Professional Documents
Culture Documents
Cümlede:
Yanlış anlamda kullanılan Anlamca çelişen sözcük Yanlış yerde kullanılan
sözcük var mı? var mı? sözcük var mı?
Gereksiz sözcük var mı? Gereksiz yardımcı fiil var Kullanılan deyim yerinde
mı? mi?
Atasözleri doğru Anlam belirsizliği var mı? Tamlama yanlışlıkları
kullanılmış mı? yapılmış mı?
Ek-fiil eksikliği var mı? Özne-yüklem Özne Yüklem eksikliği
uygunluğunda hata var var mı?
mı?
Yüklemler arasında uyum Nesne yanlışlığı yapılmış Dolaylı tümleç
var mı? mı? yanlışlıkları var mı?
Edat(ilgeç) tümleci Zarf tümleci yanlışlıkları Gereksiz ekler kullanılmış
yanlışlıkları var mı? var mı? mı?
Yapıları yanlış olan
sözcükler var mı?
a ) Eş Anlamlı Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması : Bir cümlede aynı anlama gelen iki sözcük varsa bunlardan
biri gereksizdir . Gereksiz sözcük cümleden atılmalıdır . Aynı anlamlı sözcüklerden biri genellikle Türkçeye yabancı
dillerden girmiştir.
NOT : Deyimin kullanıldığı cümlede deyim anlamının da ifade edilmesi gereksiz sözcük kullanımıdır .
Önüne gelen her yazıyı kılı kırk yararcasına , ayrıntılı bir biçimde inceliyordu .
Servet kimseye sezdirmeden işlerini yapar ; karda gezip izini belli etmez .
O sabah bardaktan boşanırcasına , çok şiddetli bir yağmur vardı .
Buralara ayda yılda bir , seyrek olarak gelirdi .
2 – Yanlış Sözcük Kullanımı : Sözcüğün yanlış kullanılması farklı biçimlerde karşımıza çıkar .
a ) Birbiriyle Karıştırılan Sözcükler : Dilimizde söylenişleri ya da anlamları birbirine yakın olan sözcükler
vardır . Bu sözcüklerden birinin ötekinin yerine kullanılması anlatım bozukluğudur .
2
Ücret : iş gücünün emeğin karşılığı olan para Fiyat : alım veya satımda bir şeyin para karşılığı
değeridir .
Saygılı : saygı gösteren hürmetli Saygın : saygı gören sayılan, hatırlı, hürmetli
olan
Görünüm : bir şeyin dıştan bakılınca görülen biçimi Görünüş : gözün ilk bakışta veya zihnin dolaysız
manzara olarak algıladığı varlık
Görüntü : gerçekte var olmadığı halde varmış gibi
görünen varlık
b) Olumlu – Olumsuz durumlar : Türkçede bazı sözcükler olumsuz bir anlam içerir ve sadece olumsuz
durumlarda kullanılır .böyle sözcükleri olumlu durumlarda kullanmak yanlıştır . Aynı şey olumlu anlam taşıyan
sözcükler için de geçerlidir .
katkı sağlamak
şans , elde etmek
borçlu olmak Sadece olumlu durumlar için kullanılır .
sayesinde
ummak
savunmak
neden olmak
yol açmak
tepki , risk Sadece olumsuz durumlar için kullanılır .
yüzünden
göz yummak
3
3 – Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması : Anlamca birbiriyle çelişen sözlerin aynı
cümlede kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar . Cümlede kesinlik bildiren sözcüklerle olasılık bildiren sözlerin
birbiriyle aynı cümlede yer alması çelişkiye neden olur .
Kesinlikle böyle bir olaydan sonra bize kızabilir .
Hiç şüphesiz bu listedeki kitapları okumuş olmalıdır .
Eminim hasta olmasaydı , galiba sizinle gelirdi .
Mutlaka dün beni arayan Başak olacak .
Aşağı yukarı okullar açılmadan tam 20 gün önce geldik buraya .
Kuşkusuz sizin burada anlattıklarınızı duymuş olmalı .
İstanbul’un nüfusu Antalya’nın tam on katı kadardır .
