Μετρητής στροφών Νέοι μέθοδοι ελαττώσεως

Μετρητής Geiger - Muller θορύβου CX και DNR

 2-03

περιεχόμενα
περιεχόμενα

Επιλογές ............................................................................................................. 2-07

Ακτινοβολία ......................................... 2-09

Τι είναι ραδιενέρ γεια. Ποιά είναι η επικίνδυνη δόση. Τι είδους α κ τ ι­
νοβολίες έχο υμε.

Πολλαπλασιαστής συχνότητας .................................................................. 2-12

Η μέτρηση σ υχνο τή τω ν μέχρι 2Ηζ είναι κά τι ασ υνήθισ το για σ υχνό-
μετρα. Α υ τή η κ α τα σ κευ ή μπορεί να χρησιμοπ οιηθεί σε κά θ ε σ υ-
χνόμ ετρο (όπως π.χ. α υ τό το υ Ελέκτορ το υ Σεπ τεμβρίου) δ ιευ ρ ύ ­
νο ντα ς έτσ ι τις δ υ ν α τό τη τέ ς το υ. Η λύση π ου δ ίνετα ι είναι α ρ κ ετά
ω ραία και ακριβή.

Μ ετρητής στροφών ....................................................................................... 2-14

Α υ τό το απ λό σ τρ ο φ ό μ ετρ ο δεν μετρ ά με ακρίβεια μόνο στην ορθή
φ ορά αλλά και στην ανάστροφ η.

Ν έα συστήματα μειώ σεως θορύβου ......................................................... 2-15

Σ ε το ύ το το άρθρο π ερ ιγρ ά φ ο ντα ι α να λυ τικά τα ν έα σ υ σ τή μα τα
μειώ σεω ς θορύβου CX και DNR. Ο τρ όπ ος λ ειτο υ ρ γ ία ς το υ ς τ α κ υ ­
κλώ μ ατα και οι απ οδόσ εις τους.

Μ ετρητής Geiger - Muller .............................................................................. 2-25

Ο μ ετρ η τή ς α υ τό ς εκτό ς απ ό τη ν ανίχνευσ ή ραδιενεργώ ν υλικών
μ ετρ ά και δόση ακτινοβολίας π ο υ μπορεί να δ εχθεί ένα ά το μ ο ή
π ράγμα. Η κα τα σ κ ευ ή τ ο υ είναι α π λο ύ σ τερ η α π ό ό τι μερικοί ίσως
νόμιζαν.

Μ ετρήσεις εναλλασσομένω ν κυματομορφων . . . : ................................ 2-31

Σ ε τ ο ύ το το άρθρο δίνονται ε π εξη γ ή σ εις σ το γνω σ τό πρόβλημα «τι
μ ετρ ά μ ε τώρα» ενερ γ ό τιμή, μέση, ή τιμ ές κορυφής. Και ακόμα
τι δείχνει το β ολτό μ ετρ ο μας ό τα ν μ ετρ ά μ ε κυκλώ ματα με θύριστορς
η triacs

Προενισχυτής H i - F i ..................................................................................... 2-34

Ενας π ολύ απ λός σ τερ εο φ ω νικός ενισ χυτής με α ρ κ ετά καλές ε π ι­
δόσεις

Συστήματα ενδοσυνεννοήσεως ................................................................. 2-37

Ενα καλό σ ύσ τημα ενδοσυνεννόησης με π έ ν τε α ν εξα ρ τή το υ ς σ τα θ ­
μούς που μπορεί να χρησιμοπ οιηθεί σε κα τα σ τή μ α τα , σ π ίτια και ά λ ­
λους χώρους.

70cm Transverter ............................................................................................. 2-41

Σ ε α υ τό το άρθρο π ερ ιγ ρ α φ ετα ι το κύκλω μα ενός μ ε τα τρ ο π έ α συ -
χ ν ο τη τα ς π ο υ π αίρνει το σήμα α π ό τη ζώ νη τω ν 2 μέτρω ν και το
α ν εβ ά ζει σ τα 70 εκ (430ΜΗζ) ώ σ τε να δίνει τη ν δ υ ν α τό τη τα ε π ικ ο ι­
νω νίας μέσω το υ δορυφόρου OSCAR 8 .

Μ έ τ ρ η σ η σ τά θ μ η ς νερ ο ύ 2-48

Πολλοί γνωρίζουν ότι η ραδιενεργός ακτινοβολία είναι
επικίνδυνη και για τον άνθρωπο| και για τα ζώα και για τα
φυτά. Στο ερώτημα όμως τι είναι η ραδιενέργεια πολλοί λίγοι
είναι αυτοί που ξέρουν ακριβώς1τι σημαίνει. Σε τούτο το
άρθρο εξετάζονται διάφορα είδή ακτινοβολίας και \ που μπορεί να εισχωρήσει η ακτινοβολία-
επεξηγούνται οι διάφορες ορολογίες των οποίων τη σημασία
ξέρουν συνήθως οι ειδικοί I \
2-09
Παρ' όλο που πολλοί σε έντονες συζη­
τήσεις για την αναγκαιότητα ή όχι της
ατομικής ενεργειας υποστηρίζουν σθε­
ναρά την γνώμη τους, λίγοι είναι εκείνοι
που ξέρουν τις φυσικές ιδιότητες της
ραδιενεργού ακτινοβολίας. Για να πεί­
θουν τους άλλους ότι έχουν δίκιο χρησι­
μοποιούν δυσνόητες έννοιες όπως rem,
rad, δόση, σωματικές και ψυχοσυναισθη-
ματικές ζημιές κ.τ.λ. κ.τ.λ. Εμείς σαν
ειδικό περιοδικό στα ηλεκτρονικά δεν μας
πέφτει και πολύ ο λόγος για την εφαρ­
μογή όχι της ατομικής ενεργειας, είναι
όμως στο πεδίο μας η εξεύρεση μέσων
και η κατασκευή συσκευών για την μέτρη­
ση της ακτινοβολίας. (Βλέπε και μετρητή
Geiger - MUIIer σε τούτο το τεύχος). Για
να μετρήσουμ όμως πρέπει να ξέρουμε τι
μετράμε. Για αυτό το λόγο οι επεξηγή­
σεις σε αυτό το άρθρο των διαφόρων
ακτινοβολιών και των διαφόρων όρων.
Φυσική ακτινοβολία
Μερικοί ίσως θα θυμούνται από την
χημεία κάτι για το περιοδικό σύστημα του
Μ εντελέγιεφ όπου όλα τα γνωστά στοι­
χεία έχουν καταταγεί σύμφωνα με το
ατομικό τους βάρος.
Σε εκείνο το σημείο ίσως να έγινε και
λόγος για τα ισότοπα. ' Ενα ισότοπο είναι
ένα στοιχείο που έχει τις τυπικές χημικές
ιδιότητες αλλά διαφορετικές φυσικές
ιδιότητες και άλλο ατομικό βάρος. Ενα
ισότοπο δημιουργείται όταν ένα ασταθές
στοιχείο μετατρέπεται σε σταθερό. Κατά
την μετατροπή απελευθερώνεται ενέρ ­
γεια σε μορφή ακτινοβολίας. ' Ετσι μετα-
τρέπεται το ουράνιο 238 στο ισότοπο
μόλυβδος (βλέπε και σχήμα 1). Το ουρά­
νιο είναι από τα στοιχεία που μετατρέ-
πονται απο μόνα τους, οπότε και ελευθε­
ρώνεται ενέργεια με φυσική ακτινοβολία
η οποία και δημιουργεί ιόντα (ηλεκτρικά
θετικά ή αρνητικά άτομα ή μόρια), όταν
πέσει πάνω σε ύλη. Αυτά τα ιόντα συμπε-
ριφέρονται διαφορετικά από ότι τα ουδέ­
τερα άτομα ή μόρια.
Την ακτινοβολία των ιόντων την χωρί­
ζουμε σε άλφα βήτα
σε και σε γόμα ακτι­
νοβολία. Η α-ακτινοβολία αποτελείται από
θετικά φορτισμένους πυρήνες ήλιου, οι
οποίοι έχουν από δύο πρωτόνια και δύο
ουδετερόνια, (ατομικό βάρος 4, τέσσερις
φορές πιο βαρείς από ένα άτομο υδρο­
γόνου)
Ο ιονισμός που προκαλούν οι ακτίνες α
είναι πολύ ισχυρός. Το βάθος στο οποίο
μπορούν να εισχωρήσουν είναι πολύ
μικρό, στον αέρα είναι μερικά εκατοστά
και σε ζωικούς ιστούς μόνο λίγο εκατοστά
του χιλιοστού.
Η β - ακτινοβολία αποτελείται από ηλε-
κτρόνια (αρνητικά φορτισμένα σωματίδια)
τα οποία κινούνται με την ταχύτητα
σχεδόν του φωτός Το βάθος
-β είναι μερικά μέτρα στον αέρα και 8
χιλιοστά σε ζωικούς ιστούς. Η α και β ακτι-
2-10

β σωματίδια είναι μια αμετάκλητη αλλαγή (χονδρική μέτρηση) και με άλλες μεθό­
1 των κυττάρων που έχει συνήθως σαν δους που έχουν επινοηθεί ειδικά για αδύ­
αποτέλεσμα τον καρκίνο και μιά αλλαγή νατες ακτινοβολίες όπως αυτές που
του γενητικού κώδικα. προέρχονται απο έναν αντιδραστήρα.

Τεχνητή ραδιενέργεια Δόση ακτινοβολίας

Σχήμα 1. Τα ασταθή στοιχεία μετατρέ-
πονται σε σταθερά. Με την μετάπτωση
ελευθερώ νεται ραδιενεργός ακτινοβολία.
Στο σχήμα φαίνεται πως το ουράνιο 238
μεταπίπτει κλιμακωτά στον σταθερό μό­
λυβδο (ή και ράδιο G)
Τη ραδιενέργεια έχουμε τη δυνατό­
τητα να την αποκτήσουμε και με τεχνητά
μέσα. ' Οπως από ακτινογραφικά μηχανή­
ματα που χρησιμοποιούνται για την ιατρι­
κή και για την έρευνα των υλικών, από
ατομικά όπλα, από ατομικούς αντιδραστή­
ρες κτλ.
Πριν ακόμα αποκτήσουμε τις γνώσεις
για την διάσπαση του ατόμου ξέραμε
τους κινδύνους της ακτινοβολίας. Ειδικά
σε ότι αφορά τις ακτίνες -X υπήρχε από
τότε μεγάλη βιβλιογραφία η οποία μάς
προειδοποιούσε για τις καρκινογενείς
ιδιότητάς των. Από τη βιβλιογραφία φαί­
νεται επίσης ότι ακόμα δεν είναι γνωστό
σε πιό δόση ακτινοβολίας αρχίζουν οι κίν­
δυνοι.
Ακόμη και οι μικρές δόσεις που προέρ­
χονται από τις τηλεοράσεις ειδικά τις
έγχρωμες δεν πρέπει να θεωρηθούν
ακίνδυνες.
Υπάρχουν βέβαια ορισμένες προδια­
γραφές που ορίζουν τις δόσεις αλλά και
αυτές κάθε τόσο αλλάζουν μικραίνοντας
το ανώτατο όριο.
Την ακτινοβολία μπορούμε να την
μετρήσουμε με μετρητές Geiger - MUIIer
Πολλές έννοιες οι οποίες έχουν σχέση
με την ακτινοβολία δεν επιτρέπεται
πλέον να χρησιμοποιηθούν ως μονάδες
του SI αλλά παρ' όλα αυτά χρησιμοποι­
ούνται ακόμα, όπως π.χ. το "rontgen” που
συμβολίζεται με Γή R. Αυτή η μονάδα μας
δηλώνει ότι η γ-ακτινοβολία μας δίνει σε
1 κυβ. εκατ. αέρα 1,61.10’2 ζεύγη ιόντων
ή ένα φορτίο 2,5810 "7 As σε ένα γραμ­
μάριο αέρα. Η ενέργεια αυτού του
φορτίου είναι 8,381ο'4 Ws (joule).
Για να εκφρασθεί η επίδραση που έχει η
ακτινοβολία γ πάνω στην ύλη επινοήθηκε
η μονάδα "rad".
' Ενα rad έχει την ίδια επίδραση πάνω σε
ένα γραμμάριο ύλης που έχει ένα rttnt-
gen. Αυτή η μονάδα δεν μας λέει όμως
τίποτα για την επίδραση της ακτινοβολίας
πάνω σε ζωικούς οργανισμούς. Γ ια αυτό
το λόγο δημιουργήθηκε η μονάδα "rem "
η οποία δηλώνει την επίδραση που έχει η
ακτινοβολία από 1 R όταν πέσει πάνω στον
άνθρωπο πολλαπλασιασμένη επί μιά στα­
θερά που μας εκφράζει πόσες φορές
μεγαλύτερη είναι η επίδραση σε σύγκρι­
ση με την ακτινοβολία -γ. Η β-ακτινοβο-
λία π.χ. έχει την ίδια επίδραση στον

νοβολίες δεν είναι επικίνδυνες εάν επι-

2
δράσουν μικρό χρονικό διάστημα. Το
πολύ να καταστρέφουν την επιφάνεια της
επιδερμίδας. Πλήρη προστασία μπορού­
με να έχουμε με αλλουμίνιο πάχους μερι­
κών χιλιοστών ή και από συνθετικό υλικό
με πάχος λίγα δέκατα του χιλιοστού. Ο
κίνδυνος υπάρχει όμως όταν τα α ή τα β
σωματίδια έχουν εισχωρήσει στον οργα­
νισμό - σε αυτό θα ξανάρθουμε.
Η γ-ακτινοβολίααποτελείται από ηλεκ-
τρομαγνητικά κύματα μεγάλης ενέργειας.
Για να προστατευθούμε από αυτά χρεια­
ζόμαστε πλάκες μολύβδου πάχους μεγα­
λύτερου από 15 εκατοστά ή τοίχους από
τσιμέντο που θα έχουν μερικά μέτρα
πάχος. Οι ακτίνες -X (ROntgen) είναι
ακτίνες -γ με μικρή ενέργεια και έχουν τις
ίδιες ιδιότητες.
Κάθε ραδιενεργό υλικό έχει έναν
χρόνο ημίσειας ζωής - σε αυτό τον χρόνο μόλυβδος
τα μισά από τα άτομα του στοιχείου αυτού ηλεκτρικό πεδίο
γίνονται ισότοπα. Ο χρόνος αυτός για το
πλουτόνιο ένα προϊόν απο μερικούς
τύπους αντιδραστήρων είναι 24.000 χρό­
νια!
Φυσική ραδιενέργεια έχουμε και από U 238
το διάστημα (κοσμική ακτινοβολία) και
από υλικά που υπάρχουν πάνω στη γή.
Τα ραδιενεργά υλικά μπαίνουν μέσα
Σχήμα 2. ' Ενα ραδιενεργό υλικό εκπέμπει τρία είδη ακτινοβολίας. Με τη
στο ανθρώπινο σώμα με τη βοήθεια των
βοήθεια του ηλεκτρικού πεδίου μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα σωματίδια α και
τροφών (ενσωμάτωση). Το αθροιστικό
β·
αποτέλεσμα που προέρχεται από τα α και
 2-11

1959 0,17rem και το 1973 είχαμε μόνο Η ραδιενεργός ακτινοβολία επιφέρει

1 0,15rem. Οπως φαίνεται από τα παρα­ και σωματικές αλλά και γεννητικές αλοιώ-
πάνω η μονάδα rem με τα χρόνια έγινε σεις. Οι αλοιώσεις που επιφέρει η ακτινο­
ένα πολύ χονδρικό μέτρο μετρήσεως και βολία στα διάφορα όργανα μπορούν να

ml
έτσι αντικαταστάθηκε από το mrem σαν
μονάδα για τη δόση της ακτινοβολίας.
Από τα πάρα πάνω φαίνεται καθαρά ότι
στην πραγματικότητα δεν μπορεί να κα-
θορισθεί η μέγιστη επιτρεπόμενη δόση.
Επειδή όμως είμαστε αναγκασμένοι να
εργαζόμαστε σε περιοχές που δημιουρ-
γούνται ακτινοβολίες είμαστε αναγκα­
σμένοι να καθορίσουμε έστω και εμπειρι­
κά την μέγιστη δόση ακτινοβολίας. Και ας
μην ξεχνάμε ότι η ετήοια δόση της φυσι­
κής ακτινοβολίας που δέχεται ένας
άνθρωπος είναι 125mrem. Αυτός λοιπόν
που θέλει να ζήσει τελείως χωρίς την επί­
δραση της ακτινοβολίας πρέπει να
φορέσει μιά στολή από χοντρό μολύβι και
να μην τρώει τίποτα.
εμφανισθούν αργά ή γρήγορα και μπο­
ρούν να επιφέρουν ελαφρές ή και σοβα­
ρές ζημιές όπως ο θάνατος. Οι γεννετι-
κές αλοιώσεις δεν εμφανίζονται στο ίδιο
άτομο που δέχθηκε την ακτινοβολία αλλά
στους απογόνους του. Λόγω καταστρο­
φής του γεννητικού κώδικα οι απόγονοι
μπορεί να γεννηθούν με σωματικές και
ψυχικές βλάβες.
Για τα αποτελέσματα της ραδιενέρ­
γειας έχουν γίνει πολλές έρευνες. Αυτοί
που θέλουν περισσότερες πληροφορίες
μπορούν εύκολα να τις βρουν στη μεγά­
λη βιβλιογραφία που υπάρχει πάνω σε
αυτό το θέμα. Μ

Φωτογραφία 1 .' Ενα δοσίμετρο τσέπης. Με

αυτό μετράμε την ακτινοβολία που δέχο­
νται διάφορα άτομα α ε ένα ορισμένο
χρόνο.

άνθρωπο που έχει και η γ (όταν ακτινοβο­

ληθεί ίδια ποσότητα ενεργείας). Επομέ­
νως η σταθερά εδώ θα είναι 1. Η ακτινο-
βολία-α και τα ουδετερόνια που έχουν
μεγάλη ταχύτητα έχουν δεκαπλάσια έως
εικοσαπλάσια επίδραση από την ακτινο-
βολια-γ, επομένως η σταθερά θα είναι
εδώ μεταξύ 10 και 20. Σήμερα συνηθί­
ζεται περισσότερο η υποδιαίρεση του
rem το mrem (milli rem) και τούτο για τον
εξής λόγο: Το 1902 η μεγίστη επιτρεπό­
μενη δόση ήταν 2500 rem το 1920 το όριο
κατέβηκε στα 100rem. Μετά από μερικά
J R a rS · ..."
«ατυχήματα» η δόση γινόταν πάντοτε Φωτογραφία 2. ' Ενας βιομηχανικός μετρητής geiger - mliller για τη μέτρηση της
μικρότερη. Το 1931 ήταν 50rem το 1936 ακτινοβολίας.
25rem, το 1948 15rem, το 1956 5rem, το
2-12
διάταξη για τη
μέτρηση χαμηλών
συχνοτήτων
πολλαπλασιαστής
συχνότητας
Το κύκλωμα που περιγράφε-
ται εδώ επιτρέπ ει την μέτρη­
ση χαμηλών συχνοτήτων
(κάτω των 2ΚΗζ) με συχνόμε-
τρα που αλλοιώς δεν θα μπο­
ρούσαν να μετρήσουν τόσο
χαμηλά. Στις χαμηλές συχνό­
τη τες συνήθως γίνεται μ έ ­
τρηση της περιόδου, αντί για
τη συχνότητα. Από την περίο­
δο, η συχνότητα βγαίνει
υπολογιστικά. Η περιγραφό-
μενη εδώ διάταξη πολλαπλα­
σιάζει τη χαμηλή συχνότητα
με ένα σταθερό συντελεστή,
φ έρνοντάς την έτσι μέσα
στην περιοχή μετρήσεω ς του
συχνόμετρου όπως π.χ. αυτού
με υγρούς κρυστάλλους που
περιγράψαμε στο τεύ χ ο ς του
Σεπτέμβρη.
πλασιαστή συχνότητας. Το κύριο μέρος
της διατάξεως είναι το PLL (phase locked
loop).
Για να μπορέσει ένα ουχνόμετρο να
μετρήσει συχνότητες χαμηλότερες από
την περιοχή δυνατοτήτων του, θα πρέπει
να παρεμβληθεί στην είσοδό του μια
διάταξη πού, πολλαπλασιάζοντας την
χαμηλή συχνότητα με ένα σταθερό και
εύκολο συντελεστή (π.χ. χ 10 0 ή χ 10 0 0 )
να την κάνει μετρήσιμη. Ο προσφορότε­
ρος συντελεστής είναι το χ 1 0 0 0 , επειδή
εμφανίζει τις ενδείξεις απ' ευθείας σε
κλάσματα του k H z. Ετσι, για παράδειγμα,
όταν το ουχνόμετρο, μέσω του πολλαπλα­
σιαστή συχνότητας δείχνει 0 , 1 , η συχνό­
τητα που μετράμε είναι 0 , 1 x 10 00 =
100Ηζ. Δηλαδή, εδώ, η ένδειξη 0,1 σημαί­
νει 0,1κΗζ.
Σ ύ ν θεσ η σ υχνότη τα ς
Στην σύγχρονη φρασεολογία, ο πολλα­
πλασιαστής συχνότητας συχνά αναφέρε-
ται σαν συνθέτης συχνότητας (frequency
synthesiser). Το σπουδαιότερο τμήμα της
διατάξεως είναι ένα κύκλωμα αναδρά-
σεως που ρυθμίζει και σταθεροποιεί τη
φάση (phase - locked loop PLL). To σχη­
ματικό διάγραμμα του πολλαπλασιαστή
φαίνεται στο σχήμα 1. Το σήμα εισόδου
μετατρέπεται αρχικά σε τετραγωνικό
παλμό της ίδιας συχνότητας τελείως
συμμετρικό 50% και ταυτόχρονα, διαιρεί­
ται δια 2. Μετά έρχεται ο πραγματικός
πολλαπλασιαστής συχνότητας που απο-
τελείται από ένα συγκριτή φάσεως, ένα
φίλτρο διελεύσεως χαμηλών συχνοτή­
των, έναν ταλαντωτή ελεγχόμενο από
τάση (VCO) και ένα διαιρέτη συχνότητας.
Ολα αυτά τα τμήματα απαρτίζουν και τη
διάταξη PLL.
Η αρχή λειτουργίας είναι απλή στην
κατανόησή της: Ο συγκριτής φάσεως,
όπως λέει και το όνομά του, συγκρίνει τη
συχνότητα του σήματος εισόδου Π με τη
συχνότητα f 2 της εξόδου του διαιρέτη
συχνότητας. Το δικτύωμα διελεύσεως χα­
μηλών συχνοτήτων που υπάρχει στην
έξοδο του συγκριτή φάσεως, αφαιρεί
όλες τις ανεπιθύμητες αρμονικές και
δίνει μιά συνεχή τάση (DC) ελέγχου στην
είσοδο του VCO. Η τιμή αυτής της DC
τάσεως εξαρτάται από τη διαφορά
φάσεως των συχνοτήτων f1 και f2. Σαν
είναι τελείως ίσες τότε είναι μηδέν.
Εάν υπάρξει διαφορά τότε η τάση
ελέγχου αναγκάζει τον VCO να προσαρ­
μόσει την συχνότητά του ανάλογα. Η συ­
χνότητα εξόδου του PLL είναι 2000 φο­
ρές μεγαλύτερη της f 1 = f 2 και επομένως
10 0 0 μεγαλύτερη της συχνότητας εισό­
δου f 0 η οποία είναι διπλάσια της f, λόγω
διαιρέσεως δια 2 .
Οι δύο βαθμίδες που διαιρούν τη συ­
χνότητα δια του 2 είναι φλιπ-φλοπ, όπως
πολλοί αναγνώστες θα έχουν ήδη ανα­
γνωρίσει. Το φλιπ-φλοπ πο προηγείται του
συγκριτή φάσεως (phase comparator)
δημιουργεί μιά τελείως συμμετρική κυμα-
τομορφή (duty cycle 50%). Κάτι τέτοιο
είναι αναγκαίο για μιά μέτρηση ακρίβειας.
Επειδή μοιραία το φλιπ-φλοπ αυτό
προκαλεί υποδιπλασιασμό της συχνότη­
τας εισόδου, ένα δεύτερο φλιπ-φλοπ,
αμέσως μετά τον διαιρέτη διά-10 0 0
συχνότητας αναιρεί ουσιαστικά τον υπο-
διπλασιασμό από το πρώτο φλιπ-φλοπ.
Τελικά, η f3 είναι ακριβώς 1000 φορές
μεγαλύτερη της συχνότητας εισόδου f0.
Το κύκλω μα
Το κυκλωματικό διάγραμμα της όλης
διατάξεως εμφανίζεται στο σχήμα 2. Τα
Τ1 και Τ2 σχηματίζουν έναν απομονωτή
(buffer) με υψηλή αντίσταση εισόδου
(1ΜΩ) και χαμηλή αντίσταση εξόδου (μι­
κρότερη από 220Ω). Ο C1 απομονώνει
οποιαδήποτε συνεχή τάση. Οι R1, D1 και
D2 προστατεύουν την είσοδο του FET
από μεγάλες τάσεις και πιθανή κατα­
στροφή. Ο C2 κάνει απομόνωση στάθ-μης
DC. Ο αναστροφέας (INVERTER) Ν1
είναι πολωμένος στο γραμμικό τμήμα της
λειτουργίας του και λειτουργεί σαν ενι­
σχυτής με ενίσχυση περίπου 10 (R5/R4).
Τα Ν2 και Ν3 λειτουργούν σαν Schmitt -
trigger με ανάδραση (R7/R6). Η έξοδος
του Ν3 οδηγεί το Ν4 που λειτουργεί σαν
ενισχυτής - απομονωτής (buffer amplifier)
κάνοντας φυσικά ταυτόχρονα αναστροφή
σήματος. ' Ηδη η δράση των Ν2, Ν3 και
Ν4 έχει μετατρέψει το σήμα εισόδου σε
τετραγωνικό παλμό ικανό να οδηγήσει το
FF1 και να αποκτήσει συμμετρία 50%,
απαραίτητη για τον συγκριτή φάσεως. Ο
συγκριτής φάσεως του PLL συμβολίζεται
σαν φ1 στο σχήμα 2. Η δεύτερη είσοδος
του συγκριτή φάσεως προέρχεται από το
σήμα του VCO μέσω των IC4 IC5 και FF2.
To IC4, IC5 και FF2 κάνουν συνολική
διαίρεση συχνότητας του VCO δια 2000.
 2-13

τη Η έξοδος του φ1 ελέγχει τη συχνότητα

τη 2 του VCO μέσω του φίλτρου διελεύσεως
τη χαμηλών συχνοτήτων R10, R11, C3. Η θε­
;α- μελιώδης συχνότητα του VCO καθορίζε­
ην Ο Ο ΙΚ Ξ 3
ται από τον C4 και την R12.
>εί Το μόνο που απομένει να περιγράφει
;αι σχετικά με το κύκλωμα είναι η σύνδεση
πν στο ποδαράκι 1 του IC3. Αυτή η έξοδος
°· · °·· »Β2Γ| «afcl B«fc N2 N3
)C i , : : |*1 llj [g είναι Η (+5V) εφόσον το PLL είναι σταθε­
ρά ροποιημένο σε ορισμένη συχνότητα. Επο­
□ν μένως μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν έν­
δειξη όταν το PLL δεν είναι σταθεροποι­
οη ■ N1 ... N4 - V» IC1 - 74LS 04
F F 1 .F F 2 · IC 2 * 4013
ημένο σε μιά συχνότητα. Η ένδειξη γίνε­
ιρ-

■y
ται μέσω του Τ3 και του LED D3. Οταν η
KJ- συχνότητα του VCO είναι ακριβώς χιλια­
Κ3- πλάσια της συχνότητας εισόδου, η έξο ­
■>ς δος στο ποδαράκι 1 του IC3 θα είναι Η,
ιό- κρατώντας το Τ3 σε αποκοπή και το D3
γω σβηστό. Οταν αλλάξει η σχέση φάσεως
1 και συχνότητας μεταξύ f, και f 2 τότε το
D 0
ιυ- FF1 Τ3 άγει και το D3 ανάβει, που σημαίνει μη
3 2
CL δ

Ό- « S

ου
3Γ)
ια-
)ΐο
ις-
τό 5 V
η-
>π, -----------------------1 . ________τ

ι 13 9 I 21 »β1 a! » l «1 al el
Ea eb @ c lb Q4a
FF2 Ε» ®
ιο- 12 δ CL
11 6
α« IC 5 c t*
1 14
R S 4518 4518
)Π. 1°| 8| Σχήμα 2. Το κύκλωμα του πολλαπλασιαστή
«Α GN0 «Β Eb «Α GNO f»B
ες συχνότητας. To PLL γίνεται από ένα μόνο
fo· ολοκληρωμένο CMOS.

