Ünite

10

Fiiller
 hangikpssturkcedersnotu

FİİLDE KİP
Hangi Tipte Sorulur ? KİP
“Fiiller” ünitesi direkt olarak sorulan bir ünite değildir. ÖSYM son 10 yıldır
Kip, fiile zaman ya da tasarı anlamı veren çekim eklerinin adıdır.
fiilde anlamdan, fiilde kip kaymasından veya ek fiilden direkt olarak soru
Eksiz tek kip emir kipidir. Kipler ikiye ayrılır: haber (bildirme) kipleri,
sormamıştır ama cümle ögeleri, sözcük türleri gibi üniteleri etkilemesi
bakımından önemlidir. Son 10 sene içinde –dir bildirme ekini sorduğu dilek (tasarlama) kipleri. Haber kipleri fiile zaman anlamı verirken
görülmüştür. dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur. Kip ekleri sadece fiillere gelir.

HABER KİPLERİ
FİİLDE ANLAM
Şimdiki Zaman
1. İŞ - KILIŞ FİİLLERİ
geliyorum, okuyorlar, bilmiyorsun, görüyor musunuz?..
Nesne alabilen (geçişli) fiillerdir. Bu fiillerde iradeye bağlılık söz
konusudur: “Oku-, yaz-, sil-, ver-, temizle-, öğren-, göster- ...”
Geniş Zaman
bakarım, okursun, gider, görürüz, verirler, dokunur…
2. DURUM FİİLLERİ
Nesne alamayan (geçişsiz) ancak iradeye bağlı olan fiillerdir: “git-, Gelecek Zaman
gel-, gül-, yat-, kalk-, bit-, başla- …” (ağla-, öl- …istisna!..) okuyacağım, duyacaklar, vereceksiniz, bilmeyecek…

Görülen Geçmiş Zaman

3. OLUŞ FİİLLERİ
okudum, bildin, yaptık, bakmadılar, gördünüz, etti…
Nesne alamayan (geçişsiz) ve irade dışı olan fiillerdir. “Kendili-
ğinden olma anlamı” vardır: “sol-, dökül-, eri-, zayıfla-, yaşlan- ...” Duyulan Geçmiş Zaman
yapmışım, vermiş, sormuşlar, görmüş mü?..

122
 hangikpssturkcedersnotu

DİLEK KİPLERİ Sanatçı dediğin topluma örnek olacak. (-meli, -r)

Gereklilik Kipi Garson, iki çay getirir misin? (-se)

gitmeliyim, okumalısın, görmelisiniz, yapmamalısın… O iş yarın halledilir, merak etmeyin. (-ecek)

İstek Kipi
geleyim, okuyayım, soralım, bilelim…

Dilek – Şart Kipi EK FİİL

okusam, gelsen, duymasa, bilsek, yazsanız, gitseler… Türkçede ekfiil “i-” (imek) fiilidir. Ekfiilin 2 görevi vardır: isim
soylu sözcükleri yüklem yapmak, çekimli fiilleri birleşik zamanlı fiil
Emir Kipi hâline getirmek.
1. tekil: X 2. tekil: git 3. tekil: gitsin
1. GÖREV
1. çoğul: X 2. çoğul: gidin 3. çoğul: gitsinler
Dün okula gidemedim çünkü hastaydım. (hasta – i – di –m)
(Emir kipinin eki yoktur, gördüğünüz ekler kişi ekleridir.)
(Emir kipi dışında hiçbir eylem kipinin 3. tekil kişi eki yoktur.) Tek sevdiğim kulüp Beşiktaş mıydı? (Beşiktaş mı i – di)

Elif’e söylediğin sözlerin hiçbirinde haklı değildin.

(haklı değil i – di – n)
KİP (ZAMAN-ANLAM) KAYMASI
Bir kipin kendi anlamının dışında kullanılmasıdır. Zormuş fizik sınavı, sorular açık uçluymuş.

Ahmed Arif, 1921’de Diyarbakır’da doğuyor. (doğmuş) (zor i – miş / açık uçlu i – miş)

1985’te Diyarbakır’da doğuyorum, 1987’de ailecek Bursa’ya Artvin’de değil miymiş halam? (Artvin’de değil mi i – miş)

göç ediyoruz. (-mış) Durumunuz müsaitse çocuğu özel okula gönderin.

