Professional Documents
Culture Documents
პირველი რიდერი
ჩემი აზრით, ლუზერი ვარ მეთექვსმეტე კვირაში, რომ ვიწყებ პირველი ქვიზის
მასალის დაკონსპექტებას მაგრამ its never tooo lateeee
სახეობა - თუ ორი ინდივიდის შთამომავალს თავად შეუძლია ნაყოფიერი
შთამომავლობის მოცემა, ეს ორი ინდივიდი ერთსადაიმავე სახეობას
მიეკუთვნება
კლასიფიკაცია შესაძლებელია უამრავი კრიტერიუმის
მიხედვით: ზომა, სიცოცხლის ხანგრძლივობა, ანბანი,
გაოეგრაფიული გავრცელების არეალი და ა.შ
შარლ ბონე - მეცნიერი, რომლის
სქემაც დომინირებდა მე-18
საუკუნეში. ეს სქემა გამოხატავდა
ორგანიზმთა უწყვეტობას და მას
აგვირგვინებდა ადამიანი.
კარლ ლინეუსი − Systema natural-ს
ავტორი, შვედი ბუნებისმეტყველი. ისწრაფვოდა
მოეხდინა ყველა ცოცხალ სახეობათა სისტემატიზაცია,
რომელთაც ის კლასების, რიგის, გვარის და სახეობების
მიხედვით აჯგუფებდა. შემოიღო სახეობათა ბინომური
ანუ ორწევრიანი ნომენკლატურა. (მე-18 საუკუნის მეორე
ნახევარი)
ჩარლზ დარვინი − მისი სიცოცხლის ხე ასახავს
სიცოცხლის განვითარების ისტორიას, გვხვდება
სახეობათა წარმოშობაში. დარვინის ხე ხდება
გენეალოგიური. ხის ძირში ყველაზე
პრიმიტიული სახეობებია, ხოლო
თავში ადამიანი. ეს დარვინის სქემა საფეხურებრივი იყო,
რომ იცოდეთ.
სიცოცხლის ხე − თანამედროვე სამყაროში არსებული
ყველა ცოცხალი სახეობა მასზეა წარმოდგენილი. სფეროს
შუაგულში აღმოვაჩენთ ყველა რტოს და განშტოებას,
რომელიც ადამისნის სახეობას დანარჩენ ცოცხალ
სახეობებთან აკავშირებს ანუ ჩვენ ყველას ოდესღაც
საერთო წინაპარი გვყავდა.
ემბრიოლოგიას - დიდი მნიშვნელობა აქვს კლასიფიკაციის
დროს. ემბრიონის მდგომარეობაში მყოფ ორგანიზმს ბევრი
ისეთი თვისება ახასიათებს რაც შემდეგომ სტადიებში თანდათნ ქრება. ეს
მახასიათებლები გვეხმარება სახეობებს შორის კავშირის დადგენაში.
ადამიანის ყველაზე ახლო ნათესავები:
1. შიმპანზე და ბონობო - 6მლნ წელი
2. გორილა - 5მლნ წელი
3. ორან გუტანგი
მსგავსებები ადამიანთა და ყველა სხვა დანარჩენ არსებას შორის:
ადამიანი/გიბონი - კუდის არსებობა
ადამიანი, ბაბუინი, მაკაკა - ქვემოთ მიმართული ნესტოები
ადამიანი/გორილა, შიმპანზე, ბაბუინი - ცერა თითი
ადამიანი/ლომი, ცხენი, ვეშაპი - ძუძუ, მოძრავი ბეჭის ძვლები
ადამიანი/პიროკოკუს აბისი - გენეტიკური კოდი, ცილები
ადამიანი/ბაქტერია, არქეა - დნმ
ბილატერალურობა - სხეულის ღერძის სიმეტრიულობა, სხეული ორ თანაბარ
ნაწილად არის გაყოფილი (ადამიანი, ძმრის ბუზი, ლოკოკინა)
ბაქტერიებს უნდა ვუმადლოდეთ ისეთ დაავადებებს, როგორებიცაა ქოლერა,
ყავანახველა
ბაქტერიათა ცხოველმყოფელობის შედეგად დაგროვდა პირველად
ატმოსფეროში ჟანგბადი და შეიქმნა ჟანგბადით მსუნთქავი ორგანიზმების
არსებობის პირობები. და მერე ამ ჟანგბადიდან წარმოიქმნა ოზონის ფენა.