Κατάλογος υλικών
ης
Αντιστάσεις·.
Τα
R1 = 1k
>τή R2 = 1Μ
ίου R3. R6 = 470Ω
ίμι- R4 = 220Ω
νει R5 = 2κ2
και R7, R12 = 4κ7
ΕΤ R8 = 18 κ
τα- R9 = 330 Ω
ιης R10 = 100 κ
Ν1 R11 = 10 κ
της Πυκνωτές:
:νι-
C1 = 100 π
W ).
C2 = 100μ/6 V
itt- C3 = 10μ/6 V
>ος C4 = 22 ρ
XIV C5 = 10μ/16 V
ier) C6 = 1μ/6 V
κρή
και Ημιαγωγοί:
σε 01, D2 = 1Ν4148
03 = LED (κόκκινη)
ιτο
■MV Τ1 = BF 256Α
Τ2 = BF 494
Ο Τ3 = BC557A
:ται IC1 = 74LS04
5ος IC2 = 4013
3το IC3 = 4046
F2 IC4, IC5 = 4518
Σχήμα 3. Τυπωμένο κύκλωμα και διάταξη εξαρτημάτων του πολλαπλασιαστή
ύκή IC6 = 78L05
συχνότητας. Οι αγωγοί εισόδου - εξόδου πρέπει να είναι πολύ μικροί.
ΟΟ.
2-14

αληθή ένδειξη. Η συνηθέστερη αντίδραση των επισκε­

Η κατανάλωση ρεύματος ολόκληρου πτών της εκθέοεως ήταν η (μάταιη)
του κυκλώματος είναι πολύ χαμηλή, αφού προσπάθεια να ξεγελάσουν τον μετρητή
αποτελείται κυρίως από CMOS IC. Η τάση στην καταμέτρηση των περιστροφών,
τροφοδοσίας σταθεροποιείται στα +5V γυρίζοντας τον αισθητήριο τροχό του
από το IC6 . Η τροφοδοσία στο IC6 μπορεί άλλοτε εμπρός και άλλοτε πίσω, αργά η
να γίνει ακόμη και από μιά μπαταρία, 9V απότομα. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν πρόκει­
(ΡΡ3) ή από άλλο κατάλληλο τροφοδο­ ται να προκαλέσει εσφαλμένη καταμέ­
τικό. τρηση στο μετρητή που περιγράφουμε. Η
συσκευή μας μπορεί να μετρήσει τις
Κατασκευή περιστροφές οποιοσδήποτε μηχανικής
διατάξεως.
Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη
των εξαρτημάτων εμφανίζεται στο σχήμα

μετρητής στροφών
3. ' Ολα τα εξαρτήματα του κυκλώματος
μπορούν να τοποθετηθούν πάνω στο
τυπωμένο κύκλωμα. Το μήκος των καλω­
διώσεων πρέπει να κρατηθεί στο ελάχιστο
δυνατό για αποφυγή παρασίτων, ιδιαίτερα
αν η διάταξη πρόκειται να τοποθετηθεί
μέσα σε κάποιο άλλο συχνόμετρο. Σ' Φωτογ
αυτή την περίπτωση, ένας διακόπτης μετρά την ορθή Ο αμφίδρομος μ ετρ η τή ς
θετού'
να διαι
μπορεί να μετάγει το σήμα απ' ευθείας
στο συχνόμετρο ή να το περνά μέσα από και την ανάστροφη Ο αμφίδρομος μετρητής είναι πραγμα­
χικά τ ι
τον πολλαπλασιαστή συχνότητας. Η φορά τικά πολύ απλός και δεν θα πρέπει να
φοβίσει από άποψη κατασκευής και επι­ ση τηι
τυχίας κανένα από τους αναγνώστες μας. την αι
Ενας εύκολος στην κατα­ Το σχήμα 1 δείχνει το σχηματικό διάγραμ­ περισι
σκευή και πολύ ακρίβειας μα της διατάξεως. Η συσκευή αποτελεί- ριθμοι
ται από δύο οπτικούς φωρατές, ένα απλό παλμό
μετρητής μπορεί να κατα­
λογικό κύκλωμα, ένα ολοκληρωμένο που νων τι
σκευαστεί χρησιμοποιώντας είναι ο κυρίως αμφίδρομος μετρητής και
ένα αμφίδρομο μετρητή (up/ μιά οθόνη με ψηφία LED. Το κι
down counter), δύο οπτικούς Η φωτογραφία 4 δείχνει το μικρό οδο­
φωρατές (opto detectors) και ντωτό τροχό που χρησιμεύει για τη διέ­ Το
γερση των οπτικών φωρατών και συνεπώς διάγρι
μιά οθόνη LED. Με το κόστος
την καταμέτρηση των στροφών. Οι οδο­ με τα
της κατασκευής στο ελάχιστο ντώσεις του τροχού αυτού παρεμβάλλο­ πολύ
δυνατό, η διάταξη έχ ει απε­ νται στη φωτεινή δέσμη των οπτικών φω­ χρήστ
ριόριστες δυνατότητες εφαρ­ ρατών (φωτογραφία 2 ) και διαδοχικά που ι
μογών. ' Ενα πρωτότυπο διακόπτουν και αποκαθιστούν την φωτει­ πλήρΓ
μοντέλλο εκτέθ η κε σε μιά νή ροή, μεταξύ του LED και του φωτο­ npoTC
τρανζίστορ του οπτικού φωρατή. Οι ηλε­ Το ρπ
έκθεση ηλεκτρονικών στη DM
κτρικοί παλμοί της εξόδου ενός και μόνο
Γερμανία τον περασμένο οπτικού φωρατή αρκούν για την καταμέ­ βοήθι
χρόνο και έγινε ιδιαίτερα δη­ τρηση στροφών. Η χρήση όμως δύο switc
μοφιλές. οπτικών φωρατών επιτρέπει την ανίχνευ- Tponc
ορισμ
οθόνι
1 διακα
για τι
οπτικ
λογικ
που '
Σχήμ
πληρ
τρησ
πουί
δείχν
δύοι
ντωτ·
νούμ
ότου
που ■
IC6 κ
τροχ
Σχήμα 1· Σχηματικό διάγραμμα του μετρητή στροφών. Η φορά περιστροφής και ο 50%.
αριθμός στροφών ανιχνεύονται από δύο οπτικούς φωρατές. Οι πληροφορίες αυτές διακι
αποκωδικοποιούνται και δίνονται στο μετρητή.
μοσε
 2-15

σκε-
ram)
2 * ' 3a
3ητή
ρων,
του
γά η
όκει-
αμέ-
ιε. Η
ι τις
/ικής

V
Φωτογραφία 2. Οι οπτικοί φωρατές τοπο­
θετούνται έτο ι ώστε τα δόντια του τροχού
να διακόπτουν και να αποκαθιστούν διαδο­
χικά τη φωτεινή δέσμη τους.
αγμα-
ιει να
ιι επι- ση της φοράς περιστροφής και συνεπώς
;μας. την αμφίδρομη μέτρηση. Μετά από μιά
γραμ- περιστροφή του οδοντωτού τροχού απα-
τελεί- ριθμούνται από τη συσκευή ηλεκτρικοί
ιαπλό παλμοί διπλάσιοι του αριθμού των διακέ­
ιο που νων του οδοντωτού τροχού.
ης και
Το κυκλωματικό διάγραμμα
όοδο-
η διέ- Το σχήμα 3b δείχνει το κυκλωματικό
νεπώς διάγραμμα του μετρητή. Οπως βλέπου­
>ι οδο- με τα εξαρτήματα που απαιτούνται είναι
5αλλο- πολύ λίγα. Αυτό οφείλεται κυρίως στη
ίινφω- χρήση του ολοκληρωμένου ΜΚ 50398Ν,
δοχικά που περιέχει ένα αμφίδρομο μετρητή,
φωτει- πλήρη έλεγχο οθόνης και δυνατότητα
φωτο- προτοποθετήσεως δεδομένων (preset).
3ι ηλε- To preset γίνεται συνδέοντας τις διόδους
ιι μόνο D1...D24 με τα σημεία DT1... DT6 με τη
αταμέ- βοήθεια τροχοδιακοπτών (thumbwheel
ς δύο switches) ή με καλωδιώσεις. Με αυτό τον
νίχνευ- τρόπο μπορεί να προτοποθετηθεί μία
ορισμένη ένδειξη που εμφανίζεται στην
οθόνη των έξι ψηφίων LED πιέζοντας τον
διακόπτη S2. Τις πληροφορίες ελέγχου
για το κύκλωμα τις παίρνουμε από τους
οπτικούς φωρατές IC6 και IC7 και τα
λογικά κυκλώματα αποκωδικοποιήσεως
που τους ακολουθούν. Το κύκλωμα του
Σχήματος 3α δείχνει πώς μεταδίδεται η Σχήμα 3α. Κύκλωμα αποκωδικοποίησης των
πληροφορία για ορθή ή ανάστροφη μέ­ πληροφοριών των οπτικών φωρατών και
τρηση, και πώς δημιουργούνται οι παλμοί του αυτόματου διακόπτη. Η πύλη N1S δεν
χρησιμοποιείται.
Β που δίνονται στο ΜΚ 50398Ν. Το σχήμα 4
δείχνει πως πρέπει να τοποθετηθούν οι
δύο οπτο-φωρατές σε σχέση με τον οδο­ με πρώτα το σχήμα 5α. Τα σήματα με δια­ πρέπει να φθάνουν στον μετρητή ΜΚ-
ντωτό τροχό. Τους φωρατές τους μετακι­ φορά 90° έχουν σχεδιασθεί στο πάνω 50398Ν προτού η πληροφορία φοράς
νούμε κατά την τοποθέτησή τους μέχρις μέρος του διαγράμματος. Απ' την έξοδο περιστροφής (έξοδος Ν12) καθορίσει
ότου έχουμε διαφορά 90° στους παλμούς του Ν12 έχουμε την πληροφορία φοράς εαν θα γίνει πρόσθεση ή αφαίρεση των
που παράγουν. Αυτό σημαίνει ότι όταν το περιστροφής (πρόσω ή ανάστροφη μέ­ παλμών. Γι' αυτόν το λόγο η έναρξη κάθε
IC6 καλύπτεται τελείως από ένα δόντι του τρηση). Αν οι έξοδοι των Ν8 και Ν9 είναι παλμού καθυστερείται ελαφρά από το
τροχού, το IC7 θα καλύπτεται μόνο κατά ίσες, η έξοδος της Ν12 θα είναι Η δικτύωμα R12/C9. Οπως δείχνει το
:αι ο 50%. Οι οπτο-φωρατές μεταφράζουν τις (θετική), εάν είναι άνισες, θα είναι L σχήμα 5α, το αρνητικό μέτωπο του
π ες διακοπές της φωτεινής ροής στις παλ­ (περίπου OV). παλμού προς μέτρηση (έξοδος Ν13)
μοσειρές του σχήματος 5. Ας μελετήσου­ Οι προς καταμέτρηση παλμοί δεν πάντοτε καθυστερεί λίγο σε σχέση με τα
2-16

LED display 7760

3b
1.06 5 4 3 2 1
4

Σχήμα
τών ε ι
είναι
τροχο
τελεί*

5
έξοδο

εξο&

Σχήμ
στοί)
τος :
12 V χούν

φλοι
Etc
στ pc
φων
πτει
δειξ
Σχήμα 3b Κυκλωματικό διάγραμμα του μετρητή στροφών. Σχεδόν όλες οι λειτουργίες την
του κυκλώματος γίνονται από το IC1. σχήΐ

μέτωπα των παλμών εξόδου των Ν9 και
Ν12. Η διάρκεια του παλμού καθορίζεται
από τη διαφορά μεταξύ των σταθερών
χρόνου των δικτυωμάτων R12/C9 και
R11/C 8 . Μόλις φορτιστεί ο C8 , και οι δύο
είσοδοι της Ν13 αποκτήσουν την ίδια λο­
γική στάθμη τότε η έξοδος της Ν13
γίνεται ξανά Η.
Το σχήμα 5b δείχνει τι συμβαίνει όταν ο
Και
οδοντωτός τροχός περιστρέφεται κατά To IC1 δίνει και σήμα μηδενικής ενδεί-
την αντίθετη φορά απ' ότι στο σχήμα 5α. ξεως που μπορεί να αξιοποιηθεί από ένα Π
Υπάρχει και πάλι διαφορά 90° μεταξύ των κύκλωμα σαν αυτό του σχήματος 3α κάτω. ευθ
Ν8 και Ν9 αλλά τώρα η διαφορά έχει ' Οταν η ένδειξη της οθόνης περνά από ΜΚ
αντίθετο πρόσημο. ' Ετσι, οι παλμοί της το «999999» στο «000000» ή ανάποδα, τα
εξόδου της Ν13 δεν συμπίπτουν με τη παράγεται ένας παλμός στο ποδαράκι 27 του
θετική αλλά με την αρνητική ημιπερίοδο του IC1. Το κύκλωμα του σχήματος 3α έχο
του σήματος φοράς περιστροφής που χρησιμοποιεί τον παλμό αυτό για να διε­ τμή
παράγει η Ν12. γείρει ένα ηλεκτρονόμο μέσω του φλιπ- ΧΡΠ

81171 4
Σχήμα 4. Η τοποθέτηση των οπτικών φωρα­
τών είναι πολύ κρίσιμη. ' Οταν ο ένας (IC7)
είναι μισοκαλυμένος από τον οδοντωτό
τροχό, ο άλλος (IC6) πρέπει να καλύπτεται
τελείως.
N12-T"UΠ —Π —Γ"Ι—Π —Τ υ
a
Ν13ΪΓΊΓΊΓΊΓΤΓ"ΙΓ~1Γ
1 81171
N12“m jn jn _ n _ T L n _
ν131ΓΊΓΊΓ~1ΓΊΓ1Γ1Γ
b 81171
Σχήμα 5. Κυματομορφές σε χρονική αντι­
στοιχία του αποκωδικοποιητή του σχήμα­
τος 3. Οι κυματομορφές α και β αντιστοι­
χούν σε α ντίθ ετες φορές περιστροφής.
φλοπ που αποτελείται από τα Ν10/Ν11.
Έ τσι για παράδειγμα, αν ο μετρητής
στροφών χρησιμοποιηθεί σ ' ένα κασσετό-
φωνο, ο ηλεκτρονόμος μπορεί να διακό­
πτει το ρεύμα προς το μοτέρ κατά την έ ν ­
δειξη 000000. Η πίεση του S3 προκαλεί
την αποδιέγερση του κυκλώματος του
σχήματος 3α (κάτω).
Κατασκευή
Παρ' όλο που είναι πολύ βολική η απ'
ευθείας οδήγηση της οθόνης LED από το
ΜΚ 50398, υπερβολικό ρεύμα μέσα από
τα LED θα προκαλέσει υπερθέρμανση
του IC1. Συνιστούμε επομένως να μην
έχουμε περισσότερα των 20ΜΑ ανά
τμήμα LED. Γι' αυτό καλό θα είναι να
χρησιμοποιηθούν ελαφρά μεγαλύτερες
5·
5b
Σχήμα 6. Το τυπωμένο κύκλωμα είναι στην ουσία δύο κομμάτια, που μπορούν να
αποχωριστούν αν το προτιμάτε.
τιμές για τις R1... R7 .
Τροποποίηση μπορεί επίσης να χρεια­
στούν οι τιμές των R13... R15. Για την
παραγωγή καλής ποιότητας παλμών από
τους οπτικούς φωρατές IC6 και IC7 με
ευδιάκριτη στάθμη HIGH και LOW,
χρειάζεται προσεκτική τοποθέτηση του
συστήματος οδοντωτός τροχός - οπτικοί
φωρατές, αλλά και σωστή εκλογή κατά
περίπτωση των R13, R14, R15. Προσοχή
όμως μην περάσουν περισσότερα από
50mA από τα LED των οπτο-φωρατών!
Το σχήμα 6 δείχνει το τυπωμένο κύκλω­
μα της συσκευής. Αποτελείται από δύο
τμήματα, που μπορούν να διαχωριστούν
αν το θέλετε. Με αυτό τον τρόπο, η
οθόνη και οι διακόπτες μπορούν να τοπο­
θετηθούν κάθετα προς το υπόλοιπο
κύκλωμα, όπως στη φωτογραφία 7. Τα
2-17
1
σημεία 1... 6 ,a...g, S1...3,+12\/καιγηκαι
των δύο τμημάτων θα πρέπει να αυνδε-
θοϋν με καλώδια.
Οι αναγνώστες που δεν επιθυμούν να
κάνουν χρήση της δυνατότητας preset
μπορούν να παραλειψουν τις D1... D24
και τους τροχοδιακόπτες. Αυτό μειώνει
φυσικά το κόστος της κατασκευής. Επί­
σης μπορεί να παραλειφτεί το κύκλωμα
της κατασκευής. Επίσης μπορεί να παρα-
λειφτεί το κύκλωμα του ηλεκτρονόμουθ,
αν δεν χρειάζεται.
Ο οδοντωτός τροχός
Ο τροχός του μετρητή μπορεί να κατα­
σκευαστεί από οποιοδήποτε υλικό: πεπιε­
σμένο χαρτόνι, ξύλο, μέταλλο, πλαστικό
κλπ. Ο τροχός της περιγραφόμενης συ-
 2-18

Φωτογραφία 8. Δύο κοινοί τύποι οπτικών

φωρατών. Ο ε ξ ανακλάσεως τύπος είναι
δεξιά και ο απ' ευθείας φωτισμού που
χρησιμοποιείται στο άρθρο είναι αριστερά.

Κατάλογος υλικών

Αντιστάσεις:
R1...R7 = 270Ω
R8... R12 = 10k
R13, R14 = 100k
R15 = 470Ω

Πυκνωτές:
C1... C4 = 150ρ
C5 = 1000μ/25 V
C6, C7 = 100 η
C8 = 1 η
C9 = 270 ρ
C10 = 10p/16V
C11 = 120 ρ

Ημιαγωγοί:
D1... D24 = 1Ν4148
D25... D28 = 1Ν4001
LD1 ..LD6 = DL7760 ή HP 7760
(κοινής καθόδου)
IC1 =ΜΚ 50398
IC2 = ULN 2003, XR2003
IC3 = 4093
σκευής έγινε από Veroboard. Οι τροχοί IC4 = 4070
της φωτογραφίας 2 και του σχήματος 4 IC5 = 7812
IC6, IC7 = MCT 81
φέρουν οδοντώσεις και όχι οπές. Φυσικό
μπορούν να χρησιμοποιηθούν οπές στον
τροχό κατά την προτίμηση του κατασκευ­ Διάφορα:
αστή του. Ο καλύτερος τρόπος κατα­ S1... S3 = Μικροί πιεστικοί
σκευής του τροχού είναι να σχεδιαστεί S4 = διπολικός διακόπτης
πρώτα σε μεγέθυνση σε χαρτί. Κατόπιν να Τρ1 = Μετασχηματιστής 12V/ 500mA
γίνει φωτογραφική σμίκρυνση και αποτύ­ Re = Siemens E-Kartenvelais 12V
πωσή του σε πλακέττα τυπωμένου κυκλώ­ (V23027 - A0002 - A101)
ματος. Μετά την επεξεργασία της πλα- F1 = 100mA ασφάλεια Βραδείας τάξεως
κέττας οι οδοντώσεις που έχουν αποτυ­
πωθεί στον χαλκό κόβονται προσεκτικά
με σέγα. Μιά ακόμη ακριβέστερη μέθο­
δος είναι η επικόλληση του αρνητικού
φιλμ του τροχού σ' ένα κυκλικό κομμάτι
διαφανούς perspex ή άλλου διαφανούς Φωτογραφία 7. Διάταξη των δύο πλακετ-
I πλαστικού. τών του κυκλώματος σε ορθή γωνία.

