Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 121

Chöông 5 : BAÛO VEÄ NHOÙM CHÖÙC

Ngaøy nay trong toång hôïp höõu cô moãi day chuyeàn phaûn öùng cho ra saûn phaåm
thöôøng bao goàm khoaûng 15-20 coâng ñoaïn hoaëc hôn theá nöùa. Trong quaù trình thöïc
hieän phaûn öùng coù theå coù tröôøng hôïp moät taùc chaát môùi ñöa vaøo ñeå thöïc hieän moät
coâng ñoaïn naøo ñoù laïi taùc duïng khoâng mong muoán vôùi moät nhoùm chöùc khaùc saün coù
trong phaân töû laøm bieán ñoåi caáu truùc cuõa chaát neàn. Nhö theá can thieát phaûi baûo veä
nhöõng nhoøm chöùc naøo coù khaû naêng bò taùc chaát môùi ñöa vaøo taùc duïng vaø sau ñoù,
khi phaûn öùng keát thuùc, nhoùm baûo veä ñöôïc taùch ra ñeå taùi sinh laïi nhoùm chöùc ban
ñaàu. Ví duï alcohol thöôøng ñöôïc baûo veä döôùi daïng moät silyl ether töù caáp vaø
aldehyde döôùi daïng moät acetal.

R OH + R'3SiX R O SiR'3

RCH O + 2 R'OH RCH(OR')2

Gaén nhoùm baûo veä vaøo moät nhoùm chöùc vaø sau ñoù taùch nhoùm baûo veä ra laøm
taêng theâm coâng ñoaïn cuûa daây chuyeàn laøm giaûm hieäu suaát phaûn öùng chung tuy
nhieân caùc phaûn öùng naøy coù hieäu suaát raát cao.

Ñeå choïn nhoùm baûo veä caàn phaûi xeùt ba vaán ñeà :

- Tính chaát cuûa nhoùm chöùc caàn phaûi baûo veä.

- Caùc ñieàu kieän phaûn öng ñeå nhoùm baûo veä ñöôïc beàn.
- Caùc ñieàu kieän caàn thieát ñeå taùch nhoùm baûo veä.

I. BAÛO VEÄ NHOÙM HYDROXYL :

Nhoùm hydroxyl ñöôïc baûo veä baèng caùch chuyeån thaønh daãn xuaát khoâng coøn
chöùa H cuûa OH ñeå khi ñöa taùc chaát Grignard hay hôïp chaát cô nguyeân toá vaøo moâi
tröôøng phaûn öùng, H naøy khoâng phaân huûy anion do caùc taùc chaát treân sinh ra.
Phöông phaùp thoâng thöôøng duøng ñeå baûo veä OH laø chuyeån OH thaønh alkyl hoaëc
silyl ether. Vieäc choïn nhoùm ether thích hôïp tuøy thuoäc vaøo khaû naêng taùch nhoùm
baûo veä.

Moät phöông phaùp quan troïng ñeå baûo veä OH laø cho OH taùc duïng vôùi
dihydropyran taïo thaønh tetrahydropyranyl ether (THP) vôùi xuùc taùc acid vaø sau ñoù
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 122

thuûy giaûi ether trong moâi tröôøng acid yeáu ñeå taùi sinh laïi OH. Nhieàu chaát xuùc taùc
khaùc cuõng ñöôïc söû duïng nhö p-toluensulfonic acid hoaëc daãn xuaát pyridinium.
Gaén nhoùm baûo veä :
+
H
+
O O

+
ROH + + H
+ +
O RO O RO O
H

Taùch nhoùm baûo veä :

+ H2O
H ROH +
+
RO O RO O HO O
H

Nhoùm THP gioáng nhö caùc cetal vaø acetal khaùc, baûo veä ñöôïc nhoùm OH ñoái
vôùi caùc taùc nhaân thaân haïch, caùc hôïp chaát cô nguyeân toá, caùc taùc chaát khöû hydride,
caùc phaûn öùng oxy hoùa vaø caùc phaûn öùng trong moâi tröôøng kieàm.

Khi thay 2-propenyl ether cho dihydropyran, phaûn öùng thuûy phaân taùch
nhoùm baûo veä xaûy ra trong ñieàu kieän eâm dòu hôn.

