Derya Hoca
ANLATIM BOZUKLUĞU KONU ANLATIMI
A) SÖZCÜKLERLE İLGİLİ ANLATIM
BOZUKLUKLARI
1- Gereksiz Sözcük Kullanılması:
Bir cümlede aynı anlama gelen sözcükler kullanılmamalıdır.
Aynı anlamdaki sözcükten biri cümleden çıkarılmalıdır.
Özellikle sözü uzatmak amacıyla kullanılan, cümleyi anlam
yönünden etkilemeyen sözcükler kullanılmamalıdır:
UYARI:
Bir cümledeki sözcüğün gereksiz kullanıldığını belirlemenin
yolu, onu cümleden çıkarmaktır. Bir sözcük veya söz öbeği
cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma,
anlatımında bozulma olmazsa gereksiz kullanılmıştır: cümlede
anlatım bozukluğu vardır.
Ör: Gruptaki mevcut ikilik büyüyor.
Ör: Seçimler yaklaştıkça, partilerin çakışmaları da gittikçe
artıyor.
Ör: Karşılıklı mektuplaşmalar, olayın aydınlanmasına neden
oldu.
ALIŞTIRMA
 Kural bu, ancak uygulamada ise bu kural hiç
gerçekleşmedi.
Bu cümleden “ancak'” ya da “ise” sözcüklerinden biri
çıkarılmalıdır.
 Beş yüz adet fidan satın aldık.
 Bir yandan dairede çalışıyor ve gazetelere de yazı
yazıyordu.
 Galiba başka çaresi de yok gibi görünüyor.
 Yazılı basın ciddi baskılar altındadır.
 Ben, bundan böyle artık yamalı pabuçla dolaşacak
değilim.
 Bu köyün söyleyiş özelliğinden doğan bir hususiyeti
var.
 Ülkemizde, eski tarihi eser yağmalaması devam
ediyor.
2- Yineleme Yanlışlıkları:
♦ Bir cümlede anlamdaş sözcüklerin yinelenmesi, anlatım
bozukluğuna yol açar:
Ör: Sayın Ankaralılara teşekkür ve şükranlarımızı sunarız.
(teşekkür ve şükran aynı anlamda)
Ör: Bu koşul ve şartlar içinde teklifinizi kabul edemeyeceğim.
(koşul ve şart aynı anlamda)
Ör: Polis, yoldaki taşıt araçlarını durduruyor. (Taşıt, araç
anlamındadır. Araç cümleden çıkarılmalıdır.)
Ör: Bugün sanırım Ahmet gelmiş olsa gerek... (sanırım, olsa
gerek aynı anlamda)
Aşağıdaki yineleme yanlışlıklarını düzeltiniz:
 Bu çetin ve zor işi başaramam.
 Yeni yılınızı kutlar; sağlık ve esenlikler dilerim.
 Onun ünü, şanı dünyayı tutmuş; namı dillerde
söylenir.
 Bu ıssız ve tenha yollarda, yolculuk insanı sıkıyor.
 Bu işte otuz yılın deneyim ve tecrübesi var.
 Şekilsiz, biçimsiz bir yüzü var.
 Güncel ve aktüel olayları izlerim.
 Eleştirmek, tenkit etmek kolay; ama işi yapmak kolay
değil.
 Onun yanlış tavırları beni gülünç ve komik duruma
soktu.
 Zor ve güç işlere alışacağım.
 Yazarın sözcükleri arasında küçük bir nüans farkı var.
 Elmanın tadı sanki ekşi gibi geldi bana.
 Bir saat beklememize rağmen yol henüz hâlâ
açılamadı.
 Misal olarak şöyle bir örnek verebiliriz.
 Çocuğun kocaman, iri gözleri vardı.
 Neşeli, şen bir insandı amcam.
3- Yanlış Anlamlı Sözcükler - Anlamları Karıştırılan Sözcükler :
Aşağıda yanlış anlamda kullanılan sözcüklerin altları çizilmiştir.