Öğretmenimiz konuyu ayrıntılı bir biçimde özetledi .
Ondan ayrılalı tam üç dört gün oldu .
Soğukkanlı bakışlarıyla kavgayı heyecanla izliyordu .
5 – Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması : Bir sözcüğün ya da sözün anlamına uygun olmayan
bir yerde kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar .
Biz yeni sınıfa girmiştik ki öğretmen de geldi .
Adam ilk aklına gelen şehrin adını söyledi .
Kravatsız toplantı salonuna girilmeyecekmiş .
Her otobüse binen yolcu , şoförle tartışıyordu .
Orkun Bey izinsiz sınıfa girenlere çok bağırıyordu.
İki haftadan beri çok başım ağrıyor.
Dün yeni doğan kardeşimin kızı için hediye aldım .
Yazar beşe karşı dört oyla ödülü kazandı .
Cumhurbaşkanımız bir hafta içinde petrol üreten iki ülkeye ziyarete gidecekti .
Her türlü aradığımız malı bulacağız
Odunlar çok suda kalmaktan şişmişti
Ağrısız kulak delinir .
Her Allah’ın günü beni arıyor .
Alkollü araç kullanılmaz .
İki eli silahlı adam arabadan aceleyle inerek mağazaya girdi .
İzinsiz inşaata girmek yasaktır .
6- Karşılaştırma Yanlışları ve Anlam Belirsizliği : Karşılaştırma yanlışları cümledeki anlam
belirsizliğinden iki şeyden hangisinin ön plana çıkarıldığının anlaşılmamasından kaynaklanır .
4
Makalelerini okudum
7- Deyimin Yanlış Kullanılması : Deyimin anlamına uymayan bir cümlede kullanılması anlatım
bozukluğuna neden olur .
Çok yaramaz , yerinde durmaz biriydi ; minder çürütürdü . (minder çürütmek : işsiz güçsüz olup sürekli
oturmak)
Her konuda ona danışabilir , düşüncelerini açabilirsin , hiçbir zaman sözünü esirgemez . (söz sızdırmaz)
Filistin halkına dünya elini açmalıdır . (uzatmalıdır)
Çok saygılı biriydi , konukların yanında istifini bozmadan oturuyordu . (umursamamak)
Sorun çıkarmak istemiyordu , işi yokuşa sürüyordu . (işi zora sokmak)
NOT: Deyimi oluşturan sözcüklerden bir veya bir kaçını değiştirmek de anlatım bozukluğuna sebep olur.
Babasını baştan tırnağa muayeneye razı etti . (ayağa)
Elbette yardım edeceğiz , bizim de çorbada unumuz olsun isteriz . (tuzumuz)
Adam o kadar zengin ki denizde çakıl onda para . (kum)
Ne şanslı adam denize girse dirseği ıslanmaz (topuğu)
Sınıfta her ağızdan bir ses çıkıyor . (kafadan)
Bunları söyleye söyleye ağzımızda tüy bitti (dilimizde)
8- Genelleme Yanlışlığı : Bir cümlenin bilgi bakımından yüzde yüz doğru olması gerekir . Verdiğimiz
bilginin doğruluğundan emin değilsek düşünce ‘genellikle’’ gibi sözcüklerle yumuşatılmalıdır .
Herkes hayatını okuyarak kazanır .
Musiki herkes tarafından sevilir
Yirmi birinci yüzyılda her şeye hakim olan spor değil midir ?
NOT : Kökü fiilken ad görevinde kullanılacak bir sözcüğe , ad-eylem eki yerine sıfat-fiil eki getirilirse anlatım
bozulur .
Benim buraya geldiğimi istemez (gelmemi)
Yoksul olduğumuzun cezasını çekiyoruz (olmamızın)
NOT: Değin sözcüğü ‘dek’ anlamında kullanıldığında yani bir işin bir durumun sona erdiği zamanı ya da yeri
gösterdiğinde doğrudur . ‘Miktarı ölçü anlamında kullanıldığında yanlıştır.