ლამარკი ამბობდა, რომ ორგანიზმები იძულებულნი არიან შეეგუონ გარემოს,
მოახდინონ მათზე მიზანშეწონილი რეაგირება, პროგრესი და შეგუებულობა.
დარვინი ამბობდა, რომ სახეობები პროგრესულად ევოლუცირდებიან
მხოლოდ იმ დროს, როდესაც ეს მათთვის ხელსაყრელია.
ჰომინოიდი − არ აქვს კუდი
გნატოსტომი − ყბის მქონე
მეტაზოა − მრავალუჯრედიანი ცხოველი
ვივიპარი − დედის ორგანიზმში ვითარდება
კატარინიელის სუპეროჯახი − ქვემოთ მიმართული ნესტოები (25მლნ. წელი)
პრიმატი − გამოცალკევებული ცერა თითი (63 მლნ. წელი)
ჰომეოთერმული არსება − ინარჩუნებს სხეულის მუდმივ ტემპერატურას
ამნიოზური ორგანო − ერთგვარი მემბრანა რომელშიც გახვეულია ემბრიონი
ტეტრაპოდი − ოთხფეხიანი (აუცილებელია ორი წყვილი 1-დან 8 თითის მქონე
კიდურების ქონა)
კრანიატი − ტვინის შესანახი და დასაცავი ყუთის მქონე ორგანიზმი
დეიტეროსტორმი − ემბრიონის ფორმირებისას ჯერ წარმოიქმნება ანუსი
შემდეგ პირი
ადამიანებს ძუძუმწოვრების შემდეგ არცერთი ბიძაშვილი ყავს 130მლნ წლის
მანძილზე
ადამიანი ხერხემლიანია, რადგან გაგიკვირდებათ და ხერხემალი გვაქვს, ასევე
კრანიატი, რადგან აქვს ტვინის შესანახი და დასაცავი ყუთი. ადამიანი ასევე
მეორადპირიანია, პირველადპირიანებისგან განსხვავებით, მეორადპირიანების
ემბრიონის ფორმირებისას წარმოქმნილი პირველი ხვრელი წარმოქმნის ანუსს.
პირის ფორმირება კი ხდება შემდეგ ანუ მეორედ წარმოქმნილი ხვრელისგან
420 მლნ წლის წინ ჩვენი წინაპრები ჯერ კიდევ წყალში დაცურავდნენ
ქორდიანებს ცოცხალ არსებათა უნივერსალურ ხეზე მხოლოდ 4% უკავიათ
სისულელეოა ორგანიზმის „ნაკლებად განვითარებულობაზე“ ვისაუბროთო,
რადგან სინამდვილეში ეს ორგანიზმები არ არიან სხვებზე მეტად ან ნაკლებად
განვითარებულები. ამ შემთხვევაში საქმე ეხება კომპლექსურობას, რითაც
ადამიანის თავის ტვინი გამოირჩევა. მცდარია საუბარი მეტ-ნაკლებად
განვითარებულ ორგანიზმებზე, უფრო სწორი იქნება თუ ვიტყვით სიცოცხლი
მოწყობის ან სტრატეგიების განსხვავებულობაზე
ეუკარიოტები − არსებები, რომელთა უჯრედები ბირთვს შეიცავენ. უკრედი
ასევე შეიცავს მიტოქონდრიებს, ლიზოსომებს, ენდოპლაზმურ ბადეს, გოლჯის
აპარატს და ა.შ. (მრავალუჯრედიანი არსებები, ცხოველები, მცენარეები,
სოკოები, ერთუჯრედიანთა ნაწილი) (წინაპარი 1 მილიარდი წლის წინ
გვყავდა)
ბაქტერები − შესწავლილია დაახლოებით 10000 ბაქტერია. ბაქტერიებს უნდა
ვუმადლოდეთ ბევრ დაავადებას, თუმცა ისინი ასევე გვეხმარებიან
მიკრობებისაგან თავდაცვასა და საჭმლის მონელებაში. ბაქტერიათა
ცხოველქმედების შედეგად დაგროვდა ატმოსფეროში ჟანგბადი, წარმოიქმნა
ოზონის ფენა, დაიკლო რადიაციამ და ა.შ.