CH3
H2O
ROH + CH2 C OCH3 ROC(CH3)2OCH3

Ethyl vinyl ether cuõng raát höõu duïng ñeå baûo veä nhoùm hydroxyl döôùi daïng 1-
ethoxyethyl ether (EE).

Nhoùm methoxymethyl (MOM) vaø β-methoxyethoxymethyl (MEM) ñöôïc söû

duïng roäng raõi ñeå baûo veä nhoùm alcohol vaø phenol döôùi daïng formaldehyde acetal.
Caùc nhoùm naøy ñöôïc ñöa vaøo do taùc duïng cuûa muoái kieàm cuûa alcohol vôùi
methoxymethyl chloride vaø β-methoxyethoxymethy chloride.

CH3OCH2Cl
CH3OCH2OR

- +
RO M

CH3OCH2CH2OCH2Cl
CH3OCH2CH2OCH2OR
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 123

Nhoùm baûo veä MEM ñöôïc taùch ra deã daøng bôûi caùc acid Lewis, nhö ZnBr2,
MgBr2, TiCl4, (CH3)2BBr, (CH3)3SiI ñeàu coù theå söû duïng ñöôïc. Traùi laïi, MEM beàn
hoân THP trong phaûn öùng thuûy phaân acid. Nhö theá MEM vaø THP ñöôïc söû duïng boå
sung cho nhau ñeå baûo veä caùc nhoùm OH, khi caùc nhoùm naøy ñoøi hoûi ñieåu kieän khaùc
nhau ñeå khöû nhoùm baûo veä.

CH2 CH CH2 CH

CH3COOH , H2O
30o C , 40h OMEM
OMEM
THPO HO

Nhoùm methylthiomethyl (MTM) cuõng ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä alcohol. Coù
nhieàu caùch gaén nhoùm MTM. Alkyl hoùa alcoholate do methythiomethyl chloride
vôùi xuùc taùc ion chloride laø phöông phaùp thöôøng hay söû duïng. Alcohol cuõng ñöôïc
chuyeån thaønh MTM ether do taùc duïng cuûa DMSO vôùi söï hieän dieän cuûa acetic acid
hoaëc vôùi benzoyl peroxide vaø dimethyl sulfide. Trong hai phöông phaùp sau coù
sinh ra ion methylthiomethylium do söï ion hoùa cuûa acyloxysulfonium.

-
- + Cl CH3SCH2OR + MCl
RO M + CH3SCH2Cl

CH3COOH
ROH + CH3SOCH3 CH3SCH2OR
(CH3CO)2O

ROH + (CH3)2S + (PhCO 2)2 CH3SCH2OR

Nhoùm MTM ñöôïc taùch ra moät caùch choïn loïc trong dung dòch nöôùc muoái
Ag hoaëc Hg2+. Trong ñieàu kieän naøy THP vaø MOM khaù beàn. MTM cuõng ñöôïc
+

taùch ra do phaûn öùng vôùi methyl iodide vaø sau ñoù thuûy giaûi muoái sulfonium vôùi
acetone loaõng.

Nhoùm alkyl ñôn giaûn ít ñöôïc duøng ñeå baûo veä alcohol mace daàu nhoùm naøy
ñöôïc ñöa vaøo khaù deã daøng ñeå baûo veä nhöng ñeå taùch noù ra can phaûi coù caùc taùc chaát
thaân ñieän töû maïnh nhö BBr3. Nhoùm t-butyl thöôøng ñöôïc ñöa vaøo do phaûn öùng cuûa
alcohol vôùi isobutylene coù xuùc taùc acid.

+
H
ROH + CH2 C(CH3)2 ROC(CH3)3
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 124

Nhoùm triphenylmethyl (Trityl, Tr) ñöôïc taùch ra döôùi ñieàu kieän nheï nhaøng
hôn nhoùm t-butyl neân ñöôïc söû duïng roäng raõi, nhaát laø duøng ñeå baûo veä OH cuûa
carbohydrate. Nhoùm naøy ñöôïc ñöa vaøo do phaûn öùng cuûa alcohol vôùi
triphenylmethyl chloride theo cô cheá SN1. Dung dòch acetic acid noùng cuõng ñuû ñeå
taùch nhoùm trityl.

