Tower 7 Manual MAK

Tower 7
Програм за статичка и динамичка анализа на конструкциите
Упатство за работа со програмот

[aжурирано за Build 7041]
Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Содржина
1. ВОВЕД ....................................................................................................... 1
1.1 Потребна конфигурација на компјутерот .................................................. 1
1.2 Инсталирање на програмот ..................................................................... 6
1.2.1 Поединечна инсталација на програмот ....................................................... 6
1.2.2 Мрежна инсталација ............................................................................... 14
1.3 Де – инсталација на програмот .............................................................. 21
1.4 Придвижување на програмот ................................................................. 22
1.5 Основна концепција и организација на програмот .................................. 23
2. ГРАФИЧКИ INTERFEJS ............................................................................. 24

2.1 Изглед на екранот ................................................................................ 24
2.2 Распоред и големина на прозорот за цртање .......................................... 26
2.3 Работа со прозорците............................................................................ 29
2.4 Активирање на наредби ........................................................................ 31
2.4.1 Повторување и прекинување на наредбите .............................................. 32
2.4.2 Избор на подкоманди од командната линија ............................................. 32
2.4.3 Транспарентни наредби .......................................................................... 33
2.4.4 Работа со дијалог box-овите .................................................................... 33
2.5 Избор на точки ..................................................................................... 43
2.5.1 Слободен избор на точки ........................................................................ 46
2.5.2 Ортогонален и поларен избор на точки .................................................... 46
2.5.3 Релативно внесување на точки со задавање на една координата ............... 49
2.5.4 Избор на точки со задавање на координати ............................................. 49
2.5.5 Избор на точки со прецизно погодување (ОСНАП - критериуми) ................ 51
2.5.6 Избор на точките со селектирање ............................................................ 55
2.6 Цртање на полигонална линија ............................................................. 55
2.6.1 Цртање на произволна полигонална линија ............................................. 56
2.6.2 Цртање на правоаголник......................................................................... 57
2.6.3 Цртање на круг ...................................................................................... 60
2.6.4 Поставување на полилинии по ободот на исцртаната контура ................... 61
2.6.5 Офсет .................................................................................................... 61
2.7 Зумирање на делови од цртежот ............................................................ 62
2.7.1 Зум прозор ............................................................................................. 63
2.7.2 Зум предходен ....................................................................................... 63
2.7.3 Зум помести ........................................................................................... 63

2.7.4 Динамичен зум ....................................................................................... 64
2.7.5 Зум се .................................................................................................... 65
2.7.6 Динамичен зум на тркалото од маусот...................................................... 65
2.8 Селектирање на елементите на цртежот................................................. 65
2.9 Команди за манипулација со елементите на цртежот .............................. 75
2.9.1 Бришење ............................................................................................... 75
2.9.2 Копирање .............................................................................................. 75
2.9.3 Копирање во низа (Array) ....................................................................... 76
2.9.4 Огледало (Mirror) .................................................................................... 79
2.9.5 Ротација ................................................................................................ 79
2.9.6 Поместување .......................................................................................... 80
2.9.7 Скратување (TRIM) ................................................................................. 80
2.9.8 Продолжување (Extend) .......................................................................... 81
2.9.9 Растегнување (Stretch) ........................................................................... 81
2.9.10 3Д Копирање во низа (3Д Array) .............................................................. 82
2.9.11 3Д Огледало ........................................................................................... 83
2.9.12 3Д Ротација ............................................................................................ 83
2.9.13 Обновување на цртежот (Назад/Напред) .................................................. 84
2.9.14 Спојување на контури ............................................................................. 84
2.9.15 Разделување на контури ......................................................................... 85
2.10 Видливост ............................................................................................ 86
2.10.1 Подесување на видливоста по типовите на елементите (Видливост) .......... 86
2.10.2 Подесување на видливоста со селектирање (Сокривање)......................... 100
2.11 Команди за работа со нивоа (мени “Ниво”) ........................................... 104
2.11.1 Едитирање на нивоа (Edit) ..................................................................... 105
2.11.2 Избор на тековно ниво ........................................................................... 108
2.11.3 Локален координатен систем на нивоата ................................................. 110
2.11.4 Уфрлување на претходно креираните таваници на ниво (Уфрли) .............. 110
2.11.5 Промена на геометријата на таваницата (Промена).................................. 112
2.11.6 Експорт на делот на конструкцијата во нов модел (Експорт) .................... 114
2.11.7 Генерирање на просторниот модел (Генерирање) .................................... 116
2.12 Команди за работа со рамки (“мени “Диспозиција”) .............................. 118
2.12.1 Креирање на нова рамка (Нова) ............................................................. 119
2.12.2 Промена на име на рамка (Преименувај) ................................................. 120
2.12.3 Избор на тековна рамка ......................................................................... 122
2.12.4 Локален координатен систем на рамот .................................................... 123
2.12.5 Цилиндрични рамки ............................................................................... 124
2.12.6 Команди за манипулација со рамките ..................................................... 128

2.12.7 Генерирање на рамките ......................................................................... 128
2.13 3Д Графичка контрола (мени “3Д поглед”) ........................................... 129
2.13.1 Ротација на изометрискиот поглед (Ротирање на објект) .......................... 130
2.13.2 Рендиран поглед на моделот (Рендер) ..................................................... 130
2.13.3 Поглед со камера (Камера) .................................................................... 131
2.13.4 Промена на положбата на камерата (Положба на камера) ........................ 132
2.13.5 Ортогонални проекции на изометрискиот поглед ..................................... 134
2.13.6 Положба на тековниот 2Д приказ (“Тековен 2Д поглед”) .......................... 135
2.13.7 Само тековен 2Д поглед ......................................................................... 136
2.14 Команди за промена на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”
(мени “2Д поглед)............................................................................... 137
2.14.1 Дефинирање на погледот ....................................................................... 137
2.14.2 Сложен поглед (Едитирање листа на погледи) ......................................... 139
2.14.3 Избор на тековен помошен поглед .......................................................... 142
2.14.4 Избор на поглед (Ctrl+W) ....................................................................... 143
2.14.5 Експорт на склопови во рамнински модел (Експорт) ................................ 144
2.14.6 Проекции на дефинираните погледи ....................................................... 145
2.14.7 Избор на точки во дефинираните погледи ............................................... 146
2.14.8 Видливост на проектираните таваници.................................................... 146
2.14.9 Прикажување историја на погледи ......................................................... 150
3. ВНЕСУВАЊЕ НА ПОДАТОЦИ .................................................................. 151

3.1 Конструкција ...................................................................................... 151
3.1.1 Плоча/Ѕид ............................................................................................. 155
3.1.2 Отвори .................................................................................................. 162
3.1.3 Гранични услови ................................................................................... 163
3.1.4 Греда .................................................................................................... 177
3.1.5 Ослободување од влијанијата ................................................................ 225
3.1.6 Средување околу ослободување на влијанијата ...................................... 233
3.1.7 Разидување на гредите .......................................................................... 234
3.1.8 База со масивни и тенкоѕидни пресеци ................................................... 235
3.1.9 Генерирање на носачи од тенкоѕидни пресеци ........................................ 240
3.1.10 Површинска потпора ............................................................................. 243
3.1.11 Линиска потпора ................................................................................... 246
3.1.12 Точкаста потпора .................................................................................. 250
3.1.13 Криви површини .................................................................................... 257
3.1.13.1 Сфера ............................................................................................... 260
3.1.13.2 Конус ................................................................................................ 261
3.1.13.3 Свод .................................................................................................. 261

3.1.13.4 Спирала ............................................................................................ 262
3.1.13.5 Постоечка површина .......................................................................... 263
3.1.13.6 Едитирање на површина ..................................................................... 264
3.1.14 Фаза на градењето ................................................................................ 267
3.1.14.1 Дефинирање на фазите на градењето ................................................. 272
3.1.14.2 Промена на фазата на градење ........................................................... 274
3.1.15 Врска .................................................................................................... 285
3.2 Оптоварување .................................................................................... 287
3.2.1 Дефинирање на случаевите на оптоварување ......................................... 290
3.2.2 Дефинирање на комбинациите на оптоварувања ..................................... 294
3.2.3 Површинско оптоварување .................................................................... 306
3.2.3.1 Површинско оптоварување на еволуираните површини ........................ 314
3.2.4 Линиско оптоварување .......................................................................... 323
3.2.5 Точкасто оптоварување ......................................................................... 329
3.2.6 Поместување на потпорите .................................................................... 331
3.2.7 Температурни влијанија во плочата ........................................................ 332
3.2.8 Температурни влијанија во гредата ........................................................ 333
3.2.9 Аксијално напрегање ............................................................................. 334
3.2.10 Подвижно оптоварување ........................................................................ 337
3.2.11 Инфлуентна линија ................................................................................ 350
3.2.12 Преднапрегање ..................................................................................... 352
3.2.12.1 Дефинирање на краевите на зададената линија на преднапрегање ....... 359
3.2.12.2 Загуби на силата од преднапрегање .................................................... 360
3.2.13 Резултанта ............................................................................................ 362
3.2.14 Kонвертор на оптоварување ................................................................... 363
3.3 Промена и контола на претходно внесените подаоци ............................ 367
3.3.1 Промена на сетови................................................................................. 367
3.3.2 Промена на локалниот координатен систем на линиските елементи
(Промена Л.К.С.) ................................................................................... 370
3.3.3 Промена на локалниот координатен систем на точкастите потпори ........... 373
3.3.4 Контрола на сетови ............................................................................... 375
3.3.5 Контрола на внесени податоци ............................................................... 383
3.3.6 Контрола на геометријата ...................................................................... 390
3.3.7 Промена на дијагоналите на површинските ентитети ............................... 395
3.3.8 Информации.......................................................................................... 397
3.4 Команди за внесување на елементи на цртежот кои не се дел од
конструкцијата ................................................................................... 400
3.4.1 Помошни оски ....................................................................................... 401
3.4.1.1 Поставување на оските ...................................................................... 405

3.4.1.2 Бришење на оските ............................................................................ 406
3.4.1.3 Промена на растојанието помеѓу оските .............................................. 407
3.4.1.4 Поместување на оските ...................................................................... 407
3.4.1.5 Промена на име на оска ..................................................................... 408
3.4.1.6 Автоматско генерирање на оски .......................................................... 410
3.4.2 Избор на “слој” за цртање ...................................................................... 410
3.4.3 Цртање на помошните линии .................................................................. 411
3.4.4 Испишување на текстовите .................................................................... 411
3.4.5 Котирање на цртежите ........................................................................... 413
3.4.6 Ознака на позиција ............................................................................... 415
3.4.6.1 План на позиции ................................................................................ 416
3.4.6.2 Генерирање на план на позиции ......................................................... 418
3.5 Подесување на параметрите кои програмот ги користи во својата работа
(мени “Конфигурација”) ...................................................................... 423
3.5.1 Параметри ............................................................................................ 423
3.5.2 Функционалност .................................................................................... 432
3.5.3 Икони ................................................................................................... 444
3.5.4 Кратенки............................................................................................... 448
3.5.5 Извоз на конфигурациони фајлови ......................................................... 451
3.5.6 Увоз на конфигурациони фајлови ........................................................... 452
3.6 Команди за работа со датотеките ......................................................... 453
3.6.1 Отворање на нова датотека (Нова) ......................................................... 453
3.6.2 Отварање на датотеките (Отвори) .......................................................... 454
3.6.3 Снимање на измените на цртежот (Сними) .............................................. 456
3.6.4 Снимање на датотеки под друго име (Сними како) ................................... 456
3.6.5 Импорт ................................................................................................. 457
3.6.6 Вчитување на цртежот од AutoCAD (DXF Импорт) .................................... 460
3.6.7 Експорт на геометрија во DXF формат (DXF Експорт) ............................... 463
3.6.8 Податоци за проектот ............................................................................ 463
3.6.9 Крај на работата со програмот................................................................ 467
3.7 Преоѓање во другите модули на програмот........................................... 467
4. ФОРМИРАЊЕ НА МРЕЖАТА НА КОНЕЧНИ ЕЛЕМЕНТИ .......................... 468

4.1 Основни појмови ................................................................................ 468
4.2 Генерирање на мрежата на конечни елементи ...................................... 469
4.3 Грешки кои го прекинуваат процесот на генерирање ............................ 472
4.4 Оценување на квалитетот на изгенерираната мрежа
на конечни елементи .......................................................................... 474
4.5 Корекција на генерираната мрежа на конечни елементи ....................... 475

4.5.1 Згуснување на мрежата ......................................................................... 475
4.5.2 Проретчување ....................................................................................... 477
4.5.3 Поместување на јазлите ......................................................................... 478
4.6 Поделба на гредите кои се наоѓаат надвор од плочите
(Поделба на гредите надвор од плочите) ............................................. 479
4.7 Останатите наредби ............................................................................ 481
5. ПРЕСМЕТКА НА СТАБИЛНОСТА ............................................................. 482
6. МОДАЛНА АНАЛИЗА.............................................................................. 487

6.1 Пресметка .......................................................................................... 487
6.2 Грешки кои го прекинуваат процесот на пресметката ........................... 494
6.3 Избор на тековниот тон ....................................................................... 495
6.4 Приказ на тековниот тон ..................................................................... 497
6.5 Анимација на тековниот тон ................................................................ 498
6.6 Контрола на поставените маси (Маси) .................................................. 499
7. ПРЕСМЕТКА НА МОДЕЛОТ ..................................................................... 505

7.1 Намена и опис на работата на модулот ................................................ 505
7.2 Грешки кои го прекинуваат процесот на пресметката ........................... 508
7.3 Начин на пресметката ......................................................................... 510
7.3.1 Теорија од I-ви ред ................................................................................ 511
7.3.2 Теорија од II-ри ред .............................................................................. 511
7.3.3 Пресметка на модели со нелинеарни елементи ........................................ 512
7.3.4 Сеизмичка пресметка ............................................................................. 513
7.3.4.1 ЕВРОКОД ........................................................................................... 517
7.3.4.2 ЈУС (Еквивалентно статичко оптоварување) ......................................... 526
7.3.4.3 ЈУС (Мулти модална анализа) ............................................................. 530
7.3.4.4 Руски прописи (СНИП) ........................................................................ 533
7.3.4.5 Бугарски прописи (БДС НПССЗР-2012) ................................................ 537
7.3.4.6 Швајцарски прописи (СИА) ................................................................. 540
7.3.4.7 Произволна спектрална крива ............................................................ 544
8. ОБРАБОТКА НА РЕЗУЛТАТИ ОД ПРЕСМЕТКАТА .................................... 547

8.1 Намена и опис на работа на модулот ................................................... 547
8.2 Избор на тековниот случај на оптоварување ........................................ 552
8.2.1 Креирање на СРСС комбинации .............................................................. 554
8.2.2 Креирање на комбинациите ................................................................... 556
8.2.3 Анвелопа на влијание ............................................................................ 556

8.3 Приказ на деформиран модел .............................................................. 559
8.4 Сума на реакции ................................................................................ 561
8.5 Влијанија во плоча-ѕид ....................................................................... 561
8.5.1 Обележување на изолиниите (Легенда) .................................................. 574
8.5.2 Влијанија во произволен пресек (Пресек) ............................................... 576
8.5.3 Влијание во плочи за зададениот ЛКС .................................................... 582
8.5.4 Релативен угиб на плочите ..................................................................... 585
8.5.5 Дополнително котирање на влијанијата во површинските ентитети .......... 588
8.6 Влијанија во гредите .......................................................................... 589
8.6.1 Поединечни дијаграми ........................................................................... 590
8.6.2 Дијаграми по сите греди ........................................................................ 598
8.6.3 Дијаграми во попречниот пресек ............................................................ 600
8.6.4 Приказ на влијанијата во гредите по пат на изолинии (Легенда) .............. 604
8.6.5 Дополнително котирање на влијанијата во линиските ентитети ................ 607
8.6.6 Релативен угиб на греда ........................................................................ 608
8.7 Влијанија во површинските потпори (почва) ........................................ 611
8.7.1 Резултанта на површинската потпора ..................................................... 612
8.8 Влијанија во линиските потпори .......................................................... 616
8.9 Реакции на потпорите ......................................................................... 618
8.10 Влијанија во индиректните елементи ................................................... 622
8.11 Редуктор ............................................................................................ 627
8.11.1 Креирање на редуктор ........................................................................... 627
8.11.2 Влијанија во редукторот ........................................................................ 629
8.12 Инфлуентна линија ............................................................................. 631
8.13 Скалирање на влијанијата .................................................................. 638
8.14 Скалирање на размерите на дијаграмот ............................................... 639
6.15 Предмер............................................................................................. 640
8.16 Текстуален приказ на резултатите од статичката пресметка .................. 645
8.17 Генерирање на извештај за група на ентитети ...................................... 656
8.18 Моментно отстранување на прикажаните влијанија од екранот (Ресет) .. 667
8.19 Нумерирање на јазлите од мрежата на конечни елементи ..................... 667
8.20 Контрола на сетови............................................................................. 667
8.21 Креирање на проектната документација .............................................. 670
8.21.1 Експорт на графичките блокови ............................................................. 671
8.21.2 Експорт на блоковите од дијалог box-oвите ............................................. 679
8.21.3 Дефинирање на форматот на хартијата (Формат на хартијата) ................. 679
8.21.4 Структура на графичкиот документ ......................................................... 700

8.21.5 Генерирање на текстуалните извештаи ................................................... 702
8.21.6 Команди за работа со блоковите во стеблото ........................................... 718
8.21.7 Потписи на графичките блокови ............................................................. 732
8.21.8 Команди за работа со листовите хартија ................................................. 733
8.21.9 Прекршување на страните во проектната документација ......................... 736
8.21.10 Команди за работа со графичките блокови на хартија.............................. 737
8.21.11 Импорт на графички блокови и текстуални извештаи од други проекти..... 744
8.21.12 Снимање на проектната документација ................................................... 745
8.21.13 Печатење на проектната документација .................................................. 746
8.21.14 Експорт во RTF ...................................................................................... 746
8.21.15 Враќање во модулот за обработка на резултатите на пресметката ............ 747
8.21.16 Поправка на оштетени документи ........................................................... 748
8.21.17 Тековен јазик на извештајот .................................................................. 748
8.21.18 Експорт на блок во клипборд ................................................................. 749
8.21.19 Експорт на видливиот дел од блокот во клипборд .................................... 750
8.21.20 Експорт на блокот во Битмап или AutoCAD.DXF ....................................... 750
8.21.21 Експорт на текстуални резултати во фајл со екстензија “*.txt” ................. 753
8.21.22 Директно печатење на поединечните цртежи .......................................... 754
9. Димензионирање на бетонски пресеци ............................................... 756

9.1 Избор на прописите за димензионирање (Прописи) .............................. 756
9.2 Дефинирање на шемата на комбинирање на оптоварувањето................ 758
9.3 Димензионирање на плочи .................................................................. 766
9.3.1 Влезни податоци ................................................................................... 767
9.3.1.1 Влезни податоци - Глобални ............................................................... 767
9.3.1.2 Влезни податоци – Локални ................................................................ 770
9.3.2 Пресметка на потребната арматура ......................................................... 773
9.3.3 Приказ на резултатот на димензионирање .............................................. 774
9.3.4 Усвојување на арматурата ...................................................................... 787
9.3.5 Автоматско генерирање на областа со усвоена арматура во плочите ........ 798
9.3.6 Манипулација со областите на армирање ................................................ 800
9.3.7 Креирање на текстуалниот извештај ....................................................... 802
9.3.8 Ekспорт на усвоената арматура во ArmCAD ............................................. 806
9.3.9 Пресметка на пукнатините во плочите .................................................... 809
9.3.10 Пресметка на угибот во плочите ............................................................. 812
9.3.11 Koнтрола на плочите на пробивање ........................................................ 816
9.4 Димензионирање на греди .................................................................. 831
9.4.1 Влезни податоци ................................................................................... 831

9.4.1.1 Влезни податоци – Глобални .............................................................. 832
9.4.1.2 Влезни податоци – Локални ................................................................ 839
9.4.2 Пресметка на потребна арматура ............................................................ 848
9.4.3 Приказ на резултати од димензионирањето ............................................. 849
9.4.4 Усвојување на арматурата ...................................................................... 851
9.4.5 Креирање на текстуалниот извештај ....................................................... 891
9.4.6 Експорт на усвоената арматура во ArmCAD ............................................. 895
9.4.7 Пресметка на пукнатините во гредите ..................................................... 900
9.4.8 Пресметка на угибот во гредите ............................................................. 901
9.4.9 Приказ на пукнатините и угибите во гредите ........................................... 902
9.4.10 Интеракционен дијаграм на гредата ....................................................... 905
9.5 Димензионирање на сеизмички ѕидови ................................................ 913
9.6 Димензионирање на низа од ѕидови .................................................... 928
9.7 Пресметка на пресек........................................................................... 935
9.8 Контрола на напрегањето во ѕиданите ѕидови ...................................... 938
10. Димензионирање на челични пресеци .............................................. 943

10.1 Избор на прописи за димензионирање ................................................. 944
10.2 Меродавно оптоварување ................................................................... 945
10.3 Контрола на напони ............................................................................ 949
10.4 Влезни податоци ................................................................................ 952
10.5 Контрола на стабилност ...................................................................... 956
10.6 Приказ на резултататите ..................................................................... 956
10.7 Извештај ............................................................................................ 960
10.8 Извештај за еден пресек ..................................................................... 963
10.9 Контрола на стабилност за поединечен стап ......................................... 963
11. Димензионирање на дрвените конструкции ...................................... 966

11.1 Избор на прописи за димензионирање ................................................. 967
11.2 Меродавно оптоварување ................................................................... 971
11.3 Влезни податоци ................................................................................ 976
11.4 Контрола на стабилност ...................................................................... 983
11.5 Приказ на резултатите ........................................................................ 993
11.6 Извештај ............................................................................................ 997
11.7 Извештај за еден пресек ..................................................................... 999
10.8 Контрола на стабилност за поединечен стап ....................................... 1000

1
1. ВОВЕД
1.1 Потребна конфигурација на компјутерот
Програмот Tower 7 е потполно самостоен графички програм кој работи под
оперативниот систем: Windows XP, Windows Vista и Windows 7. Минималната
конфигурација на компјутерот практично е одредена со минималните потреби на овие
оперативни системи, па програмот ќе работи на сите компјутери на кои се инсталирани и
работат овие оперативни системи. Меѓутоа за поозбилна работа со програмот потребно е
да се има што повеќе расположлива RAM меморија.
Простор на дискот
Самиот програм по инсталацијата на дискот зафаќа околу 50 MB простор, а тоа воедно е и

теоретскиот минимум на потребниот слободен простор. Меѓутоа за самата работа на
програмата ќе биде потребно значително повеќе простор и неговата големина зависи од
големината и бројот на проблемите кои ќе се пресметуваат. Големината на слободниот
простор на дискот влијае и на вкупната расположлива виртуелна меморија на компјутерот
за која повеќе ќе биде кажано во понатамошниот дел од текстот.
Меморија
Во Windows , програмите за својата работа користат т.н. виртуелна меморија. Виртуелната

меморија се состои од: RAM (стандардна оперативна меморија на компјутерот) и т.н.
“swap file” – резервиран простор на дискот. Поради релативно малиот капацитет на
оперативната меморија “Windows” автоматски резервира одреден простор на дискот
(“swap file”), кој физички представува зголемување на оперативната меморија. Тие две
мемории работат заедно и представуваат една целина – виртуелна меморија.
Со оглед дека RAM меморијата е особено брза, се наметнува заклучокот дека на

компјутерот со повеќе RAM меморија работата со програмот ќе биде побрза и покомотна.
Како што веќе рековме на почетокот на упатството за озбилна работа со програмот,
компјутерот би требало да има минимум 1 GB RAM меморија, а пожелно би било да има и
повеќе.
Потребната вкупна количина виртуелна меморија за работа со програмот зависи

исклучиво од сложеноста и големината на проблемите кои ги решаваме. Бидејќи на
програмот му е потребна најголема количина на слободна виртуелна меморија при
пресметувањето на влијанието со методот на конечни елементи, може да Ви се случи да
по активирањето на пресметката програмот издаде опомена дека нема доволно виртуелна
меморија. Бидејќи количината на RAM меморијата е фиксна, односно ја има толку колку
што е вградена во компјутерот, практично големината на виртуелната меморија ќе зависи
исклучиво од слободниот простор на дискот и решението за ваквиот проблем е во
резервирањето на поголем простор на дискот за “swap file”. Ако дискот има повеќе делови
или на компјутерот постојат повеќе дискови, обавезно на Windows-от му се налага “swap
file” да ја формира на дискот (делот) со најголем слободен простор.
Во понатамошниот текст ќе го изнесеме начинот за проверка на подесеноста на

големината на просторот на дискот за креирање “swap file”.

2
Подесување на виртуелната меморија - Windows XP
Од “Start” менито активирајте ја опцијата “Settings” => “Control Panel” => “System”.
Кликнувајќи со маусот на опцијата “Advanced” отворете ја оваа картотека,
Активирајте го командното поле “Settings”.
За промена на податоците за големината на виртуелната меморија, активирајте го

командното поле “Change...”.

3
Во прикажаните edit box-еви зададете податоци, како на сликата. За прифаќање на нови

вредности, активирајте го командното поле “Set", а после тоа со помош на опцијата “OK”
излезете прво од овој, а потоа и од останатите прозорци со наредбата “System”.
За пресметување на посебно големи примери, само ограничувањето на Windows-от во

однос на максималната алокација на меморијата од 2 GB може да биде пречка. Оваа
граница може да се помести кај оперативниот систем Windows XP, од 2 GB на 3 GB.
Најдобро е да се направи нова конфигурација за подигање на Windows XP-a, потоа на таа
нова конфигурација да и се подесат параметрите. Тоа се прави на следниот начин:
Од “Start” менито активирајте ја опцијата: “Programs  Accessories  Command

Prompt”.
На командната линија потребно е да се зададе следната инструкција:
bootcfg /copy /d "Windows XP - 3GB" /id 1
На овој начин креирана е уште една конфигурација на оперативниот систем која се

заснова на конфигурацијата број 1, но со име “Windows XP - 3GB”.
Потоа се внесува:
bootcfg /raw /3gb /id 2
На овој начин на претходно креираната конфигурација “Windows XP - 3GB” и додадовме

опција за поддршка на големината на виртуелната меморија од 3 GB.
За да провериме дека се е направено како што треба, потребно е да се отчука:
bootcfg
После ова на екранот би требало да се појават следните податоци:

4
Boot Loader Settings

--------------------
timeout: 30
default: multi(0)disk(0)rdisk(0)partition(1)\WINNT
Boot Entries
------------
Boot entry ID: 1
Friendly Name: "Microsoft Windows XP Professional"
Path: multi(0)disk(0)rdisk(0)partition(1)\WINNT
OS Load Options: /fastdetect
Boot entry ID: 2

Friendly Name: "Windows XP - 3GB"
Path: multi(0)disk(0)rdisk(0)partition(1)\WINNT
OS Load Options: /3gb
За враќање во Windows опкружувањето од командната линија command prompt, отчукајте

ја наредбата:
Exit
При наредното стартување на (boot) Windows-от ќе се појават две конфигурации. Ако се

избери "Windows XP - 3GB" Tower ќе може да се користи 3GB меморија. На овој начин, ќе
можете да пресметувате и многу големи примери. За подетални информации можете да го
консултирате Help системот заWindosXP
Графичка картица
Работата на програмот е поддржан во сите стандардни резолуции кои се предвидени за

“Windows” апликации. Меѓутоа, бидејќи програмот во својата работа користи и иситнет
тродимензионален поглед на моделот, неопходно е вашата картичка да има инсталиран
drajver, кој ги поддржува 16-bitnite или 32-bitnite бои. Ако не станува збор за таков
случај, програмот после стартувањето ќе ја издаде следната опомена.
Проверката на инсталираниот drajver ќе ја добиете ако од “Start” менито ја активирате

опцијата “Settings  Control Panel”.

5
Во отворениот прозор, со дупло кликнување на маусот ја активирате иконата “Display”,

после што ќе се отвори дијалог box “Display Properties”.
Кликнувајќи со маусот на опцијата “Settings”, отворете ја оваа картотека.
За да го придвижите програмот во листата “Colors”, потребно е да се постави или “High

Color (16 bit)” или True Color (32 bit)”.
Излезни уреди
Од излезните уреди за печатење, програмот ги поддржува сите уреди кои се поддржани

од самиот “Windows” оперативен систем и инсталираниот drajver.

6
1.2 Инсталирање на програмот

За правилна инсталација на програмот, неопходно е да го имате
инсталационото CD и соодветни hardlock. Бидејќи постојат и поединечни и мрежни верзии
на нашите програми, а и различни типови на hardlock-ови (поединечни, мрежни,
временски ограничени), Вие морате да го знаете и серискиот број на инсталацијата.
Улогата на овој сериски број е да од универзалниот инсталационен CD ја припреми
инсталацијата за Вашиот hardlock.
Секој корисник има единствен сериски број на инсталацијата и тој го одредува како типот
на инсталацијата, така и режимот на работа на програмот. Во случај, да дополнително
купите некој од модулите на програмот, ќе добиете нов сериски број, при што стариот
повеќе не важи.
Програмот можете да го инсталирате само ако го поседувате правото за инсталирање на

програмот, а тоа значи дека мора да имате право за пристап во системот
“Aдминистратор. За разлика од инсталацијата за користење на програмот нема
ограничувања.
Важно:
Бидејќи Windows-от има посебен третман спрема USB уредите, во случај со програмот да
добиете USB hardlock, немојте сами да го ставате на компјутерот пред тоа да го побара од
Вас Tower-овиот инсталационен програм. Ако сепак по грешка тоа се направи, Windows-
овата автоматска процедура на инсталација на drjverот веднаш прекинете ја. Оваа
напомена секако се однесува само на првото поставување на USB hradlokc-от на
компјутерот. После првата инсталација на програмот “Tower”, USB hardlock-от можете
слободно да го поставувате и вадите од дадениот компјутер.
1.2.1 Поединечна инсталација на програмот

Сите фајлови потребни за инсталација на програмот Tower 7 се спакувани во
една самоотпакувачка архива која при инсталација на програмот привремено се
распакува во меморијата на компјутерот. Доколку инсталирате 32-битна верзија на
програмот од инсталационото ЦД го активирате фајлот
“\Tower7\Tower7_win32_Setup.exe”, а ако се работи за 64-битна верзија на
програмот го активирате фајлот “\Tower7\Tower7_x64_Setup.exe”. Ќе се отвори
дијалог со следниот изглед:

7
Сега изберете го копчето “Install”, после тоа сите неопходни фајлови се распакуваат во
меморијата на компјутерот и започнува самата инсталација на програмот. После
инсталацијата на драјверот, програмот ќе ја даде следната порака:
Бидејќи во текот на инсталацијата неопходно е присуство на соодветен hardlock, со оваа

порака програмот Ве известува да го проверите присуството на hardlock-от на
компјутерот.
Запалената сијаличка на USB hardlock-от означува

негово правилно поставување
По поставувањето на hardlock-от, активирајте го командното поле “OK”, после што ќе

отпочне инсталацијата. Во случај да не се работи за прва инсталација на програмот на
дадениот компјутер, програмот ќе ја прескокне предходно опишаната процедура и веднаш
ќе отпочне со инсталација на програмот. На екранот ќе се појави дијалог box со следниот
изглед.

8
Од затворената листа изберете го јазикот на инсталацијата, а потоа активирајте го

командното поле “OK”.
За продолжување на инсталацијата, активирајте го командното поле “Next”.
Во централниот дел на дијалог box-от, се наоѓа договор кој ги содржи условите за

користење на програмот. Добро проучете го и само во случај да се согласувате со него,
поставете го во вклучена состојба прекинувачот “Се согласувам со договорот”. После
тоа, ќе стане достапно и командното поле “Next” со чие активирање постапката на
инсталација ќе продолжи.

9
Во овој дијалог box, се одредува дали се работи за поединечна или пак мрежна
инсталација на програмот. Кликнувајќи со маусот на иконата “Единечна” поставете го
овој тип инсталација за важечка и активирајте го командното поле “Next”.
Во edit box-от “Сопственик на лиценца”, напишете го името на Вашата фирма, бидејќи

тој податок ќе се испишува на дното на секој лист хартија од Вашиот проект. Ќе
напоменеме дека со договорот предходно се обврзавте да го напишете правилно името на
корисникот на лиценцата. Комплетните податоци за проектантот, како и за корисникот на
Вашите услуги ќе имате можност сосема произволно да ги дефинирате во заглавието за
проектна документација (погледни заглавие “8.21.3”).
Во edit box-от “Регистрационен број” внимателно зададете го серискиот број на

инсталацијата кој го добивте од Вашиот дистрибутер. После ова активирајте го
командното поле “Next”.
Во овој дијалог box се задава местото на дискот на кое е потребно да се инсталира

програмот. Ако не сте задоволни со понудената патека имате можност во edit box-от
“Инсталационен директориум:” да зададете потполно произволно место на дискот или
да кликнување на командното поле “ ”, кое се наоѓа на десната страна од овој edit box
ја одберете саканата патека.
Направи икона на дестоп – ако е вклучен овој check box програмот на дестопот од
компјутерот ќе направи икона со помош на која ќе може да се придвижува.
Инсталирај за сите корисници - aко компјутерот го користат повеќе корисници со

поставување на овој check box во вклучена состојба програмот ќе се инсталира за секој

10
од нив. Секој од тие корисници, за вака инсталираниот програм Tower 7 ќе има свои
посебни конфигурациони фајлови.
Штом го одредивте местото на дискот, за продолжување на инсталацијата активирајте го

командното поле “Next”.
Ако програмот се инсталира прв пат, а на компјутерот постои инсталиран Tower 6 можат
да се превземаат конфигурационите фајлови кои во него се креирани. Во тој случај, после
активирање на копчето “Next” во дијалогот за избор на инсталационен директориум ќе се
отвори нов дијалог со следниот изглед:
Изборот накопчето “Да” означува дека во текот на инсталацијата на програмот сите

конфигурациони датотеки креирани во програмот Tower 6 ќе се копираат во соодветен
фолдер на програмот Tower 7.
Во случај, да во зададениот директориум за инсталација се наоѓа Вашиот претходно

инсталиран програм, програмот ќе издаде опомена и ќе Ви овозможи или да ги задржите
постоечките датотеки или да ги замените со нови.
За полесно да се одлучите за една од со програмот предвидени акции, ќе наведеме листа

на датотеки во кои се чуваат податоците, достапни за промена во текот на работата со
програмот:
Tower.$dis - конфигурациона датотека со боите на ентитетите, кои се поставени со

помош на наредбата “Параметри”.
Tower.$vis – конфигурациона датотека со подесени состојби на видливост во рамки

на наредбата “Видливост”.
Tower.$mtr – датотека со библиотека на материјали кои се користат при

дефинирањето на карактеристиките на греди, плочи, ѕидови и
столбови.
Tower.$prf – датотека со библиотека на челични профили, кои се користат при

дефинирањето на карактеристиките на попречниот пресек на гредите и
столбовите.
Tower.$dim02 - датотека со податоци за квалитетот на материјалите, кои програмот ги

користи при димензионирањето на бетонските пресеци за сите
стандарди. Овие податоци се ажурираат со помош на наредбата
“Димензионирање  Бетон  Прописи”.

11
Tower.$sk – база на спектрални криви кои можат да се креираат со опцијата на

сеизмичката пресметка: “Произволна спектрална крива”.
Tower.$vet – база на ветрови која може да се креира во рамките на наредбата за

задавање на површинското оптоварување по кривите површини.
Tower.$po – база на дефинирани шеми на подвижните оптоварувања.
Tower.$ks - датотека со конфигурирана палета на бои, која се користи во рамките

на наредбата “Контрола на сетови”.
Tower.$har - база на типови хартија кои се користат при креирањето на проектната

документација.
Tower.$gig - конфигурации на параметрите кои се дефинираат во рамките на

наредбата “Генерирање на извештаи за групи на ентитети”.
Tower.$mtz - база на дефинирани масивни и тенкоѕидни пресеци.
Tower.$net - библиотека на мрежи.
Tower.$pec - параметри за сеизмика по пропис EUROCODE.
Tower.$pl - дефинирани конфигурации на легенди за арматура.
Tower.$ppz - дефинирани конфигурации за генерирање на планот на позиции.
Tower.$tb - датотека во која се памети последниот користен распоред на икони.
Tower.$utl - kонфигурации на шеми на подвижни оптоварувања кои се дефинираат

со помош на наредбата “Влијателна линија”.
Tower.$bmd - датотека со библиотека на материјали која се употребува при

димензионирање на дрвените конструкции за прописот EUROCODE.
Tower.$acc - датотека со комбинации на тастери за брзо придвижување на поедини

наредби. Комбинациите на тастерите се дефинираат со помош на
наредбата “Кратенка”.
Tower.$ppd - датотека со подесувања на приказот на информациите за ентитетите.
Tower.$zgl - датотека со снимени конфигурациони податоци за граничните услови

во плочите.
Tower.$ogr - датотека со снимени конфигурациони податоци за ослободување на

влијанијата во гредите.
Овие датотеки се снимаат во директориумот “C:\Documents and Settings\Име на

корисникот\Application Data\Radimpex\Tower7” кај оперативниот систем Windows XP,
односно во директориумот “C:\Users\Име на корисникот\AppData\Roaming\Radimpex\
Tower7” кај оперативните системи Windows Vista и Windows 7.
Ако во текот на поранешната работа со програмот, сите бази сте ги прилагодиле на своите
потреби, Ви препорачуваме да го активирате командното поле “Да”, што ќе доведе само
до иновација на извршните програми, а конфигурационите датотеки ќе останат
непроменети.

12
Доколку сакате да задржите само некои од конфигурационите фајлови потребно е да го

активирате командното поле “Избор” после што се отвара дијалог box со следниот изглед.
Дијалог box во кој можете да ги изберете

конфигурационите фајлови кои сакате да ги задржите
Во листата се прикажани сите конфигурациони фајлови кои се испорачуваат со

програмот. Останатите конфигурациони фајлови на се испорачуваат туку се креираат во
текот на работата со програмот и тие не се бришат при инсталацијата. За секој од
прикажаните конфигурациони фајлови се испишува име и краток опис на неговото
значење.
Сега е потребно да во листата ги означите сите конфигурациони фајлови кои сакате да ги

задржите. Со кликот на глувчето преку check box-от во колона “ ” се поставува, односно
се отстранува симболот “√”, кој укажува на тоа дека дадениот конфигурационен фајл е
селектиран. Со активирање на командното поле “Се” се селектираат сите конфигурациони
фајлови од листата, додека со активирање на командното поле “Ниеден” сите
конфигурациони фајлови се деселектираат.
Поставените симболи во колоната “ ” јасно укажуваат кои

кoнфигурациони фајлови ќе бидат задржани
Со избор на командното поле “OK” тековниот дијалог box се затвара, а процедурата за

инсталација на програмот продолжува.

13
Програмот сега ги прикажува сите параметри кои во текот на инсталацијата сте ги

поставиле и ако сте задоволни со нив потребно е со маусот да кликнете на командното
поле “Next” после што ќе отпочне самиот процес на инсталирање на програмата. Набрзо
на екранот ќе се појави информација за успешно спроведената инсталација.
Со активирањето на командното поле “OK” инсталациониот програм ќе ја заврши својата

работа.
Во случај да hardlock-от не е приклучен на компјутерот, програмот ќе ја прекине

постапката на инсталација и ќе ја издаде потребната опомена.
Ако hardlock-от е приклучен на компјутерот, а сте згрешиле при задавањето на

регистрациониот број, командното поле “Next” ќе биде недостапно за активирање. Во
дијалог box-от, програмот ќе ја напише информацијата дека е зададен погрешен
регистрационен број.

14
Во овој случај, Ви преостанува да со помош на командното поле “Back”, се вратите на

дијалог box-от за задавање на регистрациониот бро и да го зададете правилно.
1.2.2 Мрежна инсталација

За да може програмот да работи на сите компјутери во мрежата, неопходно е
меѓу нив да биде воспоставен барем еден од протоколите: TCP/IP, NETBIOS или IPX.
Самата постапка на мрежна инсталација се одвива во два чекора. Во првиот, на диск
серверот се инсталира серверска инсталација, а во другиот од дискот на серверот се врши
клиентелска инсталација на сите терминали на кои е потребно да се извршува програмот.
При тоа, на серверот мора стално да биде подигнат (активен) “HASP License Manager”
програмот кој ја контролира работата на мрежниот hardlock.
Бидејќи серверот служи само за поставување на hardlock-от и сместување на извршните

програми, затоа перформансите на серверот воопшто не влијаат на брзината на работа на
програмот. Многу е поважно, да самата мрежа биде доволно брза, за да може проверката
на присуството на hardlock-от, што побргу да се одвива.
Серверска инсталација на Windows мрежата
Бидејки перформансите на серверот не влијаат на брзината на работа на програмот, за

сервер ќе може да се прогласи било кој компјутер во мрежата. Значи, важно е да на него
биде извршена серверска инсталација на програмот, приклучен мрежен hardlock и
подигнат “HASP License Manager”. Имајки во предвид дека при инсталација програмот во
“Registry” впишува низа податоци кои се неопходни за работа на извршниот програм,
потребно е на серверот да се “log”-увате како “Administrator”.
Доколку инсталирате 32-битна верзија на програмот на серверот од инсталационото ЦД

активирајте го фајлот “\Tower7\Tower7_win32_Setup.exe”, а ако се работи за 64-
битна верзија на програмот активирајте го фајлотl “\Tower7\Tower7_x64_Setup.exe”,
и спроведете ја сосема истата постапка како кај поединечната инсталација (види заглавие
“1.2.1”). Секако дека во овој случај за тип на инсталација потребно е да се избере
иконата “Mрежна”.

15
По завршување на серверската инсталација на серверот се наоѓа и директориум во кој таа

е извршена. Ако не сте ја менувале патеката која инсталациониот програм ја понудил,
овој директориум се наоѓа на C:\ дискот на серверот и се вика “C:\Tower 7 Server” за
32-битна, односно “C:\Tower 7 x64 Server” за 64-битна верзија на програмот. Сите
фајлови неопходни за клиентска инсталација на програмот се наоѓаат во овој
директориум спакувани во една самоотпакувачка архива со име
“Tower7_win32_ClientSetup” за 32-битна, односно “Tower7_x64_ClientSetup” за 64-
битна верзија на програмот.
Покрај оваа архива, во директориумот се наоѓа и фајл “NETHASP.ini” кој автоматски се

генерира за време на мрежната инсталација. Тој фајл содржи конфигурациони параметри
за воспоставување на комуникации со hardlock-от. Корисниците со вообичаена и
стандардна мрежа не би требало да имаат било каква потреба да било што менуваат или
работат со овој фајл. Присуството на овој фајл овозможува да се изведат некои одредени
нетипични клиентски инсталации.
Главен податок во NETHASP.INI фајлот е полето:
NH_SERVER_ADDR =
Содржината на ова поле дефинира име или IP адреса на компјутерот на кој се наоѓа
мрежниот hardlok. Ова поле е автоматски пополнето со името на компјутерот во кој е
извршена мрежната инсталација. Доколку од било која причина е потребно да се промени
тој податок за да се изврши клиентската инсталација, тоа може да се изврши со било кој
текстуален edirtorom (на пример - notepad.exe).
Ако се внесе името на серверот тогаш форматот на записот е следен:
NH_SERVER_ADDR = име на серверот;

(на пример: NH_SERVER_ADDR = SERVER01;)
Ако се внесува IP адреса на серверот тогаш форматот на записот е следен:
NH_SERVER_ADDR = xxx.xxx.xxx.xxx;
(на пример: NH_SERVER_ADDR = 192.168.0.56;)
Инсталација на “HASP License Manager”-от
После завршената серверска инсталација на програмот, потребно е на серверот да се

инсталира програмот “HASP License Manager”. Од инсталационото ЦД активирајте го
програмот “\Hasp\LMSETUP.EXE”.

16
Со активирање на командното поле “Next” се отвара следниот дијалог box:
Понудени се два начини на инсталација:

- “Application (nhsrvw32.exe)” која ќе го инсталира “HASP License Manager” како
“Windows” апликација
- “Service (nhsrvice.exe)” која ќе го инсталира “HASP License Manager” како “Windows”-
ов сервис.
Инсталација на “HASP License Manager”-от како “Windows” апликации
Доколку изберете начин на инсталација “Application (nhsrvw32.exe)” и го активирате

командното поле “Next”, ќе се појави дијалог box во кој може да се подеси (или да се
прифати предложениот) инсталационен директориум “HASP License Manager”.

17
Со изборот на командното поле “Next” ќе се отвори дијалог box во кој може да се избере
програмот и да се смести во “Startup Folder” и автоматски да се стартува при секое
стартување на “Windows”-от (а после “Login”-от). Доколку тоа не се избере тогаш “HASP
License Manager”-от ќе мора секогаш да се стартува преку: “Start ► Programs ► HASP
License Manager ► HASP License Manager”.
Со избор на командното поле “Next” во овој, а и во неколку наредни дијалог box-oви ќе

се дојде до крајот на инсталирањето на “HASP License Manager”-от.
Инсталирање на “HASP License Manager”-от како “Windows”-ов сервис
Овој начин на инсталирање овозможува автоматско стартување на “HASP License

Manager”-от при секое подигање (рестартирање) на компјутерот и тоа пред “Login”
процедурата. Овој начин е особено погоден за вистински сервери, бидејќи ја елиминираат
потребата од било каква администрација.
Работа со “HASP License Manager”-от
Знак дека “HASP License Manager”-от е активен е постоењето икона во Taskbar-от:

18
Црвената икона означува дека

“HASP License Manager”-от е активен
Со двојно кликнување на маусот преку оваа икона ќе се појави максимизиран прозор на

“HASP License Manager”-от.
Со избор на наредбата “Exit”, прозорот на “HASP License Manager”-от можете повторно да

го минимизирате. Во случај овој програм да не е стартуван на серверот, нема да можете
да пристапите на мрежниот hardlock ни со еден од поврзаните компјутери во мрежата, со
што ќе биде оневозможена и самата работа на извршната програма.
Ќе напоменеме дека доколку сакате програмот да го извршувате и на серверот, морате и

на него да извршите клиентска инсталација на програмот, на сосема ист начин како и на
другите компјутери на мрежата.
Клиентелска инсталација
Од компјутерот на кој сакате да работите со програмата потребно е да се позиционирате

на диск серверот и да од директориумот во кој е предходно извршена серверска
инсталација ја активирате инсталационата програма “Tower7_win32_ClientSetup” за
32-битна, односно “Tower7_x64_ClientSetup” za 64-битна верзија на програмот. Значи
клиентската инсталација не се врши од инсталационото CD, туку од диск серверот, и тоа
од директориумот во кој е извршена серверската инсталација. Ако не сте ја менувале
default патеката, која инсталациониот програм ја понуди при серверската инсталација,
тогаш таа се наоѓа на дискот на серверот во директориумот “C:\Tower 7 Server\”.

19
За продолжување на клиентелската инсталација, активирајте го командното поле “Next”.
Во овој дијалог box се прави избор на видот на клиентската инсталација. Во случај, да се

избере “Клиентска инсталација без копирање на извршните фајлови од серверот
на работната станица” на клиентската машина нема да се копира ни еден извршен
фајл. Наместо тоа програмот ќе се стартува со повикување на извршните фајлови
директно од серверот. Оваа варијанта е корисна за мали, брзи и слабо оптоварени мрежи
и предноста е во тоа што е можно неспоредливо полесно ажурирање и инсталација на
новите верзии на програмот. Имено, со инсталација на нова верзија на програмот на
серверот сите клиенти автоматски ја добиваат новата верзија
Во случај да се избере “Клиентска инсталација со копирање на извршните фајлови

од серверот на работната станица”, тогаш сите извршни фајлови ќе се ископираат на
клиентската машина. Оваа варијанта е погодна за мрежи со поголем број на корисници,
мрежи кои се оптоварени или мрежи кои имаат помала пропусна моќ. Предноста и е во
тоа што не предизвикува зголемување на мрежниот сообраќај и задушување на серверот
при стартирањето, а со самото тоа програмот побрзо се стартува. За да се инсталира
понова верзија, потребно е после серверската инсталација одново да се изврши
клиентска инсталација на секој компјутер.
После изборот на видот на клиентска инсталација активирајте го командното поле

“Next”.

20
Во овој дијалог box потребно е да се зададе местото на дискот каде ќе биде инсталирана
клиентелската инсталација и да се активира командното поле “Next”.
Програмот сега ги прикажува сите параметри кои сте ги поставиле во текот на

клиентелската инсталација и ако сте задоволни со нив, потребно е со маусот да кликнете
на командното поле “Next”, после што ќе одпочне самиот процес на инсталирање на
програмот. Набрзо на екранот ќе се појави информација за успешно извршена
клиентелска инсталација.
Предходно опишаната постапка на клиентелска инсталација направете ја и на останатите

компјутери во мрежата на кои сакате да го користите програмот.
Инсталација на 64-битна верзија на програмот на сервер со 32-битен оперативен систем
Префрлете го привремено Hasp клучот на некој компјутер со 64-битен оперативен систем.

Направете мрежна инсталација на 64-битната верзија на програмот и ќе добиете
директориум со име “C:\Tower 7 Server x64”. Комплетниот директориум ископирајте го
на сервер со 32-битен оперативен систем, а после копирањето можете да го избришете од
компјутерот со 64-битен оперативен систем. Вратете го Hasp клучот на серверот со 32-
битен оперативен систем. Изменете го фајлот NETHASP.INI кој се наоѓа во серверскиот
инсталационен директориум. Измената ќе ја направите со било кој текст едитор (може и
notepad.exe), a потребно е во полето NH_SERVER_ADDR = XXX; да го напишете или
името или IP адресата на серверот – на компјутерот на кој стои Hasp клучот.

21
1.3 Де – инсталација на програмот

Во случај, да сакате да ја избришете инсталацијата на програмот, потребно е
од “Start” менито да се активира опцијата “Settings  Control Panel”.
Во отворениот прозор, со двојно кликнување на маусот, се активира иконата

“Add/Remove Programs”, при што се отвара дијалог box со следниот изглед.
Во прикажаната листа на сите инсталирани програми, селектирајте го програмот

“Tower7” и активирајте го командното поле“Change/Remove”. Во случај да сакате да ја
отклонете серверската инсталација, селектирајте го програмот “Tower7 Server”, а во
случај на клиентелската инсталација програмот: “Tower7 Client”.
Бидејќи ова е деструктивна акција програмот ќе бара нејзина потврда.
Со активирање на командното поле “Yes”, ќе отпочне постапката на де-инсталација, а на

екранот набрзо ќе се појави информација за успешното де-инсталирање на програмот.

22
Со активирање на командното поле “OK”, програмот “Tower7” дефинитивно ќе биде

отстранет од компјутерот, а Windows-от ќе се врати на основниот изглед на дијалог box-от
за де-инсталирање на претходно инсталираните програми.
1.4 Придвижување на програмот

Бидејќи програмот во својата работа постојано го проверува присуството на
hardlock-от, затоа уште пред самото придвижување на програмот, обавезно ставете го на
USB port-от на вашиот компјутер. Самиот програм се придвижува од “Start” менито со
избор на опцијата: “Programs  Radimpex  Tower7”. Во случај на клиентелска
инсталација, потребно е да се избере опцијата: “Programs  Radimpex  Tower7
Client”.
И во двата случаи, на екранот набрзо ќе се појави прво влезна маска, а потоа и самиот
изглед на програмата “Tower”.

23
1.5 Основна концепција и организација на

програмот
Програмот “Tower” служи за статичка и динамичка анализа на рамнинските и
просторните конструкции. Пресметките се вршат со методот на конечни елементи, а
геометријата на моделот се дефинира графички, со исцртување на контурите на
конструктивните елементи и оптоварувања. Програмот се состои од четири модули кои
меѓусебно се поврзани:
 Внесување на податоци
 Формирање на мрежа
 Пресметка
 Обработка на резултати
По стартувањето на програмот, секогаш се влегува во првиот модул: “Внесување на

податоци”. Принципот на работа со програмот е прво во модулот “Внесување на податоци”
да се зададат сите влезни податоци потребни за дефинирање на проблемот. Потоа се
преоѓа во модулот “Формирање на мрежа”, одкаде после генерирањето на мрежата на
конечни елементи се бира опција за пресметка. По завршената пресметка во модулот
“Обработка на резултати”, се анализираат пресметаните влијанија, се димензионираат
елементите на конструкцијата и се формира проектната документација. Преминувањето
од еден во друг модул, се одвива со избор на потребната опција во паѓачкото мени
“Модули”.
Пред да започнеме со детално објаснување на начинот на работата на 3Д графичкиот

interfejs, ќе ги објасниме основните појмови кои се однесуваат на просторниот модел, а се
користат и во програмот.
Ниво е хоризонтална рамнина која се поставува на одредена висина со задавање на

нејзините глобални Z координати. Конструктивните елементи кои се поставуваат на
нивоата ги нарекуваме Таваници.
Рамка е вертикалниот дел на моделот кој може во себе да содржи: греди, столбови и
ѕидови. Единствен услов е сите елементи на рамот да лежат во вертикалната рамнина,
чија положба е одредена со две точки во диспозицијата на моделот. Во случај на
цилиндрични рамки, нивната положба е во диспозицијата на моделот одреден со лакот.

24
2. ГРАФИЧКИ INTERFEJS
2.1 Изглед на екранот
Во сите модули на програмот изгледот на екранот е ист, односно тој е поделен
на следните области:
 хоризонтално мени
 област на икони
 статусна линија
 командна линија
 област на цртежи
 листа на нивоа
Изглед на екранот во модулот “Внесување на податоци”
Хоризонтално мени е област која се наоѓа во вториот ред на екранот одгорe. Во овој
дел, се испишани имињата на одредени групи наредби.
Област на икони е просторот со слики (“икони”), кои се сместени под хоризонталното

мени и покрај десната ивица на екранот.
Статусната линија се наоѓа на самото дно на екранот и на неа се испишуваат одредени

информации за статусот на програмот. Таа е поделена на пет полиња, и во нив се
прикажани следните информации:
- Податок за редниот број и името на тековниот случај на оптеретување

- Податок за координатите со кои е одредена моменталната положба на маусот
- Податок за мерните единици кои моментално се важечки
- Областа со икони кои ја дефинираат состојбата за пресметката на моделот со кој се
работи.Со доведување на маусот, во положба да покажува на било која од овие икони,
ќе добиете информација како за значењето на дадената икона, така и за нејзината
состојба. Расположливите икони ги даваат следните информации:
Дали мрежата на конечните елементи е генерирана или не. Ако е мрежата

генерирана, ќе добиете информација и за бројот на јазли на целиот модел.
Дали моделот е пресметан или не. Ако е пресметан ќе добиете информација

дали пресметката е спроведена по теорија на I-от или II-от ред.

25
Дали е спроведена модална анализа или не.
Дали пресметката на стабилноста е спроведена или не.
- Информација за авторот на програмот: “Copyright Radimpex”
Командната линија е област во висина од еден ред која се наоѓа веднаш над статусната
линија. Оваа линија ја менува својата содржина и станува командна дури откако ќе се
активира некоја наредба. Во состојба на чекање, кога не е избрана ниту една наредба, на
неа се испишува името на модулот во кој програмот моментално се наоѓа. Ваквиот изглед
на командната линија воедно и означува дека програмот очекува да му се зададе некаква
наредба.
Областа на цртежот го представува останатиот (централен) дел на екранот. Областа на

цртежот се состои од три прозорци и секој од нив има свое име и јасно дефинирана
намена:
“3Д поглед” - овој прозор служи за 3Д цртање и во него секогаш се прикажува 3Д

погледот на целата просторна конструкција.
“2Д поглед” - овој прозор служи за 2Д цртање и во него се прикажуваат одделни
рамнински делови на просторната конструкција.
“Диспозиција” - во овој прозор се прикажува шематски положбата на рамките во
основата на објектот.
Листата на нивоа, се наоѓа веднаш над прозорот “3Д поглед” и служи за работа со
нивоата, односно хоризонталните рамнини, кои се одредени со своето име и глобалната Z
координата која ја одредува нивната положба во просторот.
Додека маусот е во областа на цртежите има облик на мал крст, што воедно означува дека
е тоа цртачки дел на екранот, додека во сите останати полиња има облик на стрелка. Со
наизменично активирање на функцискиот копче “F4”, може да се менува обликот на
маусот во областа на цртежите.
Изглед на маусот кога се активира функцискиот копче “F4”
Уште едно активирање на функцискиот копче “F4”, ќе го врати обликот на маусот во

првобитната состојба.

26
Во текот на работата со програмот при некоја погрешно спроведена акција во областа на

цртежите, ќе се појави и порака во врска со грешката.
Ваквиот тип на порака за грешката ќе стои на екранот се додека не се помести маусот,

така да излезе надвор од габаритот на прозорот со порака за грешката или пак не
притиснете некој од копчињатате.
2.2 Распоред и големина на прозорот за цртање

Како што предходно кажавме, областа на цртежите се состои од три прозорци,
притоа секој од нив има свое име и јасно дефинирана намена. Во горниот, лев агол на
секој од прозорците се испишува неговото име и во секој момент еден од прозорците е
моментно активен. Кликнувајќи со маусот преку областа со името на прозорот се менува
“фокусот”, односно тој прозор станува моментно активен. Индикатор дека прозорот е
активен е начинот на испишување на неговото име, со што јасно се разликува од
останатите два прозорци.
Кликот на маусот преку прозорот со име “2Д поглед”,

го постави фокусот на овој прозор

27
Двојниот клик на маусот преку името на прозорот, доведува до негово максимално

зголемување.
Двојниот клик на маусот преку името на прозорот “2Д поглед”,

доведе до негово максимално зголемување
Новиот двоен клик преку името на максимално зголемениот прозор, доведува до враќање
на вообичаениот распоред на прозорците во областа на цртежите.
Вообичаен распоред на прозорците во областа на цртежите
Распоредот на прозорците може лесно да се подесува спрема потребите со избор на

одредени наредби во паѓачкото мени “Прозор”. Изборот на една од наредбите во менито
“Прозор”: “2Д поглед”, “3Д поглед” или “Диспозиција”, доведува до поставување на
тој прозор во десниот дел од областа на цртежите, при што тој ќе биде со поголеми
димензии од останатите два. На пример изборот на наредбата “Прозор  3Д поглед” ќе
доведе до следниот изглед на екранот.

28
Изборот на наредбата “3Д поглед”, од паѓачкото мени “Прозор”,

доведе до ваков распоред на прозорците
Наредбата, “Зголеми лево” работи како прекинувач односно со нејзиниот избор, таа се
поставува во вклучена односно исклучена состојба. Кога е поставена во вклучена состојба
распоредот на прозорците добива таква положба да големиот прозор е покрај левиот раб
на областа на цртежите.
Со поставување на наредбата “Зголеми лево” од паѓачкото

мени “Прозор”, во вклучена состојба, најголемиот прозор
е поставен покрај левиот раб на екранот
Новото активирање на оваа наредба, ќе доведе до нејзино исклучување и враќање на

“дифолт” положба на прозорците, кога големиот прозор, е покрај десниот раб на областа
на цртежите.
Големината на прозорците може автоматски да се прилагоди на различните типови на

монитори. Доколку се работи на монитор со однос на страните 4:3 од паѓачкото мени
“Прозор” треба да се одбере наредбата “Стандарден монитор”, а ако се работи на
некои од поновите монитори (односот на страните 16:9, 16:10 итн) треба да се избере
наредбата “Широк монитор”.
Сите наредби за операција со прозорците, можете да ги повикате како транспарентни,

односно за врема на извршување на некои други наредби.

29
2.3 Работа со прозорците

Содржината на прозорците, “3Д поглед” и “Диспозиција” е скогаш иста. Во
прозорот “3Д поглед”, секогаш се прикажува тродимензионалниот изглед на целиот
модел, а во прозорот “Диспозиција” шематскиот поглед на положбата на рамките во
основата на објектот. За разлика од овие два прозорци, содржината на прозорот “2Д
поглед” може да се менува и во него може да биде прикажана или содржината на
моментално активното ниво или пак содржината на моментно активната рамка. Името на
активнто ниво е испишано во самата листа на нивоа, додека моментално активираната
рамка во прозорот диспозиција е секогаш јасно нагласена со посебни бои како би се
разликувала од останатите рамки.
Во овој пример моментално е активирано ниво кое се вика“Темели”

и се наоѓа на висина Z=0,00, а моментално е активирана крајната лева рамка,
чиј правец на простирање е во правецот на глобалната Y оска
Ако фокусот се постави на прозорот “Диспозиција”, тогаш во прозорот “2Д поглед” ќе

биде прикажан моментно активната рамка.
Кликот на маусот, преку името на прозорот “Диспозиција”,

доведе до прикажување на содржината на моментно активната рамка,
во прозорот “2Д поглед”

30
Кликот на маусот преку листата на нивоа ќе доведе до прикажување на содржината на

моментално активното ниво во прозорот “2Д поглед”. Бидејќи фокусот не може да биде на
листата на нивоа, туку на еден од трите прозорци, кликот на маусот преку листата на
нивоа автоматски за активен ќе го постави прозорот “2Д поглед”.
Кликот на маусот преку листата на нивоа доведува до прикажување

на содржината на тоа ниво во прозорот “2Д поглед” и го
поставува прозорот “2Д поглед”, за активен
За да може јасно да се види во секој момент што е моментално прикажано во прозорот

“2Д поглед”, во продолжението на името на овој прозор се испишува или името на
моментално активната рамка или името на нивото и неговата висинска координата, во
зависност од тоа што е одбрано за поглед во прозорот “2Д поглед”.
Коментарот “Темeли 0.00” јасно покажува дека во прозорот “2Д поглед”,

е прикажана содржината на нивото кое се вика “Темели”
и дека тој се наоѓа на висинската кота Z=0.00.
Ќе напоменеме дека во прозорот “2Д поглед”, покрај сите конструктивни елементи кои
припаѓаат на дадената рамнина (хоризонтална или вертикална), се прикажани и сите
конструктивни елементи, кои ја допираат или продираат низ таа рамнина. Погледите на
овие елементи на конструкцијата се мошне значајни како поради појасното согледување
на прикажаниот дел на просторната конструкција, така и поради тоа што тие елементи

31
можат да се селектираат со помош на ОСНАП критериумите за избор на точките (види

заглавие “2.5.5”).
Прикажаните симболи во прозорот “2Д поглед” ја одредуваат

положбата на сите греди и линиски потпори,
кои продираат низ моментно активната рамка
На крајот уште ќе напоменеме дека во прозорот “2Д поглед”, покрај погледот на рамките
и нивоата, може да се постави и рамнински поглед на потполно произволно одбраниот дел
на просторниот модел, за што ќе биде повеќе кажано покасно (види заглавие “2.14”).
2.4 Активирање на наредби

Сите наредби во програмот можат рамноправно да се активираат како од
хоризонталното мени, така и со изборот на иконата која е предвидена за извршување на
дадената наредба. Додека маусот е во положба да покажува на некоја од иконите, после
одрдено време на екранот ќе се отвори мало прозорче на кое ќе биде напишано
значењето на дадената икона.
Доведувањето на маусот во позиција да покажува на одредена икона,

ќе доведе до испишување на нејзиното значење на екранот
Оваа опција ќе биде од голема помош, особено на почетокот на работата со програмот.

32
Бидејќи секој од прозорците има специфична намена, тоа значи дека не можат сите
наредби во програмот да се извршуваат рамноправно во сите прозорци. Независно на
моментно активниот прозор, програмот сепак ќе дозволи да ја активирате секоја наредба,
но при изборот на точките во поедините прозорци ќе врши контрола дали изборот на таа
точка е можен и по потреба ќе издаде одредена опомена.
Со оглед да во хоризонталното мени не се наоѓаат сите наредби кои ги користи

програмот, со десниот клик на маусот преку името на секој од прозорците се отвара
паѓачкото мени, во кое се содржани наредбите кои се специфично врзани само за
дадениот прозор.
Десниот клик на маусот, прку името на прозорот “Диспозиција”

го постави фокусот на овој прозор и го отвори паѓачкото мени со
наредби кои се специфично врзани само за овој прозор
2.4.1 Повторување и прекинување на наредбите

Често се појавува потреба за повторен избор на командата која е непосредно
завршена. Во тие случаи, не морате одново да ја активирате истата наредба, туку е
доволно да го притиснете копчето “ЕНТЕР” или да кликнете на десното копче на
маусот.
Секоја команда може да се прекине во текот на нејзиното извршување. Прекинот на

извршувањето на било која наредба, се врши со притискање на копчето “Esc”, после што
програмот повторно ќе биде во состојба на чекање да се изврши некоја нова наредба.
Прекинувањето на наредбите може да се постигне и со притискање на копчето “ЕНТЕР”,
односно со десниот клик на маусот.
2.4.2 Избор на подкоманди од командната линија

Поголемиот број команди во програмот имаат свои подкоманди (опции), кои
овозможуваат наредбата да се изврши на повеќе начини. Корисникот со изборот на некоја
од подкомандите, одлучува за начинот на кој ќе биде извршена дадената команда. Сите
опции кои ги содржи некоја команда, се наоѓаат на командната линија. За полесно да ја
објасниме организацијата на командната линија, ќе се послужиме со нејзиниот изглед
кога ќе се активира наредбата “Плоча”.

33
<-> Прва точка на плоча (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет / <крАј> / Сет):
На почетокот на командната линија се испишува порака со која програмот означува каква

акција се очекува од корисникот. Во овој случај, од корисникот се очекува да ја зададе
почетната (прва) точка на линијата која ја одредува геометријата на плочата. Зад оваа
порака во заграда се испишани подкомандите, со чиј избор се менува понатамошниот тек
на извршување на наредбата (подкомандите меѓусебно се раздвоени со коси црти “/”).
Изборот на подкомандите се врши или со задавање од тастатурата на значајната буква на
таа подкоманда (големата буква во името на подкомандата) или пак со клиокот на маусот
преку нејзиното име на командната линија.
Поединечните подопции на командната линија можат да бидат испишани помеѓу аглести

загради (тоа означува дека тоа подразбира опција), па притисокот на копчето “Ентер”,
односно десниот клик на маусот ќе доведе до нејзино автоматско активирање. Во овој
пример тоа е подопцијата “<крАј>”.
Во случај да по грешка активирате некоја од подопциите, со притискање на копчето “Esc”

можете да се вратите на предходниот облик на командната линија.
2.4.3 Транспарентни наредби

Некои наредби во програмот можат да се придвижат за време на извршувањето
на некоја друга команда. Вака повиканите наредби се нарекуваат транспарентни, бидејки
не го прекинуваат извршувањето на веќе активираната наредба. Имено, после
завршената работа на трнспарентната наредба, програмот ќе ве врати на местото од каде
сте ја и активирале. Во оваа група спаѓаат:
- наредби за зумирање (“Зум се”, “Зум прозор”, “Зум претходен”, “Динамичен зум”,
“Зум помести”),
- наредба за одредување на состојбата на видливост на поедините елементи на цртежот
“Видливост”, “Сокривање”),
- наредба за избор на референтна точка (“Реферерентна точка”),
- наредба за ортогонално цртање “Ортогонално цртање”,
- наредба за брз избор на склопот кој ќе се прикажува во прозорецот “2Д поглед”
(“Избор на поглед (Ctrl+W)”),
- наредба за прикажување на информации за ентитетите (“Информации”),
- наредба за прецизно погодување на точките од цртежот (“Оснап”),
- сите наредби кои служат за промена на содржината на погледот, во прозорците “2Д
поглед” и “3Д поглед”.
Секако дека сите овие наредби можат да се повикаат и самостојно, а не само во текот на
извршувањето на некоја друга наредба.
2.4.4 Работа со дијалог box-овите

Дијалог box-овите, служат за комотно и попрегледно внесување на разните
текстуални и нумерички податоци. Во овој дел на упатството ќе ги објасниме само
основните принципи во работата со нив, а покасно во текот на објаснувањето на
поедините команди на програмот, секоја од нив детално ќе ја опишеме.
Во дијалог box-овите, се предвидени следните начини на задавање и избор на податоци.
 Командни полиња
 Полиња за внесување на текстуални и нумерички податоци (“Edit box”-ови)
 Листа со понудени опции (“List box”-oви)
 Табеларна листа на податоци

34
 Полиња на прекинувачи (“Check box”-oви)

 Полиња на прекинувачи (“Radio button”-и)
Командни полиња
Командните полиња имаат форма на правоаголник во кои е впишана само една команда,
односно работа која треба да се изврши. Овие полиња се активираат со едноставен клик
на маусот преку нивните имиња. Во сите дијалог box-ови секогаш постојат барем две
командни полиња: “OK” i “Откажи”. И со двете се завршува работата со дијалог box-
овите, при што “Откажи” означува одкажување, a “OK” прифаќање на претходно
спроведените акции во дијалог box-овите.
Полиња за внесување на текстуални и нумерички податоци (“Edit box”-ови)
Полињата за запис на текстуални и нумерички податоци се користат за внесување на

буквени и бројчани податоци. Полето има облик на издолжен правоаголник со висина на
еден ред текст. Пред “Edit box”-от обично е испишано и неговото име кое покажува која
врста на податоци се очекува за внесување. За внесување на податоци во “Edit box”-овите
потребно е прво со маусот да се кликне во дадениот правоаголник за тој да добие фокус,
а потоа со тастатурата се задава саканата вредност.
Стандардни “edit box”-еви за внесување на нумерички податоци
Во одредени случаи кога “Edit box” е наменет за задавање на нумерички вредности во

програмски дефинираниот опсег, тогаш обично се користат “Edit box”-еви, кои покрај
можноста за задавање на вредности од тастатурата имаат и можност на избор на една од
понудените вредности на листата.