Kendisinden istenen her şeyi yapar , ancak hiçbir şeye karşı çıkmaz . 8gereksiz bağlaç)
Bu raporun daha da önemli yanı ise bütün öğrencileri ilgilendirmesidir. (gereksiz bağlaç)
Mehmet usta çok iyi çalışıyor ; ne yazık ki bugün bu işleri bitiremez (ama / fakat olmalıydı)
Yarın hepiniz Türkçe yada Matematik kitaplarınızı getirmelisiniz . (ve)
Akşama kadar hiç durmaksızın çalıştık ; bununla birlikte işleri yetiştiremedik . (ne yazık ki )
Yanlış bir şey yapsam da kızmaz ama inanılmayacak kadar anlayışlıdır . (yanlış ve gereksiz)
2 – Eklerle ilgili yanlışlıklar : Eklerle ilgili yanlışlıklar hal eklerinin , tamlayan ekinin iyelik ekinin yanlış
yada eksik kullanılmasından kaynaklanır .
Bir öğrenci her şeyden önce okula devam etmesi gerekir (nin)
Duygularını yitirmeyen hangi insan böyle bir haksızlığa itirazı olmaz (nın)
Aynı anlamı taşıyan bir sözcükle bir ekin aynı cümlede kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
Bazı öğrencilerin sınavdaki başarısızlığının bir nedeni de okuma alışkanlığına sahip olmamalarından
kaynaklanıyor . (olmamalarıdır) ( nedeni ….. den kaynaklanıyor sözü yanlıştır.)
Sık sık hasta olmasının sebebi sağlığına yeterince dikkat etmemesindendir .
Sıfat yapım eki olan ki ‘ nin gereksiz kullanıldığı cümlelerde anlatım bozukluğuna yol açar .
Bu sınavdaki çıkacak bütün sorular okulda gördüğünüz konulardan olacaktır .
İsim – fiil durumundaki bazı sözcüklere iyelik ekinin getirilmesi de anlatım bozukluğuna neden olur .
NOT: Tamlama yanlışları daha çok bir sıfattan sonra belirtisiz isim tamlaması yer alması durumunda görülmektedir
.
Özel ve devlet üniversiteleri kar yağışı yüzünden iki gün tatil edildi (özel üniversiteler)
Tarihi ve macera filmlerini çok severdi . (tarihi filmleri)
Belgisiz ve sayı sıfatlarını öğrenmişlerdi .(belgisiz sıfatlar)
Bu cihazları alana teknik ve bilgi desteği sağlanıyor . (teknik destek)
Şehrimizde çeşitli kültürel ve sanat etkinlikleri gerçekleştirdi . (kültürel etkinlikleri)
Güvenlik ve askeri makamlarca görevlendirilen personel başarılı oldu. (güvenlik makamları)
NOT: Belgisiz sıfatlarla oluşturulan sıfat tamlamalarında ismin başındaki sıfat; sayı, ölçü ya da çokluk bildiriyorsa
isim çoğul eki almaz .
Pek çok insan bekliyordu .
Birçok kitaba baktım .
Çok az zamanım var .
Bir çok seneler geçti dönen yok seferinden
Nice değerli yazarlarımızı vardı .
Onun için zevkine ve keyfine düşkün ne kadar memurlar varsa hep burayı ister buraya yerleşirdi .
4 – Yardımcı Fiil Yanlışları : Aynı yardımcı eylemle kullanılması mümkün olmayan isim görevindeki
sözcüklerin ortak yardımcı fiile bağlanması anlatım bozukluğuna yol sebep olur .
6
Seyircilerin tribünlerin birçok yerini tahrip ve yıktıkları belirtildi (tahrip ettikleri)
Öğrencilerin ihtiyaçları en kısa sürede tespit ve giderilmeye çalışılmalıdır . (tespit edilip)
Hangisinin başarılı hangisinin başarılı olmadığını öğreneceğiz (hangisinin başarılı olduğu)
Hükümet , yasal ve yasal olmayan yollarla muhalefete sataşıyormuş . (yasal olan)
l. Yardımcı eylemle birleşen ad soylu kelimeden, aynı anlama gelen bir eylem türetilebiliyorsa yardımcı
eylem gereksiz kullanılmıştır.
