Çatı özelliği sadece yüklemi “fiil” olan cümlelerde aranır.

Yüklemi “isim” veya “isim soylu olan” cümlelerde çatı özelliği aranmaz.
 NESNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE CÜMLELER
(NESNESİNE GÖRE FİİLLER)

GEÇİŞLİ ETTİRGEN GEÇİŞSİZ OLDURGAN

Öznenin yaptığı iş
başka bir varlığa
(nesneye) geçer.
Geçişli olan fiillere
sorulan “neyi”, “kimi”
ve “nereyi” sorularına
cevap alınabilir.
Geçişli fiiller,
cümleden bağımsız
olarak
düşünüldüğünde
başına “onu”
sözcüğünü
getirebiliriz.
Geçişli bir fiile “-ır, - Nesne almayan ya da Geçişsiz fiillerin çeşitli
t, -dır” eklerinden biri alamayan fiillere ekler getirilerek
getirilerek geçişlilik “geçişsiz fiil” adı geçişli duruma
derecesi arttırılabilen verilir. getirilmesine
fiillere “ettirgen fiil” Geçişsiz olan fiillere “oldurgan fiil” adı
denir. sorulan “neyi”, “kimi” verilir.
ve “nereyi” sorularına Geçişsiz fiiller, “-ır,
Ettirgen fiillerde cevap alınamaz. -ıt, -dır” eklerinden
eylemi ve işi bir Geçişsiz fiillerin biriyle geçişli duruma
başkasına yaptırma başına “onu” getirilebilir.
(ettirme) anlamı sözcüğü getirilemez.
vardır.

Etrafı hızlıca toparlayıp Yolculuk uzadığı için Yolculuğun bu denli

Etrafı hızlıca toparlayıp
sofrayı kurduk. endişeleniyorum. uzaması bizi
sofrayı kurdurduk.
endişelendiriyor.
 Türkçede bazı fiiller
Bu giysiyle gezemem. (geçişsiz) cümledeki kullanımına bağlı
Geçen yaz Batı Anadolu'yu gezdik. (geçişli) olarak bazı cümlelerde
Senin paran burada geçmez. (geçişsiz) “geçişli”, bazı cümlelerde
Bizim yelkenli vapuru geçecek. (geçişli) “geçişsiz” olur.
Baygınlığım ne kadar sürdü? (geçişsiz)
Mütarekede İngilizler onu Malta'ya sürdüler. (geçişli)
 Kimi cümlelerin
yüklemi geçişli olduğu
hâlde cümlede nesne
kullanılmayabilir.

ETKEN
Öznesi belli olan yani
işi yapanın belli olduğu
fiillerdir.
Etken fiillerin kendine
özgü herhangi bir çatı
eki yoktur.
Fiilde “-ıl, -ın, -l, -n, -ş,
-ış” ekleri yer almaz.
Öznesi “gerçek
özne”dir.
Gerçek özne, gizli özne
biçiminde de olabilir.
Annem, altınları sakladı.
ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE CÜMLELER
(ÖZNESİNEGÖRE FİİLLER)
EDİLGEN DÖNÜŞLÜ İŞTEŞ
özne hem işi yapıyor hem de
Bir fiil cümlesinde özne,
yaptığı işten etkileniyorsa o Fiil kök veya
eylemi yapan değil de
cümle dönüşlü çatılıdır. gövdelerine “-ş, -ış, -
başkasının yaptığı işten
Dönüşlü fiillerin öznesi “gerçek iş, -uş, -üş, -leş, laş”
etkilenen durumdadır.
özne”dir. eklerinden birinin
Edilgen fiillerde özne aktif
Dönüşlü fiiller, “-ıl, -il, -ın, -in, - getirilmesi ile yapılan,
değil pasif durumdadır.
l, -n” eklerinden birini alır. eylemin birden çok ya
Öznesi “sözde özne”dir.
Dönüşlü fiiller birkaç istisna da en az iki kişi
Fiil, “-ıl, -ın, -l, -n”
dışında nesne almaz, yani tarafından
eklerinden birini almak
geçişsizdir.
zorundadır. yapıldığını belirten,
Dönüşlü fiillerde “kendi
Edilgen fiili anlamak için karşılıklı veya
kendine, kendi başına, tek
cümleye “başkası birliktelik anlamı
başına yapma” anlamı vardır.
tarafından” ya da “birileri taşıyan fiillerdir.
Hatta bazı fiiller “kendi”
tarafından” ifadelerinden
zamiriyle dönüşlülük özelliği
biri eklenebilir.
kazanır.
Altınlar bahçeye Hırsız polisi görünce
Kuşlar uçuşuyor.
saklandı. dolaba saklandı.
 Önce yüklemi bul. (Çatı için
yüklem eylemden oluşmalı.) Çocuklar yere kâğıt attı.