Δεν έχει σημασία το πλάτος των οδο­
ντώσεων ή οπών αλλά η ομοιομορφία
τους. Πάντως η θέση των οπτο-φωρατών
είναι κρίσιμη αν και όχι ίσως τόσο όσο
δείχνει το σχήμα 4, όπου φαίνεται να
υπάρχει μισό δόντι μεταξύ IC6 και IC7.
Σημασία έχει ο φωτισμός των IC6 και IC7
με διαφορά φάσεως 90°. Ετσι οι δύο
φωρατές μπορεί να απέχουν όχι μισό
δόντι, αλλά ενάμισυ, δυόμισυ, τρισήμισυ
κλπ.
Τα δόντια του τροχού δεν πρέπει να
είναι στενότερα από το πάχος της φωτει­
νής δέσμης των οπτο-φωρατών.
Οι οπτο-φωρατές μπορεί να είναι IC ή
να κατασκευαστούν με συνδυασμό LED
και φωτοτρανζίστορ. Σ' αυτή την περί­
πτωση, φυσικά, απαιτείται προσεκτική
κατασκευή και μέριμνα ώστε το φωτο­
τρανζίστορ να μη διεγείρεται από τον
περιβάλλοντα φωτισμό. Οι έτοιμοι οπτο-
φωρατές είναι δύο κατηγοριών: Απ'
ευθείας φωτισμού και εξ ανακλάσεως. Οι
δύο τύποι φαίνονται στη φωτογραφία 8 . Η
κατασκευή του Elektor χρησιμοποιεί τον
τύπο απ' ευθείας φωτισμού. Ο τύπος εξ
ανακλάσεως έχει ίσως την ευκολία ότι ο
τροχός μπορεί απλά να φέρει ανακλαστι­
κές και αμαυρωμένες επιφάνειες αντί για
δόντια ή οπές. Το μειονέκτημα είναι η
αυξημένη ευαισθησία στον περιβάλλοντα
φωτισμό.
Ο οπτικός φωρατής που χρησιμοποιή­
θηκε εδώ είναι το MCT 81 της Monsanto.
Η χρήση οπτο-φωρατή υπερύθρων ακτι­
νών έχει το χαρακτηριστικό της αόρατης
φωτεινής δέσμης.
Λεπτομέρεια: Αν ο μετρητής μετρά
ανάποδα από ότι θα θέλατε, αντιμε­
ταθέσετε τις εξόδους των οπτικών φωρα­
τών (το IC6 στη Ν8 και το IC7 στην Ν9).
Οπως είπαμε στην αρχή ο μετρητής
δείχνει τις διπλάσιες στροφές. Για να μήν
διαιρούμε δια 2 συνδέουμε το ποδαράκι 3
του Ν8 με το ποδαράκι 26 του IC1. Η γη
που έρχεται στο ποδαράκι 26 πρέπει να
διακοπεί και από τις δύο πλευρές του
τυπωμένου. Μ ξεργάζεται» το σήμα στην
νέα
συστήματα
μειώσεως θορύβου
CX και DNR
Ο θόρυβος είναι ένα από τα
μεγάλα προβλήματα στα
ηλεκτρονικά, γ ι’ αυτό και
κάθε τόσο εμφανίζονται στην
αγορά και νέα συστήματα
μειώσεως θορύβου.
Εδώ και χρόνια οι διάφοροι
κατασκευαστές έχουν αρχίσει
έναν αγώνα δρόμου χωρίς
τέλος. Ο ένας αφήνει πίσω
τον άλλο και κάθε τόσο
εμφανίζεται και ένας καινού­
ριος. Οι τελευτα ίο ι νικητές
έχουν ονομάσει τις κατα­
σκευές του CX και DNR. Το
πρώτο είναι της CBS και το
δεύτερο της National Semicou-
ductor. Το σύστημα CX «επε­
αρχή. ' Ετσι δεν χρειάζεται
καμιά επεξεργασία εκ των
υστέρων και εφαρμόζεται για
δίσκους για μαγνητοταινίες
και στα FM.
Το σύστημα DNR, που
σημαίνει «Δυναμική ελάττωση
θορύβου» επ εξεργάζεται το
σήμα μετά, δηλαδή όταν αυτό
πάει προς την έξοδο για το
σύστημα αυτό μπορούμε
να πούμε ότι λειτουργεί σαν
μια βαλβίδα ζώνης συχνοτή­
των. Δηλαδή το εύρος της
ζώνης που θα μεταδοθεί,
εξαρτάται από την ένταση
του σήματος που είναι προς
μετάδοση.
2-19
Οταν οι κατασκευαστές διατυμπανί­
ζουν με όλους τους τρόπους ότι τα συ­
στήματα τους δεν έχουν θόρυβο, έτσι
βέβαια μπορούμε να συμπεράνουμε ότι
ε φ ' όοον γίνεται τόσος «θόρυβος» για το
θόρυβο σημαίνει ότι αυτός υπάρχει και
δεν κατορθώθηκε να εξαφανισθεί από το
πρόσωπο της γής. Μετά από τις ψηφια­
κές λήψεις τα νέα υλικά κ.τ.λ., δεν
μένουν πολλά πράγματα να γίνουν για
τους αναλογικούς δίσκους εκτός εάν
καταλήξουμε στον ψηφιακό δίσκο όπως
τον "Compact Disc" της Philips και της
Sony ή τον "Mini Disc" της Telefunken.
Αλλά όπως φαίνεται προς το παρόν
πρέπει και αυτούς μάλλον να τους
ξεχάοουμε.
Εάν τώα εξετάσουμε τις κασέτες, εδώ
φαίνεται ότι η βελτίωσή τους συνεχίζεται.
Αυτό το δείχνει ο μεγάλος αριθμός των
τύπων που υπάρχουν στην αγορά. Ο
βαθμός θορύβου στις ραδιοφωνικές
εκπομπές εξαρτάται κυρίως από τον
δέκτη. Ενας καλός δέκτης σήμερα έχει
ένα λόγο σήματος προς θόρυβο 70άΒ και
καμιά φορά και 85άΒ με μιά τάση στην
είσοδο της τάξεως των 2000μν. Μιά
τέτοια ποιότητα όμως έχει και την αντί­
στοιχη τιμή. Οι ενισχυτές κεραιών έχουν
σχεδόν όλοι τη δυνατότητα να δώσουν
20 0 0 μν αλλά μαζί με 20 0 0 μν μας δίνουν
συνήθως και μεγάλες ποσότητες θορύ­
βου. Οπως φαίνεται λοιπόν από τα
παραπάνω ο θόρυβος θα μπλέκεται πά­
ντοτε εκεί που δεν τον θέλουμε και δεν
μας μένει τίποτε άλλο από το να προσπα­
θήσουμε να βρούμε συστήματα να τον
μειώσουμε. Σύμφωνα με τον τρόπο
λειτουργίας τους τα συστήματα αυτά
ξεχωρίζονται σε δύο είδη. Υπάρχουν
όμως και τα μεικτά που είναι και τα πιό
συνηθισμένα.
Η μείωση του θορύβου μέχρι σήμερα
γινόταν με ένα σύστημα συστοδιαστολέα
2-20

(Compander) δηλαδή στην αρχή (κεφαλή ματα

μαγνητοφώνου, πικάπ, ή και σε πομπούς Η.
1a πριν βγει το σήμα στον αέρα) εφαρμό­ ελάτ
ζεται το σύστημα της συστολής. Με αυτό καλή
το σύστημα «συμμαζεύουμε» το σήμα σε οιμοι
μιά ορισμένη στάθμη. Αυτό όμως σημαίνει σης
ότι στον δέκτη πρέπει να υπάρχει άλλο κίνδι
σύστημα, ο διαστολέας, που θα «απλώ­ μέρε
σει» πάλι το σήμα στην αρχική του μορφή. ■» Ο
Τα πιο γνωστά συστήματα αυτού του πολύ
είδους είναι: το DOLBY που σχεδόν μονο- 1ΚΗ
πολούσε την αγορά. Σήμερα έχουν βγει περκ
και τα DBX και HIGH COM. Η τελευταία 1 διελι
«μόδα» όμως φαίνεται να είναι το συχν
σύστημα CX συχν
Τα ερωτήματα που δημιουργούνται πά­ Εάν
ντοτε με το πρόβλημα της μειώσεως του συχν
θορύβου είναι α) Μπορούμε να ελαττώ­ περί
σουμε τον θόρυβο χωρίς να έχουμε επε­ τον
ξεργασία του σήματος μετά, όταν είναι τους
λίγο πριν από την έξοδο, πάνο
β) Ακόμα γενικότερα είναι δυνατόν να αυττ
ευρεθεί μιά λύση που να μην χρειζόμα- λύτε
στε να επεξεργασθούμε το σήμα ούτε έχοι
πριν ούτε μετά. τότε
Στο πρώτο ερώτημα φαίνεται ότι η λύση φίλτ
είναι το CX παρ' όλο που και σ' αυτό ο σήμ<
διαστολέας δεν αποφεύγεται αλλά όπως μαζί
θα δούμε μπορούμε και να μην τον χρησι­ όμο>
μοποιήσουμε. ακοι
Και στο δεύτερο όμως ερώτημα μερικοί ση
θα απαντήσουν θετικά. Η λύση θα πουν Τ<
είναι ο ψηφιακός δίσκος. Τότε όμως γιατί ρίξε
όλη αυτή η εργασία και τα έξοδα για να ανα'
Σχήμα 1α. Σχηματικό διάγραμμα του συστολέα CX
βρεθούν νέα συστήματα περιορισμού του αφή
θορύβου; Οι παρακάτω λόγοι θα μας θόρ
δείξουν ότι οι κατασκευαστές έχουν επί­ πρώ
1b γνωση του μέλλοντος και μάλλον δεν τρω'
πετάνε τα χρήματα τους από το παράθυ­ DNL
ρο, γιατί όπως υπολογίζεται, θησ
α) Ο χρόνος που θα περάσει μέχρι να σύσ
καθιερωθεί ο ψηφιακός δίσκος θα είναι Nati
μεγάλος και επομένως ο παλιός σκονι­ DNF
σμένος αναλογικός δίσκος έχει ακόμα
ζωή μπροστά του. CX
β) Στην περίπτωση ακόμα που ίσως κάπο­ δια
τε επικρατήσει ο ψηφιακός δίσκος τα
συστήματα αυτά μπορούν να εφαρμο- ■S'
σθούν σε κασέτες πομπούς κτλ. από
γ) Ο ψηφιακός δίσκος δεν είναι και αυτός σι pc
τελείως «καθαρός» γιατί ο ψηφιακός μεγ
θόρυβος ακούγεται πολύ πιό αοχημα από σκω
τον αναλογικό. Οπως βλέπουμε από τα νον
παραπανω η κατασκευή συστημάτων να ι
ελαττώσεως θορύβου είναι μιά αναγκαιό- τον
της έστω και για τον τελευταίο λόγο. περ
24 £
Το δυναμικό φίλτρο θορύβου κατ
δυν
Μια βαλβίδα ζώνης συχνοτήτων το 60C
δυναμικό φίλτρο όπως αναφέρθηκε στα PIKC
προηγούμενα «επεξεργάζεται» το σήμα cpof
μετά, δηλαδή στον δέκτη. Είναι ένα σύ­ CX
στημα που μπορεί εύκολα να τοποθετη­ ί­
θεί σχεδόν παντού όπου εμφανίζεται σες
ακουστικός θόρυβος. Τότε όμως γιατί να στη
αναφέρουμε τα άλλα συστήματα προη­ πλε
γουμένως και αφού μάλιστα εφαρμόζεται 0UC
Σχήμα 1β. Σχηματικό διάγραμμα του διαστολέα CX. μόνο στον δέκτη και δεν χρειάζεται στον ανε
πομπο έτσι αποφεύγουμε και τα προβλή­ σύο
 2-21

I ματα προσαρμογής;
Η απάντηση σε αυτά είναι πολύ απλή η 2a
ελάττωση του θορύβου δεν είναι τόσο
ϊ καλή όπως στα άλλα συστήματα που χρη­
Z σιμοποιούν καλούς συστοδιαστολείς. Επί­
II σης στο σύστημα DNR υπάρχει ο
ο κίνδυνος να ελαττώσουμε και ένα μικρό
>- μέρος του σήματος.
V . Ο θόρυβος εμφανίζεται συνήθως σαν
u πολύ δυσάρεστος στις συχνότητες από
> 1KHz μέχρι περίπου 1ΟΚΗζ. Για αυτή την
Bl περιοχή κατασκευάζουμε ένα φίλτρο
ια * διελεύσεως χαμηλών συχνοτήτων που η
ro συχνότητα αποκοπής αλλάζει με την
συχνότητα και το μέγεθος του σήματος.
Q- Εάν λοιπόν δεν υπάρχει σήμα τότε η
JU συχνότητα αποκοπής του φίλτρου είναι
ώ- περίπου στα 800Ηζ μέχρι 1ΚΗζ. Με αυτό
ε- τον τρόπο επομένως κόβει και όλους
rai τους θορύβους που έχουν συχνότητα
πάνω από τη συχνότητα αποκοπής. Σε
να αυτή την περίπτωση έχουμε και την μεγα­
ια- Σχήμα 2α. Χαρακτηριστική του συστολέα CX.
λύτερη ελάττωση θορύβου. Εάν τώρα
rre έχουμε σήμα με μεγαλύτερη συχνότητα
τότε και η συχνότητα αποκοπής του 2b
ση φίλτρου γίνεται μεγαλύτερη. Έ τσι το
i> ο σήμα βγαίνει στην έξοδο χωρίς εμπόδια
ιως μαζί του βέβαια βγαίνει και θόρυβος που
ίσι- όμως είναι λιγότερο ακουστός εάν το
ακουστικό σήμα έχει κάπως μεγάλη έντα-
ικοί ση.
ουν Το δυναμικό φίλτρο επομένως περιο­
ιατί ρίζει την ακουστική ζώνη στις απόλυτα
ι να αναγκαίες συχνότητες και έτσι δεν
του αφήνει να περάσουν και να ακουστούν
μας θόρυβοι που βρίσκονται έξω από αυτή. Ο
επί- πρώτος κατασκευαστής δυναμικών φίλ­
δεν τρων ήταν η εταιρία Philips με το σύστημα
ιθυ- DNL πριν από 8 χρόνια περίπου, ακολού­
θησε αμέσως η εταιρία Burwen με το
κ να σύστημα NR-2 και τώρα έρχεται η
είναι National Semiconductor με το σύστημα
«ονι- DNR.
ώμα
CX: Προσαρμοζόμενο σύστημα
απο- διαστολέα Σχήμα 2β. Χαρακτηριστική του διαστολέα CX.
ς τα
ρμο- Το σύστημα αυτό που κατασκευάστηκε
από τους Gravereux και Abbagnaro χρη- 2c
υτός σιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για να
ακός μεγαλώσει την «δυναμικότητα» των δί-
j από σκων. Οι καλές εκτυπώσεις των δίσκων γί-
τό τα νονται σήμερα από ψηφιακά μαγνητόφω-
ιάτων να με πολλές εγγραφές (track). Με αυτό
Γκαιό- τον τρόπο έχουμε μιά δυναμικότητα 95dB
ιο περίπου. ' Οταν όμως γίνει μίξη ας πούμε
24 εγγραφών (track) τότε η δυναμικότητα
ι κατεβαίνει στα 81 dB. Η μεγαλύτερη
δυναμικότητα των απλών δίσκων είναι
ον το 60dB. Εχουμε λοιπόν μιά διαφορά δυνα-
ε στα μικότητας των 20dB περίπου. Αυτή τη δια-
σήμα φορά προσπαθεί να μειώσει το σύστημα
/α σύ- CX.
>θετη- η ελάττωση του θορύβου κατά 20dB
/ιζεται περίπου γίνεται με συστολή του σήματος
ιατί να στην πλευρά λήψεως και διαστολή στην
προη- πλευρά εξόδου. Σε αντίθεση με άλλα
όζεται συστήματα η συστολή και διαστολή είναι
τι στον ανεξάρτητη από τη συχνότητα. Επειδή το Σχήμα 2γ. Χαρακτηριστικές του όλου συστήματος CX.
ροβλή- σύστημα CX είναι προσαρμοζόμενο στην
2-22
συστο
εικόνς
του α
δέοντ
tape ·
εισόδ<
γωγή ι
την δι
τα πο
σήματ
σύστη
Η .
καθορ
■V Ρ2. Τ
ενισχι
αριστι
250m
φορέ<
φθάσ<
Το
τές μ
ενίσχ
το έν
άλλο

LC

<
Σχήμα 3. Κυκλωματικό διάγραμμα του διαστολέα CX.

έξοδο έχουμε ένα καλό ακουστικό σήμα
και χωρίς διαστολή οι δίσκοι CX π.χ. μπο­
ρούν να παιχθούν σαν απλοί δίσκοι, θα χά­
σουμε όμως τα 20dB που θα κερδίζαμε.
Το κόστος ενός αποδικωποιητού CX
είναι περίπου 600 δολλάρια στο μεγαλύ­
τερο μέρος του κόστους είναι το κουτί και
το τροφοδοτικό του. Εάν αυτό το σύστη­
μα τοποθετηθεί μέσα στον ενισχυτή τότε
τα έξοδα γίνονται πολύ λιγότερα. Το σύ­
στημα CX αποδίδει θαυμάσια και σήματα
με παλμική μορφή. Η ρύθμισή του είναι
σχετικά απλή.
Το σχήμα 1 δείχνει ότι και κατά τη
συστολή και κατά τη διαστολή χρησιμο­
ποιούνται ενισχυτές που το σήμα τους
εξαρτάται από το ρεύμα ελέγχου. Αφού
πάρουμε σήμα και από το αριστερό και το
δεξιό κανάλι ανορθώνουμε τις κορυφές
του (Peak Detector) και έπειτα τις περ­
νάμε από ένα φίλτρο διελεύσεως χαμη­
λών συχνοτήτων με αποκοπή στα 100Ηζ
έτσι το ρεύμα ελέγχου εξαρτάται από τη
δυναμικότητα του σήματος. Κατά τη
συστολή παίρνουμε το σήμα από την
έξοδο ενώ κατά τη διαστολή από την
είσοδο των καναλιών (σχήμα 1 και 1b). Το
σήμα ελέγχου και για τα δυό κανάλια έχει
το ίδιο μέγεθος.
Η λειτουργία του συστήματος του
συστοδιαστολέα φαίνεται σχηματικά στα
διαγράμματα του σχήματος 2 .
Ας αρχίσουμε από το συστολέα (σχήμα
2α). Στον οριζόντιο άξονα έχουμε την
στάθμη εισόδου και στον κάθετο την
ταχύτητα αποκοπής της στάθμης εξόδου
χωρίς τη συστολή η συνάρτητη μεταξύ
ταχύτητας και στάθμης εισόδου είναι μιά
ευθεία γραμμή (στο σχήμα 2 η διακεκομ­
μένη). Τα σήματα που η στάθμη τους είναι
40dB και μεγαλύτερα συστέλλονται με
τον λόγο 2:1. Μιά αλλαγή επομένως της
στάθμης εισόδου κατά XdB σημαίνει μιά
αλλαγή της ταχύτητας κατά 0,5XdB
σήματα που είναι μικρότερα από -40dB
δεν συστέλλονται.
Στον διαστολέα έχουμε ακριβώς το
αντίθετο στον κάθετο άξονα έχουμε την
στάθμη εξόδου και στον οριζόντιο τη
στάθμη εισόδου και την ταχύτητα αποκο­
πής, που είναι και εδώ 3,5cm/sc. Χωρίς
τη διαστολή είναι και εδώ η συνάρτηση
στάθμης εξόδου και ταχύτητας μιά
ευθεία γραμμή με κλίση 45° (σχήμα 2b).
Με στάθμες ταχύτητας πάνω από 20dB
έχουμε μια διαστολή 1:2 μια αλλαγή
xdB βγάζει στην έξοδο 2xdB. Στάθμες
κάτω από 20dB δεν διαστέλλονται. Σχήμ«
Το τελικό αποτέλεσμα της συστοδια-
στολής μας δίνει ένα λόγο 1:1. Το σχήμα
2C μας δείχνει πώς ακριβώς γίνεται αυτό 5
για στάθμες -15dB και -50dB. Οι γραμμές
1 και 2 μας δείχνουν πώς γίνεται η συστο­
λή και οι γραμμές 4 και 5, πώς γίνεται η
διαστολή. Η γραμμή 3 μας δείχνει πώς
γίνεται η μεταφορά από τον κάθετο άξονα
του σχήματος 2 α στον οριζόντιο του σχή­
ματος 2 b.
Οπως φαίνεται από τα σχήματα και οι
δύο χαρακτηριστικές δηλαδή της συστο­
λής και της διαστολής είναι ακριβώς
συμμετρικές στην διακεκομμένη γραμμή
με κλίση 45°. Την καλύτερη απόδοση
έχουμε όταν οι ευθείες 2 και 4 συναντού-
νται πάνω στην διακεκομμένη, εάν υπάρ­
χουν μικροδιαφορές αυτές δεν παίζουν
σχεδόν κανένα ρόλο στον ήχο που θα
ακούσουμε.
Ο αποκοδικωποιητής διαστολέας
CX Σχήρ
από
Ο διαστολέας είναι ο μόνος που χρειά­
ζεται στον απλό καταναλωτή επειδή η