10. ÜNİTE: Fiiller

Yarın bu işi bitiriyoruz. (-ecek) (müsait i – se)

Akşam yapılacak etkinliğe beraber katılırız. (-ecek) Zulüm neredeysen biz karşındayız! (nerede i – se – n)

30 yıl önce annesiyle babası Malatya’ya yerleşir. (-miş)

123
 hangikpssturkcedersnotu

Ek fiilin bu ilk görevinde (yani isim soylu sözcükleri çekimleyip 2. GÖREV

yüklem yapma görevinde) geniş zaman olarak karşımıza şahıs ekleri
Ek fiilin ikinci görevi ise çekimli fiilleri birleşik zamanlı fiil yap-
çıkar. Başka bir deyişle geniş zaman ek fiili olarak karşımıza “i-” değil
maktır. Bu üç yolla olur.
“-im, -sin, -dir, -iz, -siniz, -dirler” ekleri çıkar.
a) Hikâye Birleşik Zaman
Hastayım – hastasın – hastadır – hastayız – hastasınız –
hastadırlar Geliyor + idi = geliyordu (Şimdiki zamanın hikâyesi)
Okuyacak + idim = okuyacaktım (Gelecek zamanın hikâyesi)
Türk’üm – Türk’sün – Türk’tür - Türk’üz – Türk’sünüz –
Yapmalı + idik = yapmalıydık (Gereklilik kipinin hikâyesi)
Türk’türler

Evdeyim – evdesin – evdedir – evdeyiz – evdesiniz – evde-

b) Rivayet Birleşik Zaman
dirler
Söyler + imiş = söylermiş (Geniş zamanın rivayeti)
Haklı mıyım – haklı mısın – haklı mıdır – haklı mıyız – haklı
Okuya + imiş = okuyaymış (İstek kipinin rivayeti)
mısınız…
Duyuyor +imiş = duyuyormuş (Şimdiki zamanın rivayeti)
İyi değilim – iyi değilsin – iyi değildir – iyi değiliz – iyi değilsi-
niz…
c) Şart Birleşik Zaman
Bugün İstanbul dışındayım. / Bence sen de herkes gibisin. Görmeli + ise = görmeliyse (Gereklilik kipinin şartı)

Sınıfta on dokuz öğrenci var. (-dır) / Aynur iki yıldır İsviçre’de. Birleştirdi + ise = birleştirdiyse (Bilinen geçmiş zamanın şartı)
(-dir) Çözer + ise = çözerse (Geniş zamanın şartı)

Hiçbir şeyi yok (-tur) bu adamın.

• Türkçede fiiller zaman bakımından basit zaman ve birleşik zaman

Ek fiilin geniş zaman eki veya bildirmek eki olarak bilinen –dir Dikkat olmak üzere ikiye ayrılır. Basit zaman hiç kip eki almamak veya
Dikkat ekine dikkat edin. Bu ek, ek fiildir fakat birleşik zamanlı çekimli fiil Edilmeli
1 tane kip eki almak demektir. Birleşik zaman ise bir kip eki ve ek
Edilmeli yapmaz!
fiil almış fiillerdir.

124
 hangikpssturkcedersnotu

Gel, geliniz, gelin NOTLAR

(hiç kip eki yok, basit zaman) ————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
Gelesin, geldi, gelmişler, gelseniz ————————————————————————————————————————————————
(1 tane kip eki var, basit zaman) ————————————————————————————————————————————————

Gelecekti, gelecektiniz, gelmeliyse, gelmeliyseler
(2 tane kip eki var, birleşik zaman)
————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————

“gelecek” fiili basit zaman, “gelecekti” birleşik zamanlıdır fakat ————————————————————————————————————————————————

Dikkat “gelecektir” fiili ek eylem almamış ve –dir eki yani bildirme eki ————————————————————————————————————————————————
Edilmeli birleşik zamanlı yapmamamıştır. Buna sorularda dikkat et! ————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

10. ÜNİTE: Fiiller

————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— 125
 hangikpssturkcedersnotu

NOTLAR ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————

———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————
126 ———————————————————————————————————————————————— ————————————————————————————————————————————————