არქეა − ერთუჯრედანი უბირთვი ორგანიზმი. (პიროკოკუს აბისი − შეიცავს
ცილას, რომელიც აღმოჩენილია თითქმის ყველა ცოცხალ ორგანიზმში).
ეუკარიოტები, პროკარიოტები და არქეა შეიძლება გავაერთიანოთ უჯრედულ
არსებებში. მათ გარდა არსებობენ არაუჯრედული არსებები, მაგ. ვირუსები.
LUCA –LAST UNIVERSAL COMMON ANCESTOR. ანუ სიცოცხლის პირველი
უჯრედი, ის ხანგრძლივი ევოლუციის შედეგია და არა სიცოცხლის
წარმოშობის სათავე
მეორე რიდერი
თუ ჰიპოთეზა ან თეორია ამ წესებს არ ეთანხმება, მაშინ ის მეცნიერულად არ
ითვლება
სამეცნიერო თეორია უნდა იყოს: შემოწმებადი, განმეორებადი, გამტყუნებადი
შემოწმებადობა გულისხმობს, რომ აუცილებლად უნდა შეიძლებოდეს
გამოთქმული ჰიპოთეზის (და შესაბამისად თეორიის) ცდისეულად შემოწმება.
ნებისმიერი გამოთქმული აზრი და წინადადება, რომელიც სამეცნიერო
სტატიებსა და წიგნებში იწერება, დადასტურებულ უნდა იქნას ცდებით.
მეცნიერება ცოცხალია, მოძრავი და განვითარებადი - აქ არ არსებობს
ეჭვშეუტანელი დოგმები
განმეორებადობა, გულისხმობს, რომ შესაძლებელი უნდა იყოს ცდის ზუსტად
განმეორება და ზუსტად იგივე შედეგების მიღება.
გამტყუნებადობა, ნიშნავს, რომ თეორიულად მაინც უნდა შეიძლებოდეს
ისეთი ცდისეული შედეგების მიღება, რომლებიც ჩვენს ვარაუდს, ჰიპოთეზასა
ან თეორიას გაამტყუნებს. ხაზს ვუსვამ - თეორიულად მაინც! ანუ არაა
სავალდებულო, რომ პრაქტიკულადაც ასე იყოს.
ამრიგად, მეცნიერული თეორიები ყველაზე სარწმუნოდ, ზუსტად და
ამომწურავად გადმოგვცემენ მეცნიერულ ცოდნასა და სამყაროს რეალობას.
ისინი გამყარებულია მრავალი ფაქტითა და მათგან გამომდინარე ლოგიკური
დასკვნებით. ამით ისინი ძირეულად განსხვავდებიან ყოველდღიურ საუბარში
გამოყენებული მცნება "თეორიისგან", რაც ნიშნავს, რომ რაღაც
დაუმტკიცებელია ან მხოლოდ ვარაუდია.
ლამარკმა გამოიგონა ტერმინი ბიოლოგია
ლამარკი გახდა „უხერხემლო“ ცხოველების პალეონტოლოგიის ფუძემდებელი
ჟორჟ კუვიე არის პალეონტოლოგიის ფუძემდებელი
ევოლუცია არის პროცესი, რომლის მსვლელობაშიც ხდება ნიშან-თვისებების
დამემკვიდრება და მოდიფიკაცია, ანუ პოპულაციის შედგენილობის
ცვლილება თაობიდან-თაობამდე. ევოლუცია ხსნის ცოცხალი ფორმების
ადაპტაციას, ერთიანობასა და მრავალფეროვნებას.
ანაქსიმანდროსი და ემპედოკლე − პირველი ვარაუდები, რომ ერთი ტიპის
ორგანიზმისგან შესაძლოა მეორე წარმოიქმნას
პლატონი და არისტოტელე − ტელეოლოგიური იდეები: ყველაფერი ცოცხალი
თუ არაცოცხალი, არის უცვლელი, ყველაფერს აქვს თავისი უცვლელი როლი
სამყაროს ღვთიურ კოსმოსურ წესრიგში. არისტოტელეს აზრით შესაძლებელი
იყო მათი კატეგორიზაცია სირთულის მიხედვით.