συστολή έχει γίνει από την εταιρία. Η
εικόνα 3 δείχνει το σχηματικό διάγραμμα
του αποκωδικοποιητού. Οι είσοδοι συν­
δέονται με τις εξόδους λήψεως (έξοδος
tape του ενισχυτή) και οι έξοδοι με τις
εισόδους "play". Ό τα ν κάνουμε μετα­
γωγή στο “ monitor" και "source" έχουμε
την δυνατότητα να συγκρίνουμε τα σήμα­
τα που έχουν περάσει από το CX και τα
σήματα που δεν έχουν περάσει απ' το
σύστημα.
Η στάθμη εισόδου είναι δυνατό να
καθορισθεί από τα ποτενσιόμετρα Ρ1 και
Ρ2. Τα σήματα του δεξιού καναλιού R
ενισχύονται 2 φορές από τον Α2 και του
αριστερού από τον Α1 μέχρι περίπου
250mV και ελαττώνονται περίπου 11
φορές από τις R7/R9 και R8/R10 πριν
φθάσουν στο IC4.
To IC4 έχει δύο ΟΤΑ δηλαδή ενισχυ­
τές με ελεγχόμενη αντίσταση εξόδου. Η
ενίσχυση εξαρτάται από τις Ρ5 + R17 για
το ένα κανάλι και από τις P6+R18 για το
άλλο. Ετσι λοιπόν το σήμα εξόδου εξαρ-
4 Ο χρόνος επενεργείας και καθυστερή-
)μες
Σχήμα 4. Σχηματικό διάγραμμα του συστήματος DNR.
>δια-
(ήμα
αυτό 5 οποίου η ενίσχυση ρυθμίζεται από τις R42
αμές
στο-
rai η
πώς
ξονα
σχη-
:αι οι
ιστο-
ιβώς
αμμή
δόση
Γτού-
ιπάρ-
ζουν
υ θα
ιέας
Σχήμα 5. Το φίλτρο διελεύσεω ς χαμηλών που η συχνότητα αποκοπής του εξαρτάται
από το ρεύμα ελέγχου IABC.
ρειά- ________________________________________________________________________
δή η
τάται από τα Ρ5 και Ρ6 . Η έξοδος δημι-
ουργείται πάνω στις αντιστάσεις εκπο-
μπού δύο ενδιάμεσων Darlington που
συνδέονται στις εξόδους των ΟΤΑ. Το
ρεύμα ελέγχου για τα ΟΤΑ συνδέεται στα
άκρα (pins) 1 και 16 του IC4. Αυτό το
ρεύμα είναι ακριβώς το μισό του ρεύμα­
τος συλλέκτη του Τ4.
Κάτω από μιά ορισμένη στάθμη εισόδου
(20dB) αυτό το ρεύμα παραμένει σταθε­
ρό βλέπε και σχήμα 2b. Σε αυτή την περί­
πτωση δεν έχουμε διαστολή.
Στο κύκλωμα όμως του σχήματος 3
συμβαίνουν και άλλα πολλά. Μετά από
ένα φίλτρο διελεύσεως υψηλών με συ­
χνότητα αποκοπής 100Hz (C3/R21 και
C4/R22) το σήμα οδηγείται σε δύο συστή­
ματα ανορθώσεως (A3... Α 6 , D1... D4).
Στη βάση του Τ2 είναι πάντοτε η μεγα­
λύτερη από τις εξής 3 τάσεις 1) την
ανορθώμενη τάση του δεξιού καναλιού
2 ) την ανορθωμένη τάση του αριστερού
καναλιού 3) τη συνεχή τάση (μερικά
δέκατα του Βολτ) που δημιουργείται από
-1
υ.. ■------ * -■- 1----
1 ♦ j u) C 1+ jw r
k ‘ ABC
c c
s η I ABC
2-23
την τροφοδοσία των R32, R33, T1, D5 και
R31. Με άλλα λόγια όταν το σήμα εισόδου
στον διαστολέα είναι μικρό κάτω από ορι­
σμένη στάθμη (στο L ή το R) τότε το
ρεύμα ελέγχου παραμένει σταθερό.
Αυτό γίνεται γιατί υπάρχει συσχετισμός
μεταξύ του ρεύματος βάσεως του Τ2 και
του ρεύματος συλλέκτου του Τ4.
Μετά από το Τ2 οι κορυφές του σήμα­
τος ανορθώνονται από το Α7 και D6 με
την βοήθεια των C7, R36 και R35. Η
φόρτιση του C7 εξαρτάται και από την
R35. Η εκφόρτιση από την σταθερή
χρόνου R35/C7. Η εκφόρτιση δεν γίνεται
προς τη γη αλλά προς την εκάστοτε στάθ­
μη εισόδου του ανορθωτή. Ο Α 8 χρησι­
μεύει σαν ενισχυτής buffer για το ανορ­
θωμένο σήμα. Μετά από αυτόν έρχεται
ένα κύκλωμα που μετατρέπει την τάση
ελέγχου σε ρεύμα ελέγχου για τα ΟΤΑ.
Η έξοδος από τον ανορθωτικό αφού
περάσει από τον ενδιάμεσο ενισχυτή
φορτίζει και εκφορτίζει μετά ένα χρονικό
διάστημα τον πυκνωτή C9. Για μικρές
αλλαγές της τάσεως παραμένουν οι δίο­
δοι D7 και D8 μη αγώγιμες.
σεως εξαρτάται από το γινόμενο C9.R37
και είναι 2s. Οταν οι αλλαγές είναι με­
γάλες και θετικές τότε άγει η D7 και ο
χρόνος C9.R37 γίνεται 30ms. Οταν οι
αλλαγές είναι αρνητικές και μεγάλες τό­
τε άγει η D8 και ο χρόνος C9.R39 γίνεται
200ms. Εκτός από τα φίλτρα που αναφέρ­
θηκαν υπάρχει και ένα φίλτρο διελεύ-
σεως υψηλών που αποτελείται από τις
R40+R41 και τον C8 η δε σταθερά
χρόνου του είναι 30ms. Αυτό το φίλτρο
δεν παίζει κανένα ρόλο στο ρεύμα
ελέγχου του ΟΤΑ μέχρις ότου το Τ3άγει,
μέχρι ότου δηλαδή η τάση εξόδου ξεπε-
ράσει τα 0,6V.
Τέλος οι δύο τάσεις ελέγχου που
παράγονται από τον ενδιάμεσο ενισχυτή
Α9 και τον Τ3 οδηγούν τον Τ4 ο οποίος
δίνει το ρεύμα ελέγχου στους ΟΤΑ. ΟΤ4
παίρνει σήμα βάσεως από τον Α10 του
έως R44. Το ρεύμα συλλέκτου του Τ4 εάν
ο Τ3 άγει είναι το άθροισμα των ρευμά­
των που περνούν μέσα από τις R42 και
R43.
Ολο το σύστημα του CX στηρίζεται
όπως εξηγήσαμε στην εξάρτηση της
στάθμης από τις διάφορες σταθερές χρό­
νου. ' Ετσι με αυτό το σύστημα πετυχαί­
νουμε μιά δυναμικότητα 20dB. Στα μεγά­
λα προτερήματα του συστήματος μπο­
ρούμε να προσθέσουμε ότι δεν έχει
ενδοδιαμορφώσεις και ότι δεν εμφανίζο­
νται απότομες αυξομειώσεις θορύβου.
Ολα αυτά έγιναν με 2% έμπνευση 2%
ιδρώτα και 96% πειραματισμούς.
DNR Σύστημα δυναμικής
ελαττώ σεω ς θορύβου
.„
° n(^ αναφεραμε οτα προηγούμενα η
ιδέα DNR υπήρχε, μερικοί όμως πείρα-
2-24
Σχήμα 6. Το γενικό διάγραμμα του συστήματος DNR απλό λόγω του ειδικού 1C. Δυστυχώς το 1C δεν είναι
μόνο ειδικό αλλά και δυσεύρετο.
ματιομοί και έρευνες μαζί με την δυνα­
τότητα ολοκληρώσεως των ημιαγωγών
έφεραν όπως θα δούμε ένα αρκετά καλό
αποτέλεσμα.
Η εικόνα 4 δείχνει το σχηματικό διά­
γραμμα του συστήματος DNR. Τα σήματα
και των δύο καναλιών περνούν μέσα από
φίλτρα διελεύσεως χαμηλών των οποίων
η συχνότητα αποκοπής εξαρτάται από την
τάση. Η κλίση της χαρακτηριστικής τους
είναι 6dB την οκτάβα. Η ελάχιστη συχνό-
της αποκοπής είναι 800Ηζ η δε μεγίστη
είναι 30ΚΗζ, και είναι η ίδια και για τα δύο
κανάλια ταυτόχρονα.
Η τάση ελέγχου για τα φίλτρα που προ­
έρχεται από έναν ανορθωτή κορυφών
εξαρτάται από τους χρόνους επενερ-
γείας και καθυστερήσεως.
Ο ανορθωτής παίρνει το σήμα από ένα
φίλτρο διελεύσεως υψηλών που έχει
κλίση 12dB/ οκτάβα και συχνότητα αποκο­
πής 6ΚΗζ. Το φίλτρο πάλι παίρνει το σήμα
του από τον αθροιστή των σημάτων των
δύο καναλιών δεξιού και αριστερού. Η
σύνδεση του συστήματος αυτού γίνεται
όπως και για το CX.
Το κύκλωμα ελέγχου του DNR ρυθμίζει
έτοι την τάση ελέγχου ώστε η συχνότητα
αποκοπής των φίλτρων να εξαρτάται από
το άθροισμα των τάσεων και των δύο κα­
ναλιών. Οταν το σήμα στα κανάλια είναι
OV τότε η συχνότητα αποκοπής των
φίλτρων είναι περίπου 800Ηζ και επομέ­
νως η απόσβεση του θορύβου είναι αρκε­
τά μεγάλη, επειδή ο θόρυβος εξαρτάται
από το εύρος ζώνης.
Εάν εμφανισθεί ένα αρκετά μεγάλο
σήμα και ανάλογα με τη συχνότητα δημι-
ουργείται μιά αντίστοιχη τάση ελέγχου
που έχει σαν αποτέλεσμα να μεταφερθεί
η συχνότητα αποκοπής προς τα πάνω
δηλαδή σε μεγαλύτερες συχνότητες.
Αυτό όμως δίνει τη δυνατότητα στο θόρυ­
βο να περνά χωρίς καμιά απόσβεση στις
συχνότητες που είναι κάτω από τη συχνό­
τητα αποκοπής. Επειδή όμως η ένταση
του σήματος είναι μεγάλη καλύπτει το
θόρυβο.
Η καλυτέρευση του λόγου σήματος/
θόρυβο είναι περίπου 14dB.
Ισως αε αυτό το σημείο πρέπει να
πούμε λίγα λόγια για το φίλτρο διελεύ-
σεως υψηλών με συχνότητα αποκοπής
6ΚΗζ. Στη μουσική και στην ομιλία οι αρ­
μονικές είναι σχεδόν όλες πάνω από τα
6ΚΗζ. Χωρίς αυτό το φίλτρο οι βασικοί
ήχοι που έχουν μεγαλύτερη ένταση θα
υπερκάλυπταν τις αρμονικές και επομέ­
νως θα μετέφεραν την συχνότητα αποκο­
πής των φίλτρων διελεύσεως χαμηλών
προς τα κάτω και έτσι θα είχαμε σαν
αποτέλεσμα να κόβονται οι αρμονικές,
πράγμα βέβαια καθόλου ευχάριστο.
Το σχήμα 5 δείχνει τη λειτουργία του
φίλτρου διελεύσεως χαμηλών και τη συ­
νάρτηση της συχνότητας αποκοπής από
το ρεύμα ελέγχου IABC.
Το ρεύμα ελέγχου επειδή έχει τη δυνα­
τότητα να αυξομειώνει την αντίσταση
εξόδου δηλαδή το ρεύμα εξόδου του
ΟΤΑ, ρυθμίζει τον χρόνο ολοκληρώσεως
του δεξιού ενισχυτού, που σημαίνει το
χρόνο φορτίσεως του C. Το σήμα εξόδου
του ολοκληρωτού έρχεται με ανάδραση
στην είσοδο και δημιουργείται το φίλτρο
διελεύσεως χαμηλών με μιά συχνότητα
αποκοπής f = 1:2πτ με τ = C:k Iabc
Το σχήμα 6 δείχνει όλο το σύστημα
DNR με το ολοκληρωμένο LM1894 της
National Semicondactor μέσα στο οποίο
έχει ενσωματωθεί και το κύκλωμα του
σχήματος 5.
Στην εικόνα 6 φαίνεται μόνο το
σχηματικό διάγραμμα του ολοκληρωμέ­
νου.
Εκτός απο το LM1893 για να έχουμε το
DNR χρειαζόμαστε μόνο 12 πυκνωτές και
δύο αντιστάσεις. Στο αριστερό μέρος του
σχεδιαγράμματος είναι τα φίλτρα της
εικόνας 5 μαζί με τον αθροιστή (L+R)
που έχει έξοδο στο ποδαράκι 5. Ο C9 και
R1 απ ' τη μιά και ο C12 και η αντίσταση
εισόδου του ενισχυτή που ενισχύει 12
φορές απ' την άλλη δημιουργούν το
φίλτρο διελεύσεως υψηλών με συχνό­
τητα αποκοπής 6ΚΗζ και κλίση 12dB
στην οκτάβα. Στο 9 του ολοκληρωμένου
είναι η είσοδο του ανορθωτού κορυ­
φών, στο 10 είναι η έξοδος του, όπου
και συνδέεται ο πυκνωτής C11. Η
έξοδος του ανορθωτή συνδέεται εσω­
τερικά με τον μετατροπέα τάσεως σε
ρεύμα V/I που με τη σειρά του δίνει το
ρεύμα ελέγχου Iabc στα φίλτρα. Η σύνδε­
ση των 8 και 9 γίνεται με τον C10. Εάν
τοποθετήσουμε το κύκλωμα σε δέκτη FM
τότε πρέπει να αντικαταστήσουμε τον
C10 με φίλτρο πιλότου 19ΚΗζ.
Οπως φαίνεται από τα παραπάνω το
DNR φαίνεται ότι είναι μιά γενική λύση
σχεδόν ιδανική αφού με ελάχιστα στοι­
χεία και ένα μικρό κόστος έχουμε σχετικά
καλά αποτελέσματα. Δυστυχώς όμως η
λύση αυτή είναι σχεδόν ένας απαγορευ­
μένος καρπός για τους κοινούς θνητούς,
γιατί για διάφορους λόγους τα ολοκληρω­
μένο δίνεται μόνο σε κατασκευάστριες
εταιρίες.
Οι αναγνώστες μας όμως δεν πρέπει
να αποθαρρύνονται. Τόν άλλο μήνα θα
σας παρουσιάσουμε μιά δίκιά μας παρό­
μοια λύση που πιστεύουμε θα εξυπηρε­
τήσει όλους. Μ
 2-25

Πώς λ ε ιτο υ ρ γ εί ένας μ ετρ η τή ς gm επιδράσεις πάνω στους διάφορους οργα­

Ο μετρητής geiger-MUIIer μπορεί να
συγκριθεί με ένα φωτόμετρο. Το φωτό­
μετρο μετρά την ορατή ακτινοβολία, δη­
λαδή το φως, ενώ ο μετρητής gm μετρά
την ακτινοβολία η οποία προέρχεται από
σωματίδια μεγάλης ενεργείας. Η ακτινο­
βολία αυτή ιονίζει τον χώρο που την περι-
βάλει και μπορεί να έχει καταστροφικές
νισμούς. Τέτοιες ακτινοβολίες έχουμε
την α την β και τη γ όπως και κατά κάποιο
τρόπο και τις ακτίνες rontgen. Περισσό­
τερ ες πληροφορίες για την «ακτινοβο­
λία» μπορείτε να βρείτε στο αντίστοιχο
άρθρο σε αυτό το τεύχος.
Το γεγονός ότι η ραδιενεργός ακτινο­
βολία ιονίζει τον χώρο μας οδηγεί σε
άλλες αρχές μετρήσεως από αυτές που

μετρητής Geiger - Muller

Ολοι σχεδόν θα έχουμε χρησιμοποιούμε για το φως. Ο μετρητής
gm είναι μια εφεύρεση των γερμανών
ακούσει για τον μετρητή
φυσικών Η. Geiger και W. MUIIer από
geiger-MUIIer. Πολλοί τον θεω­ όπου πήρε και το όνομά του.
ρούν μιά απλησίαστη συσκευή Σε ένα μεταλλικό κύλινδρο γεμάτο με
που βγάζει ακατανόητους αέριο υπάρχει μια ακίδα (βελόνα). Μετα­
ξύ του κυλίνδρου (κάθοδος) και τις ακί­
θορύβους. Με αυτό το άρθρο δας (άνοδος) εφαρμόζεται μια υψηλή
θα δείξουμε πως μπορούμε τάση της οποίας το μέγεθος είναι τόσο
να κατασκευάσουμε με απλά ώστε μόλις να μην δημιουργείται εκκέ­
νωση. Το σχήμα 1α δείχνει ένα τέτοιο
μέσα έναν τέτο ιο μετρητή,
μετρητή ενώ το 1b δείχνει την αρχή της
που καλό είναι να υπάρχει για συνδεσμολογίας του.
να δείχνει όχι μόνο την ύπαρ­ Εάν μέσα στον κύλινδρο μπουν ηλεκ-
ξη ραδιενεργών υλικών αλλά τρόνια ή ιόντα τότε ιονίζεται το αέριο και
επομένως γίνεται αγώγιμο οπότε έχουμε
και των κινδύνων που προέρ­ ρεύμα μεταξύ ανόδου και καθόδου (εκκέ­
χονται από αυτά. νωση). Το αέριο αποτελείται από ένα
μείγμα ευγενών αερίων και ενός αερίου
που αποσβένει την εκκένωση, το τελευ ­
ταίο έχει τον σκοπό να δίνει ένα τέλος
σε συνεργασία με τον S.P. Haas στον ιονισμό μόλις εκκλείψει η αιτία που
τον δημιούργησε.
Η πτώση τάσεως πάνω στην αντίσταση
που υπάρχει συνδεδεμένη στη σειρά
είναι αρκετή για να σταματήσει την
εκκένωση. Κάθε εκκένωση είναι η από­
δειξη ότι μέσα στον κύλινδρο έχει εισχω­
ρήσει ένα φορτισμένο σωματίδιο και έχει
σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός
παλμού ρεύματος το οποίο βλέπουμε στο
αμπερόμετρο ή τον μετατρέπουμε σε
τάση περνώντας τον μέσα από μια αντί­
σταση. Το μέτρο για την ένταση μιάς ακτι­
νοβολίας είναι ο αριθμός των παλμών στη
μονάδα του χρόνου π.χ. σε δευτερόλεπτα
ή σε λεπτά. Μερικοί κύλινδροι (σωλήνες)
έχουν περίβλημα από γιαλί μερικοί έχουν
περίβλημα από μέταλλο (αυτοί λέγονται
μετρητές μανδύα) και μερικοί έχουν σε
άνοιγμα του κυλίνδρου μιά μεμβράνη από
mica και λέγονται μετρητές παραθύρου.
Ανάλογη με το περίβλημα είναι και η
ευαισθησία του μετρητή, όσο πιο λεπτό
είναι το περίβλημα (κάθοδος) τόσο
μεγαλύτερη η ευαισθησία και τόσο μεγα­
λύτερη προσοχή χρειάζεται στην χρησι­
μοποίηση.
Στους σωλήνες παραθύρου το υλικό
Φωτογραφία 1. Το εσωτερικό ενός σωλήνα
mica αφήνει να περάσουν χωρίς σχεδόν
μανδύα. Το εσωτερικό ηλεκτρόδιο είναι η
άνοδος ενώ ο εξω τερικός μεταλλικός μαν­ καμιά αντίσταση όλα τα σωματίδια μέσα
δύας είναι η κάθοδος. στο σωλήνα και έτσι έχουμε μεγάλη ευαι­
σθησία. Επειδή όμως η μεμβράνη είναι
2 -2 6
8 0 0 3 5 1a
Σχήμα 1α. Η αρχή λειτουργίας ενός σω­
λήνα Geiger-MUIIer. ' Ενας μεταλλικός κύ­
λινδρος στο κέντρο του οποίου έχ ε ι τοπο­
θετηθεί ένα σύστημα σαν άνοδος. Ο κύλιν­
δρος είναι γεμάτος με μίγμα ευγενών
αερίων για την απόσβεση των εκκενώ­
σεων.
Σχήμα 1β. Το γενικό διάγραμμα του κυκλώ­
ματος του μετρητή Geiger - MUIIer.
Σχήμα 2. Το σχηματικό διάγραμμα του
μετρητή με τον σωλήνα την γεννήτρια
υψηλής τάσεως και το μεγάφωνο (σχήμα
2α). Το σχήμα 2β δείχνει το κύκλωμα ολο-
κληρώσεως με το όργανο μετρήσεως, ενώ
το σχήμα 2c δείχνει την ψηφιακή οθόνη
μετρήσεως.
πολύ λεπτή δεν επιτρέπεται ούτε να την
αγγίξουμε. Οι μετρητές με μεταλλικό
μανδύα είναι για τη μέτρηση γ και β ακτι-
νολολίας οι μετρητές παραθύρου είναι
για τη μέτρηση α. β και γ ακτινοβολίας.
Το σχήμα 2 δείχνει το σχηματικό διά­
γραμμα ενός μετρητή Geiger - MUIIer. Ο
μετρητής αποτελείται από τρία μέρη, τη
γεννήτρια υψηλής τάσεως, τον σωλήνα
και τη διάταξη για την μέτρηση των
παλμών.
Το κύκλωμα
Το κυκλωματικό διαγραμμα του μετρη­
τή το δείχνει το σχήμα 3. Ενα μεγάλο
μέρος του κυκλώματος χρησιμοποιείται
Φωτογραφία 2. Διάφοροι σωλήνες Geiger - MUIIer. Αριστερά ο σωλήνας μανδύα
18503 (ΖΡ1200) πλάι ίδιος σωλήνας αλλά με παράθυρο (τύπος 18504/ΖΡ1400) και
δεξιά δύο άλλοι ευαίσθητοι σωλήνες παραθύρου (φωτογρ. Philips / Valvo)
για τη δημιουργία της υψηλής τάσεως. Η
είσοδος του κυκλώματος ρυθμίσεως ευ-
ρίσκεται στη διακλάδωση ενός διαιρέτη
τάσεως που αποτελείται από τις αντιστά­
σεις R1, R2a έως R2f και το Ρ1 με το
οποίο ρυθμίζεται η υψηλή τάση μεταξύ
300 και 1000V. Οταν η τάση που ρυθμί­
ζεται με το Ρ1 είναι μικρότερη από την
επιθυμητή τότε το Τ 1 δεν άγει, επειδή η
τάση στη βάση του είναι μικρότερη από
0,7V. Σαν αποτέλεσμα αυτού έχουμε
τάση στο συλέκτη του Τ1 (λογικό 1) οπότε
αρχίζει η ταλάντωση του κυκλώματος που
έχει κατασκευασθεί με τον NAND Schmitt
- trigger του Ν1. Το σήμα του ταλαντωτή
εισέρχεται στο Ν2 που χρησιμοποείται
σαν ενισχυτής και έπειτα στον Τ2 και τον
Τ3 που τροφοδοτεί τον μετασχηματιστή.
Λόγω της χαμηλής συχνότητας του τα­
λαντωτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας
απλός μετασχηματιστής για 50Hz 220V.
Στο δευτερεύον του μετασχηματιστή θα
εμφανισθεί ένας τετραγωνικός παλμός
περίπου 250V ο οποίος με τον πολλα­
πλασιαστή τάσεως που αποτελείται από
τις διόδους D4 έως D11 και τους πυκνω-
τές C4 έως C11 θα μετατραπεί σε μια
υψηλή συνεχή τάση. Οσο λειτουργεί ο
ταλαντωτής η τάση ανεβαίνει. Οταν 3
υψηλή τάση φθάσει το όριο το οποίο
έχουμε θέσει με το Ρ1 τότε στη
βάση του Τ 1 έχουμε 0,7V οπότε και άγει.
Η τάση τώρα πάνω στο συλλέκτη του είναι
0V περίπου, που έχει σαν συνέπεια να
σταματήσουν οι ταλαντώσεις και να στα­
ματήσει και η αύξηση της υψηλής τά­
σεως. Εάν τώρα μειωθεί λόγω εκφορτί-
σεως των πυκνωτών του πολλαπλασιαστή
τότε σταματά να άγει ο Τ1 οπότε αρχί­
ζουν πάλι οι ταλαντώσεις. Με αυτό τον
τρόπο έχουμε μιά ρύθμιση της υψηλής
τάσεως με μιά ακρίβεια +2%. Η ακρίβεια *
αυτή είναι αρκετή για τον σκοπό μας. Η RH
Σχή|
απο
ται ·
μέσ
oral
τον
ρύθ
δίοδος D1 που συνδέεται μεταξύ του IC1 όργι
και γής ανεβάζει την τάση στα 0.7V και εκπι
έτσι έχουμε πάντοτε μια ασφάλεια ότι ο οδή
ταλαντωτής θα λειτουργήσει σε κάθε προ:
περίπτωση. Το τροφοδοτικό το αποτε­ από
λούν το Τ8, R4 και η D2 που έχει μια τάση Η
5,6V. Εάν λοιπον ένα φορτισμένο σωμα­ της
τίδιο μπει μέσα στον σωλήνα τότε λόγω νως
ιονισμού άγει για λίγο το αέριο. Αυτό έχει και
σαν συνέπεια να δημιουργηθεί ένας παλ­ ρευ
μός ο οποίος πέρνα μέσα από το Τ4 και Τ5 πολι
και στην συνέχεια από το μεγάφωνο μπα
οπότε και θα ακουστεί ένας χαρακτηρι­ ώρε
στικός θόρυβος. Για να έχουμε και οπτική Γι
ένδειξη συνδέουμε τον συλλέκτη του Τ5 ΧΡΠ'
με την βάση του Τ6. νικε
To Τ6 λειτουργεί σαν βαθμίδα οδηγή- Επϋ
σεως, από τον διαιρέτη τάσεως του συλ­
λέκτη μπορούμε να πάρουμε τους παλ­ Η
μούς για ένα ψηφιακό συχνόμετρο. Το τη X
συνεχές ρεύμα μέσα από την R15 και D13 απλ(
δημιουργεί μιά τάση 0,7V στη βάση του Τ7 τύπζ
η οποία και καθορίζει το σημείο λειτουρ­ 6uvc
γίας του τρανζίστορ. Ο
Ο πυκνωτής C13 ολοκληρώνει (εξομα­ είνα
λύνει) τους παλμούς που προέρχονται ακτι-

Σχήμα 3. Το κυκλωματικό διάγραμμα του μετρητή Geiger · MUIIer
από τον Τ6. Η δίοδος D12 χρησιμοποιεί­
ται για να μη γίνεται εκκένωση του C13
μέσω των R18, R13 και R14, έτσι ώστε η
σταθερά χρόνου να εξαρτόται μόνο από
τον πυκνωτή και το Ρ2. To Ρ2 είναι για τη
ρύθμιση της ευαισθησίας ανάλογα με το
όργανο μετρήσεως. Ο ακολουθητής
εκπομπού Τ7 χρησιμοποιείται για την
οδήγηση του μικροαμπερόμετρου αφού
προηγουμένως το σήμα έχει φιλτραριστεί
από τα στοιχεία R13, C14.
Η ένδειξη του οργάνου είναι ανάλογη
της συχνότητας των παλμών και επομέ­
νως και της εντάσεως της ακτινοβολίας
και ρυθμίζεται με το Ρ2. Η κατανάλωση
ρεύματος του κυκλώματος είναι πάρα
πολύ μικρή περίπου 10mA. Μια μικρή
μπαταρία των 9V είναι αρκετή για δέκα
ώρες λειτουργίας.
Για περισσότερο χρόνο μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε δύο πλακέ των 4,5V ή
νικελίου καδμίου.
Επιλογή του σωλήνα
Η επιλογή του σωλήνα εξαρτάται από
τη χρήση του και το κόστος του. Ενας
απλός σωλήνας μανδύα όπως π.χ. ο
τύπος ΖΡ1310 είναι για μέτρηση γ και
δυνατής β ακτινοβολίας.
Ο ΖΡ1430 είναι τύπου παραθύρου και
είναι για μέτρηση αδύνατης α, β και γ
ακτινοβολίας, το κόστος του όμως είναι 3
έως 4 φορές μεγαλύτερο του προηγού­
μενου.
Ο ΖΡ1400 είναι ένας ενδιάμεσος
τύπος των δύο προηγούμενων.
Στον πίνακα 1 έχουμε γράψει τα κυριό-
τερα τεχνικά δεδομένα και των τριών
τύπων. Παρακάτω θα βρείτε μερικές επε­
ξηγήσεις για διάφορες έννοιες που ανα-
φέρονται στον πίνακα.
Τάση λειτουργίας U b: Η τάση με την
οποία πρέπει να τροφοδοτήσουμε το
σωλήνα.
Δυναμικό οροπεδίου (Plateau): Είναι η
περιοχή της τάσεως τροφοδοσίας στην
οποία η ταχύτητα των παλμών είναι
σχεδόν ανεξάρτητη από την τάση τροφο­
δοσίας.
Υπόστρωμα (background): Είναι η έν­
δειξη του οργάνου όταν δεν υπάρχει
ακτινοβολία. Η ένδειξη αυτή προέρχεται
συνήθως από κοσμική ακτινοβολία ή από
ακτινοβολία του υλικού του σωλήνα.
Νεκρός χρόνος: Είναι ο χρόνος που χρει­
άζεται ο σωλήνας να επανέλθει στην
κανονική του κατάσταση μετά από ένα
ιονισμό (χρόνος αποσβέσεως του ιονι-
σμού). Κατά τη διάρκεια αυτού του χρό­
νου ο σωλήνας δεν αντιδρά σε άλλη ακτι­
νοβολία που θα εισχωρήσει μέσα σ'
αυτόν.
2-27
Οριακά μεγέθη. Αυτά τα μεγέθη δεν
πρέπει να ξεπεραστούν σε καμμιά περί­
πτωση. Η χαρακτηριστική στο σχήμα 4α
δείχνει τη συνάρτηση μεταξύ της ταχύ­
τητας των παλμών (ρεύμα ανόδου) και την
ταχύτητα της δόσεως (σε rontgen ανά
ώρα) για το σωλήνα Ζ1310. Η χαρακτηρι­
στική στο σχήμα 4b ισχύει για το σωλήνα
ΖΡώ300. Για την ίδια ταχύτητα δόσεως
π.χ. 1mR (millirontgen) δίνει ο σωλήνας
παραθύρου 20 παλμούς το δευτερόλεπτο
ενώ ο σωλήνας μανδύα περίπου 2.
Η κατασκευή
Η κατασκευή του κυκλώματος δεν πα­
ρουσιάζει δυσκολίες.
Το τυπωμένο κύκλωμα για την κατασκευή
είναι στο σχήμα 5. Λόγω της υψηλής
τάσεως χρειάζεται μόνο προσοχή στα
σημεία συγκολλήσεως. Η κόληση πρέπει
να είναι λίγη και δεν πρέπει να δημιουρ-
γηθούν αιχμές γιατί υπάρχει ο κίνδυνος
υπερπηδήσεως.
Η μόνη δυσκολία είναι η εξεύρεση των
υλικών. Π.χ. ο πυκνωτής C15 1p/1000V
δεν είναι κάτι το συνηθισμένο ευτυχώς
όμως γιατί δεν χρειάζεται να χρησιμο­
ποιηθεί οπωσδήποτε.
Ο μετασχηματιστής δεν εμφανίζει
δυσκολίες, η ισχύς του είναι 1.6VA με
τάσεις 220V/9V και διαστάσεις 33mmX
 Π ίν α κ α ς 1
3
τύπος ZP1310 ZP1400 ZP1430
18509 18504 18562

| Ευαισθησία στις -α
Ευαισθησία στις -β
Ευαισθησία στις -γ
VB
καμμία
> 0.5MeV
10_i...3.10* R/h
580 V
καμμία
Ναι
10"‘ ...1R/h
500V
Ναι
Ναι
1 0 '5... 1 R/h
575 V
Δυναμικό Οροπεδίου 500. .. 650 V 400. .. 600 V 450... 700 V
Ra 2,2 ΜΩ 10 ΜΩ 10ΜΩ
background 2 imp/min 10 imp/min 25 imp/m
νεκρός χρόνος 15 ps ^90ps ^ 1 9 0 ps
Οριακά μεγέθη
VB max 650V 600V 700V
Ra min 2,2 ΜΩ 4,7 ΜΩ 2,2 ΜΩ
tmin - 40° C - 50° C - 50° C
tmax + 75 ° C + 75° C + 75° C
ΥΥ tmax λειτουργίας + 50 ° C + 50° C + 50° C

Γ1
Ο
4a

Φωτογραφία 3. Σύγκριση ενός μικρού σω­

λήνα τύπου 18509 (ΖΡ1310) με ένα σπίρτο.