Sonra yükleme -an ne?, -an Yere kâğıtlar atıldı.

kim?” diye sor, özneyi bul.
ÖZNEYİ BULURKEN DİKKAT Çocuklar köpeğin üzerine
ET. Eylemde “-l, -n,-ş” var mı? atıldı.

Özne işi kendi mi yapıyor? Çocuklar küçük bir sorun

yüzünden atıştı.
Özne işi kendi yapmayıp işten
etkileniyor mu?
 SÖZDE ÖZNE:
Özne işi kendi
Dönüşlü Çatılı Fiil Edilgen Çatılı Fiil yapmaz, yapılan
işten etkilenir.

“ –ıl, -ın, -l, -n” eklerini alır.

Dönüşlü Fiil (-l, -n, -ıl, -ın) Gerçek özne + kendisi Edilgen Fiil (-l, -n, -ıl, -ın) Sözde özne + başkası
tarafından

Sen aranıyorsun âdeta. Bugünlerde soba aranıyor.

Yeni evine taşındı. Kitaplıklar, başka odaya taşındı.
Kardeşim kalkar kalkmaz yıkandı. Çamaşırlar yıkandı.
Akşamki parti için süslendi. Caddeler bayram için süslendi.
Görür görmez kıza vuruldu. Hırsız hemen vuruldu.
 Yüklemin edilgen olduğu bazı
Sokaklar, belediye görevlileri tarafından temizlendi. cümlelerde bazen eylemi
yapan “tarafından”, “-ca, -
ce” gibi ifadelerle karşılansa
da bu durum o cümlenin
Derslikler öğrencilerce temizlendi. edilgen özelliğini bozmaz, bu
ifadelerin olduğu kısım
“örtülü özne” olur.
 Geçişsiz bir fiil edilgen
duruma getirilmişse
cümlede hiçbir özne olmaz,
yani ne sözde özne ne de
gerçek özne olur.
Dönüşlü çatılı fiiller nesne
almaz ancak bazı dönüşlü
Annem, elbisesini giyindi.
fiiller kural dışına çıkıp
nesne alabilir.
 Karşılıklı Yapılan
şteş F Birlikte Yapılan
İşteş Fiiller

iil
İ
İşteş Fiiller

-ş, -ış, -iş, -uş, -üş, -leş, laş

Nihayet barıştılar. Kuşlar dallarda ötüşüyor.

Yıllarca yazıştılar. Kamyon kasasına tıka basa doluştular.
Onunla iyi anlaşırız.. Gençler, konser için bekleşti.
Onunla dün tanıştık. Kuşlar, gürültüyle birlikte uçuştu.
Sizinle dertleşelim.
 şteş F

iil
İ
-ş, -ış, -iş, -uş, -üş, -leş, laş

Bazı fiillerde işteşlik bildiren “-ş” ekinin Özne bir kişiyi karşılıyorsa yüklemde
fiil kökünden ayrılamayacak kadar işteşlikten söz edilemez.
kaynaşmış olduğu görülmektedir:
Sınava güçlükle yetişti.
yarış- Annesinin sesini duyunca sakinleşti.
güreş- Bütün gece sadece kendisi konuştu.
savaş-
barış-
 şteş F

iil
İ
-ş, -ış, -iş, -uş, -üş, -leş, laş

Değişerek yeni bir görünüm kazanma anlamı

taşıyan “oluş” fiillerinde işteşlik yoktur.

Tarlada çalışmaktan dolayı esmerleşmiş.

Gökyüzü akşama doğru kızıllaştı.
Her geçen gün biraz daha güzelleşiyordu.