35
Edit box-ови со понудена листа на вредности
Со кликнување на маусот преку стрелките, се напредува кон врвот односно дното на

листата со понудени вредности. Кликот на маусот во внатрешноста на самиот edit box ќе
го постави фокусот на него и полето ќе биде спремно за внесување на саканиот податок
директно од тастатурата.
Листа со понудени опции (“лист box”-ови)
Полињата со листа на понудени опции се појавуваат кога од корисникот се очекува избор

на вредност на некој параметар кој има ограничен број на познати вредности. Во дијалог
box-овите се користат отворени и затворени листи на податоци. Разликата помеѓу овие
две листи е единствено во тоа што затворените листи користат помал простор во дијалог
box-овите.
Заатворен “лист box”
Со клик на стрелката која се наоѓа од десната страна на затворената листа, се доаѓа до

поглед на целата листа на екранот и тогаш е потребно со клик на маусот да се одбере
еден од членовите на таа листа.

36
Отворен “лист box”
Бидејќи отворената листа на податоци може да биде со произволна должина, а на екранот

по вертикала е предвиден ограничен простор за поглед на нејзината содржина, на
десната страна на листата се наоѓа вертикална лента за скролување (промена на
содржината) на листата. Над и под оваа лента се наоѓаат две стрелки кои покажуваат
нагоре, односно надолу. Со кликот на овие стрелки се врши напредување кон почетокот,
односно крајот на листата. Изборот на активниот ред ќе се постигне со директен клик на
маусот на било кој параметар на листата.
Табеларна листа на податоци
За разлика од предходно опишаните “лист box”-ови, табеларните листи на податоци во

рамките на еден ред имаат повеќе колони, односно повеќе параметри.
Табеларна листа на податоци
Поедините параметри во колоните немаат фиксна вредност туку работат како “Edit-box”-
ови. Со кликот на маусот на некој од прикажаните параметри, можно е да се промени
неговата вредност на веќе опишаниот начин на работа со “Edit box”-овите.

37
Во ваквите листи секогаш по еден ред е моментно активен. Моментно активниот ред се
означува со посебна боја и со кликот на маусот во рамките на било која позиција на
дадениот ред, тој останува и понатаму активен. Движењето по ваквите табели е
овозможено и со помош на курсорски стрелки.
Полиња на прекинувачи (“Check box”-ови)
Оваа врста на прекинувачи се користи за командни и променливи полиња кои имаат само
две можни состојби, вклучена и исклучена. Ознаката за “Check box”-от е празен мал
квадрат зад кој обично е напишано и самото значење на дадениот прекинувач. Со
последователно кликнување преку името на прекинувачот, тој наизменично станува
поставен во вклучена, односно исклучена состојба. Празниот квадрат, означува дека
параметарот е поставен во исклучена состојба, а постоењето на симболот ””, означува
дека параметарот е поставен во вклучена состојба.
Прикажаниот check box, е поставен во вклучена состојба
Често во програмот и командните полиња се користат како “check box”-ови. Во овие

случаи не се користи малиот правоаголник, туку со последователен клик преку името на
ваквиот прекинувач тој добива вдлабнат, односно испакнат изглед.

38
Вдлабнатиот облик на прекинувачот, означува

дека тој е поставен во вклучена состојба
Полиња на прекинувачи (“Radio button”-и)
Овие прекинувачи се користат како начин за избор на една од понудените опции во

случаи кога само една од нив може да биде активна. Поради тоа, овие прекинувачи
секогаш се групирани и јасно одвоени од остнатиот дел на дијалог box-от.
Овие групи податоци се меѓусебно јасно одвоени,

така што само еден прекинувач може да биде избран
(поставен во вклучена состојба)
Поставувањето во вклучена состојба на овие пркинувачи исто така се врши со клик на

маусот, а индикатор дека прекинувачот е избран е зацрнетиот мал круг, додека
останатите кругови во рамките на таа група стануваат празни.

39
Организација на податоците во дијалог box-овите по пат на разгрането стебло
Некои дијалог box-ови поради големината на податоците кои е потребно во нив да се

зададат, се организирани по пат на разгрането стебло. На овој начин истиот простор во
дијалогbox-от, се користи за внесување на различни групи податоци.
Во горниот лев агол на овој дијалогbox,

се наоѓа стебло со разгранета структура
Пред секој од имињата на првото ниво на поделба, се наоѓа симболот “+”, кој означува
дека на даденото ниво постои под-поделба.
Со кликот на маусот преку симболот “+”,

ќе се отвори стеблото надолу.
Во состојба кога е насловот отворен надолу, знакот “+” се заменува со знакот “- ”. И

отворените поднаслови можат да имаат своја под-поделба, па и пред нив може да се најде
симболот “+”. Поднасловите кои пред себе во стеблото немаат никаков симбол
представуваат крај на гранката во тој дел од стеблото, па со кликот на маусот преку

40
нивното име во преостанатиот дел на дијалог box-от се појавуваат податоци кои се врзани
само со него.
Кликот на маусот преку гранката на стеблото која нема под-поделба

ќе доведе до поглед на нејзините параметри во дијалог box-от
Кликот на маусот преку симболот “- ”1, ќе ја затвори дадената гранка и пред името на таа
гранка повторно ќе се појави симболот “+”. Ефектот на отварање, односно затварање на
гранките на стеблото, наместо со клик на маусот преку дадениот графички симбол, може
да се постигне и со двојно кликнување на маусот директно преку дадениот наслов.
Организација на податоците во дојалог box-овите по пат на картотека
Во случај, на потреба за внесување на поголем број на податоци, покрај предходно

опишаната структура на разгрането стебло, во поединечните дијалог box-ови се
применува и организација на податоците по пат на картотека.
Прикажаниот дијалог box се состои од 12 независни картотеки

41
Со кликот на маусот преку насловите на картотеките, се отвара делот на дијалог box-от во

кој се содржани податоци кои одговараат на дадената картотека.
Кликот на маусот преку насловот “Мерни единици”

доведе до отварање на оваа картотека.
Бидејќи во box-дијалогот истовремено може да бидат отворени повеќе картотеки,

промената на содржината на податоците се врши во “scroll” лентата.
Со стрелки се означени “scroll” лентите со помош на кои се врши

промена на содржината на податоците во дијалог box-овите.
Новиот клик на маусот на насловот на отворената картотека ќе доведе до нејзино

затварање.

42
Графичка контрола во дијалог box-овите
За полесна котрола на внасените податоци, во поголемиот број дијалог box-ови се наоѓа

простор предвиден за графичка контрола.
Простор предвиден за графичка контрола на внесените податоци
Поради ограниченост на просторот предвиден за цртежи, во дијалог box-овите е

овозможено зумирање на цртежите. Самата процедура на зумирање, се одвива со
притискање на соодветното копче на маусот додека е притиснат копчето “Ctrl” (види
заглавие “2.7”).
Зумиран дел на цртежот во дијалог boх-от
Избор на погледот на цртежите во дијалог box-oвите се прави со помош на икони кои се

наоѓаат во tulbar-от крај ивицата на просторот предвиден за цртеж.

43
Tulbar од иконите за избор на поглед
2.5 Избор на точки

Со програмот се предвидени повеќе начини за избор на точки. Сите тие можат
симултано да се користат, односно меѓусебно да се комбинираат. Се што ќе изнесеме во
овој дел од упатството може рамноправно да се користи во сите наредби во програмот
кога се очекува избор на точки од цртежот.
Изборот на точките може да се врши на еден од следните начини: со слободен клик на

маусот, со прецизно погодување на точките со помош на ОСНАП критериумот и по пат на
задавање на апсолутни и релативни координати од командната линија. За избор на
точките со клик на маусот, без разлика дали се работи за слободен избор на точките или
за прецизно погодување со помош на ОСНАП критериумот, моментниот фокус на прозорот
не е важен имајќи во предвид дека кликот на маусот во дадениот прозор автоматски тој
прозор ќе го прогласи за активен. Меѓутоа, при изборот на точките по пат на задавање на
апсолутни и релативни координати од командната линија, многу е важно кој прозор е
моментно активен, бидејќи координатите ќе се однесуваат на дадениот прозор и
координатниот систем кој важи во него. Во случај фокусот да е на прозорот “2Д поглед”
важно е дали во него е прикажана рамката или пак некои од нивоата, бидејќи овие
погледи имаат различни локални координатни системи. Во понатамошниот текст ќе ги
наведеме сите специфичности кои се врзани за секој од прозорците.
Прозор “3Д поглед”
Бидејќи овој поглед служи за тродимензионално прикажување на целиот модел, во него

секогаш се врши избор на трдимензионални точки. Со доведувањето на маусот во областа
на овој прозор, тој наместо обликот на мал крст ( кој го има во останатите делови на
областа на цртежите), го добива обликот на кратки линии во правец на глобалните
координатни оски. Тоа воедно и означува дека во овој прозор се очекува избор на 3Д
точки.

44
Изглед на курсерот кога маусот се наоѓа во областа на прозорот “3Д поглед”
Изборот на точки се врши или по пат на задавање на 3Д координати од командната линија

или пак со избор на точки со помош на поставениот ОСНАП критериум. Слободен избор на
точки во овој прозор не е можен имајќи во предвид дека со кликот на маусот во празно не
може да се одреди положбата на точката во просторот. Ако со маусот извршите слободен
избор на точката програмот ќе го одбие ваквиот внесување и ќе ја издаде следната
опомена:.
Во прозорот “3Д поглед ” важи глобален, десно ориентиран координатен систем и при
изборот на точките од тастатурата секогаш мора да се зададат сите три координати,
меѓусебно одвоени со запирки (X,Y,Z). Во случај фокусот да е на прозорот “3Д поглед”, а
на командната линија зададете само две координати, програмот ќе го одбие внесувањето
на ваквата точка и ќе ја издаде следната опомена:
Изборот на точки со прецизно погодување со помош на ОСНАП критериумот е можен и во

специјално дефинираните погледи на прозорот “3Д поглед” (види заглавие “2.13.5”). Ако
за важечки поглед го поставите погледот од напред (опцијата “Од напред” во паѓачкото
мени, која се отвара со десниот клик на маусот преку насловот на прозорот “3Д поглед”),
тогаш со ОСНАП критериумот ќе биде одбрана точката која е најблиску до дефинираниот
поглед.

45
Бидејќи се работи за поглед од напред програмот ја одбра пресечната

точка со најмала Y координата (најблиската точка до одбраниот поглед)
иако во длабочината постојат уште две такви пресечни точки.
Прозор “диспозиција”
За разлика од прозорците “3Д поглед” и “2Д поглед”, прозорот “Диспозиција” е вистински

цртачки прозор единствено кога се активираат наредбите за работа со рамки и наредбите
за поставување на помошни оски. Во сите останати наредби изборот на точки во овој
прозор нема да биде можен и тогаш неговата улога ќе биде единствено во тоа да во текот
на цртањето симултано се врши промена на тековната рамка, а со самото тоа и промена
на погледот во прозорот “2Д поглед”. Додека е во ваков режим на работа, со доведување
на маусот во областа на прозорот “Диспозиција” тој ќе добие форма на стрелка што јасно
укажува дека во овој прозор во тој момент не се очекува внесување на точка, туку избор
на рамка кој ќе биде поставена за тековна. Во текот на извршувањето на цртачките
наредби кога се очекува избор на точка, кликот на маусот на селектираната рамка, нема
да го остави фокусот на прозорот “Диспозиција”, туку програмот автоматски за тековен ќе
го постави или прозорот “2Д поглед” или прозорот“3Д поглед”, во зависност од тоа кој бил
активен пред промената на тековната рамка.
Во рамките на наредбите за работа со рамки, кога прозорот “Диспозиција” станува

вистински цртачки прозор, тој се однесува спрема сите правила на рамнинско цртање во
основата на објектот и при тоа важи десно орјентиран глобален координатен систем.
Прозор “2Д поглед”
Во овој прозор се применува избор на точки кој во целост одговара на рамнинското

цртање, а локалниот координатен систем се менува во зависност од тоа дали е за тековен
поглед одбрано некое од нивоата или пак некој од постојните рамки. Ако изборот на
точки се врши со маусот, тогаш одбраната точка ќе припаѓа на рамнината која ја
одредува прикажаното ниво односно рамка, а ако изборот на точки се врши со задавање
координати од тастатурата, тогаш ќе важи локалниот координатен систем на даденото
ниво, односно рамка.
Кога фокусот е на прозорецот “2Д поглед”, вообичаено е задавање само на две

координати од тастатурата и тие тогаш ќе ги представуваат локалните X иY координати, а
за локална Z координата ќе биде усвоена вредноста 0. Вака одбраната точка секако ќе
припадне на рамнината која е одредена со моменталниот поглед во прозорот “2Д поглед”.
Меѓутоа во прзорецот “2Д поглед” можно е да се одбере точка и со задавање на три
координати од тастатурата. Првите две координати ќе бидат протолкувани како локални X
и Y координати, а третата ќе ја представува локалната Z координата. Во тој случај, ќе

46
биде одбрана точка, во зависност од локалниот координатен систем кој моментно важи во
прозорот “2Д поглед”.
2.5.1 Слободен избор на точки

Под слободен избор се подразбира изборот на точки од цртежот со помош на
маусот. При поместувањето на маусот по областа на прозорот “2Д поглед”, програмот
стално ги отчитува моментните координати и ги испишува на статусната линија. Овој
начин на избор на точки нема да биде често во употреба, бидејки не овозможува точен,
туку приближен избор на точки од цртежот. Ќе напоменеме дека, при слободниот избор на
точки, неопходно е покажувачот да има облик на празен крст.
2.5.2 Ортогонален и поларен избор на точки

Ортогоналниот и поларниот избор на точки можат да се применат само при
исцртување на сегменти на полигонална линија во прозорците “2Д поглед” и
“Диспозиција”, кога одбраната точка со предходно зададената точка ја одредува
геометријата на дадениот сегмент.
Кога е вклучено “Ортогонално цртање” можат да се цртаат само хоризонтални

и вертикални сегменти на полилинијата.
Поларниот избор на точки се разликува од ортогоналниот по тоа што можат да

се дефинираат сегменти на полилинија под било кој зададен агол. Имено,
околу секој зададен агол постојат тесни зони во кои можат да се изберат само
точки од правецот на дадениот агол, а надвор од тие зони програмата се
однесува како при слободен избор на точки.
Поларниот избор на точки се разликува од ортогоналниот по тоа што можат да се

дефинираат сегменти на полилинија под било кој зададен агол. Имено, околу секој
зададен агол постојат тесни зони во кои можат да се изберат само точки од правецот на
дадениот агол, а надвор од тие зони програмата се однесува како при слободен избор на
точки.
Со десен клик на маусот преку иконата, се отвара дијалог box во кој се дефинираат сите
потребни параметри:

47
Начинот на изборот на точките, а со самото тоа и изгледот на иконата, се одредува со

помош на радио button-ите “Ортогонален режим” и “Поларен режим”. Кога ќе се
одбере “Поларен режим” за промена стануваат достапни и параметрите во делот на
дијалог box-от “Агли на поларно цртање”.
Дел на дијалог box-от во кој се дефинираат

аглите на поларното цртање
Од затворената листа за инкремент може да се избере било кој од понудените агли. Ако
на пр. се одбере агол од 45° ќе можат да се цртаат сегменти на полилинијата под
следниве агли: 0°, 45°, 90°, 135°, 180°, 225°, 270° и 315°.
Исто така е овозможено и задавање на потполно произволни агли, така што со

активирање на командното поле “ Додади ” во листата се вметнува нов ред во кој
потоа се внесува саканиот агол.
Зададени се дополнителни
агли од 33° и 50°

48
Покрај овој начин аглите исто така можат да се превземат и директно од цртежот. Со
помош на командното поле “Внесување од 2Д поглед” се излегува на цртежот и со
избор на две точки се дефинира правецот, чиј нагиб со хоризонталата го определува
саканиот агол. Вака превземената вредност автоматски се уфрлува во листата.
Агол превземен од цртежот
Со активирање на командното поле “ Бриши ” селектираниот ред се одстранува од

листата, додека со помош на check box-от “Додатни углови” се одредува дали овие агли
ќе се користат при поларниот избор на точки.
Check box-от “Активен” служи за вклучување, односно исклучување на избраниот режим

на цртање. Индикатор дека избраниот режим на цртање е поставен во вклучена состојба е
вовлечената икона, а дека е исклучен испакнатата икона. Избраниот режим на цртање
може да се активира и со левиот клик на маусот преку иконата, како и со притискање на
функцискиот тастер “ F8 ”.
Задавање на сегментите на полилинијата

со користење на поларен режим на цртање

49
2.5.3 Релативно внесување на точки со задавање на

една координата
Релативно внесување на точки со задавање на една координата може да се
примени при исцртување на сегментите на полигоналната линија во прозорците “2Д
поглед” и “Диспозиција”. Имено после внесувањето на првата точка потребно е да се
постави маусот во саканиот правец и од тастатурата да се зададе должината на сегментот,
со што неговата геометрија е во потполност определена. Овој начин на избор на точката
најчесто се користи во комбинација со ортогоналниот или поларниот режим на цртање,
кога е многу едноставно да се нацрта сегмент на полилинијата на саканата должина под
било кој нагиб.
Цртање на сегмент на полилинија во правец на моментната

положба на маусот, со задавање на неговата должина
2.5.4 Избор на точки со задавање на координати

Положбата на точките наместо со слободен избор од цртежот, може точно да се
одреди со задавање на нивните координати со тастатурата. Секако дека овој начин ќе
биде почесто во примена, од предходно опишаниот, со оглед дека сите елементи на
цртежот поради пресметката, мораат да ги имаат своите точни димензии.
Точките можат да се одредат со задавање на апсолутните (координати во однос на

глобалниот или пак локалниот координатен систем) и релативните координати
(координати во однос на референтната точка). Ќе напоменеме дека референтна точка е
секогаш последната зададена, доколку од програмата експлицитно не се бара да ја
промени.

50
Референтната точка е секогаш обележана со кратки цртички

на левата и долна ивица на прозорот “2Д поглед”
Овие цртички представуваат X односноY координата на референтната точка и нивната

положба за време на извршувањето на цртачките наредби автоматски се поставува во
положбата на последната зададена точка.
За промена на референтната точка е предвидена наредбата “Референтна

точка”, која е транспарентна, односно може да се активира во текот на
извршувањето на другите наредби.
Со изборот на оваа наредба, програмот од командната линија ќе бара да ја одредите

положбата на новата референтна точка.
Референтна точка <7.56, 24.14>:_
Помеѓу аглестите загради, се испишани координатите на точката, која непосредно пред

повикувањето на наредбата била референтна. Новата референтна точка исто така може
да се зададе на било кој од начините кои се опишуваат во ова заглавие: со слободен
избор од цртежот, со задавање на нејзините координати или со прецизно погодување на
цртежот со помош на ОСНАП - критериумот. Релативната координата која се задава после
промената на референтната точка, ќе биде пресметана во однос на ново поставената
референтна точка.
И апсолутните и релативните координати можат да се задаваат како во правоаголниот

така и во поларниот координатен систем. Координатите на точките можат да се задаваат
на еден од следните начини:
Апсолутни правоаголни координати
При избор на точките по пат на задавање на апсолутни координати од командната линија,

многу е важно кој прозор е моментално активен, бидејќи координатите ќе се однесуваат
на дадениот прозор и координатниот систем кој во него важи.
Координатите се задаваат во правоаголен координатен систем, во кој постојана

референтна точка е координатниот почеток. (точка 0,0,0). Координатите X, Y и Z се
внесуваат раздвоени со запирка.

51
Апсолутни поларни координати
Со задавање на овој тип на координати, точката се одредува со растојанието од

локалниот координатен почеток (0,0) на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед” и
аголот кој тоа растојание го зафаќа со позитивниот смер на локалната X-оска. Према тоа,
ваков избор на точки е можен само во прозорот “2Д поглед”. Прво се задава податок за
растојанието, а потоа и за аголот, при што тие мораат да бидат разделени со знакот “<”.
Ќе напоменеме дека вредноста на аголот расте во смерот спротивен од стрелките на
сатот.Ако од тастатурата зададете на пример : 5.0<60 , тогаш ќе биде избрана точка која
ги има следните правоаголни координати:
X=5*Cos(60)=2,5
Y=5*Sin(60)=4,33
Релативни правоаголни координати
Се што е кажано за апсолутните правоаголни координати важи и овде, со тоа што пред
координатите мора да се зададе и знакот “@”, кој означува дека координатата се задава
во однос на моментно важечката референтна точка.
Ако фокусот е на прозорот“2Д поглед” и референтната точка има координати “X=2” и

“Y=1”, со задавање од тастатурата на релативните координати @2.5,-3.0, ќе биде
одбрана точка која ги има следните апсолутни координати:
X=2+2.5=4.5
Y=1-3=-2.
Релативни поларни координати
И овие координати се поставуваат во однос на активната референтна точка и пред нив

обавезно мора да се зададе карактерот “@”. Ако референтната точка во тековниот прозор
“2Д поглед”, ги има координатите “X=4,0” и “Y=2,0”, а вие зададете @1.41<45,
дефинираната точка ќе ги има следните апсолутни правоаголни координати:
X=4,0+1.41* Cos(45 )=5,0

Y=2.0+1,41* Sin(45 )=3,0.
2.5.5 Избор на точки со прецизно погодување (ОСНАП -

критериуми)
Покрај предходно опишаните начини за избор на точките, многу важно место
во програмот завзема и опцијата за прецизно погодување на точките. Овој начин сигурно
и најчесто ќе го користите во својата работа.
Наредбата “Оснап” работи како прекинувач, односно со нејзин избор таа

наизменично се поставува на вклучена, односно исклучена состојба. Индикатор
дека наредбата е поставена во вклучена состојба е вовлечената икона и
курсерот наместо облик на празен крст, добива облик на нишан во вид на крст,
во чиј центар се наоѓа мал правоаголник. Наредбата “Оснап” може да се
активира и со притискање на функцискиот копче “F3”.
Начинот на функционирање на ОСНАП критериумите ќе го објасниме на примерот на

пресечни точки. Имено, ако е потребно да се одбере токму пресечната точка помеѓу два
ентитети, тогаш треба за активен ОСНАП критериум да се постави “Пресечна точка” и да
се доведе маусот во околината на саканата точка. Во моментот кога маусот ќе дојде во
положба во која дадената пресечна точка се наоѓа внатре во нишанот (малиот

52
правоаголник на крстот на покажувачот), тогаш на екранот ќе се појави црвен маркер “X”,

кој укажува дека кликот на маусот во оваа положба ќе ја одбере токму таа пресечна
точка.
Со кликот на маусот во положба кога на екранот се појавува

графичкиот маркер ќе ја одберете точката која
одговара на дадениот ОСНАП критериум.
Со програмот се предвидени седум ОСНАП критериуми, а повеќе од нив можат да бидат

истовремено поставени за активни. Прецизниот избор на точките од цртежот ќе
функционира така што програмот при движењето на маусот по областа на цртежот,
постојано ќе анализира која точка би можела да биде одбрана за дадената положба на
маусот и моментно активните ОСНАП критериуми. Во случај положбата на маусот да
одговара на еден од активните ОСНАП критериуми, програмот на екранот ќе го прикаже
соодветниот графички маркер. Према тоа изборот на точката ќе биде можен единствено
ако на дадената положба на маусот одговара еден од активните ОСНАП критериуми, па на
екранот е присутен соодветниот графички маркер. Во спротивно, слободниот избор на
точката ќе биде оневозможен и на екранот ќе се појави соодветна опомена.
Без разлика што програмот дозволува повеќе ОСНАП критериуми да бидат истовремено
активни, изборот на точките е еднозначен, односно секогаш на екранот се појавува само
еден графички маркер. Според тоа, ако положбата на маусот е таква да е можен избор и
на најблиската и на пресесечната точка, програмот секогаш ќе ја одбере пресечната
точка, затоа што тоа е поважен ОСНАП критериум.
Наредбата “Оснап” спаѓа во групата на транспарентни наредби, што значи дека може да
се активира во било кој момент на работа на програмот. Кои ОСНАП критериуми ќе ги
поставите за активни, се регулира во дијалог box-от кој се отвара со десниот клик на
маусот преку иконата “Оснап”.

53
Дијалог box за поставување на ОСНАП критериуми
Со програмот се предвидени седум критериуми и пред секој од нив е нацртан графичкиот

симбол, кој ќе се појави на екранот кога ќе бидат одбрани дадените критериуми. На
располагање се следните ОСНАП критериуми:
 Крајна точка
Овој критериум се применува кога е потребно да се селектира крајната точка на некој
сегмент на линијата. Со избор на овој критериум, во нишанот треба да се зафати дел
на тој сегмент и да се кликне на левото копче на маусот. Во зависност од тоа која
половина на сегментот ќе биде зафатена, селектираната точка ќе биде на едниот или
на другиот крај.
 Средна точка
Овој критериум работи слично како и претходно опишаниот со тоа што програмот не
врши избор на крајната туку на средната точка на селектираниот сегмент на линијата.
Значи, доволно е во нишанот да се зафати било кој дел од сегментот на линијата и
програмот автоматски ќе ја избере неговата средна точка.
 Централна точка
Со изборот на овој критериум доволно е во нишанот да се селектира било кој дел на
лачниот сегмент на линијата или кругот и програмот ќе ја избере неговата централна
точка.
 Најблиска точка
Со овој критериум се врши селектирање на најблиската точка од делот на линијата или
лакот кој се наоѓа во нишанот. Со овој критериум може да се одбере и точката која ја
одредува положбата на точкастиот ентитет.
 Нормална точка
Овој критриум служи за избор на точка од правата линија или лакот зафатени во
нишанот на покажувачот која се добива кога ќе се повлече нормала од“'Референтна
точка” (последната зададена) на избраната линија или лакот.
 Тангентна точка
Овој критериум има примена кога треба да се одбере точка од лакот, која со предходно
одбраната точка формира тангента на дадениот лак.

54
 Пресечна точка
Овој критериум се користи кога треба да се избере точка која се наоѓа во прсекот на
два исцртани објекти. За да се оствари ова, треба нишанот на покажувачот да се
доведе во положба да во него биде зафатена околината на пресечната точка и да се
кликне на левото копче на маусот.
Понудените критериуми функционираат како прекинувачи и со кликот на маусот преку

нивниот наслов тие можат да бидат поставени во вклучена, односно исклучена состојба.
Вовлечениот изглед на испишаниот наслов на критриумот означува дека тој е поставен во
вклучена состојба. Со избор на командните полиња, “Одбери се” и “Исклучи се”, сите
критериуми ќе бидат поставени истовремено во вклучена, односно исклучена состојба.
Во “Tower” е овозможено внесување на слободна точка и кога е вклучен ОСНАП

критериумот. Оваа опција станува активна кога во дијалогот за дефинирање на ОСНАП
критериумот прекинувачот “ Слободна точка ” се постави во вклучена состојба.
Прекинувач “ Слободна точка ”
При движење на маусот по областа на цртежот, програмот постојано анализира дали

точките кои се наоѓаат во квадратот на курсорот можат да бидат избрани за некои од
моментно активните ОСНАП критериуми. Ако тоа не е случај, а овој прекинувач е вклучен,
точката над која се наоѓа курсорот може да биде избрана како слободна точка.
Напомена:
Во случај да ниеден Оснап критериум не е поставен за активен при поставувањето на
наредбата “Оснап” во вклучена состојба, курсерот ќе го задржи обликот на празен крст
како и кај слободниот избор на точки.
Напомена:
Додека во процедура е изборот на точки, програмот на статусната линија стално ги
испишува координатите кои одговараат на моментната положба на маусот. Во случај со
положбата на маусот да е одбран некој од активните ОСНАП критериуми, на статусната
линија ќе бидат испишани координатите токму на таа точка.

55
2.5.6 Избор на точките со селектирање

Во наредбите за внесување на точкасти елементи, покрај сите предходно
опишани начини за поединечен избор на точки, со програмот е овозможен и сериски
избор на точките. За пример ќе ја земеме наредбата “Точкаста потпора” со чие
активирање командната линија го добива следниот облик:
<1> Точкаста потпора (Избор / Деселектирање / <крАј> / Сет):
Сега од корисникот се очекува на еден од предходно опишаните начини да одбере една

по една точка, која ќе ја одреди положбата на дадената точкаста потпора или со
активирање на подопцијата “Избор” влезе во процедура на сериско одбирање на точките.
<0. Сел.> Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон/ Група на селекција / Последна

селекција / Деселектирање / <крАј>):
Со процедурата на селекција ќе бидат опфатени почетокот и крајот на сите линиски

ентитети, сите прекршни точки од контурите на површинските ентитети, како и положбата
на сите точкасти ентитети на моделот. Покрај тоа, со селекцијата ќе бидат опфатени и
сите меѓусебно пресечни точки помеѓу ентитетите, како и пресечните точки помеѓу
поставените помошни оски (види заглавие “3.4.1”).
Овде нема да се впуштиме во самата постапка на селекција бидејќи таа ќе биде детално
објаснета во заглавието “2.8”.
2.6 Цртање на полигонална линија

Во основата на скоро сите цртачки наредби во програмата е исцртувањето на
сосема произволна полигонална линија. Сите принципи на работа кои ќе ги изнесеме во
овој дел на упатството, се однесуваат скоро на сите наредби во програмот. За
демонстрација и подобра прегледност на сите објаснувања во ова заглавие ќе се
послужиме со наредбата “Греда”. Со активирање на оваа наредба, командната линија ќе
го добие својот стандарден облик за исцртување на произволни полигонални линии.
<-> Прва точка на греда (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет / <крАј> / Сет):
Самата полилинија може да се состои од произволен број прави и лачни сегменти, па

програмот од командната линија бара по ред да ги внесувате прекршните точки кои го
дефинираат почетокот, односно крајот на поедините сегменти. Секако дека за избор на
точките може да се примени било кој од со програмот предвидените начини кои ги
објаснивме во предходното заглавие. Зад пораката со која програмот укажува дека се
очекува внесување на првата точка на линијата, во заграда се испишани подопциите на
оваа команда со кои се остварува исцртување на специјални типови на полилинии.
Подопцијата “крАј” се наоѓа помеѓу симболите < >, што значи дека таа е подразбирачка
наредба и дека ќе се активира кога ќе се притисне десното копче на маусот или тастерот
“Enter” на тастатурата. За да се олесни повикувањето на подопциите од командната
линија, програмот памети која подопција е последна активирана и при повторно
активирање на наредбата неа ја прикажува како подразбирачка. Ако на пример ја
активираме подопцијата за цртање на правоаголници, при секое следно активирање на
наредбата таа ќе биде подразбирачка, се додека не се избере некоја друга подопција.
<-> Прва точка на греда (Контура / <Прав.> / кРуж. / Офсет / крАј / Сет):
Изборот на точките кои ја дефинираат полигоналната линија може симултано да се врши

во прозорците за 2Д и 3Д поглед на моделот. Во текот на цртањето во прозорот “2Д

56
поглед” можете транспарентно да ја менувате неговата содржина со избор на тековната

рамка во прозорот“Диспозиција” или пак тековното ниво во листата на нивоа. Имено,
едната точка на полилинијата можете да ја одберете да речеме во прозорот “3Д поглед”,
следната во прозорот “2Д поглед” во кој моментно е прикажан некој од рамките, па потоа
повторно од прозорот “2Д поглед”, но сега со поглед на некое од нивоата во него и така
по ред.
Напоменуваме дека при цртање на полигоналната линија, програмот секогаш предходно

одбраната точка ја проектира на моменталната рамнина на погледот, па е во состојба
правилно да ја ДРАГ-ува геометријата на сегментот кој моментално се исцртува.
За прва точка на полилинијата одбрана е прикажаната точка од крајната лева рамка
Сега за тековно е поставено нивото на котата 0,00 и програмот

предходно одбраната точка ја проектирал на рамнината на
тековното ниво Z=0,00 и прикажал правилен ДРАГ мод
2.6.1 Цртање на произволна полигонална линија

Бидејќи произволната полигонална линија се состои од произволен број прави
и лачни сегменти, програмот после изборот на првата точка од командната линија ќе бара
да ја зададете следната точка.
<-> Наредна точка (лАк / <крАј> / Сет):

57
На командната линија сега е понудена и подопцијата “лАк”, со помош на која може да се

дефинира лачната геометрија на сегментите на полигоналната линија. Значи, ако првиот
сегмент на полигоналната линија е прав, тогаш треба да се одбере точка од цртежот, која
со предходно зададената ќе формира прав сегмент на полигоналната линија. Во случај да
сакате правиот сегмент да биде лачен, тогаш треба да се активира подопцијата “лАк”. Ако
сте се одлучиле за лачен сегмент, програмот ќе го промени обликот на командната
линија:
Крајна точка на лак:
Бидејќи геометријата на лачниот сегмент е одредена со три точки, после изборот на

крајната точка програмот од командната линија ќе бара да одредите и точка од лакот.
Точка од лак:
Во процедурата на одредување на точки од лакот со поместување на маусот по областа на

цртежот, програмот во ДРАГ модот стално ќе ја исцртува геометријата на лачниот сегмент
која одговара на моментната положба на маусот.
Без разлика дали сте се одлучиле за права или лачна геометрија на првиот сегмент, после
дефинирањето на неговиот облик на командната линија ќе се појави уште една
подопција.
<-> Наредна точка (лАк / Назад / <крАј> / Сет):
Тоа е подопцијата “Назад”, со чие активирање програмот би го поништил дефинирањето

на геометријата на предходниот сегмент и ќе не врати еден чекор назад. Јасно е дека
оваа опција се користи само во случај кога ќе направите грешка, односно погрешно
изберете некоја точка.
После задавањето на геометријата и на вториот сегмент на полигоналната линија, на

командната линија се појавува уште една подопција.
<-> Наредна точка (лАк / Назад / Затвори / <крАј> / Сет):
Тоа е подопцијата “Затвори”, со чиј избор дефинираната полигонална линија станува

затворена. Значи, подопцијата“Затвори” се појавува на командната линија дури после
задавањето на вториот сегмент на полигоналната линија имајќи во предвид дека
затворена контура може да се дефинира со најмалку три сегмента. Изборот на оваа
подопција автоматски ќе доведе и до завршување на процедурата за дефинирање на
геометријата на полигоналната линија.
Понатамошната постапка е сосема иста, па програмот нема да ја менува содржината на

командната линија, односно стално ќе бара внесување на следната точка се додека со
притискање на копчето “Ентер” или пак со кликот на десното копче од маусот (изборот ја
подразбира подопцијата “крАј”), не го означите крајот на дефинирањето на
полигоналната линија.
2.6.2 Цртање на правоаголник

Секој правоаголник може да се исцрта со помош на процедурата за
дефинирање на произволна полигонална линија со задоволување на сите негови четири
темиња. Но бидејки правоаголникот е чест облик во градежништвото затоа во рамките на
наредбата за исцртување на полилинијата е предвидена посебна процедура за негово
конструирање.

58
Со избор на подопцијата “Прав.” се влегува во процедурата за дефинирање на

правоаголникот.
<-> Прв агол (Центар / Лента / Сет):
Со програмот се предвидени три начини за дефинирање на геометријата на

правоаголникот. Првиот начин подразбира избор на две точки кои ја одредуваат едната
дијагонала на правоаголникот, додека другите два начина можат да се придвижат со
изборот на подопциите “Центар” и “Лента” кои се наоѓаат на командната линија кога ќе
се влезе во процедурата за дефинирање на правоаголникот.
Во првиот начин програмот очекува да зададете точка која го одредува првиот агол на
правоаголникот. После изборот на оваа точка програмот ќе бара да го зададете и
спротивниот агол на правоаголникот.
<-> Спротивен агол (Сет):
При поместувањето на маусот, програмот во ДРАГ-модот стално ќе исцртува правоаголник

чија дијагонала е одредена со моментната положба на маусот. Со изборот на другото теме
на правоаголникот наредбата ќе биде завршена.
Со изборот на точките 1 и 2 одредена е дијагоналата,

а со самото тоа и геометријата на правоаголникот
Секако приметивте дека после изборот на подопцијата “Прав.”, на командната линија се

појавува и подопцијата “Центар”. Ова е погоден начин за дефинирање на произволен
правоаголник кога сакаме неговата средна точка (пресек на дијагоналите) да се најде на
одредена положба на цртежот. Со изборот на оваа подопција програмот од командната
линија прво бара да се одреди точката во која се наоѓа пресекот на дијагоналите на
правоаголникот.
<-> Центар на правоаголник (Сет):
После изборот на точката која го одредува центарот на правоаголникот програмот ќе

бара да одредите и едно негово теме.
<-> Агол (Сет):

59
Во овој случај програмот во ДРАГ-модот исцртува правоаголник чија гометрија одговара

на моментната положба на маусот.
Со избор на центарот (точка1) и едно теме (точка2),

одредена е геометријата на правоаголникот
За цртање на правоаголници програмот предвидува уште еден начин. Имено, кога со

изборот на подопцијата “Прав.” од командната линија се влезе во процедурата за цртање
на правоаголници, на командната линија покрај подопцијата “Центар” се јавува и
подопцијата “Лента”. Со нејзино активирање програмот од командната линија ќе бара со
задавање на две точки прво да се одреди средната линија на правоаголникот.
<-> Прва точка (Сет):
<-> Втора точка (Сет):
Кога сте ја одредиле средната линија на правоаголникот програмот во ДРАГ модот ќе

исцрта правоаголник чија геометрија одговара на моментната положба на маусот, а од
командната линија ќе бара да изберете точка на цртежот која ја одредува ширината на
лентата.
<-> Ширина (Сет):
Со изборот на точките 1 и 2 одредена е средната линија

на правоаголникот, со точката 3 едниот негов агол

60
Напомена:
Имајќи во предвид дека низ две точки можат да се постават бесконечно многу рамнини,
при опцијата на цртање на правоаголниците изборот на точките во прозорот “3Д поглед”
нема еднозначно да ја одредат рамнината на која треба да и припадне нацртаниот
правоаголник. Од таа причина, во процедурата на цртање на правоаголници, изборот на
точки вршете го исклучиво во прозорот “2Д поглед”, кој еднозначно ја одредува
рамнината на која треба да и припадне правоаголникот. Исклучок од ова правило е
цртњето на правоаголник со помош на подопцијата “Лента”, бидејќи во оваа процедура се
задаваат три точки, а тие еднозначно ја одредуваат положбата на рамнината во
просторот.
2.6.3 Цртање на круг

И кругот исто како и правоаголникот е релативно чест облик во
градежништвото, па и за негово конструирање предвидена е посебна подопција во
рамките на наредбата за исцртување на полилинии.
Со изборот на подопцијата “кРуж.”, програмот од командната линија ќе бара да ја

одредите прво точката која го дефинира нејзиниот центар, а потоа и точка од кружницата
(радиус):
<-> Центар на кружница (Сет):_
<-> Точка на кружница (Сет):_
При одредување на точката од кружницата, програмот во ДРАГ-модот ќе исцрта кружница,

чија геометрија одговара на моменталната положба на маусот.
Со изборот на точката 1, е одреден центарот,

а со точката 2 радиусот на кругот
Напомена:
Бидејќи геометријата на кругот се задава со избор само на две точки кои не можат
еднозначно да ја одредат рамнината на која кругот припаѓа, како и кај цртањето на
правоаголници и овде изборот на точки се врши исклучиво во прозорот “2Д поглед”.

61
Напомена:
Секој нацртан круг кој представува линиски елемент, програмот автоматски го разделува
на два лачни сегненти кои меѓусебно се споени по хоризонталната линија која е
провлечена низ центарот на кругот. Према тоа, кога е потребно да се селектира цел
линиски ентитет кој е со кружен облик, потребно е да се селектираат двата негови лачни
сегменти.
2.6.4 Поставување на полилинии по ободот на

исцртаната контура
Со избор на подопцијата “Контура” која се јавува во командната линија при
активирањето на наредбите за исцртување на полигонални линии, се остварува нејзино
автоматско исцртување по ободот на селектираната контура.
Оваа опција има многу примени а една од нив е кога на пример, гредите треба да се
постават по ободот на веќе исцртанита плоча или пак кога е потребно да се постави
линиското оптеретување по претходно нацртаните греди на моделот. Со изборот на оваа
подопција командната линија го добива следниот изглед.
<0 сел.> Контура - Селектирање (сЕ / Прозорец / еКстрас / Група на селекција /

Последна селекција / Деселектирање / <крАј> / Сет):
Ова е стандарден облик на командната линија во процедурата на селектирање и во

заглавието “2.8” ќе бидат детално опишани сите можности кои програмот ги дава при
ваков режим на работа. Значи, сега од корисникот се очекува да селектира една или
повеќе контури на површински, односно линиски ентитети, по кои ќе биде поставена
полигоналната линија која се креира.
Ако подопцијата “Контура” е придвижена во рамките на наредбите за креирање на

површински ентитети, тогаш во процедурата на селекција достапни ќе бидат само
контурите на претходно креираните површински ентитети. Причината е во тоа што во
општиот случај на селекција и произволно одбраните сегменти на линиските елементи не
може секогаш да се креира затворена полигонална линија која е услов за одредување на
правилната геометрија на површинскиот ентитет.
Ако пак под опцијата “Контура” е придвижена во рамките на некоја од наредбите за

исцртување на линиски ентитети, тогаш за селекција ќе бидат достапни и контурите на
површинските ентитети и произволно одбраните сегменти на претходно креираните
линиски ентитети.
2.6.5 Офсет
Во модулот за внесување на податоци, во рамките на сите наредби во кои
геометријата на ентитетите се одредува со исцртување на полилинија, во командната
линија додадена е и опцијата “Офсет”. Со изборот на оваа под-опција командната линија
го добива следниот изглед.
<0 селl.> Офсет – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на
селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крАј>):
Значи, сега се очекува да селектирате ентитети чија геометрија ќе биде офсет-увана.

Десниот клик на маусот ќе означи крај на процедурата за селектирање, а после тоа
програмот ќе бара да го зададете растојанието за колку што ќе се изврши офсет-от.

62
Растојание:
Растојанието може да се зададе или од тастатура или пак со избор на две точки од
цртежот. На крајот програмот ќе бара избор на точка која ќе ја определи страната на која
е потребно да се изврши офсет-от.
Точка од страна на офсетирање:
Со изборот на страната за офсет оваа наредба ќе биде завршена, а геометријата на

ентитетот кој се поставува ќе биде одредена со офсет-ованата геометрија на предходно
селектираните ентитети.
Со селектирање на контурата на предходно нацртаната плоча, линиските потпори

се поставени со офсет-от на внатре (зададено е растојание од 20 cm)
2.7 Зумирање на делови од цртежот

Често во текот на работата на програмот има потреба за зголемување, односно
намалување на погледите на деловите на цртежот. Поради тоа, во програмот е развиен
цел систем наредби кои овозможуваат разни операции, а се со цел да се добие појасна
слика. Сите ЗУМ наредби се транспарентни, односно можат да се повикаат и за време на
извршување на други наредби. Во сите три прозорци ЗУМ наредбите функционираат на
потполно ист начин и имаат потполно иста улога.
Делувањето на ЗУМ командите во основа е слично на делувањето на зумот од објективот

на филмската камера. Односно, тие на цртежот физички ништо не зголемуваат или
намалуваат, туку само дел од цртежот го приближуваат, односно оддалечуваат, со што
привидно го прават поголем или помал.
Покрај зголемувањето, односно намалувањето на поедините делови на цртежот, со помош

на ЗУМ-командите можат да се добијат и други начини на поглед, па затоа секоја од овие
наредби посебно ќе ја објасниме.
Бидејќи наредбите за зумирање на делови на цртежот се често во употреба, нив можеме

да ги придвижиме и со притисок врз специјално дефинирани копчиња за оваа намена. За
брзо активирање на наредбите “Зум прозор”, “Зум се” и “Зум претходен”, предвиден е
копчето “Ctrl”. Со притискање на ова копче, на командната линија ќе се појави порака со
која програмот укажува кои акции во овој момент се можни.

63
CTRL+лево копче на маусот=Зум Прозор / CTRL+средно копче на маусот=Зум се/

CTRL+десно копче на маусот=Зум претходен.
Значи, додека е притиснато копчето “Ctrl” кликот на левото копче на маусот одбраната
точка ќе ја протолкува како прв агол на правоаголната област која треба да се зголеми,
десниот клик на маусот, ќе ја активира наредбата “Зум претходен”, а кликот на средното
копче на маусот ,ќе ја активира наредбата “Зум се”.
Покрај овие три зума, често е во употреба и наредбата за поместување на моментниот

поглед на екранот, па со кликот на Средно копче на маусот, автоматски се активира
наредбата “Зум помести”.
2.7.1 Зум прозор

Со оваа наредба е можно да се зголемува произволната област на цртежот.
Саканата област се дефинира со правоаголен прозор, после што програмот
неговата содржина ја зголемува толку за да го заземе целиот екран.
Со изборот на наредбата програмот од командната линија бара да ја дефинирате

правоаголната област која треба да се зголеми.
Прв агол на прозор:_
Спротивен агол на прозор:_
Наредбата “Зум прозор” може да се придвижи и без нејзин директен избор од паѓачкото
мени, односно со кликот на маусот на неговата икона. Притисокот на копчето “Ctrl” и
левиот клик на маусот автоматски ќе ја придвижи оваа наредба, а зададената точка со
маусот ќе ја протолкува како прв агол на правоаголната област која треба да се зумира.
2.7.2 Зум предходен

Програмот ги памти сите предходно зададени зумови, па со изборот на оваа
наредба, секогаш е можно да се добие предходниот поглед на екранот.
Ќе напоменеме дека оваа наредба може да се активира и со притискање на копчето “Ctrl”

и со десниот клик на маусот.
2.7.3 Зум помести

Со помош на оваа команда, на екранот можат да се прикажат различни делови на
цртежите, не менувајќи го при тоа предходно одбраното зголемување. На тој
начин се добива ефект на поместување на лупата над цртежот на константно
растојание. После изборот на оваа команда, покажувачот ќе го промени својот
вообичаен облик.

64
Покажувачот во облик на рака кажува дека се очекува

транслаторно поместување на моментниот поглед
Притискањето на левото копче на маусот без отпуштање, транслаторно ќе го помести

цртежот во насока на поместувањето на маусот се додека не го отпуштите левото копче
на маусот. При отпуштање на левото копче на маусот, наредбата нема да биде завршена,
туку програмот и понатаму ќе очекува да на ист начин го промените тековниот поглед се
додека со притискање на копчето “Ентер” или со клик на десното копче на маусот не
означете крај на оваа наредба.
Оваа наредба можете директно да ја повикате и со притискање на средното копче на

маусот. Неотпуштајќи го ова копче, промената на положбата на маусот ќе ја одреди и
промената на моментниот поглед. Штом го отпуштите средното копче, оваа наредба ќе
биде завршена и во тоа е единствената разлика во функционирањето на оваа наредба
кога таа се повикува со помош на икона или на вака со притискање на средното копче на
маусот.
2.7.4 Динамичен зум

Со помош на оваа наредба можно е зголемување или намалување на
моментниот поглед на екранот. После изборот на оваа наредба, покажувачот ќе
го промени својот стандарден облик.
Покажувачот во облик на лупа покажува дека програмот

се наоѓа во наредба “Динамичен зум”

65
Движењето на маусот кон горе додека е притиснат левото копче, доведува до

зголемување на деловите на цртежот, а движењето надолу до смалување. По
отпуштањето на левото копче на маусот, програмот и понатаму ќе очекува да зададете
ново зголемување, односно намалување, се додека не се притисне копчето “Ентер” или со
кликот на десното копче на маусот не означите крај на оваа наредба.
2.7.5 Зум се
Со изборот на оваа наредба на екранот се добива поглед на целиот цртеж.
Големината на овој поглед се одредува така што на габаритот на сите елементи
на цртежот, кој во тој момент се видливи се додава по ободот програмски
зададениот процент на празен простор.
Ќе напоменеме дека оваа наредба може да се активира и со притискање на копчето “Ctrl”

и со кликот на средното копче на маусот.
Напомена:
Бидејќи единствено кај наредбите “Зум се” и “Зум предходен” не се врши избор на точки,
само за овие две наредби е важно на кој прозор се наоѓа фокусот непосредно пред
нивното активирање. Во сите други наредби за зумирање, изборот на точките воедно и ќе
го постави фокусот на дадениот прозор. Према тоа, ако сакате “зум се” да речеме во
прозорот “3Д поглед”, a тој не е моментно активен прозор, тогаш прво ќе морате да го
поставите фокусот на прозорот “3Д поглед”, па потоа да ја активирате наредбата “Зум се”.
Истото важи и за наредбата “Зум предходен” со оглед дека секој прозор има своја листа
на предходни зумови.
2.7.6 Динамичен зум на тркалото од маусот

Во процедурата на зумирање додадена е уште една опција, која поради својата
ефикасност, вероватно ќе биде најчесто во употреба при зумирањето. Значи, динамичкото
зголемување и намалување на цртежот е овозможено со скролување на тркалото од
маусот. Скролувањето на тркалото нагоре доведува до зголемување, а скролувањето
надоле до смалување на цртежот во однос на централната точка која е одредена со
моментната положба на маусот.
2.8 Селектирање на елементите на цртежот

Во многу команди во програмот, а посебно во оние со чија помош се врши
манипулација со елементите на цртежот, потребно е да се одбере еден или повеќе
елементи на цртежот. На групата одбрани елементи можат да се додаваат нови, но и да се
отстрануваат претходно избраните елементи. При одбирањето на елементите на цртежот,
програмот му помага на корисникот така што сите одбрани елементи ги обележува со
испрекината линија.
Пораката на командната линија со која програмот бара избор на некои елементи на

цртежот е универзална и гласи:
<0 сел.> Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на селекција /
Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
Во процедурата на селектирање, покажувачот добива облик на “select-box”-ви (мало

квадратче за селектирање) и сега од корисникот се очекува да примени еден од со
програмот предвидени начини на селектирање. После изборот на некои од елементите на
цртежот, процедурата не се прекинува туку програмот и понатаму од командната линија

66
бара селектирање на нови елементи, при што на самиот почеток на командната линија
помеѓу аглести загради се испишува порака за бројот на дотогаш селектираните објекти.
<3 сел.> Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас/ Група на селекција /
Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
Во процедурата на селектирање, селекцијата може симултано да се врши во прозорците

за 2Д и 3Д поглед на моделите. Прозорот “Диспозиција” , во текот на опцијата за
селектирање има исклучиво улога да овозможи промена на тековната рамка, а со самото
тоа и тековниот поглед во прозорот “2Д поглед” (истото важи и за листата на нивоа).
Додека програмот е во процедура на селектирање, со доведувањето на маусот во
просторот на прозорот “Диспозиција”, тој ќе добие облик на стрелка кој јасно кажува дека
не се очекува избор на некој елемент, туку евентуално само промена на тековната рамка.
Обликот на маусот во прозорот “3Д поглед” во текот на процедурата на селектирање е во

облик на круг, што укажува на тоа дека се очекува селектирање на ентитетите во
просторниот поглед. Покрај тоа, селекцијата е овозможена и во спецјално дефинираните
погледи, со тоа што при ваква селекција се врши селектирање на сите ентитети по
длабина.
Во моментниот поглед на предна фасада (опција “Од напред”), селектирањето на крајниот

десен столб доведува до истовремено селектирање на сите седум столбови по длабина
Во моментниот поглед одозгора (опција “Од горе”), со задавање на вакви правоаголни

области ќе бидат селектирани сите елементи на конструкцијата во предната половина на
објектот
Ќе напоменеме дека во прозорот “2Д поглед” не можат да се селектираат елементите на

конструкцијата кои продираат низ дадената рамнина на погледот и се прикажуваат во вид
на симболи. Исклучок е единствено во наредбите“Скратување” и “Продолжување” кога
ваквите симболи можат да се селектираат само како граници за продолжување, односно
скратување на ентитетите кои припаѓаат на дадената рамнина на погледот.
Процедурата на селектирање се прекинува со изброт на подопцијата “крAј” од командната

линија, после што програмот ќе продолжи со понатамошниот тек на командата во чии

67
рамки е извршена селекцијата. Операциите кои се предвидени со активираната команда

ќе се извршат само над селектираните објекти.
Со изборот на соодветните подопции од командната линија програмот нуди разни начини

на селектирање кои можат симултано да се комбинираат и во понатамошниот текст на
овој дел на упатството ќе ги изнесеме сите можности кои програмот ги нуди и сите
процедури на селектирање.
Селектирање на сите ентитети
Изборот на подопцијата “Се” од командната линија, ќе доведе до автоматско селектирање

на сите моментно видливи ентитети на цртежот. Што ќе биде селектирано зависи
исклучиво од тоа дали фокусот непосредно пред активирањето на оваа подопција бил на
прозорот за 2Д или 3Д поглед на моделот. Имено, ако е фокусот на прозорот “3Д поглед”
и се одбере подопцијата “Се”, тогаш ќе бидат селектирани сите моментно видливи
ентитети на моделот, а ако пак фокусот е на прозорот “2Д поглед”, тогаш со изборот на
подопцијата“Се” ќе бидат селектирани само моментно прикажаните елементи во прозорот
“2Д поглед”.
Поединечно селектирање
Ова е подразбирлив начин на селектирање и се одвива така што во малиот квадрат на

покажувачот, треба да се зафати било кој дел од саканиот елемент и да се кликне на
левото копче од маусот. За елементите на цртежот кои представуваат површини, во
квадратот за селектирање треба да се опфати било кој дел од неговата контура, после
што целата површина ќе биде селектирана.
По контурата на селектираната површина се исцртува испрекината линија,

а нејзината внатрешност секогаш станува празна
Ако со квадратот за селектирање се опфати заедничката точка на повеќе елементи од

цртежот, тогаш програмот ќе ги селектира сите елементи кои поаѓаат од таа точка.

68
Со еден клик на маусот е селектирана и хоризонтална и вертикална греда
При селектирање на точкасти елементи со квадратот за селектирање (select box),

потребно е да се опфати токму точката со која е одредена положбата на точкастиот
елемент.
Во случај да се кликне на левото копче на маусот, а со “select box”-от да не е опфатен

ниту еден објект, тогаш програмот таа точка ќе ја протолкува како прв агол на прозорот и
ќе влезе во процедура на селектирање со прозор.
Спротивен агол:
Во оваа процедура ќе важат сите правила за селектирање со прозор што ќе ги изнесеме

во понатамошниот текст.
Селектирање со помош на прозор
Овој начин на селектирање е овозможен со активирање на подопцијата “Прозор” која се

наоѓа на командната линија. Со изборот на оваа подопција, програмот прво бара да се
одреди едно теме од правоаголниот прозор, а потоа и спротивното по дијагоналата:
Прв агол:
Спротивен агол:
При одредувањето на дијагоналното теме на прозорот, програмот во ДРАГ-модот исцртува

правоаголник чија геометрија е одредена со моментната положба на маусот. Во зависност
од тоа дали прозорот се задава од лево на десно или пак од десно на лево, процедурата
на селектирање работи на два различни начини. Ако се селектира од лево на десно,
тогаш ќе бидат селектирани само елементите кои со својата комплетна геометрија се
наоѓаат во внатрешноста на зададената правоаголна област, а ако пак прозорот се задава
од десно на лево, тогаш ќе бидат селектирани сите елементи на цртежот, кои барем со
еден нивен дел се опфатени со зададената правоаголна област.

69
Со задавање на ваков прозор, од лево на десно нема

да биде селектиран ни еден објект
Со задавање на ист таков прозор, но сега од десно на лево (crossing),

ќе бидат селектирани и плочата и двете греди
Селектирање со помош на полигон
Со избор на подопцијата “Полигон”, командната линија го добива својот стандарден

облик кој се користи во наредбите за исцртување на полилинии:
Прва точка (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет / <крAj>):
Постапката на исцртување на полилинијата сосема одговара на објаснувањата дадени во

заглавието “2.6” со тоа што со изборот на подопцијата “крAj” или пак со десен клик на
маусот полилинијата автоматски се затвара.
Критериумот на селектирање со помош на оваа опција е подполно ист како и кај

селекцијата со прозор, кога тој се задава од лево на десно. Имено, ќе бидат селектирани
сите ентитети кои со својата комплетна геометрија се наоѓаат во внатрешноста на
зададениот полигон.

70
Селектирање со линијата на пресекот
Со помош на оваа опција ќе имате можност да ги селектирате сите ентитети кои ги

пресекува зададената линија. Со избор на подопцијата “Пресек” програмот прво ќе бара
да ја одредите првата, а потоа и втората точка на линијата на пресекот.
Прва точка:
Втора точка:
Веднаш после изборот на втората точка, програмот ќе изврши селекција на сите ентитети
кои се пресечени со зададената линија.
Екстра селектирање
Со кликот на маусот преку подопцијата “еКстрас”, се отвара паѓачко мени од кое е можно
да се одбере некоја од програмот предвидени опции за екстра селектирање.
Прикажаните опции се мошне егзотични и најверојатно нема често

да ги користите, но во некои случаи можат да бидат од голема корист.
На кои ентитети ќе се однесува дејството од наредбите од менито “еКстрас” зависи од тоа

дали непосредно пред активирањето на некоја од овие наредби, фокусот бил на прозорот
за 2Д или за 3Д поглед на моделот. Ако фокусот е на прозорот “3Д поглед”, тогаш
наредбата ќе дејствува на сите ентитети на моделот, а ако е фокусот на прозорот “2Д
поглед”, тогаш тие дејствуваат само на моментно прикажаните елементи во прозорот “2Д
поглед”.
Во менито на располагање се следните опции:
 Инверзија
За оваа опција да биде достапна, неопходно е пред нејзиниот избор барем еден ентитет
да биде селектиран. Со изборот на оваа опција се врши инверзија на селекцијата,
односно она што е селектирано станува деселектирано, а она што не беше станува
селектирано.
 Сет
За да оваа опција биде достапна, мора предходно да биде селектиран само еден
ентитет. После нејзиното активирање програмот автоматски ќе ги селектира сите
ентитети од тој вид кои имаат ист сет нумерички податоци. На пример, ако на моделот
има многу греди со различни попречни пресеци, тогаш со селектирање на една од нив

71
и избор на оваа опција, програмот ќе ги селектира сите преостанати греди на моделот

кои имаат исти геометриски карактеристики како првобитно селектираната греда. Исто
така е овозможена работата и на опцијата “Сет” со оптоварувања. Ако после
селектирањето на некое оптоварување од цртежот ја избереме оваа опција, програмот
ќе ги селектира сите оптоварувања кои се од ист тип и интензитет како предходно
селектираното оптоварување, а се наоѓаат во моментно активниот прозор.
 Колинеарни
За да оваа опција биде достапна, неопходно е претходно да биде селектиран само еден
линиски ентитет. Во случај да се селектирани повеќе линиски ентитети, тогаш оваа
опција ќе биде достапна само во случај да сите тие се наоѓаат во ист правец, односно
да се колинеарни. Со изборот на подопцијата “Колинеарни” ќе бидат селектирани сите
линиски ентитети кои се наоѓаат на ист правец (припаѓаат на иста права) како и
селектираните.
 Од иста рамнина
За да оваа опција биде достапна, неопходно е претходно да бидат селектирани
минимален број на ентитети кои дефинираат една рамнина. За рамнината да биде
еднозначно определена, потребно е да се селектираат два линиски, еден линиски и
еден точкаст, три точкасти или пак само еден површински ентитет. Со нејзиниот избор
програмот автоматски ќе ги селектира и другите ентитети кои припаѓаат на вака
дефинираната рамнина во просторот.
 На иста кружница
За опцијата да биде достапна, потребно е да бидат селетирани ентитети кои припаѓаат
на ист лак. Ќе напоменеме дека геометријата на лакот покрај со изборот на лачниот
сегмент на површинскиот и линискиот ентитет, може да се дефинира и со избор на три
точкасти ентитети. Изборот на оваа подопција доведува до селектирање на сите
ентитети кои припаѓаат на кружницата, која има ист радиус како предходно
селектираните ентитети.
 Ентитет
За да оваа опција стане достапна, неопходно е да барем еден елемент од цртежот биде
селектиран. После нејзиниот избор програмот ги селектира сите елементи од цртежот
кои се од ист тип како и предходно селектираниот елемент. Ако на пример била
селектирана греда, после активирање на оваа опција ќе бидат селектирани сите греди
кои се прикажани во моментно активниот прозор.
 Назад
Со помош на оваа опција се излегува од процедурата на еКстрас селекција и се враќа
на основниот облик на командната линија во процедура на селектирање.
Група на селекција
Со помош на опцијата “Група на селекција” може да се снимат 256 различни групи на

избрани елементи на цртежот. Елементите кои припаѓаат на некои од снимените групи
можат многу брзо повторно да се селектираат со изборот на името на групата од дијалогот
кој се отвара со активирање на оваа опција од командната линија.

72
Правење на нови групи на селекција од моментно одбраните елементи на цртежот се

врши со помош на копчето “ Додади”. Со изборот на ова копче се отвара нов дијалог во
кој се задава името на групата.
Од дијалогот се излегува со активирање на копчето “OK”, а името на новата група се

појавува во листата. Во случај да сте задале име кое веќе постои во листата на групата на
селекција, програмот ќе прикаже соодветна порака.
Ако во моментот на активирање на копчето “Додади” биле селектирани една или повеќе
постоечки групи, програмот при излегување од дијалогот за внесување на името на
групата ќе го прикаже следново предупредување:

73
Со активирање на копчето “Не” под зададеното име ќе се сними нова група на

селекцијата од моментно избраните елементи на цртежот. Со активирање на копчето “Да”
на одбраните ентитети ќе им бидат додадени и сите ентитети кои припаѓаат на
селектираната група, односно групи.
Селектирање на групи од листата се врши со клик на глувчето преку нејзиното име,

додека за повеќеструка селекција треба да се држи притиснато левото копче на глувчето
и да се поместува покажувачот над името на саканата група. Исто така, за повеќеструка
селекција можат да се користат тастерите Shift и Ctrl од тастатурата, во комбинација со
притискање на левото копче на глувчето. Селектираните групи јасно се истакнати во
листата.
Со помош на копчето “Преименувај” може да се промени името на одбраната група. Со

негово активирање се отвара сосема ист дијалог како и при задавањето на името на
новата група.
Со помош на копчето “ Бриши” селектираните групи се одстрануваат од листата,

додека со помош на копчињата “ Горе” и “ Долу”, на селектираната група и се
менува положбата во листата за едно место погоре, односно подолу.
Со излезот од дијалогот “Групи на селекција” ќе бидат одбрани сите елементи од цртежот

кои припаѓаат на селектираните групи.

74
Последна селекција
Со избор на опцијата “Последна селекција” од командната линија се врши повторен

избор на елементите од цртежот кои биле последни одбрани во рамките на некоја
наредба.
Деселектирање на претходно селектираните објекти
Изборот на елементот кој е веќе селектиран нема да доведе до негово деселектирање,

туку неговата поновна селекција ќе биде игнорирана. За деселектирање на претходно
селектираните објекти, односно бришење од листата на селектирани елементи на
командната линија предвидена е подопцијата “Деселектирање”. Со нејзиниот избор
командната линија го добива следниот изглед.
<3 сел.> Деселектирање (Се/Прозор/пОлигон/пРесек/еКстрас/<крАј>):
На командната линија и понатаму се присутни потполно истите подопции како и во

процедурата на селектирање, со тоа што на нејзиниот почеток јасно е напишано дека
програмот сега е во процедура на деселектирање на претходно селектираните ентитети.
Начинот на деселекција, како и начинот на работа со предходно опишаните подопции е
потполно ист, а единствената разлика е во тоа што деселекцијата реагира само на
претходно селектираните објекти, така што ќе ги исфрли од листата на селектирани
објекти. По извршената деселекција изборот на подопцијата “крAj”, односно десниот клик
на маусот, програмот ќе го врати на основниот облик на командната линија во
процедурата на селектирање на ентитетите.
Деселекцијата може да се врши и без активирање на опишаните подопции од командната

линија. Имено, ако го држите стално притиснат копчето “Shift”, поединечната селекција и
селекцијата со помош на прозорци практично ќе значи деселекција.
Напомена:
Сегментот на линискиот ентитет е одреден со задавањето на точки при неговото цртање, а
не со точките на пресекот со другите елементи на цртежот. Поради тоа во процедурата на
селектирање, секогаш ќе биде селектиран целиот сегмент на линискиот ентитет, така како
што е нацртан а не само еден негов дел кој е одреден со пресечните точки со другите
ентитети.
Во овој пример селектирана е целата хоризонтална греда од

проста причина бидејќи таа е нацртана со изборот на точките 1 и 2.

75
Во случај, да сакате да селектирате само дел од сегментот на линискиот ентитет кој е

одреден со пресечните точки со другите ентитети, предходно морате со помош на
наредбата “Разделување на контури” (види заглавие “2.9.15”) од првобитно еден сегмент
на линискиот ентитет да се направат низа нови.
Напомена:
Елементите на цртежот кој се нацртани еден преку друг, така што геометријата им се
поклопува делумично или целосно, ќе бидат заедно одбрани ако селектирањето се
изврши на местото на поклопување. Типичен пример за овој случај е кога површинското
оптоварување се простира по целата плоча или кога гредите и ѕидовите се поставуваат по
контурата на плочата. Во двата случаи, ќе дојде до селектирање на сите елементи кои се
преклопуваат што може и не го сакате. Во вакви случаи, пред селектирањето треба да се
прекине видливоста на елементите, кои нема да се селектираат (види заглавие “2.10”).
2.9 Команди за манипулација со елементите на

цртежот
Со помош на оваа група команди, се овозможени разни корекции на веќе
исцртаните елементи на цртежот. Корекциите се овозможени над апсолутно сите
елементи, без разлика дали тие представуваат дел од конструкцијата или не. Во основа
на сите наредби од оваа група е прво да се селектираат елементите од цртежот, а дури
потоа над нив да се спроведат операциите кои се предвидени со дадената наредба.
Бидејќи постапката на селектирање на елементите на цртежот е детално објаснета во
заглавието “2.8”, во натамошниот поглед на секоја од овие наредби нема да се впуштаме
во поновното објаснување на оваа постапка.
2.9.1 Бришење
Со изборот на оваа наредба овозможено е бришење на произволно
селектираните елементи на цртежот.
Со активирањето на наредбата, командната линија го добива својот стандарден облик со

кој се бара селектирање на елементите.
<0 сел.> Бришење – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек/ еКстрас / Група на
После изборот, притиснување на копчето “Ентер” или клик на десното копче на маусот,
ќе дојде добришење на селектираните елементи. Кај оваа наредба треба да се биде
внимателен како не би дошло до несакан губиток на поедини елементи од цртежот.
2.9.2 Копирање
Оваа команда се користи за пресликување на селектираните објекти на било кое
друго место на цртежот, при што оригиналот останува непроменет.
После извршената селекција, програмот од командната линија ќе бара да со избирање на

две точки го зададете векторот кој го определува правецот, насоката и растојанието на
ископираните ентитети од оригиналот.
Прва точка на вектор на копирање:
Втора точка на вектор на копирање:

76
После определувањето на векторот на копирање, програмот од командната линија ќе бара

да го зададете бројот на копии или да ја изберете подопцијата “Повеќеструко”:
Број на копии (Повеќеструко) <1>:
Кликот на десниот тастер на маусот ќе означи прифаќање на понудената вредност на

бројот на копии “1”, која се наоѓа во аглеста заграда. Секако дека од тастатурата можете
да зададете произволен број на копии, при што секоја од нив ќе се наоѓа на растојание
кое е одредено со зададениот вектор на копирање.
Со помош на подопцијата “Повеќеструко” имате можност да креирате произволен број на

копии на селектираните објекти со задавање на различни вектори на копирање. После
активирањето на оваа подопција, програмот на зададеното место ја црта првата копија и
од командната линија бара да со избирање на друга точка го зададете новиот вектор на
копирање.
Втора точка на вектор на копирање (<крАј>):
Оваа порака ќе стои на командната линија се до изборот на подопцијата “крАј” со што ќе

ја завршите оваа наредба.
2.9.3 Копирање во низа (Array)

Оваа команда има двојно дејство и може да се користи за истовремено копирање
во два произволно одбрани правци или пак за повеќеструко копирање по лакот.
По завршената селекција на објектот, програмот од командната линија ќе бара да го

одредите типот на низата кој ќе биде применет при копирањето.
Тип на низа (<Ортогонален> / Поларен):
Под ортогонална низа се подразбира истовремено копирање на селектираните ентитети во

два произволно одбрани правци, додека под поларна низа се подразбира копирање по
лачна патека. Изборот на една од овие две понудени опции ќе го одреди понатамошниот
ток на оваа наредба.
Ортогонален тип на низа
По изборот на опцијата “Ортогонален”, програмот од командната линија ќе бара да го

зададете бројот на колони, односно бројот на копии во еден ред.
Број на колони () <1>:
Овде е употребен терминот колони затоа што програмот за прв правец на копирање го
подразбира правецот на протегање на X оската, кој секако со задавање на векторот на
копирање можеме накнадно да го промениме. После задавањето на бројот на колони ,
програмот ќе бара да го одредите и нивното меѓусебно растојание.
Растојание:
Ако растојанието го зададете со тастатурата тогаш програмот ќе подразбира дека е

зададен хоризонтален вектор на копирање и позитивната вредност ќе го одреди смерот на
векторот во правец на позитивната X оска. Наместо со задавање од тастатура,
растојанието можете да го одредите и со избор на две точки од цртежот. После изборот на
првата точка, програмот од командната линија ќе бара да ја одберете и втората точка.

