FİİL (EYLEM) NEDİR?

»Evrendeki her bir varlığı tanımlayan bir isim mevcutken bu varlıkların yapmış oldukları

hareketleri, içinde bulundukları durumları, etkilendikleri işleri ifade eden sözcüklere de ihtiyaç
duyulmuştur. İşte fiiller bu yönüyle varlıkların yapmış oldukları bir işi, hareketi, oluşu,
durumu; kip ve şahıs eki alarak belirten sözcükler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kalk, uyu, sus, sev, yak, yık, bak, koş, tut, dokun, vur, kaldır, taşı, çöz vs.

»Bir sözcüğün eylem olup olmadığını anlamak için o sözcüğün hem cümledeki anlamına hem
de “-mek, -mak” mastar ekini alıp alamadığına bakmak gerekir. Eylemlerin sonuna bu mastar
eklerini getirmek mümkünken isim ve isim soylu sözcükler mastar eklerini alamazlar.

Araba(mak), bilgisayar(mak), güzel(mek), ben(mek), masa(mak)

Gel(mek), oku(mak), yaz(mak), sil(mek), kır(mak), sev(mek), yıka(mak) vs.  

ÖNEMLİ NOT:
Bir sözcük mastar eki (-mak, -mek) ile birlikte kullanılmışsa örneğin  “görmek, yazmak vs.” bu
sözcük fiildir şeklinde bir algı vardır. Bu çok büyük bir yanılgıdır arkadaşlar. Eğer sözcük mastar
eki almışsa artık o sözcük fiil değil fiilimsidir (isim fiildir). Fiil ise sadece “gör, yaz” kısımlarıdır.
Biz mastar ekini o sözcüğün eylem olup olmadığını anlamak için kullanıyoruz. Yukarıdaki
örneklerde mastar eklerinin parantez içinde yazılmasının sebebi de budur.

1-İŞ (KILIŞ) FİİLLERİ

İş-kılış fiilleri bir işi, hareketi anlatan fiillerdir. Bu işi yapan bir özne vardır ve bu işten
etkilenen bir nesne bulunur. Nesne bulunduğu için bu fiiller geçişli fiillerdir diyebiliriz. Bu yüzden
iş-kılış fiillerinin başına “onu” kelimesini getirdiğimizde anlamlı bir ifade oluşur. “Neyi, kimi”
sorularına cevap verirler. Bu eylemlere örnek bulmak için etrafınıza bakıp insanların yaptığı
şeyleri tanımlayan fiilleri yazabilirsiniz.
Örneğin;
Ahmet, elindeki taşı suya attı.

Cümlesindeki “atmak” sözcüğü iş-kılış fiilidir. “Atmak” eylemi öznenin etkisiyle bir nesnenin
üzerinde;  yani Ahmet’in etkisiyle taş üzerinde gerçekleşmiştir. Ayrıca bu fiilin iş-kılış fiili
olduğunu anlayabilmek için kelimenin başına “onu” kelimesi getirilebilir ya da “neyi, kimi”
sorularına cevap verdiğine bakılabilir.
Neyi attı? =  Taşı  –  onu attı

İŞ (KILIŞ) FİLLERİNE ÖRNEKLER:

ONU;
sil(mek), anlat(mak), temizle(mek), yaz(mak), al(mak), taşı(mak), kaldır(mak), tak(mak),
iç(mek), kullan(mak), ısıt(mak), topla(mak), çal(mak), karıştır(mak), tara(mak), aç(mak),
kapat(mak) araştır(mak), çiz(mek), öde(mek), besle(mek), büyüt(mek), öldür(mek), yut(mak),
incit(mek), dengele(mek), dinle(mek), sür(mek), gör(mek), bul(mak), kes(mek), sev(mek),
kaz(mak) 

2-OLUŞ FİİLLERİ
Oluş fiilleri, herhangi bir etki altında olmaksızın bir varlıkta kendiliğinden oluşan değişikliği
anlatan fiillerdir. Oluş eylemiyle, nesnenin üzerinde gerçekleşen değişimin istem dışı olduğunu
yani isteyerek olmadığını anlarız. Oluş fiillerinde zaman unsuru vardır, eylemin gerçekleşmesi
için belli bir sürenin geçmesi gerekir, çünkü zamanla ortaya çıkan durumu anlatırlar.  Bu
eylemler nesne alamadıkları için geçişsizdirler. Dolayısıyla iş-kılış fiilinden farklı olarak “onu”
kelimesini başına getiremeyiz, “neyi, kimi” sorularına cevap vermezler.
Örneğin;
Beş sene içinde çok hızlı yaşlandı.
Bu cümledeki “yaşlanmak” eylemi oluş fiilidir. Çünkü yaşlanma eylemini gerçekleştiren bir özne
yoktur bu fiil istem dışı, kendiliğinden gerçekleşmiştir. Ayrıca geçişsiz olduğunu da başına onu
kelimesini getirerek anlayabilirsiniz. Onu yaşlanmak