Ör: Birileri hükümetin uzun ömürlü olmayacağını savunuyor.
“Savunma” yerine “ileri sürme” ya da “öne sürme” sözcükleri
kullanılmalıdır.
“Savunma”, “iddia etme”, “müdafaa etme” anlamındadır. Bu,
bir düşünceye “karşı” bir tavırdır. Ortada böyle bir durum
yoktur.
Ör: Kaldırımdaki boyacıların eli yüzü boyalara bezenmişti.
“Bezenmek”, süslenmek demektir. Burada belirtilmek istenen
boyalara bulanmaktır. “Bezenmişti” yerine “bulanmıştı”
denilmelidir.
Ör: 5 Mart 1999 yılında yazılan bir mektuptur.
“1999 yılında” dense doğrudur. Ay ve gün belirtildiği için 5 Mart
1999 günü, ya da 5 Mart 1999 tarihinde denilmesi gerekir.
Ör: Atatürk büstü törenle hizmete açıldı.
Büst, hizmet veren, iş gören (banka, postane, otel gibi) bir
kuruluş değildir. “Ziyarete açıldı.” demek daha doğru olur.
Ör: Bu araba hiç ucuza patlamadı.
'Pahalıya mal oldu' ya da 'pahalıya patladı' denir.
Anlamları Karıştırılan Sözcükler:
öğretim - öğrenim:
öğretim: Bilgi verme, bilgilendirme, ders verme.
öğrenim: Bilgi edinme, ders alma.
olasılık-olanaklı:
olasılık: Bir şeyin gerçekleşebilme derecesi.
olanak: İmkan.
bağımlı - bağlı:
bağımlı: Özerkliği, özgürlüğü olmayan.
bağlı: Bağlanmış olan.
azımsamak-küçümsemek:
azımsamak: Bir şeyi umulduğundan az bulmak.
küçümsemek: Küçük görmek.
etki-tepki:
etki : Bir kimse ya da nesnenin başka bir kişi ya da şey
üzerindeki gücü, tesiri.
tepki : Bir eyleme, bir olaya karşı gösterilen olumlu ya da
olumsuz davranış.
ayrım-ayrıntı:
ayrım: Ayırmak işi, fark.

ayrıntı: Bir tümün parçası, ikinci derecede nitelikleri.
saplantı-saptama:
saplantı: Bir kimsenin saplandığı kurtulamadığı yanlış
düşünce.
saptama: Saptamak eylemi.
fiyat-ücret:
fiyat: Satışta bir şeyin para karşılığı, değer.
ücret: Hizmet karşılığı verilen para.
çekimserlik-çekingenlik:
çekimser: Kararsız olma hali.
çekingen: Utangaçlık.
fotoğraf-resim:
yaklaşık-yakın:
yaklaşık: Gerçekte olandan az yada eksik.
yakın: Az bir ara ile ayrılmış olan.
etkin-etken:
etkin: hareketli ve etkili olan, aktif.
etken: Etki yapan her şey, faktör.
yayım-yayın:
UYARI: Bu sözcükler arasındaki anlam ayrılığına dikkat etmek
gerekir.
ALIŞTIRMA
Ör: Biz gençleri azımsıyorlar, ciddiye almıyorlar. (yanlış)
Etkin olmayacağım bir görev istemem. (doğru)
 Sıtmaya yakalanma şansı çok yüksek. (yanlış)
 Geçen sene daha çok dergi yayınlandı. (yanlış)
 İçeri ürkek girdi ve kendini bize tanıştırdı. (yanlış)
 Geçen sene Ankara Lisesi'nde öğretim görüyordu
(yanlış)
 İki okul arasındaki ayrıntıyı saptayalım. (yanlış)
 Muhalefet liderleri, ülke sorunları altında ezildiklerini
savundular. (yanlış)
 Bitkisel yaşama giren hastanın saçları büyümeye
başlamış. (yanlış)
 Çalıştı, buna karsın kazandı. (yanlış)
 Tüm basım mensupları oradaydı. (yanlış)
4- Yanlış Yerde Bulunan Sözcükler:
Sıkça Rastlanan Yanlışlıklar:
Ör: Basımı bitmek üzere olan kitabın birinci cildinde deniliyor
ki... (yanlış)
Basımı bitmek üzere olan kitap mı, yoksa birinci cildi mi?