რობერტ ჰუკი − ინტერსედება უცნობი ნამარხი ფორმებით, მისი აზრით ისინი
გადაშენებულ სახეობებს უნდა მიეკუთვნებოდნენ.
ბენუა დე მილე − ჰუკის მსგავს დასკვნას იღებს მას შემდეგ რაც მთის ქანებში
ზღვის ნიჟარების არსებობას ზღვების დონის დაცემით ახსნის და ბიბლიურ
წარღვნას ეჭვქვეშ აყენებს.
ლეიბნიცი − ჰუკის მსგავს თეორიას ავითარებს. განამარხებული ფორმების
მიხედვით სახეობათა რაღაც ნაწილი დღეს აღარ არსებობს. დედამიწაზე
მომხდარ ცვლილებებთან ერთად სახეობებმაც იცვალეს ფორმა. ამტკიცებს
ანაქსიმანდრე იდეებით: როცა ოკეანე ფარავდა ყველაფერს, დღეს ხმელეთზე
მაცხოვრებელი ცხოველები წყლის ბინადრები უნდა ყოფილიყვნენ, შემდეგ,
როცა წყალმა უკან დახევა დაიწყო, ისინი ამფიბიებად იქცნენ.
ჟორჟ კუვიე − სახეობათა გაქრობას მთელი სერია კატასტროფების მიხედვით
ხსნის. განამარხებული ცხოველების ანატომიური შესწავლის საფუძველზე
ასკვნის, რომ ისინი გადაშენდნენ. კუვიესათვის სახეობები უცვლელია, ისინი
არ ტრანსფორმირდებიან, არამედ კვდებიან. რაც უფრო ძველია ნამარხი, მით
უფრო განსხვავდება თანამედროვეთაგან. იგი საკუთარ თეორიას აბისის
მაგალითით ასაბუთებს
კარლ ლინე − მას თავიდან სჯეროდა, რომ სახეობები უცვლელია და შეიქმნა
ღვთიური გეგმის მიხედვით. თუმცა, მოგვიანებით შეამჩინია, რომ მცენარეთა
სხვადასხვა სახეობებს შეეძლოთ „ჰიბრიდიზება“, ამიტომ თავისი
წარმოდგენები შეცვალა და თვლიდა, რომ შესაძლებელია ახალი სახეობების
დიდი ნაწილი სამყაროს შექმნის შემდეგ წარმოიქმნა ჰიბრიდიზაციის
საშუალებით. თუმცა მაინც თვლიდა რომ ესეც ღმერთის წინასწარ
განსაზღვრული გეგმის ნაწილი იყო. (ანუ ლინე ყველაფერს ღმერთს მიაწერდა
რა) მისი იდეები ფიქსისტური იყო
ერასმუს დარვინი − ჩარლზ დარვინის ბაბუა. დაწერა ზოონომია, სადაც წერს,
რომ თბილსისხლიანი (მრავალუჯრედიანი) ცხოველები შეიძლება
წარმოშობილიყვნენ ერთუჯრედიანი მიკროორგანიზმიდან. ლაპარაკობს
ცხოველების ხელოვნურ გადარჩევაზე, იცნობს განამარხებულ ფორმებს და
ევოლუციას უძველეს ფენომენად მიიჩნევს.
ჟან-ბატისტ ლამარკი − პირველი დასრულებული ევოლუციის სქემის,
„ტრანსმუტაციის თეორიის”, ავტორი. თეორიის მიხედვით ცოცხალი
ორგანიზმები ვითარდებიან, ეგუებიან გარემოს მემკვიდრეობით მიღებული
თვისებების საშუალებით, იძენენ ახალ ნიშან-თვისებებს და მასაც
მემკვიდრეობით გადასცემენ („რბილი მემკვიდრეობა“). თავიდან ლამარკი
ფიქრობდა, რომ სახეობები დროში არ იცვლებიან. თუმცა, მოლუსკების
შესწავლის შემდეგ დარწმუნდა, რომ სახეობები განიცდიან „ტრანსმუტაციას“,
ანუ იცვლებიან. ორგანოები იცვლებიან გარემოსა და საჭიროებების მიხედვით
და ეს ცვლილებები შთამომავლობას გადაეცემა (ჟირაფი). „ბუნებამ შექმნა არა
კლასები, გვარები, ოჯახები და მუდმივი სახეობები, არამედ ინდივიდები,
რომლებიც ერთმანეთს ენაცვლებიან და მათ წინაპარ სახეობებს ჰგვანან“. არ
უარყოფს ღმერთს მაგრამ ცდილობს მის გარეშე ახსნას ბუნებაში მომხდარი
ცვლილებები.