27mmX37mm. Μετασχηματιστές με με­

γαλύτερη ισχύ δεν πρέπει να χρησιμο­
ποιηθούν λόγω του ρεύματος συλλέκτη
του Τ3.
Αντί για το 74LS13 μπορεί να χρησιμο­
ποιηθεί και 7413 τότε όμως το ρεύμα αντί
10mA θα γίνει περίπου 20mA.
Η αντίσταση R19 και ο πυκνωτής C15
(εάν τον έχουμε) δεν τοποθετούνται
πάνω στο τυπωμένο αλλά όσο το δυνατόν
πιό κοντά στην άνοδο του σωλήνα για να 8 0 0 3 5 4a
μην έχουμε μεγάλη χωρητικότητα μεταξύ
ανόδου και αντιστάσεως.
Η σύνδεση στην άνοδο γίνεται με τον b
ειδικό συνδετήρα που έχει κάθε σωλή­
νας. Η σύνδεση πρέπει να γίνει μετά από
την συγκόληση της R19 πάνω στο συνδε­
τήρα. Η άνοδος του σωλήνα δεν επιτρέ­
πεται να ζεσταθεί ούτε και να καταπονη­
θεί μηχανικά.

Λειτουργία και ρύθμιση

Πριν βάλουμε τη συσκευή για πρώτη
φορά σε λειτουργία ο σωλήνας δεν
πρέπει να είναι συνδεδεμένος. Ο δρο­
μέας του Ρ1 πρέπει να είναι στη θέση
ελάχιστης τάσεως προς την πλευρά της
R1.
Μετά τη σύνδεση στο δίκτυο οι πυκνω­
τές αρχίζουν να φορτίζονται και μετά από
8 0 0 3 5 4b
λίγα δευτερόλεπτα το ρεύμα φορτίσεως
που ήταν στην αρχή 120mA περίπου κατε­
βαίνει στα 10mA. Με ένα πολύμετρο (πε­ Σχήμα 4. Χαρακτηριστικές συναρτήσεις μεταξύ αριθμού παλμών ανά δευ τερό­
ριοχή 1KV) στην έξοδο του πολλαπλασια­ λεπτο και δόσεως ακτινοβολίας. Η χαρακτηριστική του σχήματος 4α είναι για τον
στή και με τη βοήθεια του Ρ1 ανεβάζου­ τύπο ΖΡ1310 ενώ το 4β για τον ΖΡ1400.
με την τάση στο ύψος της Ub
 2-29

4 Κατάλογος υλικών
mv ν\
Αντιστάσεις:
R1 = 47 κ CI&KVvGiVJt'-T
R2a ... R2f = 10 Μ
R3. R4 = 4κ7
·?€?>
R5 = 390 Ω
R6. R13 = 150 Ω O X i^yivO Z 'Ζ ιλν ’W»
R7, R12 = 3κ3
R8 = 330 κ
R9 = 100 κ
R10 = 470 κ
R11 = 100 Ω
R14 = 33C Ώ
R15 = 33 κ
R16. R17 = 6κ8
R18 = 100 Ω
R19 = RA (βλεπε πίνακα 1)

Πυκνωτές:
C1 = 100 π
C2 = 10μ/10 V
C3. C13 = 100μ/10 V
C4... C11 = 2μ2/350 V
C12 = 15 π/ 100 V
C14 = 220μ/10 V
C15 = 1 ρ /1000 V (μπορεί
Φωτογραφία 4. Το τυπωμένο κύκλωμα του μετρητή με τα υλικά συνδεόεμένα πάνω και να μην τοποθετηθεί)
σ' αυτό. Ποτενσιόμετρα:
Ρ1 = 250 κ τριμερ
Ρ2 = 47 κ (50 κ) τριμερ

Ημιαγωγοί:
Τ1. Τ2. Τ4. Τ7. Τ8 = BC547B, BC107B
Τ3 = BC 141-16
Τ5 = BC 140-16, BC141-16
Τ6 = BC 557Β, BC 177Β
D1. D2. D3, D14 = DUS
D2 Ζένερ 5V6/0.4 W
D3. D11 '= 1Ν4007
IC1 = 74LS13

Διάφορά
Μετασχηματιστής 220V/9V 180mA
αντοχή 6kV
Μ1 = όργανό οτρεφομένου πηνίου 50μΑ
πλήρης ένδειξη
LS = μεγάφωνο 8Ω / 0,2 W
Ζ = σωλήνας 18504 (ΖΡ 1400)
Philips / Valvo*1

στους 15 παλμούς το δευτερόλεπτο.

Φωτογραφία 5. Ο μετρητής Geiger - MUIIerTOu Ελέκτορ. Ο σωλήνας έχ ει
τοποθετηθεί ξεχωριστά.
Επειδή η υψηλή τάση είναι επικίνδυνη
χρειάζεται μεγάλη προσοχή κατά τους
χειρισμούς. Οι ακροδέκτες μετρήσεως
πρέπει να είναι καλά μονωμένοι και δεν
πρέπει με κανένα τρόπο να αγγίξουμε
σημεία που φέρουν υψηλή τάση ακόμα
και όταν έχουμε αποσυνδέσει (τουλά­
χιστον για μερικά δευτερόλεπτα μέχρι να
εκφορτισθούν οι πυκνωτές). Για κάπως
πιο γρήγορη εκφώρτιση των πυκνωτών
μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αντίστα­
ση μερικών χιλιάδων Ωμ, δεν επιτρέπεται
όμως να τους βραχυκυκλώσουμε.
Για τη ρύθμιση χρειαζόμαστε μια γεν­
νήτρια παλμών ύψους 5V και με συχνό­
τητα από 5Ηζ έως 20Ηζ (π.χ. ένας
ασταθής πολυδονητής κατασκευασμέ­
νος με το 1C 555 ή κάτι παρόμοιο).
Το όργανο μετρήσεως της συσκευής
έχει έτσι ρυθμιστεί ώστε στη μεγαλύτερη
ευαισθησία (δρομέας του Ρ2 στο + του
C13) να μας δίνει πλήρη ένδειξη (50μΑ)
στους 7 παλμούς το δευτερόλεπτο. Ενα
όργανο των 100μΑ δίνει πλήρη ένδειξη
Οταν χρησιμοποιήσουμε το σωλήνα
ΖΡ1310 τότε έχουμε μια ευαισθησία
περίπου 4mR την ώρα (όργανο 50μΑ), για
τον ΖΡ1400 έχουμε μόνο 0.4mR την ώρα.
Η ρύθμιση της συσκευής γίνεται ως
εξής:
1) Από τη χαρακτηριστική του σωλήνα
βρίσκουμε την ταχύτητα δόσεως (π.χ. για
τον ΖΡ1400 από το σχήμα 4b και για 20
παλμούς το δευτερόλεπτο (20imp/s) βρί­
σκουμε μια ταχύτητα δώσεως των 1mR
την ώρα (ή 10 "3R/h).
2) Η συχνότητα παλμών που χρειαζό­
μαστε (για το παράδειγμά μας) από τη
γεννήτρια είναι 20Ηζ που θα τα συνδέ­
σουμε παράλληλα στην R8.
3) Με το Ρ2 ρυθμίζουμε το όργανο
στρεφόμενου πηνίου Μ1 ώστε να δείχνει
πλήρη ένδειξη.
 Για τον έλεγχο της συχνότητας των
παλμών μπορούμε να συνδέσουμε στο
σημείο D ένα συχνόμετρο.
Μετά από αυτά το σύστημα είναι
τελείως έτοιμο για να λειτουργήσει αφού
προηγουμένως συνδέσουμε το σωλήνα
στη θέση του κλείνοντας βέβαια πριν την
τροφοδοσία.
Ο μετρητής geiger - MUIIer όταν μπει
σε λειτουργία θα αρχίσει να ακούγεται και
μέσα στο δωμάτιό μας. Εάν θέλουμε πιο
έντονες ενδείξεις δεν έχουμε παρά να
τον πλησιάσουμε σε έναν «αμίαντο»
(αυτόν που χρησιμοποιείται σε λάμπες
γκαζιού ή λουξ), η ένδειξη θα είναι
περίπου 50 παλμοί το δευτερόλεπτο και
αυτό γιατί ο «αμίαντος» περιέχει οξυδιο
του θορίου.
Επίσης μια αρκετά έντονη ένδειξη
έχουμε όταν πλησιάσουμε τον μετρητή
σε άλατα του καλιού που μπορούμε να τα
αγοράσουμε από τα φαρμακεία (όπως π.χ.
χλωρικό κάλιο, ανθρακικό κάλιο κτλ.).

Φωτογραφία 6. Ενα «ραδιενεργό υλικό*»
ο «αμίναντος» μιας λάμπας γκαζιού
ή λούξ.
Πρακτικές οδηγίες
Εάν για την τροφοδοσία χρησιμοποιή­
σουμε μπαταρίες νικελίου καδμίου (6
τεμάχια περίπου 450mAh) τότε καλά θα
είναι να τοποθετήσουμε και μια ασφάλεια
ταχείας τήξεως 1Α στον θετικό πόλο, για
να αποφύγουμε ζημιές από τυχόν βραχυ­
κυκλώματα
Για ευαίσθητες μετρήσεις α και β ακτι­
νοβολίας καλό είναι να τοποθετηθεί ο
σωλήνας σε ξεχωριστή θήκη και να
συνδεθεί με ομοαξονικό καλώδιο με το
υπόλοιπο κύκλωμα (σχήμα 5). Η στερέ­
ωση του σωλήνα μέσα στη θήκη πρέπει να
γίνει με μπαμπάκι ή αφρώδες πλαστικό. Η
θήκη δεν πρέπει να είναι από μέταλλο
γιατί αυτό απορροφά την ακτινοβολία.
Εάν τα ακουστικά σήματα δεν είναι
έντονα επειδή οι παλμοί είναι μικρού πλά­
τους τότε μπορεί να αντικαταστήσουμε
την R11 με μιά μικρότερη μέχρι 10Ω αφού
αλλάξουμε και την R7 στα 560 Ω.
Για απλές μετρήσεις 1 έως 5mR/h το
κύκλωμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί όπως
είναι. Εάν θέλουμε άλλες περιοχές
τότε πρέπει να χρησιμοποιήσουμε άλλα
Ρ2.
Οι μετρήσεις στον ελεύθερο χώρο δεν
πρέπει να μας δίνουν μεγαλύτερες τιμές
από αυτές του background.
Εχοντας τελειώσει όλες αυτές τις ρυθ­
μίσεις και μετρήσεις έχ ετε στά χέρια σας
ένα όργανο που μπορεί να χρησιμοποιη­
θεί για πολλές περιπτώσεις. \4
Κ. Fietta
μετρήσεις
εναλλασσόμενων
κυματομορφών
Οι μετρήσεις εναλλασσόμε­
νων μεγεθών για τον έλεγχο
ενός κυκλώματος είναι
αρκετά δυσκολότερες από τις
μετρήσεις DC.
Οι μετρήσεις εναλλασσόμε­
νου αναφέρονται σε τιμές
κορυφής, μέσες και ενεργές
και απαιτούν καλή γνώση
του θέματος για να μπορούν
να αξιοποιηθούν σωστά.
2-31
Ο έλεγχος και οι μετρήσεις ήλεκτρο-
νικών συσκευών μπορούν να δημιουργή­
σουν αρκετά προβλήματα. Προτού ανα­
φερθούμε σε μερικές από τις λύσεις
τους, ας δούμε ένα τυπικό παράδειγμα:
Το σχήμα 1 δείχνει τρεις διαφορετικούς
τρόπους μετρήσεως μιάς κυματομορφής
AC. Η τιμή
στοιχεί στο 100% τού θετικού ή αρνητικού
πλάτους της κυματομορφής. Η ενεργός
τιμή υενρ ή Ueff ή Urms είναι περίπου
71% του πλάτους και η μέση τιμή D είναι
περίπου το 64% της τιμής κορυφής. Αυτά
τα ποσοστά μπορεί να φαίνονται παρά­
ξενα, αλλά ανάγονται σε μαθηματικές
εκφράσεις φυσικών νόμων που κυβερ­
νούν τα ηλεκτρονικά.
Οι μαθηματικές σχέσεις μεταξύ των
τριών δυνατών τιμών μιας ημιτονικής τά-
σεως εκφράζονται έτσι:
_ υ ΡΡ
U rms — U
s/2 2.2
Μετασχηματισμοί αυτού του βασικού
τύπου δίνουν το εκάστοτε επιθυμητό
αποτέλεσμα. Δεν σκοπεύουμε να εισέλ­
θουμε σε λειτουργικές λεπτομέρειες
των οργάνων μετρήσεων. Γενικά αναφέ­
ρουμε ότι ένα όργανο κινητού πηνίου
δείχνει την αριθμητική μέση τιμή μιάς
κυματομορφής, ενώ ένα όργανο κινητού
πυρήνα δείχνει την ενεργό τιμή: Ενα
ψηφιακό βολτόμετρο μπορεί να μετρήσει
εναλασσόμενη τάση εφόσον στην είσοδο
του έχει ανορθωτική διάταξη. Το ίδιο
συμβαίνει και με τα όργανα κινητού
πηνίου. Ετσι ερχόμαστε στο βασικό
πρόβλημα, την ανόρθωση των εναλασσο-
μένων κυματομορφών και τη μέτρησή
τους.
Αν και τα πολύμετρα πολύ συχνά είναι
εφοδιασμένα με ανορθωτές που ανταπο-
κρίνονται στην μέση τιμή μιάς κυματομορ­
φής ή στην τιμή κορυφής της, η κλίμακα
αναγνώσεως τους είναι βαθμολογημένη
σε ενεργές τιμές (rms) ενός ημιτονικού
κύματος. Ετσι, η ένδειξη του πολύμε-
τρου όταν μετράει κυματομορφές μη ημι-
τονικές δεν ανταποκρίνεται στην αληθινή
ενεργό τιμή (rms). Βασικό ρόλο στις
ενδείξεις AC του πολύμετρου παίζει η
διαδικασία ανορθώσεως, γι' αυτό και θα
εξεταστεί αναλυτικότερα παρακάτω.
Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι τα όργανα
κινητού πυρήνα, αν και κατάλληλα για
μετρήσεις τιμής rms εναλασσομένων
2-32
"Ζ
1 3
82127-1
Σχήμα 1. Σχέσεις μεταξύ τιμής κορυφής
Upp, ενεργού τιμής (Urms ή Ueff) και μέσης
τιμής U για ημιτονικό σήμα.
2a
82127 2.
Σχήμα 2α. Ανορθωτής τιμής κορυφής
(ορχή)· Η R2 πρέπει να είναι πολύ μεγαλύ­
τερη της R1.
821272b
Σχήμα 2β. Ο πυκνωτής φ ορτίζεται κατά τη
θετική ημιπερίοδο και παραμένει φορτι­
σμένος ακόμη κι όταν δεν εφαρμόζεται σ'
αυτόν τόση.
τάσεων, χρησιμοποιούνται μόνο για μεγά­
λες ισχείς, εξαιτίας της χαμηλής εσω­
τερικής τους αντίστασης.
Ανορθωτές
Το σχήμα 2α δείχνει έναν ανορθωτή
ευαίσθητο και για τιμές κορυφής. Η αντί­
σταση R2 αντικαθιστά την υψηλή αντί­
σταση εισόδου ενός ευαίσθητου οργάνου
κινητού πηνίου, ή ενός ενισχυτή DC ή
ενός ψηφιακού πολυμέτρου (DVM). Η R1
αντιπροσωπεύει την εσωτερική αντίστα­
ση της πηγής AC και του ανορθωτή. Εφό­
σον η R2 είναι πολύ μεγαλύτερη της R1,
στον πυκνωτή εξομαλύνσεως C1 εμφανί­
ζεται ό,τι δείχνει το σχήμα 2b. Ο C1
δηλαδή, φορτίζεται μέχρι την τιμή κορυ­
φής Upp της θετικής ημιπεριόδου και
Σχήμα 3. Ο ανορθωτής μέσης τιμής είναι
βασικά μιά γέφυρα ανορθώσεως. Η μηχανι­
κή αδράνεια του οργάνου κάνει ολοκλήρω­
ση (εξομάλυνση) τής τόσεως.
4 Οι ανορθωτές μέσης τιμής ανταποκρί-
Σχήμα 4. Γραφική απεικόνιση των ϋ τιτιεκα ι
U2pp Η σχέση είναι: Urms = UppΙ'ΓΣ
παραμένει συνεχώς φορτισμένος πολύ
κοντά στην Upp, επειδή η τιμή της R2
είναι μεγάλη και επομένως χάνει ελάχι­
στα φορτία μέχρι την επόμενη θετική ημι-
περίοδο της κυματομορφής.
Αναφερόμενοι και πάλι στο σχήμα 2b,
αν η Urms (ή Ueff) είναι 10V, ο πυκνωτής
θα φορτιστεί στα 10VXI/2 = 14,14V. Συ­
νεπώς. στο όργανο θα εφαρμόζεται
14.14VDC, αλλά η ένδειξή του όμως θα
είναι 10Vrms, στην κλίμακα εναλασσο-
μένων (AC).
Το ανορθωτικό σύστημα του Σχήματος
2α είναι ιδανικό για τη μέτρηση τιμών
κορυφής ανεξάρτητα από τη μορφή της
AC κυματομορφής, δημιουργεί όμως
σφάλματα όταν το σήμα εμφανίζει αιχμές
ή έχει και συνεχές ρεύμα οπότε δεν
μετράμε την «πραγματική» τιμή της
τάσεως. Οι ανορθωτές τιμής κορυφής
χρησιμοποιούνται συχνά σε κυκλώματα
ήχου, για να δείξουν τη στάθμη εγγραφής
ενός ηχητικού σήματος.
Το σχήμα 3 δείχνει ένα ανορθωτικό
σύστημα για μέτρηση της μέσης τιμής.Το
ρεύμα που διαρέει το όργανο είναι πάντο­
τε ανάλογο του πραγματικού πλάτους του
προς μέτρηση σήματος ε ξ ' αιτίας της
μηχανικής αδρανείας του οργάνου, οι
συνεχώς μεταβαλλόμενες τιμές ρεύμα­
τος που το διεγείρουν το κάνουν να
αποκλείνει μέχρι μιά ορισμένη θέση που
αντιστοιχεί στο ολοκλήρωμα της τιμής *
του ρεύματος μέσα στο χρόνο, δηλαδή
ουσιαστικά στη μέση τιμή του ρεύματος.
Και πάλι όμως το όργανο βαθμονομείται
σε τιμές rms. Οπως φαίνεται στο σχήμα
1, η μέση τιμή D μιάς ημιτονικής κυμα­
τομορφής είναι περίπου 10% μικρότερη
της ενεργού τιμής (Ueff).
νται πολύ καλά σε τετραγωνικές κυματο-
μορφές. Οταν μιά τετραγωνική κυματο-
μορφή είναι συμμετρική το πολύμετρο
δείχνει 11% παραπάνω από την κανονική
τιμή. Γιατί όμως να συμβαίνει αυτό σε μιά
συμμετρική τετραγωνική κυματομορφή,
όπου οι τιμές μέση και ενεργός συμπί­
πτουν; Το σφάλμα ενδείξεως οφείλεται
στο ότι το όργανο είναι βαθμονομημένο
για ημιτονική και όχ· τετραγωνική κυμα­
τομορφή.
Τα όργανα με ανορθωτή μέσης τιμής
δίνουν γενικά σωστές ενδείξεις rms
ακόμη και αν η κυματομορφή έχει ένα
ποσοστό αρμονικών μέχρι και 10%.
Τυπικό παράδειγμα ανορθώσεως μέσης
τιμής είναι τα όργανα VU στα μαγνητό­
φωνα.
Μέτρηση ενεργού τιμής
Η ενεργός τιμή (rms) μιάς εναλασσο-
μένης τάσεως ορίζεται σαν: «Η στάθμη
μιας εναλασσομένης τάσεως που προκα-
λεί το αυτό θερμικό αποτέλεσμα σε μιά
ωμική αντίσταση με μιά ισοδύναμη συνεχή
τάση, για το ίδιο χρονικό διάστημα και
ανεξάρτητα από το είδος της κυματομορ­
φής»,
Η σχέση μεταξύ τιμών rms και κορυφής
μιάς ημιτονικής κυματομορφής, όοον
αφορά την ισχύ, απεικονίζεται στο σχήμα
4. Ολες οι τιμές της καμπύλης U2 είναι
όλες θετικές. Αφού η ισχύς Ρ = U2/R,
είναι η τετραγωνική ρίζα του μέσου όρου
του τετραγώνου δίνεται με τη σχέση
U2pp/2 = U2 rms. Αυτό συμφωνεί με τη
σχέση που αναφέρθηκε παραπάνω, ότι
δηλαδή Urms = Upp/\/2" (για ημιτονικη
τάση). Οι ίδιες σχέσεις μπορούν φυσικά
να εξαχθούν με ολοκληρωτικό λογισμό,
αλλ' αυτό ξεπερνά το σκοπό του παρό­
ντος άρθρου.
Η ερώτηση είναι, πώς βρίσκουμε την
πραγματική τιμή rms σε μιά κλίμακα
οργάνου, άσχετα με το είδος της κυματο­
μορφής; Η χρήση οργάνου κινητού
πυρήνα αποκλείεται, λόγω της χαμηλής