Başvuru yapmak --- başvurmak
Kayıt yaptırmak--- kaydetmek
Umut etmek --- ummak
Yasak etmek --- yasaklamak
Hasta olmak --- hastalanmak
Tekrar etmek --- tekrarlamak
Etki etmek --- etkilemek
Kuşku etmek --- kuşkulanmak
İstekte bulunmak --- istemek
Giriş yapmak --- girmek
5 – Çatı Uyuşmazlığı : Birleşik cümlelerde temel cümlenin yüklemi ile yan cümleciğin yüklemi arasında
etkenlik - edilgenlik açısından uyum olmalıdır .
7 – Ek Eylem Eksikliği: Sıralı ya da bağlı cümle durumundaki isim cümlelerinde birinci yüklemde ek fiilin
olmaması karışıklığa ve anlatım bozukluğuna yol açmaktadır.
b) Nesne Eksikliği :
Ona ilgi gösteriyor ve (onu) koruyordu
Konuşmacının düşüncelerine katılıyor ve (onu) destekliyorum .
Gazetelere inanmıyor (gazeteleri) yalancılıkla suçluyordu.
Konunun az bilinen bir yönüne ışık tutuyor (konuyu) aydınlatıyordu
Öğrencilerimden üzülerek ayrılmıştım çünkü onları seviyordum
NOT : Yardımcı eylem ve fiilimsi eksikliği de yüklem eksikliği olarak kabul edilir .
Hangisinin başarılı (olduğunu) hangisinin başarılı olmadığını göreceğiz
Amacı arkadaşlarını ikinci (plana itmek) kendisini birinci plana çıkarmaktı .
Ona buraya gelmeden önce mi (geldikten) sonra mı telefon ettin ?
Çok az (çalışarak) veya hiç çalışmadan sınavlara girdiler .
Görevlilerin beyaz kravat (takması) ve koyu renk ceket giymesi gerekiyor .
Durmadan gazoz (içilen) ve çekirdek yenilen pis bir yerdi .
a ) Tekillik Çoğulluk Uyumu : Türkçede genellikle öznenin tekil olması durumunda yüklem de tekil özne çoğul
olduğunda ise yüklem de çoğul olmaktadır .
NOT : Kişileştirilen insan dışındaki varlık yada kavramlar çoğul özne olduğunda yüklem tekil de olur çoğul da olur .
Bulutlar tebessüm etti .
Bulutlar tebessüm ettiler .
Serçeler çınarın üstünde oynuyorlardı .
Serçeler çınarın üstünde oynuyordu .
NOT : herkes , hepsi , çoğu , bazıları , hiçbiri , kimse , birkaç gibi nicelik bildirilen belgisiz zamirlerin özne olduğu
cümlelerde yüklem tekil olur .
NOT: sayı sıfatları ve topluluk adları özne olduğunda yüklem tekil olur .
İki işçi akşama kadar çalıştılar . (Y)
Sınıfta 20 öğrenci vardılar . (Y)
Üç kişi kapının önünde seni bekliyorlar . (Y)
NOT : Bazı cümlelerde tekil olduğu halde saygı , nezaket , alay , sitem bildirmek amacıyla yüklem çoğul olabilir .
b ) Kişi bakımından uygunluk : özne kaçıncı kişiyse yüklem de aynı kişiye göre çekimlenir .
Birden çok kişinin özne olması durumunda yandaki tabloda gösterilen uygunluk aranır .
c ) Olumlu – Olumsuzluk uyumu : Özne ile yüklem arasında olumsuzluk – olumluluk yönüyle de bir uyum olmak
zorundadır . Öznede herkes , hepsi , tümü gibi sözcüklerin olduğu cümlelerde yüklem olumsuz olursa cümlenin
anlamında karışıklık ortaya çıkar .
Özne Yüklem
Herkes Özne Yüklem
Hepsi Okumuş Kimse
Tümü Hiçbiri Okumadı
Çoğu Hiç kimse
Örn : Masanın üzerindeki çatal ve bıçağı peçeteye sararak dikkatlice cebine koydu .
(peçeteyi çatal ve bıçağa sararak)
KARIŞIK ÖRNEKLER
1- Çocuk sahibi olamayan anneler kreşlerde görev 2- İstanbul ‘ a gelip kültür dünyasına zenginlik
almak istiyor . katan birçok dostum oldu .