ჩარლზ დარვინი − გემ „ბიგლით“ ხუთწლიანი მოგზაურობისას შეაგროვა
უამრავი ნიმუში და ინფორმაცია. აგროვებს გეოლოგიურ, ბოტანიკურ,
ზოოლოგიურ, ანთროპოლოგიურ ნიმუშებს. სწავლობს ცოცხალი
ორგანიზმების შიგნეულობას. აკვირდება და სწავლობს ქანებს, განამარხებულ
ფორმებს, მცენარეებს, შინაურ და გარეულ ცხოველებს, ადამიანებს.
გამოიკვლია ცხოველთა გამრავლება და ჯიშების გამოყვანა. სკვინჩების და
სხვა მაგალითების საფუძველზე დარვინი დარწმუნდა, რომ სახეობათა
გარდაქმნა მართლა ხდება და პირველი ევოლუციური იდეების ჩაწერა
დაიწყო. 1858 წლის 1 ივლისს ლონდონის ლინეს საზოგადოების წინაშე
პირველად წარადგინეს დარვინისა და ალფრედ უოლასის ერთობლივი
ნაშრომი. 1859 წლის 22 ნოემბერს პირველად გამოიცა დარვინის წიგნი
„სახეობათა წარმოშობაზე“. (აუ და დანარჩენი დარვინის ბიოგრაფია წერია და
აი არვიცი ეგ რატომ უნდა შეიტანოს რავი)
ალფრედ უოლსს და დარვინს ერთნაირი იდეები ჰქონდათ სახეობების
ცვლილებების ასახსნელად (თუმცა მნიშვნელოვანი განსხვავებებით) (ეს
კითხვა მგონი პირველ ქვიზზე იყო იმიტომ რომ მახსოვს ვერ ვუპასუხე)
ინდივიდი - რომელიმე სახეობის ერთი ცოცხალი არსება
პოპულაცია - ერთი სახეობის არსებათა ჯგუფი, რომელიც ამავე დროს ერთ
გეოგრაფიულ რეგიონში ცხოვრობს.
ცვლილებების მეშვეობით სახეობათა წარმოშობაზე თეორიები დარვინამდეც
არსებობდა, მაგრამ დარვინი იყო პირველი, ვინც მიაგნო ევოლუციის
მექანიზმსა და მამოძრავებელ ძალას - ბუნებრივ გადარჩევას. ინდივიდებს
უჩნდებათ ახალი ნიშან-თვისებები; და თუ ეს ნიშან-თვისებები მცირედ მაინც
სასარგებლოა და უპირატესობას მისცემს ინდივიდს, სხვებთან შედარებით
უკეთ შეეგუოს გარემოს, ის გაიმარჯვებს სხვებზე; მისი შთამომავლობა
"საჩუქრად" მიიღებს ახალ, კარგ თვისებას. თავის მხრივ, ამ ინდივიდის
შთამომავლობასაც შეიძლება გაუჩნდეს სასარგებლო თვისებები და ასევე
გადასცეს შემდეგ თაობას.
დღეს ვიცით, რომ პანგენეზი, ისევე როგორც ლამარკის თეორია, მცდარია.
1930-40 წლებში მეცნიერებმა ჩამოაყალიბეს ე.წ. "თანამედროვე ევოლუციური
სინთეზის თეორია" (Modern Evolutionary Synthesis), რომელიც დაემყარა
დარვინისა და მენდელის შრომებს და ასევე მოიცვა იმდროინდელ სხვა
მეცნიერთა მიღწევები.
ევოლუცია ნიშნავს მემკვიდრებითი ნიშან-თვისებების ცვლილებას დროში,
თაობების განმავლობაში. საკითხავია, კი მაგრამ რა იცვლება? იცვლება გენები!
ცოცხალი ორგანიზმების უჯრედებში არის დნმ - ძალიან გრძელი მოლეკულა,
რომელიც წარმოადგენს ერთმანეთზე გადაბმული ოთხი მცირე მოლეკულის,
ე.წ. ნუკლეოტიდების: ადენინის, თიმინის, გუანინისა და ციტოზინის ჯაჭვს.