77
Втора точка на вектор:
Изборот на втората точка ќе го одреди како растојанието така и насоката на векторот на

копирање. Со поместување на маусот по областа на цртежот, програмот во ДРАГ модот ќе
ја исцрта моментната положба на сите зададени копии во правец кој во програмот
условно го нарекуваме “ред”. Според тоа “ред” не мора да означува хоризонтален, туку
потполно произволен правец.
Без разлика, дали растојанието сте го задале од тастатура или пак со изборот на две
точки од цртежот, програмот ќе ја повтори предходно поставената серија прашања, но
сега за копирање во вториот правец.
Број на редови (...) <1>:
Растојаниe:
Исто како и кај копирањето во првиот правец, растојанието помеѓу редовите можеме да го
зададеме од тастатура или пак со изборот на две точки од цртежот. Ако растојанието
помеѓу редовите го зададете од тастатура, тогаш програмот ќе подразбира дека се работи
за вектор на копирање во правец на Y оската и позитивната вредност ќе ја одреди
насоката на векторот на копирање во правец на позитивната Y оска. Со изборот на две
точки од цртежот можете да зададете потполно произволен интензитет и правец на
протегање на векторот на копирање во вториот правец.
Прикажаната низа е формирана со Прикажаната низа е формирана со

задавање на векторите на копирање 1 и 2 задавање на векторите на копирање
во правец на глобалните оски 1 и 2 во произволен правец
(број на колони =2, број на редови=4) (број на колони =2, број на редови=4)
Поларен тип на низи
После изборот на опцијата “Поларен”, програмот од командната линија прво ќе бара да

одредите дали ископираните ентитети по лакот треба да се ротираат во однос на
зададениот центар на ротација или не.
Со ротација(<Да> / Не):
Во зависност од Вашиот одговор на поставеното прашање, можат да настанат два случаи.

78
Поларна низа со ротација (број на елементи Поларна низа без ротација (број на
во низата=12, агол за пополнување =360) елементи во низата=12, агол на
пополнување =360)
Во случај да сакате и ротација на селектираните објекти, тогаш проблемот е еднозначно

одреден и ќе се сведе на права ротација на ентитетите, при што селектираните објекти ќе
бидат распоредени по лакот во својата ротирана положба.
Ако пак не сакате ротација туку сакате селектираните објекти да се распоредат по лакот
без нивно ротирање, тогаш за потполно одредување на проблемот неопходно е да
зададете и точка од цртежот, која ќе биде ротирана.
Референтна точка за ротација:
Дури вака зададената точка потполно ќе го одреди проблемот кој сега се сведува прво на
повеќеструка ротација на зададената точка, а потоа и на повеќеструко транслаторно
копирање во однос на зададената точка. Ново формираните ентитети во лачната низа ќе
се наоѓаат на исто растојание од заротираната точка, како и оргиналот од избраната
референтна точка за ротација.
Без разлика за кој од овие два начина сте се одлучиле, понатамошниот тек на наредбата
е заеднички. Имено, програмот од командната линија ќе бара да го зададете бројот на
копии во лачната низа.
Број на елементи во низа:
Ќе споменеме дека бројот што ќе го зададете подразбира дека е пресметан и објектот кој
е селектиран. Значи, ако сакате да добиете уште три нови објекти кои ќе бидат
ископирани по зададениот лак, на ова прашање треба да одговорите со задавање на
бројот 4.
Централна точка на низа:
Со изборот на оваа точка практично се одредува центарот на ротација, односно центарот

на лакот по кој ќе бидат распоредени ново формираните ентитети.
Агол за пополнување <360>:
Аголот можете да го зададете или од тастатура, при што позитивната вредност расте во
смерот спротивен од стрелките на часовникот или со избор на точка од цртежот. Додека
го поместувате маусот по цртежот, во ДРАГ модот ќе се исцртува моментната положба на
сите ентитети во зависност од моментните вредности на аголот, одредени со положбата на
маусот и зададениот број на копии во низата.

79
Напомена:
Копирањето во поларната низа е права рамнинска трансформација, па сите селектирани
објекти и централната точка на низата мораат да се наоѓаат во иста рамнина. Во случај да
се избере централна точка на низата која не припаѓа на истата рамнина како и
селектираниот објект, програмот ќе издаде опомена и ќе го прекине понатамошниот тек
на наредбата.
За креирање на просторни низи е предвидена наредбата “3Д Копирање во низа”.
2.9.4 Огледало (Mirror)

Оваа команда служи за осно симетрично пресликување на одбраниот дел од
цртежот.
После завршената селекција на елементите од цртежот, од корисникот се бара да зададе

две точки кои го одредуваат почетокот и крајот на оската во однос на која ќе се изврши
пресликувањето.:
Прва точка на оска на симетрија:
Втора точка на оска на симетрија:
На самиот крај на оваа процедура, на корисникот му се нудат две можности:
Бришење на стари објекти (<Не>/Да):
Изборот на опцијата “Да”, ќе означи потврден одговор и ќе доведе до бришење на

елементите кои се избрани за пресликување, додека изборот на опцијата “Не” -
негативен, односно селектираните елементи ќе останат во составот на цртежот.
2.9.5 Ротација
Оваа наредба овозможува да се менува аголот на завртување на поедините
делови од цртежот.
После завршената селекција на објектите кои е потребно да се заротираат, програмот од

командната линија ќе бара да го одредите прво центарот, а потоа и аголот на ротација.
Центар на ротација:
Агол на ротација:
Аголот на ротација може да се зададе или од тастатура (аголот се задава во степени и

расте во насока спротивна од стрелките на часовникот) или со изборот на точка од
цртежот, која со претходно зададениот центар го формира саканиот агол. При вториот
начин селектираните елементи се исцртуваат во ДРАГ модот и тоа така да моментната
положба на покажувачот го одредува аголот на ротација.

80
После зададениот агол, на командната линија се појавува порака чија смисла е иста како
во наредбата “Огледало”.
Бришење на стари објекти (<Да>/Не):
Имено, потврдниот одговор ги брише селектираните елементи (оригинал), додека

негативниот ги остава во состав на цртежот. Овде кликот на десното копче на маусот ќе
доведе до прифаќање на потврдниот одговор “Да”.
напомена:
Со помош на наредбата “Ротација”, се извршува права рамнинска трансформација. За
нејзино извршување неопходно е селектираните објекти и центарот на ротација да се
наоѓаат во иста рамнина. Од тие причини, селектирањето на објекти во прозорот “3Д
поглед” ќе биде оневозможено, а при задавањето на центарот на ротација ќе биде
дозволен само избор на точка која припаѓа на истата рамнина како и селектираните
објекти. Во спротивно, програмот ќе издаде опомена и ќе одбие да ја спроведе наредбата
“Ротација”.
За просторно ротирање на објектот е предвидена наредбата “3Д Ротација”.
2.9.6 Поместување
Оваа наредба е многу слична на наредбата “Копирање” со тоа што во овој случај
оригиналот се бриши и на тој начин се добива ефект љна поместување на делови
на цртежот од едно на друго место.
Прво се врши селекција на елементите, а потоа избор на две точки на цртежот кои го
одредуваат почетокот, односно крајот на векторот на поместување.
Прва точка на вектор на поместување:
Втора точка на вектор на поместување:
2.9.7 Скратување (TRIM)

Со помош на оваа наредба е овозможено скратување на делови на некоја линија
помеѓу две пресечни точки со другите елементи на цртежот.
Наредбата работи така што прво се селектираат елементите на цртежот кои го

пресекуваат дадениот линиски ентитет и на тој начин прават граници за негово
исекување.
<0 сел.> Скратување – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек/ еКстрас / Група
на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крАј>):
Процедурата на селектирање е стандардна и на групата на селектирани елементи можат

да му се придружат и површински и точкасти ентитети иако е исекувањето предвидено
само за линиските ентитети. Значи, селектираните површински и точкасти ентитети,
можат да се употребат само како граници во однос на кои ќе се изврши скратувањето на

81
линискиот ентитет. После оваа селекција на елементите, на командната линија ќе се

појави порака со која се бара селектирање на деловите на полилинијата кои се исфрлаат
(можат да бидат и лачни), а покажувачот добива стандарден облик на select-box-от (мал
квадрат).
Сегмент кој се исфрла (<крАј>):
Во овој момент е овозможено само поединечно селектирање, односно во select-boxот

треба да се зафати делот на полилинијата кој сакаме да го исфрлиме, а потоа се кликнува
на левото копче на маусот. Сегментот моментално ќе биде исфрлен од цртежот, а од
командната линија програмот ќе бара селектирање на нов дел од полилинијата, се додека
со кликот на десното копче на маусот не ја завршите наредбата.
Ќе напоменеме дека со помош на оваа команда, не можат да се исфрлат цели сегменти на

полилинијата, туку само нејзините делови кои се пресечени со другите селектирани
елементи на цртежот. За исфрлање на цел непресечен сегмент на полилинијата е
предвидена наредбата “Бришење”.
2.9.8 Продолжување (Extend)

Со помошта на оваа команда е можно да ги продолжите постоечките сегменти
на полилинијата до одбраниот елемент на цртежот. Секако дека сегментите на
полилинијата можат да се продолжат само до елементите на цртежот со кои
може да се добие пресечна точка после продолжувањето на одбраниот сегмент.
После изборот на наредбата, прво е потребно да се селектираат елементите на цртежот до

кои покасно избраните сегменти на полилинијата ќе се продолжат:
<0 сел.> Продолжување - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек/ еКстрас /

Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крАј>):
На оваа група селектирани елементи можно е да им се придружат и површински и

точкасти ентитети кои во оваа наредба можат да се користат само како граници за
продолжување. После селектирањето на оваа група елементи на цртежот, програмот од
командната линија ќе бара да во select-boxот го зафатите делот на линијата кој треба да
се продолжи:
Сегмент кој се продолжува (<крАј>):
Селектираниот сегмент на полилинијата програмот ќе го продолжи до најблискиот

елемент кој е одбран како граница до која се продолжува. За продолжување можат да се
селектираат и лачни сегменти, при што тие се продолжуваат по лачен (криволиниски)
закон.
Програмот од командната линија постојано ќе бара нови сегменти на полилинијата за

продолжување, се додека со кликот на десното копче на маусот не означете крај на
наредбата.
2.9.9 Растегнување (Stretch)

За разлика од наредбата “Поместување”, која транслаторно ја менува
положбата на сите точки на селектираниот ентитет, со помошта на оваа наредба
се врши развлекување на геометријата, така што, за зададениот вектор на
поместување транслаторно се поместуваат само селектираните точки од
контурата.

82
После изборот на оваа наредба, со процедурата на селектирање треба да се селектираат

сите точки на кои сакаме да им ја променеме положбата. Овде под терминот точка се
подразбираат сите точки на прекршување од контурите на површинските и линиските
ентитети, како и точките кои ја одредуваат положбата на самите точкасти ентитети.
<0 сел.> Растегнување - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек/ еКстрас / Група
Ќе напоменеме дека во процедурата на селектирање со прозор потребно е да се зафати

само делот од цртежот во кој влегува саканата точка, бидејќи селектирањето на сите
точки од контурата на еден ентитет ќе доведе до ист ефект како и наредбата
“Поместување”. Десниот клик на маусот ќе означи крај на процедурата на селектирање и
програмот од командната линија ќе бара да со изборот на две точки, го одредите векторот
на поместување.
Прва точка на вектор на поместување:
Втора точка на вектор на поместување:
2.9.10 3Д Копирање во низа (3Д Array)

Исто како и кај наредбата “Копирање во низа” за 2Д копирање во низа, после
извршената селекција на објектите, програмот од командната линија ќе бара
да се одредите за типот на низата.
Тип на низа (Ортогонален / Поларен):
Oртогонален тип на низа
Со оваа наредба е овозможено истовремено копирање само во правецот на глобалните

координатни оски. Програмот прво поставува серија прашања за бројот на елементите во
низот, за секој од правците на глобалните координатни оски..
Број на колони (X) <1>:
Број на редови (Y) <1>:
Број на нивоа (Z) <1>:
Воведените термини “колона” “ред” и “ниво”, представуваат елементи во низот кои се

добиваат со копирање во правецот на глобалните X, Y и Z оски, па во заграда е
напишано името на соодветната оска. Со следната серија на прашања програмот бара да
го одредите растојанието помеѓу елементите на низот.
Растојание помеѓу колони (X) :
Растојание помеѓу редови (Y) :
Растојание помеѓу нивоа (Z) :
Наместо со задавање од тастатурата, растојанието можете да го одредите и со избор на

две точки од цртежот. После изборот на првата точка, програмот од командната линија ќе
бара да ја одберете и втората точка.
Втора точка на вектор:

83
Поларен тип на низа
Смисолот и текот на оваа наредба е потполно ист како и кај наредбата “Копирање во
низа”, за креирање на дводимензионална поларна низа. Единствената разлика е во тоа
што кај наредбата “Копирање во низа”, се врши копирање по лак во однос на зададената
точка, па елементите на низата и зададената централна точка на низата мораат да бидат
во една рамнина. Во оваа наредба копирањето по лачната низа се врши во однос на
произволно зададената оска во просторот. Поради тоа, програмот наместо централна
точка на низата, од командната линија ќе бара да со избор на две точки ја дефинирате
оската околу која се врши ротацијата.
Прва точка на оска на ротација:
Втора точка на оска на ротација:
На овој начин во процедурата на креирање на поларната низа можете да селектирате и

елементи од цртежот кои не припаѓаат на иста рамнина.
2.9.11 3Д Огледало
Единствена разлика помеѓу оваа наредба и наредбата “Огледало” е во тоа што
овде се врши пресликување во однос на зададената рамнина, а не во однос на
зададената оска. Од таа причина, после селектирањето на сите ентитети за
пресликување, програмот ќе бара да со помошта на три не колинеарни точки ја
дефинирате рамнината.
Прва точка на рамнина:
Втора точка на рамнина (Назад):
Трета точка на рамнина (Назад):
Подопцијата “Назад” на командната линија, дава можност за враќање еден чекор наназад
при изборот на точките, нешто слично како и во процедурата за исцртување на
полигонална линија. После завршувањето на процедурата за дефинирање на произволна
рамнина во просторот, во однос на која ќе се изврши пресликувањето на селектираните
објекти, програмот од командната линија ќе го постави и последното прашање за
бришење на старите објекти.
Бришење на стари објекти (<Не> / Да):
2.9.12 3Д Ротација
И оваа наредба е изведена од истоимената наредба “Ротација”. Единствената
разлика помеѓу овие две наредби е во тоа што овде се работи за ротација во
однос на зададена оска, а не во однос на зададена точка. Од тие причини после
селектирањето на сите ентитети за 3Д ротација, програмот ќе бара да со помош
на две произволно одбрани точки ја дефинирате оската во однос на која ќе се
врши ротацијата.
Прва точка на оска на ротација:
Втора точка на оска на ротација:
После дефинирањето на оската на ротација, понатамошниот тек на наредбата е сосема

ист како и кај наредбата за рамнинска ротација.

84
Агол на ротација:
Бришење на стари објекти (<Да> / Не):
2.9.13 Обновување на цртежот (Назад/Напред)

Во случај на направени грешки, со програмот е предвиден механизам за
обновување на содржината на цртежот и враќање во состојба непосредно пред
направената грешка. Покрај тоа, предвиден е и механизам за движење на напред, ако
погрешно сте ја активирале наредбата за враќање на назад. Секоја од извршените акции
во програмот се памтат за време на нивното извршување, така што е овозможено
движење наназад, односно на напред за сите спроведени акции во програмот од моментот
на неговото придвижување и работа со дадениот фајл. За движење на назад предвидена е
командата “Назад”, а за движење на напред, командата “Напред”.
Команда за движење на назад “Назад”. Командата може да се активира со

истовремено притискање на копчињатате “Ctrl” i “Z”
Команда за движење на напред “Напред”. Командата може да се активира со

истовремено притискање на копчињатате“Ctrl” i “Y”
Ќе напоменеме дека предходните зумови на цртежот не се обновуваат со овој механизам

бидејќи за таа намена е предвидена наредбата “Зум предходен”.
2.9.14 Спојување на контури

Со помош на наредбата “Спојување на контури”, можат да се спојат две
истородни површини кои имаат заеднички раб на допир но само под услов да им е
придружен ист сет на нумерички податоци. Со помош на оваа наредба, можат да се спојат
и два истородни линиски ентитети кои имаат заедничка точка на допир и се наоѓаат на
ист правец - колинеарни. Секако дека и за линиските ентитети мора да биде исполнет
условот да им е придружен ист сет на нумерички податоци. Овде под терминот истородни
елементи подразбираме две плочи, две греди, две линиски потпори итн.
Со изборот на оваа наредба, на командната линија ќе се појави порака со која се влегува

во стандардната процедура на селектирање.
<0 сел.> Спојување на контури (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек/ еКстрас / Група на
Сега од корисникот се очекува да ги селектира сите ентитети на кои е потребно да им се

спојат контурите. После завршената селекција, програмот ќе ја спроведе оваа операција
за сите линиски и површински елементи кои ги исполнуваат предвидените услови за
спојување на нивните контури.

85
Со помош на наредбата “Спојување на контури”, од две плочи е направена една нова.
Со помошта на наредбата “Спојување на контури”, од две греди е направена една нова
2.9.15 Разделување на контури

Наредбата “ Разделување на контури ”, дејствува само на линиските елементи и
има спротивно дејство од предходно опишаната наредба за спојување на контурите.
Имено, со нејзиниот избор програмот од командната линија ќе бара внесување на точка,
која ќе го одреди местото на поделбата на линискиот ентитет на два нови.
Внесување на точки за раздвојување (Избор / Деселектирање / <крАј>):
Покрај поединечниот избор на точки, со активирање на подопцијата “Избор” со

програмот е овозможен и масовен избор на точки (види заглавие “2.5.5”).
<0 сел.> Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / Група на селекција / Последна

После завршената процедура на избор на точки, програмот сите линиски ентитети на кои
се наоѓа избраната точка ќе ги подели на нови два линиски ентитета.
Со помош на наредбата “Разделување на контури”, од една греда се направени три нови.

86
Напомена:
Со обзир дека при пресметката програмот на сите места на пресекот на линиските
ентитети со другите делови на моделот ќе постави јазли, оваа наредба треба да се
користи само во случај кога е потребно селектирање само на еден дел од линискиот
ентитет кој е одреден со пресечните точки со другите ентитети. Во сите други случаи,
подобро е да не ја користите оваа опција бидејќи ќе добиете непотребно поголем број на
елементи на цртежот кои можат само да ја забават работата на програмот.
2.10 Видливост
Со помош на групата на наредби кои се опишуваат во ова заглавие, имате
можност да ги скриете елементите на цртежот, кои во одреден момент на работа со
програмот не сакате да ги гледате на екранот. Што ќе биде видливо а што не, можете да
зададете или по типот на елементите на цртежот, на пример сакате сите плочи на моделот
да бидат моментно невидливи или пак со селектирање на даден ентитет, при што само тој
станува невидлив. За регулирање на видливоста по типовите на елементи служи
наредбата “Видливост”, а за регулирање на видливоста само на селектираните елементи
на цртежот, наредбата “Сокривање”.
При одредувањето на критриумите што ќе биде видливо, а што не, посилен е критриумот
за состојба на видливост по типот на елементите на цртежот. Да земеме на пример дека
на моделот постојат три греди и дека со помошта на наредбата “Сокривање” само на една
од нив сме и ја запреле видливоста. Ако со помош на наредбата “Видливост” ја прекинеме
видливоста на сите греди, тогаш сите три греди ќе бидат невидливи без разлика што со
помошта на наредбата “Сокривање” само на една од нив и беше прекината видливоста
2.10.1 Подесување на видливоста по типовите на

елементите (Видливост)
Со активирање на прикажаната икона или со наредбата “Видливост” која се
наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Поглед”, се отвара дијалог box во кој се
регулира видливоста на поедините еле- менти во цртежот.
Изглед на дијалог box-от за подесување на

видливоста по типови на елементите на цртежот

87
Со активирање на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе го снема од екранот, а

цртежот ќе добие нов изглед во зависност од поставените параметри. Елементите на
цртежот на кои е прекината видливоста и понатаму остануваат во составот на цртежот, но
не се прикажуваат.
За секој од елементите на цртежот постои посебен дел во рамките на овој дијалог box во
кој се подесува начинот на неговата видливост.
Дел од дијалог box-от за подесување на

видливоста на плочите и ѕидовите
Иконата на секој од елементите на конструкцијата и оптоварувањата одредува дали

дадениот елемент на цртежот ќе биде видлив или не. Овие икони работат како
прекинувачи, така што со последователен клик на маусот преку нив тие се поставуваат во
вклучена, односно исклучена состојба. Ако иконата е вовлечена тоа значи дека дадениот
елемент ќе биде видлив, а ако е испапчена значи дека ќе биде невидлив.
Испапчената икона, означува дека е прекината видливоста

на сите плочи и ѕидови на моделот

88
Во секој од овие посебни делови се наоѓаат прекинувачи (“Radio button”-и) со кои се

регулира начинот на видливост на секој елемент на конструкцијата и оптоварувањата
поединечно. Секако дека изборот на начинот на видливост на елементите е можен само
ако потребната икона е поставена во вклучена состојба (вовлечена). Овие параметри се
групирани во вертикални колони во чии рамки само еден од параметрите може да биде
поставен во вклучена состојба. Изборот на параметрите, односно нивното поставување во
вклучена состојба се врши со кликот на маусот преку нивниот наслов. Индикатор за
избран параметар е зацрнет мал круг, додека сите останати кругови во рамките на таа
група (колона) се празни.
Група на прекинувачи која го одредува начинот на видливост на плочите
Во понатамошниот текст, за сите типови на елементи на цртежот ќе ги објасниме можните

состојби на видливост.
Плочи
 Контура
Се исцртува само контурата на плочата, додека нејзината внатрешност останува
празна.
 Шрафура
Исцртаната контура се пополнува со соодветна шрафура.
 Сет
Целата површина на плочата се шрафира со броеви кои одговараат на редниот број на
сетот нумерички податоци кој на таа површина и е придружен при нејзиното
исцртување. Со изборот на овој начин на видливост, лесно се контролираат сетовите
на нумерички податоци кои се придружени на дадената плоча.
 Дијагонала
Се прикажува дијагоналата на плочата. Нејзината положба програмот автоматски ја
одредува, така што од двете дијагонали на габаритот на плочата, ја избира онаа која
со поголема должина поминува преку површината на плочата. Положбата на
дијагоналата може дополнително да се менува со помош на наредбата “Промена на
дијагонали на површински ентитети”.

89
√ Озн. на позициja – Овој check box е достапен само кога е вклучено прикажувањето
на дијагоналата. Неговата состојба одредува дали на средината на дијагоналата ќе
се прикаже ознаката за позицијата на плочата. Секако дека овој прекинувач ќе има
смисла единствено ако на моделот постојат плочи на кои им е доделена ознаката за
позиција.
√ Опис – Овој check box е достапен само кога е вклучено прикажувањето на

дијагоналата. Неговата состојба одредува дали на средината на дијагоналата ќе се
прикаже описот на плочата.
√ Сет – Овој check box е достапен само кога е вклучено прикажувањето на

прикаже редниот број на сетот на нумеричките податоци кои се придружени на
дадената плоча. Заради прегледност, бројот се испишува во зададена боја помеѓу
симболите “< и >”.
√ Ортотропија – Состојбата на овој “check box” одредува дали во внатрешноста на

контурата на ортотропните плочи ќе се покаже и симболот на стрелки кои го
одредуваат зададениот правец на ортотропија. Секако дека овој прекинувач ќе има
смисла единствено ако на моделот постојат ортотропни плочи.
√ Гранични услови – Состојбата на овој “check box” одредува дали на цртежот ќе се

прикажуваат линиите на поставените гранични услови во плочата или не. Секако дека
овој прекинувач има смисла единствено ако на моделот се поставени “Гранични
услови”.
√ Ѕидови – Состојбата на овој check box одредува дали на екранот ќе се прикажуваат

ѕидови. Под поимот “ѕид” се подразбираат сите плочи кои со хоризонталната рамнина
зафаќаат агол поголем од 45 степени.
√ Плочи – Состојбата на овој check box одредува дали на екранот ќе се прикажуваат

плочи. Под поимот “плоча” се подразбираат сите плочи кои со хоризонталната
рамнина зафаќаат агол кој е помал или еднаков на 45 степени.
√ 3Д – Ако е овој check box вклучен во 3Д прозорецот, на плочите се исцртуваат

дијагоналите и се испишуваат Сет, Опис и Ознака, се разбира ако нивното
прикажување е вклучено за 2Д прозорецот. Овој check box има иста намена и кај
останатите ентитети.
Греди
 Контура
Се исцртува само полилинија во определена боја.
 Сет
Се исцртува исто како и во горе опишаниот начин на видливост на полилинии во
определена боја, со тоа што на средината на секој сегмент на полилинијата се
испишува уште и редниот број на сетот на нумерички податоци кој е придружен на
дадената греда. Заради прегледност, броевите се испишуваат со соодветни бои и
сместени се помеѓу симболот на голема заграда “1”.
 Опис
определена боја, со тоа што на средината на секој сегмент на полилинијата се
испишува опис на сетот на нумерички податоци кој е придружен на дадената греда.

90
√ Локални оски – Состојбата на овој “check box” одредува дали на средината на секоја
од гредите ќе се прикажуваат и стрелки кои ја одредуваат положбата на нејзиниот
локален координатен систем.
√ Јазли – Состојбата на овој “check box” одредува дали на моделот ќе бидат видливи
или не, јазлите кои представуваат почеток, односно крај на гредата.
√ Озн. на позициja – Состојбата на овој check box одредува дали на средината на секоја
од гредите ќе се прикажува нејзината ознака за позиција. Секако дека овој
прекинувач ќе има смисол единствено ако на моделот постојат греди на кои им е
доделена ознаката за позиција.
√ Столбови – Состојбата на овој check box одредува дали на екранот ќе се прикажуваат

столбови. Под поимот “столб” се подразбираат сите греди кои со хоризонталната
рамнина зафаќаат агол поголем од 45 степени
√ Греди – Состојбата на овој check box одредува дали на екранот ќе се прикажуваат

греди. Под поимот “греда” се подразбираат сите греди кои со хоризонталната рамнина
зафаќаат агол кој е помал или еднаков на 45 степени.
√ 3Д – Ако е вклучен овој check box во 3Д прозорецот на гредите им се испишува Сет

или Опис и Ознака на позиција, секако ако нивното прикажување е вклучено за 2Д
прозорец.
Површинска потпора
 Контура
Се исцртува само контурата на површинската потпора, додека нејзината внатрешност
останува празна.
 Шрафура
Исцртаната контура на површинската потпора се пополнува со соодветна шрафура.
 Сет
Целата површина на површинската потпора се шрафира со броеви кои одговараат на
редниот број на сетот на нумерички податоци кој на таа површина и е придружен при
нејзиното исцртување. Со изборот на овој начин на видливост лесно се контролираат
сетовите на нумерички податоци кои и се придружени на дадената површинска
потпора.
 Дијагонала
Се прикажува дијагоналата на површинската потпора. Нејзината положба програмот
автоматски ја одредува, така што од двете дијагонали на габаритот на површинската
потпора ја избира онаа која со поголема должина поминува преку површината на
потпората. Положбата на дијагоналата може дополнително да се менува со помош на
наредбата “Промена на дијагоналите на површинските ентитети”.
√ Озн. на позициja – Овој check box е достапен само кога е вклучено прикажувањето
на дијагоналата. Неговата состојба одредува дали на средината на дијагоналата ќе
се прикаже ознаката за позицијата на површинската потпора. Секако дека овој
прекинувач ќе има смисла единствено ако на моделот постојат површински потпори
на кои им е доделена ознаката за позиција.
√ Сет – Овој check box е достапен само кога е вклучено прикажувањето на

прикаже редниот број на сетот на нумеричките податоци кои се придружени на

91
дадената површинска потпора. Заради прегледност бројот се испишува во зададена

боја помеѓу симболите “ l ” и “ l ”.
√ 3Д – Ако е вклучен овој check box во 3Д прозорецот на површинските потпори им се

исцртуваат дијагонали и им се испишуваат Сет и Ознака на позиција, секако ако
нивното прикажување е вклучено за 2Д прозорец.
Линиска потпора
 Контура
Се исцртува само полилинија во соодветна боја
 Сет
соодветни бои, со тоа што на средината на секој сегмент на полилинијата се испишува
уште и редниот број на сетот на нумерички податоци, кој е придружен на дадената
линиска потпора. Заради прегледност броевите се испишуваат со соодветни бои и
сместени се помеѓу симболите на средни загради “1”.
√ Локални оски – Состојбата на овој “check box” одредува дали на средината на секоја
линиска потпора ќе се покажуваат и стрелки кои ја определуваат положбата на
нејзиниот локален координатен систем.
√ Озн. на позициja – Состојбата на овој check box одредува дали на средината на секоја
од линиските потпори ќе се прикаже нејзината ознака за позиција. Секако дека овој
прекинувач ќе има смисла единствено ако на моделот постојат линиски потпори на
кои им е доделена ознаката за позиција.
√ 3Д – Ако е вклучен овој check box во 3Д прозорецот на линиските потпори им се

испишуваат Сет и Ознака на позиција, секако ако нивното прикажување е вклучено за
2Д прозорец.
Точкаста потпора
 Контура
Се исцртуваат само графичките симболи кои ја одредуваат положбата на поставените
точкасти потпори.
 Сет
Исто така се исцртуваат соодветни симболи со тоа што покрај нив се испишува и
редниот број на сетот на нумерички податоци кој е придружен на дадената точкаста
потпора. Заради прегледност и овде редните броеви на сетовите се испишани помеѓу
соодветните симбол на мали загради (1),
√ Локални оски – Состојбата на овој“check box” одредува дали на местото на

поставената точкаста потпора ќе се прикажат и стрелки кои ја одредуваат положбата
на нејзиниот локален координатен систем.
√ Озн. на позициja – Состојбата на овој check box одредува дали покрај секоја точкаста
потпора ќе се прикаже нејзината ознака за позиција. Секако дека овој прекинувач ќе
има смисла единствено ако на моделот постојат точкасти потпори на кои им е
доделена ознаката за позиција.
√ 3Д – Ако е вклучен овој check box во 3Д прозорецот на точкестите потпори им се

испишуваат Сет и Ознака на позиција, секако ако нивното прикажување е вклучено
за 2Д прозорец.

92
Врска
√ Сет – Кога овој check box е вклучен на средината на контурата на врската се

испишува редниот број на сетот на нумеричките податоци кој и е придружен.
√ Локални оски – Состојбата на овој check box одредува дали на средината на контурата
на врската ќе се прикажуваат стрелки кои ја одредуваат положбата на нејзиниот
локален координатен систем.
√ 3Д – Ако е вклучен овој check box, редниот број на сетот на врската се прикажува и
во 3Д прозорецот.
Површинско оптоварување
 Контура
Се исцртува само контурата на површинското оптоварување, додека неговата
внатрешност останува празна.
 Шрафура
Исцртаната контура на површинското оптоварување се пополнува со соодветна
шрафура.
 Интензитет
Овој начин на видливост служи за прикажување на зададениот интензитет на
оптоварувањето. Исцртаната површина се шрафира со соодветни бои, како и кај
начинот на видливост “Шрафура” со тоа што на средината на површината се испишува
уште и интензитетот на оптоварувањето. Ако оптоварувањето не е рамномерно
поделено, тогаш врз сите точки на контурата се испишува зададениот интензитет на
оптоварувањето.
√ 3Д – Ако е вклучен овој check box во 3Д прозорецот на површинските оптоварувања

им се испишува интензитетот, секако ако нивното прикажување е вклучено за 2Д
прозорец.
Линиско оптоварување
 Контура
Се исцртува само полилинија во соодветна боја. Во случај да векторот на
оптоварувањето припаѓа на рамнината на моментниот поглед во прозорот “2Д поглед”,
тогаш по должината на зададената линија се исцртуваат и симболите на стрелки, кои
укажуваат на насоката и правецот на делување на оптоварувањето.
Овој начин на видливост служи за прикажување на зададениот интензитет на
оптоварувањето. На средината на секој сегмент на полилинијата која означува
линиско оптоварување се испишува зададениот интензитет на распоредените сили,
односно моменти. За сили е воведена ознаката “p”, а за моменти “m”.
√ 3Д – Ако е вклучен овој check box во 3Д прозорецот на линиските оптоварувања им се

испишува интензитетот, секако ако нивното прикажување е вклучено за 2Д прозорец.

93
Точкасто оптоварување
 Контура
концентрирани сили и моменти.
При изборот на ваков начин на видливост, покрај симболите на точкастото
оптоварување, ќе бидат испишании и нтензитетите на зададените концентрирани
оптоварувања. За концентрираните сили е усвоена ознаката “P=”, додека за
моментите е усвоена ознаката “M=”.
√ 3Д – Ако е вклучен овој check box во 3Д прозорецот на точкестите оптоварувања им

се испишува интензитетот, секако ако нивното прикажување е вклучено за 2Д
прозорец.
Температурни влијанија во плочата
 Контура
Се исцртува само контурата на површината по која делуваат температурните
влијанија, додека нејзината внатрешност останува празна.
 Шрафура
Исцртаната контура на температурните влијанија во плочата се пополнува со
соодветна шрафура.
Овој начин на видливост служи за поглед на зададениот интензитет на
температурните влијанија во плочата. Исцртаната површина се шрафира со соодветна
боја како и кај начинот на видливост “Шрафура” со тоа што во средината на
површината се испишува уште и интензитетот на зададените температурни влијанија.
За температурната промена е усвоена ознаката “to=”, а за температурната разлика
“dt=”.
Температурни влијанија во гредата
 Контура
Се исцртува само полилинија во соодветна боја.
Овој нашин на видливост служи за поглед на зададениот интензитет на
температурните влијанија во гредата. На средината на секој сегмент на полилинијата
се испишува зададениот интензитет на температурните влијанија во гредата. За
температурната промена е усвоена ознаката “to=”, а за температурната разлика
“dt2=” и “dt3=”.
Поместување на потпората
 Контура
поместувања на потпората.
При изборот на ваквиот начин на видливост, покрај симболите ќе бидат испишани и
интензитетите на зададените поместувања на потпората. За поместување е воведена
ознаката “u=”, а за ротација “=”.

94
Преднапрегање
√ Преднапрегање – Состојбата на овој “check box” одредува дали линијата на кабли за

преднапрегање ќе биде видлива или не.
√ Локални оски – Состојбата на овој “check box”одредува дали на средината на секој

сегмент на линијата на преднапрегањето ќе се покажуваат и стрелки, кои ја
одредуваат положбата на неговиот локален координатен систем. Овој “check box” ќе
биде достапен за промени само ако преднапрегањето е поставено за видливо.
√ Интензитет – Состојбата на овој check box одредува дали на средината на трасата на

каблите ќе се испишува интензитетот на силата на преднапрегање.
Подвижно оптоварување
√ Подвижно оптоварување – Состојбата на овој “check box” одредува дали зададената

линија по која се движи подвижното оптоварување ќе биде видлива или не.
√ Локални оски – Состојбата на овој “check box” одредува дали на средината на секој
сегмент на зададената патека на подвижното оптоварување ќе се прикажуваат и
стрелки кои ја одредуваат положбата на неговиот локален координатен систем. Овој
“check box” ќе биде достапен за промена, само ако подвижното оптоварување е
ставено за видливо.
Аксијално напрегање
 Контура
Се исцртува само полилинија во соодветна боја.
На средината на секој сегмент на полилинијата се испишува зададениот интензитет на
аксијалното напрегање. За интензитетот на аксијалното напрегање е усвоена ознаката
“P=”.
Редуктор
√ Редуктор – Состојбата на овој check box одредува дали редукторот ќе биде видлив или
не.
√ Локални оски – Состојбата на овој check box одредува дали на средината на секој
редуктор ќе се прикажуваат и стрелки кои ја одредуваат положбата на неговиот
локален координатен систем. Овој check box ќе биде достапен за промена само ако е
вклучена видливоста на редукторот.
Индекс на позиција
√ Индекс на позиција – Состојбата на овој check box одредува дали покрај ознаката за
позиција на колинеарните ентитети ќе се прикажуваат и индекси кои еднозначно го
одредуваат секој ентитет. Индексот од ознаката за позиција се одвојува со цртичка:
“*-n”. Секако дека овој пркинувач ќе има смисла единствено ако на моделот постојат
колинеарни ентитети на кои им е доделена ознака за позиција со индекс.

95
Сеизмички ѕидови
√ Сеизмички ѕидови – Состојбата на овој check box одредува дали на цртежот ќе се

прикажуваат пресеците во кои е извршено димензионирање на сеизмиките ѕидови,
пресеците и оските на димензионираните низи на ѕидовите и симболите на
димензионираните ѕидани ѕидови, односно сите ентитети добиени со помош на
наредбата “Сеизмички ѕидови”, “Димензионирање на низата на ѕидови” и “Контрола
на напрегањата во ѕиданите ѕидови”.
Симболи во пресекот
√ Плоча – Состојбата на овој “check box” одредува дали во прозорот“2Д поглед” ќе се

прикажуваат симболи кои укажуваат на местата на кои плочите ја продираат или ја
допираат моментната рамнина на погледот.
√ Ѕид – Состојбата на овој “check box” одредува дали во прозорот “2Д поглед” ќе се
прикажуваат симболи кои укажуваат на местата на кои ѕидовите ја продираат или ја
√ Греда – Состојбата на овој “check box” одредува дали во прозорот “2Д поглед”, ќе се
прикажуваат симболи кои укажуваат на местата на кои гредите ја продираат или ја
√ Површинска потпора – состојбата на овој “check box” одредува дали во прозорот “2Д
поглед” ќе се прикажуваат симболи кои укажуваат на местата во кои површинските
потпори ја продираат или ја допираат моментната рамнина на погледот.
√ Линиска потпора – Состојбата на овој “check box” одредува дали во прозорот “2Д
поглед” ќе се прикажуваат симболи кои укажуваат на местата во кои линиските
потпори ја продираат или ја допираат моменталната рамнина на погледот.
√ Врска – Состојбата на овој check box одредува дали во прозорот “2Д поглед” ќе се
прикажуваат симболи кои укажуваат на местата на кои почетните и крајните точки на
врската (јазли) ја допираат моментната рамнина на погледот.
√ Редуктор - Состојбата на овој check box одредува дали во прозорот “2Д поглед” ќе се
прикажуваат симболите кои укажуваат на места во кои редукторите продираат или ја
√ Пресек напред - Состојбата на овој check box одредува дали во прозорот “2Д поглед”
ќе се прикажуваат симболи на местата во кои конструктивните елементи кои се
наоѓаат пред моментната рамнина на погледот ја допираат или продираат во дадената
рамнина.
√ Озн. на позиција – Состојбата на овој check box одредува дали во прозорот “2Д
поглед” ќе се прикажуваат ознаките на позиција на конструктивните елементи кои
се наоѓаат пред моментната рамнина на погледот, а ја допираат или продираат во
дадената рамнина. Овој check box ќе биде достапен за промена само ако check box-
от “Пресек напред” е поставен во вклучена состојба.
√ Пресек позади - Состојбата на овој check box одредува дали во прозорот “2Д поглед”
ќе се прикажуваат симболи на местата во кои конструктивните елементи кои се
наоѓаат зад моментната рамнина на погледот ја допираат или ја продираат дадената
рамнина.

96
√ Озн. на позиција – Состојбата на овој check box одредува дали во прозорот “2Д
поглед” ќе се прикажуваат ознаки на позиција на конструктивните елементи кои се
наоѓаат позади моментната рамнина на погледот, а ја допираат или ја продираат
дадената рамнина. Овој check box ќе биде достапен за промена само ако check box-
от “Пресек позади” е поставен во вклучена состојба.
Помошно ниво
√ Помошни оски – Состојбата на овој “check box” одредува дали помошните оски
поставени со помош на наредбата “Оски” ќе бидат видливи на екранот или не.
√ Запис на растојание помеѓу оски – Состојбата на овој check box определува дали на
екранот ќе се прикажуваат растојанијата помеѓу соседните оски. Хоризонталните
растојанија помеѓу поставените вертикални оски се прикажуваат на врвот на
областа на цртежот, а вертикалните растојанија помеѓу хоризонталните оски крај
десната ивица на областа на цртежот.
√ Мрежа на криви површини - Состојбата на овој check box определува дали во

прозорот “2Д поглед” ќе се прикажува помошната мрежа, која укажува на обликот и
доменот на распростирање на зададената крива површина.
√ Слоеви – Состојбата на овој “check box” одредува дали сите елементи на цртежот кои
се конструирани со помош на наредбите “Линија”, “Текст” i “Кота” ќе бидат видливи
или не. Со програмот се предвидени 8 “Слој”-еви, па со помош на овие 8 “check box”-
ови се регулира кој од помошните ентитети ќе биде видлив во зависност од “слој”-от
на кој е нацртан.
Гран. Услови и ослободување
 Статички
Се прикажуваат симболите само на статичките гранични услови и на статичките
влијанија во соодветни бои.
 Сеизмички
Се прикажуваат симболите само на сеизмичките гранични услови и на сеизмичките
влијанија во соодветни бои.
 Статички и сеизмички
Се прикажуваат симболите на сите гранични услови и на сите влијанија во соодветни
бои.
Видливост на елементите на цртежот од модулот “Обработка на резултати на

пресметката”
Наредната група check box-ови ја регулира видливоста на елементите на цртежот кои се

јавуваат само во модулот за обработка на резултатите на пресметката. Тие во рамките на
наредбата “Видливост” присутни се во сите модули, меѓутоа нивното поставување во
вклучена, односно исклучена состојба ќе доведе до промена на цртежот само во модулот
за обработка на резултатите на пресметката.
√ M.K.E. – Состојбата на овој “check box” одредува дали на екранот ќе биде видлива
генерираната мрежа на коначни елементи или не.
√ Бр. на јазли – Состојбата на овој “check box” одредува дали на екранот ќе бидат
испишани редните броеви на јазлите од мрежата на конечни елементи или не. Овој
“check box” ќе биде достапен за промена само ако мрежата на конечни елементи е
поставена за видлива.

97
√ 3Д – Состојбата на овој check box определува дали мрежата на конечни елементи ќе

биде видлива и во 3Д прозорецот. Овој check box ќе биде достапен за промена само
ако е вклучен check box-от “M.K.E.”.
Се е видливо/Се е невидливо
Во долниот десен дел на дијалог боксот, се наоѓаaт командните полиња “Се е видливо” и
“Се е невидливо” со чија помош видливоста на сите елементи на цртежот се поставува
во вклучена, односно исклучена состојба.
Работа со листата состојба на видливост
Бидејќи при работата со програмот, често ќе ја менувате состојбата на видливост на

елементите на цртежот во зависност од моменталните потреби, во рамките на оваа
наредба е овозможено снимање на поединечните состојби на видливост. Имено, кога ќе
подесете некоја состојба на видливост за која сметате дека е релативно типична и сметате
дека често ќе Ви треба во работата со програмот, тогаш активирајте ја наредбата
“ Сними”.
Сега во edit box-от е потребно да се зададе текстуален опис кој ќе Ви асоцира на

поставената состојба на видливост, а потоа се активира командното поле “OK”. Во случај
да сте задале име кое веќе постои во листата на типови на видливост, програмот ќе
издаде порака.
Активирањето на командното поле “Да” ќе значи потврден одговор и предходната

состојба на видливост која е запамтена под зададеното име ќе биде изгубена. Изборот на
командното поле “Не” ќе доведе до одкажување од операцијата на снимање и враќање на
внесување на ново име, додека изборот на командното поле “Откажи” означува
одкажување и враќање на основниот изглед на дијалог box-от за подесување на
видливоста без снимање.
Затворената листа која се наоѓа во долниот лев агол на дијалог box-от “Видливост” е
предвидена за избор на некое од поранешните снимања на состојбата на видливост.

98
Затворена листа за избор на некои од поранешните

снимања, на состојбата на видливост
Со кликот на стрелката која се наоѓа од десната страна на оваа затворена листа, се

отвара содржината на листата и сега е доволно со маусот да се кликне на редот во кој е
опишаната содржина на состојбата на видливост која сакаме да ја поставиме. Ќе
напоменеме дека во листата секогаш се наоѓа и програмски дефинираната состојба на
видливост “Дифолт” која не можете да ја избришете. Во секој од модулите на програмот
“Дифолт”, видливоста е различна и одговара на намената на дадениот модул.
Со помош на командното поле “ Бриши” е овозможено бришење на произволно

селектираните состојби на видливост од листата. Постапката се одвива така што, прво со
маусот се кликнува на состојбата на видливост во листата која сакаме да ја избришеме, а
потоа се активира командното поле “ Бриши”.
Брз избор на претходно снимените состојби на видливост
Изборот на некоја од претходно снимените состојби на видливост може да се врши и без

активирање на наредбата “Видливост”. Имено со десниот клик на маусот преку иконата
“Видливост” автоматски се отвара листата со сите претходно снимени состојби на
видливост.
Изглед на дијалог box-от кој се отвара на десниот

клик на маусот преку иконата “Видливост”
Сега е доволно само да се кликне со маусот на саканиот ред во листата и да се активира

командното поле “OK”. После тоа, на цртежот ќе биде поставена одбраната состојба на
видливост.

99
Брзо одстранување на видливоста на поедините елементи на цртежот
Одстранувањето и поставувањето на видливоста на поедини елементи, може да се

оствари и со директен клик на десното копче на маусот преку соодветната икона. Ако на
пример гредите се видливи, со десниот клик на маусот преку иконата “Греда” тие ќе
станат невидливи. Со уште еден клик на десното копче на маусот преку истата икона
исцртаните греди ќе станат видливи.
Десниот клик на маусот преку иконата “Греда”, ќе доведе

до прекинување на нејзината видливост на екранот
Ваквиот начин на поставување и прекинување на видливоста е транспарентен ( исто како

и самата наредба “Видливост”), односно може да се повикува за време на извршувањето
на другите наредби. Десниот клик на маусот е овозможен преку следните икони: “Плоча”,
“Греда”, “Врска”, “Површинска потпора”, “Линиска потпора”, “Точкаста потпора”,
“Површинско оптоварување”, “Линиско оптоварување”, “Tочкасто оптоварување”,
“Гранични услови”, “Поместување на потпори”, “Температурни влијанија во плоча”,
“Температурни влијанија во греда”, “Аксијално напрегање”, “Подвижно оптоварување”,
“Преднапрегање”, “Редуктор”, “Оски”, “Линија”, “Текст” и “Кота”. Десниот клик на маусот
преку наредбите “Линија”, “Текст” и “Кота” ќе доведе до прекинување на видливоста на
сите “слој”-еви, односно до поставување за видливи на сите “слој”-еви.
Примена на наредбата“Видливост”
 ако се сака контрола на внесувањето само на некои елементи, тогаш за добивање на

појасна слика може да се исклучи видливоста на сите останати.
 кога цртежот содржи многу различни ентитети на мал простор и не е можен комотен
избор на поедини точки и елементи, во овој случај треба да се прекине видливоста на
поедини елементи и на тој начин да се олесни внесувањето.
 преку оваа наредба се подесува содржината и изгледот на цртежите за печатење.
Ќе напоменеме дека подесувањето на видливостите кои се во употреба се паметат за

трите модули (“Внесување на податоци”, “Формирање на мрежа” и “Обработка на
резултати”) и се поставуваат за тековни при повторното придвижување на програмот.
Исто така при снимање на датотеката се снимаат и моментните подесувања на видливоста

за трите модули. На овој начин се обезбедува да при вчитување на дадената датотека за
тековно се постави подесувањето на видливоста кое било во употреба во текот на
нејзиното снимање.

100
2.10.2 Подесување на видливоста со селектирање

(Сокривање)
Наредбата “Сокривање” има повеќеструка примена, а најголема е кога таа се
користи да одредени групи конструктивни елементи се поврзат во независни целини. На
тој начин, одредени целини на моделот можат наизменично да се покажуваат на екранот
(видливи само столбови, видливи само меѓуспратни конструкции, видливи само ѕидови
и.т.н.) Ова е многу корисно, особено при анализа на резултатите на пресметката, бидејќи
тогаш се анализира влијанието само во рамки на видливите групи ентитети.
Со избор на наредбата “Сокривање”, се влегува во стандардната процедура на

селектирање на елементите на цртежот.
<0 сел.> Сокривање – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група
на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
Значи, сега се очекува да ги селектирате сите елементи на цртежот, кои не треба да бидат
видливи во рамките на оваа група на видливост.
Селектирани се сите ентитети на кои е потребно да им се прекине видливоста
По завршувањето на селекцијата, програмот од командната линија, ќе бара да зададете

име на зададената група на сокриеност.
Име на група <>:
Со задавање на името на групата, таа ќе биде снимена во базата и секогаш ќе можете да

ја поставувате за тековна. Ако пак не сакате дефинираната група да биде снимена во
базата, бидејќи таа Ви треба еднократно, тогаш со притискање на копчето “Ентер” или со
клик на десното копче на маусот имате можност да и зададете програмски предвидено
име за привремени групи на видливост: “Без име”. Новото дефинирање на групата на
видливост, која не сакате да ја сочувате во базата, ќе ја уништи предходната група на
видливост со име “Без име”. Значи, со вака снимените групи на видливост можете да
работите се додека не излезите од програмот или пак не дефинирате нова група на
сокриеност под исто име. Без разлика, дали сте му задале име на групата на сокриеност
или не, наредбата ќе биде завршена, а на екранот ќе бидат видливи само ентитетите кои
припаѓаат на креираната група.

101
Во дефинираната група видливи се само елементите

на конструкцијата кои припаѓаат на покривот
Со десен клик на маусот преку иконата “Сокривање”, се отвара дијалог box со

листа на сите групи на видливости кои дотогаш се снимени во базата на програмот.
Дијалог box за работа со групите на видливост
Во овој дијалог box се прави избор на едана група или комбинирање на повеќе групи на
видливост за истовремено прикажување.
За истовремено да се прикаже содржината на повеќе групи на видливост потребно е да се

изврши нивно селектирање во листата.

102
Селектирани се групите “Столбови” и “Кров”
После активирањето на командното поле “OK” програмот го затвара дијалог box-от и на

цртежот ги прикажува сите ентитети кои се наоѓаат во селектираните групи.
Ентитети кои припаѓаат на групата “Кров” Ентитети кои припаѓаат на групата

“Столбови”
Истовремен приказ на двете групи
Со активирање на командното поле “Се откриено” се прави деселектирање на сите порано

селектирани групи на видливост во листата, а со самото тоа и откривање на сите скриени
елементи на цртежот.

103
Изборот на опцијата “Се е откриено”, ги врати во составот

на цртежот сите предходно скриени ентитети
Со избор на наредбата “Едитирање на листа на сокривање”, која се наоѓа во рамките

на паѓачкото “Приказ”, се отвара дијалог box за ажурирање на претходно дефинираните
групи на сокривање.
Во листата покрај сите групи на сокриеност кои се снимени во базата, се наоѓа и

привремената група“Без име”, јасно ако таа е како таква предходно дефинирана. На овој
начин имате можност да ја преименувате групата “Без име” и да ја сместите во базата за
да биде рамноправна со другите групи.
Промената на името на некоја од групите се врши така што, со маусот прво се селектира
редот во кој е прикажана дадената група, а потоа во edit box-от “Ново име на група”се
задава новото име. Потврдата на внесувањето ќе го означи или притискањето на копчето
“Ентер” или пак на копчето “Tab”.
Бришењето на групата од базата се врши со нејзино селектирање во листата, така да тој

ред стане јасно маркиран и изборот на командното поле “ Бриши”.
Со изборот на командните полиња “ Горе” и “ Долу” имате можност да го промените

распоредот во листата. Имено изборот на едно од овие полиња моментно селектираната
група во листата ќе ја помести за едно место погоре, односно подоле.

104
Со поставување на “check box”-от “Цртај скриени ентитети” во вклучена состојба имате

можност да моментно сокриените ентитети на цртежот не бидат сосема невидливи, туку да
бидат така исцртани да јасно укажуваат на тоа дека не се моментно достапни за било
каква селекција.
Прикажаните скриени ентитети служат за полесно согледување на положбата

на откриените ентитети во однос на останатиот дел на моделот
2.11 Команди за работа со нивоа (мени “Ниво”)

Со десен клик на маусот преку листата на нивоа се отвара паѓачкото мени во
кое се наоѓа наредбата за работа со нивоата.
Изглед на паѓачкото мени за работа со нивоа
Како што веќе рековме на почетокот на ова упатство, под терминот “ниво”, се подразбира
хоризонтална рамнина чија положба во просторот е одредена со глобалната Z координата.
Улогата на нивото е или со неговиот избор во прозорот “2Д поглед” да се постави дадена
рамнина за цртање или пак со вчитување на претходно креираниот фајл, таваницата да
се постави на висина одредена со даденото ниво.

105
2.11.1 Едитирање на нивоа (Edit)

Со помош на оваа наредба, се дефинираат положбите на хоризонталните
рамнини кои се наоѓаат на зададената висина. Со изборот на наредбата “Edit” се отвара
дијалог box со следниот изглед.
Изглед на “дијалог box”-от за едитирање на нивоа
Со помош на овој дијалог box, можат да се поставуваат нови нивоа, да се бришат

постоечките, како и да се менуваат нивните висински коти. Во лист box-от се прикажани
сите поставени нивоа, а во десниот дел на дијалог box-от секогаш графички се прикажува
нивната положба во вертикален смисол. Начинот на работа со оваа наредба е многу
сличен на поставувањето на помошни оски (види заглавие 3.4.1).
Бидејќи секој модел мора да има дефинирано барем едно ниво, покажаната листа ќе
содржи секогаш најмалку еден ред податоци. Секој од нивоата е одреден со своето име
(колоната “Име”), глобалната висинска координата (колоната “Z”) и релативната висина
во однос на долното ниво (колоната “h”). Покрај тоа, пред секое име на нивото во
крајната лева колона, присутна е и информацијата дали даденото ниво е полно или
празно, односно дали на таа хоризонтална рамнина е поставен некој од елементите или
не. Постоењето на симболот “”, јасно укажува дека даденото ниво е полно, односно дека
на него веќе се наоѓаат некои конструктивни елементи, односно оптоварувања.
Поставување на нивоа
Сите нивоа кои се поставуваат се наоѓаат во влезен распоред, при што првото ниво има
најниска, а последното највисока Z координата. Самата процедура на поставување на
нивоата се одвива така што во edit box-от “Команда:” се задаваат одредени инструкции и
внесување на потврди со притискање на копчето “Ентер”. Во зависност од зададените
инструкции постојат четири начини за поставување на нивоа:
 Со поединечно задавање на апсолутната Z координата. Ако во edit box-от, зададете на

пример вредност “5.5” и внесувањето го потврдите со притискање на копчето “Ентер”,
тогаш ќе биде поставено ниво кое има глобална висинска координата “5.5”.
 Со поединечно задавање на релативната Z координата, во однос на референтното

ниво. Секогаш по едно ниво е референтно и тој ред во лист box-от со посебна боја е

106
јасно означен. Програмот, за референтно ниво автоматски го прогласува последно

поставеното, а со клик на маусот во било која позиција на редот во кој се наоѓаат
податоците за даденото ниво, тој станува референтен. За да на програмот, јасно му се
потенцира дека се работи за релативни координати, во box-от пред соодветната
координата, мора да се зададе карактерот “@”. Ако во edit box-от зададете на пр.
вредност “@5.5”, тогаш ќе биде поставено ниво кое се наоѓа на растојание “5.5” од
референтното ниво.
 Со сериско задавање на апсолутни Z координати. Првиот број кој се задава,

представува број на растојанија, а вториот големина на растојанијата. Овие два броја,
мора меѓусебно да бидат разделени со знакот “*”. Ако во edit box-от зададете на пр.
“4*3.5”, тогаш ќе бидат поставени четири нивоа кои ги имаат следните глобални Z
координати: 3.5 7.0 10.5 14.
 Со сериско задавање на релативни Z координати. Процедурата работи скоро на ист

начин како и кај сериското задавање на апсолутни координати, со тоа што првото ниво
не се поставува во однос на координатниот почеток, туку во однос на референтното
ниво. Ако е за референтно ниво поставено нивото кое се наоѓа на растојание 10 од
координатниот почеток, а во edit box-от зададете на пр. “@3*2.2”, тогаш ќе бидат
поставени три нивоа кои се наоѓаат на следните растојанија од координатниот почеток:
12.2 14.4 i 16.6.
Нивоата можат да се поставуваат и со избор на точка од цртежот, при што Z координатата

на избраната точка ќе претставува и Z координата на додаденото ниво. За оваа намена е
предвидено командното поле “Превземи”.
Командно поле за поставување на нивоа со избор на точки од цртежот
После активирањето на ова командно поле програмот го затвара дијалог box-от и од

командната линија бара да од цртежот изберете точки во кои сакате да поставите нивоа.
Внесување на точки (Деселектирање / <крАј>):
Оваа порака ќе стои на командната линија се додека со изборот на подопцијата “Крај”,

или со десниот клик на маусот не ја завршите процедурата на внесување на точки, после
што дијалог box-от одново ќе се отвори. Во листата ќе бидат додадени толку нивоа колку
што се селектирани точки со различни Z координати.

107
Поставувањето на нивоата може да се постигне и со активирањето на командното поле

“ Додади” при што новото ниво се додава веднаш над моментно активното. Неговата
висинска координата програмот сам ја усвојува, меѓутоа таа секако дека може да се
промени за што повеќе ќе биде кажано во понатамошниот текст.
Бришење на нивоа
Активирањето на командното поле “ Бриши” доведува до одстранување на

референтното ниво. Значи, прво е потребно во лист box-от да се селектира редот во кој се
наоѓаат податоците за даденото ниво, а потоа да се активира командното поле “Бриши”.
Бидејќи во секој модел мора да биде дефинирано барем едно ниво, во случај да во
листата се наоѓа само едно дефинирано ниво, командното поле “ Бриши” ќе биде
недостапно.
Промена на растојанијата помеѓу нивоата
Промена на растојанието помеѓу било кои два соседни нивоа се врши директно во лист
box-от. Имено, потребно е само со маусот да се селектира дадената вредност во колоната
“h” и со тастатурата да се зададе нова вредност. Со задавањето на новата вредност
селектираното растојание ќе биде корегирано, а сите нивоа нагоре ќе бидат така
поместени што нивните меѓусебни растојанија нема да се променат. Ќе напоменеме дека
вредностите во колоната “h” представуваат растојанија надолу па таа вредност не може
да се менува за најниското ниво (таа вредност секогаш е “0.00”).
Поместување на нивоата
Со промена на вредноста во колоната“Z” можно е да се промени положбата на било кој од

веќе поставените нивоа. Суштинската разлика помеѓу оваа операција и операцијата
промена на растојанијата помеѓу две нивоа е во тоа што со поместувањето на
селектираното ниво на овој начин не се менува положбата на другите нивоа.
Едитирање на насловот на нивоата
Со задавање на потполно произволен текст во колоната “Наслов” имате можност да на

секое од нивоата му зададете име (на пример: Приземје, I спрат и.т.н.). Задавањето
наслов на нивото не е обавезно и негова единствена улога е полесно снаоѓање при
пронаоѓањето на саканото ниво.
Графички поглед на нивоата
Во десниот дел на дијалог box-от, графички се покажува положбата на сите поставени

нивоа. Во случај на непрегледни погледи во овој дел на прозорот можно е да се примени
еден од со прграмот предвидени начини за зумирање:
CTRL+лево копче на маусот = Зум прозор

CTRL+средно копче на маусот = Зум се
CTRL+десно копче на маусот = Зум-претходен
Средниот копче на маусот = Зум помести
Со активирањето на командното поле “Откажи” се излегува од “дијалог box”-от со

одкажување на сите претходно спроведени акции во него, додека со активирањето на
командното поле “OK” се прифаќаат сите спроведени акции и се врши контрола дали
евентуално избришаните или поместените нивоа содржеле некои од елементите на
конструкцијата и оптоварувањата. Имено, бришењето на нивото кое содржи ентитети
истовремено значи и бришење на тие ентитети. Исто така, променатата положба на полно
ниво истовремено значи и промена на положбата на сите ентитети кои нему му припаѓале.

108
Бидејќи, ваквите акции се деструктивни, во овие случаи програмот ќе издаде

предупредување:
Потврден одговор ќе доведе до ажурирање на геометријата на моделот према ново

зададените податоци, додека изборот на командното поле “Откажи” ќе значи
одкажување и враќање во дијалог box-от за едитирање на нивоата.
Исклучок представува бришењето на нивоа кои содржат само линиски ентитети. Во такви
ситуации програмот при излегување од дијалогот за едитирање на нивоа прикажува
нешто поинаква порака:
Потврдниот одговор ќе доведе до бришење на нивоата и сите ентитети кои им припаѓаат ,

додека со избор на копчето “Не” нивоата се бришат, но линиските ентитети остануваат во
моделот.
На крај, ќе напоменеме дека за секој од поставените нивоа во овој дијалог box, програмот
на моделот ќе креира и содветна глобална Z помошна оска (види заглавие 3.4.1). Овие
оски можат да се видат во прозорот “2Д поглед” кога во него за тековен поглед ќе се
постави било која од рамките. Секако дека обратната постапка не важи, односно
бришењето на некоја од глобалните Z помошните оски, не значи и бришење на нивото на
дадената висина.
Напомена:
Бидејќи плочата е посебно важен конструктивен елемент, во програмот е усвоена
конвенција да секоја хоризонтална плоча во моделот, мора да прираѓа на едно од
нивоата. Од таа причина програмот за секоја новонастаната плоча сам ќе креира ниво кое
одговара на хоризонталната рамнина во која дадената плоча се наоѓа. За ова подобро да
го објасниме ќе го земеме следниот пример. Нека во моделот имаме креирано само едно
единствено ниво на котата Z=0,00 и на него е поставена хоризонтална плоча. Со
копирање на оваа плоча во правецот на глобалната Z координата на растојание од 3m,
покрај ископираната плоча на котата Z=3,00 ќе добиеме и автоматски креирано ниво исто
така на котата Z=3,00.
2.11.2 Избор на тековно ниво

Во листата на нивоа секогаш е испишана информацијата за моментно активното
ниво. За идентификација на нивото секогаш се користи неговото име (ако е зададено) и
обавезно неговата висинска координата. Промена на тековното ниво се врши така што со
маусот се кликнува на стрелката од десната страна на листата на нивоа. “ ”, после што
се отвара паѓачката листа, во која се наоѓаат сите дотогаш креирани нивоа во моделот.