Nhoùm benzyl cuõng ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä OH vì ñeå caét ñöùt C-O ether ñeå
taùch nhoùm baûo veä chæ can hydrogen giaûi xuùc taùc hoaëc khöû vôùi Na trong dung dòch
NH4OH. Nhoùm benzyl ñöôïc gaén vaøo alcohol do phaûn öùng cuûa benzyl alcohol vôùi
trichloroacetonitril cho ra trichloroacetinate ñeå hôïp chaát naøy taùc duïng vôùi alcohol.

CH2OH CH2O C CCl3

+ Cl3CCN NH

CH2O C CCl3 CH2OR

Cl3C C NH2
NH + ROH +
O

Silyl ether ñoùng vai troø raát quan troïng ñeå baûo veä nhoùm hydroxyl. Alcohol
ñöôïc chuyeån thaønh trimethylsilyl (TMS) ether do taùc duïng cuûa trimethylsilyl
chloride vôùi söï hieän dieän cuûa moät amine. t-Butyldimethylsilyl (TBDMS) ether vôùi
caáu truùc keành caøng töông ñoái beàn vôùi caùc phaûn öùng khöû hydride vaø oxy hoùa neân
cuõng ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä OH. Nhoùm TBDMS ñöôïc ñöa vaøo do taùc duïng cuûa
alcohol vôùi t-butyldimethylsilyl chloride hoaëc triflat vôùi chaát xuùc taùc amine tam,
sau ñoù chæ caàn thuûy giaûi ñeå taùch TBDMS.

Nhöõng nhoùm keành caøng hôn vaø beàn hôn TBDMS cuõng ñöôïc söû duïng nhö
nhoùm triisopropylsilyl (TIPS), triphenylsilyl (TPS) vaø t-butyldiphenylsilyl
(TBDPS).

Ñeå baûo veä caùc diol nhö 1,2 vaø 1,3-diol, phaûn öùng vôùi aldehyde hoaëc ketone
taïo ra acetal voøng thöôøng ñöôïc aùp duïng.

Thí duï :
R R
R CH CH R' +
H
+ CH3COCH3
OH OH O O

H3C CH3
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 125

Nhoùm isopropylene cuõng coù theå gaén vaøo do phaûn öùng xuùc taùc acid vôùi 2,2-
dimethoxypropane.

R
OCH3 +
R CH CH2OH H
+ CH3 C CH3 O O + 2 CH3OH
OH
OCH3 H3C CH3

Nhoùm ketal coù theå khaùng laïi caùc taùc nhaân thaân haïch vaø taùc nhaân kieàm
nhöng deã bò taùch ra do dung dòch acid.

Baûo veä alcohol do nhoùm ester ñoâi khi thuaän lôïi hôn acetal hoaëc ether, ñaëc
bieät ñoái vôùi caùc phaûn öùng oxy hoùa. Acetate vaø benzoate thoâng thöôøng ñöôïc söû
duïng vaø ñöa vaøo alcohol do phaûn öùng cuûa alcohol vôùi acetic anhydride vaø benzoyl
chloride coù söï hieän dieän cuûa pyridine hoaëc moät amine tam caáp laøm xuùc taùc. Duøng
N-acylimidazolide coù theå acyl hoùa OH tröïc tieáp khoâng caàn xuùc taùc vaø do coù tính
choïn loïc cao neân ñöôïc duøng cho nhöõng hôïp chaát coù chöùa nhieàu OH.

Ph O Ph O
Ph O O
O CHCl3 O
O + N HO
HO ∆ O
OH N OCH3
OCH3 O
Ph
(78%)

Nhoùm ester coù theå taùch ra deã daøng do phaûn öùng thuûy giaûi kieàm. Nhöng neáu
phaûn öùng thuûy giaûi kieàm khoâng thích hôïp, moät soá acyl ñaëc bieät khaùc caàn ñöôïc ñöa
vaøo ñeå sau ñoù taùch ra maø khoâng qua phaûn öùng thuûy giaûi kieàm. Thí duï
trichloroethyl carbonate ester ñöôïc ñöa vaøo vaø sau ñoù taùch ra do phaûn öùng khö vôùi
Zn.

RO C OCH2CCl3 Zn
ROH + CH2 CCl2 + CO 2
O

II. BAÛO VEÄ NHOÙM AMINO :

Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 126

Nhoùm amino nhaát vaø nhò coù tính thaân haïch vaø bò oxy hoùa deã daøng. Neáu caùc
tính chaát naøy cuûa nhoùm amino laøm caûn trôû phaàn naøo quaù trình toång hôïp, thì noù caàn
phaûi ñöôïc baûo veä.