4 χ Α Α Υ 27
Σχήμα 5. Προσε γγιστικός ανορθωτής rms. Με το δικτύωμα διόδων / αντιστάσεων το
όργανο θα δ είχνει προσεγγιστικά τιμές rms.
Σχήμα 6. Διάγραμμα σχέσεων υπολογισμού Urms (Ueff). και U (μέση τιμή που
δείχνει το όργανο) και φ (γωνία αγωγιμότητας) για κυκλώματα με θυρίστορς ή triacs
του ευαισθησίας. Θα χρειαζόταν δηλαδή
να καταναλωθεί ασυγχώρητα μεγάλη
ισχύς πάνω στο όργανο κινητού πυρήνα,
προτού αρχίσει να κινείται η βελόνα του.
Καθώς λοιπόν πολλοί δεν συνηθίζουν να
ασχολούνται με kV, kW, kVA ή ΚΑ, καλύ­
τερα να ξεχάοουμε το όργανο κινητού
πυρήνα.
Η μαθηματική μέθοδος μετρήσεως
τιμών rms (σήμερα υπάρχουν ειδικά ολο­
κληρωμένα κυκλώματα για τον σκοπό
αυτό) είναι πολύπλοκη. Κατ' αρχήν
το σήμα υψώνεται στο τετράγωνο. Κατό­
πιν, ένα δικτύωμα RC κάνει ολοκλή­
ρωση, δηλαδή δίνει τη μέση τιμή. Τέλος
ένα κύκλωμα βγάζει την τετραγωνική
ρίζα του σήματος εισόδου και δίνει
στην έξοδό του την τετραγωνική ρίζα
της μέσης τιμής, δηλαδή την Urms ή
Ueff. Στην πράξη, η μέθοδος είναι λίγο
διαφορετική: Για την απόκτηση κατά το
δυνατόν μεγαλύτερης δυναμικής περιο­
χής, το υψωμένο στο τετράγωνο σήμα
διαιρείται στην είσοδο δια του σήματος
εξόδου. Το κύκλωμα εξαγωγής τετραγω­
D1 = BA 127
D2 = Α Α Υ 27
D3 = BA 127
u
(V)
νικής ρίζας παραλείπεται. Η διαίρεση
είναι λογαριθμική, για να έχουμε ανίχνευ­
ση ακόμη και μικρής στάθμης σημάτων. Η
λεπτομερειακή εξήγηση της όλης μεθό­
δου παίρνει ώρες ολόκληρες, και οπωσ­
δήποτε δεν είναι ο σκοπός αυτού του
άρθρου.
Μια άλλη μέθοδος βασίζεται στη θέρ­
μανση μιάς αντιστάσεως από το σήμα και
στην κατοπινή ανίχνευση του ποσού της
θερμότητας με ένα θερμοστοιχείο, είναι
προφανές ότι οι χαμηλές τάσεις δύσκολα
ανιχνεύονται με αυτόν τον τρόπο.
Προσεγγιστική μέτρηση ενεργού
τιμής
Η προσεγγιστική μέτρηση της ενερ ­
γούς τιμής αποτελεί συμβιβασμό μεταξύ
οικονομίας και πρακτικής. Κάτι τέτοιο δεν
μπορεί να γίνει προσθέτοντας ένα δικτύ-
ωμα RC για ολοκλήρωση, στο κύκλωμα
του σχήματος 3. Το σχήμα 5 δείχνει ένα
αναγκαστικά πολυπλοκότερο κύκλωμα.
2-33
που όμως είναι αρκετά καλό.
Ο προσεγγιστικός ανορθωτής rms του
σχήματος 5 δεν έχει φυσικά καμμιά σχέση
με τη μαθηματική εξαγωγή της τιμής rms.
Παρ' όλα αυτά το δικτύωμα D1/D2/D3...
R6 καταφέρνει να μας δώσει αρκετά
ικανοποιητικές ενδείξεις rms. Αυτό το
είδος κυκλώματος είναι ιδιαίτερα χρήσιμο
για τη μέτρηση παραμορφώσεως και τον
υπολογισμό της στάθμης ισχύος. Τα
όργανα μετρήσεως rms μπορούν επίσης
να χρησιμοποιηθούν και για άλλους
σκοπούς, όπως θα δούμε πάρα κάτω.
Μέτρηση τάσεων σε κυκλώματα
ανακοπής φάσεως
Ευτυχώς, είναι δυνατή η διεξαγωγή με­
τρήσεων rms χωρίς τη χρήση της προ-
σεγγιστικής μεθόδου. Σ' αυτήν την περί­
πτωση. η ένδειξη του πο'λυμέτρου πολλα-
πλασιάζεται με ένα κατάλληλο συντελε­
στή και έτσι εξάγεται η σωστή τιμή rms.
Απαιτείται φυσικά η γνώση του είδους του
ανορθωτή που χρησιμοποιεί το όργανο
μετρήσεως
Τα περισσότερα πολύμετρα χρησιμο­
ποιούν ανορθωτές μέσης τιμής και η
ένδειξη τους είναι σε rms. Για την περί­
πτωση του ημιτόνου, η τιμή rms δίνεται
από τη μέση τιμή πολλαπλασιάζοντάς την
με τον συντελεστή μορφής 1.11.
Η σχέση μεταξύ τιμών κορυφής,
ενεργού και μέσης έχει ήδη δοθεί. Πά­
ντως, στην περίπτωση κυκλωμάτων με
θυρίστορς ή triacs η προκαλούμενη αλ­
λοίωση της κυματομορφής με την αποκο­
πή μέρους της ημιπεριόδου (φάσεως)
οδηγεί οε αρχικά εσφαλμένες ενδείξεις
του οργάνου. Διότι φυσικά το πολύμετρο
δεν μπορεί να αντισταθμίσει την εξαφά­
νιση του σήματος από κάποια δεδομένη
γωνία φάσεως και μετά. Η σχέση που
περιγράφει την τάση rms σαν συνάρτηση
της γωνίας αγωγιμότητας είναι:
Urms = Upp ^ ~ Ψ+ 1/2 sin 2
Η σχέση υπολογισμού της μέσης τιμής
είναι απλούστερη πολλαπλασιάζοντάς
την με τον συντελεστή (1.11) έχουμε,
η Upp (cosi/s + 1 .
U = — ■= · — —
2s/2 *
Οι δυο οχεσεις μπορούν να αναπτυ­
χθούν σε διάγραμμα σε σχέση με τη γωνία
αγωγιμότητας. ' Ετσι εύκολα μπορεί να
υπολογιστεί η τιμή rms από μιά δεδομένη
ένδειξη. Αν, για παράδειγμα, σ' ένα
κύκλωμα ελέγχου φωτισμού (dimmer) η
ενεργός τιμή πρέπει να είναι 170Vrms, η
γωνία αγωγιμότητας στην καμπύλη Urms
είναι 81°. Για 81 °, η καμπύλη U δίνει 126V,
την ένδειξη που θα πρέπει να δείχνει το
πολύμετρο για να έχουμε 170Vrms. Η
Βιβλιογραφία:
G. Zapf, Η συμπεριφορά συσκευών με­
τρήσεως κατά τη μέτρηση μη ημιτονικών
τάσεων. Τεχνικό εγχειρίδιο GRUNDIG.
 2-34

Ο προενισχυτης που περιγράφεται εδώ

έχει σαν κύριο στοιχείο του τον ολοκλη­
ρωμένο TDA 1054 που σχεδιάστηκε
σχεδόν αποκλειστικά για αυτό το σκοπό.
Το σχήμα 1 δείχνει το κυκλωματικό διά­
γραμμα για το αριστερό κανάλι. Το πρώτο

προενισχυτης τμήμα του ολοκληρωμένου χρησιμοποι­

είται για την μαγνητική κεφαλή του πικάπ
και αποτελείται από δύο τρανζίστορ στην
καθιερωμένη σχεδόν συνδεσμολογία για
· κεφαλές. Στην έξοδο αυτού του ενι­

Hi - F σχυτή συνδέεται ο διακόπτης επιλογής

S2 που επιλέγει την είσοδο του μαγνη­
τοφώνου ή του ραδιοφώνου. Οι επαφές
του διακόπτη S2 είναι οι είσοδοι προς τον
άλλο ενισχυτή IC1 b του ολοκληρωμένου
TDA 1054. Το τμήμα ελέγχου της χροιάς
του ήχου αποτελείται από παθητικά
στοιχεία R και C οπότε μάλλον δεν θα
εμφανισθούν προβλήματα. Μετά το σύ­
στημα ελέγχου της χροιάς ακολουθεί το
σύστημα ελέγχου της εντάσεως του ήχου
Ενας σχετικά απλός στερεοφωνικός προενισχυτης με που γίνεται με το ποτενσιόμετρο Ρ3. Το
αρκετά καλή απόδοση που μπορεί να κατασκευασθεί σήμα μετά το Ρ3 εισέρχεται στην είσοδο
+ του τελεστικού ενισχυτή IC1b. Η ενί­
εύκολα είναι μια ευπρόσδεκτη λύση, όταν μάλιστα τα
σχυση ρυθμίζεται από το λόγο των αντι­
υλικά είναι απλά και μπορούν να βρεθούν εύκολα στην στάσεων R16/R17 και R18/R19+P4 του
αγορά γίνεται ακόμη καλύτερη. IC1b.

Σχήμα 1. Το κυκλωματικό διάγραμμα του προενισχυτή. Στον ενισχυτή IC1 α έχ ει συνδεθεί και το διορθωτικό δικτύωμα σύμφωνα
με την RIAA.
 2-35

Προδιαγραφές
Ευαισθησία εισόδου για έξοδο 775mV rms σε 2
1ΚΗζ
Μαγνητική κεφαλή 3mV
Μαγνητόφωνο 220mV
Ραδιόφωνο 220mV
Αντίσταση εισόδου 50KQ
Ελεγχος ιοοσταθμήσεως (Balance control)
12dB
Ενίσχυση χαμηλών (Bass) / αποκοπή + 13dB
(100Hz)
Ενίσχυση υψηλών (Treble) / αποκοπή + 13dB
OOKHz)
Αρμονική παραμόρφωση 0.05% (σε f = 1KHz
και έξοδο 775 mV
Απόκριση συχνότητας20ΗΖέως24ΚΗζ(+3όΒ
έλεγχος χροιάς στη μεσαία θέση)
λόγος σήματος προς θόρυβο (στα 775mV)
>65dB

Κατάλογος υλικών

Αντιστάσεις:
R1, R1' , R10, R10' = 47 k
R2, R2 = 180 Ω
R3, R3 = 820 Ω
R14, R4' = 270 Ω
R5, R 5'. R8, R8 = 150 k
R6, R6' = 10 k
R7. R 7 \ R13, R13' = 15 k
R9, R9' = 220 k
R11, R11' = 2k7
R12, R12' = 12 k
R14, R14 = 33 k
R15, R15’ = 470 k
R16, R16' = 1 k5
R17. R17' = 39 k
R18. R18 = 680 Ω
R19, R19' = 120 Ω
P1 , P2. P3 = 220 κ λογαριθμικό ποτενσιό­
μετρο για στέρεο
Ρ4 = 1κ γραμμικό ποτενσιόμετρο

Πυκνωτές:
C 1 .C 1 .C 4 , C4’ = 2p2/10V
C2, C2' = 10μ/ 25V
C3, C3' = 4μ7/10 V
C5, C5' = 15 π
C6. C6' = 4 π 7
C7, C 7 ', C10, C10' = 6 π 8
C8. C8' = 68 π
C9. C9' = 560 ρ
C11, C11’ = 10μ/ 10 V
C12, C12', C18 = 100 π
C13, C13' = 150 ρ
C14, C14 = 2μ2/ 35 V
C15 = 100μ/10 V
C16 = 470μ/35 V Σχήμα 2. Το τυπωμένο κύκλωμα είναι κατασκευασμένο για δυο προενισχυτές
C17 = 330 π (στερεοφωνική απόδοση).

Ημιαγωγοί:
Β = B40C500
Η τροφοδοσία του προενισχυτή γίνεται
IC1, IC1 ‘ = TDA 1054
IC2 = 7812 με έναν ολοκληρωμένο σταθεροποιητή
τάσεως (78 12) στα 12V.
Διάφορα: Στον κατάλογο των υλικών ο τόνος στα
Tr1 = 15V/ 50mA μετασχηματιστής διάφορα στοιχεία σημαίνει αριστερό
51 = Διπολικός διακόπτης δικτύου κανάλι.
52 = Διπολικός περιστρεφόμενος διακόπτης Η κάτω πλευρά του ολοκληρωμένου
τριών θέσεων φαίνεται στο σχήμα 2 ενώ στο σχήμα 3
έχουμε την πάνω πλευρά (SGS. Ates
Application note).

συστήματα
ενδοσυνεννοήσεως
Ενα σύστημα ενδοσυνεννόη­
σης πρέπει να ανταποκρίνεται
σε ορισμένες απαιτήσεις, για
να θεωρείται αποδοτικό κι
ευέλικτο. Θα πρέπει κάθε
σταθμός να μπορεί να καλεί
οποιονδήποτε άλλον, χωρίς
την ανάγκη ενός κεντρικού
σταθμού (master tafion). Ο
αριθμός των καλωδίων συνδέ-
σεως πρέπει να είναι ο ελά­
χιστος δυνατός, να εξασφαλί­
ζεται το απόρρητο των επί
μέρους συνδιαλέξεων και
βέβαια, η κατανάλωση ρεύμα­
τος να είναι όσο το δυνατόν
πιο χαμηλή. Θα ήταν επίσης
καλό, αν το σύστημα
μπορούσε να χρησιμεύσει για
την παρακολούθηση ενός
μωρού, χωρίς να μπλοκάρεται
η γραμμή.
1
ένα φορητό σύστημα επικοινωνίας
Ο μέγιστος αριθμός σταθμών του συστή­
ματος είναι πέντε με πλήρες απόρρητο
μεταξύ των σταθμών. Επίσης οποιοσδή­
ποτε σταθμός μπορεί να συνδεθεί για την
παρακολούθηση μωρού. Οι διάφοροι
σταθμοί συνδέονται μεταξύ τους με ένα
απλό τετραπολικό καλώδιο σαν αυτά του
τηλεφώνου. Η σύνδεση γίνεται όπως
είναι πιο εύκολο. Δηλαδή δύο ή περισσό­
τεροι σταθμοί μπορεί να αυνδεθούν στο
ίδιο τμήμα της γραμμής σε σειρά ή ακτι-
νωά ή με οποιονδήποτε συνδυασμό
επιβάλλει η διαρρύθμιση του σπιτιού ή του
καταστήματος.
Για περισσότερη ευελιξία, μπορούν να
μπούν τετραπολικές θηλυκές πρίζες σε
κατάλληλα σημεία του σπιτιού και έτσι ο
κάθε σταθμός, εφοδιασμένος με ένα
αντίστοιχο τετραπολικο αρσενικό βύσμα
γίνεται φορητός.
Η μόνη δέσμευση είναι ότι οε κάποιο
2-37
σημείο της γραμμής διασυνδέσεως θα
πρέπει να ενωθεί και το τροφοδοτικό της
όλης διατάξεως. Το τροφοδοτικό μπο­
ρούμε να το βάλουμε σε οποιαδήποτε
θέση.
Το σχηματικό διάγραμμα
Το σχήμα 1 δείχνει το σχηματικό διά­
γραμμα ενός από τους σταθμούς (Αριθ.
2), μαζί με το τροφοδοτικό. Τα τέσσερα
σύρματα της γραμμής διασύνδεσης με­
ταφέρουν το θετικό και αρνητικό της τρο­
φοδοσίας των 15volt, το σήμα ομιλίας LF,
και το σήμα ελέγχου (S). Ανάλογα με τον
αριθμό του σταθμού, συνδέεται μιά από
τις τέσσερις τάσεις αναφοράς προς τη
γραμμή ελέγχου S, ενώ μιά πέμπτη τάση
αναφοράς συνδέεται απ' ευθείας προς
την μία είσοδο ενός συγκριτή στάθμης
του σταθμού. Κάθε σταθμός έχει και τη
2-38
2
δική του τάση. Κατ' αυτόν τον τρόπο, ο
συγκριτής του σταθμού 2 παίρνει π.χ. την
δεύτερη σε μέγεθος τάση ενώ ο
σταθμός 5 παίρνει την υψηλότερη.
Επειδή η άλλη είσοδος του συγκριτή
συνδέεται προς τη γραμμή ελέγχου, όταν
η τάση στη γραμμή S (ελέγχου) είναι ίση
προς την τάση αναφοράς ενός συγκεκρι­
μένου σταθμού, ο ηλεκτρονικός διακό­
πτης (ES) θα κλείσει, και έτσι θα τροφο­
δοτηθούν ο προενισχυτής και ο ενισχυ­
τής ισχύος. Σε θέση ηρεμίας, ο διακό­
πτης push - to talk (S2) θα είναι σε θέση
ακρόασης, έτσι ώστε το σήμα επί της
γραμμής LF θα φθάσει στο μεγάφωνο
μέσω του S2 και του ενισχυτή ισχύος. Για
να δοθεί απάντηση, πιέζεται ο διακόπτης
S2 οπότε το μεγάφωνο συνδέεται στην
είσοδο του προενισχυτή και λειτουργεί
σαν μικρόφωνο. Το σήμα εξόδου του
προενισχυτή φθάνει στη γραμμή LF μέσω
του διακόπτη S2b.
15V
Οταν υπάρχει τάση αναφοράς στην
γραμμή S, σε κάθε σταθμό έχουμε μια
φωτεινή ένδειξη «κατειλημμένης γραμ­
μής»·
Για την κλίση ενός ορισμένου σταθμού,
πιέζεται το αντίστοιχο κουμπί (S1a...
S1d) οπότε, εμφανίζεται η αντίστοιχη
τάση αναφορά στη γραμμή S. Επειδή και
οι πέντε διακόπτες είναι συνδεδεμένοι
σε μια ομάδα (interlock), η πίεση ενός
από τους διακόπτες S1a... S1 δ θα πρόκα-
 2-39

Σχήμα 3. Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη εξαρτημάτων για ένα σταθμό.

Κατάλογος υλικών

Αντιστάσεις: Πυκνωτές: D14 = ΒΥΧ 10. 1Ν4001

R1 = 390 Ω C1, C2, C3 = 100 η T1 = 2Ν2905Α
R2, R3, R7, R8 = 47 κ C4. C5. C9. C10 = 10 μ / 16 V IC1a, b. c. = TCA 220
R4 = 470 Ω C6 = 560 ρ IC2a. b = TCA 210
R5, R6, R9, R24 = 10 κ C7 = 56 ρ
R10 = 2κ2 C8 = 2μ2/16 V
R11 = 68 κ C11 = 47 η
R12 = 8κ2 C12 = 2η7 Διάφορα:
R13 = 560 Ω C13 = 220μ/16 V Sa... Sle = Πενταπλός διακόπτης εξαρτό-
R14 = 220 Ω C14 = 470 η μενος (interlock).
R15, R21 = 56 κ S2a,b = Διακόπτης πιέσεως (push buffon). δύο
R16 = 470 κ Ημιαγωγοί: επαφών
R17 = 39 κ D1... D5 = BZX75C2V1 (ή πράσινο LED. Ρι S3a. b = Διπλός διακόπτης ON/OFF.
R18 = 33 κ 3ΧΙΝ4148 σε σειρά)
R19 = 1κ2 D10, D13 = BZX75C1C4 (ή κοκκινο LED. Ρι
R20 = 1.8 Ω 2ΧΙΝ4148 σε σειρά)
R22 = 18 κ D6. . D9 = ΟΑ95, DUG
R23 = 1 Ω D11 = LED
°1 = 470 κ τρΐμερ D12 = 1Ν4148. DUS
2-40
λέσει κατ' αρχήν την πτώση του διακό­
πτη S1e και έπειτα την τροφοδοσία
του προενισχυτή και ενισχυτή. Ο S2
χρησιμεύει και για μεταγωγή από εκπο­
μπή σε λήψη. Λόγω του ότι η τάση της
γραμμής S δεν αντιστοιχεί πλέον στην
τάση αναφοράς του ίδιου του σταθμού ο
διακόπτης ES θα παραμείνει ανοικτός.
Κυκλωματικό διάγραμμα
Το σχήμα 2 δείχνει το πλήρες κυκλω­
ματικό διάγραμμα ενός σταθμού. Οι
πέντε τάσεις αναφοράς παράγονται από
πέντε διόδους Zener (D1... D5) συνδεδε-
μένων σε σειρά. Η αντίσταση R1 ρυθμίζει
το ρεύμα δια μέσου των Zener στα 12mA.
Οι τάσεις κλήσεως για τους άλλους τέσ­
σερις σταθμούς επιλέγονται με τους
διακόπτες S1a... S1d μέσω των διόδων
D6. .. D9. Η τάση αναφοράς κάθε σταθμού
συνδέεται στην ένωση των διόδων D12
και D13 (1,4V) που σχηματίζουν μαζί με
τα 101α και IC1 b τον συγκριτή.
Από το σχήμα 2 φαίνεται ότι για τον
σταθμό αριθ. 4 η τάση αναφοράς είναι
8.4V (4X2,1V). Επομένως οι τάσεις στις
εισόδους (+) (μη αναστρέφουσες) του
IC1a θα είναι 7V και στου IC1 b περίπου
9V
Οταν η τάση της γραμμής S είναι κάπου
ανάμεσα σ' αυτές τις δύο στάθμες, η
έξοδος του IC1 b θα έχει υψηλη στάθμη
ενώ του IC 1a χαμηλή. Το τρανζίστορ Τ1
(ο ηλεκτρονικός διακόπτης του σχήματος
1) θ' αρχίσει να άγει, ενεργοποιώντας
έτσι τον προενισχυτή και τον ενισχυτή
ισχύος (Ι02α και IC2b αντίστοιχα). Τάση
κλήσεως μεγαλύτερη από 1,4 V επί της
γραμμής S προκαλεί μέσω IC1c το άναμα
της διόδου LED D11. σαν ένδειξη κατει-
λημένης γραμμής.
Οι S1a... S1d μαζί με τον S1e σχημα­
τίζουν μιά σειρά εξαρτομένων διακοπτών
(interlock). Οταν ένας απ αυτούς
τους διακόπτες πιεσθεί, οποιοσδήποτε
Σχήμα 4. Μιά απλή τροφοδοτική διάταξη για το σύστημα ενδοσυνεννόησης ουσιαστικά
οποιοδήποτε τροφοδοτικό 15V/1A είναι κατάλληλο.
άλλος διακόπτης ήταν πιεσμένος πρω­
τύτερα αποδεσμεύεται. Οι διακόπτες
S1a... S1d καλωδιώνονται έτσι ώστε όταν
πιέζονται να κλείνουν κύκλωμα. Ο S1e
καλωδιώνεται έτσι ώστε να κλείνει
κύκλωμα όταν είναι σε ηρεμία (όχι πιεσμέ­
νος). Ο S1e θα πρέπει να πιέζεται όταν
δεν υπάρχει πρόθεση αποστολής μηνύ­
ματος (ομιλίας). Έτσι, ο σταθμός μετά-
γεται στη λειτουργία ακρόασης (listen
mode).
Ο διακόπτης S3 επιτρεπει τη χρήση του
σταθμού για την παρακολούθηση μωρού.
Στο δωμάτιο του μωρού, ο σταθμός ενδο­
συνεννόησης μετάγεται στη λειτουργία
"babyphone". Αυτό κάνει τον προενι-
σχυτή της μονάδας κάπως πιό ευαίσθητο,
αφού βραχυκυκλώνεται η R24. Η έξοδος
του προενισχυτή είναι συνεχώς συνδεδε-
μένη προς τη γραμμή LF μέσω του S3b.
Οποιοσδήποτε άλλος σταθμός μπορεί να
ακούσει τώρα το τι γίνεται στο δωμάτιο
του μωρού, πιέζοντας απλώς το αντίστοι­
χο κουμπί (ταυτόχρονα, η ενδοσυνεννόη­
ση μεταξύ των άλλων σταθμών μπορεί να
γίνεται κανονικά).
Κατασκευή και τοποθέτηση
Το τυπωμένο κύκλωμα και η όψη εξαρ­
τημάτων του συστήματος εμφανίζεται
στο σχήμα 3. Υπάρχουν τέσσερις οπές
στηρίξεως στο κέντρο του τυπωμένου,
εκτός από εκείνες στις τέσσερις γωνίες
του. Αυτό επιτρέπει τη χρηση του κυκλώ­
ματος σαν μία και μόνη μονάδα. Εναλλα­
κτική λύση είναι να πριονιστεί η πλακέττα
στη μέση και τα δύο πλέον κομμάτια της
να τοποθετηθούν το ένα πάνω στο άλλο,
συνδεόμενα με δύο καλώδια όπως
δείχνει το δεξιό σχήμα 3.
Κατά την κατασκευή θα πρέπει να προ­
σεχτεί η σωστή πολικότητα των διόδων
D6.. D9 και η καλωδίωση των διακοπτών.
Τούτο, επειδή υπάρχουν πέντε τάσεις
αναφοράς και μόνον τέσσερις συνδέσεις
στη γραμμή S. Η πέμπτη τάση συνδέεται
κατ' ευθείαν στην ένωση των D12 /D13.
Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα καλώδιο σε
κάθε μία από τις πέντε πλακέττες που
όμως συνδέεται σε αντίστοιχα διαφορετι­
κό σημείο.
Το τροφοδοτικό μπορεί να είναι ένα
οποιοδήποτε που μπορεί να δώσει 15V
στο 1Α. Ενα κατάλληλο κύκλωμα δείχνει
το σχήμα 4. Η τάση συνδέεται οπουδήπο­
τε πάνω στο καλώδιο τροφοδοσίας.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μπορεί να
υπάρξει δυσκολία στην προμήθεια διόδων
Zener στα 2,1V και 1,4V. Σ' αυτή την
περίπτωση μπορούν να χρησιμοποιηθούν
πράσινα LED για τα 2,1V και κόκκινα για τα
1.4V. Φυσικά, τα ΛΕΔ θα πολωθούν ορθά
και όχι αντίστροφα οαν τα Zener!
Η αντίσταση R12 που γειώνει τη γραμ­
μή ελέγχου, τοποθετείται σ' έναν μόνο
από τους σταθμούς.
Το όλο σύστημα ενδοσυνεννόησης
χρειάζεται πολύ λίγες ρυθμίσεις. Ο έ ­
λεγχος ευαισθησίας Ρ1 θα πρέπει να
ρυθμιστεί ενώ το σύστημα λειτουργεί σαν
babyphone. Η ευαισθησία της ενδοσυν­
εννόησης κατά την κανονική λειτουργία
καθορίζεται από την τιμή της R24.
Προσοχή. Οι δίοδοι του τύπου ΒΖΧ75-
C1V4 και BZX75C2V1 επειδή δεν είναι
απλές Zener δίοδοι αλλά στη σειρά συν-
δεδεμένες δίοδοι πρέπει να τοποθετη­
θούν πάνω στο τυπωμένο ανάποδα από
ότι έχει σχεδιασθει. Μ