Bilinmiyor. “Kitabın, basımı bitmek üzere olan birinci cildinde..”
biçimi doğrudur.
Ör: Rapor, TBMM'nin 126'ya karşı 72 oyla aldığı kararla
reddedilmiştir. Bu cümlede, raporun 72 oyla reddedildiği
söyleniyor. Oysa, rapor 126 oyla reddedilmiştir. Bu nedenle,
"72 oya karşı 126 oyla reddedildi." denmeliydi.
Ör: "Her türlü aradığınız mutfak eşyasını mağazamızda
bulabilirsiniz." cümlesinde "her türlü" sözü, "aramak" eyleminin
zarfı gibi kullanılmıştır. Halbuki burada, "her türlü aramak”tan
değil, "her türlü eşya"dan söz edilmektedir; cümlede, "eşya"
sözcüğünün sıfatını yanlış yerde kullanmaktan kaynaklanan
anlatım bozukluğu vardır. "Aradığınız her türlü mutfak
eşyasını..." diye yazılmalıdır.
Derya Hoca
Ör: Yeni durağa gelmiştim. (yanlış)
Durağa yeni gelmiştim. (doğru)
Ör: İzinsiz inşaata girilmez. (yanlış)
İnşaata izinsiz girilmez. (doğru)
Ör: Japon başbakanı bir hafta içinde petrol üreten dört
Ortadoğu ülkelerini gezecek. (yanlış)
Japon başbakanı petrol üreten dört Ortadoğu ülkesini bir hafta
içinde gezecek. (doğru)
Ör: Yüksek Hakimler Kurulu (yanlış)
Hakimler Yüksek Kurulu (doğru)
Ör: Her Allah’ın günü buraya gelir. (yanlış)
Allah’ın her günü buraya gelir. (doğru)
Ör: Demek ki kurallarla olmuyor yalnız bu işler. (yanlış)
Demek ki bu işler yalnız kurallarla olmuyor. (doğru)
ALIŞTIRMA
 Eski İstanbul Valisi ölmüş. (doğru)
 Bir türlü görüşmek için genel kurula getirilemeyen
önergeyi nihayet getirdiler. (yanlış)
 Başbakan, üç yıl içinde petrol üreten iki ülkeyi ziyaret
etti. (yanlış)
 Her çeşit anayasa dışı faaliyete karşı demokrasi ve
cumhuriyeti savunmak gerek. (yanlış)
 Bu gece çok dişim ağrıdı. (yanlış)
 Benim dedem istediği gibi evi yönetmek istiyor.
(yanlış)
 Geçen hafta kaybolan komşunun arabası bulunmuş.
(yanlış)
 Her Allah'ın günü olay yaratır. (yanlış)
 Etler, çok buzlukta kaldığı için donmuş. (yanlış)
 Doktor olarak doğduğu kente gitti. (yanlış)
 Sigara içenler, daha çok kansere yakalanır. (yanlış)
 Hükümet, 280'e karşı 210 oyla güvenoyu aldı. (yanlış)
6- Çelişen Sözcükler:
Bir cümlede anlamca birbiriyle çelişen sözcüklerin kullanılması
anlatım bozukluğuna yol açar:
belki - tabii:
Belki bu son mektubumda da ilginç anılar yer alacak tabii.
belki: Olasılık ve tereddüt bildirir.
tabii: Elbette, kuşkusuz.
eminiz - olsa gerek:
Eminiz ki bilgi yüklü olan bu adam, son olaylardan en çok acı
duyanlardan biri olsa gerek.
aşağı yukarı - tam:
Bundan aşağı yukarı tam bir yıl önce...