Phöông phaùp thoâng thöôøng laø duøng phaûn öùng acyl hoùa, taùc chaát
carbobenzyloxy (Cbz) ñöôïc söû duïng raát roäng raûi vì noái C-O cuûa benzyloxy raát deã
bò caét ñöùt trong quaù trình hydrogen hoùa.

H2 / Pd
CH2OCNR2 [HOCNR2] CO2 + R2NH
O O

Nhoùm Cbz cuõng coù theå ñöôïc taùch ra do söï phoái hôïp cuûa moät Lewis acid nhö
BF3 vaø chaát thaân haïch nhö dimethyl sulfide hoaëc ethyl sulfide.

Nhoùm t-butoxycarbonyl (t-Boc) cuõng laø nhoùm baûo veä amine höõu hieäu.
Nhoùm baûo veä ñöôïc taùch ra vôùi trifluoroacetic acid hoaëc p-toluensulfonic acid.
Nhoùm t-butoxycarbonyl ñöôïc ñöa vaøo do phaûn öùng cuûa amine vôùi t-
butoxypyrocarbonate hay hoãn hôïp carbonate ester.

CN
(CH3)3COCOCOC(CH3)3 (CH3)3COCON CPh
O O O
t-Butoxypyrocarbonat e 2-(t-But oxycarbonyloxyimino)-2-phenylacet onit ril

Phthalimide ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä amine nhaát vì nhoùm naøy coù theå taùch ra
deã daøng vôùi hydrazine.

O O

NH
NR + NH2NH2 + RNH2
NH

O O

Phaûn öùng khöû vôùi NaBH4 trong ethanol loaõng cuõng taùch ñöôïc phthalimide.
Phaûn öùng bao goàm söï taïo thaønh moät o-hydroxymethylbenzamide trong giai ñoaïn
khöû.
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 127

O H OH
-
CHO
BH4
NR NR
NHR

O O O
-
BH4

CH2OH

O + RNH2
NHR

O O

Do khaû naêng huùt ñieän töû maïnh cuûa nhoùm trifluoromethyl,

trifluoroacetamide ñöôïc thuûy giaûi döôùi ñieàu kieän nheï nhaøng. Ñieàu naøy giuùp cho
nhoùm trifluoroacetyl ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä amine trong moät vaøi tröôøng hôïp.

Ar CH2 CH COOCH2CH3 Ba(OH)2 Ar CH2 CH COOH

NHCCF3 NH2
O

Amide cuõng coù theå taùch ra do phaûn öùng khöû töøng phaàn. Neáu phaûn öùng khöû
döøng laïi ôû giai ñoaïn carbinolamine, phaûn öùng thuûy phaân keá tieáp coù theå taùch nhoùm
baûo veä ñeå giaûi phoùng amine.

H
+
R2NCPh R2AlH H
R2NCPh RNH2 + PhCHO
O OAlR2 H2O

Trichloroacetamide coù theå taùch ra do NaBH4 trong alcohol theo cô cheá treân.
Benzamide vaø caùc amide ñôn giaûn coù theå taùch ra do phaûn öùng khöû töøng phaàn cuûa
diisobutyl nhoâm hydride.

Caùc daãn xuaát bis-silyl ñang ñöôïc söû duïng roäng raûi ñeå baûo veä amine nhaát.
Thí duï aniline ñöôïc chuyeån thaønh disilylazolidine.
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 128

H3C CH3
CsF , HMPA Si
ArNH2 + (CH3)2SiCH2CH2Si(CH3)2 Ar N
H H 100 oC Si
H3C H3

H3C CH3
(CH3)2SiH Si
(PPh3)3RhCl
ArNH2 + Ar N
Si
(CH3)2SiH
H3C H3

Thí duï : Baûo veä amine trong daõy toång hôïp peptide.

Polypeptide ñöôïc taïo thaønh do nhieàu aminoacid gioáng nhau hoaëc khaùc nhau
qua phaûn öùng taïo noái peptide –NH-CO-.