109
Поставениот симбол “√” во отворената листа јасно

укажува кое ниво е моментно активно
Сега е потребно од листата да се избере саканото ниво и тоа ќе биде поставено за

тековно.
Коментарот во продолжетокот на насловот на прозорот “2Д поглед”: “I-спрат 3.00”,

јасно укажува на моментната содржина на прозорот “2Д поглед”
Во случај кога фокусот е на листата на нивоа, односно кога во прозорот “2Д поглед” е
прикажано едно од нивоата, промената на тековното ниво може брзо да се постигне и со
помош на следните копчиња:
 притисокот на оваа курсорска стрелка го поставува првото ниво над тековното за

активно.
 притисокот на оваа курсорска стрелка го поставува првото ниво под тековното за
активно
Home притисокот на ова копче го поставува највисокото ниво за тековно
End притисокот на ова копче го поставува најниското ниво за тековно

110
2.11.3 Локален координатен систем на нивоата

Локалниот координатен систем на нивоата е таков да неговите X, Y и Z локални
оски се поклопуваат со правецот и насоката на глобалните оски, а локалниот координатен
почеток е поместен во правец на глобалната Z оска за висинската координата на
разгледуваното ниво.
Поглед на локалниот координатен систем на нивоата
Според тоа, ако фокусот е на прозорот “2Д поглед”, а во него е прикажано ниво кое има
висинска координата Z=3 и од тастатурата ги зададеме апсолутните координати: 2,4,6 ,
тогаш ќе биде одбрана точка која ги има следните глобални координати: X=2; Y=4;
Z=3+6=9.
Ако пак од тастатурата зададеме релативни координати: @1,2,3, а референтната точка на

нивото кое е поставено на висина Z=3 има локални координати X=4; Y=5, тогаш ќе биде
одбрана точка која ги има следните глобални координати : X=4+1=5; Y=5+2=7;
Z=3+3=6.
2.11.4 Уфрлување на претходно креираните таваници на

ниво (Уфрли)
Наредбите “Уфрли”, “Замени” и “Генерирање” имаат голема примена при
креирањето на просторни модели кои представуваат згради. Имено, кај таквите модели
може да биде многу практично да во посебни датотеки се анализираат влијанијата во
меѓуспратните конструкции од вертикалното оптоварување, а покасно од вака креираните
посебни делови на конструкцијата лесно да се состави целиот просторен модел.
Со помош на наредбата “Уфрли” имате можност да содржината од било која од предходно

креираните датотеки ја прогласите за таваница и ја додадете во моделот на тековното
ниво. Бидејќи при уфрлањето на содржината на селектираната датотека нејзиниот
глобален координатен почеток транслаторно се поместува во локалниот координатен
почеток на тековното ниво, многу е важно да пред изборот на наредбата “Уфрли”, за
тековно го поставете одговарачкото ниво. После изборот на оваа наредба се отвара

111
Изглед на дијалог box-от за додавање на таваници
По “дифолт”-от програмот ги прикажува сите датотеки со екстензија “*.twp”, што значи

дека без разлика на нивната содржина, за вчитување може да се селектира било која од
“Tower”-овите датотеки. Секако дека изборот на датотеката во која не е дефинирана
содржината на саканата таваница, туку произволен просторен модел, нема да има многу
смисла. За уфрлување (додавање) на претходно креираните модели предвидена е
наредбата“Импорт” во рамките на паѓачкото мени “Датотека” (види заглавие“3.6.5”).
Програмот нема да го спречи уфрлањето на било кој модел на тековното ниво, но права
смисла ќе има само уфрлувањето на таваници.
Покрај “Tower”-овите датотеки за вчитување, може да се одбере и било која од “Planet”-

овите датотеки. (“Planet” е името на нашиот стар програм кој служеше за пресметка на
влијанијата во меѓуспратните конструкции). Во овој случај, потребно е од затворената
листа “Тип на фајл” да се одбере “Planet (*.plw)” и во тековниот директориум ќе се
појават сите фајлови со екстензија “*.plw”.
Штом сте ја одбрале саканата таваница, кликнете со маусот на командното поле “Отвори”
и набрзо програмот ќе отвори дијалог box, за мапирање на вчитаното оптоварување.
Изглед на дијалог box-от за мапирање на

оптоварувањата од вчитаната таваница
Бидејќи покрај елементите на конструкцијата, програмот овозможува и вчитување на

оптоварувањата на таваниците, сега е потребно да се одреди кој случај на оптоварување
од вчитаната таваница треба да се придружи на моделот кој се креира, а кој не.
Прикажаната листа има онолку редови колку што има и случаи на оптпварувања во
таваницата која се вчитува. Во левиот дел од листата, се прикажани сите случаи од
вчитаната таваница, а во десниот дел податоците кои за секој од овие случаи на
оптоварување ќе одредат дали тој ќе биде вчитан или не. Значи, потребно е секој од

112
вчитаните случаи на оптоварување да се смести во соодветен случај на оптоварување на

моделот кој се креира. Постапката се одвива така што со кликот на маусот на стрелката
“ ” која се наоѓа на крајот од секој ред, се отвара паѓачка листа и од неа се одбира
случај на оптоварување на моделот во кој сакате да го сместите дадениот случај на
оптоварување од таваницата.
Во рамките на секој ред содржината на затворената листа е иста. На прво место се наоѓа
опцијата “0. Ниеден”, потоа сите случаи на оптоварувања кои постојат во моделот кој се
креира и на крајот толкав број на опции “Нов случај на оптоварување” колку што има
случаи на оптоварувања во таваницата која се вчитува. На овој начин покриени се сите
ситуации кои можат да настанат. Односно, оптоварувањето од таваницата може да се
игнорира, може да се придружи на останатите оптоварувања во рамките на некое од веќе
постоечките случаи на оптоварување на моделот и може да се придружи на потполно нов
случај на оптоварување на моделот.
Изборот на опцијата “0. Ниеден” значи дека со нејзиниот избор случајот на оптоварување
од таваницата кој е прикажан во дадениот ред нема да биде вчитан. Изборот на било кој
друг податок од листата ќе доведе до вчитување на дадениот случај на оптоварување и
тој ќе биде придружен на случајот на оптоварување на моделот кој е одреден со
податокот од листата.
Програмот по “дифолт”-от, на сите вчитани случаи на оптоварување им ја поставува

опцијата“0. Ниеден,” освен во случај да насловот на вчитаниот случај на оптоварување
точно се поклопува со насловот на некој од постоечките случаи на оптоварување на
моделот.
Во случај, да се избере опцијата “Нов случај”, тогаш програмот покрај сите оптоварувања
кои се вчитани, на новиот случај на оптоварување ќе му го придружи и името на
вчитаниот случај на оптоварување.
2.11.5 Промена на геометријата на таваницата (Промена)

Со помош на наредбата “Промена” имате можност да геометријата на една
таваница автоматски ја придружите на било кое предходно креирано ниво на моделот.
Оваа наредба има посебна примена кога вашиот објект има на повеќе нивоа со потполно
иста содржина. На тој начин, е овозможено да само еднаш ја дефинирате содржината на
едно од нивоата и потоа со помош на оваа наредба лесно да го мултиплицирате, односно
да го придружите на сите останати нивоа кои треба да имаат иста содржина. Истото
правило важи без разлика дали содржината на таквото ниво сте ја дефинирале со цртање
или пак со вчитување на некоја од претходно креираните таваници. Оваа наредба има
примена и кај дополнителните промени на содржината на моделите чија содржина се
повторува на повеќе различни нивоа. Тогаш е доволно да се поправи грешката на едно од

113
тие нивоа, а потоа нејзината поправена содржина да им се придружи на останатите

нивоа.
Бидејќи наредбата ја мултиплицира содржината на тековното ниво, многу е важно да пред

нејзиниот избор за тековно го поставете она ниво чија содржина сакате да ја копирате. Со
изборот на наредбата “Промена”, се отвара дијалог box со следниот изглед:
Изглед на “дијалог box”-от, за промена на геометријата на таваницата
Во прикажаната листа има онолку редови, колку и креирани нивоа на целиот модел.
Секое од нивоата е одредено со својот наслов (колоната “Наслов”) и глобалната висинска
координата (колоната “Z”). Редот во кој се прикажани податоците за тековното ниво,
нагласен е со посебна боја и на тој начин јасно одвоен од другиот дел на листата.
Постоењето на симболот “√”, на левата страна на листата, означува дека тоа ниво е
полно, односно дека во него уште претходно биле придружени некои конструктивни
елементи, односно оптоварувања.
Сега се очекува, да со кликот на маусот селектирате едно од нивоата чија содржина треба
да биде променета, со содржината на тековното ниво. Кликот на маусот во рамките на
некој од редовите, ќе доведе до селектирање на тоа ниво и отстранување на селекцијата
од предходно селектираното ниво. Значи, на овој начин со обичен клик на маусот може да
се селектира само едно од нивоата на листата. Во случај да сакате, содржината на
тековното ниво да ја придружите на групата на нивоа, тогаш за мулти-селекција треба да
ги користите копчињатате “Shift” и “Ctrl”. Со стално притискање на копчето“Ctrl” и кликот
на маусот на некое од нивоата, ќе го селектирате тоа ниво, при што предходно
селектираното ниво ќе остане и понатаму селектирано. Во оваа процедура, кликот на
маусот на претходно селектираното ниво, ќе доведе до негово деселектирање.
Повеќеструката селекција на нивоа, со помош на копчето “Shift” , се одвива слично како и
предходно опишаната, со тоа што овде кликот на маусот во рамките на дадениот ред не го
селектира само дадениот ред, туку и сите други редови на листата, кои се наоѓаат помеѓу
предходно селектираниот и оној кој е непосредно селектиран.
Изборот на командните полиња “Селектирај се” и “Деселектирај се”, доведува до

селектирање, односно до деселектирање на сите нивоа во листата.
Кога сте ги одбрале сите нивоа, на кои сакате да ја придружите содржината на моментно
активното ниво, активирајте го командното поле “OK”. Бидејќи, во оваа процедура можат
да се селектираат и нивоа кои се полни, односно во себе веќе содржат некои
конструктивни елементи, односно оптеретувања, оваа наредба може да биде и
деструктивна. Од таа причина, во овој случај програмот ќе издаде опомена и ќе бара да
повторно го потврдите извршувањето на оваа наредба.

114
2.11.6 Експорт на делот на конструкцијата во нов модел

(Експорт)
Со помош на наредбата “Експорт” имате можност да делот од конструкцијата
го снимите во посебен фајл. Доколку експортот се врши со обработка на резултатите, од
програмот може да се бара да сите оптоварувања кои дејствуваат на остатокот на
конструкцијата, вклучувајќи ја и сопствената тежина, се сведат на делот на
конструкцијата кој се експортира. После нејзиниот избор од менито кое се отвара со
десниот клик на глувчето преку листата на нивоа, се отвара дијалог со следниот изглед:
Од затворената листа се бира делот на конструкцијата за експортирање:
- Само тековниот склоп – Ќе се експортира само тековниот склоп, односно моментната

содржина на прозорецот “2Д поглед”.
- Tековен склоп и се пред/над него – ќе се експортира моментната содржина на

прозорецот “2Д поглед” и сите елементи кои се наоѓаат над тековниот склоп ако е во
прашање ниво, односно пред тековниот склоп ако е во прашање рам.
- Tековен склоп и се под/зад него – ќе се експортира моментната содржина на

прозорецот “2Д поглед” и сите елементи кои се наоѓаат под тековниот склоп ако е во
прашање ниво, односно зад тековниот склоп ако е во прашање рам.
Ако во 2Д прозорецот е прикажан помошен поглед, ќе биде достапна само опцијата “Само
тековен склоп”, додека експортирањето на сложен поглед не е возможно.
Со помош на параметрите кои се наоѓаат во долниот дел на дијалогот се дефинира

начинот на снимање на елементите на конструкцијата кои не припаѓаат на тековниот
склоп.

115
Елементи кои се наоѓаат пред/над
Претворање во сили – Кога овој check box е вклучен, сите елементи на конструкцијата
кои се наоѓаат пред/над тековниот склоп се пртвараат во сили, а тие се нанесуваат на
елементите на конструкцијата на тековниот склоп. Исто така, сите оптоварувања кои
дејствуваат на овие елементи се пренесуваат на елементите од конструкцијата на
тековниот склоп. Овој check box е достапен само ако моделот е пресметан, а
експортирањето се врши од модулот за обработка на резултатите.
Претворање во потпори – Кога овој check box е вклучен на местата на пресекот на

моментно прикажаната рамнина со плочите и столбовите кои се наоѓаат пред/над неа
(индиректни елементи), во ново креираниот модел ќе бидат поставени линиски, односно
точкести потпори.
Ќе напоменеме дека параметрите во овој дел на дијалогот нема да бидат достапни ако од
затворената листа е избрана опцијата “Тековен склоп и се пред/над него”.
Елементи кои се наоѓаат под/зад
Претворање во сили – Кога овој check box е вклучен, сите елементи на конструкцијата
кои се наоѓаат под/зад тековниот склоп се пртвараат во сили, а тие се нанесуваат на
елементите на конструкцијата на тековниот склоп. Исто така, сите оптоварувања кои
дејствуваат на овие елементи се пренесуваат на елементите од конструкцијата на
тековниот склоп. Овој check box е достапен само ако моделот е пресметан, а
експортирањето се врши од модулот за обработка на резултатите.
Претворање во потпори – Кога овој check box е вклучен на местата на пресекот на

моментно прикажаната рамнина со плочите и столбовите кои се наоѓаат под/зад неа
(индиректни елементи), во ново креираниот модел ќе бидат поставени линиски, односно
точкести потпори.
Ќе напоменеме дека параметрите во овој дел на дијалогот нема да бидат достапни ако од
затворената листа е избрана опцијата “Тековен склоп и се под/зад него”.
Со активирање на командното поле “OK” се отвара дијалог со следниот изглед:
Сега е потребно да се внесе името на фајлот, а потоа со изборот на командното поле

“Сними” да се изврши снимање на делот од конструкцијата кој се експортира.
Ако во моделот се наоѓаат греди и ѕидови кои не припаѓаат на тековниот склоп

(индиректни елементи), а не се ни прекинуваат во него, при експортирањето на делот од

116
конструкцијата тие ќе се експортираат цели т.е. програмот нема да ги прекинува на

местото на рамнината во тековниот склоп. Треба да се биде посебно внимателен ако
остатокот од конструкцијата во новиот модел се пренесува како оптоварување. На пример
ако се експортираат тековниот склоп и се под него, а се над него се претвара во
оптоварување, овие елементи ќе се експортираат цели а нивните делови кои се наоѓаат
над тековниот склоп ќе бидат претворени во сили, така да влијанието на сопствената
тежина над тековниот склоп ќе се дуплира. Доколку дојде до оваа ситуација програмот ќе
прикаже соодветно известување:
2.11.7 Генерирање на просторниот модел (Генерирање)

Генерирањето, во суштина представува промена на линиските и точкастите
потпори, кои се поставени на таваницата, со соодветни вертикални ѕидови и столбови. Со
оваа постапка, се остварува просторна врска помеѓу таваниците, преку ѕидовите, односно
столбовите.
Со изборот на наредбата “Генерирање”, отпочнува процедурата на поврзување на

таваниците во просторен модел, која се одвива по следните правила:
 При генерирањето, програмот настојува да секоја од поставените точкасти и линиски

потпори, ја замени со вертикален греден елемент (столб), односно ѕид. Единствен
услов да точкастата потпора биде заменета со столб, односно линиската потпора со
ѕид, е да под неа постои конструктивен елемент, на кој така изгенерираниот
вертикален елемент ќе се потпре.
 Ако под точкастата, односно линиската потпора не постои ни еден конструктивен

елемент, на кој би се изгенерираниот вертикален елемент потпрел, тогаш точкастата,
односно линиската потпора, ќе остане вистинска потпора.
 Бидејќи, сетовите нумерички податоци за точкестите и линиските потпори, содржат

практично дупли податоци, односно податоци за условите на потпирање кога се тие
потпори и податоци за нив како греди, односно ѕидови, во тој случај изгенерираните
столбови добиваат сет нумерички податоци на гредите, а изгенерираните ѕидови, сет
нумерички податоци на ѕидовите. Ако овие елементи останат и во просторниот модел
потпори, тогаш за нив ќе важи само дел од податоците кои се однесуваат на условите
на потпирање.
 Сите точкасти, односно линиски потпори, кои во процедурата на генерирање на

просторниот модел, се заменети со соодветни столбови, односно ѕидови, се
отстрануваат од составот на таваницата на даденото ниво и веќе не постојат во
моделот како потпори.
Од се што е предходно речено, произлегува заклучокот дека за ефикасноста на оваа

наредба е посебно важно, геометријата на таваницата да биде сосема точно нацртана,
односно сите конструктивни елементи, во вертикална смисла да ја заземаат својата
вистинска положба. За полесно да ја сватиме смислата на оваа реченица, ќе го објасниме
математички алгоритамот на генерирање на вертикални елементи, кој се одвива одозгора-
надолу. Ако се работи за точкаста потпора, програмот низ точката со која е одредена
нејзината положба во просторот, ќе постави вертикална линија надолу и ќе го бара
првиот продор на таа линија со некои од конструктивните елементи: плоча, греда,

117
точкаста или линиска потпора. Од таа причина, при погрешна геометрија, може да дојде
до случај да столбот или воопшто не биде генериран или пак да биде генериран на
погрешно место.
Поради непоклопување во висинска смисла, Поради непоклопување во висинска смисла,

столбот нема да биде изгенериран, бидејќи столбот ќе биде изгенериран, но на
нема на што да се потпре погрешно место
Слично се случува и со линиските потпори. Имено, програмот низ линијата која ја

одредува положбата во просторот, на дадената линиска потпора, поставува вертикална
рамнина надолу и исто така го бара нејзиниот прв продор, со некои од конструктивните
елементи. Ако линиската потпора не паѓа со целата своја должина на некој од
конструктивните елементи, тогаш ѕидот се креира само на делот на кој вертикалната
рамнина нашла пресек, а на останатиот дел линиската потпора се скратува и како таква
останува.
Положбата на линиската потпора, пред Изглед на изгенерираниот ѕид

генерирањето
И кај линиските потпори, лошата геометрија може да доведе или до тоа да ѕидот воопшто
не биде изгенериран или пак да биде генериран, но со лоша геометрија. Овде под лоша
геометрија, подразбираме неочекувана положба на ентитетите.
Положба на линиската потпора пред Изглед на изгенерираниот (назабен) ѕид

генерирањето

118
Кога непоклопувањето на геометријата е такво, да потпората воопшто не е изгенерирана,

таквата грешка релативно лесно се воочува, со визуелно согледување на положбата на
сите точкасти и линиски потпори на моделот. Меѓутоа, во случаевите кога вертикалните
елементи, сепак се генерираат, но на погрешно место или пак со погрешна геометрија,
тоа представува многу голем проблем за откривање на грешката. Прво тоа
непоклопување, може да биде толку мало, да дури после големо зголемување на тој дел
на моделот, може воопшто да се примети. Ваквите цртачки грешки, посебно се исполуваат
при генерирана мрежа на конечни елементи и за последица ќе имаат непотребно голем
број на конечни елементи или пак мрежата на конечни елементи воопшто не може да биде
изгенерирана.
Цртачките грешки, можат да настапат и при самото поставување на точкастите и
линиските потпори, во околината на некој друг конструктивен елемент. Во вакви случаи,
програмот ќе изгенерира правилни вертикални елементи, столбови и ѕидови, но тие во
однос на другите конструктивни елементи ќе имаат не регуларна положба, која покасно
сигурно ќе прави проблеми, при генерирањето на мрежата на конечни елементи.
Бидејќи корекцијата на цртачките грешки може лесно да се спроведе на модел кој не е

поврзан во една просторна целина, препорачливо е да пред самото генерирање на
вертикалните елементи на конструкцијата, со помош на наредбата“Контрола на
геометрија” (види заглавие “3.3.5”), го проконтролирате како совпаѓањето на сите
точкасти и линиски потпори во вертикална смисла, така и меѓусебните растојанија на сите
конструктивни елементи, на секое од креираните нивоа. Ако во ваквиот режим, програмот
покажува дека нема цртачки грешки, тогаш можете слободно да пристапете кон
генерирање на просторниот модел, без да се плашите дека покасно ќе имате проблем, при
генерирањето на мрежата на конечни елементи.
2.12 Команди за работа со рамки (“мени

“Диспозиција”)
Како што веќе рековме на почетокот на ова упатство, прозорот “Диспозиција”,
служи и за дефинирање и за прикажување на положбата на вертикалните склопови на
конструкцијата, кои ги нарекуваме рамки. Положбата на секоја од рамките на моделот, е
одреден со правите или лачните сегменти на полилинијата и со својот наслов. Со десниот
клик на маусот, преку насловот на прозорот “Диспозиција”, се отвара паѓачко мени, во
кое се наоѓаат командите за работа со рамки.
Изглед на паѓачкото мени за работа со рамки

119
Паѓачкото мени со наредбите за работа со рамките може да се отвори и со левиот клик на

глувчето преку стрелката која се наоѓа на десниот крај на прозорецот наречен
“Диспозиција”.
Стрелка за отварање на паѓачкото мени
2.12.1 Креирање на нова рамка (Нова)

Со помош на наредбата “Нова” имате можност да во диспозицијата на објектот,
дефинирате потполно произволна положба, на новата рамка. Со нејзиниот избор се
влегува во процедура на дефинирање на потполно произволна полилинија.
Прва точка на рамка (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет / <крАј>):
Сите објаснувања, дадени во заглавието “2.6”, за цртање на произволна полилинија,

важат и овде. Бидејќи, секоја од рамките на моделот, можат да се представат само со
еден сегмент на полилинијата (прав или лачен), затоа во случај да се дефинира
полилинија од повеќе сегменти, програмот ќе креира исто толку нови рамки. На секој од
креираните рамки, ќе му биде придружен и програмски зададен наслов, кој се испишува
на средината на линијата, со која е представена неговата положба во диспозицијата на
објектот и тоа според следните правила:
Х_н - Програмски придружен наслов на сите рамки, чија положба е одредена со права
линија во правец на глобалната X оска (хоризонтални рамки)
В_н - Програмски придружен наслов на сите рамки чија положба е одредена со права
линија во правец на глобалната Y оска (вертикални рамки)
К_н - Програмски придружен наслов на сите рамки, чија положба е одредена со права
линија, чии правец не се поклопува нити со правецот на X, ни со правецот на Y
глобалните оски (коси рамки)
Ц_н - Програмски придружен наслов на сите рамки, чија положба е одредена со лак или
цел круг (цилиндрични рамки)
Ознаката “н”, во името на секој од програмски зададените наслови, представува реден

број на рамот во рамките на дадената група вертикални, хоризонтални, коси или
цилиндрични рамки. Вака зададениот наслов може од после да се менува, за што повеќе
збор ќе биде во следното заглавие.

120
Изборот на точките, при одредување на положбата на рамот во основата на објектот,

може да се врши во сите три прозорци, а не само во прозорот “Диспозиција”. Исто така, со
изборот на подопцијата “Контура” имате можност да ја селектирате контурата, на било
кој од веќе постоечките линиски и површински ентитети, во прозорците за 2Д и 3Д
поглед на моделот. Значи, положбата на новата рамка, може да се одреди со цртање на
произволна просторна полилинија, со тоа што низ секој од сегментите на таквата
полилинија, ќе биде повлечена вертикална рамнина и нејзиниот пресек со
хоризонталната рамнина, ќе ја одреди линијата, со која е одредена положбата на таа
рамка во основата на објектот.
Бидејќи, вертикалната рамнина која минува низ рамката е бесконечна, значи задавањето
на повеќе неповрзани, но колинеарни рамки (рамки чија положба се наоѓа на ист правец
во основата на објектот) практично ќе представува една иста рамка. Истото важи и за
лачните рамки, кои се неповрзани, но лежат на иста кружница. Тие ќе имаат ист наслов,
со селектирањето на еден од нив автоматски ќе бидат селектирани и останатите кои се
наоѓаат на ист правец, односно кружница, а во прозорот “2Д поглед”, секогаш ќе биде
прикажана комплетната содржина на целата рамка.
Креираната рамка се состои од еден Креираната рамка се состои од два

сегмент колинеарни сегменти
Креираната рамка се состои од еден лачен Креираната рамка се состои од три лачни
сегмент сегменти
Во сите предходно прикажани случаи, се работи само за една рамка, без разлика дали
неjзината положба е одредена со еден или повеќе колинеарни сегменти.
2.12.2 Промена на име на рамка (Преименувај)

Со помош на наредбатаZ “Преименувај”, имате можност да програмски
зададените имиња на креираните рамки дополнително да ги промените според својата
желба. После нејзиниот избор командната линија ќе го добие следниот облик:
<0 сел.> Промена на име на рамка - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /
еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крАј> / стиЛ /
освежување Индекси):

121
Бидејќи во оваа процедура се очекува селектирање на симболите на рамките, затоа за

работа ќе биде достапен само прозорот “Диспозиција”. Покрај поединечно, овозможено е
и групно селектирање при што зададеното име ќе им биде придружено на сите
селектирани рамки. По завршетокот на селекцијата, програмот од командната линија ќе
бара да и зададете ново име на селектираната рамка.
Ново име: Rx1
Прикажаната ознака Rx1 го представува старото име на селектираната рамка, односно

рамки до колку сите тие го имале истото име. Ако се селектирани повеќе рамки кои имаат
различни имиња, на командната линија нема да се испишува никаква ознака. Потребата
за испишување на старото име на рамката произлегува од фактот дека често е потребно
на веќе постоечкото име да му се придружи некоја ознака, што на овој начин е
значително забрзано. Оваа наредба е циркуларна, така да селекцијата на рамките и
промената на нивните имиња може да се прави се додека не се излезе од наредбата со
изборот на подопцијата “крАј” од командната линија.
Со помош на подопцијата “стиЛ” имате можност да го дефинирате стилот на означување

на рамките. Со изборот на оваа подопција од командната линија, се отвара дијалог box со
следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на

стилот на означување на рамките
Доколку check box-от “Корисничко дефинирани префикси” е исклучен, на рамките ќе

им бидат доделени дефаулт имињата (Rxн, Ryн, Rkн, Rcн). Со поставување на истиот
check box во вклучена состојба, едит box-овите стануваат достапни за внесување и во нив
корисникот сам може да ги дефинира префиксите за имињата на рамките. Покрај секој
едит box е испишан типот на рамките на кои префиксот се однесува (“Хоризонтален”,
“Вертикален”, “Коси” и “Цилиндричен”).
Check box-от “Бришење на рачно зададените имиња на рамки” служи за

отстранување на сите рачно променети имиња на рамките и нивна замена со дефаулт
имиња или имиња кои се зададени во овој дијалог. Имено, кога овој check box е поставен
во вклучена состојба, а check box-от “Корисничко дефинирани префикси” е исклучен,
рачно зададените имиња ќе бидат заменети со имињата кои се зададени во овој дијалог.
До колку check box-от “Бришење на рачно зададените имиња на рамки” е исклучен,
промената на стилот на означување во овој дијалог нема да влијае на рачно зададените
ознаки на рамките.
После промените кои го нарушуваат редоследот на индексите во имињата на рамките

(бришење на симболите, додавање на рамки, промена на имињата на рамките, ...)
програмот не врши нивна автоматска преиндексација. До колку сакате да извршите

122
ажурирање на индексите потребно е од командната линија да ја изберете подопцијата

“освежување Индекси” и тогаш на сите рамки ќе им бидат придружени соодветни
индекси во зависност од нивната положба на цртежот.
Ознаки на рамките пред ажурирање на Ознаки на рамките после ажурирање на

индексите индексите
2.12.3 Избор на тековна рамка

Промената на тековната рамка, се врши со едноставен клик на маусот, преку
линијата со која е одредена нејзината положба во диспозицијата на објектот. Симболот на
линијата со која е одредена положбата на дадената рамка, станува јасно назначен, а во
прозорот “2Д поглед” се прикажува неговата содржина..
Коментарот во продолжение на насловот на прозорот “2Д поглед”: “Х_2”

јасно укажува на моментната содржина на прозорот “2Д поглед”
Во прозорот “Диспозиција”, стално е присутен и маркерот “ ”, кој при промена на

тековната рамка ја менува својата положба, така да јасно укажува на насоката на
гледање на тековната рамка.
Кога фокусот е на прозорот “Диспозиција”, тогаш промената на тековната рамка може да

се врши и со курсерски стрелки. При ваквата промена на тековната рамка, тие се
поредени така да прво доаѓаат хоризонталните, потоа вертикалните, потоа косите и на
крај цилиндричните.
 притисокот на оваа курсерска стрелка ја поставува првата следна рамка за

тековна.
 притисокот на оваа курсерска стрелка ја поставува првата предходна рамка за
тековна.

123
Home притисокот на ова копче ја поставува првата рамка за тековна.

End притисокот на ова копче ја поставува последната рамка за тековна.
2.12.4 Локален координатен систем на рамот

Локалниот координатен систем на рамот, е одреден со неговиот правец на
простирање и диспозицијата. Локалната X оска е во правец на простирање на рамот,
локалната Y оска е секогаш вертикална (во правец на глобалната Z оска), додека
локалната Z оска е насочена во правецот нормален на рамнината на рамот. Локалниот
координатен почеток на рамката, секогаш е на местото на проекцијата на глобалниот
координатен почеток нормално на правецот на простирање на рамот.
Поглед на локалниот координатен систем

на рамот во диспозицијата на објектот
Позитивната насока на локалната X оска, е одредена со положбата на рамката во

диспозицијата и таа секогаш е во насока на една од глобалните координатни оски, во
зависност од тоа која проекција на рамката на оваа оска е доминантна, односно подолга.
Во граничен случај, кога рамката зазема положба во диспозицијата на симетралите
помеѓу глобалните координатни оски (агол од 45), тогаш за позитивна насока на
локалната X оска, се усвојува позитивната насока на глобалната X оска. Позитивната
насока на локалната Y оска секогаш е во насока на позитивната глобална Z оска, а
позитивната насока на локалната Z оска е таква да секогаш се формира десно орјентиран
локален координатен систем на рамката. Бидејќи, во прозорот “2Д поглед”, рамката е
секогаш така прикажана, да му е позитивната насока на локалната X оска насочена на
десно, а позитивната насока на локалната Y оска нагоре, затоа еднозначно е одреден и
правецот на гледање на секој од рамките во диспозицијата на објектот, кога неговата
содржина се прикажува во прозорот “2Д поглед”.
Поглед на позитивните насоки на локалните X координатни

оски на рамките и правецот на нивното гледање,
за сите можни положби во диспозицијата на објектот

124
Од горе прикажаната слика, почитувајќи го правилото за десно орјентиран локален

координатен систем, јасно се гледа дека позитивната насока на локалната Z оска, на
секој од прикажаните рамки во прозорот “2Д поглед”, секогаш е насочен кон нас, односно
извира од екранот кон окото на набљудувачот.
2.12.5 Цилиндрични рамки

Во случај, за тековна да се постави рамка, чија положба во диспозицијата е
одредена со лачен сегмант, тогаш во прозорот “2Д поглед”, неговата содржина се
прикажува во развиен облик.
Во прозорот “2Д поглед” е прикажан развиен

облик на тековната цилиндрична рамка
Локалната X оска на цилиндричната рамка расте во насоката спротивна од стрелките на

сатот, а локалната Y оска е вертикална, односно во правец на глобалната Z оска.
Локалниот координатен почеток, на секоја цилиндрична рамка се наоѓа во пресекот на
кругот на кој припаѓа дадената лачна рамка и линијата која поаѓа од неговиот центар во
правец на позитивната глобална X оска.
Локален координатен систем на цилиндричните рамки
Значи, локалната X оска е во правец на тангентата, а локалната Z осака е во правец на

нормалата на тангентата на кругот во разгледуваната точка. Бидејќи, сите цилиндрични
рамки во прозорот “2Д поглед” , се прикажуваат во развиен облик и се разгледуваат од

125
надвор кон неговиот центар, затоа позитивниот смер на локалната Z оска е насочен кон
нас, односно извира од екранот кон окото на набљудувачот.
За разлика од обичните рамки, кај кои областа на цртење во прозорот “2Д поглед” е
неограничена, кај цилиндричните, областа на цртање е ограничена со големината на
полниот круг на кој му припаѓа дадената лачна рамка. Од таа причина во прозорот “2Д
поглед”, со вертикалните линии јасно се означени границите на полниот круг, односно
границите од 0 - 2.
Секоја одбрана точка во прозорот “2Д поглед”, кога во него е прикажан развиен облик на
цилиндричната рамка, представува точка од цилиндричната рамнина, без разлика дали е
таа зададена со кликот на маусот или пак со задавање на координати од тастатурата. При
задавањето на координати од тастатурата, ќе важи локалниот координатен систем на
цилиндричната рамка. Според тоа, цртањето на било која права линија во развиената
цилиндрична рамка во просторот, ќе представува крива линија, освен ако дадената права
е вертикална, односно во правец на глобалната Z оска (единствено во тој случај, правата
линија и во просторниот модел, ќе остане права.)
Бидејќи, левата и десна граница на развиениот цилиндар (граници 0 и 2),

представуваат една иста изводница на цилиндарот, а координатниот почеток на
цилиндричната рамка е секогаш јасно дефиниран, затоа цртањето и прикажувањето на
ентитетите чија геометрија го пресекува координатниот почеток, би можело да доведе до
проблеми. Од таа причина границите за цртање се проширени за уште по 2 и во правец
на позитивната и во правец на негативната локална X оска на цилиндричната рамка.
Вкупната дозволена област на цртање во правецот на локалната

X оска на цилиндричната рамка се движи од: –2 до +4
Имено, при прикажувањето на ентитетите на цилиндрична рамка важи следното правило:

Сите ентитети чиј габарит не го пресекува координатниот почеток, се исцртуваат на
својата точна положба во предвидените граници на полниот круг (област: 0 - 2).
Ентитетите чиј габарит го пресекува координатниот почеток, секогаш со својот поголем
дел се прикажуваат во внатрешноста на областа од 0 - 2, а остатокот на габаритот во
една од проширените области, во зависност од положбата на ентитетите во однос на
координатниот почеток.

126
Помалиот дел на ѕидот е прикажан во Помалиот дел на ѕидот е прикажан во

областа од 2 до 4 областа од -2 до 0
Значи, програмот секогаш ќе настојува, да поголемиот дел од габаритот на секој од

ентитетите на цилиндричната рамка, биде во внатрешноста на основната област на
цртање (граници од 0 до 2). Ако не би постоеле проширените области на цртање,
ентитетите кои го пресекуваат координатниот почеток на цилиндричната рамка, би
морале да се прикажуваат раздвоено иако тие представуваат една целина.
Изглед на ѕидот кого го пресекува координатниот почеток на

цилиндричната рамка, во случај да нема проширени области за цртање
При цртање во прозорот “2Д поглед”, кога во него е прикажан развиен облик на
цилиндричната рамка, важат следните правила:
 Изборот на точки, може да се врши само во предвидените области за цртање од -2 до

+4.
 Изборот на точки во проширените области за цртање (област од -2 до 0 и област од

2 do +4) исто така ќе одбере точка од цилиндричната површина на дадената рамка, а
нејзината положба во хоризонтална смисла ќе биде одредена со вредноста на
локалната X координата. Секоја одбрана точка во проширената област, може да се
замени со иста таква во основната област за цртање (област од 0 до +2). Точките
одбрани во десната проширена област за цртање имаат зголемена локална X
координата, во однос на истата таа точка во основната област за цртање, за
големината на обемот на кругот (2r). Исто така, точките одбрани во левата проширена
област за цртање имаат намалена локална X координата за вредност на обемот на
кругот (2r), во однос на истата точка во основната област за цртање.

127
 Бидејќи, програмот не дозволува, да поголемиот дел од габаритот на нацртаниот

ентитет се наоѓа во проширената област, затоа по завршувањето на цртањето, се
проверува положбата на габаритот на нацртаниот ентитет, во однос на координатниот
почеток на цилиндричната рамка. Ако поголем дел од габаритот се наоѓа во
проширената област, тогаш програмот ги корегира зададените локални X координати
(ги зголемува или намалува за вредноста на обемот на кругот: 2r), така да нивниот
поголем дел ќе го смести во основната област за цртање (делот од 0 до 2). Во случај
да целиот габарит на објектот се наоѓа во една од проширените области, програмот со
корекција на локалните X координати ќе го премести во основната област за цртање.
Јасно, при сите овие трансформации, положбата на ентитетот во просторот останува
иста.
 Бидејќи, во програмот е поддржано исцртувањето само на правите и лачните сегменти

на полилинијата, затоа цртањето на лачните сегменти на полилинијата на развиениот
цилиндар не е дозволено (лакот на цилиндрична површина не може да се представи со
ниедна во математиката позната крива). Во тој случај, таквите сегменти ќе бидат
исфрлени и нема да бидат прифатени од страна на програмот.
 Цртање на линии, кои се подолги од обемот на дадената цилиндрична рамка, не е

дозволено.
 Ако сакате, со цртање на една хоризонтална линија од граница 0 до 2 да нацртате

полн круг, тогаш тој автоматски ќе биде поделен на два лака по средината. Така
зададените два лака, ќе формираат во просторот, полн круг.
 Кога во прозорот “2Д поглед”, е прикажан развиен облик на цилиндрична рамка, можат
да се прикажуваат и поставуваат само глобални Z оски. Единствено, овие оски имаат
смисла во цилиндричните рамки, бидејќи практично представуваат хоризонтални
рамнини, представени на одредена висина.
Содржината на цилиндричната рамка, може да се прикаже во прозорот “2Д поглед”, со

помош на наредбата за дефинирање на произволни погледи (види заглавие “2.14.1”).
Имено, кога ќе се активира наредбата “Дефинирање на поглед” и од командната линија се
одбере подопцијата “<Селекција>”, селектирањето на било кој ентитет кој припаѓа на
цилиндричната рамка, во прозорот “2Д поглед”, ќе постави развиен облик на дадената
цилиндрична рамка. И во овој случај, ќе важат сите предходно изнесени правила за
едитирање на цилиндричните рамки.
Иако во диспозицијата не е креиран симболот на цилиндричната рамка,

со помош на наредбата за дефинирање на помошни погледи,
за тековен поглед е поставена содржината на централната цилиндрична рамка

128
Бидејќи, цилиндричните површини се опишуваат со низа од прави сегменти, затоа

густината на мрежата со која се опишуваат цилиндричните површини, може да има доста
важна улога за точноста на геометријата. Од таа причина, со помош на наредбата
“Едитирање на површини” (види заглавие “3.1.10”), за едитирање можат да се
селектираат и цилиндрични рамки. Секако дека во оваа процедура, за промена ќе бидат
достапни само параметрите кои ја одредуваат густината на мрежата, со која се
апроксимира цилиндричната површина.
Со промената на параметрите “nr”и “dH”, се влијае на густината на мрежата,

со која се апроксимира цилиндричната површина
2.12.6 Команди за манипулација со рамките

Бидејќи, симболот на рамката во диспозицијата на објектот, јасно е одвоен од
содржината на дадената вертикална, односно цилиндрична рамнина, затоа на моделот
можат да се постават вертикални и цилиндрични склопови, кои во прозорот
“Диспозиција”, не се представени со своите симболи. Симболите на рамките во прозорот
“Диспозиција”, практично служат само за полесно снаоѓање во просторниот модел и за
брзо поставување на содржината на тековната рамка во прозорот “2Д поглед”. Од таа
причина, со програмот се предвидени две групи команди за манипулација со рамките.
Во првата група спаѓаат наредбите, кои влијаат како на ентитетите кои припаѓаат на
рамките, така и на нивните симболи во диспозицијата: “Бришење”, “Копирање”,
“Огледало”, “Поместување, “Ротација” и “Копирање во низа”.
Другата група на наредби служат само за манипулација со симболите на рамките, без

никакви влијанија на ентитетите, кои припаѓаат на дадената рамка. Во оваа група спаѓаат
наредбите: “Скратување на симбол”, “Продолжување на симбол”, “Бришење на симбол”.
Работата со сите овие наредби, функционира на потполно ист начин, како и кај
соодветните наредби од менито “Корекција” (види заглавие “2.9”), со тоа што кај овие
наредби во процедурата на селектирање, можат да се селектираат само симболите на
рамките во прозорот “Диспозиција”.
2.12.7 Генерирање на рамките

Со помош на наредбата “Генерирање на рамки” имате можност автоматски да
ги креирате симболите на рамките, кои ќе ја одредат положбата на вертикалните и
цилиндричните склопови во основата на објектот. Со нејзиниот избор се отвара дијалог
box, со следниот изглед.

129
Со поставување на соодветниот прекинувач во вклучена состојба, се врши избор на

методата за генерирање на симболите на рамките. Имено, со избор на било кој од овие
два критериуми, симболите на рамките секогаш ќе бидат изгенерирани за вертикални и
цилиндрични ѕидови, додека кај гредите ќе се примени едно од следните правила:
 Столбови споени со греди – по овој критериум, симболот на рамот ќе биде креиран

за сите вертикални склопови, кои во себе содржат најмалку два столба, кои меѓусебно
се поврзани со греда.
 Сите греди – по овој критериум, низ секоја од гредите на моделот, се поставува

вертикална рамнина и нејзиниот пресек со хоризонталната ја одредува положбата на
симболите на рамот, во диспозицијата на објектот. Значи, со помош на овој критериум,
секоја од гредите на моделот, ќе припадне на еден од генерираните симболи на
рамките.
Со изборот на соодветниот критериум и активирањето на командното поле “OK”, ќе

отпочне процесот на генерирање на симболите на рамките. На постоечките симболи
програмот нема да влијае, туку во прозорот “Диспозиција”, ќе креира само нови симболи.
2.13 3Д Графичка контрола (мени “3Д поглед”)

Со десниот клик на маусот, преку насловот на прозорот “3Д поглед”, се отвара
паѓачко мени со наредби, кои овозможуваат полесна графичка контрола на внесените
податоци.
Изглед на паѓачкото мени, со 3Д графичка контрола
Паѓачкото мени за 3Д графичка контрола може да се отвори и со левиот клик на глувчето

преку стрелката која се наоѓа на десниот крај на прозорот наречен “3Д поглед”.

130
Сите овие наредби се транспарентни, односно можат да се повикаат и за време на

извршувањето на некои други наредби. Пред да тргнеме со објаснувањето на начинот на
работа на овие наредби, прво ќе објасниме какви се погледи се предвидени во програмот.
Подразбираниот поглед е изометриски и предвидено е шетање по внатрешноста на
објектот со камера. По прашањето на димензиите на конструктивните елементи,
предвиден е жичен поглед (конструктивните елементи се прикажуваат само со обични
линии), а можно е да се бара и рендиран поглед, односно поглед на реалните димензии
на конструктивните елементи со провидноста на нивните материјали.
2.13.1 Ротација на изометрискиот поглед (Ротирање на

објект)
Бидејќи наредбата “Ротирање на обкект”, е наменета само за ротација на
изометрискиот поглед, затоа таа нема да биде достапна за активирање, единствено ако
наместо изометриски, поставен е поглед со камера. Со нејзин избор покажувачот на
глувчето добива нов облик кој укажува дека ротацијата на моделот ќе се врши
истовремено и околу хоризонталната и околу вертикалната екранска оска во зависност од
смерот на поместување на глувчето. Ротацијата на моделот се прави така што се
притиснува левиот тастер на глувчето, а потоа тоа се поместува во саканиот смер без
пуштање на овој тастер.
Притисокот на копчето “Enter” или пак клик на десното копче на маусот, ќе означи крај
на овие транспарентни наредби и новоодбраната положба на изометрискиот поглед ќе
стои на екранот се додека не го променете или пак со избор на наредбата “ Ротирање на
обкект ” или пак со избор на наредбата “Дифолт”. Наредбата “Дифолт” исто така се наоѓа
во паѓачкото мени на прозорот “3Д поглед” и таа секогаш го поставува објектот во
програмски предвидената положба за изометриски поглед. Со активирање на
копчето“Esc”, ќе се означи одкажување од спроведената ротација и враќање на објектот
во положба непосредно пред активирањето на наредбата “Ротирање на објект”.
2.13.2 Рендиран поглед на моделот (Рендер)

Наредбите во рамките на паѓачкото мени “Рендер”, работат како прекинувачи,
односно само една од понудените 4 опции може да биде активна. Постоењето на симболот
“”, пред насловот на една од понудените опции во менито, покажува која од нив е
ставена во вклучена состојба. Со програмот се предвидени следните начини на поглед, на
конструктивните елементи и оптоварувања:
“Жичан модел” – во ваков начин на поглед, сите ентитети се прикажуваат со тенка

линија, при што површинските ентитети се прикажуваат само со
контурната линија.
“Делумен Рендер” – и во овој поглед сите ентитети се прикажуваат со тенка линија, но

површините се пополнуваат со боја која е дефинирана за секој
тип на површински елемент. Овој начин на поглед практично
одговара на полн рендер, со тоа што дебелината на
конструктивните елементи се игнорира.
“Полн Рендер” – сите конструктивни елементи се прикажуваат со своите реални

димензии и поставената провидност на материјалот.
“Полн Рендер – контрола на сетови”

– и кај овој начин сите конструктивни елементи се прикажуваат со
своите реални димензии и поставената провидност на
материјалот, но за нивно прикажување се користат боите кои се

131
дефинирани со помош на наредбата “Контрола на сетови” (види

заглавие 3.3.3)
Наредбите “Делумен Рендер”, “Полн Рендер” и “Полн Рендер – контрола на сетови” исто
влијаат на изометрискиот поглед и на погледот со камера, додека за жичаниот поглед не
може од програмот да се бара поглед со камера.
2.13.3 Поглед со камера (Камера)

И наредбата “Камера” работи како прекинувач, односно одредува дали во
прозорот “3Д поглед” ќе биде поставен изометриски поглед или пак поглед со камера. Ќе
напоменеме дека погледот со камера не може да се одбере, кога за тековен начин на
поглед е поставен “Жичан модел”.
Исклучената состојба на наредбата Вклучената состојба на наредбата “Камера”,

“Камера” доведува до изометриски поглед доведува до поглед на моделот со камера
на моделот во прозорот “3Д поглед” во прозорот “3Д поглед”
Кога наредбата “Камера” е поставена во вклучена состојба, тогаш погледот е одреден со

положбата на камерата и правецот на нејзиниот поглед. Почетната состојба на положбата
на камерата е програмски зададена, а со помош на маусот и притисокот на поедини
копчиња може да се врши промена на положбата на камерата.
Движење напред - Поместувањето на маусот према горе додека е стално притиснато

неговото лево копче, доведува до транслаторно поместување на
камерата на напред по зададениот правец. Истото се постигнува и со
притискање на копчето “W”.
Движење назад - Поместувањето на маусот према долу додека е стално притиснато
неговото лево копче, доведува до транслаторно поместување на
камерата на назад по зададениот правец. Истото ќе се постигне и со
притискање на копчето “S”.
Движење лево – Поместувањето на маусот надесно додека е стално притиснато
средното копче на маусот, ќе доведе до транслаторно поместување
на камерата на лево по зададениот правец. Истото ќе се постигне и
со притискање на копчето “X”.
Движење десно – Поместувањето на маусот налево додека е стално притиснато
на камерата на десно по зададениот правец. Истото може да се
постигне и со притискање на копчето “Z”.
Движење горе – Поместувањето на маусот према долу, додека е стално притиснато
на камерата нагоре по зададениот правец. Истото ќе се постигне и
со притискање на копчето “A”.
Движење долу – Поместувањето на маусот према горе додека е стално притиснато

132
на камерата надолу по зададениот правец. Истото ќе се постигне и

со притискање на копчето “Q”.
Ротација на лево – Поместувањето на маусот на десно додека е стално притиснато
десното копче на маусот, доведува до ротација на камерата околу
својата вертикална оска на лево. Истото може да се постигне и со
притисок на копчето “P”.
Ротација на десно – Поместувањето на маусот на лево додека е стално притиснато
својата вертикална оска на десно. Истото може да се постигне и со
притискањето на копчето “O”.
Ротација на горе – Поместувањето на маусот према долу додека е стално притиснато
својата хоризонтална оска према горе. Истото може да се постигне и
со притискањето на копчето “K”.
Ротација на долу – Поместувањето на маусот нагоре додека е стално притиснато
својата хоризонтална оска надоле. Истото може да се постигне со
притискањето на копчето “I”.
Интензитетот на притискањето во зададениот правец, е одреден со должината на

поместувањето на маусот, додека при користење на тастатурата тој е зададен програмски
(иницијалната вредност за транслаторното поместување е поставена на 1m, додека за
ротационата камера е усвоена вредност од 15). Со притискањето на копчињата “+” и “-”,
на нумеричкиот дел од тастатурата, можете да го зголемите, односно смалите програмски
зададениот чекор на поместување. Притисокот на копчето “*”, на нумеричкиот дел на
тастатурата, доведува до ресетирање на чекорот на поместување, на почетната вредност.
2.13.4 Промена на положбата на камерата (Положба на

камера)
Покрај предходно опишаниот начин за промена на положбата и погледот на
камерата со шетање низ објектот, со помош на наредбата “Положба на камера” имате
можност да се со камерата брзо позиционирате на саканото место.
Изглед на “дијалог box”-от за подесување на положбата на камерата
Во централниот дел на дијалог box-от се прикажани четири прозорци во кои се прикажува

изгледот на моделот. Во долниот лев прозор е прикажана основата (диспозицијата) на
моделот, во горниот лев прозор предната фасада на моделот, а во горниот десен левата
фасада. Моделот во овие три прозорци се прикажува жичано и во него се одредува
положбата на камерата. Во долниот десен прозор се прикажува погледот кој одговара на

133
моментната положба на камерата. Начинот на поглед во овој прозор може да биде и

жичан и рендиран во зависност од состојбата на “check box”-от “Полн Рендер”. Ако овој
check box се постави во вклучена состојба, во долниот десен прозор жичаниот поглед ќе
биде заменет со рендиран.
Состојбата на “check box”-от “Полн Рендер”, го одредува

начинот на 3Д погледот на моделот во дијалогот
Во прозорците предвидени за поглед на моделот во проекции (диспозиција, предна и лева

фасада) се наоѓаат стрелки, кои еднозначно ја одредуваат положбата на камерата во
просторот. Положбата на камерата е одредена со почетокот на стрелките, а правецот на
нејзиниот поглед е одреден со крајот на стрелките. Во диспозицијата, покрај положбата
на камерата, се прикажува и ширината на нејзиниот поглед во хоризонтална смисла.
Стрелката која ја одредува положбата и правецот на гледање на камерата представува
симетрала на овој агол. Со помошта на групата на edit box-овите во десниот дел на
дијалог box-от, можат да се подесат низ параметри кои влијаат на начинот на
рендираниот поглед:
“dx=” вредност на чекорот на поместување при транслаторна промена на положбата на

камерата, кога нејзината положба се менува со помош на програмски
дефинираните копчиња, во рамки на прозорот “3Д поглед”
“xm=” максимална вредност на чекорот на поместување при транслаторна промена на

положбата на камерата, кога нејзината положба се менува со поместување на
маусот во рамките на прозорот “3Д поглед”
“d=” вредност на чекорот на поместување при промена на завртеноста на положбата

на камерата, кога нејзината положба се менува со помош на програмски
дефинирани копчиња, во рамките на прозорот “3Д поглед”
“m=” максимална вредност на чекорот на поместување при промената на завртеноста

на положбата на камерата, кога нејзината положба се менува со поместување на
маусот во рамките на прозорот “3Д поглед”
“d=” вредност на ширината на погледот во хоризонтална смисла.
Промена на положбата на камерата се врши со поместување на нејзиниот почеток. Самата

процедура на поместување се одвива така што покажувачот се доведува во положба да
покажува на почетокот на стрелките во една од проекциите и се притиснува левото копче
на маусот. Сега, без да се отпушта копчето на маусот, покажувачот треба да се доведе во
саканата положба и дури тогаш да се отпушти. При поместувањето на покажувачот
програмот стално ќе исцртува стрелка во ДРАГ модот, така да нејзината геометрија

134
одговара на моментната положба на покажувачот. На ист начин се врши и промена на

правецот на погледот на камерата со тоа што сега со маусот треба да се селектира крајот
на стрелката. Ќе напоменеме дека должината на стрелката нема никакво влијание на
самиот поглед бидејќи крајот на стрелката го одредува само правецот на погледот.
Покрај ваквиот начин на промена на положбата и правецот на погледот со развлекување

на почетокот и крајот на стрелката, со програмот е предвидена и транслаторна промена
на положбата на стрелката. Во оваа процедура треба покажувачот да се донесе во
положба да покажува на средината на стрелката, да се притисне левото копче на маусот и
без да се отпушта, покажувачот треба да се доведе во саканата положба и дури тогаш да
се отпушти левото копче на маусот. И во оваа процедура програмот стрелката ја исцртува
во ДРАГ модот, така да нејзината положба одговара на моментната положба на
покажувачот.
Промената на положбата на камерата во една проекција, автоматски ќе се одрази и во

останатите две проекции. Со поставување на прекинувачот “Полн драг” во вклучена
состојба, ќе имате можност да при поместувањето на маусот не се драгува само стрелката
која ја одредува положбата на камерата, туку и моментниот поглед со камерата во 3Д
прозорот.
Бидејќи моделот поради прецизност на погледот, во прозорците за проекција се исцртува

што е можно поголем, затоа камерата нема да можете секогаш да ја поставете доволно
далеку од објектот. За оваа намена, во овие три прозорци можно е да се примени, еден од
со програмот предвидени начини за зумирање:
CTRL+лево копче на маусот = Зум прозор

CTRL+средно копче на маусот = Зум се
CTRL+десно копче на маусот = Зум предходен
Средниот копче на маусот = Зум помести
Со активирање на командното поле “OK” дијалог box-от ќе биде затворен, а во прозорот

“3Д поглед” ќе се појави поглед кој одговара на дефинираниот поглед на камерата.
2.13.5 Ортогонални проекции на изометрискиот поглед

Покрај можноста за ротација на објектите во изометрискиот поглед, со помош
на следната група на наредби од програмот може да се бара и поглед на програмски
дефинираните погледи.
“Од напред” - Поглед од напред (во правец на позитивната глобална Y-оска)
“Од назад” - Поглед од назад (во правец на негативната глобална Y-оска)
“Од лево” - Поглед од лево (во правец на позитивната глобална X-оска)
“Од десно” - Поглед од десно (во правец на негативната глобална X-оска)
“Од горе” - Поглед од горе (во правец на негативната глобална Z-оска)
“Од долу” - Поглед од долу (во правец на позитивната глобална Z-оска)
“Дифолт” - Подразбираниот со програмот предвиден изометриски поглед на објектот
Наредбите од оваа група работат како прекинувачи, односно само еден од предвидените
погледи може да биде моментно активен. Симболот “” пред насловот на наредбата во
паѓачкото мени, укажува на моментно активниот поглед.

135
Опцијата “Од напред”, во изометрискиот поглед на моделот
Ако наместо изометриски, за тековен е поставен погледот со камера, тогаш изборот на

еден од дефинираните погледи ќе ја постави камерата во почетна положба која одговара
на дадениот дефиниран поглед, Понатаму, со помош на маусот или пак со програмот
дефинираните копчиња, можете од оваа почетна положба да се движите во саканиот
правец.
Опцијата “Од напред” во погледот со камера
2.13.6 Положба на тековниот 2Д приказ (“Тековен 2Д

поглед”)
Наредбата “Tековен 2Д поглед” работи како прекинувач, односно може да
биде поставена во вклучена и исклучена состојба. Постоењето на симболот “” пред
нејзиното име во менито кое се отвара со десниот клик на глувчето преку името на
прозорецот “3Д поглед” означува дека таа е поставена во вклучена состојба. Тогаш само
ентитетите кои припаѓаат на тековниот приказ во прозорецот “2Д поглед” се исцртуваат
со параметрите за неактивни елементи. На тој начин тековниот 2Д приказ визуелно се
издвојува од останатиот дел на просторниот модел.

136
Сите ентитети кои не се гледаат во прозорецот “2Д поглед” се прикажани како неактивни
во прозорецот “3Д поглед”, така да јасно може да се согледа положбата
на средната подолжна рамка во однос на останатите делови на конструкцијата
Оваа опција помага полесно да се свати што тековниот приказ во прозорецот “2Д поглед”
преставува, односно каде таа група на ентитети се наоѓа во однос на останатите делови
на просторниот модел.
2.13.7 Само тековен 2Д поглед

И наредбата “Само тековен 2Д поглед” работи како прекинувач, односно
може да биде поставена во вклучена, односно исклучена состојба. Постоењето на
симболот “” пред нејзиниот наслов во менито, означува дека е таа поставена во
вклучена состојба, што за последица ќе има да во прозорот “3Д поглед” се прикажуваат
само ентитетите кои припаѓаат на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”.
Во прозорот “3Д поглед” видливи се само ентитетите кои

припаѓаат на тековната надолжна рамка
Ќе напоменеме дека поставувањето на овие наредби во вклучена состојба, автоматски ја

исклучуваат наредбата “Само тековен 2Д поглед” и обратно. Значи, во еден момент само
еден од овие два погледа може да биде активен.

137
2.14 Команди за промена на тековниот поглед во

прозорот “2Д поглед” (мени “2Д поглед)
Во досегашниот дел на упатството видовме дека во прозорецот “2Д поглед”,
може за тековен поглед да се постави или тековно ниво или тековна рамка. Меѓутоа,
бидејќи ориентацијата на програмот е да се при креирање на сложените просторни
конструкции што повеќе користи рамнинското цртање, затоа со програмот е предвиден
цел систем на наредби за дефинирање на потполно произволен поглед. Наредбите од
оваа група се наоѓаат во менито, кое се отвара со десниот клик на маусот, преку насловот
на прозорот “2Д поглед”.
Изглед на паѓачкото мени 2Д поглед
Паѓачкото мени со наредбите за работа со тековниот 2Д поглед може да се отвори и со

левиот клик на глувчето преку стрелката која се наоѓа на десниот крај на името на
прозорецот “2Д поглед”.
2.14.1 Дефинирање на погледот

Со избор на оваа наредба, се влегува во процедура за дефинирање на
потполно произволна рамнина на погледот.
<0 тац.> Прва точка на рамнина (<Селекција>):
Програмот од командната линија бара да ја одберете првата точка која ќе ја дефинира

саканата рамнина, а со изборот на подопцијата “Селекција”, можете да влезете во
процедурата за дефинирање на рамнината на погледот со селектирање на постоечките
ентитети кои можат да ја одредат положбата на дадената рамнина.
<0 сел.> Површина - Селектирање (<Избор на точка>):
Изборот на подопцијата “Избор на точка” ќе ве врати на првобитниот облик на

командната линија кога се бара избор на точката. Значи, со програмот се предвидени два
начина за дефинирање на саканата рамнина. Првиот е со избор на три не колинеарни
точки, а вториот е со селектирање на постоечките ентитети. Секако дека овие два начини
можат меѓусебно да се комбинираат и програмот од командната линија стално ќе бара
избор на нова точка, односно селектирање на ентитети, се додека не се исполни условот
рамнината да е еднозначно определена. Во случај да извршите таков избор на точки и

138
ентитети да не може да се креира рамнина во која се наоѓаат сите селектирани ентитети,

односно точки, програмот ќе издаде предупредување.
Кога програмот ќе утврди дека е зададен доволен број на елементи кои дефинираат една
рамнина, тој графички ќе ја представи, а од командната линија ќе бара да го одредите
името на дадениот поглед.
Име на поглед <>:
Врз основана прикажаната рамнина, можете лесно да заклучите дали е таа добро
дефинирана или не. Во случај, да сте при изборот на точките или ентитетите згрешиле и
дефинирале погрешна рамнина, откажете се од наредбата со притискање на копчето
“Esc”. Ако на екранот е прикажана очекуваната рамнина, тогаш имате две можности. Со
задавање на име на погледот, тој ќе биде снимен во базата и секогаш ќе можете да го
поставите за тековен во прозорот “2Д поглед”. Ако пак не сакате да го снимите
дефинираниот поглед во базата, бидејќи тој ви треба еднократно, тогаш со притискање на
копчето “Enter” или со кликот на десното копче на маусот, ќе имате можност да му
приклучите програмски предвидено име за привремени погледи: “Без име”. Повторното
дефинирање на рамнината на погледот која не сакате да ја сочувате во базата, ќе го
уништи предходно приклучениот поглед со име “Без име”. Значи, со вака снимени погледи
ќе можете да работите се додека не излазете од програмот или пак не дефинирате нов
поглед под исто име.
Без разлика дали сте му задале име на погледот или не, наредбата ќе биде завршена, а
во прозорот “2Д поглед”, ќе биде прикажана дефинираната рамнина на погледот, односно
сите ентитети кои припаѓаат на дадената рамнина. Во продолжетокот на насловот на
прозорот “2Д поглед”, ќе стои напишано или програмски зададеното име на погледот “Без
име” или пак името под кое сте го снимиле дадениот поглед во базата.
Дефиниран е погледот “Без име”, во рамнината на

предната страна на двоводниот покрив
Ќе напоменеме дека во процедурата на дефинирање на рамнината на погледот, е

овозможено селектирање и на криви површини. Изборот на било кој ентитет кој има
“еволуатор” (види заглавие “3.1.13”), ќе доведе до развиен поглед на сите ентитети, кои
припаѓаат на истата таа крива површина.

139
Селектирањето на сферната плоча, доведе до нејзин

развиен поглед во прозорот “2Д поглед”
Исто така, селектирањето на било кој ентитет кој припаѓа на цилиндричната рамка, ќе
доведе до креирање на погледот кој во целост одговара на погледот кој би се добил во
прозорот “2Д поглед”, кога за тековна би била поставена дадената цилиндрична рамка
(види заглавие “2.12.5”). На овој начин во прозорот “2Д поглед” може да се добие
содржината на цилиндричните рамки иако не е креиран нивниот симбол во диспозицијата
на објектот.
Со селектирање на еден од ентитетите, кој припаѓа на централната

цилиндрична рамка, дефиниран е поглед кој во потполност
одговара на развиениот облик на дадената цилиндрична рамка.
2.14.2 Сложен поглед (Едитирање листа на погледи)

Во “Tower” е овозможено креирање на “сложени погледи”. Сложениот поглед е
унија на повеќе таваници и/или помошни погледи кои истовремено се прикажуваат во
прозорот “2Д поглед”, со насока на гледање одозгора надолу. Поради тоа ентитетите кои
припаѓаат на помошните погледи во сложениот поглед не се прикажуваат со својата права
геометрија, туку се гледаат нивните проекции на хоризонталната рамнина. Сложените
погледи најчесто се користат при преглед на резултатите, кога е потребно истовремено да
се прикажат влијанијата. Сложениот поглед може да се состои од неколку коси погледи

140
кои ги сочинуваат страниците на кровот, или да речеме од склопови кои ги сочинуваат

скалите.
Сложените погледи се креираат со помош на наредбата “Едитирање листа на погледи”.

Со изборот на оваа наредба се отвара дијалог box со следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от за едитирање

листа на погледи
Во листата се прикажуваат сите погледи кои се снимени во базата, како и привремениот

поглед “Без име”, ако е предходно дефиниран.
Промена на името на некој поглед се врши директно во листата со внесување на ново име
во колоната “Име”. Ако се применува погледот “Без име”, тој ќе биде снимен во базата
под ново име и ќе стане рамноправен со другите погледи.
Бришење на селектираниот поглед од базата се врши со избор на командното поле “

Бриши ”.
Со помош на командните полиња “ Горе ” и “ Долу ” имате можност да го промените

редоследот во листата на дефинирани погледи. Имено, изборот на едно од овие командни
полиња го поместува моментно селектираниот поглед во листата за едно место нагоре,
односно надоле.
Со активирање на командното поле “Нов сложен”, се отвара дијалог box во кој се

креираат сложени погледи.
Дијалог box за креирање на сложени погледи

141
Сега, во листата покрај помошните погледи кои се снимени во базата се прикажуваат и

сите поставени нивоа. Со кликот на маусот преку check box-овите кои се наоѓаат во
колоната “Селекција”, се врши избор на погледите и нивоата кои ќе влезат во составот
на сложениот поглед.
Поставените симболиi “” во колоната “Селекција”,

јасно укажуваат кои помошни погледи и нивоа
ќе влезат во составот на сложениот поглед.
Во едит box-от “Име на поглед” програмот автоматски ги испишува имињата на сите

селектирани погледи и нивоа и ги разделува со помош на симболот “+”. Вака креираното
име на сложениот поглед можете да го измените со внесување на саканиот текст во
дадениот едит box.
Со изборот на командното поле “OK” се врши враќање во главниот дијалог box на

наредбата во кој сега се прикажува и името на креираниот сложен поглед.
Во листата е прикажан креираниот сложен поглед
Во листата пред сложените погледи е поставена слика на целиот кров “ ”, така да тие
јасно се разликуваат од помошните погледи пред кои е поставена слика на една страна на
кровот “ ”.
Кога во листата е селектиран сложен поглед, достапно е и командното поле “Едит” со

помош на кое можат да се менуваат параметрите на дадениот сложен поглед. Со негово
активирање се отвара сосема ист дијалог box како и при креирање на нов сложен поглед,
така да нема повторно да објаснуваме.
После изборот на командното поле “OK” дијалог box-от се затвара, а во прозорот “2Д
поглед” се прикажува погледот кој е селектиран во листата.

142
Во прозорот “2Д поглед” прикажан е сложениот поглед на кровот
Ќе напоменеме дека во сложените погледи не е можно да се внесе точка, така да тие не

можат да се користат за дефинирање на геометријата на конструктивните елементи.
Единствен исклучок представува наредбата “Пресек”, која се наоѓа во модулот за
обработка на резултатите и за која е дозволено внесување на точки во сложените
погледи.
2.14.3 Избор на тековен помошен поглед

Било кој од претходно дефинираните погледи, може рамноправно да се
прикаже во прозорот “2Д поглед” по потполно исти правила и кога во овој прозор за
тековен поглед се поставува тековното ниво, односно рамка. Со десниот клик на маусот
преку насловот на прозорот “2Д поглед”, се отвара паѓачко мени, а потоа се активира
командата “Помошни погледи ”.
Отворена листа со имињата на дефинираните погледи
Од десната страна на оваа команда ќе се отвори листа со имињата на сите дотогаш

дефинирани погледи, па со едноставен клик на маусот преку саканиот поглед, можете во
прозорот “2Д поглед” да ја добиете неговата содржина.

143
За тековен поглед во прозорот “2Д поглед”,

одбран е помошниот поглед “Кров 1”
2.14.4 Избор на поглед (Ctrl+W)

Оваа наредба е осмислена за да се олесни изборот на склопот кој ќе се
прикажува во 2Д погледот, првенствено во ситуации во кои склоповите често се менуваат
(на пр. При контрола на добиените резултати). Со нејзин избор од паѓачкото мени
“Приказ” или со истовремено притискање на тастерите “Ctrl” и “W” се отвара “пливачки”
дијалог box со следниот изглед:

144
Дијалог box за избор на погледот
Во дијалог box-от е прикажана листата на склоповите кои можат да се изберат за

прикажување. Со десниот клик на глувчето преку дијалог box-от се отвара паѓачко мени
со помош на кое се одредува видот на склопот кој ќе се прикажува во листата.
Паѓачко мени за избор на

видот на склоповите
Избор на склопот се прави со кликот на глувчето преку неговото име во листата после
што тој се прикажува во прозорецот на 2Д погледот како да е избран со помош на некоја
од стандардните наредби за избор на склоповите.
Дијалог box-от може да се постави на било кое место на екранот, а можат да се менуваат
и неговите димензии.
Мошне е важно да се напомене дека било која наредба може да се придвижи и кога
дијалог box-от е активен, односно неговото прикажување на екранот не влијае на
работата на програмот. Наредбата “Избор на поглед” е транспарентна, што значи дека таа
може да се придвижи и кога е активна некоја друга наредба.
2.14.5 Експорт на склопови во рамнински модел

(Експорт)
Оваа наредба функционира на сосема ист начин како и истоимената наредба
која е опишана во заглавието “2.11.6”, така да овде нема да ја објаснуваме.

145
2.14.6 Проекции на дефинираните погледи

Кога во прозорот “2Д поглед”, за тековен е поставен некој од дефинираните
погледи, можно е наместо подразбираниот поглед на дадениот поглед, да се добие и
негова проекција на една од можните глобални рамнини на проекцијата (командите: “Од
напред”, “Од десно” и “Од горе”, во паѓачкото мени на прозорот “2Д поглед”). Во
зависност од рамнината со која е одреден дадениот поглед, може да се случи да некоја од
овие со програмот предвидени проекции да нема смисла. Типичен пример е, ако од било
која причина дефинираме рамнина на погледот која е хоризонтална, тогаш ниедна
проекција нема да има смисла. Исто така, ако дефинираме за рамнина на погледот
вертикална рамнина чиј вектор на нормалата е во правец на глобалната Y оска, тогаш
проекциите “Од горе” и “Од десно” нема да имаат никаква смисла бидејќи ништо нема да
се гледа, а опцијата “Од напред” ќе даде проекција која во се одговара на дефинираниот
поглед. Изборот на командата “Дифолт”, ја поништува предходно поставената проекција
и го враќа погледот во рамнината на дефинираниот поглед. Сите четири команди: “Од
напред”, “Од десно”, “Од горе” и “Дифолт”, работат како прекинувачи, односно секогаш
една од нив е поставена во вклучена состојба. Поставениот симбол “”, пред една од овие
наредби јасно укажува која проекција на погледот е моментално активна, односно
прикажана во прозорот “2Д поглед”.
Ако во прозорецот “2Д поглед” е прикажана некоја од проекциите, програмот во

продолжетокот на името на прозорецот покрај името на тековниот поглед во загради ќе го
испишува и името на проекцијата: (Фронт), (Right) или (Toп). Ќе напоменеме дека при
снимањето на датотеката се памети и последната користена проекција на текивниот
поглед.
Примената на проекцијата на дефинирани погледи најдобро ќе ја објасниме на примерот

на дефнираниот поглед во рамнината на нагибот на предната страна на двоводниот
покрив на прикажаната хала. Со изборот на овој поглед, тој ќе биде прикажан така да
сите растојанија помеѓу ентитетите одговараат на реалните должини во таа рамнина. Ако
пак за ваков поглед бараме проекција од горе (опција “Од горе” во паѓачкото мени ),
тогаш тие растојанија ќе бидат скратени и ќе одговараат на нивните проекции на
хоризонталата.
“Дифолт” поглед на дефинираниот поглед “Покрив1”

146
Проекцијата “Од горе” на дефинираниот поглед “Покрив1”
Од меѓусебното растојание на хоризонталните оски кои се поставени во правецот на

рожниците, јасно се гледа скратувањето во хоризонталната проекција на дадениот
поглед.
2.14.7 Избор на точки во дефинираните погледи

Изборот на точките со маусот во прозорот “2Д поглед”, кога во него е прикажан
некој од дефинираните погледи, секогаш ќе одбере точки кои лажат на дадената коса
рамнина без разлика дали се работи за негов “дифолт” поглед или пак за некоја од
проекциите. Разлика ќе има единствено во должините кои одбраните точки помеѓу себе ги
одредуваат. Имено, во “дифолт” погледот тие растојанија ќе представуваат реална
должина на елементите, а во случај на проектиран поглед, нивна проекција на дадената
рамнина на погледот.
Во случај на избор на точки со задавање на координати, ќе важи локалниот координатен

систем на дефинираниот поглед. Ако се работи за “дифолт” поглед, тогаш локалните X и Y
оски ќе лежат во рамнината на погледот, а ако се работи за проектиран поглед на една од
глобалните рамнини, тогаш локалните X и Y оски ќе лежат во дадената рамнина на
проекцијата.
Во случај да дефинираниот поглед е одреден со селектирање на ентитет кој има

“еволуатор” (крива површина), тогаш изборот на точки со маусот во вака дефинираниот
поглед секогаш ќе одбира точки кои припаѓаат на кривата површина, а меѓусебните
растојанија на вака одбраните точки ќе представуваат проекција на нивните реални
должини на базната рамнина на кривата површина. За базната рамнина и воопшто
работата со криви површини, ќе биде повеќе збор во заглавието “3.1.13”.
2.14.8 Видливост на проектираните таваници

Оваа опција има повеќе примени. Една од основните е кога сакате да креирате
геометрија на нова таваница, на основа содржината на некои од претходно креираните
или кога сакате да го проконтролирате меѓусебното хоризонтално растојание помеѓу
ентитетите кои се наоѓаат на различни нивоа (совпаѓање во вертикална смисла). За оваа
намена предвидени се две наредби. Со помошта на едната, се дефинира што се проектира
на моментно активното ниво (наредба: “Проектирани таваници”), а со помошта на
втората, се поставува, односно се прекинува видливоста на проектираните ентитети во
прозорот “2Д поглед” (наредба: “Видливост на проектирани таваници”, која работи како
прекинувач). Овие две наредби ќе бидат достапни за активирање само ако во прозорецот

147
“2Д поглед” е прикажана содржината на моментно активното ниво или помошен поглед со
вклучена опција “Toп” (проекција на хоризонтална рамнина).
Со изборот на наредбата “Проектирани таваници”, се отвара дијалог box со следниот

изглед.
Изглед на “дијалог box”-от во рамките

на наредбата “Проектирани таваници”
Изгледот и начинот на работа со овој дијалог box е многу сличен како и кај наредбата
“Промена” (види заглавие “2.11.5”). Имено, во овој дијалог box е потребно да се
селектира една или повеќе таваници чија содржина ќе биде истовремено прикажана во
прозорот “2Д поглед” заедно со содржината на моментно активното ниво. Начинот на
селектирање и деселектирање на саканите таваници е подполно ист како и кај наредбата
“Промена”, па тука нема повторно да го објаснуваме. Кој од ентитетите на селектираните
нивоа ќе биде проектиран на тековниот, се одредува со состојбата на понудените
прекинувачи во десниот дел на дијалог box-от. Имено, со програмот не е предвидено
проектирање на комплетната содржина на селектираните таваници, туку само
проектирање на следните ентитети: плочи, греди, површински, точкасти и линиски
потпори.Значи, во овој дијалог box се врши избор на таваници, кои ќе бидат проектирани
на даденото тековно ниво, а исто така се врши и избор на конструктивните елементи кои
ќе бидат проектирани.
После завршената селекција на саканите таваници и избор на ентитетите кои треба да се

проектираат, активирањето на командното поле “OK”, ќе доведе до тоа да за тековно
ниво биде запамтена листата на сите селектирани таваници, додека состојбите на
прекинувачите кои одредуваат што ќе биде проектирано од селектираните нивоа, ќе
важат за целиот модел. Значи, листата на селектираните таваници се памти за секое
тековно ниво посебно, а состојбата на прекинувачите кои одредуваат што се проектира,
ќе важи универзално за сите нивоа на моделот. Покрај тоа, на изборот што ќе биде
проектирано, нема да влијае состојбата на видливост на дадените конструктивни
елементи. Односно иако некој од конструктивните елементи е невидлив, тој на барање на
корисникот, ќе биде испроектиран и прикажан во прозорот “2Д поглед”.
Содржината на проектираните ентитети од селектираните таваници, ќе се појави во

прозорот “2Д поглед”, дури после активирањето на наредбата “Видливост на
проектирани таваници” и нејзиното поставување во вклучена состојба (оваа наредба
работи како прекинувач). Постоењето на симболот “”, пред нејзиното име во паѓачкото
мени, значи дека тој е поставен во вклучена состојба, па дури тогаш во прозорот “2Д
поглед”, ќе се појават проектираните ентитети од сите таваници, кои се селектирани за
проектирање на тековното ниво.