P. de Winter PE0PJW
transverter*
για τη ζώνη των
70cm (1)
Πώς να εκπέμπετε στα 70cm
χρησιμοποιώντας μηχανήματα των 2m
Για πολλούς ραδιοερασιτέ­
χνες η ζώνη των 70cm είναι
τελείω ς ανεξερεύνητη. Αν
και στην αγορά αρχίζουν να
εμφανίζονται συσκευές για
τα 70cm τις περισσότερες
φορές ο ραδιοερασιτέχνης
για αυτή την περιοχή είναι
αναγκασμένος να τις κατα­
σκευάσει μόνος του. Αυτό το
άρθρο δίνει μια λύση στο
πρόβλημα, προτείνοντας
στους αναγνώστες να κατα­
σκευάσουν ένα transverter
(μετατροπέα συχνότητας) για
' τα 70cm. Το κυκλωματικό
διάγραμμα και το τυπωμένο
κύκλωμα περιγράφονται
• λεπτομερειακά όπως και αυτά
από τα πηνία που είναι
κατευθείαν τυπωμένα στην
πλακέττα.
Οι ραδιοερασιτέχνες που θέλουν να
χρησιμοποιήσουν τις διάφορες ζώνες
συχνοτήτων στην περιοχή VHF/UHF
αντιμετωπίζουν το δίλημμα είτε να αγορά­
σουν από έναν ξεχωριστό πομποδέκτη για
κάθε ζώνη λειτουργίας είτε ν' αγορά­
σουν μία μόνο μονάδα, π.χ. ένα πομπο­
δέκτη στα 2m και να χρησιμοποιήσουν
μετατροπείς συχνότητας, για τις άλλες
ζώνες. Η δεύτερη λύση εμφανίζεται
πολύ φθηνότερη, ειδικά δε αν οι μετατρο­
πείς συχνότητας κατασκευαστούν από
τον ενδιαφερόμενο. Ο Transverter που
περιγράφεται εδώ αξιοποιεί έναν πομπο­
δέκτη των 2m (144 - 146MHz).
Οπως φαίνεται αυτή ειδικά η περιοχή
συχνοτήτων είναι η πιό ενδιαφέρουσα για
τους ερασιτέχνες επειδή σ' αυτήν έχου­
με και τηλεγραφική και τηλεφωνική επι­
κοινωνία.
Σε σύγκριση με τη ζώνη των 2m όπου
υπάρχει συνωστισμός τα 70cm έχουν
μεγάλη άπλα. Τούτο εξαιτίας του ότι δεν
τα καταφέρνουν όλοι να φτιάξουν μηχα­
νήματα για τα 70cm. Ετσι στα 70cm δεν
υπάρχει η κίνηση των 2m και οι λίγοι
σχετικά ερασιτέχνες των 70cm καλωσο­
ρίζουν κάθε νεόφερτο στη ζώνη τους. Ο
καθένας είναι πρόθυμος να βοηθήσει,
δεδομένο ιδιαίτερα χρήσιμο όταν έλθει η
ώρα των ρυθμίσεων του πομποδέκτη.
Η ζώνη των 70cm προσφέρει τη δυνα­
τότητα δορυφορικής επικοινωνίας μέσω
των δορυφόρων OSCAR 7 και OSCAR 8.
Παρ' όλα που ο OSCAR 7 αρχίζει να
γερνάει και πιθανώς να καταστραφεί στο
μέλλον, μάλλον προετοιμάζεται εκτόξευ­
ση του διαδόχου του. Πάντως μερικοί
γεωστατικοί δορυφόροι για ραδιοερασι-
τεχνισμό είναι ήδη προγραμματισμένοι
για εκτόξευση και αυτοί θα λειτουργούν
επίσης στα 70cm. Οι γεωστατικοί δορυ­
φόροι είναι ακίνητοι στο διάστημα,
σχετικά με τη Γή, κι έτσι καλύπτουν
μόνιμα ένα τμήμα της επιφάνειας του
πλανήτη μας. Σε αντίθεση με τους μέχρι
τώρα ερασιτεχνικούς (μη γεωστατικούς)
δορυφόρους, παρέχουν μόνιμη σύνδεση
μεταξύ ας πούμε, Ευρώπης και Αμερικής
2 -4 1
(Αν τοποθετηθούν φυσικά, πάνω από τον
Ατλαντικό Ωκεανό). Με άλλα λόγια, τα
70cm είναι ιδανικά για τον ραδιορασιτέ-
χνη!
Ο τριπλασιαστής
Τα πρώτα βήματα στη ζώνη των 70cm
έγιναν με τη βοήθεια ενός τριπλασιαστή
συχνότητας. Καθώς ένα μέρος της
ζώνης 70cm είναι η τρίτη αρμονική των
2m (144... 146MHz), ο τριπλασιασμός
συχνότητας δίνει αμέσως τη ζώνη 432...
438ΜΗζ (τηλεφωνία).
Υπάρχουν όμως μερικά μειονεκτή­
ματα. Πρώτο, ο τριπλασιαστής συχνότη­
τας αξιοποιείται μόνο από τον πομπό, ενώ
για το δέκτη απαιτείται ξεχωριστός μετα­
τροπέας. Δεύτερο ο τριπλασιασμός μπο­
ρεί να γίνει μόνο για FM (διαμόρφωση
συχνότητας) ή CW (φέρον κύμα) και το
χειρότερο, προκαλεί περίπου 70% απώ­
λεια ισχύος. Οταν δώσουμε στον τριπλα-
σιαστή 10VV στα 2m, παίρνουμε έξοδο
περίπου 3W στα 70cm. Αν και τα 3W στα
70cm είναι αρκετή ισχύς, ο περιορισμός
στην επιλογή διαμορφώσεως είναι ένα
σοβαρό μειονέκτημα.
Αν πρόκειται να γίνει διαμόρφωση AM ή
SSB, ο τριπλασιαστής θα πρέπει να λει­
τουργήσει γραμμικά, ώστε να μην παρα­
μορφωθεί η διαμορφωμένη πληροφορία.
Οι δυνατότητες του τριπλασιαστή για
γραμμική λειτουργία είναι πολύ περιορι­
σμένες. Καταλήγουμε λοιπόν στην α­
νάγκη μιάς πιό εκλεπτισμένης μεθόδου
μετατροπής της συχνότητας.
Ο transverter
Χρησιμοποιώντας το διαθέσιμο σήμα
εκπομπής στα 2m και το σήμα λήψεως
στα 70cm, οι transverter κάνουν μίξη
συχνοτήτων ώσπου ν ' αποκτηθεί η
επιθυμητή συχνότητα. Σε κάθε διαδικα­
σία μίξεως το ένα σήμα πολλαπλασιάζεται
επί ένα άλλο. Σαν αποτέλεσμα, παράγο-
νται αθροίσματα και διαφορές των αρχι­
κών συχνοτήτων. Μερικές φορές στην
έξοδο του μικτή εμφανίζονται και οι αρχι­
κές συχνότητες. Η επιλογή της επιθυ­
μητής συχνότητας στην έξοδο του μικτή
γίνεται με την βοήθεια φίλτρων και
τελικά, η έξοδος των φίλτρων τροφοδο­
τεί την κεραία.
Το σχήμα 1 δείχνει το σχηματικό διά­
γραμμα. Κατά την εκπομπή, το σήμα με-
τατρέπεται από τη συχνότητα Π στην
συχνότητα f2. Κατά τη λήψη, η (2 μετα-
τρέπεται στην (1. Φανερά, η απλούστερη
λύση είναι να μπορεί ο μετατροπέας
εκπομπής να λειτουργεί και σαν μετατρο­
πέας λήψης. Στην πράξη κάτι τέτοιο δεν
είναι δυνατό, αλλά αν χρησιμοποιηθεί μία
μόνο συχνότητα μίξεως, τα δύο τμήματα
του μετατροπέα (εκπομπής - λήψεως) θα
έχουν πολλά κοινά σημεία. Στον trans­
verter που περιγράφουμε, η συχνότητα
μίξεως είναι 288 MHz. Ετσι, ο ταλαντω­
τής των 288ΜΗζ θα είναι κοινός και για
2-42

την εκπομπή και για τη λήψη.

Το σχήμα 2 δείχνει το σχηματικό διά­
1
γραμμα του transverter. Προσθέτοντας
288ΜΗζ στη συχνότητα εκπομπής (144 -
146ΜΗζ) η συχνότητα εξόδου γίνεται 432
- 434MHz. Αφαιρώντας τώρα από τα 432 -
434 MHz (70cm) τα 288 ΜΗζ έχουμε τη
ζώνη λήψεως 144 - 146ΜΗΖ (2m).
Σχήμα 1. Πομποδέκτης και transverter Η συχνότητα εκπομπής 11γίνεται 12κατά την
εκπομπή και f;. γίνετα ι I, κατά τη λήψη. Θεωρητικό το σύστημα πρέπει να
δουλεύει τόσο ωραία που να μην δικαιο­
λογείται η χρήση οποιοσδήποτε άλλης
μεθόδου μετατροπής. Πρακτικό όμως
υπάρχουν προβλήματα. Από την μή
γραμμικότητα της διαδικασίας μίξεως
παράγονται όχι μόνο οι προαναφερόμε-
νες επιθυμητές συχνότητες αλλά και
ένας μεγάλος αριθμός αρμονικών.
80133 2 Η φωτογραφία 1 δείχνει το φάσμα σή­
ματος ενός transverter σαν αυτού του
Σχήμα 2. Ο απλούστερος τύπος transverert κάνει μίξη 288MHz με 144ΜΗζ στην
εκπομπή ή 288ΜΗζ με 432ΜΗζ στη λήψη.
σχήματος 2 Η συχνότητα εισόδου είναι
144,5MHz, η συχνότητα μίξεως είναι
287,5 αντί 288ΜΗζ, η έξοδος εμφανίζε­
3 28 30 Μ Η ι
ται στο 432ΜΗζ ακριβώς. Τα ανεπιθύμητα
προϊόντα της φωτογραφίας είναι αρμονι­
κές των 287.5MHz και η τρίτη αρμονική
των 144,5MHz. Οσο μικρότερη είναι η
διαφορά των σημάτων που μιγνύονται
τόσο λιγότερη είναι η απόσταση μεταξύ
των προϊόντων της μίξεως. Αυτό σημαίνει
ότι ο υπό συζήτηση transverter ακούγεται
σε καμμιά δεκαριά διαφορετικά σημεία
80133 3
της ζώνης 70cm. Αυτό ίσως να μην πολυ-
ενοχλεί, αλλά μερικές αρμονικές βγαί­
Σχήμα 3. Transverter με ενδιάμεση συχνότητα (IF) πομπού στα 10m Ο δέκτης κάνει νουν εκτός επιτρεπτής περιοχής των
μίξη της διαφοράς 404 - 116 = 228ΜΗζ με το σήμα εισόδου των 70cm για να δώσει
70cm.
έξοδο στα 2m
Τα ανεπιθύμητα παράγωγα του trans­
verter μπορούν να ελαττωθούν σε μέγε­
4 336 338 Μ Η *
θος από φίλτρα και από την ίδια την επι-
λεκτικότητα του γραμμικού ενισχυτή.
Πάντως είναι φανερό ότι δεν υπάρχουν
πολλά πλεονεκτήματα σ' ένα τέτοιο
transverter.
Το ολο πρόβλημα αποφεύγεται με τη
χρηση του συστήματος του σχήματος 3. Η
συχνότητα του πομπού των 2m, πρώτα
υποβιβάζεται ώστε να δώσει ένα σήμα
στην ερασιτεχνική ζώνη των 10m και μετά
μετατρεπεται σε σήμα της ζώνης των
80133-4
70cm. Αυτή η μετατροπή δεν χρειάζεται
για το τμήμα λήψεως, διότι τα προβλήμα­
Σχήμα 4. Transverter με IF 336 - 338ΜΗζ Και εδώ πάλι ο δέκτης κάνει μετατροπή τα που αναφέρονται παραπάνω δεν αντι­
απ ευθείας στα 2m μετωπίζονται στην λήψη, όπου ένας
μετατροπέας με συχνότητα μίξεως 288 ^
5 374,4 376.3 Μ H i MHz προσφέρει λογική ποιότητα. Στην
πράξη, η έξοδος του πομπού των 2m
μιγνύεται με ένα σήμα ταλαντωτή στα
116ΜΗζ. Η διαφορά που προκύπτει (20 ,
έως 30ΜΗζ) (ζώνη 10m) μιγνύεται με
404MHz. Το αποτέλεσμα είναι μιά έξοδος
στα 432 - 434ΜΗζ. Η διαφορά συχνότη­
τας των δύο ταλαντωτών μίξεως είναι 404
- 116 = 288MHz, έτσι έχουμε και τη
συχνότητα που χρειαζόμαστε και για το
δέκτη.
80133 5 Παρ' όλα αυτά, και τούτο το σύστημα
έχει μειονεκτήματα. Για ν' αρχίσουμε, η
15η αρμονική της ζώνης 10m καλύπτει
Σχήμα 5. Σχηματικό διάγραμμα του transverter του άρθρου. Η IF εκπομπής κυμαίνε­ την περιοχή 420 - 450ΜΗζ και επομένως
ται από 374,4MHz ως 376,4MHz.
τη ζώνη 70cm. Επίσης είναι δύσκολη η

επαρκής απόρριψη των συχνοτήτων
ειδώλου. Η μετατροπή των 288 οε
432ΜΗζ δίνει συχνότητες ειδώλου στη
ζώνη 374 - 376 MHz, δηλαδή μόλις
56ΜΗζ μακρια από το σήμα εξόδου. Απαι­
τείται λοιπόν ένα πολύ καλό φίλτρο για
την αποκοπή των συχνοτήτων αυτών. Το
πλεονέκτημα του συστήματος είναι ότι
ο απαιτούμενος κρύσταλλος για τη ζώνη
των 10m υπάρχει έτοιμος στο εμπόριο.
Αν επιλέξουμε άλλη μιά συχνότητα μί­
ξεως έχουμε τη δυνατότητα να χρησι­
μοποιήσουμε μία διαφορετική IF. π.χ. ανω
των 30ΜΗζ Το σύστημα του σχήματος 4
δείχνει ενα transverter με «υψηλή IF».
Χρησιμοποιείται ένας ταλαντωτής 96
ΜΗζ, διπλασιασμός (192ΜΗζ) και μετά
μίξη με το σήμα των 2m. Δημιουργείται
έτσι μιά IF 336 - 338ΜΗζ. Οταν ο αυτή
ξαναπροστεθούν τα 96ΜΗζ, φθάνουμε
στη ζώνη των 70cm. Για τη λήψη το σήμα
96ΜΗζ μπορεί να τριπλασιαστεί, πραγμα
που οδηγεί στην πολύ χρήσιμη IF των
288MHz.
Με τη διπλή μίξη, τα προβλήματα
τρίτης αρμονικής του σήματος των 2m
μειώνονται αισθητά και δεν έχουν πια τη
σοβαρότητα των προβλημάτων της κατ'
ευθείαν μίξεως με τα 288ΜΗζ. Το
πρόβλημα του συστήματος του σχήματος
4 είναι η παρασιτική έξοδος στους 432-
430ΜΗζ που προκύπτει απο τη μίξη των
τρίτων αρμονικών των 192ΜΗζ και των
144-146ΜΗζ. Η λύση είναι η χρήση
κρυστάλλου με λίγο διαφορετική συχνό­
τητα. Ενας κρύσταλλος των 57.6ΜΗζ θα
ήταν μια καλή λύση επειδή η πέμπτη αρ­
μονική των 57,6MHz παράγει τους
288ΜΗζ που χρειάζονται για τη λήψη.
Το σχήμα 5 δείχνει το σχηματικό διά­
γραμμα του συστήματος. Εκτός από τις
συχνότητες η δομή του οχήματος 5 είναι
ίδια το σχήμα 4. Η τέταρτη αρμονική του
κρυσταλλικού ταλαντωτή (230,4MHz),
ύστερα από μίξη με το σήμα των 2m δίνει
μιά IF στους 374,4... 376,4MHz. Κάνοντας
μίξη άλλη μιά φορά τα 57.6ΜΗζ με αυτό
αποκτούμε το σήμα στα 70cm. Παρά τη
φαινομενική τους διαφορά οι κρυσταλ­
λικοί ταλαντωτές των σχημάτων 4 και 5
σχετίζονται μεταξύ τους. Σε τέτοιες
υψηλές συχνότητες συνήθως χρησιμο­
ποιούνται υπέρτονοι κρύσταλλοι, με
θεμελιώδη συχνότητα ταλαντώσεων κάτω
των 20ΜΗζ Οι κρύσταλλοι των 57,6 και
96ΜΗζ γενικά έχουν την ίδια θεμελιώδη
συχνότητα, 19,2ΜΗζ. Ετσι, ένας υπέρ-
« τονος κρύσταλλος 96ΜΗζ(=5Χ19,2ΜΗζ.
θα ταλαντώσει και στους 57,6ΜΗζ (= 3Χ
19,2ΜΗζ). Ο transverter που περιγράφου­
με εδώ δουλεύει σύμφωνα με την αρχή
που δείχνει το σχήμα 5.
Και αυτός ο τύπος transverter παράγει
ανεπιθύμητες συχνότητες στη ζώνη των
70cm, που πρέπει βέβαια να αποκοπουν
με φίλτρο. Αν χρησιμοποιηθούν καλορυθ-
μισμένοι μικτές τα παρασιτικά σήματα μπο­
ρούν να ελαττωθούν κάτω από 60άΒ από
το κανονικό σήμα Αυτό πετυχαίνεται
σχετικά εύκολα με στάθμη σήματος +20
Φωτογραφία 1. Το φάσμα συχνοτήτων του
transverter του σχήματος 2. Διαβαθμίσεις:
Υ: 10 /διαίρεση. Το μεγαλύτερο μη επι­
θυμητό σήμα είναι μόνο 20dBm (100mW)
κάτω από το επιθυμητό.
Φωτογραφία 2. Το φάσμα συχνοτήτων του
transverter αυτου του άρθρου. Η περιοχή
συχνοτήτων είναι ίδια με τη φωτογραφία 1,
αλλά όλα τα ανεπιθύμητα σήματα είναι
64dB τουλάχιστον κάτω από το επιθυμητό.
dBm (= 100mW). Οι γενικές απαιτήσεις
είναι για πομπούς μέχρι 10W να έχουμε
εξασθένηση παρασιτικών συχνοτήτων
τουλάχιστον κατα 60dB και για πάνω από
10W κάθε παρασιτική συχνότητα πρέπει
να είναι μικρότερη από 10mW. Για να
έχουμε στην έξοδο την ισχύ που θελουμε
πρέπει να συνδέσουμε μετά τον transver­
ter έναν γραμμικό ενισχυτή. Η επιλεκτι-
κοτητα αυτής της μονάδας θα βοηθήσει
στην καταστολή των παρασιτικών συχνο­
τήτων έξω από τη ζώνη των 70cm Με
την κατάλληλη IF και με καλή σχεδίαση, το
φάσμα συχνοτήτων εξοδου μπορεί να
κρατηθεί πολύ καθαρό από παραοιτα που
για να μετρηθούν χρειάζεται συνήθως
αναλυτής φάσματος εμείς όμως έχουμε
έναν πιο απλό τρόπο. Η ρύθμιση του
κυκλώματος γίνεται βρίσκοντας τη
μεγίστη απόκλιση ενός οργάνου σε
ορισμένα σημεία. Η μέτρηση όμως
πολύ μικρών παρασιτικών συχνοτήτων
είναι σχεδόν αδύνατη χωρίς τις επαγγελ­
ματικές συσκευές. Πάντως, όπως θα
δούμε αργότερα, το κύκλωμα μπορεί να
ρυθμιστεί με τέτοιο τρόπο που τα καλύτε­
ρα αποτελέσματα αποκτούνται σχεδόν
αυτόματα. Η φωτογραφία 2 δείχνει το
φάσμα συχνοτήτων του transverter κι
όπως εύκολα φαίνεται είναι πολύ διαφο­
ρετικό από αυτό της φωτογραφίας 1.
2-43
Ο κρυσταλλικός ταλαντω τής
Ο κρυσταλλικός ταλαντωτής (σχήμα 6)
μαζί με άλλα στοιχεία παράγει σήματα για
τη μετατροπή της ζώνης 70cm (ή τουλά­
χιστον του τμήματος 432-434ΜΗζ) στη
ζώνη των 2m (144-146MHz) για τη λήψη,
και αντίστροφα για την εκπομπή. Ο
κρύσταλλος συνδέεται στη βάση του Τ 1
και στην ένωση του χωρητικού διαιρέτη
C1 και C3. Το κύκλωμα του συλλέκτη (L1,
C3 και C1) συντονίζει στα 57,6ΜΗζ ώστε
οι ταλαντώσεις να γίνονται στην τρίτη
αρμονική των 19,2ΜΗζ. Ο ταλαντωτής
λειτουργεί με σταθεροποιημένη τάση
που την παίρνει από τον σταθεροποιητή
(78L08). Τα τρανζίστορς Τ2, Τ4 και Τ5
οδηγούνται από το σήμα των 57,6ΜΗζ
μέσω των C6, C19 και C22 αντίστοιχα. Για
τη λήψη χρειάζεται σήμα 288MHz. To Τ5
λειτουργεί σαν πενταπλασιαστής συχνό­
τητας του κρυσταλλικού ταλαντωτή. Επει­
δή όμως η πέμπτη αρμονική των 57,5ΜΗζ
που αναπτύσσεται στο συλλέκτη του Τ5
είναι μικρού πλάτους, χρησιμοποιείται μιά
βαθμίδα ενιοχύοεως (Τ6). Η σύζευξη του
Τ5 προς το Τ6 γίνεται επαγωγικά (L9.
L10). Τα Τ5 και Τ6 είναι τύπου BFY90 και
ενισχύουν τόσο καλά στα 288ΜΗζ, ώστε η
έξοδος οτο L12 να δίνει 5-1 OmW ισχύ RF.
Μέρος αυτής της ισχύος μπορεί να χρησι­
μοποιηθεί οαν κύριος ταλαντωτής σε ένα
τετραπλασιαστή συχνότητας, που τελικά
θα δώσει 1152ΜΗζ. Αυτό θα μπορούσε να
οδηγήσει στην κατασκευή ενός transver­
ter για τη ζώνη 23cm (1296 - 1298MHz).
Το ακριβές σημείο της λήψεως στο L12
εξαρτάται από την όλη χρηση του κυκλώ­
ματος Αν η έξοδος θα οδηγήσει κάμπο­
σο άλλα κυκλώματα, η λήψη από το L12
πρέπει να γίνει κοντά στο σασσί (χαμηλή
αντίσταση εξοδου). Αν πρόκειται να οδη­
γηθεί μόνο ο μικτής λήψεως, η λήψη από
το L12 θα πρέπει να γίνει από την μέση
του πηνίου. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε
αρκετό φορτίο για το κύκλωμα C30, L12
ώστε να αποφευχθούν παρασιτικές ταλα­
ντώσεις .
Αν παρ ολα αυτά δημιουργηθούν πα-
ρασιτικές ταλαντώσεις, καταστέλλονται
με την παρεμβολή αντιστάσεως σε σειρά
με τον C24 ή και με τον C29. Η τιμή της
αντιστάσεως πρεπει να είναι το πολύ
100Ω. για να μην προκαλείται υπερβολική
εξασθένηση του σήματος εξόδου Κανέ­
να από τα τρία πρωτότυπα που δοκιμά­
στηκαν δεν παρουσίασε ανάγκη παρεμ­
βολής αυτής της αντιστάσεως.
Ο πομπός κάνει δυο μετατροπές.
Πρώτα τα 144ΜΗζ μιγνύονται με 230,4
ΜΗζ (4X57,6ΜΗζ) και δίνουν 374,4MHz
και μετά αυτά γίνονται 432ΜΗζ με μίξη
των 57,6ΜΗζ. Φανερά, το άθροισμα των
συχνοτήτων μίξεως θα είναι και πάλι
288MHz. Τα 230,4MHz παράγονταιδιπλα­
σιάζοντας δυόφορές τα 57.6 ΜΗζτου τα­
λαντωτή. Ο πρώτος διπλασιασμός γίνεται
στο Τ2. Ενα κρίσιμα συζευγμένο φίλτρο
διελεύσεως ζώνης, συντονισμένο στα
115,2ΜΗζ συνδέεται στον συλλέκτη του
 6
* ζμ tekst
78L08
Σχήμα 6. Κύκλωμα κρυσταλλικού ταλαντωτή και πολλαπλασιαστών συχνότητας.
Τ2 μέσω του C11 (57,6X2 = 115,2MHz).
To Τ3 ξαναδιπλασιάζει τα 115,2ΜΗζ, δί­
νοντας 230,4MHzπάνω οτα L4, C16, C17
και L5 (έξοδος).
Το σήμα των 57.6ΜΗζ δεν λαμβάνεται
άμεσα από τον κρυσταλλικό ταλαντωτή,
αλλά ύστερα από ενίσχυση και φιλτράρι­
σμά από το Τ4. Η επαγωγική έξοδος μέσω
του L7 εξασφαλίζει χαμηλή αντίσταση
εξόδου για το σήμα, που η στάθμη του
εδώ είναι περίπου 10mW.
Ο μετατροπ έας λήψεως
Η μονάδα λήψεως του transverter θα
πρεπει να εκπληρώνει τις ακόλουθες
απαιτήσεις.
α) Να έχει χαμηλό θόρυβο,
β) Μεγάλη ενίσχυση, περίπου 20όΒ
(10Χ). Περισσότερη ενίσχυση θα δημι­
ουργήσει προβλήματα όπως π.χ. ενδο-
διαμόρφωση, παρεμβολές στον δείκτη
κλπ. Πολύ μικρή ενίσχυση όμως θα άφηνε
τον θόρυβο του δέκτη να δηλητηριάσει το
λαμβανόμενο τελικά σήμα,
γ) Η διάταξη πρέπει να κάνει απόσβεση
ειδώλων. Αυτό εξαρτάται αποκλειστικό
από την επιλεκτικότητα των φίλτρων της
εισόδου του δέκτη. Η απόσβεση των
συχνοτήτων ειδώλου (στα 2m) πρεπει να
είναι άνω των 60d Β.
To BFT66 χρησιμοποιείται στο κύκλω­
μα του σχήματος 7 για τον χαμηλό δείκτη
θορύβου που έχει. Το φίλτρο C31, C32,
L13 προσαρμόζει την σύνθετη αντίσταση
της κεραίας (50-75Ω) σ' αυτήν του Τ7. Η
φωτογραφία 3 δείχνει καθαρό πως κατα­
σκευάζεται αυτό το φίλτρο. Εδώ χρησι­
μοποιούνται ρυθμιζόμενοι πυκνωτές
(τρίμμερ) αν και θα μπορούσαν να χρη­
σιμοποιηθούν και σταθεροί. Μετά την
ενίσχυση από το Τ7 ακολουθεί ένα επιλο-
γικό φίλτρο ζώνης (L15, L16, C37 και
C38) τύπου ταινίας (strip-line) και κατόπιν
το σήμα ξαναενιοχύεται από το MOSFET
Τ8.
Η DC τροφοδότηση του Τ7 γίνεται
μέσω του στραγγαλιστικού πηνίου RF (RF
choke) L14. To MOSFET T9 δουλεύει σαν
μικτής. Τα L18, C44, L19 και C46
αφήνουν μόνο την επιθυμητή συχνότητα
από τη μετατροπή (144-146ΜΗζ). Οι R29,
R30, R31 σχηματίζουν ένα καλόεξασθέ-
νητή τύπου Π. εξασφαλίζεται έτοι και
σωστή προσαρμογή του transverter προς
τον δέκτη 2m και υποβιβασμός του υπερ­
βολικού σήματος εξόδου (περίπου 20όΒ
παραπανω απ' το κανονικό).
Ο μετατροπ έας εκπομπής
Το προς εκπομπή σήμα των 144-146
MHz μετατρεπεται σε 432-434ΜΗζ με τη
βοήθεια δύο μετατροπέων. Ο πρώτος
μετατροπέας κάνει μίξη του σήματος με
μια IF 374,4 - 376,4 MHz (βλέπε σχήμα 8).
Το κύκλωμα φέρει «εικονικό» φορτίο
(R33) για να αποφευχθεί τροποποίηση
του υπαρχοντος πομπού. Το μεγαλύτερο
μέρος της ισχύος του πομπού μετατρέ-
πεται σε θερμότητα πάνω σ' αυτήν την
αντίσταση. Με τις τιμές του κυκλώματος
η αναπτυσσόμενη ισχύς δεν πρέπει να
υπερβαίνει τα 10W στα 50Ω φορτίου.
Η φωτογραφία 4 δείχνει το «εικονικό»
φορτίο που είναι τοποθετημένο σε ξεχω­
ριστό χώρο, για να αποφευχθούν παρεμ­
βολές απο το σήμα των 2m. Το τυπωμένο
κύκλωμα παρέχει επίσης τη δυνατότητα
ρυθμισεως του «εικονικού» φορτίου με
ένα κύκλωμα παραλλήλου συντονισμού
ώστε να έχουμε τον καλύτερο λόγο
Στάσιμων Κυμάτων (SWR). Με το πηνίο
της φωτογραφίας (3 σπείρες) επιτεύχθη-