H2N CH C NH CH C NH CH C NH CH COOH
R1 O R2 O R3 O Rn

Theo phöông phaùp môùi toång hôïp polypeptide, nguyeân lieäu ñaàu laø acid
chloride cuûa moat aminoacid hoaëc moat nhoùm chöùc khaùc coù khaû naêng acyl hoùa
cao maø ñaàu amino ñaõ ñöôïc baûo veä.

Nhoùm amino cuûa acid chloride can phaûi ñöôïc baûo veä ñeå traùnh cho nhoùm
acid chloride acyl hoùa vaøo chính ñuoâi amino cuûa noù maø phaûi acyl hoùa phaân töû
aminoacid môùi ñöôïc ñöa vaøo. Trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta khoâng theå söû duïng
nhoùm acyl ñeå baûo veä amine, vì sau ñoù khi khöû nhoùm baûo veä acyl baèng phaûn öùng
thuûy phaân thì caùc noái peptide cuûa polypeptide cuõng bò ñöùt.

Ngöôøi ta thöôøng duøng caùc nhoùm baûo veä nhö CF3CO- do nhoùm naøy deã bò
khöû vôùi acid yeáu, hoaëc nhoùm C6H5CH2OCO- vì nhoùm naøy deã bò khöû do phaûn öùng
hydrogen hoùa xuùc taùc, hoaëc daãn xuaát nhoùm phthalyl C6H4(CO)2N- vì nhoùm naøy deã
bò khöû bôûi hydrazine.

Sau nay laø moät soá thí duï cuûa söï baûo veä nhoùm chöùc amine trong quaù trình
toång hôïp peptide vaø sau ñoù khöû nhoùm baûo veä.
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 129

Thí duï 1 :
a) Baûo veä nhoùm amino baèng benzyloxycarbonyl :

CH2OH + ClCOC2H5 CH2O C OC2H5 + HCl

O O
Benzyl alcohol Benzylethylcarbonat

CH2O C OC2H5 + H2N CH C OH CH2O C NH CH C OH + C2H5OH

O R O O R O
Aminoacid

b) Chuyeån nhoùm carboxyl thaønh nhoùm chöùc coù hoaït tính cao hôn (chuyeån thaønh
acid chloride) :
PCl5
CH2O C NH CH C OH CH2O C NH CH C Cl
O R O O R O

c) Gheùp caëp thaønh dipeptide :

CH2O C NH CH C Cl + H2N CH C OH CH2O C NH CH C NH CH C OH

O R O R' O O R O R' O

d) Khöû nhoùm baûo veä :

H2N CH C NH CH C OH

H2 / Pd R O R' O
CH2O C NH CH C NH CH C OH Dipeptide
O R O R' O
CH3 + CO2

Tieáp tuïc gioáng nhö treân ñeå cho ra tripeptide vaø polypeptide.

Thí duï 2 :
a) Baûo veä nhoùm amino baèng trifluoroacetyl :
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 130

(CF3CO)2O + H2N CH C OH CF3 C NH CH C OH

R O O R O
Aminoacid

b) Chuyeån nhoùm carboxyl thaønh nhoùm chöùc coù hoaït tính cao hôn (moat anhydride
coàng keành) :

(CH3)3N -+
CF3 C NH CH C OH CF3 C NH CH C O NH(CH3)3
O R O O R O

-+
CF3 C NH CH C O NH(CH3)3 + Cl C OCH2CH(CH3)2 CF3 C NH CH C O C OCH2CH(CH3)2
O R O O O R O O

c) Gheùp thaønh moät dipeptide :

CF3 C NH CH C O C OCH2CH(CH3)2 + H2N CH C OH

O R O O R' O

CF3 C NH CH C NH CH C OH + (CH3)2CHCH2OH + CO 2
O R O R' O

d) Khöû nhoùm baûo veä :

+
H3O
CF3 C NH CH C NH CH C OH H2N CH C NH CH C OH + CF3COOH
O R O R' O R O R' O
Dipeptide

Tieáp tuïc gioáng nhö treân ñeå cho tripeptide, tetrapeptide vaø polypeptide.