148
“Видливост на проектираните таваници” – “Видливост на проектираните таваници” –

“Off” “On”
На горе прикажаната слика, поставувањето на прекинувачот “Видливост на

проектираните таваници” во вклучена состојба, доведува до тоа да во прозорот “2Д
поглед”, покрај содржината на нивото на котата 4,25, се прикажат и сите проектирани
ентитети од нивото на котата 0,00, бидејќи предходно со помош на наредбата
“Пороектирани таваници” само таа таваница е одбрана за проектирање на ниво 4,25.
Значи, со помош на наредбата “Проектирани таваници”, за тековно ниво се дефинира

листата таваници, чии одбрани конструктивни елементи треба да бидат испроектирани на
него, а со помош на прекинувачот “Видливост на проектираните таваници”, се одредува
дали проектираните ентитети ќе се прикажуваат во прозорот “2Д поглед” или не. Према
тоа, за да во прозорот “2Д поглед”, се прикажат проектираните ентитети од другите
таваници, не е доволно да со помош на наредбата “Проектирани таваници”,се одберат
таваници за проектирање на тековното ниво, туку е неопходно и прекинувачот
“Видливост на проектираните таваници”, да биде поставен во вклучена состојба.
Таканаречените проектирани ентитети се прикажуваат со помошни линии, кои не можат

да се селектираат за манипулации (бришење, копирање итн.), но ќе бидат од голема
корист за избор на точки со помош на ОСНАП критериумите. Начинот на прикажување на
проектираните ентитети (боја, тип, линија итн.), за секој од проектираните конструктивни
елементи, се одредува во конфигурацијата на програмот, со помош на наредбата
“Параметри” (види заглавие “3.5.1”).
Примена на опцијата на проектирање на таваници
Како што веќе на самиот почеток, на овој дел на упатството рековме, проектирањето на
таваници има повеќе примени, но една од основните е кога сакаме да содржината на
новата таваница, ја креираме на основа на содржината на претходно креираната, која има
слична геометрија. Во тој случај, ќе го поставиме за тековно ниво она на кое треба да
креираме нова таваница, а потоа со помош на наредбата “Проектирани таваници” од
листата, ќе одбереме за проектирање ниво на кое се наоѓа предходно креирана слична
таваница. Се разбира, за да соржината на проектираните ентитети се појави во прозорот
“2Д поглед”, мораме и прекинувачот “Видливост на проектираните таваници” да го
поставиме во вклучена состојба. Сега, со користење на ОСНАП критериумите, можеме
лесно да ја искористиме геометријата на проектираните ентитети.

149
Врз основа на геометријата на проектираните ентитети,од предходно креираната

таваница на ниво 6,00, со користење на ОСНАП критериумите,
лесно можеме да ја креираме потребната геометрија
на тековното ниво на котата 3,00
Проектирањето на содржината на останатите нивоа на тековното, ќе има посебна примена

и кај контролата на геометријата пред генерирањето на вертикалните елменти на
конструкцијата (види заглавие “2.11.7). Имено, непоклопувањето на точкестите и
линиските потпори, во вертикална смисла, при нивна промена со соодветни столбови,
односно ѕидови, може да предизвика низа проблеми, како при самото генерирање на
вертикалните ентитети, така и при подоцнежното генерирање на мрежата на конечни
елементи. Од таа причина, за било кое од нивоата е потребно, со помош на наредбата
“Проектирани таваници” да се одберат за проектирање сите преостанати таваници во
моделот,и прекинувачот “Видливост на проектираните таваници”, да се постави во
вклучена состојба. Кога ваквиот поглед е поставен во прозорот “2Д поглед”, со
активирање на наредбата “Контрола на геометријата”, програмот ќе ги маркира сите
растојанија помали од зададените, со што ќе бидат евидентирани сите несакани
непоклопувања на елементите на конструкцијата, во вертикална смисла. За ова ќе биде
збор во заглавието “3.3.6 Контрола на геометријата”.
На нивото 0.00” се испроектирани сите останати таваници,

така да со активирањето на наредбата “Контрола на геометријата”,
ќе се проверат вертикалните поклопувања на сите ентитети на целиот модел.

150
2.14.9 Прикажување историја на погледи

Наредбата “Прикажување историја на погледи” работи како прекинувач,
односно може да биде поставена во вклучена и во исклучена состојба. Постоењето на
симболот “” пред нејзиното име во менито кое се отвара со десниот клик на глувчето
преку името на прозорецот “2Д поглед” означува дека таа е поставена во вклучена
состојба. Тогаш покрај името на прозорецот “2Д поглрд” се испишува името на сите
склопови кои се прикажувани во 2Д прозорецот од отварањето на тековниот фајл.
Имиња на сите склопови кои се прикажувани во 2Д прозорецот
Основната намена на историјата на погледот е брз избор на некој од порано

прикажуваните склопови за повторно прикажување во 2Д прозорецот. Со кликот на
глувчето преку било кое име во историјата на погледи тој станува тековен, односно во 2Д
прозорецот се прикажува склопот чие име е избрано.

151
3. ВНЕСУВАЊЕ НА ПОДАТОЦИ
3.1 Конструкција
Наредбите кои припаѓаат на оваа група (паѓачкото мени “Конструкција”),
служат за внесување на конструктивните елементи на моделот. Бидејќи сите овие
елементи влијаат на подоцнежната пресметка, на исцртаните елементи им се
придружуваат и сетови на нумерички податоци, како што се: дебелина на плочата,
квалитетот на материјалот, карактеристиките на попречните пресеци на гредите,
карактеристиките на потпорите итн.
Самите цртачки процедури поради поедноставување се така организирани да практично

постојат само два начина за исцртување на конструктивните елементи и тоа едниот за
површински и линиски елементи, а вториот за точкасти. Процедурата за исцртување на
површински и линиски елементи се заснова на постапката за исцртување на произволна
полилинија кој е детално опишан во заглавието “2.6”. Единствената разлика е во тоа што
за површинските елементи полилинијата мора да биде затворена, а за линиските може да
биде и затворена и отворена. Процедурата на исцртување на точкестите елементи е
потполно независна и се сведува на избор на точки (види заглавие “2.5”).
При дефинирањето на положбата на конструктивните елементи треба да се има во

предвид дека при пресметката, секој површински елемент (плоча) ќе биде заменет со
мрежата на конечни елементи која геометриски се наоѓа во истата онаа рамнина во која е
нацртана полилинијата која ја одредува нејзината контура. Исто така и секој линиски
конструктивен елемент (греда, линиска потпора итн.) ќе биде моделиран со линиски
конечен елемент кој геометриски целосно се поклопува со положбата на полилинијата со
која е одредена неговата контура. Значи мрежата на конечни елементи со која се креира
математичкиот модел за пресметка на конструкциите нема своја димензија нормална на
правецот на протегање на мрежата, а нејзината крутост се опишува преку сетови
нумерички податоци кои се придружени на конструктивните елементи.
Од ова произлегува заклучокот дека полилинијата со која се одредува геометријата и

положбата на конструктивните елементи во просторот, би требало да се поставува во
тежиштето на попречниот пресек на дадениот елемент. Меѓутоа, постои и втор многу
поважен услов, а тоа е доколку поедини конструктивни елементи треба да работат
заедно, тогаш и нивните мрежи на конечни елементи мораат да бидат поврзани, односно
мораат да имаат заеднички јазли.
Предходно опишаното, ќе го објасниме на едноставен пример, на содејство помеѓу

плочата и гредата во неа.
Ако во ваков случај би се раководеле според правилото да геометријата и на плочата и на

гредата ја одредиме со цртање на полилинии кои се наоѓаат во нивното тежиште, би
добиле мрежа која не е поврзана што секако не го сакаме. Според тоа, геометријата на
површинскиот елемент (плочата), треба да се дефинира со полилинијата во нејзината
средна рамнина, а положбата на гредата не во нејзиното тежиште туку во тежиштето на
плочата за да мрежата на конечни елементи биде поврзана.

152
Грешно моделирање Точно моделирање
Екцентричната положба на тежиштето на гредата во однос на линијата со која е одредена

нејзината положба во просторот, се дефинира во сетот нумерички податоци со
растојанието “e”.
Начинот на правилно одредување на положбата на конструктивните елементи ќе го

објасниме на уште еден пример. Ќе земеме за пример една правоаголна плоча по чиј обод
(контура) се поставени греди потпрени на четири аголни столба.
За содејството меѓу плочата и гредите и во овој пример важи предходно изнесеното

правило, да геометријата на гредата треба да се дефинира со полилинија која се наоѓа во
средната рамнина на плочата. Значи и овде ќе анализираме само правилно задавање на
положбата на конструктивните елементи во хоризонтална смисла. Значи предпоставка е
да полилиниите со кои е одредена положбата на плочата и гредите се наоѓаат во иста
рамнина.
И овде би направиле грешка ако положбата на конструктивните елементи би ја одредиле

со задавање на полилинии во нивното тежиште.
Грешно моделирање
Покрај тоа што гредите не би биле директно потпрени на столбовите, нивната поместена
положба во однос на контурите на плочата за последица би имал беспотребно голем број
на конечни елементи. Воопшто земено, барање на точност при цртањето на геометријата
на моделот на ниво од 10-20 cm нема никаква практична смисла, бидејќи таквото цртање

153
би барало беспотребно голем број на конечни елементи кои би ја успориле како

пресметката така и подоцнежната обработка на резултатите на пресметката.
Правилно моделирање
Што се однесува до нумеричките податоци, тие се задаваат преку “дијалог box”-ови при
што нивната содржина и облик зависат од типот на конструктивниот елемент кој се
поставува. Начинот на работа со овие дијалог box-ови е скоро ист за сите конструктивни
елементи и овде ќе ги изнесеме основните правила кои важат во работата со сетовите
податоци.
 Под сет нумерички податоци подразбираме низа на податоци, кои ги дефинираат

карактеристиките на некој конструктивен елемент. Бидејќи на еден модел можете да
имате повеќе конструктивни елементи со различни карактеристики, е овозможено
дефинирање на повеќе различни сетови на податоци. Секој од овие сетови е одреден
со својот реден број од 1 до n за дадениот тип на конструктивниот елемент.
 Секој конструктивен елемент има референца на одредениот реден број на сетот на

податоци, па дополнителната промена на нумеричкиот податок во рамките на некој од
сетовите на податоци автоматски ќе се одрази на сите конструктивни елементи кои
имаат референца на дадениот реден број на сетот на податоци.
 Во рамките на сите наредби за поставување на конструктивни елементи, на почетокот

на командната линија, помеѓу аглести загради се испишува редниот број на сетот на
податоци, односно на сетот на податоци кој ќе биде придружен на конструктивниот
елемент кој се исцртува.
 При првиот повик на секоја од наредбите помеѓу аглестите загради ќе стои знакот
“<->”, кој означува дека не е дефиниран ниту еден сет на нумерички податоци за
дадениот конструктивен елемент.
 Промената на тековниот сет на податоци може да се врши во било кој момент на

исцртување на конструктивниот елемент со активирање на подооцијата “Сет”, која е
постојано присутна на командната линија.
 Ако процедурата на цртање на конструктивниот елемент се заврши, а да до тогаш не е

дефиниран ниту еден сет на податоци (помеѓу аглестите загради стои знакот “<->”),
програмот сам ќе отвори дијалог box за дефинирање на нумерички податоци.
 Сетовите на податоци се одредени со редните броеви од “1” до “n” и нивните податоци

се сместуваат во листи во рамките на “дијалог box”-овите. Во првата колона на секоја
од листите се наоѓа податок за редниот број на сетот на податоци (колона “Сет”).
 Податоците во рамките на еден ред во листата одговараат на еден сет. Промената на

податоците во листата се врши со едноставно доведување на стрелката на маусот во
положба да покажува на постоечката вредност. Со кликот на левото копче на маусот
избраното поле станува маркирано, што означува дека програмот е спремен за

154
прифаќање на нови вредности. Ако во “дијалог box”-от постојат и некои податоци

надвор од листата на сетови, тогаш тие секогаш одговараат на активниот сет на
податоци. Активен сет на податоци е редот во “лист box”-от кој е означен со посебна
боја.
 Промена на активниот сет на податоци се врши, со кликот на маусот на произволна

позиција во рамките на редот во “лист box”-от, во кој се наоѓаат неговите податоци.
 Црната стрелка од левата страна на лист box-от “” укажува на сетот на податоци кој
бил тековен, непосредно пред влегувањето во “дијалог box”-от за дефинирање на
нумеричките податоци.
 Командните полиња “ Додади” и “ Бриши” се предвидени за додавање на нови

сетови на податоци, односно за бришење на некои од постоечките. Со активирањето на
командното поле “ Додади”, во листата ќе се додаде нов сет на податоци со реден
број кој е за еден поголем од дотогаш последниот во листата. Во зависност од
состојбата на “check box” - от “Со копирање”, можат да настапат два случаи. Ако овој
“check box” се наоѓа во исклучена состојба, тогаш на новододадениот сет на податоци
ќе бидат придружени програмски дефинирани“дифолт” податоци, а ако е тој поставен
во вклучена состојба, тогаш ќе му бидат придружени податоци кои одговараат на
предходно активниот сет на податоци (сет чии податоци се нагласени во листата со
посебна боја). Секако дека овие вредности можат дополнително да се корегираат од
страна на корисникот.
Бидејќи наредбата “ Бриши” е деструктивна, е овозможено бришење само на сетови кои

претходно не биле придружени на некои од веќе поставените конструктивни елементи на
моделот. Ако за бришење се селектира сетот на податоци кој не е на последно место во
листата, тогаш ќе дојде до пренумерација на редните броеви на сетовите кои во листата
се наоѓаат зад него. Ваквата пренумерација нема да доведе до неконтролирани промени
во цртежот бидејќи и соодветните елементи од цртежот ќе добијат нови редни броеви, кои
одговараат на карактеристиките на претходно придружените сетови на нумерички
податоци.
Промена на редоследот на податоците во листата е секогаш можна. Таа се врши со

помошта на командните полиња “ Горе” и “ Долу” со чие активирање моментно
активниот ред во листата се поместува за едно место нагоре, односно надолу. Ваквата
пренумерација нема да доведе до неконтролирани промени во цртежот бидејќи и
соодветните елементи на цртежот ќе добијат нови редни броеви на сетовите на нумерички
податоци.
 Со активирањето на командното поле “OK”, прво се врши контрола на точноста на

податоците кои се придружени на сите сетови во листата и во случај да некој од
податоците не е точен се издава опомена и се оневозможува излегувањето од дијалог
box-от. Во случај да сите податоци се точни, дијалог box-от се затвара, а сетот кој бил
активен непосредно пред активирањето на командното поле “OK” (редот во листата
нагласен со посебна боја) се прогласува за тековен. Помеѓу аглести загради на
почетокот на командната линија се испишува неговиот реден број, односно тие
податоци ќе бидат придружени на елементот кој се исцртува.
 Со помош на командното поле “Откажи” се врши одкажување од сите спроведени акции

водијалог box-от.
Напомена:
Редоследот на исцртување на конструктивните елементи е сосема произволен и исклучиво
зависи од изборот на корисникот и неговите навики.

155
Напомена:
За конструктивните елементи не важи принципот суперпозиција, односно во случај да два
еднородни елементи се поклопуваат потполно или делумично, на местата на
преклопувањето ќе бидат усвоени карактеристиките на последниот исцртан елемент. Под
истородни елементи се подразбираат на пр. две плочи, две греди итн.
Напомена:
Ако линиските елементи на конструкцијата ги нацртате со полилинија која се состои од
повеќе сегменти, тоа ќе значи дека е внесено точно толку линиски елементи на
конструкцијата со ист сет на карактеристики. Со други зборови, линиските елементи кои
се исцртани со повеќе сегменти нема да бидат третирани како еден, туку како повеќе.
Потврда на ова ќе добиете ако со помош на наредбата “Видливост” за дадениот линиски
елемент на конструкцијата го поставите прекинувачот “Сет” во вклучена состојба. Тогаш
на средината на секој исцртан сегмент ќе стои ист реден број на сетот на податоци за
целата исцртана полилинија. По иста аналогија, ако сакате со помош на наредбата
“Бриши” да тргнете цел линиски елемент на конструкцијата, морате да ги селектирате
сите сегменти на полилинијата со помошта на кој е тој нацртан.
3.1.1 Плоча/Ѕид
Со избор на оваа икона се влегува во процедура за дефинирање на сосема
произволни плочи, односно ѕидови. Постапката на поставување на плочи и
ѕидови е потполно иста, па се што ќе речеме за плочи ќе важи и за ѕидови. После
придвижувањето на наредбата командната линија го добива следниот изглед.
<-> Прва точка на плоча (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет / <крАј> / Сет) :_
Содржината на командната линија јасно укажува на тоа дека од корисникот се очекува

исцртување на полилинија која ќе ја дефинира целосно произволната контура на плочата,
односно ѕидот. Самата постапка на исцртување на полилинијата е детално објаснета во
заглавието “2.6”, па овде нема да ја повторуваме. Бидејќи плочите се површински
елементи при изборот на точките мора да се води сметка да сите одбрани точки припаѓаат
на иста рамнина и да исцртаните сегменти на полилинијата не се пресекуваат меѓусебно.
Во спротивно програмот ќе издаде опомена за грешка.
Со изборот на подопцијата “Сет” се отвара “дијалог box”- от за избор на сетот на

карактеристики кои ќе и бидат придружени на плочата, односно ѕидот кој се исцртува.

156
Изглед на “дијалог box”-от за дефинирање

на нумеричките податоци за плочите
Карактеристиките на плочата се дефинираат преку нејзината дебелина (d),

ексцентрицитетот (e), квалитетот на материјалот и начинот на пресметковното
однесување. Сите овие податоци прават една целина која се нарекува сет на податоци. Во
колоната “Сет” е прикажан редниот број на сетот на податоци, во колоната “d m”
податокот за дебелината на плочата, во колоната “e m” податокот за растојанието на
горната ивица на плочата во однос на бездимензионалната рамнина со која плочата е
представена на моделот, а во колоната “Материјал” името на материјалот чии
карактеристики се придружени на дадениот сет на податоци. Во листата е можно да се
менува само податокот за дебелината на плочата и за нејзината ексцентрична положба во
однос на средната рамнина на плочата.
Ексцентрична положба на плочата
Податокот “e m” не влијае на карактеристиките на плочата при пресметката туку тој

служи за поубав рендеров поглед на моделот, а ќе има важност и при експортувањето на
усвоената арматура од програмот “Tower” во програмот за изработка на деталите на
армирање “ArmCAD”. Значи без разлика на дадената вредност на ексцентричната положба
на плочата во однос на рамнината со која е одредена нејзината положба во просторот,
резултатите на пресметката ќе бидат исти, но затоа експортираната арматура во
програмот ArmCAD ќе биде различно обликувана во зависност од точната положба на
горната и долната ивица на плочата во однос на другите конструктивни елеманти.
Програмот по “deafult”-от за овој податок усвојува половина од дебелината на плочата

што одговара на нејзиното симетрично поставување во однос на зададената тежишна
рамнина.
Симетрична положба на горната и долната ивица на

плочата во однос на зададената рамнина (e=d/2)
Максималната вредност која може да се зададе за параметарот “e” е вкупната дебелина

на дадената плоча, така да тежишната рамнина не смее да излезе надвор од габаритот на

157
плочата. Задавањето на ексцентричната положба на плочата ќе има посебна примена кај

плочите кои имаат различни дебелини и со кои се моделираат капителите.
Симетрична положба Израмнета горна ивица

(e1=d1/2; e2=d2/2) (e1=e2=d1/2)
Бидејќи вредноста на параметарот “e” представува растојание на горната ивица на

плочата од тежишната рамнина, а горната ивица на плочата е насочена кон позитивната
насока на локалната Z оска, за негово точно задавање неопходно е да се знае
орјентацијата на локалниот координатен систем на плочата.
Локален координатен систем на плочата
Локалната X и Y оска на секоја од плочите лежи во рамнината на самата плоча, додека

локалната Z оска е во правец на нормалата на рамнината на плочата. Бидејќи плочата
може да има сосема произволна положба во просторот, поради појасно согледување на
локалниот координатен систем на плочата воведена е конвенцијата да тој во целост
одговара на локалниот координатен систем за цртање во прозорот “2Д пооглед”. Според
тоа ако во прозорот “2Д Поглед” е прикажано тековното ниво, тогаш локалниот
координатен систем на плочите кои припаѓаат на даденото ниво во целост ќе одговара на
локалниот координатен систем за избор на точки во прозорот “2Д поглед” кога во него е
прикажана содржината на тековното ниво. Сосема е иста аналогијата и кога во прозорот
“2Д поглед”, е прикажана тековниата рамка, односно произволно дефинираниот кос
поглед. Во сите овие случаи локалната Z оска е насочена кон окото на набљудувачот,
односно горната ивица на плочата е поблиску до окото на набљудувачот.
Карактеристики на материјалите
Бидејќи плочите се просторни елементи кои можат да бидат напрегнати едновремено и на

свиткување и на рамнинската состојба на напонот, квалитетот на материјалот се опишува
со задавање на карактеристиките и на двете состојби на напрегање. Односно,
материјалот може така да се дефинира да има едни карактеристики кога е напрегнат на
свиткување, а други карактеристики кога е напрегнат во својата рамнина. Квалитетот на
материјалот се опишува со задавање на следните карактеристики во соодветни edit box-
ови:
E- Јунгов модул на еластичноста за напрегање нормално на рамнината на плочата

- Поасонов коефициент за напрегање нормално на рамнината на плочата
- волуменска тежина
t - коефициент на термичкото ширење
Em - Јунгов модул на еластичноста за напрегања во рамнината на плочата
m - Поасонов коефициент за напрегање во рамнината на плочата
Секако дека за вообичаените материјали кои се користат во градежништвото како што се

бетонот и челикот, нивните карактеристики се исти и кога плочите се напрегнати
нормално на својата рамнина и кога се напрегнати во својата рамнина. Значи вакво
дефинирање на карактеристиките на материјалот треба да се свати само како можност за
некои посебни видови на моделирања на конструкциите.
Постапката на придружување на карактеристиките на материјалот на одреден сет на

податоци се одвива така што, прво со маусот кликнуваме на произволно место во листата
во рамките на редот, на чиј сет на податоци сакаме да ги доделиме карактеристиките на

158
материјалот (тој ред треба да биде маркиран со посебна боја) и го активираме командното
поле “Материјал”.
Изглед на “дијалог box”-от за избор на материјали
Заради полесно снаоѓање и поголема прегледност на големиот број материјали,

податоците во овој дијалог се организирани по пат на картотеки. Првите четири картотеки
се резервирани за стандардните видови на материјали: “Бетон”, “Челик”, “Дрво” и
“Тула/Блокови”. Картотеката “Останато” е предвидена за додавање на нови материјали
кои не припаѓаат ни во една од овие групи, додека во картотеката “Сите материјали” се
прикажуваат сите материјали кои моментно се наоѓаат во базата без разлика на кој тип
припаѓаат.
Во прикажаната листа на секој ред му одговараат податоци кои ги дефинираат

карактеристиките на еден материјал. Во колоната “Име” е зададено името на материјалот,
во колоната “Тип” видот на материјалот на кој тој припаѓа, а во останатите колони
карактеристиките кои го одредуваат: “E kN/m2”, “”, “ kN/m3”, “t 1/C”, “Em
kN/m2” и “m”. Во заглавието на овие колони, помеѓу средни загради се испишани и
мерните единици во кои дадените вредности се зададени. Црната стрелка која се наоѓа од
левата страна на листата укажува на материјалот кој предходно бил придружен на сетот
за кој сега вршиме промена на материјалот.
Со помош на командните полиња “ Додади” и “ Бриши” овозможено е како

додавање, така и исфрлање на било кој материјал од листата, а со помош на командните
полиња “ Горе” и “ Долу” можно е да се менува редоследот на материјалот во
листата. На овој начин, корисникот може по своја желба да ја состави таблицата на
материјали која програмот стално ќе ја користи во својата работа. Ќе напоменеме дека
библиотеката на материјали е универзална за целиот програм, па таа ќе се повикува и
при дефинирањето на материјалите и на другите елементи на конструкцијата.
Промена на било која вредност во таблицата се врши со кликот на маусот на неа и

задавање на нови вредности од тастатура. Исклучок е податокот во колоната “Тип”, кој
одредува на кој тип дадениот материјал припаѓа. Овој податок не се задава, туку зависи
од картотеката во која се врши додавање на новиот материјал. Така на пример во
картотеката “Бетон” можат да се задаваат само материјали кои имаат тип “Бетон”. Ako

159
материјалот се додава во картотеката “Сите материјали” тој ќе има ист тип како и
материјалот кој бил тековен во моментот на додавањето.
Одредувањето на типот на материјалот ќе има свое значење единствено при натамошното

димензионирање на елементите на конструкциите. Имено, бидејќи името на материјалот
може да биде сосема произволно, неговиот карактер единствено може да го одреди
зададениот тип. Значи, единствено во зависност од типот на материјалот дадениот
конструктивен елемент во процедурата на димензионирање ќе биде обработен според
алгоритмите кои со програмот се предвидени за дадениот тип на материјал. Во случај да
материјалот не припаѓа ни на еден од со програмот предвидените типови за
димензионирање (бетон, челик, дрво, тула) треба да се додаде така да неговиот тип биде
“Останато”.
Командното поле “Откажи” е предвидено за откажување на предходно направените

измени во овој “дијалог box”, додека кликот на командното поле “OK” ќе доведе до
отстранување на оваа листа од екранот, а карактеристиките на активниот материјал
(редот кој е означен со посебна боја) ќе бидат придружени на активниот сет на податоци.
Во колоната “Материјал” се испишува името на избраниот материјал,

а над “edit box”-овите во кој се поставени преземените вредности
од библиотеката се испишува типот на одбраниот материјал.
Секако дека превземаните податоци од библиотеката на материјали можете дополнително

да ги менувате и со директна промена на превземената вредност во соодветните “edit
box”-ови.
Повеќеструка селекција на сетови и брзо доделување на материјал
Во овој дијалог е можна и повеќеструка селекција на сетови со цел на сите да им се

додели истиот материјал. Прво со десниот клик на глувчето преку ќелијата во колоната
“Maтеријал” се избира саканиот материјал, а потоа со левиот клик се селектираат сите
сетови на кои тој материјал им се доделува.

160
Избран е материјалот кој припаѓа на сетот број 5,

a селектирани се сетовите со броевите 2,4 и 6
Во дијалогот избраниот материјал се обележува со црвена боја, додека селектираните

сетови се обележуваат со зелена боја. На крај потребно е уште еднаш да се притисне
десното копче на глувчето со што процедурата завршува и саканиот материјал им се
доделува на сите селектирани сетови.
На сетовите со редни броеви 2,4 и 6

им е доделен материјалот на сетот број 5
Начин на пресметка
Во програмот се вградени два типа плочести конечни елементи кои се применуваат во

пресметките. Односно, програмот дава можност пресметката да се изврши и по теоријата
на тенки и по теоријата на дебели плочи. Единствена разлика помеѓу овие два алгоритми
е во тоа што по теоријата на дебели плочи се зема во предвид и работата на
трансврезалните сили во плочите. Која теорија ќе биде применета зависи од состојбата на
“radio button”-ите “Тенки плочи” и “Дебели плочи”. Се препорачува да сите ѕидови и

161
меѓуспратни конструкции ги пресметувате со теоријата на тенки плочи, а темелните плочи

кои имаат голема дебелина по теоријата на дебели плочи.
Ортотропни плочи
Опишаната постапка за избор на материјалот се однесува на изотропни материјали,

односно материјали чии еластични карактеристики се исти во сите правци (E=E1=E2;
=1=2). Меѓутоа, во пракса може да се појави и потреба за моделирање на ортотропни
плочи (специјален случај на анизотропни плочи), односно плочи кои немаат исти
карактеристики во двата ортогонални правци. Со состојбата на прекинувачот
“Ортотропија”, кој е достапен за промена само кога се работи за теоријата на тенки
плочи се регулира дали со дадениот сет на податоци е дефиниран изотропен или
ортотропен материјал.
Во случај кога прекинувачот “Ортотропија” е поставен во вклучена состојба, тогаш во

edit box-овите “E2”, “G” и “” можат да се дефинираат дополнителните параметри, кои
заедно со претходно зададените параметри “E” и “” (сега E=E1 и =1), целосно ги
одредуваат карактеристиките на ортотропниот материјал.
E - Јунгов модул на еластичноста за главниот правец 1 (E1)

 - Поасонов коефициент за главниот правец 1 (1)
E2 - Јунгов модул на еластичноста за правецот 2 (E2  E1)
G - Модул на лизгање за ортотропниот материјал
 - аголот кој го формира главниот правец 1 со локалната X оска на плочата
Вредноста на Поасоновиот коефициент “2” програмот сам го пресметува од условот:

2*E1=1*E2
Ќе напоменеме дека под главен правец 1 се подразбира појакиот правец, односно

правецот во кој плочата има поголема моќ на носивост.
Врз основа на зададените параметри, членовите во матрицата со која се опишуваат

еластичните карактеристики на ортотропниот материјал програмот ги пресметува според
следната шема.

162
За изотропните материјали кај кои E=E1=E2 и =1=2, членовите на истата матрица се

пресметуваат според следната шема.
Ќе напоменеме како многу важно да при внесувањеувањето на модулот на лизгање “G”,

за ортотропниот материјал не важи формулата која е применета кај изотропните
материјали. Секој ортотропен материјал има различна вредност на модулот на лизгање.
3.1.2 Отвори
Со изборот на оваа икона се влегува во процедурата за поставување на отвори
во површинските елементи на конструкцијата. Командната линија го добива
својот стандарден облик за дефинирање на произволна полилинија која ја
одредува контурата на отворот:
Прва точка на отвор (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет / <крАј>):
Постапката на исцртување на контурите на отворите е идентична како и за другите

површински конструктивни елементи. После затварањето на полилинијата, програмот ќе
направи отвори во сите површински елементи кои во тој момент се видливи. Ова ќе го
објасниме на еден пример. Ако имате исцртана плоча преку која е поставено површинско
оптоварување, при поставувањето на отворите можат да настанат два случаи, во
зависност од тоа што е видливо во тој момент. Ако се видливи и плочата и површинското
оптоварување, поставениот отвор ќе ги издупчи двете површини. Ако пред поставувањето
на отворот ја исклучите видливоста на плочата, отворот ќе го издупчи само површинското
оптоварување кое е видливо, додека плочата ќе остане со непроменет облик. Секако дека
овој принцип важи и за сите останати површински елементи и состојбата на нивната
видливост во моментот на поставувањето на отворот.
Поставените отвори представуваат регуларни површински елементи кои можат да се

селектираат за бришење, копирање, поместување итн. Со бришењето на отворот доаѓа до
враќање на деловите на површинските елементи кои се издупчени при нивното
поставување. Во случај отворот да се поставува така да со едниот свој дел преклопува
некој претходно поставен отвор, програмот прави унија на тие два отвора, односно
контура која ги дефинира и двата отвора.
Со помош на наредбите за манипулација со исцртаните објекти, отворот нема да можете

да го селектирате единствено во случај кога тој е поставен така да ја сече контурата на
површинскиот елемент. Во такви случаи отворот не се третира како регуларен
површински елемент, туку тој само ја менува контурата на површинскиот елемент преку
кој е поставен.

163
3.1.3 Гранични услови

Често пати во пракса се јавува потреба за поставување на гранични услови
кои делуваат во плочите и ѕидовите, долж зададената линија. На овој начин
можат лесно да се моделираат зглобните врски на плочите и ѕидовите,
пукнатините во плочите, дилатациите, итн. Со избор на наредбата “Гранични
услови”, која се наоѓа во паѓачкото мени “Конструкција”, командната линија
го добива својот стандарден облик за исцртување на пололинии
Прва точка на гранични услови (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет / <крАј> / плоча-Ѕид /
Ортотропни плочи ):
По завршното дефинирање на геометријата на полилинијата, кликот на десниот тастер од

маусот ќе го означи изборот на подопцијата “крАј” и на екранот ќе се појави дијалог box
за дефинирање на граничните услови.
Изглед на дијалогот за дефинирање на

граничните услови
Во горниот лев дел на дијалогот прикажана е геометријата на нацртаната полилинија, а

во горниот десен дел се прикажани влијанијата чије однесување може да се дефинира. Во
една колона прикажани се влијанијата кои одговараат на левата, а во друга колона
влијанијата кои одговараат на десната страна од нацртаната полилинија. Бидејќи е тешко
да се закључи што е лева, а што десна страна на полилинијата затоа над левата колона
поставена е зелена, а над десната црвена боја. Кликот на глувчето преку иконата која се
наоѓа покрај името на секое влијание отвара мени со опции за дефинирање на неговото
однесување.

164
Потполно ослободување од влијанија – Со избор на оваа опција целосно се

прекинува врската која тоа влијание ја пренесува од едната на другата страна на
граничниот услов.
Делумно ослободување од влијанија – Со избор на оваа опција врската која ја

пренесува тоа влијание има делумно смалена крутост (степенот на крутост на
врската изразен е во проценти - 100% одговара на целосно пренесување на
влијанието, a 0% одговара на целосно прекинување на врската). Со нејзин избор
достапно станува и копчето со чие активирање се отвара дијалог со следниот
изглед:
Сега е потребно во едит полето да се зададе саканиот процент на смалување на

крутоста на врската и да се излезе од дијалогот со изборот на копчето “OK”.
Иницијалната вредност на степенот на крутост на врската е 50%
Eласто-пластична врска – Со избор на оваа опција врската која го пренесува тоа

влијание има еласто-пластично однесување – односно во еден интервал на
напрегнување врската е еластична, а кога ќе ги премине тие граници доаѓа до
нејзино пластифицирање. После изборот на оваа опција станува достапно и копчето
со чие активирање се отвара дијалог со следниот изглед:

165
Kога ќе се вклучат check box-овите “Граница на пластификација (>=0)” и “Граница

на пластификација (<=0)” достапни стануваат едит box-oвите кои се наоѓаат покрај
нив. Во нив се задаваат горната (позитивна), односно долната (негативна) гранична
вредност на даденото влијание. Ако се пречекорат зададените вредности доаѓа до
пластификација. Копчето “OK” е недостапно се додека не се зададе барем една граница
на пластификација. Ако се внесе само една граница на пластификација програмот ќе се
однесува како да е другата граница бесконечна. Доколку за некое влијание се избере
еласто-пластично однесување, а не се влезе во дијалогот за дефинирање на граници
програмот ќе се однесува како да дадената врска е без ослободување.
Зададени се двете граници на Зададена е само долната граница на

пластификација пластификација
“Работи преема просечната гранична сила” – До пластификација на врската доаѓа

кога влијанието во врската ја достигне зададената гранична вредност. Овозможено е
моделирање на два начина на пластификација т. е. одкажување на граничниот услов.
Првиот начин е да целиот граничен услов одеднаш се пластифицира во моментот кога
вредноста на просечната сила во граничниот услов како целина ја достигне граничната
зададена вредност. Втор начин на пластификација е да одкажувањето на врската во
граничниот услов се прави независно по секој јазол на граничниот услов кога вредноста
на силата на тоа место ја достигне граничната вредност. На овој начин е овозможено да
се појави пластификација само на дел од линијата на граничниот услов. Подразбирачки
начин е да пластификацијата се случува на цел граничен услов како целина и тогаш
полето “Работи според просечната гранична сила” е вклучено.

166
Eласто-пластична врска со делумно ослободување – Со изборот на оваа

опција се моделира врска која е комбинација од еласто-пластична врска и делумно
ослободување на влијание. Смалувањето на крутоста на врската, при делумно
ослободување на влијанието се однесува на интервалот на вредноста на напрегањето во
кој се уште не дошло до пластификација на врската. Со активирање на копчето се
отвара дијалог во кој се задаваат сите неопходни податоци.
Без ослободување на влијанија – Изборот на оваа опција значи дека врската на

пренесување на тоа влијание од една на друга страна на граничниот услов е целосна.
Кога во една од колоните на влијанието му се зададе саканото однесување, на сликата од

соодветната страна се поставува симбол во боја која се наоѓа над таа колона. Изгледот на
симболот зависи од зададеното однесување на влијанието. На овој начин лесно може да
се определи што е лево, а што десно односно од која страна на граничниот услов е
дефинирано однесувањето на даденото влијание.

167
Поставените црти јасно укажуваат

на страната од која избраното
влијание ќе биде ослободено
Секој сегмент на нацртаната полилинија има свој јасно дефиниран локален координатен
систем, а понудените влијанија носат ознаки на локалните оски.
Локален координатен систем на граничните услови
Локалната оска “1” секогаш е во правец на зададениот сегмент на полилинијата,

локалната оска “3” е нормална на оската “1” и лежи во рамнината на плочата на која
припаѓа дадениот сегмент на гранични услови, додека оската “2” е во правец на
нормалата на рамнината на плочата на која нацртаниот сегмент на полилинијата припаѓа.
Според тоа понудените влијанија за ослободување го имаат следното значење:
M1 - Moмент на свиткување околу локалната оска 1

T1 - Смолкнувачка сила во правец на локалната оска 1
T2 - Смолкнувачка сила во правец на локалната оска 2

168
N3 - Нормална сила во правец на локалната оска 3
Начинот на избор на видот на влијанијата и од која страна треба да се ослободат,

најдобро ќе го објасниме на примерот за моделирање на зглобните врски помеѓу плочата
и ѕидот.
Зглоб од левата страна на ѕидот Зглоб од десната страна на ѕидот
Зглоб од двете страни на ѕидот Зглобна врска на ободните ѕидови
На сите претходно прикажани слики ослободено е само влијанието на “M1” и тоа на

страната кон која се насочени кратките цртички.
Со програмот е предвидена и можноста за поставување “линии на фиктивниот зглоб во

плочата/ѕидот”, така што се излегува од дијалогот без ни едно ослободено влијание.
Влијанијата во плочата/ѕидот кои се наоѓаат од различни страни на “линијата на
фиктивниот зглоб” не се впросекуваат, што во обработката на резултатот овозможува
добивање на скок во влијанијата на тоа место. “Линија на фиктивен зглоб” на цртежот се
прикажува со помош на две паралелни испрекинати линии.
Со помош на check box-от “Разидувачки” се задава разидувањето на ѕидовите од

различни правци. Разидувањето на цртежот се обележува со триаголничиња кои се
распоредени долж зададената линија.

169
Прикажаните триаголничиња укажуваат

дека е зададено разидувањето
На геометриското место на спојот на ѕидовите не се формира врска помеѓу ѕидовите со

различни правци, но се дава можност за задржување на врската помеѓу предниот ѕид со
задниот ѕид на местото на геометрискиот спој. Можно е да се подеси ослободување на
влијанието на местото на врската на предниот ѕид со задниот ѕид. На пример, во случај да
ниту едно влијание не е ослободено, ќе се добие полн континуитет на ѕидот напред и
назад или ако сите влијанија се ослободени ќе има потполно раздвојување на предниот
дел на ѕидот и задниот дел на ѕидот.
Разидување на ѕидови
Радио button-ите и затворената листа, кои се наоѓаат во централниот дел на дијалог box-
от служат за дефинирање на природата на зададените гранични услови. Кога е вклучен
радио button-от “Единствен граничен услов за статички и сеизмички модел”, како

170
што од самиот наслов се гледа, зададените гранични услови се користат и при статичка и
при динамичка анализа. Различните параметри за секој вид на пресметка можат да се
дефинираат кога ќе се вклучи радио button-от “Граничен услов со различни
карактеристики за статички и сеизмички модел”. Тогаш од затворената листа прво се
избира опцијата “Карактеристики за статички модел” и се задаваат параметри кои ќе
се применуваат при статичка анализа, а потоа од листата се избира опцијата
“Карактеристики за сеизмички модел” и се задаваат параметри кои ќе се применуваат
при динамичката анализа.
Содржина на листа со помош на која се дефинира

двојната природа на граничните услови
Условите во почетната и крајната точка на секоја зададена линија се дефинираат во делот

на дијалог box-от “Услови во темиња”. Можат да се зададат три начини на однесување:
- Определи автоматски – програмот врз база на геометријата на моделот одредува

дали зададените гранични услови ќе се применуваат на дадено теме
- Примени – зададените гранични услови се применуваат на дадено теме
- Не применувај – зададените гранични услови не се применуваат на дадено теме на
линијата
Секој од трите начини на однесување на цртежот се прикажуваат со посебен симбол:

171
Моментната состојба на сите параметри во дијалогот може да се сними во базата на

конфигурации. Со изборот на копчето се отвара дијалог со следниот изглед:
Сега е потребно да се внесе името на конфигурацијата и да се излезе од дијалогот со

активирање на копчето “OK”. Со избор од зарворената листа, било која од снимените
конфигурации може да се постави за тековна. Со активирање на копчето тековната
кофигурација се брише од базата при што програмот издава соодветно известување:
После активирање на командното поле “OK” програмот ќе го затвори дијалог box-от, a

долж нацртаната полилинија ќе бидат поставени симболи кои укажуваат на зададеното
однесување на избраните влијанија од двете страни на полилинијата.
На цртежот на средината на секој сегмент од полилинијата се испишува видот на

влијанието и симболот кој укажува на зададеното однесување. На пример за влијание М1:
M1=0 Целосно ослободување од влијанието (прекинување на врската)
M1=% Делумно ослободување од влијанието
M1=<> Еласто-пластична врска
M1=<%> Еласто-пластична врска со делумно ослободување

172
Долж зададената линија на гранични услови се испишува името

на влијанието со симбол кој укажува на зададеното однесување
Ако покажувачот на глувчето се постави над симболите на ослободување кои се цртаат

долж линијата на гранични услови, додека наредбата е активирана, ќе се отвори мал
прозорец во кој се испишуваат имињата на сите влијанија на кои им е сменето
однесувањето заедно со симболот кој укажува на зададенот однесување.
Целосно ослободување од влијанија Делумно ослободување од влијанија
Еласто-пластична врска Еласто-пластична врска со делумно

ослободување
Ако зададеното однесување се применува само при статичка анализа пред името на
влијанието ќе се испишува текстот “СT”, ako зададеното однесување се применува само
при динамичка анализа пред името на влијанието ќе се испишува текстот “СЕ”, додека во
случај на задавање на истото однесување за двата вида на пресметка ќе се испишуваат
само имињата на влијанијата.

173
Зададеното однесување на влијанијата се Зададеното однесување на влијанијата се

применува само при статичка анализа применува само при динамичка анализа
Зададеното однесување на едното влијание Зададено е исто однесување на влијанијата

се применува при статичка, а на второто и при статичка и при динамичка анализа
при динамичка анализа
Ќе напоменеме дека оваа опција ќе биде достапна само за движењето на маусот во

областа на прозорот “2Д поглед”, без оглед на тоа кој дел од конструкцијата е прикажан
во него.
За да се олесни моделирањето на врската помеѓу плочата и ѕидовите, при активирање на

наредбата “Гранични услови” на командната линија е присутна и подопцијата за
автоматско моделирање на врските во целиот модел. Имено, со избор на подопцијата
“плоча-Ѕид” се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за автоматско

поставување на врска помеѓу плоча
и ѕидови

174
Со поставување на еден од понудените прекинувачи во вклучена состојба, се врши избор

на врската помеѓу плочата и ѕидовите.
На плочите:
Зглобна врска само по ивични ѕидови – програмот на спојот на плочата и ободните

(надворешни) ѕидови автоматски ќе постави линии на гранични услови со ослободен
момент околу локалната оска 1 (M1).
Зглобна врска со сите ѕидови – програмот на спојот на плочата и сите ѕидови

автоматски ќе постави линии на гранични услови со ослободен момент околу локалната
оска 1 (M1).
Фиктивен, на спојот со ѕидот - програмот на спојот на плочата и сите ѕидови

автоматски ќе постави линии на фиктивен зглоб.
На ѕидовите:
Фиктивен, на спојот со плочата – програмот на спојот на ѕидовите и сите плочи

автоматски ќе постави линии на фиктивен зглоб.
Разминување на ѕидовите во сеизмичкиот модел – програмот на спојот на сите

ѕидови ќе постави гранични услови кои ја отстрануваат врската помеѓу двата ѕида во
сеизмичкиот модел што овозможува нивно независно поместување. Во статичкиот модел
на тие места ќе биде поставен фиктивен граничен услов.
Гранични услови по обемот на ѕиданите ѕидови – ако се избере оваа опција

програмот по ивицата на ѕиданите ѕидови ги поствува неопходните гранични услови за
нивно реално однесување при статичката и сеизмичката пресметка.
Автоматско поставување на гранични услови на ѕидани ѕидови

175
Зглобна врска само по ободни ѕидови Зглобна врска со сите ѕидови
Фиктивен, на спојот со ѕидот Фиктивен, на спојот со плочата
Кај големите модели ваквата можност на автоматско моделирање може да заштеди доста
време.
Со избор на подопцијата “Ортотропни плочи”, командната линија добива нов изглед:
<0 сел.> Гранични услови за ортотропни плочи – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон /
пРесек / еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крАј>):
Сега се очекува да ги селектирате сите ортотропни плочи за кои што сакате програмот
автоматски да ги постави потребните гранични услови. Со кликот на десниот тастер на
маусот ќе се означи крај на процедурата на селектирање, после што програмот на сите
предходно селектирани плочи им ги поставува потребните гранични услови и се враќа на
основниот изглед на командната линија во рамките на оваа наредба.

176
Автоматски поставени гранични услови на сите ортотропни плочи
Бидејќи зададениот правец на ортотропијата го одредува правецот на носење на дадената

плоча, затоа граничните услови се поставуваат според следното правило. Страните на
плочите кои зададениот правец на ортотропија може да ги пресече ги пренесуваат сите
влијанија освен моментите на свиткување, додека страните паралелни со правецот на
носење се ослободуваат од пренесување на сите влијанија.
Начин на поставување гранични услови за ортотропни плочи
Напомена:
Полилинијата со која се дефинира местото на дејствување на поставените граничните
услови, мора да припаѓа само на една плоча, односно ѕид. Од таа причина програмот по
завршувањето на дефинирањето на нејзината геометрија, ќе проконтролира дали
зададената полилинија е правилна и ако не е ќе издаде опомена.

177
Типичен пример на неправилно задавање на полилинијата е кога со помош на

подопцијата “Контура”, од командната линија селектирате повеќе плочи на различни
нивоа.
Во случај да линијата на гранични услови ја поставите точно на спојот на плочата и

ѕидот, ќе остане дилемата дали таа прираѓа на плочата или ѕидот. Во тој случај,
програмот контролира дали еден од овие два ентитета е моментно прикажан во прозорот
“2Д поглед” па ако е прикажан, тогаш поставената линија на гранични услови ја
придружува на тој ентитет. Меѓутоа ако линијата на гранични услови е нацртана во
прозорот “3Д поглед”, точно на спојот на плочата и ѕидот, а ниеден од тие ентитети не е
моментно прикажан во прозорот “2Д поглед”, тогаш програмот од командната линија ќе
бара да одредите рамнина на која тој и припаѓа.
<0 сел.> Одберете рамнина - Селектирање (Прозор / пОлигон / пРесек / <Крај>):
Сега е потребно да селектирате еден од ентитетите на чиј спој е поставена линијата на

гранични услови.
3.1.4 Греда
Со избор на оваа икона се влегува во процедурата за поставување на греди, а
командната линија го добива својот стандарден облик за исцртување на
произволни полилинии:
Со активирањето на подопцијата “Сет” која е стално присутна во командната линија, се

отвара дијалог box за дефинирање на нумеричките податоци кои ќе и бидат придружени
на гредата која се исцртува.
Основен изглед на “дијалог box”- от за дефинирање на сетовите на гредите
Секој сет на гредите се опишува со следните параметри:
- квалитет на материјалот (E, ,  , t)

- геометриски карактеристики на попречниот пресек (A1, A2, A3, I1, I2, I3)
Параметрите со кои се дефинира квалитетот на материјалот имаат исто значење како и

кај плочите. И овде е можно со активирањето на командното поле “Материјал” да се

178
отвори дијалог box со таблица на материјали и да се превземат карактеристиките кои се

понудени за различните материјали.
Библиотека за материјали
Секако дека при пресметката на гредните елементи, овде дефинираните податоци “Em” и
“m” за рамнинската состојба на напонот нема да бидат разгледувани.
Геометријата на попречниот пресек е одредена со шест геометриски карактеристики кои

се однесуваат на локалниот координатен систем на гредите.
Локален координатен систем на греда
Исцртаната линија на цртежот со која е одредена положбата на гредата представува

локална оска “1”на гредата, локалната оска “2” е нормална на локалната оска “1”, така да
заедно со неа формира вертикална рамнина, а локалната оска “3” е во правец на
нормалата на вертикалната рамнина која ја формираат локалните оски “1” и “2”.

179
Без разлика на потполно произволната положба на гредата во

просторот, поставувајќи се во положба да гредата ја гледате во
правец на нејзината локална оска “1” и тоа во насока од
нејзиниот почеток кон крајот, програмот ќе го постави
локалниот систем на гредата така да секогаш има положба како
на сликата.
Положбата на координатниот систем на секоја од гредите поставени на моделот е мошне

важно да се знае бидејќи и резултатите на пресметките ќе се прикажуваат по пат на
пресечни сили, кои дејствуваат во правец на локалните оски на секоја од гредите. Овде
уште и ќе спомнеме дека положбата на локалниот координатен систем може да се
промени (изротира) со помош на наредбата “Промена на Л.К.С.”, за што повеќе ќе кажеме
во заглавието “3.3.2.”.
Геометриските карактеристики на попречниот пресек на гредата го имаат следното

значење:
A1 - Површина на попречниот пресек на гредата која се спротивставува на силата која

дејствува во правец на локалната оска “1” (вистинска површина на попречниот
пресек)
дејствува во правец на локалната оска“2” (смолкнувачка површина на пресекот за
правецот на локалната оска “2”)
дејствува во правец на локалната оска “3” (смолкнувачка површина на пресекот за
правецот на локалната оска “3”)
I1 - Момент на инерција на пресекот кој се спротивставува на вртењето околу локалната
оска “1” на гредата (торзионен момент на инерција)
оска “2” на гредата (инерцијален момент на свиткување околу локалната оска “2”)
оска “3” на гредата (инерцијален момент на свиткување околу локалната оска “3”)
Нелинеарни стапови
Покрај предходно опишаните шест геометриски карактеристики, во еден сет на податоци

влегува и податокот за карактерот на грдниот елемент. Имено по дефаулт-от програмот
подразбира греден елемент кој е напрегнат на сложено свиткување, меѓутоа може да се
дефинира и специјален тип на греден елемент кој може да ги прими само аксијалните
сили на затегнување и притисок.
Со десен клик на глувчето преку полето во колоната “П/З” се отвара паѓачко мени од кое
може да се избере една од понудените опции:

180
Паѓачко мени кое се отвара со десниот клик на глувчето преку полето во колоната П/З
Стандарден стап – подразбирачки греден елемент кој е напрегнат на сложено

свиткување
(П) Прост, нелинеарен стап – притиснат – Решеткаст стап кој може да ја прими само
аксијалната сила на притисокот.
(З) Прост, нелинеарен стап – затегнат - Решеткаст стап кој може да ја прими само
аксијалната сила на затегнување (сајли).
(П/З) Прост стап - Решеткаст стап кој може да ја прими само аксијалната сила на
притисок, односно затегнување.
Гредните елементи кои примаат и притисок и затегнување (П/З) треба секогаш да се

користат кај решеткастите типови на конструкции, додека гредите кои примаат само
притисок (П) или пак само затегнување (З) во случаевите на моделирање на специјални
типови на конструкции. Самиот услов да некој од гредните елементи несмее да ја прими
силата на затегнување, односно силата на притисок изискува итеративен начин на
пресметка кој за големите елементи може да потрае. За ова ќе зборуваме покасно во
заглавието во кое се опишуваат опциите за пресметка.

181
Офсет на греди
За секој сет посебно се дефинира дали гредите ќе се пресметуваат со офсетот. Овој

податок се применува и во статичката и во модалната анализа.
Check box-евите за дефинирање на офсетот за секој сет на греди
Со поставување на check box-от “Офсет на греди” во вклучена состојба имате можност од

програмот да барате да краевите на гредите кои влегуваат во други елементи на
конструкцијата (греди и плочи) да ги моделира со поголема реална крутост. Со оваа
постапка, на делот помеѓу пресечните точки со останатите конструктивни елементи
(светол отвор), на гредата и се приклучуваат зададените карактеристики, а долж линијата
на пресекот таа добива поголема крутост, во зависност од димензиите на елементите со
кои се пресекува. При ваков начин на пресметка, резултатите се прикажуваат само на
светлите отвори на гредата.
Offset греда - OFF Offset греда - ON
Ќе напоменеме дека при пресметка на светлите отвори во предвид се зема и евентуално

зададената ексцентрична положба на конструктивните елементи во однос на системската
оска.

182
Фиктивна ексцентричност
Начинот на пресметка на ексцентрично поставените греди се дефинира за секој сет на

греди посебно. Овозможено е вклучување на фиктивни ексцентричности и за греди со
променлив попречен пресек.
Check box-еви “Фиктивна ексцентричност”, со помош на кои се одредува

начинот на пресметка на ексцентрично поставените греди
Однесувањето на програмот со вклучени и исклучени check box-ови “Фиктивна

ексцентричност” детално ќе биде објаснето во понатамошниот дел на упатството.
Обликување на попречните пресеци
За да се избегне макотрпното пресметување на геометриските карактеристики на

попречниот пресек, со програмот е предвидено и автоматско пресметување на овие
вредности за скоро сите облици на попречниот пресек. Со активирање на командното
поле “Пресек”, се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на “дијалог box”-от за обликување на попречниот пресек на гредата

183
Пред да тргнеме со објаснувањето како се работи со овој дијалог box, ќе напоменеме дека
тој покрај улогата за пресметување на геометриските карактеристики на попречниот
пресек, има и функција точно да ги дефинира сите неопходни податоци за
димензионирање во модулот за обработка на резултатите на пресметката.
Исто така ќе напоменеме дека покрај обликот на пресеците кои најчесто се користат за
бетонски конструкции овозможено е дефинирање на едноделни и повеќеделни пресеци од
челик, како и избор и едитирање на некој од порано креираните масивни или тенкоѕидни
пресеци (види заглавие “3.1.8”)
Во горниот лев агол на овој дијалог box се наоѓа прозорец во кој се прави избор на типот
на пресекот. Типовите на пресеците можеме да ги раздвоиме во две групи и тоа на
пресеци кои се дефинираат со задавање на нивните димензии и пресеци кои се
дефинираат со избор од библиотеката на профили, односно со избор од библиотеката на
масивни и тенкоѕидни пресеци.
Првите 10 типови (правоаголен, T-пресек, I-пресек, трапезен, триаголен, кружен, цеваст,

сандучест, отворен и несиметричен I-пресек) спаѓаат во првата група на пресеци. Избор
на некој од овие пресеци се врши со едноставен клик на маусот преку неговото име,
после што во прозорот од десната страна на листата се појавува негова слика на која
јасно се обележани значењата на димензиите кои треба да се зададат во edit box-евите.
Селектиран е T-пресек кој се дефинира со задавање на неговите димензии
Изборот на пресекот кој се наоѓа во библиотеката на профили се врши така што со маусот
се кликнува на малиот квадрат во кој пред насловот “Профил”, се наоѓа знакот “+ ”.
После тоа се отвара поделба на второто ниво.

184
Отворена листа на профили
Сигурно приметивте дека сега во предходно селектираниот квадрат наместо знак “ +” се

појави знакот“- “ кој укажува на тоа дека подподелбата е отворена (клик на маусот преку
квадратот во кој се наоѓа знакот “- “ ќе доведе до спротивно дејство, односно затварање
на претходно отворената подподелба). Пред ново отворените поднаслови (“I профили”,
“IPE профили”, ...) исто така се наоѓаат мали квадратчиња кои означуваат дека и овие
поднаслови имаат свои поднаслови. Ако на пример, со маусот кликнете на квадратот пред
поднасловот “I профили” ќе се отвори и третото ниво на поделба во кое сега се
прикажани сите профили за кои постојат податоци во библиотеката.
Отворена база на I профилите
Изборот на профилите на третото ниво на поделба, се врши со едноставен клик на маусот

преку нивното име, после што во прозорот од десната страна на оваа листа ќе се појави
изгледот на селектираниот профил со искотирани потребни податоци.

185
Селектиран е еден профил од базата на I профилите
На сосема ист начин се прави и избор на масивни и тенкоѕидни пресеци од базата на

масивни и тенкоѕидни пресеци.
Селектиран е еден масивен пресек од базата
Со помош на командното поле “ Eдит” и од овој дијалог box можат да се менуваат

параметрите на селектираниот масивен, односно тенкоѕиден пресек на сосема ист начин
како и кај наредбата “База на масивни и тенкоѕидни пресеци” (види заглавие “3.1.8”).

186
Едитирање на библиотеката на профили
Библиотеката на профили која се испорачува со програмот може да се едитира од страна

на корисникот. Со активирањето на командното поле “Профили” се отвара дијалог box за
едитирање на базата на профили.
Изглед на “дијалог box”-от за едитирање на базата на профили
Бидејќи со програмот е овозможено постоење на повеќе бази на профили, во заглавието

на овој дијалог box се испишува и името на моментно активната база “Tower”. За
креирање на нова база на профили потребно е да прво со помош на командното поле
“ Сними како” креирате копија на постоечката база.
Во edit box-от “Име на фајл” зададете ново име на базата и активирајте го командното
поле “Сними”. По враќањето во основниот дијалог box за едитирање на базите на
профили извршете ги сите потребни промени и ќе ја добиете саканата содржина на
новата база. Со помош на командното поле “ Отвори”, се отвара дијалог box за
вчитување на некои од претходно креираните бази на профили.

187
Покрај базите кои се креирани во програмот Tower, сега можно е да се вчитаат и базите
креирани во програмот Метал Студио.
Спојување - Копче со помош на кое може да се изврши спојување на 2 бази на профили,

односно уфрлување на сите профили од некоја база во моментно активната. Со негово
активирање се отвара дијалог за избор на базата на профили која ќе се спои со моментно
активната база.
Покрај со бази кои се креирани во програмот Tower, спојувањето може да се направи и со

бази креирани во програмот Метал Студио. Кога ќе се избере база од листата треба да се
притисне копчето “Отвори”, после што се отвара дијалог за избор на начинот на
додавање на профили во тековната база.
За фамилии профили со исто име во двете бази може да се избере еден од двата понудени
начини:
Спојување – Со избор на ова копче профилите се уфрлуваат во истоимената фамилија во

моментно активната база.

188
Преименување – Со изборот на ова копче, програмот фамилијата на профили која има

исто име како и некоја фамилија во тековната база ќе ја преименува и ќе ја уфрли во
тековната база.
Поставената тековна база на профили програмот ќе ја почитува во својата работа, па во

листата за избор на профили во понудата ќе бидат сите профили од поставената тековна
база.
Во горниот лев агол на дијалог box-от прикажана е листата на

сите типови на профили кои постојат во моментно активната база.
Со селектирање на еден од нив во долниот дел на дијалог box-от, ќе се појави табела со

нумерички податоци за сите профили од одбраниот тип.
За селектираниот тип на профили од листата во долниот дел на

“дијалог box”-от се прикажува соодветна таблица на профили

189
Во прикажаната таблица на секој од редовите, одговараат карактеристиките на еден од

профилите. Ќе напоменеме дека овие табели меѓусебно се разликуваат во зависност од
одбраниот тип на профили за едитирање. Секој од профилите е одреден со својата ознака
и низата на нумерички податоци кои се задаваат во соодветни колони. Во заглавието на
колоната е напишана ознаката на податокот, а во заграда единицата мерка во која тој се
пресметува. За да значењето на податоците кои се однесуваат на димензиите на моделот
биде појасно на сликата во горниот десен агол на “дијалог box”-от, шематски се
искотирани сите потребни вредности за дадениот профил. Бидејќи бројот на нумерички
податоци кои го одредуваат еден профил е мошне голем (се задаваат и сите вредности
кои се потребни за димензионирање), во дното од листата се наоѓа и хоризонтална scroll
лента со помош на која е можно да се позиционирате и на десниот крај од листата. Сите
податоци во табелите можат да се менуваат. Значењето на податоците кои се однесуваат
на димензиите јасно е од сликата, додека значењето на големините: A1, A2, A3, I1, I2 и I3
сосема е исто како и во главниот дијалог box, за дефинирање на сетовите на гредите.
Единствената разлика е кај “L” и “HOPL” профилите кај кои наместо инерцијалните
моменти во однос на локалните оски “1” и “2”, потребно е да се зададат инерцијалните
моменти во однос на главните оски “1” и “2” (нагибот на главните оски е одреден со
аголот“”, односно податокот “tan ” во таблицата).
Без разлика што библиотеките ги содржат скоро сите видови на профили, со помошта на
групите командни полиња на долниот дел од “дијалог box”-от, можете сами според своите
желби да ги уредувате таблиците на профили за секој одбран тип од листата.
Група на наредби за едитирање на одбраните таблици на профили
Со помош на командното поле“ Додади”, овозможено е додавање на нов профил во

таблицата (улогата на “check box”-от “Со копирање” е сосема иста како и во другите
дијалог box-еви). Ново додадениот профил ќе биде сместен на крајот од листата и сега е
потребно во сите колони да му се зададат соодветните податоци. Со помош на командното
поле “ Бриши” од библиотеката може да се одстрани произволно селектираниот
профил, а со помош на командните полиња “ Горе” и “ Долу” имате можност да по
своја желба го направите редоследот на профили во таблицата.
Покрај тоа што за секој од типовите профили од листата можете да ја средите неговата
таблица со програмот, со помош на групите командни полиња од десната страна на
листата типови на профили, овозможено е и едитирање на самата листа на типови на
профили.

190
Група наредби за едитирање на листата на типови на профили
Со избор на командното поле “ Додади”, се отвара дијалог box за дефинирање на

имињата и типовите на профили кои ќе бидат додадени на листата на профили.
Името на групата на профили може да се зададе сосема произволно под услов да тој не
постои во листата, додека изборот на типот на профилот се врши од затворената листа.
На основа на одбраниот тип од листата, секој од профилите од таа група ќе биде третиран
според предвиденото однесување за него и тоа како при цртање, така и при евентуалното
димензионирање во моделот за обработка на резултатите на пресметката. После изборот
на командното поле “OK”, програмот ќе се врати на основниот “дијалог box” за едитирање
на базата на профили, а на крајот на листата ќе биде сместена ново додадената група на
профили.

191
На крајот на листата е додадена нова група на профили
Во случај да пред активирањето на командното поле “ Додади” во вклучена состојба го

поставите “check box”: “Со копирање”, тоа значи дека сакате да направите копија од
моментно селектираната, под друго име.
Во овој случај можете да го менувате само името на групата на профили, додека типот на
профили веќе ќе биде одреден.
Улогата на командните полиња “ Бриши”, “ Горе” и “ Долу”, е иста како и при

работата со таблиците на профили, само што сега тие се однесуваат на средувањето на
листата на типови на профили.
Преименувај - Со притискање на ова копче се отвара дијалог во кој може да се измени

името на групата профили која е избрана од листата.
Новото име се внесува во едит полето “Име на група на профили”. Со притискање на

копчето “OK”, програмот се враќа во основниот дијалог за едитирање на базата на
профили во кој избраната група на профили сега се прикажува со ново име.