დნმ-ის მოლეკულის საგანგებო უბნებში ჩაწერილია ინფორმაცია სასიცოცხლო
ფუნქციების შემსრულებელი მოლეკულების, რნმ-ისა და ცილების შესახებ.
სწორედ ამ უბნებს ეწოდება გენები.
ჯამში 64 მილიარდი ნუკლეოტიდია
დნმ - შედგება ადენინი,გუანინი, თიმინი და ციტოზინისგან
მუტაციები -ახალი გენეტიკური მასალის შექმნისა და ევოლუციის მთავარი
წყარო
მეორე რიდერის მეთერთმეტე გვერდს ეწვიეთ თუ გაინტერესებთ რეპლიკაცია
როგორ მიმდინარეობს
მუტაციები შეიძლება იყოს ნეიტრალური, მავნებელი ან სასარგებლო
მიკროევოლუცია - ახალი სახეობების წარმოქმნა, ამ დროს მუტაციების
მეშვეობით ერთი ან რამდენიმე გენი იცვლება მოკლე დროის (რამდენიმე
დღიდან რამდენიმე წლამდე) განმავლობაში და მხოლოდ ზოგიერთი თვისება
წარმოიქმნება ან უმჯობესდება, რადგან მიკროევოლუციის დროის მასშტაბები
მცირეა, მასზე დაკვირვება უფრო ადვილია და მრავალი შესწავლილი
მაგალითი არსებობს.
მაკროევოლუცია - უფრო დიდი მასშტაბის ცვლილებები, როცა ევოლუციური
პროცესი გავლენას ახდენს არა მარტო ცალკეულ ინდივიდებზე ან მათ მცირე
ჯგუფებზე (პოპულაციებზე), არამედ მთელს სახეობაზე ან სახეობათა
ჯგუფებზე (რიგებზე, ოჯახებზე, კლასებზე და ა.შ.), მაგალითად ახალი
სახეობების წარმოქმნა
ფრინველების მაგალითია მოყვანილი და წერია, რომ ე.წ რეპროდუქციული
იზოლაცია გამოიწვევს სახეობებად დაყოფას
ბოდიში ამ კონსპექტში ჩემს cringe jokeებს ვერ ვწერ იმიტომ რო ძალიან
დავიღალე ცხოვრებით და cringe აზრებიც ვეღარ მომდის თავში
შეიძლება ძალიან დავიღალე და ჩემი გული სევდით არის სავსე მაგრამ ეს არ
ნიშნავს იმას, რომ ჩემი საყვარელი ფერადი დიაგრამების დახაზვა დამეზარება
მესამე რიდერი
სანამ მესამე რიდერის დაკონსპექტებას დავიწყებდე შეგახსენებთ, რომ
რუსეთი ოკუპანტია!
ეს რიდერი დათარიღების მეთოდებზეა და დიდი იმედი მაქვს, რომ
ქალბატონი ანა ისევ არ გადაწყვეტს, რომ თავისი არქეოლოგიური გათხრების
ფოტოები მოიტანოს ქვიზზე
პალეონთროპოლოგია - ადამიანის და მის უახლოეს ნათესავ სახეობებს
შეისწავლის
პალეოეკოლოგია - უძველესი გარემოს შესწავლა
არქეოლოგიური გათხრები და დაზვერვები კომლექსური პროცესია. ეს
პროცესი ერთდროულად მოითხოვს რამდენიმე სპეციალისტის ცოდნის
გამოყენებას. გეოლოგს მოეთხოვება დაადგინოს და განსაზღვროს ქანების
ასაკი და ტიპი.
გეომორფოლოგის - საქმეა დაადგინოს მიწის რელიეფის ფორმები და მათი
ჩამოყალიბების ისტორია.
პალეონტოლოგი - შეისწავლის გადაშენებული ცხოველების ნაშთებს და
ცდილობს დაადგინოს ცხოველთა სახეობები
სპეციაციის
სახეები
აბსოლუტური დათარიღება:
P. S
ძალიან უცნაურია, რომ final დამშვიდობება პირველი ქვიზის კონსპექტში მიწევს, მაგრამ რას
იზაააამ...