Thí duï 3 :
a) Baûo veä nhoùm amino döôùi daïng phthaloyl :
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 131

O O

O + H2N CH C OH N CH C OH + H2O
R O R O
O O

b) Chuyeån nhoùm chöùc carboxyl thaønh daãn xuaát acyl cuûa dicyclohexylisourea hoaït
ñoäng :

O O
NHC6H11
N CH C OH + C6H11N C NC6H11 N CH C O C
R O Dicylcohexylcarbodiimid R O NC6H11
O O

c) Gheùp thaønh moät dipeptide :

O
NHC6H11
N CH C O C + H2N CH C OH
R O NC6H11 R' O
O

N CH C NH CH C OH + C6H11NH C NHC6H11
R O R' O O
O Dicyclohexylurea

d) Khöû nhoùm baûo veä :

O O

NH2NH2 NH
N CH C NH CH C OH + H2N CH C NH CH C OH
NH
R O R' O R O R' O
O Dipeptide
O

Tieáp tuïc gioáng nhö treân ñeå cho ra tripeptide, tetrapeptide vaø polypeptide.
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 132

Trong tröôøng hôïp daây polypeptide chæ do moat aminoacid taïo thaønh,
phöông phaùp sau nay ñöôïc aùp duïng :

CH2O C Cl + H2N CH C OH CH2O C NH CH C OH

O R O O R O

PCl3
O
R
∆
CH2Cl + O CH2O C NH CH C Cl
HN
O R O
O

Anhydrid voøng khi ñun noùng ñöôïc môû voøng phoùng thích CO2 vaø ña phaân
hoùa.

O
R
∆
n O H2N CH C ( NH CH C )n- OH + n CO 2
1
HN H2O R O R O
O

Ghi chuù :
1. Gioáng nhö caùc aminoacid, polypeptide coù tính löôõng tính vaø moãi
polypeptide coù ñieåm ñaúng ñieän rieâng.
2. Moät soá polypeptide coù taùc duïng sinh lyù quan troïng ñeán cô theå soáng.

Thí duï : Glutathion ñoùng vai troø quan troïng trong söï oxy hoùa - khöû trong
cô theå laø moat tripeptide coù chöùa ba aminoacid laø glycine, glutamic acid vaø
cystein.

HO C CH CH2CH2 C NH CH C NH CH2 C OH
O NH2 O CH2 O O
SH
Glutathion
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 133

Trong hoùa hoïc protein vaø polypeptide, coâng thöùc phaân töû ñöôïc vieát baèng
teân vieát taét cuûa caùc aminoacid lieân keát vôùi nhau.

Thí duï : Glutathion ñöôïc vieát laø : Glu – Cys – Gly.

Gramicidine laø moat chaát khaùng sinh ñöôïc ghi laø :

Val Orn Leu Phe Pro

Pro Phe Leu Orn Val

Trong ñoù Val chæ valine, Orn chæ ornitine, Leu chæ leucine, Phe chæ
phenylalanine vaø Pro chæ praline.

III. BAÛO VEÄ NHOÙM CARBONYL

Phöông phaùp toång quaùt baûo veä aldehyde vaø ketone ñoái vôùi phaûn öùng coäng
thaân haïch vaø phaûn öùng khöû laø chuyeån caùc nhoùm carbonyl naøy thaønh acetal vaø
ketal vôùi ethylene glycol.

R + R O
H
C O + HOCH2CH2OH C + H2O
R' R' O
Dioxolane

Scandium triflate (trifluoromethylsulfonate) laø chaát xuùc taùc höõu hieäu ñeå
ñieàu cheá dioxolane.

Dimethyl hoaëc diethyl acetal vaø ketal coù theå ñieàu cheá moät caùch thuaän lôïi
do phaûn öùng trao ñoåi xuùc taùc acid vôùi moät ester hoaëc moätketal nhö 2,2-
dimethoxypropane.

+
OCH3
H
R C R' + CH(OCH3)3 R C R' + HCOOCH3
O Orthoester OCH3
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 134

+
OCH3
H (CH3)2C O
R C R' + (CH3O)2C(CH3)2 R C R' +
O OCH3

Acetal vaø ketal ñöôïc ñieàu cheá moät caùch raát eâm dòu do taùc duïng cuûa hôïp
chaát carbonyl vôùi alkoxytrimethylsilane, söû duïng trimethylsilyl triflate laøm xuùc
taùc.