3- Kitap okumayı çok sever hiç mi hiç düşürmezdi 4- İşçiler bu uyarıyı çok ciddi bir şekilde ele alıp
elinden . düşüneceği kanısındaydı .
5- Beyşehir Gölü bu yıl kuraklık tehlikesiyle karşı 6- Neyzen Tevfik yıllarca ney çalarak geçimini
karşıya . sağladı .
7- Eskiden beri kahveyi hazırlarım , içerim ; hiç 8- Toplanmayan armutlar ağaçtan tek tek
dokunmaz bana . düşüyorlar .
9
9- Hiçbir sanatçının etki etmediği bir sanat 10- Kimse beni dinlemiyor her fırsatta seninle
anlayışına sahipti . ilgileniyor .
11- Yıllar yılı o bana dert ben ona mutluluk verdim . 12- Tevfik Fikret ‘ in büstü önümüzdeki hafta
hizmete açılacak .
13- Benim mutsuz olmamın nedeni senin beni 14- Hayatı yorumlamasını bilmeyen insanlar doğru
anlamadığındandır . kararlar alamazlar .
15- Ihlamur çok lezzetli ; ancak pek sıcak değildi . 16- Çöp tenekesinde yırtıp atılmış hiçbir belgeye
rastlayamadık .
17- Tevfik Fikret ‘ in bu yıl geniş katılımlı etkinliklerle 18- Yaramazlıklarından dolayı ona dışarı çıkmayı
okurlara daha yakından tanıtılacakmış. yasak etmişler .
19- Sunucu en çok istek alan şarkıyı yeniden dinletti 20- Ütüleyip yatağın üzerine bırakılan gömlekler
bizlere . günlerce kaldırılmadı oradan .
21- O benim hayatımda bir gül , kaktüs değildir. 22- Siyah kravat ve mavi gömlek giyen görevliler
dinleyicileri sahneden uzak tutmaya çalışıyorlar.
23- Bazı insanların nasıl sürekli mutlu olabildiklerini 24- Bütün gün temizlik yapan kadının elleri
içimden düşünmeye başladım. deterjandan tahrip oldu.
25- Babamın kardeşimi benden çok , beni herkesten 26- Öyle beceriksiz ki her işi eline dizine
çok sevdiğini biliyorum . bulaştırıyor .
27- Eşimle tam beş yıl kadar önce bir tren 28- Memurlardan bazılarının çok ; ama düzenli
yolculuğunda tanışmıştım . çalışmadığını görüyoruz .
29- O gün hava çok soğuk ama karlı değildi . 30- Konuşmasını bilmeyen insanlar susmasına
öğrenmek zorundadır .
31- Bizi üzen , aydınların toplum sorunlarına karşı bu 32- El kaldırıp sessizce sözümü keserek salonu terk
kadar ilgisiz olduğudur . etti .
33- On sekiz yaşından aşağı küçüklerin girmelerinin 34- Küçük çocuk eve geldiğinden itibaren odasından
yasaklandığı yerler var . dışarı adım atmadı .
35- Sonunda hatasını kabul etti ve süt içmiş kedi gibi 36- Kazağı denedikten sonra onu katlayıp aldığı yere
bir kenarda oturdu özenle yerleştirdi.
37- Adını bir türlü bilemediğim eski arkadaşımı 38- Öğretmen dersine girmeyen öğrencileri uyarma
görmek beni çok mutlu etmişti . gereği duydu .
39- Gerçekleri gizlemek için olay hakkında bilgisi 40- Öğrencilik döneminde seyrek kütüphaneye giden
olanların ağzına bir kaşık bal sürmüşler. insanlarla kitap okuma alışkanlığı sonraları da
oluşmuyor.
41- Oyunun bitmesinden sonra tıklım tıklım 42- Öğretmen bir saat içinde bitirilmesi gereken
koltukları dolduran seyirciler tiyatrocuları ödevleri kontrol edeceğini söyledi.
dakikalarca alkışladılar.
AYŞEGÜL YILMAZ
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
10
11