Tam bir yıl önce ise aşağı yukarı olamaz, aşağı yukarı bir yıl
ise, tam olamaz.
muhakkak - sanıyorum:
Muhakkak ki çocukluk günlerini unuttuğunu sanıyorum.
Bir durumun hem muhakkak hem de sanıyorum yargısıyla
değerlendirilmesi yanlıştır. Cümlede kesinlik ve olasılık çelişkisi
var.
bizce - olsa gerek:
Bizce Ataç'ın kesin bir yargı belirtmesinin iki nedeni olsa gerek.

“Bizce” yazarın kişisel görüşü belirteceğini anlatır. Cümlenin
kişisel görüş bildirmeyen olsa gerekle bitmesi çelişki
oluşturuyor.
iki yıldan çok - iki yıla yakın:
1998'den 2000'e kadar yaklaşık iki yıla yakın bir süre bu işte
çalıştı.
Tarihler kesinlik bildirmektedir. “Yaklaşık iki yıla yakın bir süre”
denmesi çelişki oluşturuyor.
Derya Hoca
Bundan başka elinden bir şey gelmiyordu. (doğru)
Ör: Sevinçten etekleri tutuşmuştu. (yanlış)
Sevinçten etekleri zil çalıyordu. (doğru)
Ör: Ayaklarına siyah sular indi. (yanlış)
Ayaklarına kara sular indi. (doğru)
Ör: Tencere yuvarlanmış çanağını bulmuş. (yanlış)
Tencere yuvarlanmış kapağını bulmuş. (doğru)

Yanlış Kullanımlar
yüzünden dökülen bin parça
ALIŞTIRMA köküne kibrit suyu ekmek
 Beni kesinlikle tanıdığını sanıyorum. (yanlış) Halep yolunda deve izi saymak
 Bundan aşağı yukarı tam bir saat önce uyudu. kulak asmak
(yanlış) çehre çatmak
 O, bu konuyu kesinlikle bilmiyor olabilir. (yanlış) kafasına kakmak
 Onu görmeyeli aşağı yukarı tam yedi ay oldu. (yanlış) çanak açmak
 Kuşkusuz, bu görüşmeler sonunda istediğimiz ücret sırt çıkmak
artışını alacağız sanıyoruz. (yanlış)
 Bu durumu ayrıntılı biçimde açıklayan kısa bir yazı Deyimin Doğru Biçimi
getirin. (yanlış) yüzünden düşen bin parça
köküne kibrit suyu dökmek
Eminim ki beni dinleyince haklı olduğunu belki sen de anlarsın. Halep yolunda deve izi aramak
(yanlış) kulak asmamak
kaş çatmak
- Deyim Yanlışları: başına kakmak
a. Anlamca uyuşmayan deyimler anlatımı bozar. çanak tutmak
arka çıkmak
Ör: "İktidar, toplumun bu çok haklı itirazına göz yummuştu." Bu
cümlede "göz yummuştu" deyimi uygun düşmemiş. Bu deyimin 3- Atasözü Yanlışları:
yerine "kulak tıkamıştı" deyimi kullanılmalıydı. Atasözleri, belli sözcüklerle kalıp içinde biçimlenmiştir.
Atasözleri uygun bir biçimde kullanılmalıdır. Herhangi bir
Ör: Bu ilimiz oldum olası bir bakan çıkarmıştı. Bu cümlede de atasözünde
"oldum olası" uygun değil. Bu deyimin yerine "var olduğu sözcüklerin değiştirilmesi ya da söz diziminin bozulması
günden beri" denmeliydi. anlatımı da bozar.