(CH3)3SiO 2SCF3
R2C O + 2 R'OSi(CH3)3 R2C(OR')2 + (CH3)3SiOSi(CH3)3

Dioxolane vaø caùc ketal acetal khaùc thöôøng raát beàn ñoái vôùi caùc taùc nhaân
thaân haïch maïnh bao goàm caùc taùc nhaân cô – kim vaù caùc phaûn öùng chuyeån nhöôïng
hydride. Nhoùm baûo veä carbonyl ñöôïc khöû deã daøng do phaûn öùng thuûy phaân acid
gioáng nhö phaûn öùng thuûy phaân acetal.

Neáu nhoùm baûo veä carbonyl can ñöôïc taùch ra maø khoâng phaûi qua phaûn öùng
thuûy phaân acid, ngöôøi ta thöôøng söû duïng moät β-haloalcohol nhö 3-bromo-1,2-
dihydroxypropane hoaëc 2,2,2-trichloroethanol ñeå taïo ra acetal. Caùc nhoùm baûo veä
naøy coù theå taùch ra do phaûn öùng khöû vôùi Zn theo cô cheá khöû β.

R
O
Zn
BrCH2 R R2C O + HOCH2CH CH2
O

OCH2CCl3
Zn R C R'
R C R' + CH2 CCl2
THF O
OCH2CCl3

Nhoùm baûo veä carbonyl khaùc laø daãn xuaát 1,3-oxathiolane ñöôïc ñieàu cheá do
taùc duïng cuûa carbonyl vôùi mercaptoethanol, xuùc taùc acid hoaëc BF3. Nhoùm baûo veä
ñöôïc taùch ra do taùc duïng cuûa Ni Raney trong alcohol hoaëc do taùc nhaân halogen
hoùa nheï nhö chloramines T. Taùc nhaân naøy oxy hoùa S thaønh muoái chlorosulfonium
nhaèm ñeå hoaït hoùa voøng cho phaûn öùng thuûy phaân môû voøng keát tieáp.
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 135

R O Cl R O
- H2O
C + H3C SO 2N C R2C O
+ +
R S Na R S
Chloramine T X
- -
X : Cl hoaëc NSO2Ar

Dithioketal, ñaëc bieät dithiolane vaø dithiane voøng, cuõng raát höõu hieäu ñeå baûo
veä carbonyl. Caùc hôïp chaát naøy ñöôïc ñieàu cheá do taùc duïng cuûa dithiol töông öùng
vôùi xuùc taùc Lewis acid nhö BF3 hoaëc (CF3SO3)2Mg hay (CF3SO3)2Zn. Bis-
trimethylsilyl sulfate vôùi söï hieän dieän cuûa SiO2 cuõng ñöôïc söû duïng ñeå ñieàu cheá
dithiolane.

Caùc nhoùm baûo veä dithioacetal hoaëc ketal coù theå taùch ra do caùc taùc chaát oxy
+
hoùa X ñeå hoaït hoùa cho phaûn öùng thuûy phaân.

+ + H2O
R2C(SR')2 + X R2C SR' R2C S R' R2C SR' R2C O
+
SR' OH
X

IV. BAÛO VEÄ NHOÙM ACID

Neáu chæ coù OH cuûa COOH can ñöôïc baûo veä thì coù theå söû duïng phaûn öùng
ester hoùa, ñeå sau ñoù thuûy phaân trong moâi tröôøng kieàm ñeå taùi sinh laïi acid. Neáu can
phaûi traùnh caùc ñieàu kieän cuûa phaûn öùng thuûy phaân trong moâi tröôøng kieàm, coù theå söû
duïng t-butyl ester, vì ester naøy thuûy phaân deã daøng trong moâi tröôøng acid, hoaëc
2,2,2-trichloroethyl ester, vì ester naøy bò phaân tích do taùc duïng khöû cuûa Zn. Moät soá
ester khaùc coù theå bò khöû do TBAF khan.

Ñeå baûo veä phaàn carbonyl cuûa COOH, ngöôøi ta coù theå chuyeån nhoùm chöùc
naøy thaønh daãn xuaát oxazoline, thoâng thöôøng nhaát laø daãn xuaát 4,4-dimethyl ñöôïc
ñieàu cheá do taùc duïng cuûa acid vôùi 2-amino-2-methylpropanol hoaëc 2,2-
dimethylaziridine.
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 136

CH3
N
RCOOH + HOCH2C(CH3)2 R C CH3
NH2 O
2-Amino-2-methylpropanol 1-Oxazoline

H3C CH3 CH3

H3C CH3 + O
H CH3
RCOOH + R C N R C
HN N
O
2,2-Dimethylaziridine

Caùc daãn xuaát dò hoaøn naøy baûo veä acid ñoái vôùi taùc chaát Grignard vaø caùc taùc
chaát cung caáp hydride.

