin hepsini yaptı (Etken)

Özne Belirtili Nesne Yüklem

Ödevlerin hepsi yapıldı. (Edilgen)

Sözde özne Yüklem