192
Кога сте го завршиле едитирањето на базата на профили, со активирање на командното

поле “OK” програмот ќе ве врати на основниот изглед на дијалог box-от за обликување на
попречниот пресек. Во листата на профили програмот ќе ја почитува содржината на
базата на профили која е моментно поставена за тековна.
Уфрлување на пресекот во листата
Во досегашниот дел на ова упатство објаснивме како се врши избор на пресекот од

библиотеката на профили и како се дефинираат пресеците за кои е потребно да се
зададат нивните димензии. За да било кој од овие пресеци му се придружи на тековниот
сет на податоци, неопходно е во соодветните edit box-ови да се зададат неговите
димензии и да го активирате командното поле “ Додади”. После оваа операција, во
листата која се наоѓа во долниот лев агол на “дијалог box”-от ќе се појави името на
одбраниот пресек, а на сликата која се наоѓа во долниот десен дел на “дијалог box”-от и
неговиот изглед.
Во листата на пресеци е уфрлен одбраниот правоаголен пресек b/d=20/40 cm
Кога на овој начин одбраниот пресек му се придружи на тековниот сет на податоци на

гредата, неговото тежиште автоматски се поставува во координатниот почеток кој е
одреден со пресекот на локалните оски “2” и “3” на дадената греда. Меѓутоа, со задавање
на вредностите во колоните “3” (растојанието на тежиштето на пресекот од локалниот
координатен почеток по правец на локалната оска “3”) и “2” (растојанието на тежиштето
на пресекот од локалниот координатен почеток во правец на локалната оска “2”),
пресекот може транслаторно да се помести во однос на локалниот координатен систем на
гредата. Со задавање на вредности во колоната “”, пресекот може да се изротира за
зададениот агол (позитивната насока на аголот расте во правец спротивен од насоката на
стрелките на часовникот). Покрај овие две трансформации со поставување во вклучена
состојба на check box-от “Oглед.” (постојаниот клик на маусот на оваа колона ќе доведе
до наизменично поставување и отстранување на симболот “√”), може да се добие и слика
во огледало на одбраниот пресек (пресликувањето се врши околу локалната оска “2” на
пресекот).
Во случај да треба да се дефинира повеќеделен пресек, предходно опишаната постапка

треба да се повтори толку пати колку што има самостојни елементи содржано во
повеќеделниот пресек. Значи, во горниот дел на дијалог box-от се одбира следниот
пресек и повторно се активира командното поле “ Додади”. Бидејќи и тежиштето на
ново додадениот пресек е поставено во локалниот координатен почеток, со задавање на

193
соодветни вредности во колоните “3”, “2”, “” и евентуално поставување на check box-
от “Oглед.” во вклучена состојба, пресекот ќе го поставите на правото место. На сликата
која се наоѓа во долниот десен дел на дијалог box-от, секогаш со црвена боја е означен
тековниот пресек (тековен пресек е оној чии податоци во листата се означени со посебна
боја). Со помош на командното поле “ Бриши” од листата на пресеци може да се
отстрани тековниот пресек.
За вообичаените облици на повеќеделните пресеци кои се состојат од “” и “L” профили,

програмот ја дава можноста за нивно истовремено уфрлање во листата на пресеци.
Имено, кога од базата на профили е одбран некој од профилите кој по својот тип припаѓа
на групата “” или “L” профили, во десниот дел на дијалог box-от се нудат дополнителни
можности.
За одбраниот “” профил, програмот ја понудува и опцијата

за автоматско креирање на повеќеделниот пресек
По “дифолт”-от, програмот во вклучена состојба го поставува прекинувачот “Едноделен”,

што одговара на предходно опишаната постапка за поединечно уфрлање во листата на
одбраниот пресек. Со поставување во вклучена состојба на некој друг од понудените
прекинувачи, на сликата се појавува одбраниот облик на повеќеделниот пресек со
искотирани значења на растојанијата, кои ги одредува нивнита меѓусебна положба.

194
Одбрана е комбинација на два “” профила
Со задавање на вредностите во “edit box”-от “a=” и активирањето на командното поле “

Додади”, во листата на пресеци на овој начин истовремено ќе бидат уфрлени двата “”
профила.
Во листата на пресеци истовремено е уфрлен одбраниот повеќеделен пресек
На основа на зададеното меѓусебно растојание на профилите, програмот за секој од

уфрлените профили во колоните “3” и “2” ќе ја одреди точната положба на нивните
тежишта во однос на локалниот координатен систем на гредата.
Се што е предходно кажано, важи и кога од базата се одбере некој од профилите, кој
припаѓа на групата “L” профили.

195
И за одбраните “L” профили програмот ја понудува опцијата

за автоматско креирање на повеќеделните пресеци
Значи, постапката е сосема иста со тоа што за “L” профилите програмот понудува многу
поголем асортиман на можни облици на повеќеделни пресеци.
Промена на податоците во веќе уфрлените пресеци во листата
Во случај при уфрлувањето на пресекот во листата да сте направиле грешка, програмот

ќе ви овозможи и да ја поправите. Постапката на поправувањето на грешката се одвива
така што со кликот на маусот во рамките на листата со пресеци, го поставувате за активен
пресекот, кај кој треба да се извршат промени (тој ред во листата на пресеци станува
означен со посебна боја).
Во листата е селектиран пресекот за промена на предходно зададените податоци
После селектирањето на сликата која се наоѓа во горниот дел на дијалог box-от, ќе се

појави изгледот на селектираниот пресек, а во edit box-овите од десната страна на оваа
слика ќе се појават и сите нумерички вредности кои се претходно зададени. Сега треба во

196
edit box-овите да се зададат новите податоци, после што геометријата на селектираниот

пресек ќе биде веднаш корегирана.
Промена на димензиите на претходно уфрлениот пресек во листата
Рамнење на пресекот
Како што претходно рековме, самата положба на пресекот во однос на линијата со која е
одредена нејзината положба на цртежот се регулира со задавање на вредностите во
колоните “3” и “2”. Бидејќи овие вредности представуваат растојание на тежиштето на
секој од уфрлените пресеци во листата, во однос на локалниот координатен систем на
гредата, за одредени облици на попречните пресеци ваквото пресметување на
растојанијата може да биде макотрпно. Од таа причина со програмот е предвидена
посебна опција за точно одредување на положбата на пресекот, во која се влегува со
изборот на командното поле “Рамнење”.
Изглед на дијалог box-от за рамнење на пресекот
Имено, основната идеја е да точната положба на пресекот во однос на локалниот

координатен систем на гредата не се одредува со задавање на растојанијата на
тежиштето, туку со некоја од габаритните точки.
Оваа процедура ќе функционира така што во “edit box”-от “e=” прво се задава познатото
растојание, а потоа се активира една од понудените наредби за рамнење:

197
“Врв” - после изборот на оваа наредба пресекот ќе биде така поместен да неговиот врв
се наоѓа на зададеното растојание “e” од локалниот координатен систем на
гредата.
“Дно” - после изборот на оваа наредба пресекот ќе биде така поместен да неговото дно
се наоѓа на зададеното растојание “e” од локалниот координатен систем на
гредата.
“Лево” - после изборот на оваа наредба пресекот ќе биде така поместен да неговата
лева ивица се наоѓа на зададеното растојание “e” од локалниот координатен
систем на гредата
“Десно” - после изборот на оваа наредба пресекот ќе биде поместен така да неговата
десна ивица се наоѓа на зададеното растојание “e” од локалниот координатен
систем на гредата
Ќе ја земеме за пример гредата во плочата. Ако горната ивица на правоаголниот пресек

на гредата b/d=20/40 треба да биде израмнета со горната ивица на плочата со дебелина
d=16, тогаш во edit box-от “e=”потребно е да се зададе половина од дебелината на
плочата (e=8) и да се активира командното поле “Врв”.
Зададено е растојанието “e=8” и активирано

командното поле “Врв”
На цртежот кој се наоѓа во десниот дел на “dijalog box”-от, програмот секогаш ги котира
растојанијата на локалниот координатен систем на гредата, од сите четири габаритни
точки на пресекот, така да можете да имате целосен увид во точноста на извршената
акција. Ќе напоменеме дека рамнењето на пресекот може да се одвива во повеќе чекори,
односно секое активирање на едно од понудените командни полиња за рамнење не го
поништува предходно зададеното рамнење.
Зададено е растојанието “e=0” и активирано

командното поле “Лево”

198
Новото зададено рамнење во хоризонтална смисла не го наруши предходно зададеното

рамнење во вертикална смисла.
Командното поле “Постави во тежиште” служи за поништување на предходно

зададените рамнења и тежиштето на пресекот го поставува во “дифолт” положба, така да
се поклопува со локалниот координатен систем на гредата. Моментно поставената
вредност во “edit box”-от “e=” не влијае на активирањето на ова командно поле.
Активирањето на командното поле “Постави во тежиште”,

го постави пресекот во “дифолт” положба
Во случај да се селектира повеќеделен попречен пресек за рамнење, тогаш ќе биде

достапен за користење и прекинувачот “Цел пресек”.
За рамнење е селектиран повеќеделен пресек
Процедурата на рамнење на повеќеделниот пресек се одвива сосема исто како и за

едноделниот, со тоа што овде состојбата на прекинувачот“Цел пресек” одредува дали
спроведената акција на рамнење ќе се однесува само на тековниот пресек (тековниот
пресек е означен со црвена боја на цртежот) или пак на цел пресек. Значи, ако
прекинувачот “Цел пресек” е поставен во вклучена состојба, тогаш програмот ќе ги
помести сите поединечни делови на повеќеделниот пресек, така да се задоволат
поставените критериуми за рамнење.

199
Ако прекинувачот “Цел пресек” е поставен во вклучена состојба,

тогаш на цртежот ќе бидат искотирани габаритните
точки на целиот повеќеделен пресек
Со помош на едит box-от “” пресекот може да се заротира за зададен агол (позитивниот
смер на аголот расте во правец спротивен од смерот на стрелките на часовникот).
Eдит box за ротирање на попречниот пресек
Оваа опција посебно има примена кога е потребно да се заротира целиот повеќеделен
пресек за саканиот агол. Во таквите случаеви, секако дека е потребно во вклучена
состојба да го поставете и check box-от “Цел пресек”.
Со задавање на аголот на ротација од 90,

целиот пресек е доведен во саканата положба

200
После завршената процедура на рамнење и на повеќеделниот и на едноделниот пресек,

со активирањето на командното поле “OK”, овој дијалог box ќе биде затворен и програмот
ќе Ве врати на основниот изглед на дијалог box-от за дефинирање на обликот на
попречниот пресек на гредата.
Сите зададени податоци за рамнење, програмот ќе ги прифати и во колоните

“3” и “2” ќе постави вредности кои одговараат на барањата на рамнењето.
Ќе напоменеме дека ексцентричното поставување на попречниот пресек во однос на

локалната оска на гредата, ќе влијае и на резултатите на самата пресметката.
Придружување на дефинираните податоци за попречниот пресек на тековниот сет

податоци за гредата
Кога во листата се уфрлени сите потребни пресеци (во случајот едноделните пресеци на
листата ќе содржат само еден ред на податоци), тогаш потребно е да се активира
командното поле “OK”, после што дијалог box-от за обликување на попречните пресеци
ќе биде затворен, а на екранот ќе се појави содржината на основниот дијалог box за
дефинирање на сетовите на гредите.
На тековниот сет на податоци е придружен правоаголен облик на попречниот пресек

201
Во edit box-овите “A1”, “A2”, “A3”, “I1”, “I2” и “I3”, ќе бидат сместени сите пресметани
геометриски карактреистики на обликуваниот пресек. Во случај отпосле со помош на
тастатурата, некоја од овие пресметани вредности да ја промените, програмот во горниот
лев агол на сликата ќе го постави симболот “*” кој ќе укажува дека ваквата интервенција
е направена од страна на корисникот и дека зададените податоци не одговараат во
целост на сликата.
Симболот “*” на сликата укажува да зададениот торзионен момент

на инерција не одговара на прикажаниот пресек.
На секој сет на греди програмот врз основа на геометријата на зададениот попречен

пресек го генерира описот и го прикажува во колоната “Пресек”. Овој опис во секој
момент можете да го промените, така што со клик на маусот обележете го даденото поле и
од тастатурата внесете го саканиот текст.
На сетот греди под реден број 2 му е зададен нов опис на пресекот
Описот на сетот греди се испишува во повеќето текстуални извештаи, а може да се зададе

и негово прикажување на цртеж, односно во графички блокови кои се експортираат во
проектната докумантација. На овој начин во секој момент може да се види на која група
некоја греда припаѓа.

202
Греди со променлив попречен пресек
Со програмот е предвидена и опцијата за моделирање на греди со променлив попречен

пресек. Оваа опција ќе биде достапна само за едноделните попречни пресеци и тоа од
групата пресеци кои можат да се дефинираат со задавање на нивните димензии
(правоаголни, T-пресек, I-пресек, трапезен, триаголен, кружен, цеваст, сандучест,
отворен и несиметричен I-пресек). Значи прво со помош на наредбата “Пресек” се одбира
основниот облик на попречниот пресек, а потоа се активира командното поле
“Променлив пресек”.
Изглед на “дијалог box”-от за дефинирање на променливиот

попречен пресек на гредата
Во горниот лев дел на дијалог box-от шематски е нацртан основниот изглед на попречниот
пресек, а од неговата десна страна во edit box-овите се прикажани димензиите на
пресекот кои се зададени во дијалог box-от за обликување на попречниот пресек. Во
десниот дел на дијалог box-от се наоѓа 3Д слика на целата греда. Промена на погледот се
прави со помош на иконите кои се наоѓаат во tulbar-от сместен крај ивицата на просторот
предвиден за цртеж. Ваквите спецјално дефинирани погледи служат за полесно
согледување на зададените промени на попречниот пресек на гредата.

203
Со избор на иконата вклучен е погледот на гредата од предна страна
Самата промена на димензиите на попречниот пресек долж гредата се задава од пресек

до пресек во карактеристичните точки. Во листата на пресеци која се наоѓа во долниот
лев дел на дијалог box-от со помош на командното поле “ Додади” имате можност да
покрај пресекот на почетокот и крајот на гредата, да додадете и произволен број на меѓу
пресеци во кои се одвива промената на димензиите.
Листа на карактеристичните пресеци долж гредата
Во колоната “Пресек” почетокот и крајот на гредата се означува со буквите “S” и “E”, а

секој ново додаден меѓупресек со својот реден број. Положбата на меѓупресеците се
дефинира со податокот во колоната “dL” и тоа или со своето релативно растојание од
почетокот на гредата или пак со апсолутното растојание во однос на предходниот пресек
од листата. Начинот на дефинирање на положбата на пресеците се определува со
состојбата на прекинувачите “Релативно” и “Aпсолутно”, а кои се наоѓаат под листата
на пресеци.

204
Состојбата на прекинувачите “Релативно” и “Апсплутно” го одредува

начинот на кој се одредува положбата на меѓупресеците
Префрлувањето од еден систем на дефинирање на положбата на пресеците во друг ќе

биде достапно само ако во листата не е уфрлен ниеден меѓупресек, додека во спротивно
програмот ќе издаде опомена.
Со активирање на командното поле “OK”, програмот ќе ги поништи предходно зададените

податоци за положбата и димензиите на пресекот и ќе го постави одбраниот прекинувач
во вклучена состојба.
Во случај да положбата на пресекот се одредува релативно во однос на должината на

гредата, тогаш во колоната “dL” за секој од пресеците во листата ќе биде испишано
неговото релативно растојание од почетокот на гредата. Тогаш податоците од оваа колона
мораат да се по влезен редослед и можат да се менуваат само за меѓупресеците, додека
пресеците на почетокот и крајот на гредата ќе имаат константна вредност “0”, односно
“1”. Ако пак се одлучите за дефинирање на положбата на меѓупресеците со апсолутните
растојанија, тогаш во колоната“dL” се задава растојанието на дадениот пресек во однос
на предходниот (горниот) од листата и тоа во единици кои се напишани во заглавието на
таа колона.

205
Со поставувањето во вклучена состојба на прекинувачот “Апсолутно”,

положбата на меѓупресеците се одредува во должински единици
Бидејќи еден ист сет на греди може да му се придружи на греда со различна должина,
тогаш барем еден пресек во листата мора да има непознато растојание од предходното.
Симболот за непознатото растојание е знакот “?”, во колоната “dL”. Секако дека во
листата на пресеци само едно растојание може да биде непознато, бидејќи во спротивно
не може да се пресмета положбата на пресекот за произволната должина на гредата на
која е придружен овој сет на податоци.
Во секој момент во листата на пресеци секогаш еден пресек е моментално активен и

податоците за димензиите на пресекот во edit box-от од десната страна на сликата се
однесуваат на димензиите на гредата во дадениот пресек. Моментно активниот пресек во
листата е означен со посебна боја, а на 3Д цртежот со црвена линија по ободот на
попречниот пресек.
Моментално е активен пресекот “1” кој е поставен на средина од гредата

206
Според тоа промената на димензиите на попречниот пресек се врши така што за

карактеристичните пресеци во соодветните edit box-ови се задаваат нови вредности на
димензиите кои се менуваат.
Со задавање на вредноста “d=100”на средината на пресекот

обликуван е променлив попречен пресек на гредата
Програмот подразбира линеарна промена на димензиите помеѓу два соседни пресеци.

Меѓутоа, со поставувањето на прекинувачот “Лачна промена” во вклучена состојба,
може од програмот да се бара и промена по криволиниските закони.
Со поставувањето во вклучена состојба на прекинувачот “Лачна промена”,

дефинирана е криволиниската промена на пресекот долж гредата
Бидејќи лачната промена се одредува така што низ три точки се провлекува лак, тогаш
овој прекинувач ќе биде достапен само во случај да промената долж гредата е
дефинирана само во три пресеци. Во сите останати случаи лачната промена нема да биде
можна.

207
Податоците во колоните “3” и “2”во листата на пресеци имаат исто значење како и кај
обликувањето на попречните пресеци кај гредата со тоа што тие овде го одредуваат
растојанието на тежиштето на дадениот пресек во однос на локалната оска со која е
одредена положбата на гредата на моделот. Исто така и улогата на командното поле
“Рамнење” е иста, односно таа ја нуди можноста да наместо растојанијата на тежиштата
на пресекот, се зададе познатото растојание на една од габаритните точки во однос на
локалниот систем на гредата.
Дијалог box за рамнење на променливиот попречен пресек
Ако прекинувачот “Цел пресек” е поставен во исклучена состојба, тогаш спроведената

акција на рамнење ќе се однесува само на тековниот пресек во листата на пресеци, а ако
пак е поставен во вклучена состојба, тогаш сите пресеци долж гредата ќе бидат така
поместени да го задоволуваат зададеното рамнење.
Зададено е израмнување на горните ивици на сите пресеци,

така да бидат оддалечени на 10 cm од локалниот координатен систем.
Со активирањето на командното поле “OK”, во колоните “3” и “2” за сите пресеци во

листата ќе бидат поставени вредности кои одговараат на зададеното израмнување.

208
Израмнета е горната ивица по цела должина на гредата
Над 3Д приказот на целата греда се наоѓа командното поле “Промена на ориентацијата

на стапот”.
Командно поле за менување на ориентацијата на стапот
Со активирање на ова командно поле се активира функцијата за промена на стапот, така

да она што било на почеток сега оди на крај и обратно. На овој начин се постигнува ист
ефект како да секоја греда на дадениот сет заротирала за 180° околу својата средна
точка во рамнината во која се наоѓаат локалните оски 1 и 3.

209
Изменета ориентација на стапот
Во edit box-от “=” имате можност да сите попречни пресеци во листата ги заротирате
околу локалната оска “1” за зададениот агол, а со помош на прекинувачот “Огледало”
можите осно да ги пресликате околу локалната оска “2”.
Со активирање на командното поле “OK”, програмот ќе ја проконтролира исправноста на

зададените податоци и во случај да е направена грешка ќе издаде опомена. Во случај на
правилно зададени податоци, овој дијалог box ќе биде затворен, а на екранот ќе се
појави основниот изглед на дијалог box-от за дефинирање на сетовите на гредите.
На тековниот сет на гредите е придружена

криволиниска промена на попречниот пресек
За вака дефинираниот сет на податоци, во колоната “Пресек” ќе стои коментарот

“Променлив”, а на сликата во десниот дел на дијалог box-от, место изгледот на
попречниот пресек на гредата ќе стои нејзината 3Д слика.

210
Попречни пресеци од различни материјали
Командното поле “Спрегнат метеријал”, ќе биде достапно за активирање само во случај

ако за тековниот сет на податоци е дефиниран повеќеделен пресек. Со неговиот избор се
отвара дијалог box со следниот изглед.
Дијалог box за дефинирање на спрегнати материјали
Во листата која се наоѓа во левиот дел на дијалог box-от има онолку редови колку и
самостојни делови во рамките на дадениот повеќеделен попречен пресек. За секој од нив,
во колоната “Пресек” се испишува името на дадениот пресек, а во колоната “Материјал”
името на материјалот чии карактеристики му се придружени. Во десниот дел на дијалог
box-от во edit box-евите се прикажуваат карактеристиките за тековниот пресек во листата
(тековниот пресек во листата е означен со посебна боја, а на цртежот е јасно нагласен со
црвена боја). Значи, потребно е да се селектира пресекот во листата, на кој сакаме да му
го промениме материјалот (тој ред треба да стане означен со посебна боја ), а потоа се
активира командното поле “Материјал”. Постапката на избор на материјалите од
библиотеката е сосема ист како и предходно, единствената разлика е во тоа што
карактеристиките на одбраниот материјал му се придружуваат на тековниот попречен
пресек.
Прикажаниот повеќеделен пресек, представува комбинација

од два челични профила и бетонска плоча
Бидејќи во најголем број на случаи во праксата, системската линија со која е одредена

положбата на гредата во просторот, потребно е да се постави во тежиштето на
идеализираниот пресек, затоа со поставување на прекинувачот “Поставите во тежиште
на идеализиран пресек” во вклучена состојба ја имате можноста програмот тоа
автоматски да го направи.
Третирај како спрегнат материјал – Овој check box е достапен само ако на сите
пресеци им е доделен ист материјал. Кога тој ќе се постави во вклучена состојба
програмот зададениот повеќеделен пресек го третира како спрегнат.

211
После активирањето на командното поле “OK”, програмот ќе се врати на основниот изглед

на дијалог box-от за дефинирање на сетовите на гредите, а во колоната “Матријал”, за
дадениот сет на податоци ќе стои коментарот “Спрегнат материјал”.
На тековниот сет на гредата е придружен

повеќеделниот пресек од спрегнати материјали
Јазли на гредите
Ако нацртаната греда ја сече некоја од претходно нацртаните греди или пак контурата на
некој друг конструктивен елемент, тогаш при пресметката таа автоматски ќе биде
поделена на две нови греди, односно на местото на пресечната точка ќе биде уфрлен
меѓујазол. Меѓутоа, сталното пронаоѓање на пресечните точки на гредата со останатите
конструктивни елементи значително би ја успориле работата на програмот, затоа на
цртежот почетокот и крајот на секоја од гредите е одреден со изборот на точките при
нејзиното цртање. Поставувајќи ги во вклучена состојба прекинувачите “Сет” и “Јазли”, во
рамките на наредбата “Видливост”, на цртежот јасно ќе бидат означени почетокот и крајот
на секоја греда.
Почетокот и крајот на гредата на цртежот Почетокот и крајот на гредата при

пресметката
Ако сакате да и на цртежот имате иста состојба како и при пресметката, тогаш тоа лесно
можете да го постигнете со помош на наредбата “Разделување на контури”, (види
заглавие “2.9.15”). Потреба за разделување на контурите може да се појави кога сакате
да селектирате само еден сегмент од нацртаната греда, помеѓу пресечните точки со
останатите делови на конструкцијата.

212
Бидејќи долниот појас е нацртан со задавање на точките 1 и 2,

тогаш автоматски се селектира комплетниот долен појас
Се што е предходно кажано единствено не важи за разидувачките греди, односно греди

на кои по барање на корисникот им се задава својството да со останатите делови на
моделот бидат поврзани само во зададените крајни точки на секој сегмент на гредата (за
ова ќе биде повеќе кажано во заглавието “3.1.7”).
Бидејќи сетовите на гредите со променлив попречен пресек се однесуваат на произволна

должина на гредата која е одредена со нејзината почетна и крајна точка, а во случај да
гредите со променлив попречен пресек се сечат со некои други конструктивни елементи,
опцијата на разделување на контурите може да ги расипе нејзините зададени
карактеристики.
Изглед на гредата со променлив попречен Изглед на гредата со променлив попречен

пресек пред разделување на контурите пресек после разделување на контурите
Ќе напоменеме дека при пресметката програмот ќе води сметка за гредите со променлив

попречен пресек кои добиваат меѓујазли на пресекот со останатите конструктивни
елементи. Во тие случаи ново формираните греди ќе добијат такви карактеристики да во
целост одговараат на саканиот изглед, односно ќе бидат пресметани со карактеристиките
кои одговараат на нивниот рендиран поглед на екранот.
Од сето ова произлегува заклучокот дека опцијата на разделување на контурите, треба да

се користи само во случаи кога навистина е потрбно да се селектира само еден дел од
нацртаната греда помеѓу нејзините пресечни точки со останатите делови од
конструкцијата или пак дадениот меѓујазол. Во сите други случаи, подобро е да не ја
користите оваа опција бидејќи ќе добиете непотребно поголем број на елементи на
цртежот, кои само можат да ја успорат работата со програмот.

213
Локален координатен систем на гредите
Со поставување во вклучена состојба на прекинувачот “Локални оски” во рамките на

наредбата “Видливост” имате можност да на средината на секоја од поставените греди ја
видите и ориентацијата на нејзиниот локален координатен систем.
Поглед на локалниот координатен систем на

конзолен столб со скоковит попречен пресек
При селектирањето на гредите за манипулација во рамките на наредбите од менито

“Корекција”, зададената трансформација ќе се однесува како на самата геометрија на
гредите, така и на нивниот локален координатен систем. Исклучок се единствено
наредбите “Огледало” и “3Д Огледало”, бидејќи со оскиното, односно рамнинското
пресликување на сите три оски на новокреираните греди не би можело да се добие
регуларен, десноориентиран координатен систем. Бидејќи положбата на локалната оска
“1” е секогаш еднозначно одредена, тогаш секој пат при овие трансформации се
фаворизира добивање на сликата во огледало на една од останатите две локални оски,
додека положбата на третата произлегува од единствената можна положба за добивање
на регуларен десно ориентиран локален координатен систем.
Со примена на наредбата “Огледало” на прикажаниот конзолен столб, ново креираниот

столб нема да го добие очекуваниот облик на слика во огледало по прашање на неговите
скоковити промени на попречниот пресек.
Со осно пресликување не може да се добие слика во огледало

на селектираниот столб со скоковит попречен пресек

214
Доколку сакате да и скоковитата промена на попречниот пресек биде зададена како слика
во огледало, тогаш преостанува да со помош на наредбата “Промена на “Л.K.С.”,
локалната оска “2” на десниот столб ја насочите кон внатре.
Со дополнителната промена на насоката на локалната оска “2”,

добиена е слика во огледало по прашањето на обликот
на скоковитата промена на попречниот пресек
Ист ефект би постигнале и ако со помош на наредбата “3Д Ротација”, левиот столб го
заротирате за 180. На тој начин локалната оска на ново креираниот столб би била
насочена кон внатре, што би довело до саканиот поглед на скоковитата промена на
попречниот пресек како слика во огледало.
Решеткасти стапови
При моделирање на решеткасти конструкции често ќе се користи опцијата “(П/З) Прост

стап” со помош на која дадениот сет на греди ќе биде прогласен за решеткаст тип на стап.
Пример на решетка која е моделирана со решеткаст тип на стапови
При пресметката на краевите на сите решеткасти стапови ќе биде ослободен момент на

свиткување, така да дијаграмот на моментот на свиткување секогаш ќе има вредност нула
на нивниот почеток, односно крај.

215
Дијаграм на моментот на свиткување “M3”

кај решеткасти типови на стапови
Локалните моменти на свиткување кои се добиени по должината на решеткастите стапови,

се резултат на сопствената тежина која е зададена да делува истовремено со зададеното
концентрирано оптоварување
Истиот ефект би се добил и да дадениот сет на гредата не сте го прогласиле за решеткаст

тип на стап, туку со помош на наредбата “Ослободување од влијанија”, на сите краеви на
гредата дополнително сте го ослободиле моментот на свиткување “M3” (види заглавие
“3.1.5”).
Моделирање на решеткаста конструкција со гредни

елементи на кои краеви се поставени зглобови
Се препорачува секогаш да ја користите опцијата на решеткастите стапови, особено кај

просторните решетки бидејќи постапката е многу поедноставна и поочигледна од опцијата
на ослободување од влијанија на нејзините краеви.

216
Моделирање на гредите во плочата (подвлаки)
Попречниот пресек на гредата, која работи заедно со плочата (подвлака), потребно е да

се постави ексцентрично во однос на линијата со која е одредена нејзината положба во
просторот. Значи, со помош на опцијата “Рамнење”, потребно е да се израмни горната
ивица на гредата и плочата.
Со задавање на вредноста “e=8” и активирање на

командното поле “Врв” ќе биде порамнета горната ивица
на гредата и плочата, чија дебелина е d=16 cm
Покрај тоа, потребно е да се пресмета и вредноста на торзиониот момент на инерција

“ I1 ”, да се намали на доволно мала вредност (1E-009) за да во гредите и плочата не се
јави нереално големо влијание од торзиониот момент.
Со симболот “*” на цртежот, програмот јасно укажува дека зададениот

торзионен момент на инерција не одговара на зададените димензии на пресекот
Со ваквото моделирање торзионите влијанија во гредите ќе бидат предадени на

свиткувањето на плочата, што е навистина реално однесување за ваквиот тип на
конструкција.
Што се однесува на самата пресметка на ексцентрично поставените греди сега се нудат

две можности. Или да тие во мрежата на конечни елементи навистина бидат ексцентрично
поставени во однос на линијата со која е одредена нивната положба во просторот или пак
да без разлика на нивната зададена ексцентрична положба тие во пресметката одат

217
центрично поставени. На кој начин ексцентрично поставените греди ќе бидат пресметани

одредува положбата на прекинувачот “Фиктивна ексцентричност”.
Прекинувачот “Фиктивна ексцентричност” со помош на кој се

одредува начинот на пресметка на ексцентрично поставените греди
Ако check box-от “Фиктивна ексцентричност” е поставен во вклучена состојба, тогаш

гредата ќе биде поставена центрично во однос на линијата со која е зададена нејзината
положба во просторот, а нејзината ексцентрична положба ќе биде опишана со
зголемување на моментот на инерција во однос на оската за која тежиштето на пресекот е
поставено ексцентрично. На овој начин, ексцентричното однесување на гредата се
опишува приближно, но вака добиените резултати ќе се однесуваат на целата греда, па
ќе бидат веднаш употребливи и за опцијата на автоматско димензионирање на гредите.
Ваквиот начин на пресметка на ексцентрично поставените греди го препорачуваме со
оглед дека тој дава доволна точност за вообичаените случаи во пракса, а при тоа можете
директно да го применете и автоматското димензионирање на греди и плочи.
Ако check box-от “Фиктивна ексцентричност” е поставен во исклучена состојба, тогаш

гредата навистина ќе биде ексцентрично поставена, а пресметаните влијанија во гредата
ќе одговараат само на влијанието во реброто на соодветниот T-пресек, кој се формира
при заедничката работа на плочата и гредата. Имено, програмот врз основа на крутоста
на гредата и плочата сам ќе ја одреди точната припадна ширина на плочата, која
содејствува со зададената ексцентрична греда. На вака поставените ексцентрични греди
при вертикално оптоварување покрај моментот на совиткување ќе се појави и нормална
сила на притисок, односно затегнувањето. Бидејќи ваквата пресметка подразбира дека
при димензионирањето на плочите се води сметка и за нормалните сили, кои се јавуваат
во нив или пак дека припадните влијанија од плочата се редуцираат на тежиштето на
заменувачкиот Т-пресек, затоа го препорачуваме само за искусните корисници за поточна
анализа на содејството на гредата и плочата.
Се што е порано кажано ќе илустрираме на пример на едноставен модел кој се состои од

плоча, греди, ѕид и столбови. Моделот е оптоварен со еднаквоподелено оптоварување по
плочата и концентрирани сили на крајот на конзолата.

218
Гредите се со попречни пресеци дефинирани со сетовите 1 и 2, при што сетот 1 е – греда

која е центрично поставена во однос на референтната оска, додека сетот 2 е греда која е
ексцентрично поставена во однос на референтната оска.
Положбите на попречните пресеци на гредите во однос на плочата.
Гредата со пресекот дефиниран во Сет-1 е дефинирана така да тежиштето и се поклопува

со референтната оска, додека гредата со пресек дефиниран со Сет-от 2 е ексцентрично
поставена во однос на референтната оска.
Во програмот, во структурните елементи влијанијата се наоѓаат во однос на тежишната,

односно-централната линија на гредата (на сликата означена со Цен.Лин). Гредата на
Сет-от 2 во содејство со плочата формира T пресек и во класичната анализа би имала
значително поголем момент на инерција во однос на гредата на Сет-от 1 на која плочата и
е на половина од висината. Оттука следува дека деформациите нема да бидат идентични
на двете греди. Односно, заради реално поголемата крутост оваа грда ќе “навлече”
поголеми влијанија од сопствената тежина на плочата на конзолата.
Статичките влијанија кои ги прикажува програмот во гредата на Сет-от2 се влијанијата

кои во Т пресекот ги прима вертикалното ребро, односно тоа е само дел од вкупните
статички влијанија кои ги прима Т пресекот. Вкупните влијанија во гредата со Т пресек ќе
се определат ако ја разгледуваме резултантата на влијанијата во реброто (одредени како
влијанија во гредата на Сет-от 2) и во плочата (односно на содејствувачката ширина на
плочата).

219
Проблемот на усвојување на “Содејствувачките ширини на плочите” кај Т пресеците е

анализиран во литературата и се прикажуваат со емпириски изрази со кои се утврдува
оваа вредност:
b= br + 20 d = 0.2 + 20 x 0.2 =4.2 m

b= br + 0.25 lo = br + 0.25 x ( 0.75 x 5 ) = 0.2 + 0.25 x 0.75 x 5 = 1.1375m
Овие вредности се добиени со анализа на резултатот на напоните во плочата и се само со

приближна вредност, додека можностите на програмот Tower се такви да истата анализа
можете едноставно да ја спроведете и да добиете точни вредности за крутоста на
системот.
Анализата на влијанието во гредата со T пресек (која се состои од гредата на Сет-от 2) и

делот на плочата ќе ги прикаже статичките влијанија кои ќе зависат од «усвоената
содејствувачка ширина» b . Анализата на содејствувачката ширина можеме да ја
спроведеме на конкретен пример.
Гредата на Сет-от 2 и содејствувачката ширина на плочата
На сликата е прикажан дијаграмот на напрегањето во плочата Ny. Со опцијата “пресек”,

со изборот на крајните точки на почетокот и крајот на гредата и со усвојувањето на
ширината од 1.125, со опцијата “површина”, добиена е вредноста на еквивалентната
нормална сила во содејствувачката ширина.

220
Дијаграм на нормалните сили во плочата Ny и резултирачките

влијанија по пресекот на зададената ширина
Дијаграм на моментот на совиткување во плочата My и резултантните

влијанија по пресекот на зададената ширина

221
Дијаграм на нормалната сила и моментот на совиткување во гредата на Сет-от 2
Резултантните влијанија во гредата на T пресекот на местото на потпирањето на ѕидот,

редуцирани на оската од плочата ќе бидат:
M= Ms + M2 + N2 x 0.3 = -34.68 – 250.23 + (-418.59 ) x 0.3 = 410.87 kNm
Овој момент е поголем од моментот во гредата на Сет-от 1 ( кој е само правоаголен

пресек ) и заради помалата крутост изнесува: -345.18 kNm.
Меѓутоа, овие влијанија заради отсуството на симетрија не можат директно да се

споредуваат, туку може само да се спореди вкупниот момент во плочата и гредите на
ивицата над ѕидот на кој конзолата се потпира.
Ќе ја споредиме резултантата на влијанието над ѕидот (се наоѓа како резултанта на

влијанието на моментите и нормалните сили редуцирани на средината на плочата) :
Вкупниот момент над ѕидот треба да биде:
Од активното оптоварување (две сили по 200 kN)

200x2x2 = 800 kNm
од сопствената тежина на елементите:
Тежина на гредите во конзолата: 2x2x0.8x0.2x25 = 16kNm
Тежина на плочата 5x0.2x2x25x1 = 50 kNm
Вкупно: 866kNm
Од програмот Tower – резултатите ги добиваме во однос на тежишната (централна линија)

прикажани на сликата:
Резултантните влијанија од програмот-редуцирани се на централната линија

222
Дијаграм на нормалните сили Ny и моментите на совиткување My во плочата

и резултантните влијанија по пресекот (по средина) и со ширина од 5m
( целокупната површина на плочата), со опцијата «површина»,
ја добиваме вкупната нормална сила и момент
на совиткување во плочата.
Отчитаните вредности од Tower-от се прикажани во следната табела.
Отчитаните вредности на влијанијата во гредите и плочата се:

M2 MP M1 N2 NP N1
Uticaj -250.23 -151.13 -345.18 -418.59 431.59 -8.74
Резултантното влијание во рамнината на оската на плочата е:
M = MP + M1 + M2 + N2 x 0.3 = ( -151.13 ) + ( -345.18 ) + ( - 250.23 ) + ( -418.59 ) x 0.3 =

-872.117 kNm
Негативниот предзнак е според ориентацијата на векторите на моментите на сликата,

покажува дека моментот е со спротивна насока од прикажаната на сликата, односно дека
го затегнува горното влакно.
Споредувајќи го со теоретската вредност од 866 ја добиваме релативната грешка во

интензитетот на моментите од: ( 872.117 – 866 ) /866 = 0.00706 , односно од 0.7%.
На предходниот пример покажавме дека програмот Tower дава можност за анализа на

содејствувачката ширина, дека точноста на резултатот е задоволувачка ( 0.7% ), но и
дека при анализата на резултатите мора да се води сметка за специфичноста на системот
на гредите спрегнати со плочата.

223
Начин на пресметка на ексцентрично поставените греди
Третманот на ексцентрично поставените греди во однос на линијата со која е одредена

нивната положба во просторот, ќе ја објасниме на два едноставни примери.
Пример на аксијално притиснат конзолен столб со скоковит попречен пресек
Горниот дел на столбот е со димензии b/d=40/40 cm и поставен е во тежиштето на

линијата со која е одредена неговата положба во просторот. Долниот дел на столбот има
димензии b/d=80/40 и е поставен ексцентрично, така да десната ивица му е порамнета со
ивицата на горниот столб (зададено е, e=80/2-40/2=20 cm). При пресметката,
нормалната сила останала констанѕна по целата висина на столбот N1=10 KN, но на
долниот дел на столбот поради неговата ексцентрична положба добиен е момент на
свиткување M3 = 10 x 0.2 = 2.0 kNm.
Дијаграм на моментот на свиткување “M3”
Имено, бидејќи влијанијата се прикажуваат во тежиштето на пресекот, а зададено е

силата да делува во правецот на линијата со која е одредена положбата на столбот, затоа
поради ексцентричната положба на долниот дел на столбот и силата на притисок добиен е
соодветен момент на свиткување.
Овој ефект ќе го покажеме на примерот на проста греда со две неподвижни потпори.

224
Пример на ексцентрично поставена проста греда оптоварена на свиткување
Гредата е со константен попречен пресек b/d=20/40 cm, но е поставена ексцентрично во

однос на линијата со која е одредена нејзината положба во просторот (зададено е: e=10
cm). Ако гредата не би била ексцентрично поставена, моментот на свиткување би
изнесувал :
M3 = q x l2 / 8 = -8 x 102 / 8 = 100 kNm.
Меѓутоа, поради ексцентричната положба на гредата, долж неа ќе делува константната

сила на затегнување, што ќе доведе до подигнување на моментната линија во тежиштето
на пресекот на гредата.
Дијаграм на момент на свиткување “M3”
Причина за ваквото однесување е фактот дека тежишната линија на гредата е поместена

ексцентрично во однос на поставените потпори и линијата по која делува
оптоварувањето. Во случај да една од потпорите може хоризонтално да се поместува,
ваквиот ефект не би се појавил со оглед дека нормалната сила на затегнување во таквиот
модел не би можела да се појави.
Ексцентричното поставување на гредите ќе има посебна примена при моделирањето на

подвлаки во плочата. Во сите останати случаи бидете внимателни и имајте на ум дека
резултатите на пресметката ќе се прикажуваат во тежиштето на гредите.

225
3.1.5 Ослободување од влијанијата

Бидејќи при исцртувањето на гредите, на нејзините краеви секогаш автоматски
се поставуваат крути агли, затоа со помош на наредбата “Ослободување од влијанија”
која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Конструкција”, можат да се постават
произволни гранични услови на краевите на претходно исцртаните греди. Со изборот на
оваа наредба на екранот ќе се појави “дијалог box”, а командната линија ќе го добие
следниот облик.
<0 сел.> Ослободување од влијанија – Селектирање (Се/Прозор/<крАј>):
Сега од корисникот се очекува да прво во “дијалог box”-от одбере едно или повеќе
влијанија за ослободување, а потоа во“select box” да го зафати делот од гредата за кој
сака да ги промени условите на нејзиниот крај. Во зависност од местото на кое е
селектирана гредата, условите кои се одредени со моментната состојба на прекинувачот
во “дијалог box”-от ќе бидат поставени на поблискиот крај на гредата.
Покрај ваквото поединечно селектирање на еден од краевите на гредата, со програмот е

овозможена и масовна селекција на гредите, при што ќе бидат одбрани двата краја на
сите селектирани греди. Процедурата на масовна селекција се одвива на сосема ист начин
како и кај другите наредби (види заглавие “2.8”).
Шесте икони кои се наоѓаат во дијалог box-от работат

како прекинувачи, односно можат да бидат поставени во
вклучена, односно исклучена состојба.
Со постојан клик на маусот по овие икони, тие наизменично се поставуваат во вклучена,

односно исклучена состојба. Вовлечената икона означува дека е поставена во вклучена
состојба, односно даденото влијание ќе биде ослободено, а испапчената во исклучена.
Иконите ги имаат следните значења:
M1 - Ослободување на торзиониот момент околу локалната оска 1 на гредата
M2 - Ослободување на моментот на свиткување околу локалната оска 2 на гредата
M3 - Ослободување на моментот на свиткување околу локалната оска 3 на гредата
N1 - Ослободување на подолжната сила во правецот на локалната оска 1 на гредата
T2 - Ослободување на попречната сила во правецот на локалната оска 2 на гредата
T3 - Ослободување на попречната сила во правецот на локалната оска 3 на гредата
Во прозорот “3Д поглед”, програмот со симболот на мал круг ќе ги обележи сите јазли
кои припаѓаат на ослободените краеви на гредите што ќе даде само груба информација
дека е нешто ослободено во дадениот јазол. Меѓутоа, во прозорот “2Д поглед” може да
се добие вистинска информација за сите ослободени краеви на гредите. Имено, во
зависност од одбраното влијание за ослободување на селектираниот крај на гредата ќе
биде поставен соодветни симбол. Бидејќи, поставувањето на специјален симбол за секој
од можните шест влијанија за ослободување, би доовело до пренатрупување на
содржината на цртежот, затоа одлучивме да единствено на моментите на свиткување “M2”
и “M3” им посветиме посебно внимание. Значи, единствено кога ослободените моменти на

226
свиткување дејствуваат во моментниот рамнински поглед на прозорот “2Д поглед” тие ќе

бидат означени со симболот на мал круг. Сите други ослободени влијанија вклучувајќи го
и моментот на свиткување кој не дејствува во моментниот рамнински поглед во прозорот
“2Д поглед” секогаш ќе бидат означени со ист симбол во облик на два осно пресликани
триаголници.
Симболот на круг се поставува само во случај да на дадениот крај од гредата е

ослободен момент кој дејствува во моментниот рамнински поглед во прозорот
Симболот на два триаголника ќе биде поставен на сите краеви на гредата на кои

постои ослободено барем едно влијание кое не одговара на ослободениот момент
во моментната рамнина на погледот.
Според тоа, на крајот на гредата може да биде поставен или само еден од предвидените
два симбола или пак двата симбола истовремено. Истовременото поставување на двата
симбола означува дека на дадениот крај на гредата е ослободен и моментот на
свиткување во моментната рамнина на цртежот и барем уште едно друго влијание.
Поглед на ослободените влијанија на краевите на гредата
Врз основа на поставените симболи се гледа дека на горниот крај на столбот е ослободен
само момент на свиткување, кој дејствува во моментната рамнина на погледот и дека на
крајот на првиот стап на горниот појас, покрај моментот на свиткување во моментната
рамнина на погледот, ослободено е уште некое од влијанијата, а на долниот крај на
првата вертикала ослободено е некое од влијанијата при што ниедно од нив не
представува момент на свиткување во моментната рамнина на погледот.
Додека програмот е во тек на извршувањето на наредбата “Oслободување од

влијанија” со доведувањето на маусот да покажува на ослободениот крај на некоја греда
ќе се појави мал прозор во кој ќе бидат напишани имињата на сите ослободени влијанија.

227
Со доведувањето на маусот во положба да покажува на крајот на

првиот стап од горниот појас јасно се гледа дека на
тој крај се ослободени влијанијата “M3” и “T2”
Бидејќи ослободувањето на влијанијата се врши во однос на локалните оски на гредите,

затоа при ослободувањето на влијанијата ќе биде корисно да со помош на наредбата
“Видливост” во делот на “дијалог box”-от во кој се регулира начинот на видливост на
гредите, го поставите во вклучена состојба прекинувачот “Локални оски”.
Се што е кажано најдобро ќе го објасниме на примерот на ослободувањето на влијанијата

во крајниот лев аголен столб, кој истовремено му припаѓа и на хоризонталната и на
вертикалната рамка.
Обележениот ивичен столб припаѓа и на подолжната и на попречната рамка
Бидејќи ивичниот столб е така орјентиран да неговата локална оска “3” лежи нормално на
рамнината на попречната рамка (во правец на глобалната X оска), затоа ослободувањето
на моментот на свиткување “M3” на неговиот горен крај ќе значи ослободување на
моментот на свиткување во рамнината на попречната рамка.

228
Поставениот симбол на кругот јасно означува дека ослободениот момент на свиткување

“M3” дејствува во рамнината на прикажаната попречна рамка
Поставениот симбол на два триаголника јасно означува дека ослободениот момент на

свиткување “M3” не дејствува во рамнината на прикажаната подолжна рамка
Ако во еден јазол влегуваат повеќе греди на чии краеви е ослободен момент на
свиткување во моментната рамнина на погледот, тогаш програмот во самиот јазол ќе го
постави симболот на мал круг кој означува полн зглоб во дадениот јазол.

229
Симболот на мал круг во самиот јазол означува дека на краевите

на сите греди кои влегуваат во него е ослободен момент на
свиткување во моментната рамнина на погледот
Во случај на направена грешка, поништувањето на погрешно ослободеното влијание се

врши така што во дијалог box-от во исклучена состојба се поставуваат сите прекинувачи и
се селектира дадениот крај на гредата. На селектираниот крај на гредата тогаш нема да
биде поставен ниеден симбол, што ќе означи дека тој со другиот дел на конструкцијата е
врзан круто.
Ако е потребно да се ослободи некое од влијанијата во јазолот кој се наоѓа во

внатрешноста на гредата, тогаш е потребно прво со помош на наредбата “Разделување на
контурите” (види заглавие “2.9.15”) на саканото место да се постави меѓујазол, кој од
една ќе направи две нови греди. Со селектирање за ослободување на еден од краевите на
ново формираните греди ќе имате можност да го ослободите произволно одбраното
влијание во дадениот јазол.
Опцијата за разделување на контурите треба да се користи и кога е потребно да се

ослободи некое од влијанијата во внатрешноста на гредниот елемент во пресечните точки
со другите делови на моделот.
Ако гредата во долниот појас е нацртана со изборот на точките “1” и “2”,

тогаш таа се води како една целина

230
Ослободувањето на влијанијата во гредата на долниот појас на местото на пресечните

точки со дијагоналите и вертикалите на прикажаната решеткаста конструкција, нема да
биде можно ако предходно со помош на наредбата “Разделување на контури” не ја
поделите на низа од мали греди.
Во “Tower” е овозможено дефинирање на двојната природа за ослободување од влијанија

на крајот на гредата-една за статичка а друга за динамичка анализа. Во дијалог box-от на
оваа наредба се наоѓаат два check box-a со помош на кои се одредува природата на
ослободување од влијанија.
Ако е вклучен само check box-от “Статички”, зададеното ослободување од влијанија ќе

се примени само при статичка пресметка, а ако е вклучен само check box-от
“Сеизмички” ќе се примени при динамичка анализа. Кога се вклучени двата check box-а,
зададеното ослободување од влијанија ќе се примени и за статичка и за динамичка
анализа.
Симболите со кои се обележуваат зададените ослободувања можат да се исцртаат со

различна боја и дебелина за двојно (ослободени се различни влијанија за статичка и
динамичка анализа) и обично ослободување од влијанија (ослободени се исти влијанија).
Овие подесувања се дефинираат со помош на наредбата “Параметри”.
Симболите за двојно ослободување од влијанија се прикажани со црвена

боја, а симболите за обично ослободување со црна боја
Со доведување на маусот во положба да покажува на ослободениот крај на некоја греда,

ќе се појави мал прозор во кој се испишани имињата на сите ослободени влијанија:

231
Ослободени се само статичките влијанија Ослободени се само сеизмичките влијанија
Ослободени се и статичките и сеизмичките

влијанија
Во програмот, покрај целосно ослободување на граничните услови на краевите на

гредите, може да му се зададе делумно ослободување од влијанија и еласто-пластично
однесување со задавање на границите на пластификација.
Со активирање на копчето “Напреден типд на ослободување” се отвара нов дијалог со


232
Во левиот дел на дијалогот се прикажани влијанијата чие однесување може да се

дефинира. Со кликот на иконата која се наоѓа покрај секое од нив се отвара листа со
опции кои служат за дефинирање на нивното однесување.
Значењето на секоја од понудените ставки е сосема исто како и кај дефинирањето на

граничните услови во плоча (заглавие 3.1.3).
Радио button-ите и затворената листа кои се наоѓаат во десниот дел на дијалогот служат
за дефинирање на природата на зададените гранични услови. Кога е вклучен радио
button-от “Единствен граничен услов за статички и сеизмички модел”, како што од
самото име се гледа зададените гранични услови се користат и при статичка и при
динамичка анализа. Различните параметри за секој вид на пресметка можат да се
дефинираат кога ќе се вклучи радио button-от “Граничен услов со различни
карактеристики за статички и сеизмички модел”. Тогаш од затворената листа прво се
избира опцијата “Карактеристики за статички модел” и се задаваат параметрите кои
ќе се применуваат при статичката анализа, а потоа од листата се избира опцијата
“Kарактеристики за сеизмички модел” и се задаваат параметрите кои ќе се користат
при динамичката анализа.
Затворената листа која се наоѓа во долниот десен дел на дијалогот се користи за избор на
некои од порано снимените конфигурации со дефинирани ослободувања од влијанија.
Новите конфигурации не можат да се снимат во овој дијалог туку само во дијалогот на
наредбата за уредување на ослободување од влијанија.
На цртежот покрај симболот на ослободеното влијание, се прикажуваат и симболи кои

укажуваат на зададеното однесување на даденото влијание.
Целосно ослободување од влијанија Делумно ослободување од влијанија

233
Еласто-пластична врска Еласто-пластична врска со делумно

ослободување
Истите симболи ќе се прикажуваат и пред имињата на влијанијата во прозорецот кој се

појавува кога покажувачот на глувчето ќе се постави над ослободениот крај на гредата,
додека наредбата “Ослободување од влијанија” е активирана.
Напомена:
Во случај на моделирање на решеткасти конструкции нема потреба да ја користите
наредбата за ослободување на влијанијата, бидејќи многу полесно е да во сетот на
податоци на дадената греда, во вклучена состојба го поставите прекинувачот “P/Z”. На
овој начин, многу брзо ќе го дефинирате решеткастиот тип на греда која може да прими
само аксијални напрегнувања.
3.1.6 Средување околу ослободување на влијанијата

Со помош на наредбата “Средување околу ослободување на влијанијата”
koja се наоѓа во паѓачкото мени “Koнструкција” можат да се менуваат граничните услови
зададени на краевите на гредите во моделот. Со избор на оваа наредба командната
линија го добива следниот изглед:
<0 сел.> Средување околу ослободување на влијанијата - Селектирање (Се / Прозорец /

пOлигон / пРесек / eКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање /
<kрAj>):
Сега е потребно од цртежот да се селектира гредата чии гранични услови ќе се уредуваат,

после што се отвара дијалог со следниот изглед:

234
На сликата во дијалогот со зелена точка се обележува почетокот, додека со црвена точка

се обележува крајот на селектираната греда. Десно од оваа слика се наоѓаат две колони
со податоци за влијанијата кои можат да се уредуваат. Заради полесно снаоѓање колоната
со влијанија кои одговараат на почетокот на гредата е обележана со зелена, додека
колоната со влијанија кои одговараат на крајот на гредата е обележана со црвена боја.
Начинот на задавање на податоци во овој дијалог е сосема ист како во дијалогот за

дефинирање на граничните услови кај плочи. (заглавие 3.1.3).
Во овој дијалог можат да се снимаат конфигурации со зададени ослободувања. Тие

покасно можат да се користат во овој како и во дијалогот на наредбата “Oслободување од
влијанија”.
3.1.7 Разидување на гредите

Како што веќе претходно рековме во заглавието “3.1.4”, ако нацртаната греда
ја сече некоја од претходно исцртаните греди или пак контурата на некој друг
конструктивен елемент, тогаш таа при пресметката автоматски ќе биде поделена на две
нови греди, односно на местото на пресечната точка ќе биде уфрлен меѓујазол. Бидејќи
во праксата може да се појави потреба да гредата биде поврзана со останатите делови на
конструкцијата само на својот почеток и крај, за оваа намена е предвидена наредбата
“Разидување”. Со нејзино активирање се влегува во стандардната процедура за
селектирање.
<0 сел.> Разидување – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група
Сега од корисникот се очекува да ги селектира сите греди на кои е потребно да им се

придружи карактеристиката дека се разидувачки, односно дека со другиот дел на
конструкцијата се поврзани само во својата почетна и крајна точка. Со изборот на
подопцијата “Крај” или пак со кликот на десното копче на маусот, се означува крај на на
процедурата на селектирање и на командната линија се појавува следната содржина.

235
Разидување на греди (<Да> / Не):
Изборот на подопцијата “Да” сите селектирани греди ќе ги прогласи за разидувачки,

додека подопцијата “Не” служи за поништување на претходно придружената
карактеристика на разидување на селектираните греди. Во двата случаи наредбата ќе
биде завршена, а сите разидувачки грди на цртежот ќе бидат посебно нагласени.
Најчеста примена разидувачките греди наоѓаат кај челичните решеткасти конструкции

кога дијагоналите се разидуваат во просторот.
Со исцрткани линии јасно се нагласени разидувачките греди
3.1.8 База со масивни и тенкоѕидни пресеци

Во “Tower” е овозможено дефинирање на попречни пресеци со произволна
геометрија. Предвидени се две фамилии на пресеци – масивни и тенкоѕидни. Двете
фамилии можат да се користат во гредните елементи, но главната намена на тенкоѕидните
пресеци е за генерирање на носачот со помош на наредбата “Генерирање на носач на
тенкоѕиден пресек”, која ќе биде посебно објаснета.
Геометријата на масивните и тенкоѕидните пресеци се дефинира со цртање. Масивните

пресеци се цртаат со помош на некоја од наредбите за креирање на површински ентитети
(“Плоча” или “Површинска потпора”), додека тенкоѕидните пресеци се цртаат со помош на
некоја од наредбите за креирање на линиски ентитети (“Греда” или “Линиска потпора”).

236
Геометријата на масивниот пресек е зададена со помош на

наредбата “Плоча”, додека геометријата на тенкоѕидниот
е зададена со помош на наредбата “Греда”
За да креираниот попречен пресек може да се користи неопходно е да биде уфрлен во

базата на масивни и тенкоѕидни пресеци.
Со активирање на наредбата “База со масивни и тенкоѕидни пресеци”,

која се наоѓа во паѓачкото мени “Конструкција”, се отвара дијалог box со
Со активирање на наредбата “База со масивни и тенкоѕидни пресеци”, која се наоѓа

во паѓачкото мени “Конструкција”, се отвара дијалог box со следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от “База со масивни и тенкоѕидни пресеци”
Во централниот дел на дијалог box-от прикажани се сите масивни попречни пресеци кои
моментно се наоѓаат во базата, додека во десниот дел се наоѓаат наредбите за работа со
нив.
Со помош на командните полиња “ Лево ” и “ Десно ” на селектираниот попречен

пресек му се променува положбата во базата, со поместување во лево, односно во десно.

237
Уфрлување на нов пресек во базата се прави со помош на командното поле “ Додади”,

така што после неговото активирање програмот излегува на цртежот и од командната
линија бара селектирање на попречниот пресек.
<0 сел.> Површински ентитет – Селектирање (<крАј>):
Селектираниот попречен пресек се уфрла во базата на првото слободно место.
Во базата е уфрлен нов пресек со помош на командното поле “ Додади ”
Со изборот на командното поле “ Копирај ” програмот во базата на пресеци уфрлува

нов пресек со копирање на геометријата на моментно селектираниот пресек.
Со двоен клик на маусот преку некој попречен пресек или со активирање на командното
поле “ Едит ”, програмот отвара дијалог box за дефинирање на дополнителните
параметри на селектираниот пресек.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на параметрите

на масивниот попречен пресек
Во левиот дел на дијалог box-от се прикажува геометријата на селектираниот пресек. Во

сите прекршни точки на попречниот пресек програмот поставува мрежa на хоризонтални
и вертикални линии и ги котира нивните меѓусебни растојанија. Со кликот на маусот
преку било која од овие должини таа станува селектирана (обележана со црвена боја), а

238
нејзината вредност се прикажува во едит box-от “Должина на поле”. Со задавање на

нова вредност во едит box-от можете да ја промените било која селектирана должина.
Едит box за промена на селсктираната должина на полето
Во едит box-от “Име”, имате можност да на селектираниот попречен пресек му зададете

произволно име. При креирање на сетот греди од дадениот попречен пресек како негов
опис ќе се испишува зададеното име, а ако не е зададен ќе се испишува текстот
“Масивни”.
Со програмот е овозможено и димензионирање на бетонски греди кои се креирани од

масивен попречен пресек. Со оглед дека геометријата на пресекот може да биде сосема
произволна, неопходно е да се дефинира арматурата која се поставува покрај секој
сегмент на контурата на пресекот. Селектираниот сегмент на контурата е обележан со
црвена боја, а неговите параметри се прикажуваат во делот на дијалог box-от “Арматура
по сегментите од контурата”. Заради полесно задавање на параметрите, програмот на
секој сегмент на контурата му доделува број кој за тековниот сегмент се испишува заедно
со вкупниот број на сегменти.
Реден број на тековниот сегмент на контурата
Со избор од затворената листа на тековниот сегмент може да му се додели арматурата

Aa1, Aa2, Aa3 или Aa4, додека со помош на опцијата “Без арматура” се дефинира дека
крај тековниот сегмент не се поставува арматура. Со помош на check box-овите
“Шипката припаѓа на почетокот” и “Шипката припаѓа на крајот” се определува
дали граничните шипки припаѓаат на тековниот или на неговите соседни сегменти. Ќе

239
напоменеме дека за правец на сегментите усвоен е правецот кој е спротивен на

движењето на стрелките на часовникот.
Со активирање на командното поле “OK” зададените промени се прифаќаат, а програмот

се враќа во главниот дијалог box на оваа наредба.
Со активирање на командното поле “ Бриши ” моментно селектираниот попречен

пресек се отклонува од базата, додека со помош на командните полиња и се врши
промена на тековната страна, односно листање горе и доле во случај да сите попречни
пресеци не можат истовремено да се прикажат.
Со помош на радио button-ите “Масивни пресеци” и “Тенкоѕидни пресеци” се

определува фамилијата на пресекот која моментално се прикажува.
Радио button за избор на групата на пресеци која моментно

се прикажува
Сите наредби во овој дијалог box функционираат на ист начин и за тенкоѕидните пресеци.
Единствено при едитирањето на тенкоѕидните пресеци се отвара нешто поинаков дијалог-
box:

на тенкоѕидниот попречен пресек

240
Во едит box-от “Дебелина” се задава дебелината на тековниот сегмент, а дебелината на

сите сегменти може да се зададе во едит box-от “Дебелина на сите сегменти”.
Останатите параметри имаат исто значење како кај масивниот пресек.
Ќе напоменеме дека димензионирањето на гредите кои се креирани од тенкоѕидни

пресеци не е можно, но тоа и не е нивната главна намена.
Сите масивни и тенкоѕидни пресеци кои се наоѓаат во базата ќе бидат достапни за избор
во дијалогот за дефинирање на попречниот пресек на гредата.
Избор на масивни и тенкоѕидни пресеци од листата
Со помош на командното поле “ Едит ” и од овој дијалог можат да се менуваат

параметрите на селектираниот масивен, односно тенкоѕиден пресек.
3.1.9 Генерирање на носачи од тенкоѕидни пресеци

Со помош на оваа наредба од избраниот танкоѕиден пресек може да се
генерира целиот носач, праволиниски и лачни патеки, така што програмот од
секој сегмент на дадениот пресек креира плоча со соодветна геометрија. По
активирање на наредбата, програмот од командната линија бара внесување на
прва точка на оската на носачот:
Прва точка на оска:
После изборот на првата точка на оската, командната линија го добива следниот изглед:
Втора точка (Лак):
Сега од корисникот се очекува да ја зададе втората точка на оската на носачот или да ја

избере подопцијата “Лак”, со што се влегува во процедура за дефинирање на лачната
патека.
Без оглед дали е зададена праволиниската или лачната патека ќе се отвори дијалог box
со истиот изглед:

241
Изглед на дијалог box-от во кој се дефинираат параметрите

за генерирање на носачи со тенкоѕиден пресек
Во горниот дел на дијалог box-от се прикажани тенкоѕидни пресеци кои се наоѓаат во

базата. Истовремено се прикажани четири пресеци, а преминувањето во следната група,
односно враќањето во предходната се врши со помош на командните полиња и , кои
се наоѓаат во горниот десен агол на дијалог box-от. Селектираниот пресек е урамен со
црвена боја и се прикажува во централниот дел на дијалог box-от.
Дел на дијалогот во кој е прикажан селектираниот пресек
Со активирање на командното поле “ Едит ” се отвара дијалог box во кој можат да се

променат карактеристиките на селектираниот тенкоѕиден пресек.

242

на тенкоѕидниот попречен пресек
Работата со овој дијалог box е иста како и кај наредбата “База со масивни и тенкоѕидни
пресеци”, така да нема повторно да ја објаснуваме.
По активирање на командното поле “Рамнење” се отвара дијалог box во кој може да се

дефинира точната положба на пресекот во однос на локалниот координатен систем на
носачот.
Изглед на дијалог box-от за рамнење на пресекот
Овој дијалог box функционира на ист начин како да е повикан во рамките на наредбата за
дефинирање на попречниот пресек на греда.
Во едит box-евите, кои се поставени до десната ивица на дијалог box-от, се прикажани

карактеристиките на материјалот од кој се креира носачот. Овие карактеристики можат да
се променат со внесување на нови вредности, додека со помош на командното поле
“Материјал” може да се избере некој друг материјал.
Кога check box-от “Автоматски да се генерира и редукторот” е поставен во вклучена

состојба, програмот по должината на оската на носачот ќе постави редуктор за сите
генерирани плочи.
Локалниот координатен систем на носачот може да се промени со помош на командното

поле “Промена на ЛКС”. После неговото активирање програмот излегува на цртеж и од
командната линија бара да зададете точка, која ќе ги одреди како рамнината во која
лежат локалните оски “1” и “2”, така и насочувањето на локалната оска “2”.

243
Промена на Л.К.С. (Точка која ја одредува оска 2 / <крАј>):
Бидејќи во некои случаеви полесно е да се одреди рамнината во која лежат оските “1” и
“3”, со кликот на маусот преку подопцијата “Точка која ја одредува оска 2”, ќе доведе
до промена на содржината на командната линија.
Сега избраната точка ќе ја одреди рамнината во која лежат локалните оски “1” и “3”.
Повторен клик преку оваа подопција, ќе не врати на првобитниот облик на командната
линија. После изборот на саканата точка, програмот се враќа во дијалог box-от на
наредбата.
Во прозорот, кој се наоѓа до левата ивица на дијалог box-от е прикажано како носачот ќе
изгледа на цртежот со моментната состојба на параметрите. Командните полињa кои се
наоѓаат под овој прозор, служат за промена на моменталниот приказ. Тие работат како
прекинувачи и имаат потполно иста улога како и истоимените наредби во паѓачкото мени
на прозорот “3Д поглед”.
Кога ќе се активира командното поле “OK” програмот го затвара дијалог box-от и го

генерира носачот од избраниот тенкоѕиден пресек, а во склад со зададените параметри.
Носач кој е генериран со помош на наредбата “Генерирање

на носачи од тенкоѕидни пресеци”
3.1.10 Површинска потпора

Со изборот на оваа икона се влегува во наредбата за поставување на
површински потпори. Површинските потпори најчесто се користат при
моделирање на тлото, односно пресметката на темелните плочи на еластична
подлога.
Командната линија го добива стандардниот облик за исцртување на сосема произволна

полигонална линија:
<-> Прва точка на површинска потпора (Контура/Прав./кРуж./<крАј>/Сет):
Постапката на внесување е во се иста како и кај плочата, а единствената разлика е во

изгледот на дијалог box-от кој се појавува на екранот при активирањето на подопцијата
“Сет” од командната линија.