Acid coù theå taùi sinh do phaûn öùng thuûy phaân acid hoaëc chuyeån thaønh ester do
phaûn öùng xuùc taùc acid vôùi moät alcohol thích hôïp.

Carboxilic acid cuõng coù theå ñöôïc baûo veä döôùi daïng moät orthoester. Caùc
orthoester daãn xuaát töø alcohol ñôn giaûn deã daøng bò thuûy phaân vaø orthoester thoâng
duïng nhaát ñeå baûo veä acid laø 4-methyl-2,6,7-trioxabicyclo[2.2.2]octane.

Caùc orthoester nhò hoaøn naøy coù theå ñöôïc ñieàu cheá do phaûn öùng trao ñoåi vôùi
moät soá orthoester khaùc, hoaëc do phaûn öùng vôùi iminoether, hay do phaûn öùng
chuyeån vò cuûa ester daãn xuaát töø 3-hydroxymethyl-3-methyloxetane.

(HOCH2)3CCH3
RC(OCH3)3

(HOCH2)3CCH3 O
RCOR' O
R CH3
NH
O
CH3
RCHCH2 BF3
O O

Caùc phöông phaùp baûo veä vaø khöû nhoùm baûo veä cuûa acid khoâng thuaän lôïi
baèng cuûa alcohol vaø aldehyde. Nhö theá, neáu can phaûi baûo veä acid, ngöôøi ta thöôøng
chuyeån acid naøy thaønh aldehyde hoaëc keton hay alcohol, vaø sau khi phaûn öùng keát
thuùc thì tieán haønh oxy hoùa ñeå taùi sinh acid trôû laïi.
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 137

BAØI TAÄP

Baøi 1 : Haõy choïn phöông phaùp toát nhaát ñeå baûo veä nhoùm OH cuûa caùc chaát trong
caùc chuyeån hoùa sau :
a) HOCH2C(CH3)2CH2Br HOCH2C(CH3)2CH2D

b) HOCH2C CH HOCH2C CCH3

c) H2C CHC(CH3)2OH BrCH2CH2C(CH3)2OH

Baøi 2 : Töø 1,3-propandithiol, formaldehyde, caùc taùc chaát höõu cô can thieát, cuøng
vôùi n-BuLi laøm xuùc taùc base, haõy toång hôïp caùc chaát sau :
a) (CH3)2CHCH2CHO
b) PhCH2CHO
c) Cyclopentylcarbaldehyde
d) Diethyl ketone
e) Ethyl isopropyl ketone
f) Acetophenon

Baøi 3 : Haõy toång hôïp PhCH2CHOHCH2CH2COCH3 töø PhCH2CHO vaø

BrCH2CH2COCH3.

Baøi 4 : Haõy xaùc ñònh caáu truùc cuûa caùc chaát töø A ñeán E trong chuoãi caùc phaûn öùng
sau :
Zn CrO3 / Py HOCH2CH2OH
A B C
BrCH2COOEt + (CH3)2CHCH2CHO

LiAlH4

+
H3O
E D

Baøi 5 : Haõy toång hôïp cyclohexancarbaldehyde töø caùc hôïp chaát maïch thaúng.

Baøi 6 : Haõy tieán haønh monobrom hoùa vaø mononitro hoùa aniline.

Baøi 7 : Moät sinh vieân tieán haønh toång hôïp o-methoxybenzyl alcohol töø o-cresol
theo chuoãi phaûn öùng sau :
Giaùo trình Toång hôïp Hoùa Höõu cô 138

CH3 COOH COOCH3

OH OH OCH3
Na2Cr2O 7 CH2N 2 dö

H2SO4 ether

1. LiAlH4 / ether
2. H+

CH2OH
OCH3

nhöng laïi khoâng ñaït ñöôïc hieäu quaû. Baïn haõy neâu ñieåm sai trong chuoãi toång hôïp
treân.

Baøi 8 : Haõy tieán haønh chuyeån hoùa sau :

COOH CH2CH2NH2

HO OH HO OH
OH OH