b. Deyimlerde kullanılan sözcüklerin yerlerinde değişiklik
yapılamaz:
Ör: Koltuğuna bohçasını vermek. (yanlış)
Bohçasını koltuğuna vermek. (doğru)
Ör: İplik iğneye dönmek.. (yanlış)
İğne ipliğe dönmek. (doğru)
c. Deyimlerde kullanılan sözcüklerin yerine başka sözcük
kullanılamaz:
Ör: Sizinle şapkaları değişiriz sonra. (yanlış)
Sizinle külahları değişiriz sonra. (doğru)
Deveye çukur atlatmak (yanlış)
Deveye hendek atlatmak (doğru)
Ör: Hangi kayayı kaldırsan altından o çıkar. (yanlış)
Hangi taşı kaldırsan altından o çıkar. (doğru)
Ör: Bundan başka elinden bir şey tutmuyordu. (yanlış)
Ör: El öpmekle ağız aşınmaz. (yanlış)
El öpmekle dudak aşınmaz. (doğru)
Ör: Çeşmeye gidenin testisi kırılır. (yanlış)
Su testisi su yolunda kırılır. (doğru)
Ör: Ağaç dalıyla gürler. (yanlış)
Ağaç yaprağıyla gürler. (doğru)
Ör: Açma kutuyu, söyletme kötüyü. (yanlış)
Açtırma kutuyu söyletme kötüyü. (doğru)
Ör: Kel ölür sırma saçlı olur, kör ölür zeytin gözlü olur.(yanlış)
Kel ölür sırma saçlı olur, kör ölür badem gözlü olur. (doğru)
Ör: Ayağını yatağına göre uzat. (yanlış)
Ayağını yorganına göre uzat. (doğru)
Ör: Güneşi görmeden bayram etme. (yanlış)
Ayı görmeden bayram etme. (doğru)

Ör: Ay ışığında dut silkinmez. (yanlış)
Ay ışığında ceviz silkinmez. (doğru)
Ör: Çok naz insanı usandırır. (yanlış)
Çok naz âşık usandırır. (doğru)
Yanlış Kullanımlar
İnsana kardeş gibi yâr, Irak gibi diyar olmaz.
Çocuğunu dövmeyen dizini döver.
Bir tilkinin derisi iki defa soyulmaz.
Kesesine güvenen borazancıbaşı olur.
Atasözünün Doğru Biçimi
Ana gibi yâr, Bağdat gibi diyar olmaz.
Kızını dövmeyen dizini döver.
Bir koyundan iki post çıkmaz.
Nefesine güvenen borazancıbaşı olur.
D)NOKTALAMA İLE İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI
Yazım yanlışları ve noktalama eksiklikleri anlatım bozukluğuna
yol açar.
Sözcüklerin doğru yazımı Yazım Kılavuzundaki sözcükler
dizelgelerine uygun olmalıdır.
Virgül Eksikliği:
Özellikle adlaşmış sıfatların ve zamirlerin özne olarak
kullanıldığı cümlelerde bu sözcüklerin kendilerinden sonra
gelen sözcüklerle tamlama oluşturmadıklarını belirtmek, anlam
karışıklığını önlemek için özne olan bu sözcüklerin sonuna
virgül konur; virgül kullanılmaması anlam karışıklığına neden
olur.
Ör: Genç evlerine doğru gelenleri karşıladı.
Cümle, virgül kullanılmamasından kaynaklanan bir dil yanlışı
içermektedir. "Genç evler" tamlaması yanlıştır. O hâlde "genç"
sözcüğünde sonra bir virgül kullanılarak böyle bir tamlamanın
oluşması engellenmelidir.