244
Изглед на дијалог box-от за дефинирање

на сетовите на нумеричките податоци
Еден сет на површински потпори е одреден со три параметри во list box-от, кој одредува
дали е спречено или не поместувањето на потпората во правец на нејзините локални
оски.
R1 - спречено е поместувањето во правецот на локалната оска “1” на површинската

потпора, односно овозможено е добивање на реакција на потпората во правец на
нејзината локална оска “1”.
R2 - спречено е поместувањето во правецот на локалната оска “2” на површинската

R3 - спречено е поместувањето во правец на локалната оска “3” на површинската

Овие три параметри функционираат како прекинувачи, односно можат да имаат или
спречено или слободно поместување. Ако во соодветното поле стои знакот “”, тој
означува дека поместувањето е спречено. Со кликот на маусот преку овие полиња,
наизменично се поставува и тргнува индикаторот “”.
Покрај овие три параметри, еден сет на податоци го одредуваат и трите вредности во edit
box-евите кои се наоѓаат од десната страна на лист box-от: “K,R1”, “K,R2” и “K,R3”. Со
овие три вредности, се одредува крутоста на потпората на поместувањето во правецот на
неговите локални оски. Програмот оваа крутост по “дифолт”-от, ја поставува на доволно
голема вредност (1E+10), која ја симулира апсолутната крутост. Секако дека за крутоста
на поместувањето можете да зададете произволна вредност, јасно под услов да даденото
поместување е спречено со поставувањето на индикаторот “” во лист box-от. Во
спротивно дадениот edit box ќе биде замрзнат.
Локалниот координатен систем на површинската потпора во целост одговара на претходно

опишаниот локален координатен систем на плочите и ѕидовите (види заглавие “3.1.1”).
Секако дека оваа наредба најчесто ќе ја користите кога ќе го моделирате тлото под
темелната плоча. Во тој случај, потребно е за вредноста на параметарот “K,R3” да се
зададе коефициентот на постелицата. Овој податок зависи од видот на тлото и се добива
од геомеханичкиот елаборат. Во недостаток на овој параметар, како орјентациона
вредност може да се земеi:

245
K,R3=,вис./ s,вис
,вис. - вистински (очекуван) напон на почвата

s,вис - вистинско(очекувано) слегнување на почвата
Ако на пример ,вис.=200 KN/m2, a s,вис.=0,02 m, коефициентот на постелицата ќе има

орјентациона вредност: K,R3=200/0.02=10000 KN/m3.
Што се однесува до вредноста на коефициентите “KR1” и “KR2” со кои се спречува

поместувањето во правец на локалната оска “1”, односно “2” и за неа треба да се зададе
иста ако не и помала крутост од онаа која е дефинирана за поместувањето во правец на
локалната оска “3”.
При приготвувањето на податоците за пресметка, програмот за секој јазол на мрежата на

конечни елементи ќе му ја пресмета површината што му припаѓа и ќе му додели одредена
крутост. На овој начин ќе биде моделирано еластичното однесување на тлото по “Vinkler”-
овиот модел.
На површинската потпора во сетот може да и се зададе и нелинеарно однесување и тоа со

спречување на поместувањето на само еден знак во правец на било која локална оска на
потпората или со задавање на еласто-пластично однесување со внесување на граници на
пластификација.
Листа од кој што се врши избор на однесувањето на потпората

во правец на дадената локална оска
+/- Во правецот на дадената локална оска спречени се поместувањата во двата

правци. Ова е “дефаулт” однесување
NL+ Спречено е поместување во правец кој е спротивен од правецот на дадената

локална оска – може да се добие само позитивна реакција
NL- Спречено е поместување во правец на дадената локална оска – може да се добие

само негативна реакција
Eласто-пластично однесување – Со помош на оваа опција на избраната реакција

на површинската потпора може да и се зададе еласто-пластично однесување. Со
нејзин избор достапно станува и копчето со чие активирање се отвара дијалог со

246
Значењето на сите параметри во овој дијалог е сосема исто како и кај наредбата
“Гранични услови” (заглавие 3.1.3).
Напомена:
Површинските потпори немојте да ги поставувате надвор од габаритот на плочата бидејќи
таквиот модел ќе биде нерегуларен за пресметка. Во случаи кога пресметувате
фундаменти (темелни греди и др.), тлото немојте да го моделирате со површински, туку со
линиски потпори бидејќи за таков модел програмот нема да може да ја одреди крутоста на
потпората во јазлите со мрежата на конечни елементи.
3.1.11 Линиска потпора

Оваа наредба служи за поставување на линиски потпори на моделот. Со изборот
на наредбата, командната линија го добива веќе познатиот облик за исцртување
на произволна полилинија:
<-> Прва точка на линиска потпора (Контура/Прав./кРуж./Офсет/<крАј>/Сет):
Логиката на внесување е идентична како и кај гредите (исто е линиски елемент) со тоа
што со избор на подопцијата “Сет” се добива друг изглед на дијалог box-от за
дефинирање на сетовите на нумерички податоци.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на сетовите на нумерички податоци

247
Бидејќи со програмот е овозможено линиските потпори со помош на наредбата

“Генерирање” накнадно да се претворат во ѕидови (види заглавие “2.11.7”), затоа еден
сет на нумерички податоци за линиската потпора поделен е на два рамноправни делови.
На еден кога тие во моделот навистина се потпори (податоците во левиот дел на дијалог
box-от) и втор кога се придружуваат на евентуално генерираниот ѕид (податоците во
десниот дел на дијалог box-от). Според тоа во зависност од улогата на линиската потпора,
програмот ќе ги земе во предвид само дел од податоците кои одговараат на неговата
намена во моделот. Со други зборови, ако дадената линиска потпора покасно биде
претворена во ѕид, тогаш податоците во левиот дел на дијалог box-от ќе бидат целосно
игнорирани од страна на програмот. Секако дека важи и обратното правило. Ако дадената
линиска потпора во моделот навистина има улога на потпора, тогаш од гледна точка на
програмот е сосема сеедно која дебелина и квалитет на материјалот е зададена за ѕидот.
Карактеристики на потпората
Дел на дијалог box-от предвиден за дефинирање

на карактеристиките на потпората
Еден сет на линиските потпори е одреден со четири параметри во лист box-от, тие
одредуваат дали е спречено или не поместувањето, односно ротацијата на потпората во
правец на нејзините локални оски.
R1 - спречено е поместување во правец на локалната оска “1” на линиската потпора,

односно овозможено е добивање на реакција на потпората во правец на нејзината
локална оска “1”.
R2 - спречено е поместувањето во правец на локалната оска“2” на линиската потпора,

односно овозможено е добивање на реакција на потпората во правец на нејзината
R3 - спречено е поместувањето во правец на локалната оска“3”на линиската потпора,

односно овозможено е добивање на реакција на потпората во правец на
нејзинаталокална оска “3”.
M1 - спречено е ротирање околу локалната оска “1”на линиската потпора, односно

овозможено е добивање на момент на вклештување на потпората во правец на
Овие четири параметри функционираат како прекинувачи, односно можат да имаат или
спречено или слободно поместување, односно ротација. Покрај овие четири параметри,
еден сет на податоци го одредуваат и четири вредности во edit box-евите кои се наоѓаат

248
од десната страна на лист box-от: “K,R1”, “K,R2”, “K,R3” и “K,M1”. Со овие четири
вредности се одредува крутоста на потпората во однос на поместувањето и ротацијата во
правецот на нејзините локални оски. Програмот овие крутости по“дифолт” ќе ги постави
на доволно голема вредност (1E+10) која ја симулира апсолутната крутост.
Локалниот координатен систем на линиската потпора во целост одговара на претходно

опишаниот локален координатен систем на гредите (види заглавие“3.1.4”), па и тој со
помош на наредбата “Промена на Л.K.С.”, можеме дополнително да го менуваме. Поради
полесно снаоѓање во самиот дијалог box е шематски прикажана “дифолт” положбата на
локалниот координатен систем, за хоризонталната положба на линиската потпора на
моделот. Со помош на наредбата “Видливост” поставување во вклучена состојба на
прекинувачот “Локални оски”, во делот каде се одредува начинот на видливост на
линиската потпора од програмот може да се бара поглед на локалните оски на самиот
цртеж.
Во случаевите на пресметка на темелните скари и темелните греди со помош на линиските

потпори може да се моделира тлото. Тогаш линиските потпори се поставуваат под
темелните греди, а на параметарот кој ја одредува крутоста на вертикалното поместување
(по “дифолт” тоа е параметарот “K,R2”) потребно е да му се додели вредноста на
коефициентот на постелицата, по истите правила како е објаснето за површинските
потпори:
K,R2=,вис./ s,вис
Исто така потребно е прекинувачот “Почва”, да се постави во вклучена состојба, а во

edit box-от “b=” да се зададе вистинската ширина на лентата, односно ширината на
гредата под која е поставена линиската потпора. Зададената ширина на лентата влијае на
вредноста на коефициентот на постелицата, така што пресметките ќе бидат линеарно
помножени со него. На тој начин зададениот коефициент на постелицата при пресметката
ќе биде правилно корегиран, а зададениот податок за ширината на лентата ќе биде
користен и во моделот за обработка на резултатите на пресметката. Имено, кога од
програмот ќе барате поглед на напонот во почвата под поставените линиски потпори,
пресметковно добиениот напон во почвата ќе биде поделен со ширината на лентата па ќе
се добијат реални вредности на напонот во тлото.
На линиската потпора во сетот може да и се зададе и нелинеарно однесување и тоа со

пластификација.
Листа од која се прави избор на однесување на потпората


249
+/- Во правецот на дадената локална оска спречени се поместувањата во двете

насоки. Ова е “дефаулт” однесување
NL+ Спречено е поместување во насока која е спротивна од насоката на дадената

NL- Спречено е поместување во насока на дадената локална оска – може да се добие

Eласто-пластично однесување - Со помош на оваа опција на избраната реакција

на линиската потпора може да и се зададе еласто-пластично однесување. Со нејзин
избор достапно станува и копчето со чие активирање се отвара дијалог со
Карактеристики на ѕидот
Дел на дијалог box-от ,предвиден за дефинирање на

карактеристиките на ѕидот кој евентуално ќе биде генериран

250
Во десниот дел на дијалог box-от се наоѓаат податоците со кои се опишуваат

карактеристиките на ѕидот, кој евентуално ќе биде генериран во процедурата на
генерирање на вертикалните ентитети. Во edit box-от “d=”, се задава дебелината на
генерираниот ѕид, а во останатите едит box-еви карактеристиките на неговиот материјал.
Улогата на командното поле “Материјал”, како и значењето на податоците кои ги
дефинираат карактеристиките на материјалот е потполно исто како и во дијалог box-от за
дефинирање на сетовите на плочите. После процедурата на генерирање на вертикални
ентитети, за изгенерираните ѕидови ќе бидат креирани нови сетови на нумерички
податоци, кои ќе бидат придружени на останатите сетови на плочи и ѕидови на моделот.
3.1.12 Точкаста потпора

Оваа наредба служи за поставување на точкасти потпори на моделот. Бидејќи
положбата на точкастата потпора се одредува со внесување на точка, затоа и
командната линија после изборот на оваа наредба ќе го добие обликот кој не
одговара на обликот за внесување на полилинија, туку за внесување на точка.
<_> Точкаста потпора (Избор / Деселектирање / <крАј> / Сет):
Во основа постојат два начина за поставување на точкасти потпори. Првиот е кога тие се
поставуваат поединечно, односно се бира една по една точка од цртежот, а вториот начин
е кога тие се поставуваат сериски. Сериското поставување на точкестите потпори е
овозможено со активирање на подопцијата“Избор”, од командната линија. (види заглавие
“2.5.6.”).

Сега од корисникот се очекува да изврши селекција на сите јазли во кои е потребно да се

постават точкестите потпори. Процедурата на селектирање и деселектирање е потполно
иста како и кога се селектираат цели објекти во другите наредби (види заглавие “2.8”).
Разликата е единствено во тоа што сега не се селектираат ентитетите, туку нивните
пресечни точки. Изборот на подопцијата “крАј” или пак кликот на десното копче на
маусот, програмот ќе го врати на основниот облик на командната линија за поединечен
избор на точки. Сите селектирани точки без разлика дали се одбрани поединечно или
сериски, програмот привремено ќе ги обележи на цртежот со мал круг.
Со симболот на мал круг означени се сите одбрани места на

кои е потребно да се постават точкасти потпори со исти карактеристики

251
После завршениот избор на положбата на сите точки во кои е потребно да се постават

точкасти потпори со исти карактеристики со избор на подопцијата “Сет” од командната
линија се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на нумеричките податоци
Бидејќи со програмот е овозможено точкестите потпори со помош на наредбата

“Генерирање” дополнително да се претворат во столбови (види заглавие “2.11.7”), затоа
еден сет на нумерички податоци за точкестите потпори исто така е поделен на два
рамноправни дела. Едниот кога тие во моделот навистина се потпори (податоците во
левиот дел на дијалог box-от) и вториот кога се придружуваат на евентуално
генерираниот столб (податоците во десниот дел на дијалог box-от). Според тоа, во
зависност од улогата на точкастата потпора, програмот ќе ги земе во предвид само дел од
податоците кои одговараат на нејзината намена во моделот.
Карактеристики на потпорите
Дел на дијалог box-от предвиден за дефинирање на карактеристиките на потпорите
Еден сет на точкестите потпори е одреден со шест параметри во лист box-от кои
одредуваат дали е спречено или не поместувањето, односно ротацијата на потпорите во
правецот на неговите локални оски.
R1 - спречено е поместувањето во правец на локалната оска “1” на точкастата потпора,

односно овозможено е добивање на реакција на потпората во правецот на нејзината

252


M1 - спречена е ротацијата околу локалната оска “1” на точкастата потпора, односно

M2 - спречена е ротацијата околу локалната оска “2” на точкастата потпора, односно

M3 - спречена е ротацијата околу локалната оска “3” на точкастата потпора односно

Овие шест параметри функционираат како прекинувачи, односно можат да имаат или
спречено или слободно поместување, односно ротација. Покрај тоа, еден сет податоци го
одредуваат и шесте вредности во edit box-евите кои се наоѓаат од десната страна на лист
box-от: “K,R1”, “K,R2”, “K,R3”, “K,M1”, “K,M2” и “K,M3”. Со овие шест вредности се
одредува крутоста на потпората на поместувањето и ротацијата во правец на нејзините
локални оски. Програмот овие крутости по “дифолт” ги поставува на доволно голема
вредност (1E+10) која ја симулира апсолутната крутост.
На точкестата потпора во сетот може да и се зададе и нелинеарно однесување и тоа со

пластификација. Со кликот на маусот преку една од иконите, кои се наоѓаат покрај box-
овите за дефинирање на крутоста, се отвара листа од која се врши избор на
однесувањето на потпората во правец на дадената локална оска.
Листа од која се прави избор на однесувањето на потпората

+/- Во правец на дадената локална оска спречени се поместувања во двете насоки.

Ова е “дефаулт” однесување

253
NL+ Спречено е поместување во насока која е спротивна од насоката на дадената

NL- Спречено е поместување во насока на дадената локална оска – може да се добие

Eласто-пластично однесување - Со помош на оваа опција на избраната реакција

на точкестата потпора може да и се зададе еласто-пластично однесување. Со нејзин
избор достапно станува и копчето со чие активирање се отвара дијалог со
Разликата помеѓу нелинеарното и “дефаулт” однесување ќе ја покажеме на примерот на

континуална греда која е оптоварена со една концентрирана сила.
Деформиран модел на греда со стандардни точкести потпори

254
Деформиран модел на греда. Во правецот на локалната

оска 3 на потпората спречено е само поместување
со спротивна насока од насоката на оската (NL+)
Во зависност од тоа кои поместувања и ротации се спречени, односно кои реакции и

моменти на вклештувања можат да се добијат со пресметката, на сликата во средината на
дијалог box-от, се прикажува нивната 3Д положба.
Простор предвиден за визуелно согледување на положбата на

можните реакции на потпората и моментите на вклештување
Со активирање на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе биде затворен, а на местото

на поставените точкасти потпори ќе се појават соодветните графички симболи.

255
Во прозорот “3Д поглед” поставените точкасти потпори секогаш

се прикажуваат со симболот во облик на мала пирамида.
Со помош на наредбата “Видливост” поставувањето во вклучена состојба на прекинувачот

“Локални оски” од програмот може да се бара поглед на правците на реакцијата за сите
спречени поместувања, односно ротации.
Прикажаните стрелки недвосмислено укажуваат на

правецот на спречените поместувања и ротирања
Што се однесува до графичките симболи кои се прикажуваат на местото на поставените

точкасти потпори, во прозорот “2Д поглед” можат да настанат два случаи. Имено, кога за
тековен поглед во прозорот “2Д поглед” е поставено ниво, тогаш тие се прикажуваат со
симболот на мал квадрат.
Симбол на точкаста потпора кога во прозорот “2Д поглед” е прикажано

тековното ниво
Ако пак, за тековен поглед во прозорот “2Д поглед”, е прикажана рамка тогаш во него се
поставува симбол кој укажува и на самиот карактер на точкастата потпора.

256
Овој симбол укажува на спречено ротирање и двете поместувања во

рамнината на прикажаната тековна рамка. Овој симбол се поставува и кога
локалните оски на точкастата потпора не лежат во рамнината на погледот на
тековната рамка, но под услов да се спречени сите три поместувања и сите три
ротации.
Овој симбол укажува на спречено ротирање и само едно поместување во

рамнината на прикажаната тековна рамка.
Овој симбол укажува на спречено само ротирање во рамнината на

прикажаната тековна рамка.
Овој симбол укажува на двете спречени поместувања во рамнината на

прикажаната тековна рамка додека ротирањето е дозволено.
Овој симбол укажува на само едно спречено поместување во рамнината на

прикажаната тековна рамка додека ротирањето е дозволено.
Овој симбол укажува дека на дадената потпора не и се спречени сите

поместувања и сите ротирања и дека при тоа ни една нејзина локална оска не
лежи во рамнината на прикажаната тековна рамка.
Напомена:
Во “Tower” локалниот координатен систем на точкестата потпора не припаѓа на сетот, туку
на секоја поединечна потпора која е поставена во моделот. По дефаулт-от, програмот
локалниот координатен систем на потпората го поставува во правецот на глобалниот
координатен систем на целиот модел, а неговата положба може да се измени со помош на
наредбата “Промена на Л.К.С.”.
Карактеристики на столбовите
Дел на дијалог box-от предвиден за дефинирање на

карактеристиките на столбот кој евентуално ќе биде изгенериран

257
Во десниот дел на дијалог box-от се наоѓаат податоци со кои се опишуваат

карактеристиките на столбовите кои евентуално ќе бидат изгенерирани во процедурата
на генерирање на вертикални ентитети. Бидејќи после процедурата на генерирање на
вертикалните ентитети, за изгенерираните столбови ќе бидат креирани нови сетови на
нумерички податоци, затоа овие податоци се потполно усогласени со податоците кои се
задаваат при дефинирањето на сетовите на гредите. Единствената разлика е во тоа што
овде не можат да се дефинираат столбови со променлив попречен пресек, повеќеделни
пресеци од различни материјали како и решеткастите типови на стапови. Секако дека
ваквите особини можат дополнително да му се придружат на изгенерираните столбови
кога тие навистина ќе станат гредни елементи на конструкцијата.
3.1.13 Криви површини

Кривите површини служат за поставување на искривените конструктивни
елементи и оптоварувања на моделот. Значи, кривите површини не се дел ни на
конструкцијата ни на оптоварувањето, туку тие служат да го одредат искривениот ентитет
на моделот. Секоја од кривите површини е одредена со својот проектиран облик на
базната рамнина и висината во однос на зададената базна рамнина. Со програмот се
предвидени следните типови на криви површини: сфера, конус, свод и спирала.
Проектираниот облик на Проектираниот облик на

сферата на базната рамнина е конусот на базната рамнина е
цел круг цел круг
Проектираниот облик на сводот Проектираниот облик на

на базната рамнина е спиралата на базната рамнина
правоаголник е полукружен прстен
Секоја од програмот предвидени криви површини не мора да стои нормално туку може да
завзема и сосема произволна положба во просторот. Положбата на кривите површини во
просторот е одредена со нагибот (наклонот) на нејзината базна рамнина во просторот и
ориентацијата на нејзината висина.

258
Базната рамнина на сферата е Базната рамнина на сферата е

поставена косо во просторот хоризонтална но висината е
зададена во негативена насока
во однос на базната рамнина
Постапката на креирање на закривените делови на конструкцијата и оптоварувањето се

одвива на сосема ист начин за сите типови на криви површини:
- Прво дадениот елемент на конструкцијата, односно оптоварувањето, се црта во својот

проектиран облик на базна рамнинска фигура чија закривеност покасно ќе ја
превземи.
- Со помош на соодветни наредби се дефинира геометријата на дадената крива

површина.
- На крајот, се селектираат сите ентитети кои треба да ја превземат искривеноста на

предходно дефинираната крива површина.
По завршувањето на предходно опишаната процедура, сите селектирани ентитети ќе

добијат таква просторна трансформација да со својата комплетна геометрија припаѓаат на
кривата површина на која и се придружени. Вака трансформираните ентитети ги
нарекуваме “еволуирани”. Еволуираните ентитети не мораат да ја пополнуваат целата
крива површина туку само еден нејзин дел. При тоа, проектираниот облик на
еволуораните ентитети на базната рамнина на кривата површина може да биде сосема
произволен. Единствен услов да некој од ентитетите биде еволуиран е да се тој со целата
своја геометрија се наоѓа во внатрешноста на габаритот на базната рамнина на дадената
крива површина.
Еволуираната правоаголна Истовремено се еволуирани и

плоча на сферата го доби радијално поставените греди и
прикажаниот облик прстенестата плоча
Бидејќи со програмот е овозможено за тековен поглед во прозорот “2Д поглед” да се

постави и развиениот облик на предходно дефинираната крива површина (види заглавие
“2.14.1” и “2.14.7”), тогаш во некои случаи може да биде полесно прво да ја дефинирате
геометријата на кривата површина, а потоа со избор на точки во прозорот “2Д поглед”
веднаш да ја дефинирате и криволиниската геометрија на дадениот конструктивен

259
елемент, односно оптоварување. Имајќи во предвид дека програмот при дефинирањето на

геометријата на кривите површини бара обавезно и селектирање на ентитетот за
еволуирање, затоа нема да можете да креирате сосема празна крива површина. Во тој
случај, во базната рамнина на кривата површина нацртајте еден помошен површински
или линиски ентитет кој ќе биде еволуиран, а покасно кога со негово селектирање ќе го
дефинирате помошниот поглед на дадената развиена крива површина можете слободно да
го избришете.
Со селектирањето на еволуираната Со бришењето на предходно еволуираната

помошна плоча дефиниран е погледот на плоча добиена е празна крива површина
развиениот облик на кривата површина
Бидејќи за тековен поглед во прозорот “2Д поглед” е поставен развиениот облик на

некоја од предходно дефинираните криви површини, затоа во овој прозор се прикажува и
помошната мрежа која јасно укажува на зададениот облик и домен на простирање на
дадената крива површина. Изборот на точките со маусот во вака дефинираниот поглед
секогаш ќе избере точки кои припаѓаат на дадената крива површина, а меѓусебните
растојанија на вака одбраните точки ќе представуваат проекција на нивната вистинска
должина, на базната рамнина на кривата површина. При избор на точките со задавање на
координатите, ќе важи локалниот координатен систем во кој локалните X и Y оски лежат
во базната рамнина на дадената крива површина, додека локалната Z оска е во правецот
на нормалата на базната рамнина.
При изборот на точки во прозорот “2Д поглед” ќе важи правилото дека можат да се
одберат само точки кои се наоѓаат во внатрешноста на доменот на распростирање на
кривата површина, односно во внатрешноста на поставената мрежа на помошни линии. Во
спротивно програмот ќе издаде опомена.

260
Ќе напоменеме дека мрежата на помошни линии нема никаква врска со мрежата на

конечни елементи која ќе биде изгенерирана пред пресметката. Таа практично служи
само за ориентација во просторот каде се наоѓа и до каде се простира дадената крива
површина. Покрај тоа оваа мрежа може да послужи и за прецизен избор на точките со
помош на ОСНАП критериумите, а нејзината густина ќе ја одреди и прецизноста на
дефинирањето на координатите на еволуираните ентитети. Програмот при креирањето на
кривите површини, густината на мрежата на помошните линии сам ја поставува по
“дифолт”, а Вие можете дополнително да ја менувате со помош на наредбата
“Едитирање на површини” (види заглавие “3.1.13.6”).
3.1.13.1 Сфера
Со помош на наредбата “Криви површини  Сфера” се влегува во

процедурата за дефинирање на геометријата на оваа крива површина во нејзината базна
рамнина. Бидејќи обликот на сферата во основата е круг, програмот од командната линија
ќе бара прво да го одредите центарот на кругот, а потоа и неговиот радиус.
Центар на основа на сфера:
Точка од основа на сфера:
Изборот на овие две точки воедно ќе го одреди и нагибот на базната рамнина во

просторот. За да геометријата на сферата биде сосема одредена останува уште да ја
зададеме и нејзината висина во правец на нормалата на базната рамнина.
Висина на сфера (hmax=3.0000) <3.0000>:
Висината на сферата може да се одреди или со избор на произволна точка во просторот

или пак со задавање на нејзини нумерички вредности од тастатурата. Кликот на десното
копче на маусот ќе доведе до прифаќање на понудената “дифолт” вредност која одговара
на зададениот радиус на сферата. Зададената позитивна вредност ќе ја одреди
ориентацијата на сферата во правец на позитивниот вектор на нормалата на нејзината
базна рамнина, а негативната во спротивна насока.
Бидејќи сега геометријата на кривата површина е целосно одредена, затоа програмот

влегува во процедура на селектирање на ентитетите кои треба да ја преземат
искривеноста на предходно зададената крива површина.
<0 сел.> Криви површини – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Процедурата на селектирање се одвива на сосема ист начин како и кај останатите

наредби во програмот (види заглавие “2.8”). Кликот на десното копче на маусот ќе го
означи крајот на процедурата на селектирање, после што наредбата ќе биде завршена, а
предходно селектираните ентитети кои го исполнуваат условот за еволуирање ќе бидат
накривени. Имено, услов е да испроектираната геометрија на селектираните ентитети на
базната рамнина на кривата површина, со целата своја геометрија се наоѓа во
внатрешноста на габаритот на базната рамнина.

261
Селектираната хоризонтална греда нема да биде еволуирана бидејќи

не влегува со целата своја геометрија во габаритот на базната рамнина
Секако дека ентитетите за еволуирање не мораат да се наоѓаат само во базната рамнина

на кривата површина, туку било каде во просторот. Единствен услов е да нивната
проекција на базната рамнина на кривата површина се наоѓа во внатрешноста на
габаритот на базната рамнина.
Драстичен пример е кога за еволуирање се селектира плоча која се наоѓа над зададената
сфера, но нејзината проекција сепак е во внатрешноста на габаритот на базната рамнина
на кривата површина.
3.1.13.2 Конус
Наредбата “Конус” работи на сосема ист начин како предходно опишаната

наредба за креирање на сфера. Единствената разлика е кај одредувањето на висината на
конусот, бидејќи за оваа фигура може да се зададе сосема произволна висина, додека кај
сферата таа беше ограничена со нејзиниот радиус.
3.1.13.3 Свод
Бидејќи проектираниот облик на сводот на базната рамнина има правоаголен

облик, затоа со изборот на наредбата “Свод” се влегува во процедура за дефинирање на
правоаголник.
Прва точка од средна линија на свод:
Начинот на исцртување на правоаголната проекција на сводот, на базната рамнина, во

целост одговара на цртањето на правоаголник, кога од командната линија се избира
подопцијата “Лента” (види заглавие “2.6.2”).

262
Втора точка од средна линија на свод:
Ширина на основа на свод:
Ширината на сводот може да се одреди или со избор на произволна точка во просторот

или со задавање на нумерички вредности од тастатура. Во двата случаи изборот на овие
три точки воедно ќе го одреди и нагибот на базната рамнина во просторот. За да
геометријата на сводот биде целосно одредена, преостанува уште да ја зададеме и
неговата висина во правецот на нормалата на базната рамнина.
Висина на свод (hmax=3.0000) <3.0000>:
Висината на сводот може да се одреди или со избор на произволна точка во просторот или
пак со задавање на нејзините вредности од тастатура. Кликот на десното копче од маусот
ќе доведе до прифаќање на понудената “дифолт” вредност која одговара на половината
од ширината на сводот. Зададената позитивна вредност ќе ја одреди ориентацијата на
сводот во правец на позитивниот вектор на нормалата на неговата базна рамнина, а
негативната во спротивна насока.
Бидејќи сега геометријата на сводот е целосно одредена, затоа понатамошната постапка

на селектирање на ентитетите кои треба да ја заземат неговата закривеност е сосема иста
како и кај другите криви површини.
3.1.13.4 Спирала
Бидејќи проектираниот изглед на спиралата на базната рамнина има облик на

полукружен прстен, затоа со изборот на наредбата “Спирала” се влегува во процедурата
за дефинирање на ваквата геометрија.
На цртежот се обележани три точки кои е потребно да се зададат

при одредувањето на проектираната геометрија
на спиралата на базната рамнина.
Центар на основа на спирала:
После изборот на центарот на спиралата (точка“1”), програмот ќе бара да се зададе и

точката која го одредува надворешниот радиус (точка “2”)
Почетна точка на надворешна кружница (Инверзно):

263
Овде под почетна точка се подразбира онаа точка од која почнува да расте, односно да
паѓа висината на спиралата. Бидејќи овде се задава полукруг, затоа на командната линија
е присутна и подопцијата “Инверзно”. Со изборот на оваа подопција наизменично се
одлучувате за поставување на еден од можните два полукруга во однос на линијата која е
одредена со положбата на точките “1” и “2”.
Штом ја одбравте почетната точка на надворешната кружница, програмот ќе бара да

одредите и точка од внатрешниот полукруг. (точка “3”).
Точка од внатрешна кружница (Инверзно):
На командната линија и понатаму е присутна подопцијата “Инверзно”, па со нејзин избор

можете и во овој момент да добиете слика во огледало на дефинираниот полукруг.
Изборот на овие три точки воедно ќе го одреди и нагибот на базната рамнина во
просторот.
Агол (<180.0>):
За геометријата на спиралата да биде целосно одредена останува уште да ја зададеме

нејзината висина во правецот на нормалата на базната рамнина.
Висина на спирала:
За висината на спиралата може да се даде произволна вредност, после што програмот ќе

влезе во процедура на селектирање на ентитетите кои треба да ја преземат нејзината
закривеност на сосема ист начин како и кај другите криви површини.
3.1.13.5 Постоечка површина
Со помош на оваа наредба имате можност да на селектираните ентитети им

придружите закривеност на некоја од претходно креираните криви површини. Со изборот
на наредбата “Постоечки површини”, програмот ќе бара да селектирате ентитет кој има
еволуатор, односно ентитет кој веќе претходно е закривен.
<0 сел.> Крива површина- Селектирање:
Процедурата на селектирање е поединечна, односно може да се селектира само еден од

еволуираните ентитети. По завршувањето на селекцијата на еволуираниот ентитет,
програмот ќе ја преземе геометријата на неговата крива површина. Сега имаме иста
ситуација кака со помош на соодветната наредба, одново да сте ја креирале геометријата
на истата таа крива површина.
<0 сел.> Криви површини – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Значи, сега е потребно на сосема ист начин како и кај креирањето на нови криви
површини да се селектираат сите ентитети кои треба да ја преземат закривеноста на
дадената крива површина.
Оваа наредба има посебно примена кога при првото креирање на кривата површина по
грешка не се селектираат сите ентитети кои треба да ја преземат нејзината закривеност.

264
3.1.13.6 Едитирање на површина
Со наредбата “Едитирање на површина” имате можност на произволно

селектираната крива површина да и промените некои од параметрите кои ја дефинираат
нејзината геометрија. Програмот ќе бара да селектирате еден од еволуираните ентитети
чија крива површина саката да ја едитирате.
<0 сел.> Крива површина - Селектирање:
После завршената поединечна селекција, програмот ќе отвори дијалог box чиј изглед ќе
зависи од типот на кривата површина чија закривеност ја презел селектираниот ентитет.
Изглед на “дијалог box”-от за едитирање на сферата
Во десниот дел на дијалог-от се прикажува шематскиот изглед на дадената крива

површина и тоа како во базната рамнина така и во просторот. Ќе напоменеме доколку
базната рамнина на кривата површина е поставена косо во просторот таа во овој дијалог
box ќе биде прикажана како да е хоризонтална.
Во левиот дел на дијалог box-от се наоѓаат податоците кои ја одредуваат дадената крива
површина. Со кликот на маусот на еден од edit box-евите, во дното на дијалог box-от се
испишува и значењето на дадениот параметар и опсегот на вредноста која може да се
зададе.
Геометријата на кривата површина
Геометријата на сферата е одредена со радиусот во нејзината базна рамнина (“r=”) и ова

е единствен податок кој не може да се менува во овој дијалог box. Податоците за
висината на сферата(“h =”) и радиусот на целата сфера (“R=”) се поврзани, па промената
на едниот од нив влијае на другиот. Задавањето на висина на сферата која е помала од
нејзиниот радиус во зададената базна рамнина, практично значи дека средната рамнина
на целата топка не се наоѓа во базната рамнина туку негде под неа. Истото важи и кога за
радиусот на целата сфера се зададе вредност која е поголема од нејзиниот радиус во
зададената базна рамнина.
Податоци за мрежата на помошните линии
Уште еднаш ќе нагласиме дека мрежата на помошните линии нема никаква врска со
мрежата на конечни елементи која ќе биде изгенерирана пред пресметката. Преку
следната група на податоци се влијае на изгледот на оваа помошна мрежа.

265
nr – број на радијалните поделби, односно број на колку кружни исечоци ќе биде

поделена сферата
nh – број на тангенцијални поделби, односно колку концентрични кругови ќе бидат
поставени на сферата
Поставувањето на check box-от “Еквидистантна мрежа” во вклучена состојба доведува

до еднакви растојанија на поделбата на мрежата во просторот, додека неговата исклучена
состојба означува дека растојанијата на мрежата ќе бидат исти во нивната проекција на
базната рамнина.
Во случај да повеќе ентитети на цртежот се еволуирани со дадената крива површина,

тогаш со помош на check box-от “Важи за сите” имате можност да извршените промени
во овој дел на дијалог box-от ги придружите или на сите ентитети или пак само на
селектираниот. Во случај да на цртежот постои само еден ентитет кој и припаѓа на
дадената крива површина, овој check box ќе биде неактивен. Имено, бидејќи во рамките
на оваа наредба се селектира само еден од еволуираните ентитети, затоа со
поставувањето на овој check box во вклучена состојба извршените промени ќе бидат
придружени на сите ентитети на дадената крива површина. Меѓутоа, во случај да е тој
поставен во исклучена состојба, тогаш по излегувањето од дијалог box-от ќе биде
креирана нова површина според зададените податоци во овој дијалог box. Селектираниот
ентитет ќе биде еволуиран според ново зададените податоци, а сите други ќе ја задржат
геометријата на предходно дефинираната крива површина.
Сите предходно дадени објаснувања за едитирање на сферата важат и за другите типови

криви површини. Во понатамошниот текст ќе ги изнесеме само разликите и
специфичностите за секоја од програмот предвидени криви површини.
Изглед на дијалог box-от, за едитирање на конусот
Геометријата на конусот е одредена со радиусот во нејзината базна рамнина (“r=”) и

податокот за висината на конусот (“h=”). Радиусот не може да се менува, додека за
висината може да се зададе сосема произволна вредност.

266
Изглед на дијалог box-от за едитирање на сводот
Улогата на параметрите кои ја дефинираат неговата геометрија е иста како и кај сферата
со тоа што значењето на параметарот кој ја одредува густината на помошната мрежа е
поинаков.
dL – растојание на концентричните полукругови во надолжна смисла. Овој податок се

задава во единици за должина (m).
nr – број на радијални поделби, односно број кој кажува на колку делови ќе биде
поделен полукругот кој ја одредува геометријата на сводот во попречна смисла.
Изглед на дијалог box-от за едитирање на спиралата
Геометријата на спиралата е одредена со надворешниот и внатрешниот радиус во

нејзината базна рамнина (“R1=” и “R2=”) и податокот за висината на спиралата (“h=”).
Податоците за надворешниот и внатрешниот радиус не можат да се менуваат, додека за
висината на спиралата можат да се зададат сосема произволни вредности.
Напомена:
Немојте да задавате премногу густа мрежа на помошни линии бидејќи таа може
значително да ја забави работата на програмот. Дифолт поставената густина е за најголем
број случаи сосема доволна.
Напомена:
Ќе напоменеме дека со помош на наредбата “Едитирање на површина” може да се
селектира и цилиндричната рамка (види заглавие “2.12.5”).

267
3.1.14 Фаза на градењето

Со помош на наредбите кои ќе ги опишеме во ова заглавие имате можност да го
опишете фазното градење на конструкцијата. Овие наредби ќе имаат посебна примена кај
монтажните и спрегнатите конструкции.
Фазите на градењето треба да се сватат како можност да во една дадотека дефинирате

податоци за низа независни модели. Во рамките на еден модел можете да дефинирате
произволен број на фази. Со поставување на една од нив за тековна, на цртежот се
покажуваат само ентитетите кои на неа и припаѓаат, додека ентитетите од другите фази
стануваат моментно невидливи. Отварањето на нови фази и поставувањето на тековна
фаза се врши со помош на наредбата “Фаза на градење”.
Конструкција
Во фазното градење покрај можноста за додавање на нови елементи кои не постоеја во

предходната фаза, неопходно е да се обезбеди и отклонувањето на ентитетите кои
постоеја во предходната фаза. Ова ќе го објасниме на примерот на монтажа на
едноспратната рамка.
Фаза 1: Монтажа на столбовите
Фаза 2: Монтажа на риглата со поставен потпирач

268
Фаза 3: Симнување на потпирачот
Покрај тоа, кај спрегнатите конструкции е речиси редовен случај да еден ист ентитет во
различни фази добива како различни облици на попречниот пресек така и различни
карактеристики на материјалот. Ова ќе го објасниме на примерот на проста греда со
спрегнат попречен пресек.
Фаза 1: Попречниот пресек на гредата е составен само од челичен профил

269
Фаза 2: Попречниот пресек на гредата е составен од челичен профил и бетонска плоча
Фаза 3: Попречниот пресек на гредата е составен од челичен профил

и бетонска плоча но сега со смален модул на еластичност
поради анализата на влијанието од тежината на бетонот.
За да се обезбеди вакво флексибилно однесување на моделот во различните фази, во

програмот е усвоена концепцијата дека базата на енитетот е единствена на ниво на
целиот модел, односно важи во сите дефинирани фази на градење. Значи, за секој од
ентитетите без разлика дали тој представува дел на конструкцијата или пак
оптоварувањето, се води листа на податоци кои зборуваат за тоа во која фаза тој се
појавува, а во која не. Тоа практично значи дека со бришењето на некој од ентитетите тој
ќе биде исфрлен од моделот, па нема да се појави ни во една од дефинираните фази.
Истото важи и за листата на сетови на нумеричките податоци која исто така е единствена
за целиот модел. Имено, промената на нумеричките податоци ќе се однесува на сите
ентитети на кои е таа придружена, без разлика на фазата во рамките на која се појавува
дадениот ентитет. За промена на параметрите кои кажуваат во кои се фази тој се
појавува, предвидена е наредбата “Промена на фаза на градење”.
Се што е предходно кажано ќе го појасниме на претходно прикажаниот пример на

едноспратна рамка и проста греда со спрегнат попречен пресек. За отклонување на
потпирачот во фазата “3” не смее да се користи наредбата “Бришење” туку е потребно на
столбовите и неговите потпори да се дефинира појавувањето во сите три фази на риглата

270
дека се појавува во фазата “2” и “3”, додека за потпирачот и неговата потпора се задава
дека се појавува само во фазата “2”.
Во примерот на простата греда со спрегнат попречен пресек, во секоја од фазите

потребно е да се дефинира новата греда која се појавува само во неа и на секоја од нив
да им се придружи нов сет на нумерички податоци. Значи, на гредата која се појавува
само во фаза “1” потребно е да и се придружи редниот број на сетот “1”, на гредата која
се појавува само во фаза “2” редниот број на сетот “2”, а на гредата која се појавува само
во фазата “3”, редниот број на сетот “3”. При тоа, на сетот на нумерички податоци “1” му
се придружени карактеристиките на челичниот I профил, на сетот на податоци “2”,
карактеристиките на спрегнатиот попречен пресек кој е составен од челичен профил и
бетонска плоча, а сетот на податоци “3” е сосема ист како и сетот “2” со тоа што сега,
поради анализите на влијанието од тежината на бетонот, модулот на еластичност на
бетонската плоча е смален на потребната вредност.
Оптоварување
Листата на случаи на оптоварување е единствена за целиот модел, односно истите случаи

на оптоварување важат во сите дефинирани фази на градење. Што се однесува до
ентитетите кои представуваат оптоварувања за нив важат сосема истите правила како и
кај елементите на конструкцијата. Значи, за секој ентитет на оптоварување се води листа
на податоци кои укажуваат во кои фази тој се појавува. Според тоа, отклонувањето на
оптоварувањето од некоја од фазите не се прави со помош на наредбата “Бришење”
бидејќи тоа ќе предизвика негово отклонување и од фазите во кои е потребно тоа да
дејствува, туку со помош на наредбата “Промена на фаза на градење” на
селектираниот ентитет на оптоварување треба да му се зададе во кои се фази треба да
биде присутен.
Како што веќе рековме на почетокот на ова заглавие, секоја од дефинираните фази на
градење треба да се свати како посебен модел при што сите тие имаат заедничка листа на
дефинирани случаи на оптоварување. Значи, во рамките на пресметката на целиот модел
ќе бидат спроведени онолку посебни пресметки колку што има и дефинирано фази на
градење. При пресметката на секоја од фазите во рамките на секој од случаевите на
оптоварување, на моделот се нанесуваат сите оптоварувања кои припаѓаат на дадената
фаза како и оптоварувањата зададени во рамките на предходната фаза, но со негативен
предзнак (спротивна насока на дејствување). На добиените резултати на пресметката на
секоја од фазите се додаваат и соодветни влијанија пресметани од предходната фаза.
Според тоа, во секоја од фазите се задава вкупното оптоварување кое во неа дејствува,
односно потребно е да се акумулираат оптоварувањата од сите предходни фази. На овој
начин, при пресмстката секоја од фазите ќе биде оптоварена само со разликата на
оптоварувањата која делува во нејзините рамки, а резултатите ќе одговараат на реалното
однесување на конструкцијата. Ваквата концепција овозможува многу полесна работа при
задавањето на потребното оптоварување по фазите.
Се што е кажано ќе го појасниме на примерот на една проста греда чие рамномерно

поделено оптоварување од фаза во фаза се зголемува за по 2 kN/m’.

271
Иако овој пример нема многу смисла во инжинерската пракса, го одбравме да што
посликовито го објасниме начинот на функционирањето на програмот. Со пресметка ќе се
добијат следните резултати.
I-ва Фаза: M1 = q1 * l2 / 8 = (- 3) * 82 / 8 = -24 kNm
II-ра Фаза: M2 = (q2 - q1) * l2 / 8 + M1 = - 5 – ( -3) * 82 / 8 + (-24) = -40 kNm
III-та Фаза: M3 = (q3 – q2) * l2 / 8 + M2 = - 7 – ( -5) * 82 / 8 + (-40) = -56 kNm
Истото важи и за влијанијата од сопствената тежина. Имено, бидејќи со програмот е

овозможено автоматско пресметување на оптоварувањето од дејствувањето на
сопствената тежина (види заглавие “3.2.1”) а листата на случаевите на оптоварување е
заедничка за сите фази на градењето, затоа ваквата концепција нема да доведе до
нејзино повеќеструко дејство во рамките на секоја од фазите.
Ќе ја земеме повторно за пример прикажаната проста греда со правоаголен попречен

пресек од бетон b/d=20/40cm. Барањето за автоматско пресметување на оптоварувањето
од сопствената тежина во рамки на истиот случај на оптоварување практично ќе значи
дека во рамките на секоја од фазите гредата е оптоварена со еднаквоподелено
оптоварување g = 0,2 * 0,4 * 25 = 2 kN/m’.
I-ва Фаза: M1 = g1 * l2 / 8 = (- 2) * 82 / 8 = -16 kNm
II-ра Фаза: M2 = (g2 - g1) * l2 / 8 + M1 = - 2 – ( -2) * 82 / 8 + (-16) = -16 kNm
III-та Фаза: M3 = (g3 – g2) * l2 / 8 + M2 = - 2 – ( -2) * 82 / 8 + (-16) = -16 kNm
Значи, во рамките на секоја од фазите сопствената тежина ќе делува само еднаш.

272
3.1.14.1 Дефинирање на фазите на градењето
Со изборот на наредбата “Фаза на градење”, која се наоѓа во рамките на

паѓачкото мени “Конструкција”, се отвара дијалиг box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на фазите на градењето
Во прикажаната листа која се наоѓа во левиот дел на дијалог box-от, секоја од

дефинираните фази е одредена со својот реден број (колоната “N”) и името
(колоната“Фаза на градење”). Името, фаза на градење, се задава со едноставен клик на
маусот, на даденото поле и внесување на саканата содржина од тастатурата.
Со помош на командното поле “Додади” се врши уфрлување на нова фаза во листата со

реден број кој е за еден поголем од дотогаш последниот во листата. При додавањето на
нова фаза, може да се искористи и можноста за креирање на нова фаза која има сосема
иста содржина како и некоја од претходно дефинираните. Имено, ако check box-от “Со
копирање” го поставите во вклучена состојба (во малиот квадрат треба да стои симболот
“”), тогаш ново додадената фаза ќе има сосема иста содржина како и фазата која била
активна непосредно пред активирањето на командното поле “Додади”. Check box-от
“Со копирање”, по дифолт е поставен во вклучена состојба имајќи во предвид дека во
најчестите случаи во праксата новата фаза на градење покрај новите ги содржи и сите
елементи од предходната фаза. Во случај, кога check box-от “Со копирање” е исклучен,
командното поле “Додади” ќе работи како и во другите дијалог box-ови, односно ќе биде
отворена нова (празна) фаза на градењето.
Командното поле “Бриши” работи како и во другите дијалог box-ови, при што во случај
да за бришење селектирате фаза со ентитети кои се појавуваат само во неа, програмот ќе
издаде опомена.
Изборот на командното поле “OK” ќе доведе до бришење на селектираната фаза при што
од моделот ќе бидат отстранети сите ентитети кои се појавуваат само во таа фаза.
Командното поле “Откажи” е предвидено за откажување од бришењето.
Со помош на командните полиња “Горе” и “Долу” овозможена е промана на редоследот

на фазите во листата. Постапката се одвива така што прво се клкнува во рамките на редот

273
во кој се наоѓа фазата на која е потребно да и се промени положбата во листата и потоа

се активира одговарачкото копче.
Изборот на тековната фаза се врши со едноставен клик на маусот на било која позиција
во лист box-от во рамките на тој ред. Тој ред станува означен со посебна боја и на тој
начин се означува која фаза е активна. Со кликот на командното поле “OK”, дијалог box-
от го снемува од екранот, а на моделот (ако постојат) се поставуваат сите ентитети кои се
придружени на дадената фаза на градење. Сите ентитети кои понатаму ќе бидат
исцртани, без разлика дали тие преставуваат дел од конструкцијата или пак од
оптоварувањето, ќе бидат придружени на поставената тековна фаза на градењето.
Икона за промена на фазата на градење
На иконата со помош на која се активира наредбата “Промена на фаза на градење”

секогаш е напишан и редниот број на тековната фаза на градење. Брза промена на
тековната фаза на градење може да се постигне и со изборот од затворената листа која се
отвара со кликот на маусот преку стрелката која се наоѓа од десната страна на
прикажаната икона.
Листа за брза промена на тековната фаза на градење

274
3.1.14.2 Промена на фазата на градење
Со помош на наредбата “Промена на фаза на градење” имате можност да на

произволно селектираните ентитети им ги промените податоците кои укажуваат
на нивното припаѓање на поедините фази. Со изборот на оваа наредба, се
влегува во стандардната процедура на селектирање.
<0 сел.> Промена на фаза на градење – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /
еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крАј>):
После завршената селекција, десниот клик на маусот ќе означи избор на подопцијата

“крAj”, после што се појавува дијалог box со следниот изглед.
Изглед на “дијалог box”-от за дефинирање на податоците за

припадноста на селектираните ентитети на поедините фази
Прикажаниот дијалог box има ист изглед како и дијалог box-от за дефинирање на фазите
на градење. Во овој дијалог box не можат да се додаваат или отстрануваат фази и тој
содржи онолку редови колку што има и дефинирано фази на градење. Постоењето на
симболот “ ” во колоната “ ”, укажува дали селектираните ентитети се наоѓаат во
рамките на дадената фаза или не. Постојаниот клик на маусот во рамките на било која
позиција во редот во кој се прикажани податоците за дадената фаза, ќе доведе до
наизменично поставување и отстранување на индикаторот “ ”. Постоењето на
индикаторот “ ” означува дека селектираните ентитети припаѓаат на дадената фаза.
Во случај некои од селектираните ентитети да припаѓаат на дадената фаза, а некои не,

тогаш симболот ќе има блед изглед “ .”. Ваквиот изглед на симболот укажува дека во
дадената фаза не се наоѓаат сите селектирани ентитети, туку само некои од нив. Ако со
кликот на маусот не го променете ваквиот изглед на симболот, тоа ќе значи дека
селектираните ентитети треба да ги задржат податоците за припадноста на дадената фаза
како и пред активирањето на оваа наредба.
Кога сте ги извршиле сите потребни промени, активирајте го командното поле “OK”, после
што дијалог box-от ќе биде затворен, а програмот за сите селектирани ентитети ќе ги
ажурира податоците кои зборуваат за нивната припадност на поедините фази.
Начинот на работата со наредбите за дефинирање на фазите на градење ќе го објаснеме

на следните два примера.

275
Пример на едноспратна рамка
На празниот цртеж ќе ги поставиме двата столба и нивните потпори.
Во рамките на тековната фаза “1” поставени се столбовите и потпорите
Сега со помош на наредбата “Фаза на градење”, прво ќе и зададеме име на фазата “1”, а
потоа со помош на командното поле “Додади”, ќе додадеме нова фаза.
Новата фаза е додадена со користење на опцијата “Со копирање”
Бидејќи check box “Со копирање” бил поставен во вклучена состојба, затоа во составот
на II-та фаза ќе се најдат сите предходно поставени елементи од фазата “1”.

276
Почетната состојба од фазата “2” во потполност

одговара на содржината на фазата “1”
Ќе ја доцртаме риглата, потпирачот и неговата потпора.
Бидејќи е тековна фазата “2”, затоа поставените елементи

на конструкцијата и се придружени само неа.
Со помош на наредбата “Фаза на градење” ќе ја додадеме и третата фаза.

277
И третата фаза е додадена со користење на опцијата “Со копирање”
Почетната состојба на третата фаза во потполност

Бидејќи, само во рамките на фазата “3” е потребно да се отстрани потпирачот и неговата

потпора, затоа не смееме да го избришеме со помош на наредбата “Бришење” бидејќи на
тој начин овие елементи ќе бидат отстранети и од фазата “2”. Поради тоа ќе ја
активираме наредбата “Промена на фаза на градење” и ќе ги селектираме само овие
два елемента на конструкцијата. После тоа ќе се отвори dijalog box-от со следниот
изглед.

278
Врз основа на поставените симболи “ ” јасно се гледа дека двата

селектирани ентитети и припаѓаат и на фазата “2” и на фазата “3”
Значи, сега е потребно предходно селектираниот потпирач и неговата потпора да ги

исфрлиме само од фазата “3”
Со едноставен клик на маусот во рамките на било која позиција

на третиот ред од колоната “ ”, симболот ќе биде отстранет
Со активирањето на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе биде затворен, а на цртежот

ќе ја имаме саканата состојба за тековната фаза “3”.

279
Дефинитивен изглед на конструкцијата во третата фаза
Пример на проста греда со спрегнат попречен пресек
На празниот цртеж ќе ја поставиме гредата и нејзините потпори. Во рамките на сетот на

гредата “1” ќе дефинираме дека нејзиниот попречен пресек е одреден со геометријата на
I профилот а материјалот е челик.
Во рамките на тековната фаза “1” поставена е челичната греда со

I пресек и двете потпори
Сега со помош на наредбата “Фаза на градење” прво ќе и зададеме име на фазата “1”, а
потоа со помош на командното поле “Додади” ќе додадеме нова фаза.

280
Новата фаза е додадена со користење на опцијата “Со копирање”
Бидејќи check box-от “Со копирање” беше поставен во вклучена состојба, затоа во
составот на II-рата фаза, ќе се најдат сите предходно поставени елементи од фазата “1”.
Почетната состојба на фазата “2” во целост

Бидејќи сега е потребно да се промени попречниот пресек на гредата, така да тој стане
спрегнат само во фазата “2”, затоа не смееме да го промениме со помош на наредбата
“Промена на сетови” (види заглавие “3.3.1”), бидејќи на тој начин и гредата во фазата
“1” би била спрегната, а ние тоа не го сакаме. Исто така, ни бришењето на постоечката
греда во фазата “2” не би го решило проблемот, бидејќи во тој случај гредата би била
исфрлена и од фазата “1”. Поради тоа е потребно да се активира наредбата “Промена на
фаза на градење” да се селектира само гредата. После тоа ќе се отвори дијалог box со
следниот изглед.

281
Врз основа на поставените симболи “ ” јасно се гледа дека

селектираната греда припаѓа и на фазата “1” и на фазата “2”.
Значи, сега е потребно селектираната греда да се исфрли само од фазата “2”.

на вториот ред од колоната “ ”, симболот ќе биде отстранет
Со активирање на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе биде затворен, а на цртежот

ќе се појават само потпорите кои припаѓаат и на I-та и на II-та фаза.
Во рамките на фазата “2” сега постојат само потпорите

282
Сега ќе доцртаме нова греда но ќе и дадеме нов сет на нумерички податоци. Во рамките
на дадениот сет на нумерички податоци број“2”, ќе дефинираме спрегнат попречен пресек
кој содржи челичен I профил и бетонска плоча.
Бидејќи е тековна фазата “2”, затоа поставената греда со

спрегнат попречен пресек и е придружена само неа.
Со помош на наредбата “Фаза на градење”, ќе ја додадеме и третата фаза.
И третата фаза е додадена со користење на опцијата “Со копирање”

283
Почетната состојба на фазата “3” во целост

Бидејќи сега е потребно да се промени попречниот пресек на гредата така да на

бетонскиот дел на спрегнатиот пресек му се смали модулот на еластичноста, затоа одново
ќе ја активираме наредбата “Промена на фаза на градење” и ќе ја селектираме само
гредата. После тоа ќе се отвори дијалог box со следниот изглед.
Врз основа на поставените симболи “ ” јасно се гледа дека

селектираната греда припаѓа и на фазата “2” и на фазата “3”.
Значи, сега е потребно селектираната греда да се исфрли само од фазата “3”

284

на третиот ред од колоната “ ”, симболот ќе биде отстранет
Со активирањето на командното поле “OK” дијалог box-от ќе биде затворен, а на цртежот

ќе се појават само потпорите кои припаѓаат на I-та, II-та и III-та фаза.
Во рамките на фазата “3” сега постојат само потпори
Сега ќе доцртаме нова греда, но ќе и дадеме нов сет на нумерички податоци. Во рамките
на дадениот сет нумерички податоци број “3” ќе го дефинираме спрегнатиот попречен
пресек кој целосно одговара на сетот број “2” но на бетонската плоча ќе и го смалиме
модулот на еластичноста на потребната вредност.

285
Бидејќи е тековна фазата “3”, затоа поставената греда со спрегнат попречен пресек,
со смален модул на еластичноста на бетонот и е придружена само нејзе.
3.1.15 Врска
Со помош на наредбата “Врска” се креира ентитет кој служи за поврзување на
2 јазли во моделот кои не мораат да бидат поврзани на некој друг начин. Врската која се
воспоставува може да има различни видови од едноставна крута, преку еластична до
еласто-пластична. Врската може да се воспостави само по еден или по повеќе степени на
слобода. Со избор на наредбата од паѓачкото мени “Koнструкција” се влегува во
процедурата за дефинирање на врската, а командната линија го добива следниот изглед:
Внесување на врска – Прва точка (<kрAj> / Сет)
Со активирање на опцијата “Сет” се отвара дијалог за дефинирање на нумеричките

податоци кои ќе и бидат придружени на врската која се исцртува.
Дијалог за дефинирање на сетовите на врските
Со помош на шест check box-oви кои се наоѓаат во секој ред на табелата се задава типот
на врската по секоја од шесте пресечни сили во правците на локалниот координатен
систем на врската.
R1 - врска по поместување во правец на локалната оска “1” на врската (врската ја

пренесува силата)

286


M1 - врска по ротација во правец на локалната оска “1” на врската (врската го

пренесува моментот)
M2 - врска по ротација во правец на локалната оска “2” на врската (врската го

пренесува моментот)
M3 - врска по ротација во правец на локалната оска “3” на врската (врската го пренесува

моментот)
На секој од овие податоци одговара по едно едит поле во кое се задава крутоста на
врската на поместување (“K,R1”, “K,R2”, “K,R3”), односно ротација (“K,M1”, “K,M2”,
“K,M3”). Овие едит полиња се наоѓаат од десната страна на табелата и достапни се само
ако е спречено на нив соодветното поместување/ротација.
Покрај секое од овие едит полиња се наоѓаат и копчиња за дефинирање на однесувањето

на врската во правец на дадената локална оска.
Со кликот преку некое од нив се отвара паѓачко мени со следните опции:
+/- Во правец на дадената локална оска формирана е целосна врска по

поместувања/ротација без ограничување по интензитет. Ова е подразбирачко
однесување.
NL+ Во правец на дадената локална оска формирана е едносмерна врска по

поместувања/ротација но само во позитивниот смер на дадената локална оска.
NL- Во правец на дадената локална оска формирана е едносмерна врска по

поместувања/ротација но само во негативниот смер на дадената локална оска.
Со помош на оваа опција на врската може да и се зададе еласто-пластично

однесување. Со нејзин избор достапно станува и копчето со чие активирање се
отвара дијалог со следниот изглед:

287
Кога ќе се вклучат check box-овите “Граница на пластификација (>=0)” и “Граница

на пластификација (<=0)” стануваат достапни едит box-oвите кои се наоѓаат покрај
нив. Во нив се задаваат горната, односно долната гранична вредност на даденото
влијание. Ако се пречекорат зададените вредности доаѓа до пластификација. Копчето
“OK” е недостапно се додека не се зададе барем една граница на пластификација. Ако се
внесе само една граница на пластификација програмот ќе се однесува како да втората
граница е бесконечна.
За полесно снаоѓање на сликата во дијалогот шематски е прикажана врската и нејзиниот

локален координатен систем. Локалниот координатен систем на врската може
дополнително да се менува со помош на наредбата “Промена на Л.K.С.”.
Со избор на копчето “OK” се излегува од дијалогот, а на врската која се креира ќе и биде

придружен сетот на податоци кој во тој момент е селектиран во табелата. Со задавање на
првата, а потоа и на последната точка на врската завршува нејзиното креирање и таа се
поставува на цртежот.
Kрајна точка:
3.2 Оптоварување
Сите оптоварувања кои во програмот се задаваат со помош на наредбите од
паѓачкото мени “Оптоварување” му се придружуваат на тековниот случај на
оптоварување. Под случај на оптоварување се подразбира состојбата на моделот во кој во
еден момент дејствуваат произволен број на оптоварувања. На статусната линија во
долниот лев агол на екранот стално е испишана информацијата за редниот број и името
на тековниот случај на оптоварување. Бидејќи во праксата често се појавува потреба за
посебна пресметка на влијанијата од дејствувањето на различните случаи на
оптоварување (постојано, корисно исклучително итн.), затоа со програмот е овозможено
дефинирање на различните случаи на оптоварување. Од вака дефинираните основни
случаи на оптоварување покасно е можно да се прават произволни комбинации на
нивното истовремено дејствување.
За разлика од конструктивните елементи, нумеричките податоци за оптоварувањата не се

водат преку листата на сетовите, туку на секое нацртано оптоварување дирекно му се
придружува низа од потребни нумерички податоци. Бидејќи оптоварувањата во програмот
се памтат преку интензитетот и правецот на зададениот вектор на дејствување, затоа
ваквата организација на чување на податоците овозможува да во рамките на наредбите
за манипулација со елементите на цртежите (копирање, огледало, ротација итн.), покрај

288
положбата на дејствување на оптоварувањето се трансформира и самиот вектор кој ја

одредува насоката на дејствување на оптоварувањето.
Осното пресликување на зададеното оптоварување на левиот крај на рамот со помош на

наредбата “Огледало”, ги доведе до слика во огледало и самите вектори на дејствување
на оптоварувањето
За сите оптоварувања важи принципот на суперпозиција, односно истородните

оптоварувања можат меѓусебно да се поклопуваат, под услов да не им се поклопува
правецот на дејствување на векторот на оптоварувањето. Под истородни оптоварувања се
подразбираат: две површински, две линиски или пак две точкасти оптоварувања.
Со суперпозиција на две точкасти оптоварувања овозможено е

истовремено дејствување и на хоризонталната и на вертикалната сила во ист јазол
Во случај покрај положбата на зададените оптоварувања, да се поклопува и правецот на

векторот на нивното дејствување, нема да дојде до суперпозиција на оптоварувањата,
туку постоечкото оптоварување ќе биде заменето со новозададеното.

289
Задавањето на новото оптоварување преку постоечкото кое има

ист правец на векторот на дејствување доведе до промена на
постоечкото со ново зададеното оптоварување на тој дел.
Покрај стандардните оптоварувања, сили и моменти кои можат да дејствуваат на

површината долж зададената линија или пак во зададената точка на моделот, со
програмот можат да се анализираат и температурните влијанија во плочестите и гредните
елементи, влијанијата од подвижното оптоварување, поместувањето на потпорите и
влијанијата од преднапрегањето.
Напомена:
Површинските, линиските и точкестите оптоварувања, на цртежот се прикажуваат со
соодветни графички симболи во вид на стрелки. Големината на овие стрелки можете сами
да ја подесувате со помош на следните функциски копчиња.
“ F9 ” – Постојаниот клик на маусот на овој функциски копче доведува до зголемување

на стрелките со кои на цртежот е представено точкастото оптоварување.

на стрелките со кои на цртежот е представено линиското оптоварување.

на стрелките со кои на цртежот е представено површинското оптоварување.
Истовремениот притисок на копчето “Alt” и еден од горе наведените функциски копчиња

доведува до спротивен ефект, односно до намалување на стрелките за дадениот тип на
оптоварување.
Функцискиот копче “F12” е предвиден за поништување на предходно спроведените

скалирања и враќање во програмски дефинираната “дифолт” големина на стрелките.

290
3.2.1 Дефинирање на случаевите на оптоварување

Со изборот на наредбата “Случаи на оптоварување”, која се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Оптоварување” се отвара дијалог box со следниот изглед:
Основен изглед на дијалог box-от за дефинирање

на случаевите на оптоварување
Во прикажаната листа секој од дефинираните случаи на оптоварување е одреден со

својот реден број (колоната “N”) името (колоната “Име”) и индикаторот “” (колоната
“g”) кој укажува на тоа дали во зададениот случај на оптоварување ќе биде вклучена и
сопствената тежина или не.
Името на оптоварувањето се задава со едноставен клик на маусот на даденото поле и

внесување на саканото име од тастатура. Постојаниот клик на маусот на полето во
рамките на колоната “g” ќе доведе до наизменично поставување и отклонување на
индикаторот “ ”. Постоењето на индикаторот “” означува дека за дадениот случај на
оптоварување ќе биде внесена и сопствената тежина на моделот. Сопствената тежина на
плочите и ѕидовите се пресметува како производ од зададената волуменска тежина на
придружениот материјал и нејзината дебелина: g =  * d, додека за гредите се
пресметува од изразот g =  * A1 каде A1-е површината на попречниот пресек на
гредата. Ако за волуменската тежина на некој елемент се зададе вредноста нула,
сопствената тежина на тој елемент нема да биде пресметана без разлика на постоењето
на индикаторот “”.
Ako покажувачот на глувчето се постави над редниот број на некое оптоварување во

листата и се притисне десното копче ќе се отвори паѓачко мени со опција “Сеизмички
карактер на оптоварувањата”.

291
Со изборот на оваа опција на оптоварувањето му се задава “сеизмички карактер” што

значи дека пресметката за овој случај на оптоварување ќе се изврши со сеизмички модел.
Крај редните броеви на сите случаеви на оптоварување на кои им е вклучен сеизмички
карактер се поставува посебна слика како би се разликувале од останатите случаеви на
Слика која покажува дека на тоа корисно оптоварување

му е вклучен сеизмички карактер
Со помош на командното поле “ Додади” се врши уфрлување во листата на нов случај

на оптоварување со реден број кој е за еден поголем од дотогаш последниот во листата.
При додавањето на нов случај на оптоварување може да се искористи и можноста за
креирање на нов случај на оптоварување кое има сосема исти податоци како и некое од
претходно дефинираните. Имено, ако check box-от “Со копирање” го поставите во
вклучена состојба (во малиот квадрат треба да биде поставен симболот “”), тогаш ново
додадениот случај на оптоварување ќе има сосема исти податоци како и случајот на
оптоварување кој бил активен непосредно пред активирањето на командното поле
“Додади”. Покрај името и состојбата на параметарот “g” на ново додадениот случај на
оптоварување, на цртежот ќе му бидат придружени и сите оптоварувања кои се
дефинирани во рамките на претходно креираниот случај на оптоварување. Ваквата
можност на додавање на нови случаи на оптоварување со пресликување на постоечките
има примена кога со мали измени на постоечкиот случај на оптоварување можно е лесно
да се креираат нови. Во случај кога check box-от “Со копирање” е исклучен, командното
поле “Додади” ќе работи како и во останатите дијалог box-еви, односно ќе биде отворен
нов (празен) случај на оптоварување.

292
Командното поле “ Бриши” работи како и во останатите дијалог box-еви при што во
случај ако за бришење селектирате некој случај на оптоварување кој не е прикажан
(постоењето на маркерот “ ” во колоната “ ” означува дека дадениот случај на
цртежот има придружено и некои од оптоварувањата), програмот ќе издаде опомена:
Изборот на командното поле “Да” ќе доведе до бришење на селектираниот случај на

оптеретување при што и од цртежот ќе бидат отстранети сите оптоварувања кои
претходно му беа придружени, додека командното поле “Не” е предвидено за откажување
од бришењето.
Со помош на командните полиња “ Горе” и “ Долу” овозможена е промена на

редоследот на оптоварувањата во листата. Постапката се одвива така што прво се
кликнува во рамките на редот во кој се наоѓа оптоварувањето на кое е потребно да му се
промени положбата во листата, а потоа се активира и одговарачкото копче.
Изборот на активниот (тековен) случај на оптоварување се врши со едноставен клик на

маусот на било која позиција во лист box-от во рамките на тој ред. Тој ред станува
означен со посебна боја и на тој начин се означува кој случај на оптоварување е активен.
Со кликот на командното поле “OK” дијалог box-от го снемува од екранот, на статусната
линија се испишува редниот број и името на тековниот случај на оптоварување, а на
моделот (ако постојат) се исцртуваат оптоварувањата кои се придружени на дадениот
случај на оптоварување. Сите оптоварувања кои понатаму ќе се исцртуваат ќе бидат
придружени на поставениот тековен случај на оптоварување.
Промената на тековниот случај на оптоварување може да се врши и

од затвирената листа која се наоѓа во просторот предвиден за икони
Промената на тековниот случај на оптоварување преку оваа листа може да се врши

транспарентно, односно за време на извршување на другите наредби. Ако промената на
тековниот случај на оптоварување се врши во текот на процедурата на поставување на
некое од оптоварувањата, тогаш даденото оптоварување ќе биде придружено на случајот
на оптоварување кој бил тековен непосредно пред неговото поставување.