Σχήμα 7. Κύκλωμα μετατροπέα λήψεως. Τα πηνία λωρίδων strip-line παρέχουν άριστη επιλεκτικότητα
εισόδου.
κε Λ.Σ.Κ. καλύτερος από 1,1:1. Μεγάλο
ρόλο παίζει η τοποθέτηση του πηνίου
πάνω στο τυπωμένο. Για παράδειγμα, δεν
πρέπει να κολληθεί κατ ευθείαν στην
υποδοχή βύσματος BNC. Στο πρωτότυπο
δεν χρειάστηκε παράλληλος πυκνωτής
τρίμμερ. Μετά το «εικονικό» φορτίο, 10%
της ισχύος εισόδου δίνεται στο μικτή
(Τ10). Αν έχουμε ισχύ 10W επειδή αυτή
είναι πολύ μεγάλη πρέπει να ελαττωθεί
πριν από την είσοδο του μικτή με το R3,
χωρίς όμως δυνατότητα πλήρους μηδενι­
σμού. λόγω παρεμβολών. Στην πράξη το
Ρ3 κάνει εξασθένηση 10-15dB. ανάλογα
με τη θωράκιση. Περισσότερες λεπτομέ­
ρ ειες για αυτό θα δοθούν στο κεφάλαιο
κατασκευής και ρυθμίσεων.
Το επιλογικό φίλτρο των L20, C50, L21
και C51 καταστέλλει παρεμβολές και
θόρυβο, ώστε το ηλεκτρόδιο g7του μικτή
FET Τ10 να οδηγείται μόνο από καθα­
ρό σήμα. To Τ12 ενισχύει και φιλτράρει
το σήμα 230,4MHz από την πλακέττα του
ταλαντωτή, πρωτού οδηγηθεί στο g, του
Τ10. Τα προϊόντα της μίξης φιλτράρονται
από τα L22, C56, L23 και C57 και το ενα-
πομένον σήμα 374,4... 376,4 ενισχύεται
κατόπιν από το τρανζίστορ Τ11.
Φωτογραφία 3. Λεπτομέρεια από τον με­
τατροπέα λήψεως. Το πηνίο strip-line του
φίλτρου εισόδου είναι το μόνο του τύπου
αυτού που κολλιέται στην πλακέττα αντί να
γίνει από τον χαλκό του τυπωμένου.
2-45
Στο τελικό τμήμα του transverter, το
σήμα 374,4 ως 376,4 MHz ξαναμιγνύεται
με τη συχνότητα ταλαντωτού 57,6ΜΗζ.
Ετσι παράγονται οιαπαιτούμενες συχνό­
τητες 432... 434MHz. Το σήμα 70cm
ξαναφιλτράρεται και ενισχύεται ως τη
στάθμη των 50mW που είναι ικανή να
οδηγήσει χωρίς δυσκολία τις περισσότε­
ρες βαθμίδες έξοδου.
Το κύκλωμα του τμήματος εξόδου του
transverter φαίνεται στο σχήμα 9. To L26
και ο C68 συντονίζουν στα 374,4 ως
376,4MHz. Η αντίσταση εισόδου είναι
50Ω επομένως αυτό το τμήμα του κυκλώ­
ματος μπορεί να συνδεθεί με την πρώτη
πλακέττα μίξεως του transverter με ένα
συνηθισμένο ομοαξωνικό καλώδιο, ή
ακόμη και με ένα απλό σύρμα χάρις στην
πολύ μικρή φυσική απόσταση των δύο
πλακεττών. Το πώς ακριβώς γίνεται αυτό
θα εξηγηθεί στο επόμενο κεφάλαιο, περί
κατασκευής και ρυθμίσεων.
Η ισχύς εισόδου εδώ είναι περίπου
1mW, το οποίο υπεραρκεί. Περισσότερη
ισχύς θα προκαλούσε απλώς παρεμβολή.
To MOSFET μίξεως Τ13 χρειάζεται
λίγη περισσότερη ισχύ στο ηλεκτρόδιο g7,
To g7 συνδέεται προς την έξοδο του
2 -4 6

8 9
* 12 V

Σχήμα 8. To πρώτο τμήμα του μετατροπέα εκπομπής με το «εικονικό·· φορτίο. Αν είναι ανάγκη, ένας πρό­
σθετος εξασθενητής (Ra και Rd) μπορεί να συνδεθεί στον δρομέα του Ρ3, ώστε να επ ιτευχθεί επαρκής
εξασθένηση για ισχείς άνω των 10W.

τμήματος 57,6ΜΗζ μέσω του C73. Η

ισχύς σ αυτό το σημείο είναι περίπου
10mW
Το φίλτρο διελευσεως ζώνης των L28,
C75. L29 και C79 σχηματίζει το πρώτο
τμήμα των 70cm στο D του Τ13. Το σήμα
αυτό ενισχύεται κατόπιν από το Τ14
προτού έλθει στη βαθμίδα εξόδου, μέσα
από το φίλτρο διελεύσεως ζώνης των
L30, C81, L31 και C85.
Η βαθμίδα εξόδου (Τ15) δίνει (μόνο)
περί τα 50mW ισχύος RF. Πιθανώς μπορεί *
να δώσει λίγη ακόμη ισχύ, αλλά μόνο θυ­
σιάζοντας την γραμμικότητα και την κατα­
στολή θορύβου του κυκλώματος. Αν το
κύκλωμα ρυθμιστεί σύμφωνα με τις οδη- »
γίες του επόμενου άρθρου, θα λειτουρ­
γήσει σωστά χωρίς προβλήματα.
Διάφοροι τύποι τρανζίστορ εξόδου
μπορούν να χρησιμοποιηθούν, χωρίς
αλλαγή άλλων στοιχείων του κυκλώματος.
Οι ακόλουθοι τύποι έχουν δοκιμαστεί επι-
τυχώς BFY90, 2Ν3866. BFW 16Α και
BFR96 To BFR96 έχει διαφορετική διά­
Φωτογραφία 4. Το εικονικό φορτίο. Οι 9 αντιστάσεις του εύκολα αντέχουν 10W σε ταξη ακροδεκτών, έτσι δεν τοποθετείται
λειτουργία SSB Σε AM ή FM όμως ζεσταίνονται αρκετά. Το πηνίο είναι για να καλυτε- εύκολα στο τυπωμένο. Η τελειωμένη
ρεύσει τον Λ.Σ.Κ. (περίπου 1.1:1 στο πρωτότυπο). βαθμίδα εξόδου φαίνεται στη φωτογρα­
φία 5. Το τρανζίστορ εδώ είναι BFY90. Αν
 2-47

12 V

Σχήμα 9. To κύκλωμα των βαθμιδών εξόδου του μετατροπέα εκπομπής. Και εδώ έχουμε όπου ήταν
δυνατό πηνία λωρίδων (strip-line).

οι αναγνώστες μπορούν να βρουν ένα

καλής ποιότητας 2Ν3866 (προσοχή διότι
υπάρχουν αποκλίσεις χαρακτηριστικών)
αυτό οπωσδήποτε συμφέρει, διότι εξα­
σθενεί περισσότερο τα σήματα άνω των
500MHz.

Κατασκευή και ρυθμίσεις

Οδηγίες κατασκευής και ρυθμίσεων θα
δοθούν στο δεύτερο μέρος αυτού του
άρθρου, το οποίο θα περιλαμβάνει και τις
' φωτογραφίες των τυπωμένων. Μ

Φωτογραφία 5. Η έ ξο δ ο ς το υ transverter. Υπάρχει η δυ νατό τη τα να χρησιμοποιηθούν

διά φ ορ οι τύποι τρανζίστορ, όπως το π.χ. BFY 90 που υπάρχει εδώ.
2-48

Φαίνεται ότι έχουμε ήδη φθάσει στην Το κύκλωμα της διάταξης εμφανίζεται
εποχή που τα χέρια μας έχουν περιέλθει στο σχήμα 2. Η ανίχνευση του νερού
σε αχρηστία. Γι' αυτό ευθύνονται πρώτα γίνεται από το κάτω μέρος του κυκλω-
η Μηχανολογία και λιγάκι αργότερα, η ματικού διαγράμματος με τη μορφή δέκα
Ηλεκτρονική. Ακόμη και οι απλούστερες χάλκινων επαφών - εισόδων προς τους
χειρονακτικές εργασίες σήμερα έχουν αναστροφείς Ν1 - Ν10. Οι είσοδοι αυτές
απο μια εναλλακτική ηλεκτρονική λύση. Η γίνονται LOW. περίπου 0 Volts δηλαδή,
προ της ηλεκτρονικής εποχής φαίνεται όταν καλύπτονται από νερό. Σε αντιστοι­
για τα περισσότερα μέλη της νέας γενιάς χία, οι έξοδοι των αναστροφέων γίνονται
σαν περίπου... Παλαιολιθική εποχή. Κάτι
τέτοιο δεν εκπλήσσει βέβαια αν συλλογι­
στούμε ότι ακόμη και «συνηθισμένες» 1
καθημερινές συσκευές, σαν τις ραπτομη­
χανές και τις φωτογραφικές μηχανές
έφθασαν σήμερα να ελέγχονται από
ενσωματωμένους σ' αυτές μικροϋπολο­
γιστές, που φροντίζουν να αποτρέπουν
κάθε δυνατό (και συχνά αδύνατο) λάθος

δείκτης στάθμης
νερού
Ισως πολλοί από σας δεν θα ξ έ ρ ε τε ότι τα ηλεκτρονικά έχουν
μπει και στην κηπουρική; Με λίγο ρεύμα και νερό, μπορούν να
βοηθήσουν το φυτό σε μια γλάστρα να αναπτυχθεί. Μιά σειρά
από LED χρησιμεύει για να ειδοποιεί τον κηπουρό πότε τα
φυτά του χρειάζονται νερό.

του χειριστή. Τα θερμόμετρα «δεν

δουλεύουν» αν δεν έχουν ηλεκτρονική
ψηφιακή ένδειξη, ενώ είναι πιθανότατο
ότι και τα ηλεκτρικά σίδερα σιδερώματος
θα αποκτήσουν όπου νάναι τον μικροϋ­
πολογιστή τους, έτσι που να μην μπορούν
να ανοίγουν... διακοσμητικές τρύπες στα
ρούχα, αν ξεχαστούν ανάμεσα επάνω
τους.
Πάντως, όλη αυτή η εισβολή της η λ ε­
κτρονικής στην καθημερινή μας ζωή δεν
θα πρέπει να μας τρομάζει, ούτε αναγκα­
στικά να μας κάνει να στραφούμε προς
ένα πιό... αγροτικό τρόπο ζωής. Στο κάτω
κάτω, άν δεν υπήρχαν τα Ηλεκτρονικά,
πώς θα κυκλοφορούσε το Ελέκτορ.

Ενδιαφέρον και πολύ απλό

Τα ηλεκτρονικά μπορούν να προσφέ­

ρουν διασκέδαση. Επειτα δεν χρειάζεται
να είναι πολύπλοκα. Αντιπροσωπευτικό
παράδειγμα είναι ο δείκτης στάθμης
νερού που θα περιγράφουμε.
Χρησιμοποιώντας δύο συνηθισμένα
ψηφιακά ολοκληρωμένα και μιά σειρά
LED φτιάχνουμε μιά χρησιμότατη συ­
Σχήμα 1. Πώς να κατασκευάσετε την πλα-
σκευή για την κηπουρική και ιδιαίτερα την
κέτα του δείκτη. Το μήκος του ανιχνευτή
υδρο-κηπουρική. Η διάταξη ανιχνεύει την υγρασίας θα πρέπει να καθοριστεί εμπει­
ποσότητα του νερού μέσα στην γλάστρα ρικά. Στο πρωτότυπο ήταν περίου 5cm.
και ειδοποιεί τον καλλιεργητή.
 2-49

HIGH, γίνονται δηλαδή θετικές. Σ' αυτή

την κατάσταση, οι δίοδοι LED D1 - D10, 2
όπως είναι συνδεσμολογημένες, βρίσκο­
νται χωρίς διαφορά δυναμικού και συνε­
πώς δεν φωτοβολούν. Μόνο η D11
ανάβει, διότι η άνοδός της συνδέεται
στην έξοδο του Ν10 (HIGH) μέσω της
R24 ενώ η κάθοδός της είναι μόνιμα στα 0
Volts. Το άναμμα της D11 σημαίνει ότι η
γλάστρα έχει ικανοποιητική ποσότητα
νερού (ή υγρασίας).
Οταν η στάθμη του νερού μειωθεί τόσο
που να ξεραθεί το τμήμα που υπάρχει
μεταξύ του ηλεκτροδίου, της γής και του
ηλεκτροδίου που συνδέεται με την
είσοδο του Ν10, η είσοδος του Ν10, μέσω
της R10. θα γίνει HIGH, άρα η έξοδος του
Ν10 θα γίνει LOW. To LED D11 παύει
πλέον να ευρίσκεται υπό τάση και σβήνει.
Οι D1 - D9 παραμένουν ανεπηρέαστες,
δηλαδή σβηστές. Η D10 όμως ανάβει,
διότι η κάθοδός της είναι LOW από την
έξοδο του Ν10 και η άνοδός της HIGH
μέσω της R23 και της εξόδου του Ν9.
Από εδώ και πέρα η λειτουργία είνα απλή:
Οποτεδήποτε η στάθμη του νερού πέφτει
κάτω από μια διαβάθμιση (δηλαδή επαφή)
της συσκευής, ανάβει η αντίστοιχη
δίοδος LED. Ετσι, η ύπαρξη νερού μέσα
στο χώμα ανιχνεύεται πολύ εύκολα.
Επιπρόσθετα, η όλη διάταξη περιλαμ­
βάνει και ένα είδος πολυτελείας. Εάν η
ξηρασία στο χώμα που είναι χωμένος ο
δείκτης αυξηθεί τόσο που να διακοπεί και
ο τελευταίος δρόμος (προς το Ν1), το
τελευταίο LED της σειράς (το D1) θα
ανάψει και τότε ίο σύστημα των διόδων
D13 ως D16 θα ενεργοποιήσει τον
ασταθή πολυδονητή που σχηματίζεται
από τα Ν11 και Ν12. Η δίοδος LEDD12 0'
αρχίσει τώρα να αναβοσβήνει, επισημαί-
νοντας έτσι την άμεση ανάγκη ποτίσμα­
τος. Εφόσον η D16 συνδέεται με την
έξοδο του Ν10. η D12 θα συνεχίσει να
αναβοσβήνει μέχρις ότου η στάθμη του
νερού ανέβει μέχρι τον τομέα που
αντιστοιχεί στο Ν10.
Δυστυχώς δεν υπήρξε χρόνος για τη
σχεδίαση ενός τυπωμένου κυκλώματος
της όλης διατάξεως. Πάντως το κύκλωμα
δεν είναι δύσκολο κι έτσι οι περισσότεροι
αναγνώστες θα μπορούσαν να σχεδιά­
σουν μόνοι τους ένα κατάλληλο τυπωμέ­
νο κύκλωμα-το σχήμα 1 δείχνει πώς θα
πρέπει να φαίνεται η συσκευή μετά την
κατασκευή της. Φυσικά, το σωστό μήκος
του τμήματος που ανιχνεύει την υγρασία
καθώς και η απόσταση ανάμεσα στα δια­
δοχικά του τμήματα θα εξαρτηθεί από το
μέγεθος και σχήμα της γλάστρας. Η

Σχήμα 2. Ο ηλεκτρονικός δείκτης νερού. Η στάθμη του νερού απεικονίζεται στην

κλίμακα των LED.
2-50

ΤΡΑΝΤΖΙΣΤΟΡ γενικοί τύποι

max max max max

PNP PNP
type compl. type
NPN uCEO 'C Pmax hFE/'C tig. u CEO
NPN (V) •c Pmax hFE/'C compi. fig.
(V) ImAI ImW) ImAI (A) (W>
BC 107 N 45 8C177 1 BD 131 N BD 132 T~
BC 108 N 100 300 >110 2 BC 178 1 P 3 15 0.5A
20 BD 132 BD 131 4
BC 109 N BC 179 1 45
BD 135 N BD 136 4
BC 140 N 40 BC 160 1 BD 136 P BD 135 4
BC 141 N 60 BC 161 1 BD 137 N 4
BC 160 P 40
1000 3700 >40 100
BC 140 1 BD 138 P 60 1 8 >40 0.15A BD 138
BD 137 4
BC 161 P 60 BC 141 1 BD 139 N BO 140 4
BC 177 P 45 BC 107 1 BD 140 P BD 139 4
>70
BC 178 P 25 100 BC 108 1 BD 169 N 80 BD 170 4
BC 179 P 20 BC 109 1 BD 170 P 1,5 20
>110 BD 169 4
BC182 N 50 BC 212 2 BD 183 N 15 117 >20 3A 5
BC 183 N >100 BC 213 2 BD 233 N BD 234 4
BC 184 N 30 BC 214 2 BD 234 P
45
BD 233 4
BC 212 P 50 >60 BC 182 2 BD 235 N 4
BC 213 P 300 >80 2 P
60 2 25 0.15A BD 236
30 BC 183 2 BD 236 BD 235 4
BC 214 P BD 237 N 40
>140 BC 184 2 BD 238 4
80
BC 237 N 45 BC307 2 BD238 P BD 237 4
100
BC 238 N >110 BC 308 2 BD 239 N BD 240 6 2)
20 2 30 0.2 A
BC 239 N 50 BC309 2 BD 240 P BD 239 6 2)
BC 307 P 45 BC 237 2 BD 241 N BD 242 6 2)
100 3 40 >25 1A
BC 308 P 25 >70 BC 238 2 BD 242 P BD 241 6 21
BC309 P 20 50 BC 239 2 BD 243 N BD 244 6 2)
BC 327 P 45 45 6 65 >30 0,3 A
BC 337 2 8D244 P BD 243 6 21
BC328 P 25 BC 338 2 BD 245 N BD 246 7 21
500 800 >100 100 10 80 >40 1A
BC337 N 45 BC 327 2 BD 246 P BD 245 7 21
8C338 N 25 BC 328 2 BD 249 N BD 250 7 2)
BC414 N >100 — 2 25 125 >25 1,5 A
50 100 300 2 BD 250 P BD 249 7 2)
BC 416 P >120 2 BD 435 N BD436 4
BC 516 P BC 517 2 32
30 400 625 > 30.000 20 BD 436 P BD 435 4
BC 517 N BC 516 2 BD 437 N >85
45 BD438 4
BC 546 N 65 BC 556 2 BD438 P
BC 547 N 45 >110 BC 557 2 4 36 0.5 A BD437 4
BD439 N BD440 4
BC 548 N BC 558 2 60
30 BD 440 P BD 439 4
BC 549 N 2 N >40
>200
—
BD 441 BD 442 4
BC 550 N 45 2 80
100 500 2 —
BD 442 P BD 441 4
BC 556 P 65 BC 546 2 BD643 N BD644 7
BC 557 P 45 >75 BC 547 2 45
BD 644 P BD643 7
BC 558 P BC 548 2 8 62,5 3A
30 BD 645 N BD646 7
BC 559 P 2 60
>125
— BD646 P BD645 7
BC 560 P 45 — 2 BD 675 N >750 BD676 4
N BC 640 3 45
BC639 80 1000 1000 >40 150 BD676 P BD675 4
BC640 P BC 639 3 BD 677 N BD 678 4 )
60 4 40 1,5 A
BD678 P BD677 4 I
BD679 N BD 680 4 )
80
BD 680 P BD679 4 1)
TIP 31 N 3 40 TIP 32 6 2)
1) darlington TIP32 P TIP 31 6 2)
>20 0.5 A
TIP 33 N TIP 34 7 2)
2) m ax. U c e o :
TIP 34 P
10 80
TIP 33 7 2)
. . . A = 60 V 40
TIP 35 N
1A TIP 36 7 2)
. . . B = 80V 25 125 >25
TIP 36 P TIP 35 7 2)
. . . C = 100V TIP 41 N TIP 42 6 2)
TIP42 P
6 >20 TIP 41 6 2)
65 0,5 A
TIP 122 N TIP 127 6 1)
8
TIP 127 P TIP 122 6 1)
100 >1000
TIP 142 N TIP 147 7 1)
15 125 5A
TIP14T- P TIP 142 7 1)
T IP 2955 P TIP 3055 7
100
TIP 3055 N TIP 2955 7
70 15 >20 4A
2N3055 N MJ 2955 5
115
MJ 2955 P 2N3055 5
2N2955 P 25 100 m _ 0 J _ >20 10 mA 1
1 2 3 4 5 6 7
TO-18 T039 TO-92 T0 92Z TO 126 TO-3 TO-220A8

IT IT ( f
(SOT-32)

=
8
, C
B
E CI B
c 1 ECB
BC E
B E
 Αναλογικά ολοκληρωμένα Σταθεροπιοητής Τάσεως

7805 7905
301
7806 7906
318
7808 7908
709
7812 7912
741
7815 7915
CA3130
7818 7918
CA3140
7824 7924
LF 355/356/357
TL 071/081
■out ■ •out “
1A -1 A

78M05 *0 79M05
78M06 79M06
78M08 79M08
78M12 79M12
1458 LM 387
78M15 79M15
4558 NE 542
78M18 79M18
78M24 > 79M24
CIOJOJI
2) •out = Io u t"
500 mA -5 0 0 mA
2)
2)
2)
2) 78L05 79L05
2) 78L06 79L06
2) 78L08 79L08
21 LM 324 78L12 79L12
2) TL074 RC4136 78L15 79L15
2) TL084 * 0 78L18 Ο.Π * 79L18
78L24 V
(TOM! 79L24
■out = ■out =
100 mA -1 0 0 mA

UOUt= 5 V LM309K
1) •out “ 1 A
1)
1) 555 LM10C LM323K ■out = - 3 A
1)
1) out 3 A
ii
υ
1)
1)
1)
2) LM 723
2)
2) CA3080 LM 13600
2) LM317K
2)
2)
'o u t3 1.5 A Iqjj^ ~ 200 mA
2)
2) Uoute
1)
. . . 37 Vm8x
1)
OUmjT »UM£*
1) Λ M*VT mjfftn
OUHVT
1» Uref = 7,15 V
Uo u t= 2,85 V . . . 40 V
Uz = 6.2 V
*c["-
O ■* L 200 cvaaurr r j ^FMOUIWCV

■out 2A CIMMKfr.
uw (r § Θ

-OE ~s]uc

•OE 31
um fL

■ |wc

Ειοοδος

Εξοδος
0
φ
Τάση εισόδου

7805=
7806=
8 V . . . 35 V
9 V . . .3 5 V
7905 = —8 V
7906 = - 9 V
. .. -3 5
. .. -3 5
V
V
7808= 11 V . . ,3 5 V 7908 = -1 1 V . .. -3 5 V
7812= 15V . . . 35 V 7912 = - 1 5 V . ..- 3 5 V
7815= 18 V . . .3 5 V 7915 = - 1 8 V . .. - 3 5 V
7818= 21 V . . . 35 V 7918 = -2 1 V . ..- 3 5 V
7824 = 27 V . . . 40 V 7924 = - 2 7 V . ..-4 0 V