Ör: Hasta doktora baktı. (yanlış)
Hasta, doktora baktı. (doğru)
Ör: Dilenci çocuğu sürüklüyordu. (yanlış)
Dilenci, çocuğu sürüklüyordu. (doğru)
Ör: Selma Ferit'e güzel görünüyor. (yanlış)
Selma, Ferit'e güzel görünüyor. (doğru)
Ör: Âşık sevgilisinden başka kimseyi tanımaz. (yanlış)
Âşık, sevgilisinden başka kimseyi tanımaz. (doğru)
Ör: Yaşlı kadına bağırıyordu. (yanlış)
Yaşlı, kadına bağırıyordu. (doğru)
ALIŞTIRMA
 Küçük eve doğru bağıra bağıra koşuyordu. (yanlış)
 Genç işçinin ne kadar ücret aldığını soruyor. (yanlış)
 Şu arabanın arka koltuğunda unutulmuştu. (yanlış)
 Genç adamın ardından seslendi. (yanlış)
 Yaralı doktora minnetle baktı. (yanlış)
 Cevap verilen sözle ilgili değil. (yanlış)
 Doktor hanımın içeriye girmesini istedi. (yanlış)
Derya Hoca
E) CÜMLE YORUMUYLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI:
1- Karşılaştırma Yanlışları:
Karşılaştırmalar yapılırken sözcükler yanlış yerde veya eksik
kullanılırsa cümlenin anlamı belirsiz olur, cümleden birden
fazla anlam çıkartılabilir. Bu tür anlatım bozukluklarını önlemek
için karşılaştırma yaparken, cümlenin anlamının açık olmasına
dikkat etmek gerekir.
Ör: Bahçe işlerini babasından daha çok seviyor.
Cümlede iki anlam var:
Bahçe işlerini babası da, o da çok seviyor. Ancak o, bahçe
işlerini babasından daha çok seviyor.
Bahçe işlerini, her şeyden çok seviyor, hatta babasından bile
çok seviyor.
Ör: "Annem, kardeşimi benden çok seviyor." cümlesinde
anlatım bozukluğu vardır; çünkü cümleden iki anlam
çıkartılabilir:
1. Annem ikimizi de seviyor, ama kardeşimi daha çok seviyor.
2. Kardeşimi ben de seviyorum, annem de seviyor; ama
annem onu, benim sevdiğimden çok seviyor.
Ör: “Arabasına oğlundan daha düşkün.”
“Babamdan, annemden fazla korkarım.” gibi cümlelerden farklı
anlamlar çıkartılabilir, bu cümlelerde de anlatım bozukluğu
vardır.
Ör: Ben tiyatroyu Yeşim'den daha çok severim.
Bu cümlede karşılaştırılan "tiyatro ile Yeşim" değil. "Tiyatroyu
Yeşim'in sevdiğinden daha çok severim." anlamıdır.
2. Mantık Yanlışları:
Bazı cümlelerde; anlatılmak istenenle ilgili bilgi yanlışı, mantık
açısından tutarsızlık veya sıralama yanlışı görülür; bunlar da
anlatım bozukluğu sayılır.
Ör: "Bırakın soğan doğramayı, yemek bile yapamaz o."
cümlesinde; "bile" bağlacından sonra gelen "yemek yapmak"
işi, "soğan doğramak"tan daha kolay bir iş gibi anlatılmış,
eylemler yanlış sıralanmıştır. Bu cümle “Bırakın yemek
yapmayı, soğan bile doğrayamaz o.” biçiminde söylenmeliydi.
Ör: Önümüzdeki haftanın önemli programlarından bazılarını
sizlere hatırlatmaya çalıştık.
İşlenmemiş olan programın hatırlanması, düşünme
yanılgısıdır. Ancak, programların tanıtılması normaldir.
ALIŞTIRMA
Ör: Dikkatli harcamazsan bu para sana bir hafta değil bir ay
bile yetmez. (yanlış)
Dikkatli harcamazsan bu para sana bir ay değil bir hafta bile
yetmez. (doğru)
 Pırıl pırıl mehtaplı gecede hafif çiseleyen yağmur,
onları etkilemiyordu. (yanlış)
 Biraz daha beklenirse bu hastalık ölüme hatta felce
neden olabilir. (yanlış)
 Derya Hoca
 Hükümet, mecliste üye tam sayısının bir fazla oyu ile
güvenoyu aldı. (yanlış)
 Korkarım sağlığınız iyidir. (yanlış)