OLUŞ FİLLERİNE ÖRNEKLER

ONU;
sarar(mak), karar(mak), morar(mak), küflen(mek), kızar(mak), bayatla(mak), paslan(mak),
uza(mak), büyü(mek), sol(mak), acık(mak), ağar(mak), zayıfla(mak), eri(mek), olgunlaş(mak),
çürü(mek), yeşer(mek), hastalan(mak), körel(mek), piş(mek), soğu(mak)   

3-DURUM FİİLLERİ
Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir. Eylem öznenin kendi iradesi ile
gerçekleşmiştir; ancak yapılan işten etkilenen herhangi bir nesne yoktur, nesneye ihtiyaç
duyulmaz. Dolayısıyla nesne alamadıkları için geçişsiz fiillerdir, “neyi, kimi” sorularına cevap
veremezler, başına “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamsız olur.
Örneğin;
Bebeğimiz doğduğundan beri ilk kez güldü.
“Gülmek” eylemi bebeğin içinde bulunduğu durumu ifade etmiştir. Gülme eylemi bebeğin kendi
iradesi ile meydana gelmiş ancak bu gülme eyleminden etkilenen bir nesne yoktur. Gülme
eylemini gerçekleştirmek için herhangi bir nesneye ihtiyaç duyulmaz. Geçişsiz fiil olduğunu
sözcüğün başına onu kelimesi getirerek anlayabiliriz. Onu güldü.
DURUM FİLLERİNE ÖRNEKLER
ONU;
Uyu(mak), dinlen(mek), otur(mak), sus(mak), gül(mek), ağla(mak), dur(mak), uzan(mak),
çık(mak), yürü(mek), gel(mek), koş(mak), bak(mak), yüz(mek), kork(mak), dur(mak),
bulun(mak) 

UYARI: Durum fiili olup da nesne alabilen az da olsa örnek vardır:

Örnekler: özlemek, beğenmek…
Bu fiiller hareket belirtmediği için durum fiilidir.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Aşağıdaki fiillerin taşıdıkları anlam özelliğini yay ayraç içerisine yazın.

( ) Uyumak
( ) Acıkmak
( ) Almak
( ) Kırmak
( ) Kararmak
A. İş Fiili
( ) Oturmak
B. Durum Fiili
( ) Uzamak
C. Oluş Fiili
( ) Taşımak

2. Aşağıda verilen fiilleri istenen kip, kişi ve anlam özelliklerinde çekimleyin.

“Yürü-” fiili “Kazan-” fiili,

gelecek zaman kipi, geniş zaman kipi
II. tekil kişi(Sen), ← I. tekil kişi(Ben)
soru → olumlu

“Çıkar-” fiili,
İste-” fiili istek kipi,
gereklilik kipi, → I. çoğul kişi(Biz),
II. çoğul kişi(Siz), ← olumlu
olumsuz

3. Aşağıdaki cümlelerde çekimli fiilin altını çizin. Çekimli fiilin kipini, kişisini ve
anlam özelliğini(olumlu, olumsuz, soru) yazın.

Cümleler Kip Kişi Anlam

Hava soğuk olmasına rağmen montunu giymemiş.

Öğrenciler bu soruları dikkatli okusun.

Çılgın martılar dolaşıyor mu hala sahillerde?

Ben de ders çalışsam sizinle.

4. Aşağıdaki tabloda bırakılan boşlukları uygun çekimli fiillerle doldurun.

“Görüş-” fiili Kişiler Olumlu Olumsuz Olumlu Soru

1. Tekil Kişi Görüştüm
Görülen geçmiş 2. Tekil Kişi Görüşmedin
zaman kipiyle 3. Tekil Kişi Görüştü mü?
(-dı/-di/-du/-dü; 1. Çoğul Kişi Görüştük
-tı/-ti/-tu/-tü) 2. Çoğul Kişi Görüşmediniz
3. Çoğul Kişi Görüştüler mi?

5. Aşağıdaki yay ayraçlara uygun noktalama işaretini koyun.

Kendimi tanıtayım( ) Ben 7/A sınıfından Ömer.

Siz çalışkan bir öğrenci misiniz( )
Sonbahar meyveleri denince aklıma şunlar gelir( ) ayva( ) nar( ) üzüm...
Küçük( ) kitaplardan pek çok şey öğrenmişti.

6. Aşağıdaki cümlelerde yazım yanlışı olan cümlenin başına Y, yazım yanlışı

olmayan cümlenin başına D yazın.

( ) Bütün gün evde oturup arkadaşından bir haber bekledi.

( ) Olanlardan Doktor Kasım Bey’i sorumlu tutmak, haksızlıktı.
( ) İşler yoluna gittimi keyfine diyecek yok!
( ) Yazarın çalıkuşu adlı kitabını beğenerek okudum.
( ) Bir de şu konuya deyinmek istiyorum: Bencillik aşmamız gereken bir kişilik zayıflığıdır.

7. Aşağıdaki metni okuyun.

Hüseyin Rahmi, yüksek rütbeli bir

askerin oğludur. 17 Ağustos
1864’te İstanbul’da doğmuştur.
Mülkiye’de okumuş, ama hastalığı
nedeniyle okulu bitirememiştir.
1936 ile 1943 yılları arasında da
milletvekilliği yapmıştır. 1912’de
Heybeliada’ya yerleşerek yaşamını
ölünceye kadar orada geçirmiştir.