293
Во прикажаната листа која се отвара со кликот на маусот на стрелката од неговата десна

страна, покрај сите дефинирани случаи на оптоварување на прво место се наоѓа изразот
“0. Тотално оптоварување”.
Со поставување за тековен случај на “тотално оптоварување” на цртежот

ќе бидат прикажани сите оптоварувања кои се дефинирани на моделот
Кога за тековен случај е поставено тоталното оптоварување, нема да можете да

дефинирате нови оптоварувања бидејќи нема да се знае на кој случај на оптоварување
треба да бидат придружени. Улогата на поставување на тоталното оптоварување за
тековно е да се проконтролираат сите зададени податоци за оптоварувањето и
евентуално да се корегираат.
Промена на случаите на оптоварувања може да се изврши и со помош на икони, кои се во

tulbar-от поставени на десната страна од листата за избор на случаите на оптоварувања.
Икони за промена на случаите на оптоварувања
Со кликот на маусот преку овие икони се бира “следниот случај на оптоварување” –

случај на оптоварување кој во листата се наоѓа зад тековниот

294
Со кликот на маусот преку овие икони се бира “предходниот случај на оптоварување” –

случај на оптоварување кој во листата се наоѓа пред тековниот
Оваа опција најчесто се користи кога во модулот за обработка на резултати се врши

контрола на влијанијата по случаите на оптоварувања.
3.2.2 Дефинирање на комбинациите на оптоварувања

Ако креираниот модел сакате да го пресметате по теоријата на II-от ред, во
модулот за обработка на резултатите нема да можете да правите линеарни комбинации од
резултатите добиени за основните случаи на оптоварување кои се пресметани по
теоријата на II-от ред. Поради тоа и во овој модул е направена наредбата за дефинирање
на комбинациите на истовременото дејствување на основните случаи на оптоварувања. Во
случај да барате пресметка на моделот по теоријата на I-oт ред, сите евентуално
зададени комбинации во овој модул со пресметката ќе бидат игнорирани, односно
пресметката ќе биде спроведена само за зададените основни случаи на оптоварувања, а
дефинираните комбинации ќе бидат само пренесени во модулот за обработка на
резултатите од пресметката.
Со изборот на наредбата “Комбинации на оптоварувања” која се наоѓа во рамките на

паѓачкото мени “Оптоварување” се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на комбинациите на оптеретувања
Во левиот лист box се прикажани сите основни случаи на оптеретувања кои до моментот
на влез во дијалог box-от се креирани. Од ова произлегува заклучокот дека оваа наредба
треба да се активира откако ќе се дефинираат сите основни случаи на оптеретување.
Улогата на левиот лист box ќе биде објаснета малку покасно кога ќе го објаснуваме
начинот на автоматско креирање на можните комбинации, додека десниот лист box служи
и за поединечно дефинирање на комбинациите.
Поединечно дефинирање на комбинациите
Десниот лист box содржи онолку колони колку има зададено основни случаи на
оптоварување. Командното поле “ Додади” служи за додавање на нови комбинации во
листот и работи на истиот принцип како и останатите дијалог box-ови, додека со помош
на командното поле “ Бриши” е овозможено исфрлање од листата на селектираната

295
комбинација. Командните полиња “ Горе” и “ Долу” служат за промена на положбата

на моментно селектираната комбинација во листата.
Дел на дијалог box-от предвиден за поглед на креираните комбинации
Комбинацијата на истовремено дејствување на основните случаи на оптоварувања се

дефинира во рамките на еден ред и тоа така што во колоните покрај основните случаи на
оптоварувања кои влегуваат во комбинацијата, се задаваат и вредности на
мултипликаторот (мултипликаторот не може да се зададе единствено за случаевите на
оптоварување резервирани за конструирање на линиите на влијание, бидејќи тие не
можат да се вклучат ни во една комбинација ). Имено, во комбинацијата ќе влезат сите
основни оптоварувања за кои се зададени мултипликатори и тоа така што интензитетите
на сите оптоварувања во рамките на избраните основни случаи, ќе бидат помножени со
зададените мултипликатори.
Врз основа на зададените вредности на мултипликаторите, програмот сам го генерира

името на комбинацијата, но вие можете сами да го промените со едитирање на
поставената вредност во колоната “Име”.
Врз основа на зададените мултипликатори програмот

сам го генерира името на комбинацијата

296
Во случаи кога има голем број на основни случаи на оптоварувања, лист box-от ќе биде
тесен за истовремено да ги прикаже сите колони кои одговараат на сите зададени
основни случаи на оптоварувања. Тогаш со помош на хоризонталната scroll лента која се
наоѓа на дното од овој лист box можеме да го менуваме тековниот поглед на колоните во
хоризонтална смисла.
Автоматско дефинирање на комбинациите
Бидејќи во реалните случаи во праксата бројот на основните случаи на оптоварувања

може да биде многу голем, со самото тоа и бројот на сите потребни комбинации на
нивното истовремено дејствување може да биде таков да и за нивно поединечно
дефинирање треба многу време. За олеснување на работата, ја развивме постапката со
која мошне едноставно можат автоматски да се дефинираат сите потребни комбинации.
Во левиот лист box за секој од основните случаи на оптоварување, предвидени се и три

колони во кои се задаваат параметрите кои ќе го одредат понатамошниот тек на
автоматското дефинирање на комбинациите. Во колоната “Ст” (Статус), со кликот на
маусот во рамките на ској од редовите, наизменично се поставува и отклонува симболот
“”. Ако во колоната “Ст” е поставен симболот “” тоа значи дека даденото оптоварување
ќе влезе во сите комбинации кои автоматски ќе се креираат. Ако е полето празно тоа
значи дека даденото оптоварување ќе влезе само во одредена комбинација според
условите кои корисникот ќе му ги зададе. Статусот неама да можете да го менувате
единствено за случаи на оптоварувања резервирани за конструирање на линија на
влијание (за вакви оптоварувања цел ред на податоци ќе биде замрзнат, односно
неактивен за работа).
Во колоната “A.” (Aлтернативно) се дефинира карактерот на секој случај на

оптоварување. Имено, ако во оваа колона е поставен симболот “” тоа значи дека
даденото оптоварување е со алтернативен карактер и при генерирање на комбинациите
ќе се зема и со позитивен и со негативен знак. Бидејќи на овој начин се зголемува бројот
на можни комбинации, со програмот е воведено ограничување да за максимално 10
случаеви на оптоварување може да се зададе алтернативно дејствување.
Под овој лист box се испишува информацијата за вкупниот број на комбинации кои во тој
момент е можно да се креираат.
Со задавање на условот дека првиот случај треба да влезе во сите комбинации,

бројот на можните комбинации е смален од 31 на 16

297
Овој број на комбинации зависи од бројот на основните случаи на оптоварување и пред

поставувањето на било какви услови тој ќе биде многу голем, бидејќи произлегол од
простата комбинаторика секој со секого. Меѓутоа, бидејќи оптоварувањата кои се
користат при анализа на градежните конструкции имаат и одредена логична смисла,
односно одговараат и на одредени природни појави, затоа лесно може да се заклучи кои
оптоварувања може да дејствуваат истовремено, а кои не. Ако на пример, во еден случај
на оптоварување ги анализираме влијанијата од ветерот кој дејствува од лево на десно, а
во друг од десно на лево, јасно дека овие две оптоварувања не можат да делуваат
истовремено. Вакви примери има многу во праксата и тие понекогаш произлегуваат и од
самите стандарди за анализа на оптоварувањата.
Од се што е предходно кажано произлегува дека би било потребно да на секој од

основните случаи на оптоварување јасно му назначиме кои останати оптоварувања не
можат истовремено да дејствуваат со него и така да го смалиме бројот на можните
комбинации. Овие услови се поставуваат така што прво со кликот на маусот во рамките на
редот во кој се наоѓа случајот на оптоварување за кое сакаме да ги поставиме условите,
се поставува за моментно активен, а потоа се активира командното поле “Не комбинирај
со”.
Изглед на дијалог box-от за поставување

на условите при комбинирањето
За да воопшто се отвори вој дијалог box услов е за даденото оптоварување во рамките на

колоната “Ст” да не е поставен симболот“” кој означува дека даденото оптоварување
влегува во сите комбинации.
Во листата се прикажани сите основни случаи на оптоварување при што со зелениот

симбол “ ” од левата страна на листата се посебно маркирани оние случаи на кои во
колоната “Ст” е поставен симболот “”. Вака поставените симболи јасно укажуваат дека
тие оптоварувања влегуваат во сите комбинации па не можат да бидат опфатени од овие
услови. Со посебните услови за комбинирање нема да биде можно да се опфати ни
случајот на оптоварување за кој е отворен дијалог box-от за поставување на условите
(пред редот во кое е содржано ова оптоварување ќе стои стрелката “ ”), а исто така и
случајот на оптоварување резервиран за конструирање на линијата на влијание. За сите
останати оптоварувања (оптоварувањата кои не се маркирани од левата страна на
листата ни со еден од предходно опишаните симболи) можете да ги поставите условите,
односно можете да селектирате кои од нив не можат да делуваат истовремено со

298
оптоварувањето за кое се поставуваат условите. Со кликот на маусот преку

оптоварувањето во листата кое не може да делува истовремено со оптоварувањето за кое
се дефинира овој тип на податоци ќе биде поставен симболот “ ”. Деселектирањето на
претходно селектираниот случај на оптоварување се врши со поновен клик на маусот
преку неговото име, после што ќе биде отстранет симболот “ ”.
Симболот “ ” означува дека не може да се креира

комбинација на истовремено дејствување на третиот
и четвртиот случај на оптоварување.
Кога сте ги селектирале сите оптоварувања кои не можат да дејствуваат истовремено со

оптоварувањето за кое се поставуваат условите, активирајте го командното поле “OK”,
после што овој дијалог box ќе биде затворен а во основниот дијалог box на оваа наредба
ќе биде испишан новиот број на можни комбинации кој сега одговара на ново поставените
услови.
Врз основа на поставените услови за комбинирање

добиен е нов број на можни комбинации (12)

299
Често во пракса се случува да оптоварувањата кои секогаш дејствуваат истовремено се

анализираат во различни случаеви. За да се смали бројот на комбинации при
генерирањето овозможено е за секој случај на оптоварување да се дефинира со кои
оптоварувања дејствува истовремено, односно без кои оптоварувања не може да се најде
во комбинацијата. Овие услови се едносмерни што значи дека ако на оптоварувањето А
му се зададе секогаш да се комбинира со оптоварувањето B, оптоварувањето A не може
да се појави во комбинација без оптоварувањето B, но оптоварувањето B може да се
појави во комбинација без оптоварувањето A. Условите се поставуваат во рамките на
дијалог box-от кој се отвара со активирање на командното поле “Секогаш комбинирај
со”. Ќе напоменеме дека пред активирање на командното поле неопходно е да со кликот
на глувчето преку соодветниот ред во листата за тековен се постави случајот на
оптоварување за кој се задаваат условите.

на условите при комбинирањето
Во листата се прикажани сите основни случаеви на оптоварување при што тековниот

случај (случајот на оптоварување за кој се дефинираат условите) е обележан со стрелка
“ ”. Со клик на глувчето преку оптоварувањата во листата се прави избор на оние
оптоварувања кои дејствуваат истовремено со тековното и пред нивното име ќе биде
поставен соодветниот симбол “ ”. Со истиот симбол се обележани и оптоварувањата на
кои предходно им е зададено да влегуваат во сите комбинации, што значи да тековниот
случај не може да се најде во комбинација без овие оптоварувања. Деселектирање на
оптоварувањата се прави со поновен клик на глувчето што доведува до отстранување на
симболот, со тоа да не можат да се деселектираат оптоварувањата кои влегуваат во сите
комбинации.

300
Симболот “ ” укажува дека вториот случај на оптоварување

не може да се појави во комбинација без третиот
Со активирање на командното поле “OK” тековниот дијалог box се затвара, а во

основниот дијалог box на оваа наредба се испишува новиот број на можни комбинации кој
одговара на поставените услови.
Врз основа на поставените услови добиен е нов број на можни комбинации
Во колоната “ ” програмот го поставува симболот “ ” пред сите случаеви на

оптоварување за кои е зададено да тековниот случај не се комбинира со нив, односно
симболот “ ” пред сите оптоварувања без кои тековниот случај не може да се појави во
комбинација.

301
Поставениот симбол “ ” во колона “ ” укажува дека вториот

случај на оптоварување не може да се појави во комбинација без третиот
Можно е истовремено да се селектираат повеќе случаеви на оптоварување, за да на сите

им се додели критериумот за комбинирање “Секогаш комбинирај со”, односно “Не
комбинирај со”. Селектирањето се прави како и во сите други наредби со помош на
тастерите Shift и Ctrl од тастатура и со левото копче на глувчето.
Пред да барате од програмот според поставените услови за комбинирање да креира

автоматски комбинации, потребно е и да зададете соодветни мултипликатори во колоната
“Коеф.” (Коефициент). Програмот по дифолт на сите основни случаи на оптоварување за
вредноста на овие коефициенти ја усвојува вредноста “1.0” но секако дека е потребно за
секој од основните случаи на оптоварување да ја зададете вистинската вредност на
мултипликаторите со кое тоа ќе влезе во комбинација. Во случај да за некое од
оптоварувањата зададете вредност на мултипликаторот “0”, тоа ќе значи дека тоа не
влегува во ниедна комбинација без разлика дали сте го зеле во предвид или не со
условите во рамките на другите оптоварувања.
За самата постапка на автоматско креирање на сите можни комбинации потребно е да се

активира командното поле “Генерирање на комбинации” после што програмот
автоматски ќе го пополни десниот лист box со сите моментно можни комбинации,
почитувајќи ги притоа и сите предходно поставени услови. При вакво автоматско
креирање, програмот на секоја од комбинациите програмски ќе и одреди име во кое се
содржани редните броеви на сите основни случаи на оптоварување кои влегуваат во
дадената комбинација, како и интензитетот на зададените мултипликатори. Сите вака
креирани комбинации ќе бидат сосема рамноправни со поединечно креираните, односно
во рамките на секоја од нив ќе можете да извршите корекција на било кој од податоците.
Во случај да во десниот лист box веќе постојат предходно креирани комбинации,

програмот ќе издаде опомена и ќе бара да го одредите понатамошниот тек на оваа
наредба.

302
Изборот на командното поле “Промени” ќе доведе до промена на постоечките со ново

креираните комбинации, командното поле “Додади” ќе ги сочува старите комбинации и
на крај на листата ќе ги додаде ново креираните, додека командното поле “Откажи” ќе
означи одкажување од акцијата за автоматско креирање на комбинации.
Изглед на дијалог box-от со автоматски креирани комбинации
Копчето “ Бриши се” се користи за отстранување на сите комбинации на оптоварување

од листата.
Со активирање на копчето “Сортирање” се отвара паѓачко мени со опции за уредување и

сортирање на комбинациите:
Паѓачко мени со опции за уредување на комбинации
Сортирање по опаѓачки поредок – главни критериуми за сортирање на комбинациите

се бројот на случаеви на оптоварување кој се јавува во нив како и користените
коефициенти на сигурност. Со избор на оваа опција комбинациите во листата се редат од
најголема до најмала.

303
Сортирање по растечки поредок – со избор на оваа опција комбинациите во листата се

редат од најмала до најголема.
Отстранување на дупликати – kога некои комбинации на оптоварување се појавуваат

повеќе пати во листата со избор на оваа опција можат да се исфрлат сите дупликати.
Со помош на копчето “Увоз на комбинации од друг модел” во тековниот модел можат

да се уфрлат комбинации од било кој порано креиран модел. Со нејзино активирање се
отвара дијалог за избор на саканиот фајл:
После изборот на фајлот се отвара нов дијалог во кој се врши мапирање на основните
случаеви на оптоварување.

304
Прикажаната листа има толку редови колку што има основни случаеви на оптоварување
во избраниот фајл. Во левата колона се прикажани случаевите на оптоварување од
избраниот фајл, додека во десната колона се определува на кои случаеви на
оптоварување во тековниот фајл тие одговараат, односно кои случаеви на оптоварување
од тековниот фајл ќе го превземат нивното место во уфрлените комбинации. Со кликот на
глувчето на стрелката “ ” која се наоѓа на крајот на секој ред се отвара паѓачка листа и
од неа се избира случај на оптоварување од тековниот модел кој ќе го превземе местото
на дадениот случај на оптоварување од избраниот фајл.
Содржината на оваа листа е иста за секој ред. На прво место се наоѓа опцијата
“0. Ниту еден”, потоа сите случаеви на оптоварување кои постојат во тековниот модел.
Изборот на “0. Ниту еден ” означува дека ни еден случај на оптоварување од тековниот
фајл нема да го заземе местото на тој случај на оптоварување во вчитаната комбинација.
Изборот на некој од случаевите на оптоварување означува дека тој во вчитаната
комбинација ќе го завземе местото на дадениот случај на оптоварување, односно нему во
вчитаната комбинација ќе му биде доделен коефициентот на сигурност кој во избраниот
фајл стоеше покрај тој случај на оптоварување.
Ќе напоменеме дека еден случај на оптоварување од тековниот фајл може да му се

додели само на еден случај на оптоварување од избраниот фајл. Во спротивно програмот
ја прикажува следната порака.
Во долниот дел на дијалогот се прикажани сите комбинации на оптоварување кои се

наоѓаат во избраниот фајл, односно кои ќе бидат вчитани во тековниот модел.

305
Со избор на копчето “OK” програмот го затвара дијалогот за мапирање на случаевите на

оптоварување и со почитување на сите зададени параметри ги вчитува комбинациите на
оптоварување во тековниот модел.
Со активирање на копчето “Снимање на конфигурации во складишта” се снимаат сите

комбинации кои се наоѓаат во тековниот модел на посебно место во самиот фајл од кое
можат во било кој момент да бидат вчитани. Доколку во базата веќе постојат снимени
комбинации програмот ќе прикаже соодветна порака.
Со избор на копчето “OK” старите комбинации се бришат од базата и се снимаат оние кои
моментно постојат во листата.
Комбинациите се вчитуваат од базата со помош на копчето “Вчитување на комбинации

од складишта”. Ова копче е достапно само кога во базата постојат снимени
конфигурации, а со негово активирање се отвара дијалог за мапирање на случаевите на
Начинот на работа со овој дијалог е сосема ист како и при вчитување на комбинации од
друг модел.
Снимањето на конфигурации во базата се користи за да се зачуваат креираните

комбинации во моделите во кои е потребно да се направат некои измени кои ги
поништуваат.

306
3.2.3 Површинско оптоварување

Со активирањето на наредбата “Површинско оптоварување” се влегува во
стандардната процедура за исцртување на произволна полилинија која ќе ја
одреди контурата на површината на која дејствуваат оптоварувањата.
Прва точка на површинско оптоварување (Контура/Прав./кРуж./Офсет/<крАј>):
Ќе напоменеме дека при исцртувањето на полилинијата може да се зададе и закривена

(еволуирана) површина по која дејствуваат оптоварувањата. Тоа може да се постигне или
со избор на точки во прозорот “2Д поглед” кога во него е прикажан развиен облик на
некоја од кривите површини или ако пак со помош на подопцијата “Контура” ги
селектирате контурите на некоја од кривите површини на моделот.
После внесување на полилинијата која ги одредува контурите на рамната или кривата

површина, програмот автоматски ќе го отвори дијалог box-от за дефинирање на
нумеричките податоци за површинското оптоварување.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на нумеричките

податоци за површинското оптоварување
Интензитет на оптоварувањата
Нумеричките податоци за површинското оптоварување се одредени со интензитетот и

правецот на векторот на неговото дејствување. Бидејќи оптоварувањето во општ случај
не мора да биде рамномерно поделено туку произволно трапезно, затоа неговиот
интензитет се дефинира по пат на ординати во три неколинеарни точки од зададената
контура. Во горниот лев агол на дијалог box-от, во три edit box-еви во колоната “T” може
да се врши избор на точките од контурата, а во три edit box-a во колоната “q”, се
задаваат интензитетите на оптоварувањата во тие точки.

307
Делот резервиран за дефинирање на интензитетите во

трите неколинеарни точки од зададената контура
Со избор на иконата од tulbar-от кој е сместен крај ивицата на делот на дијалогот

предвиден за прикажување (види заглавие 2.4.4), 3Д приказот на целиот модел ќе биде
заменет со цртеж на зададената контура на која дејствува површинското оптоварување.
На цртежот сега јасно се гледа нумерацијата

на точките од зададената контура
После задавањето на интензитетот и трите произволно одбрани неколинеарни точки од
контурата, со избор на иконата одново на цртежот ќе добиете приказ на просторниот

модел на конструкцијата.

308
Од цртежот јасно се гледа зададената триаголна

промена на интензитетот на оптоварувањето
Во најчестите случаи во праксата кога е потребно да се зададе рамномерно поделено

оптоварување тогаш не морате да водите сметка за поставените податоци во колоната “T”,
туку е доволно само во првиот edit box во колоната “q” да ја зададете саканата вредност.
После тоа програмот автоматски и на останатите точки на контурата ќе им ја придружи
истата вредност.
Задавањето на вредностите во првиот edit box во колоната “q”

доведе до дефинирање на рамномерно поделеното оптоварување

309
Правец на дејствување на векторот на оптоварување
Податоците за правецот на дејствување на векторот на оптоварувањето ќе бидат достапни

за промена дури после задавањето на интензитетот на оптоварувањето. Зададениот
интензитет на оптоварувањето, програмот по “дифолт” го насочува во правец на
локалната Z оска, а со низата на податоци кои се наоѓаат во левиот дел на дијалог box-от
можете да му зададете сосема произволен правец на дејствување на векторот на
Дел на дијалог box-от резервиран за одредување на

правецот на векторот на дејствување на оптоварувањата
Начинот на кој ќе го зададете правецот на векторот на дејствување на оптоварувањето е

одреден со поставувањето на соодветниот прекинувач во вклучена состојба.
Локален координатен систем

Векторот на дејствување на оптоварувањето се поставува во правец на една од
локалните оски на зададената површина по која дејствува оптоварувањето. Кога
овој прекинувач е поставен во вклучена состојба, тогаш за промена се достапни и
трите прекинувачи “X”, “Y” и “Z” со кои се одредува во правецот на која локална
оска ќе биде насочен векторот на оптоварувањето. Локалниот координатен систем
на површинското оптоварување е сосема ист како и за другите површински елементи
во програмот, односно тој во целост одговара на локалниот координатен систем за
избор на точки во прозорот “2Д поглед” кога во него е прикажана дадената рамнина.
Значи, локалните X и Y оски на секоја од површините лежат во самата површина,
додека локалната Z оска е во правец на нормалата на рамната површина.
Глобален координатен систем

глобалните оски на целиот модел. Кога овој прекинувач е поставен во вклучена
состојба, тогаш за промена се достапни и трите прекинувачи “X”, “Y” и “Z”, со кои се
одредува во правецот на која глобална оска ќе биде насочен векторот на

310
Произволен вектор
Векторот на дејствување на оптоварувањето се поставува во правец на произволно
насочениот вектор. Со поставувањето на овој прекинувач во вклучена состојба
имате можност да го активирате командното поле “Вектор” и да со изборот на две
произволни точки од цртежот ја одредите насоката на дејствување на векторот на
оптоварувањето. Со активирањето на ова командно поле, програмот привремено ќе
го затвори дијалог box-от и од командната линија прво ќе бара да ја одредите
положбата на почетната, а потоа и на крајната точка на векторот на дејствување на
После изборот на втората точка, програмот ќе се врати во дијалог box-от за дефинирање

на нумеричките податоци на оптоварувањето и во edit box-евите “X=”, “Y=” и “Z=”, ќе ги
напише нормираните вредности на зададениот вектор.
Делот предвиден за испишување на вредностите

на нормираниот вектор на оптоварување
Прикажаните податоци за нормираниот вектор, не можат директно да се менуваат во

дијалог box-от, туку тие служат само како информација за зададениот правец на векторот
на оптоварувањето.
Wizard
Покрај сите предходно опишани можности програмот ја дава и можноста за лесно
дефинирање на оптоварувањето предизвикано од разни физички појави како што
се: снег, вода, притисок, итн. Оваа опција ќе има посебна примена во случај на
задавање на евалуирана или цилиндрична површина по која дејствува
оптоварувањето. Ако прекинувачот “Wizard” го поставите во вклучена состојба,
тогаш имате можност да со избор на командното поле “ ” отворите посебен дијалог
box за дефинирање на некои вообичаени оптоварувања.

311
Дијалог box за дефинирање на стандардни

оптоварувања на рамни површини
Процедурата на задавање на оптоварувањата е иста како и на евалуираните

површини, за што повеќе ќе биде кажано во следното заглавие. Единствената
разлика е во тоа што на рамните површини не може да се зададе оптоварување од
ветер. Типовите на оптоварувања кои можат да се дефинираат на рамните површини
се: тежина на конструкцијата, оптоварување од снег, притисок на гасот, притисок на
водата и притисок на земјата.
Оптоварување по систем на греди
Површинско оптоварување може да се зададе и на места каде не постојат плочи туку само
греди. Таквото оптоварување во моментот на пресметка се претвара во линиски или
концентрирани сили кои делуваат на гредата. Во моделот се снима и прикажува како било
кое друго површинско оптоварување, па како такво може лесно да се менува што не би
било случај кога би била извршена трајна конверзија на линиските или точкестите сили.
Главната намена на оваа опција е да се олесни внесот на оптоварувања кои делуваат на
гредите, а имаат површински карактер како што се на пример оптоварувањата од ветер,
снег, тежина на кровниот покривач.
Параметрите за дефинирање на ваквото површинско оптоварување стануваат достапни

кога ќе се вклучи check box-от “Оптоварувањето дејствува по системот на греди”.

312
Параметри за дефинирање на оптоварување

кое делува по систем на греди
Избор на греди – со помош на ова копче се излегува на цртеж и се врши избор на

гредите на кои делува површинското оптоварување.
Рамномерно распределни линиски сили – ако е избран овој прекинувач

оптоварувањето при пресметката се конвертира во линиски сили кои делуваат на
селектираните греди.
Концентрирани сили – кога ќе се избере овој прекинувач достапно станува и едит

полето “Густина на поделби”. Оптоварувањето во пресметката се конвертира во
концентрирани сили, а во ова едит поле се задава нивното меѓусебно растојание.
Напомена: Ова е посебен вид на ентитет бидејќи е директно зависен од положбата на

некои други ентитети (греди). Ваквата врска меѓу податоците не е цврста и при промена
на една или друга страна може да дојде до несогласување. Сите геометриски
манипулации со вака дефинираното површинско оптоварување или греди (копирање,
поместување, ротација, огледало...) можат да предизвикаат ситуација да податокот за
положбата на гредите на кои оптоварувањето се пренесува не се слагаат со моментната
положба на гредите во стварниот модел. Со командата за контрола на влезните податоци
може да се утврди постоење на овие несогласувања, а исто така и при придвижувањето
на пресметката кога контролата на влезните податоци се прави автоматски. Во тој случај
со командата за уредување (Едит) потребно е повторно да се дефинира збирот на греди
на кои оптоварувањето се пренесува.

313
Графичка контрола
Десниот дел на дијалог box-от е резервиран за контрола на внесените податоци за

површинското оптоварување.
Дел од дијалог box-от предвиден за графичка

контрола на зададените податоци
Конструкција - Ако овој прекинувач е поставен во исклучена состојба, тогаш на цртежот

ќе биде прикажано само оптоварувањето кое моментно се поставува, а ако е поставен во
вклучена состојба на цртежот ќе бидат прикажани и сите конструктивни елементи на
моделот.
Поставувањето на прекинувачот “Конструкција” во исклучена

состојба доведе до отклонување на конструкцијата од цртежот

314
Избор на погледот на цртежот се прави со помош на икони кои се наоѓаат во tulbar-от

сместен крај десната ивица на просторот предвиден за цртеж (види заглавие “2.4.4”).
Со акивирање на командното поле “OK” наредбата ќе биде завршена, а зададените

нумерички податоци ќе бидат придружени на нацртаната површина по која дејствуваат
оптоварувањата.
Графички симболи на цртежот
Во прозорот “3Д поглед” зададеното површинско оптоварување се прикажува во

вистинскиот изглед со правилната положба и насоката на стрелките. Бидејќи растојанието
на стрелките е одредено со растојанието во милиметри (види заглавие“3.5.1), затоа може
да се случи да исцртувањето на површинското оптоварување во прозорот “3Д поглед”
трае долго доколку тековниот размер е мал (види заглавие“3.5.2”), а површината по која
дејствува оптоварувањето голема. Во такви случаи е потребно или со помош на наредбата
“Параметри да го зголемите растојанието меѓу стрелките или пак со помош на наредбата
“Функционалност” го зголемите тековниот размер. Ќе напоменеме дека во процедурата
на селектирање, покрај контурата, можат да се селектираат и самите симболи на
стрелки..
Во прозорот “2Д поглед” површинското оптоварување секогаш се представува само со

шрафираната контура на зададената површина по која дејствува. Со поставувањето на
прекинувачот “Интензитет” во вклучена состојба во рамките на наредбата “Видливост”
имате можност да во прозорот “2Д поглед” визуелно го согледате зададениот интензитет
на површинското оптоварување.
Напомена:
Ако при задавањето на површинското оптоварување со помош на подопцијата “Контура”
од командната линија селектирате повеќе контури, тогаш во дијалог box-от ќе можете на
сите селектирани контури да им доделите само рамномерно поделено оптоварување.
3.2.3.1 Површинско оптоварување на еволуираните површини
Сите претходно изнесени објаснувања важат како за рамните така и за

еволуираните површини. Единствената разлика е во тоа дали нападните точки на
зададеното површинско оптоварување ќе дејствуваат по рамна или крива површина.
Меѓутоа, во случај на задавање на еволуираната површина по која дејствува
оптоварувањето, програмот нуди и опција за автоматско дефинирање на оптоварувањето
при поедините природни појави.

315
Прекинувачот “Визард” е предвиден за генерирање на

оптоварувањата на еволуираните површини
Прекинувачот “Визард” ќе биде активен само ако за површина по која дејствува

оптоварувањето сте задале или една со програмот предвидени криви површини или пак
цилиндрична површина. Исклучок е единствено спиралната крива површина за која
поради нејзината специфична геометрија не е можно автоматски да се генерираат
оптоварувањата при разни физички појави. Ако прекинувачот “Визард” го поставите во
вклучена состојба, тогаш имате можност со изборот на командното поле “ ”, да отворите
посебен дијалог box за дефинирање на некои вообичаени оптоварувања на кривата
површина.
Дијалог box за дефинирање на стандардните

оптоварувања на еволуираните површини

316
Во зависност од обликот на кривата површина и одбраниот тип на оптоварување,

програмот има можност сам да го изгенерира оптоварувањето на зададената крива
површина. Податоците за зададеното оптоварување се дефинираат секогаш во однос на
целата фигура на дадената крива површина, без разлика на тоа што зададената крива
површина по која дејствува оптоварувањето може да се наоѓа само на еден дел од целата
фигура.
Влезните податоци за даденото оптоварување се дефинираат во однос

на цела фигура на дадената крива површина, без разлика што
тоа евентуално ќе дејствува само на зададениот дел на површината.
Изборот на едно од со програмот предвидени оптоварувања се врши во левиот дел на

дијалог box-от со поставување во вклучена состојба на соодветниот прекинувач. Во
зависност од избраниот тип на површината, на сликата во десниот дел на дијалог box-от
се прикажува изгледот на целата крива површина и природата на одбраниот тип на
оптоварување. Обликот на кривата површина се прикажува шематски и секогаш има ист
облик без разлика на евентуално заротираната положба на зададената крива површина
во просторот. Со програмот се предвидени следните типови на оптоварувања:
Тежина на конструкцијата
Овој тип на оптоварување може да се зададе за: сфера, конус и свод. Оптоварувањето се
дефинира со задавање само на еден податок “g=”. Векторот дејствува во правец на
негативната глобална Z оска и има константна вредност во сите точки на зададената
површина. Ова оптоварување во целост одговара на зададеното оптоварување во
главниот дијалог box кога се задава рамномерно поделено оптоварување во правец на
глобалната Z оска.
Сфера Конус Свод

317
Снег
дефинира со задавање на само еден податок “s=”. Векторот дејствува во правец на
негативната глобална Z оска и во секоја точка на површината има различен интензитет,
кој се пресметува од зададената вредност на оптоварувањето по проекцијата и нагибот на
дадената точка на површината.
Притисок
дефинира со задавање на само еден податок “p=”. Векторот дејствува во правец на
нормалата на кривата површина и има константна вредност во сите точки на зададената
површина. Ова оптоварување во целост одговара на зададаното оптоварување во
главниот дијалог box, кога се задава рамномерно поделено оптоварување во правец на
локалната Z оска.
Вода
Притисокот на водата може да се зададе на: сфера, конус, свод и цилиндар. Ова
оптоварување условно го нарекуваме оптоварување од вода, но тоа секако може да се
примени и на било која друга течност. Оптоварувањето се дефинира со задавање на
податокот “h=” кој ја представува глобалната Z координата на која се наоѓа горното ниво
на течноста и податокот “=” кој представува волуменска тежина на течноста. Векторот на
оптоварување дејствува во правецот на нормалата на кривата површина и неговиот
интензитет е одреден со зададената волуменска тежина на течноста и висината на
водениот столб во разгледуваната точка.
Сфера Конус Свод Цилиндар

318
Ќе нагласиме дека нивото на течноста е одредено со податокот “h=”, кој ја представува

глобалната “Z” координата, па во случај нивото на течноста да е под дадената крива
површина, тогаш на неа нема да биде генерирано никакво оптоварување.
Бидејќи кривата површина не мора секогаш да стои нормално како на сликата, туку може
да има сосема произволна положба во просторот, затоа со помош на прекинувачот
“Дејствува од внатре” одредувате дали водата се наоѓа во внатрешноста или надвор од
“Дејствува од внатре” - OFF “Дејствува од внатре” - ON
Почва
Притисокот на почвата може да се зададе на: сфера, конус, свод и цилиндар.

Оптоварувањето од почвата се дефинира со задавање на податокот “h=”, кој ја
представува глобалната Z координата на која се наоѓа горната кота на тлото, податокот
“=” кој представува волуменска тежина на почвата и податокот “=” кој представува
агол на внатрешното триење на почвата. Векторот на оптоварувањето има своја радијална
и тангенцијална компонента кои се изразени во функција од горното ниво на почвата во
однос на разгледуваната точка, волуменската тежина на почвата и аголот на внатрешното
триење. Во случај, за аголот на внатрешното триење да се зададе вредност нула, тогаш ќе
постои само радијалната компонента, што во целост одговара на карактерот на предходно
опишаното оптоварување од вода.

319
Ќе нагласиме дека и нивото на почвата е одредено со податокот “h=”, кој ја представува

глобалната “Z” координата, па во случај нивото на почвата да е под дадената крива
површина, тогаш на неа нема да биде генерирано никакво оптоварување.
Улогата на прекинувачот “Дејствува од внатре” има сосема иста смисла како и кај
оптоварувањето од вода.
Врз основа на зададените влезни податоци (h, , ) програмот го генерира

оптоварувањето по Rankine-овата теорија за притисок на тлото:
p=h
Активен притисок на тлото – ако е избран овој прекинувач, “  ” се пресметува по

следната формула:
=tg2(/4 - /2)
Пасивен притисок на тлото – ако е избран овој прекинувач, “  ” се пресметува по

следната формула:
=tg2(/4 + /2)
Притисок на тлото во состојба на мирување - ако е избран овој прекинувач, “  ” се

пресметува по следната формула:
=1 - sin()
Ветер
Оптоварувањето од ветерот може да се зададе да делува на: сфера, конус, свод и

цилиндар. Бидејќи сите влезни податоци за дејствувањето на ветрот се задаваат во однос
на базната рамнина на целата фигура, затоа поради самата природа на дејство на
ветерот, изгенерираното оптоварување ќе одговара на реалната состојба, единствено во
случај кога базната рамнина на фигурата на која дејствува ветерот е хоризонтална. Во
сите останати случаи, програмот ќе го изгенерира оптоварувањето на основа на
зададените влезни податоци, но тоа секако нема да одговара на природата на
хоризонталното дејство на ветрот.
Векторот на изгенерираното оптоварување во секоја точка на површината е секогаш

нормален на неа, а одреден е со интензитетот на основното дејство на ветрот (“w=”),
аголот под кој дејствува ветерот во базната рамнина на кривата површина (“=”) и
коефициентите на обликот за дадената крива површина. Аголот под кој дејствува ветерот,
се задава во однос на проектираната положба на глобалната X оска во центарот на
базната рамнина и расте во насоката спротивна од стрелките на часовникот (овој агол не

320
се задава единствено за свод, со оглед дека програмски е усвоено ветерот секогаш да

дејствува нормално на правецот на простирање на сводот.
Коефициентите на обликот зависат од типот на кривата површина и секогаш се

дефинираат за цела фигура. Коефициентите на обликот се дефинирани со две функции.
Една, која ја опишува промената на оптоварувањето во базната рамнина на кривата
површина и втора, која ја одредува промената на оптоварувањето по висината на кривата
површина. Исклучок е кривата површина која во програмот ја нарекуваме“свод”, бидејќи
кај неа се дефинира само функцијата на промена на интензитетот на оптоварувањето на
ветерот по висина на сводот. Овие податоци се задаваат во листите во долниот дел на
дијалог box-от.
Листи во кои се дефинираат коефициентите на

обликот на дејствување на оптоварувањето
Работата со овие листи е идентична како и со останатите дијалог box-oви во програмот.

Имено, со помош на командните полиња “Додади” и “Бриши” се додава нов, односно се
отстранува моментно селектираниот ред на податоци. Во листите не можат да се бришат
единствено податоците за почетната и крајната положба на коефициентите на обликот.
Активирањето на командното поле “Ресет” ќе доведе до празнење на двете листи на
коефициенти на обликот, при што тие ќе ја содржат само почетната и крајната вредност.
Бидејќи листите со коефициентите на обликот зависат од прописите по кои се спроведува

пресметката, а можат да содржат и голем број на податоци, затоа имате можност да
креирате база на коефициентите на обликот и по потреба да ја користите во различните
модели.

321
Делот на дијалог box-от резервиран за работа со базата на

коефициентите на обликот, на дејствата на ветерот
Со активирање на командното поле “Сними” се отвара дијалог box во кој можете да

зададете произволно име под кое дадените листи на коефициентите на обликот ќе бидат
снимени во базата.
Затворената листа е предвидена за избор на некои од претходно снимените листи на

коефициентите на обликот, а командното поле “Бриши” за одстранување на моментно
активната листа на коефициенти на обликот од базата.
За сферата, конусот и цилиндарот, коефициентите на

обликот на дејствување на оптоварувањето во базната
рамнина се задаваат во таблица која ги содржи колоните:
“” и “x()”. Бидејќи проектираниот облик на овие криви
површини на базната рамнина е круг, затоа во колоната
“” во произволно одбраниот број на интервали се
задаваат вредностите на овој централен агол во опсег од
0 до 180, додека за другата половина на кругот се
подразбираат симетричните вредности. Во колоната “x ()”
за секоја положба на точката на кругот која е одредена со
вредноста на централниот агол “”, се задава ординатата
на оптоварувањето во радијална насока “x ()”. Вредноста
на аголот“=0” одговара на почетната положба која е
одредена со зададениот агол “” под кој дејствува
оптоварувањето од ветерот. Аголот “” расте во насока
спротивна од насоката на стрелките на часовникот и

322
секоја таблица мора да ја содржи барем почетната

вредност од 0 и крајната од 180.
Обликот на дејствувањето на оптоварувањето по висината

на сферата и сводот се дефинира во таблица која ги
содржи и колоните “” и “y()”. Бидејќи вертикалниот
пресек на овие криви површини е половина круг, затоа во
колоната“” во произволно одбраниот број на интервали
се задава вредноста на овој вертикален агол во опсег од 0
до 90 додека за преостанатиот дел од полукругот се
подразбираат симетричните вредности. Во колоната “y
()”, за секоја положба на точката од кругот која е
одредена со вредноста на вертикалниот агол “” се задава
ординатата на оптоварувањето во радијална насока.
За конусот и цилиндарот обликот на дејствување на

оптоварувањето по висината се задава во таблица која ги
содржи колоните “h“ и “y(h)”. Во колоната “h” во
произволно одбраниот број на интервали се задава
глобалната Z координата, а во колоната “y(h)”
интензитетот на оптоварувањето на дадената висинска
координата. Промената на коефициентот на обликот
помеѓу две соседни точки по висина е линеарна, а сите
ординати над првата и последната висина во листата се
константни. Значи, ако во оваа листа има само еден ред на
податоци, без разлика на зададената висинска глобална
координата интензитетот по висината на кривата
површина секогаш ќе биде константен.
Активирањето на командното поле “OK” ќе доведе до враќање на основниот дијалог box

за дефинирање на површинското оптоварување, а на сликата ќе се појави вистинскиот
облик на зададеното оптоварување.
Вистинскиот изглед на зададеното оптоварување

со помош на опцијата “Визард”

323
Густината на поставените стрелки на еволуираната површина зависи од густината на

помошната мрежа, која е придружена на дадената крива површина (види заглавие
“3.1.13.6”).
3.2.4 Линиско оптоварување

Со активирањето на наредбата “Линиско оптоварување” се влегува во
стандардната процедура за исцртување на произволна полилинија која ќе го
одреди местото на дејствување на линиските сили, односно моменти.
Прва точка на линиско оптоварување (Контура/Прав./кРуж./Офсет/<крАј>):
После внесувањето на полилинијата, програмот автоматски ќе го отвори дијалог box за

дефинирање на нумеричките податоци за линиското оптоварување.

податоци за линиското оптоварување
Во случај да зададената полилинија се состои од повеќе сегменти или пак со избор на

подопцијата “Контура” од командната линија да се селектирани повеќе сегменти од
полилинијата, зададените нумерички податоци во овој дијалог box ќе бидат заеднички за
сите сегменти на полилинијата.
Бидејќи со помошта на оваа наредба можат да се задаваат и линиските сили и линиските

моменти, затоа со поставувањето во вклучена состојба на еден од понудените
прекинувачи се врши избор кој тип на оптоварување се задава.

324
Со изборот на соодветниот прекинувач, внесените податоци

ќе представуваат или сили или моменти
Во случај да по иста линија истовремено дејствуваат и сили и моменти, тогаш ваквото

оптоварување мора да се зададе во два чекора. Прво се задава линиската сила, а со
поновно активирање на оваа наредба преку истата полилинија и линискиот момент.
Нумеричките податоци за интензитетот и правецот на дејствување на векторот на

оптоварувањето имаат исто значење и за силите и за моментите. Сите објаснувања што ќе
ги дадеме за силите важат и за моментите.
Интензитет на оптоварувањето
Нумеричките податоци за линиското оптоварување се одредени со интензитетот и

правецот на векторот на неговото дејствување. Бидејќи оптоварувањето во општ случај
може да биде произволно трапезно, затоа неговиот интензитет се дефинира со задавање
на вредноста на почетокот (“p1=”) и на крајот (“p2=”) на секој сегмент на зададената
полилинија.
Во најчестите случаи во праксата кога е потребно да се зададе рамномерно поделено

оптоварување, тогаш е доволно само во првиот edit box “p1=” да се зададе саканата
вредност, а програмот автоматски истата вредност ќе ја постави и во edit box-от “p2=”.
Правецот на дејствување на векторот на оптоварувањето
Податоците за правецот на дејствувањето на векторот на оптоварувањето ќе бидат

достапни за промена дури после задавањето на интензитетот на оптоварувањето.
Зададениот интензитет на оптоварувањето програмот по “дифолт” го насочува во правец
на глобалната Z оска, а со низата на податоци која се наоѓа во левиот дел на дијалог box-
от можете да зададете потполно произволен правец на дејствување на векторот на

325
Делот на дијалог box-от резервиран за одредување на правецот

на векторот на дејствување на оптоварувањето
Начинот на кој ќе го зададете правецот на векторот на дејствување на оптоварувањето

одреден е со поставувањето на соодветниот прекинувач во вклучена состојба.
Локален координатен систем

Векторот на дејствување на оптоварувањето се поставува во правецот на една од
локалните оски на зададената линија, по која дејствува оптоварувањето. Овој
прекинувач ќе биде достапен само во случај кога сите зададени сегменти на
полилинијата припаѓаат во рамнината која е прикажана во прозорот “2Д поглед”,
непосредно пред влегувањето во овој дијалог box. Кога овој прекинувач е поставен
во вклучена состојба, тогаш за промена се достапни и трите прекинувачи “X”, “Y” и
“Z” со кои се одредува во правецот на која локална оска ќе биде насочен векторот
на оптоварувањето. Нацртаниот сегмент на полилинијата со кој е одредена
положбата на дејствување на оптоварувањето ја представува локалната “X” оска.
Локалната “Y” оска е нормална на локалната “X” оска, така што заедно со неа
формираат рамнина која одговара на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”, а
локалната “Z” оска е во правец на нормалата на рамнината на погледот во прозорот
“2Д поглед”. Во случај да е зададен лачен сегмент на полилинијата, тогаш локалната
“X” оска ќе ја представува тангенцијалната, а локалната “Y” оска радијалната
компонента на оптоварувањето по лакот.
Глобален координатен систем

глобалните оски на целиот модел. Кога овој прекинувач е поставен во вклучена
состојба, тогаш за промена се достапни и трите прекинувачи “X”, “Y” и “Z” со кои се
одредува во правецот на која глобална оска ќе биде насочен векторот на
Произволен вектор
Векторот на дејствување на оптоварувањето се поставува во правецот на
произволно насочениот вектор. Со поставувањето на овој прекинувач во вклучена
состојба имате можност да го активирате командното поле “Вектор” и да со изборот
на две произволни точки од цртежот ја одредите насоката на дејствување на
векторот на оптоварувањето. Со активирање на ова командно поле, програмот
привремено ќе го затвори дијалог box-от и од командната линија ќе бара да ја

326
одредите прво положбата на почетната, а потоа и на крајната точка на векторот на

дејствување на оптоварувањето.
После изборот на втората точка, програмот ќе се врати во дијалог box-от за дефинирање

на нумеричките податоци за оптоварувањето и во edit box-евите “X=”, “Y=” и “Z=” ќе ги
испише нормираните вредности на зададениот вектор.
Делот предвиден за испишување на вредностите

на нормираниот вектор на оптоварување
Прикажаните податоци за нормираниот вектор не можат директно да се менуваат во

дијалог box-от, туку служат само како информација за зададениот правец на векторот на
√ По проекција
Овој check box ќе биде достапен само ако е избрано да оптоварувањето дејствува во
правец на некоја глобална оска или произволен вектор. Со негово поставување во
вклучена состојба на линиските сили им се задава да дејствуваат по проекциите на
сегментите на нацртаната полилинија на правецот кој зафаќа прав агол со правецот
на дејствување на векторот на оптоварување.

327
Ова е само графичко представување на положбата на оптоварувањето како би се олеснил

внесот на специфичните оптоварувања како што е на пример снегот. Програмот при
пресметката ги проектира линиските сили на сегментите на полилинијата и го пресметува
потребниот интензитет за секој од нив. Без оваа опција интензитетот би морал “рачно” да
се пресметува за секој сегмент, а потоа и да се внесе како посебно оптоварување за секој
од нив.
Десниот дел на дијалог box-от е резервиран за контрола на внесените податоци за

линиското оптоварување. Се што е предходно кажано за графичката контрола на
површинското оптоварување важи и овде, со тоа што улогата на иконата е поинаква.
Имено со нејзин избор на цртежот се добива моментната содржина на прозорецот “2Д
поглед” непосредно пред отварањето на овој дијалог box.
Со избор на иконата , на цртежот се добива моментната

содржина во прозорецот “2Д поглед”

328
Оваа опција е многу корисна за контрола на внесеното оптоварување кога тоа припаѓа на
рамнината на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”.
Со активирање на командното поле “OK” наредбата ќе биде завршена, а зададените

нумерички податоци ќе бидат придружени на сите нацртани сегменти на полилинијата.
Во прозорот “3Д поглед” зададеното линиско оптоварување секогаш се прикажува во

својот реален изглед со правата положба и насока на стрелките, додека во прозорот “2Д
поглед” можат да настанат два случаи. Ако векторот на зададеното оптоварување
припаѓа на рамнината на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”, тогаш тоа ќе биде
прикажано со стрелки, а ако не припаѓа, тогаш тоа ќе биде представено само со линијата
по која дејствува зададеното оптоварување.
Оптоварувањето припаѓа на рамнината на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”
Оптоварувањето не припаѓа на рамнината на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”
Напомена:
Ќе напоменеме дека во процедурата на селектирање, покрај линијата по која дејствува
оптоварувањето можно е да се селектираат и самите симболи, стрелките.

329
3.2.5 Точкасто оптоварување

Со активирањето на наредбата “Точкасто оптоварување” се влегува во
стандардната процедура за избор на точки од цртежот кои ќе го одредат
местото на дејствување на концентрираните сили, односно моменти.
Точкасто оптоварување (Избор / Деселектирање / <крАј>):
После изборот на сите точки во кои дејствуваат концентрираните сили, односно моменти
со ист интензитет и правец на дејствување, програмот автоматски ќе отвори дијалог box
за дефинирање на нумеричките податоци за точкастото оптоварување.

податоци за точкастото оптоварување
Интензитет на оптоварувањето
Со избор на еден од понудените прекинувачи се определува типот на оптоварување кое

се задава:
Прекинувачи за избор на типот на оптоварување

330
Сила – се задаваат концентрирани сили
Moмент – се задаваат моменти
Сила и момент – се задаваат и сили и моменти. Точкастото оптоварување може да

содржи истовремено три компоненти на концентрираната сила и три компоненти на
моментот. Овие компоненти дејствуваат во правец на оските на глобалниот координатен
систем.
Едит поле во кое се задаваат компонентите

на концентрираната сила и моментот
Приказ без симболи – Кога овој check box е исклучен во моделот секоја компонента на
оптоварување се прикажува со помош на соодветен симбол кој укажува на правецот на
нејзиното дејствување. Покрај секој од овие симболи се испишува и интензитетот на
дадената компонента. Ако е исклучен check box-от во точката на дејствување на
оптоварувањето се исцртува обоено кругче а покрај него се испишуваат интензитетите на
компонентите на оптоварувањето еден под друг
Приказ во вид на резултанта – Кога овој check box е вклучен во моделот се прикажува
резултантата на сите зададени компоненти на концентрираната сила и резултантата на
сите зададени компоненти на моментот. Во спротивно се прикажува секоја компонента
посебно.
Правец на дејствување на векторот на оптоварување
Доколку се избрани опциите “Сила” или “Moмент” се што е кажано во предходното

заглавие за линиските оптоварувања важи и овде, со тоа што во овој случај
оптоварувањето не дејствува долж зададената линија него на местата на одбраните точки
од моделот. Ако е избрана опцијата “Сила и Момент” правецот на дејствување на векторот
на оптоварување е определен со зададените компоненти на концентрираната сила,
односно момент.
Во прозорот “3Д поглед” зададеното точкасто оптоварување секогаш се прикажува во

реалниот изглед, со правата положба и насока на стрелките, додека во прозорот “2Д
поглед” можат да настапат два случаи. Ако векторот на зададеното оптоварување

331
припаѓа на рамнината на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”, тогаш тоа ќе биде
прикажано со стрелки, а ако не припаѓа, тогаш тоа ќе биде представено само со мал круг
кој го одредува местото на дејствувањето на оптоварувањето. За концентрираниот момент
постои и трет спецјален случај кога векторот на моментот е во правец на нормалата на
моментната рамнина на погледот. Тогаш тој се прикажува со графички симбол со лачен
облик кој јасно укажува на насоката на ротацијата.
Симболот на концентрираната сила кога векторот на оптоварувањето е во

Симболот на концентрираната сила кога векторот на оптоварувањето е надвор од

Симбол на концентрираниот момент кога векторот на оптоварувањето е во

Симбол на концентрираниот момент кога векторот на оптоварувањето е нормален

на рамнината на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”.
Симбол на концентрираниот момент кога векторот на оптоварувањето е надвор

од рамнината на тековниот поглед на прозорот “2Д поглед”.
Напомена:
Ќе напоменеме дека во процедурата на селектирање, покрај точката во која дејствува
оптоварувањето, можат да се селектираат и самите симболи, стрелките.
3.2.6 Поместување на потпорите

Со помош на наредбата “Поместување на потпори” како оптоварување може
да се зададе поместувањето на било која од поставените точкасти потпори на моделот.
Командната линија го добива својот стандарден облик за селектирање:
<0сел.> Поместување на потпори – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
Сега се очекува селектирање на сите точкасти потпори на кои ќе им биде придружено

исто поместување, односно ротација. После завршената селекција изборот на подопцијата
“крАј” од командната линија, ќе го отвори дијалог box-от со следниот изглед.

податоци за поместувањето на потпорите

332
Поместувањето и ротацијата се задаваат во правецот на локалните оски на дадената

точкаста потпора и можат да се зададат само во правецот на спреченото поместување,
односно ротација. Со програмот се предвидени следните поместувања и ротации:
u1 – Поместување на потпората во правец на нејзината локална оска 1

1 – Ротација на потпората околу нејзината локална оска 1
Бидејќи поместувањата на потпорите се задаваат во правец на локалните оски на

точкастата потпора, затоа дополнителната промена на ориентацијата на локалниот
координатен систем на точкастата потпора ќе доведе и до промена на правецот на
претходно зададеното поместување, односно ротација.
Во случај поместувањето на потпората да се зададе во правец на неспреченото

поместување, односно ротација, програмот нема веднаш да реагира, но непосредно пред
пресметката, во рамките на контролата на внесените податоци, вака зададеното
поместување на потпората ќе го детектира како грешка во влезните податоци.
Во прозорот “3Д поглед” зададеното поместување на потпората секогаш се прикажува со

помошта на стрелки, кои укажуваат на точниот правец на зададеното поместување,
односно ротација, додека во прозорот “2Д поглед” можат да настапат два случаја.
Во случај да сите зададени поместувања, односно ротации за дадената точкаста потпора

се наоѓаат во рамнината на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”, тогаш тие се
прикажуваат со помош на стрелки, а ако барем едно зададено поместување или ротација
не припаѓаат на дадената рамнина, тогаш тоа се представува со едноставен графички
симбол во облик на ромб.
Симбол на зададеното поместување на потпората кога неговиот вектор се наоѓа

во рамнината на тековниот поглед во прозорот “2Д поглед”.
Симбол на зададената ротација на потпората кога нејзиниот вектор се наоѓа во

Симбол на зададеното поместување на потпората кога барем едно зададено

оптоварување или ротација не се наоѓа во рамнината на тековниот поглед во
Напомена:
Ќе напоменеме дека во процедурата на селектирање, можно е да се селектираат и самите
симболи , стрелки.
3.2.7 Температурни влијанија во плочата

Со помош на оваа наредба, на тековниот случај на оптоварување можат да му
се придружат и температурните влијанија во плочата, односно ѕидот. После активирањето
на оваа наредба, командната линија го добива својот стандарден облик за исцртување на
произволна полилинија која ќе ја одреди контурата на површината по која дејствуваат
температурните влијанија во плочата, односно ѕидот.

333
Прва точка на температурни влијанија во плоча (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет /

<крАј>):
После внесувањето на полилинијата која ја одредува контурата на површината по која

дејствуваат температурните влијанија, програмот автоматски ќе отвори дијалог box, за
дефинирање на нумеричките податоци.

податоци за температурните влијанија во плочата, односно ѕидот
Температурните влијанија се одредени со два параметра кои го имаат следното значење:
to- големината на овој параметар ја одредува температурната промена, односно

влијанијата од загревањето во средната рамнина на плочата.
dt- со задавањето на оваа вредност се одредува температурната разлика на горната и

долната страна на плочата (позитивната вредност означува дека е поголема
температурата на долната ивица на плочата)
При задавањето на температурните влијанија во плочата, односно ѕидот, секако дека е

важно да параметарот “t” во рамките на материјалот кој е придружен на дадената плоча
односно ѕид има вистинска вредност.
Напомена:
При задавањето на контурата на површината по која дејствуваат температурните
влијанија нема да има никакво ограничување. Меѓутоа, контролата на внесените
податоци која автоматски се спроведува пред генерирањето на мрежата на конечни
елементи, односно пресметката, ќе издаде грешка доколку зададената контура не се
наоѓа со целиот свој габарит во внатрешноста на плочата, односно ѕидот (види заглавие
“3.3.5”).
3.2.8 Температурни влијанија во гредата

Со помош на наредбата “Температурни влијанија во греда”, како
оптоварување можат да се зададат температурните влијанија во било која од поставените
греди во моделот. Командната линија го добива својот стандарден облик за селектирање:
<0сел.>Температурни влијанија во греда – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон /

пРесек / еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
Сега се очекува да ги селектирате сите греди на кои ќе бидат придружени исти

температирни влијанија. После завршената селекција изборот на подопцијата “крАј” од
командната линија, ќе отвори дијалог box со следниот изглед.

334
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на нумеричките податоци

за температурните влијанија во гредите
Значењето на понудените параметри е подполно исто како и кај температурните влијанија

во плочата, со тоа што овде е можно да се зададе температурна промена во правец на
двете попречни локални оски на гредата.
to- големината на овој параметар ја одредува температурната промена, односно

влијанијата од загревањата долж тежишната оска на гредата
dt2- со задавање на оваа вредност се одредува температурната разлика на страните на

попречниот пресек на гредата во правец на нејзината локална оска 2
dt3- со задавање на оваа вредност се одредува температурната разлика на страните на

попречниот пресек на гредата во правец на нејзината локална оска 3
За точна анализа на влијанијата при температурните влијанија, покрај точно зададен

податок “t” на ниво на материјалот кој и е придружен на гредата, неопходно е да и
димензиите на гредите бидат точно зададени, со оглед дека тие се користат при
пресметката на температурните промени.
Напомена:
Во случај да накнадно ја вртите гредата, во која сте задале да дејствуваат температурни
влијанија, програмот нема да реагира. Меѓутоа, контролата на внесените податоци која
автоматски се врши пред генерирањето на мрежата на конечни елементи, односно пред
пресметката, ќе ја издаде грешката доколку зададените температурни влијанија, не
делуваат со целиот свој габарит долж некоја од гредите. (види заглавие “3.3.5”).
3.2.9 Аксијално напрегање

Наредбата “Аксијално напрегање” се наоѓа во рамките на паѓачкото
мени“Оптоварување” и со нејзина помош на селектираните греди може да им
се зададе аксијална сила на притисок или затегнување. Аналогија за овој вид
на оптоварување е задавањето на температурната промена во оската на
стапот. Интензитетот на силата која се задава се однесува на
недеформираниот стап. Покрај деформациите на моделот (раздвојување или
раздалечување на јазлите во кои стапот е врзан за конструкцијата) како
резултирачка вредност на аксијалната сила во тој стап ќе се добие некоја
друга вредност. Со активирање на наредбата се влегува во процедура на
селектирање на гредата:
<0 сел.> Аксијално напрегање – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Ако се селектирани греди кои имаат различен број на пресеци, програмот некои од нив ќе
ги исфрли од селекцијата (ќе останат селектираните греди со најмал број на пресеци) со
соодветно известување:

335
Кога сите селектирани греди имаат ист попречен пресек се отвара дијалог box со
Дијалог box во кој се задава аксијалното напрегање
Во десниот дел на дијалогот е прикажан изгледот на попречниот пресек на селектираните

греди, додека во левиот се наоѓа листа која има онолку редови колку што има самостојни
делови во рамките на дадениот попречен пресек. За секој од нив се испишува опис и
материјал, додека во колоната “Сила” се задава саканото аксијално напрегање.
Ако селектираните греди немаат ист попречен пресек десниот дел на дијалог box-от ќе
биде празен, а наместо описот на пресекот ќе пишува “Различни пресеци”.
Изглед на дијалог box-от кога селектираните греди

се со различен попречен пресек
Наредбата “Аксијално напргање” има посебна примена кај елементите на

конструкцијата кои ги нарекуваме затеги. Примената на оваа наредба ќе ја прикажеме на
едноставен пример на поставување на затега со зададена сила (5kN) на крајот на
конзолата. Моделот се формира како и во реалноста – прво физички се нанесува силата
на крајот на конзолата (фаза I), a потоа крајот на конзолата се закачува за затегата која
е затегната со задавање на аксијално напрегање (фаза II).

336
Модел во фаза I
Модел во фаза II
После пресметката во фазата II ќе ја добиеме зададената сила во затегата и соодветната

сила во конзолата.
Дијаграм на пресечните сили N1 во фаза II

337
Дијаграм на пресечните сили M3 во фаза II
Затегите кои дополнително би се додавале исто така би се задавале низ две фази – фаза
во која на моделот се нанесуваат концентрирани сили и фаза во која наместо
концентрираните сили се поставува затега со внесено аксијално напрегање. Значи ако на
моделот имаме две затеги кои не се затегнуваат истовремено, тогаш би морале да имаме
четири фази. Останатите оптоварувања се нанесуваат на конструкцијата во
понатамошните фази.
3.2.10 Подвижно оптоварување

После активирањето на наредбата “Подвижно оптоварување” се влегува во
стандардната процедура за исцртување на полилинија која ќе ја одреди патеката по која
се движи подвижното оптоварување.
Прва точка на подвижно оптоварување (Контура/Прав./кРуж./Офсет/<крАј>:
После дефинирањето на полилинијата која ја одредува патеката на подвижното

оптоварување, програмот автоматски ќе отвори дијалог box за дефинирање на
нумеричките податоци за подвижното оптоварување.

податоци за подвижното оптоварување

338
На зададената патека на подвижното оптоварување и се придружуваат нумерички

податоци, кои ја одредуваат шемата на оптоварувањето и чекорот на поместување на
оптоварувањето долж зададената патека. Податокот за чекорот на поместување на
шемата на оптоварувањето се задава во edit box-от “Чекор на подвижно
оптоварување” и тој практично ги одредува сите можни положби на шемата на
подвижното оптоварување долж зададената патека. Ќе напоменеме дека на лачните
делови на зададената патека на движење на оптоварувањето, овој чекор ќе ја
представува должината на лакот, а во секоја од тие положби оптоварувањето ќе ја менува
својата положба во зависност од нагибот на тангентата во дадената точка на лакот.
Шемата на подвжното оптоварување може да се состои од: концентрирани сили,

концентрирани моменти, линиски сили, линиски моменти и површински оптоварувања.
Овие податоци се задаваат во левиот дел на дијалог box-от во соодветни картотеки.
Начинот на работа со дијалог box-евите во кои се користат картотеки можете да го видете
во заглавието “2.4.4”.
Концентрирани сили
Кликот на маусот преку името на картотеката “Концентрирани сили”

доведе до поглед на содржината на тој дел од дијалог box-от
Податоците за точкестите оптоварувања се задаваат во рамките на прикажаните табели,

при што податоците во секој од редовите одговараат на една концентрирана сила.
Положбата и интензитетот на концентрираната сила се одредени со зададените нумерички
податоци во соодветните колони:
P- интензитет на силата
X1 - координата на точката во која дејствува концентрираната сила во правец на

локалната оска“1”, на трасата по која се движи подвижното оптоварување.
Y1 - координата на точката во која дејствува концентрираната сила во правец на

локалната оска “3”, на трасата по која се движи подвижното оптоварување.
Координатите кои ја одредуваат положбата на силата се задаваат во однос на

референтната точка. Овде под референтна точка ги подразбираме сите зададени положби
во кои може да се најде зададената шема на подвижното оптпварување.
Конвенцијата за локалниот координатен систем на трасата по која се движи подвижното

оптоварување е сосема иста како и кај гредите (види заглавие “3.1.4.”). Локалниот
координатен систем на трасата по која се движи подвижното оптоварување, може

339
дополнително да се промени со помош на наредбата “Промена на Л.К.С.” (види

заглавие“3.3.2”)
Улогата на командните полиња “ Додади” и “ Бриши” е иста како и во другите

дијалог box-ови, односно со помош на нив се додава нов ред на податоци, односно се
бриши моментно селектираниот.
Програмот по “дифолт” зададената сила ја насочува во правецот на глобалната Z оска на

целиот модел. Под оваа таблица се и трите edit box-a “X=”, “Y=” и “Z=” кои ја
испишуваат вредноста на нормираниот вектор на силата за тековниот ред на податоци, па
правецот на дејствување на векторот можете да го зададете или со дирекна промена на
овие вредности во edit box-овите или пак со активирање на командното поле “Вектор”.
Со неговото активирање, програмот привремено ќе го затвори дијалог box-от и од
командната линија ќе бара, прво да ја одредите положбата на почетната, а потоа и
крајната точка на векторот на дејствување на концентрираната сила.
После изборот на втората точка, програмот ќе се врати во дијалог box-от и во edit box-
овите “X=”, “Y=” и “Z=” ќе ги испише нормираните вредности на зададениот вектор. Ќе
нагласиме дека во овие edit box-ови се прикажуваат нормираните вредности на векторот
за силата чии податоци се прикажани во моментно активниот ред. Значи во општ случај
секоја од силите може да има поинаков правец на дејствување на векторот на
Концентрирани моменти
Кликот на глувчето преку името на картотеката “Концентрирани моменти”,

доведе до прикажување на содржината на тој дел од дијалогот
Податоците за концентрираниот момент се задаваат во рамките на прикажаната табела

при што податоците во секој од редовите одговараат на еден концентриран момент.
Положбата и интензитетот на концентрираниот момент е одредена со зададените
нумерички податоци во соодветни колони:
Mx - Интензитет на компонентата на концентрираниот момент која дејствува во правец на

глобалната X оска.

340
My - Интензитет на компонентата на концентрираниот момент која дејствува во правец на

глобалната Y оска.
Mz - Интензитет на компонентата на концентрираниот момент која дејствува во правец на

глобалната Z оска.
X1 - координата на точката во која дејствува концентрираниот момент во правец на

локалната оска “1” на трасата по која се движи подвижното оптоварување.
Y1 - координата на точката во која дејствува концентрираниот момент во правец на

локалната оска “3” на трасата по која се движи подвижното оптоварување.
Улогата на копчињата “ Додади” и “ Бриши” е иста како и во другите дијалог box-

ови односно со помош на нив се додава нов ред на податоци, односно се брише моментно
селектираниот.
Линиски сили
Кликот на маусот преку името на картотеката “Линиски сили”

Со програмот е предвидено задавање само на рамномерно поделено оптоварување кое

делува по прав сегмент. Податоците за линиското оптоварување се задаваат во табела
која ги содржи овие колони:
p- интензитет на линиското рамномерно поделено оптоварување
X1 - координата на почетната точка на линијата по која дејствува рамномерно

поделеното линиско оптоварување, во правецот на локалната оска “1”на трасата по
која се движи подвижното оптоварување.
Y1 - координата на почетната точка на линијата по која дејствува рамномерно

поделеното линиско оптоварување, во правец на локалната оска “3” на трасата по
која се движи подвижното оптоварување.
X2 - координата на крајната точка на линијата по која дејствува еднаквоподеленото

линиско оптоварување, во правец на локалната оска “1”на трасата по која се движи
подвижното оптоварување.

341
Y2 - координата на крајната точка на линијата по која дејствува еднаквоподеленото

линиско оптоварување, во правец на локалната оска “3” на трасата по која се движи
Се што е предходно кажано за локалниот координатен систем на трасата по која се движи

подвижното оптоварување и за правецот на векторот на дејствување на точкастото
оптоварување важи и овде. Значи, програмот по “дифолт” го насочува векторот на
дејствување на линиското оптоварување во правец на негативната глобална Z оска на
целиот модел, со тоа што за секое линиско оптоварување зададено во табелата, можете
дополнително да го промените овој податок.
Линиски моменти
Кликот на глувчето преку името на картотеката “Линиски моменти”,

доведе до прикажување на содржината на тој дел од дијалогот
Со програмот е предвидено задавање само на подеднакво поделен линиски момент кој

дејствува по прав сегмент. Податоците за линискиот момент се задаваат во табела која ги
содржи следните колони:
m- интензитет на линискиот подеднакво поделен момент.
X1 - координата на почетната точка на линијата по која дејствува подеднакво поделениот

линиски момент во правец на локалната оска “1” на трасата по која се движи
Y1 - координата на почетната точка на линијата по која дејствува подеднакво поделениот

X2 - координата на крајната точка на линијата по која дејствува подеднакво поделениот

Y2 - координата на крајната точка на линијата по која дејствува подеднакво поделениот

Може да се зададе само моментот околу линијата по која дејствува, односно линијата која
е дефинирана со податоците во колоните X1, Y1, X2 i Y2.

342
Површински оптоварувања
Кликот на маусот преку името на картотеката “Површински оптоварувања”

Со програмот е предвидено само задавање на рамномерно поделено оптоварување кое

дејствува по правоаголна површина. Податоците за површинското оптоварување се
задаваат во табела која ги содржи следните колони:
q- Интензитет на површинското рамномерно поделено оптоварување
X1 - координата на почетната точка на дијагоналата на површината по која дејствува

површинското оптоварување, во правец на локалната оска “1” на трасата по која се
движи подвижното оптоварување.
Y1 - координата на почетната точка на дијагоналата на површината, по која дејствува

X2 - координата на спротивната точка на дијагоналата на површината, по која дејствува

Y2 - координата на спротивната точка на дијагоналата на површината по која дејствува

И овде важи истата ковенција за локалниот координатен систем и правецот на векторот

на дејствување на оптоварувањето.
Сите зададени оптоварувања во табелите, графички се прикажуваат во десниот дел на

дијалог box-от. Поради полесна контрола на внесените податоци во табелите,
оптоварувањето чии податоци се содржани во тековниот ред на дадената табела на
цртежот се прикажани со посебна боја. Покрај тоа, на положбата на референтната точка
поставена е жолта стрелка во правец на локалната оска “1”, која истовремено ја означува
и насоката на движење на шемата на оптоварувањата.

343
Простор предвиден за графичка контрола

на зададената шема на подвижното оптоварување
Со помош на иконите кои се наоѓаат во tulbar-от сместен крај десната ивица на просторот
предвиден за графичка контрола на зададената шема на оптоварување имате можност да
го замените 3Д приказот со еден од со програмот предвидените погледи (види заглавие
“2.4.4”).
Библиотека на шемите на оптоварувањата
Бидејќи дефинирањето на шемата на оптоварувањето може да биде обемна работа, а во

пракса често се применуваат истите шеми на различни конструкции, затоа со програмот е
предвидено да креираните шеми ги снимите во базата и по потреба да ги повикувате.
Дел на дијалог box-от, резервиран за работа со

библиотеката на шемите на оптоварување
Кога сте ја дефинирале саканата шема на подвижното оптоварување, со активирање на

командното поле “ Сними” имате можност трајно да ја запамтите.

344
Со задвање на саканото име и активирањето на командното поле “OK”, сите зададени

податоци ќе бидат снимени во библиотеката на шемите на подвижните оптоварувања. Од
тој момент па натаму, во затворената листа ќе се појавува зададеното име и со неговиот
избор сите претходно зададени податоци ќе бидат превземени. Командното поле
“ Бриши” е предвидено за бришење на селектираната шема отпорано сместена во
базата, а со помош на командното поле “Ресет” имате можност одеднаш да ги отстраните
сите предходно дефинирани податоци за тековната шема на оптоварување.
После активирањето на командното поле “OK” дијалог box-от ќе биде затворен и

наредбата завршена. На цртежот на основа зададениот податок за чекорот на
поместување на подвижното оптоварување, долж зададената линија ќе бидат поставени
симболи кои ги одредуваат сите можни положби на зададената шема на подвижното
Поставениот симбол “x” долж задената траса ги одредува сите

можни положби на шемата на подвижното оптоварување.
Контрола на подвижното оптоварување
Бидејќи во рамките на еден случај на оптоварување можете да зададете повеќе патеки на

движење на подвижните оптоварувања при што секоја од нив може да има и поинаква
шема на подвижното оптоварување, затоа со помош на наредбата “Контрола на
подвижно оптоварување” имате можност визуелно да го проконтролирате како
изгледот на зададената шема на оптоварување, така и сите нејзини можни положби долж
зададената патека. Со изборот на оваа наредба, на цртежот ќе биде прикажана
зададената шема на подвижното оптоварување на положбата на почетната точка на
патеката по која се движи, а командната линија ќе го добие следниот облик:

345
Контрола на подвижно оптоварување (анИмација / Напред / наЗад / пРва / пОследна /

поДесување / <крАј>):
На цртежот е прикажана зададената шема од подвижното оптоварување

на положбата на почетната точка од патеката по која се движи
Со изборот на подопцијата“Анимација” програмот прави анимација на движењето на

зададената шема на подвижното оптоварување со ред поставувајќи ја во сите зададени
положби долж зададената патека на движење. Командната линија сега добива нов облик:
Контрола на подвижно оптоварување (<Стоп>):
Изборот на подопцијата “Стоп” ќе ја прекине анимацијата и ќе го врати програмот на

основниот облик на командната линија во рамките на оваа наредба.
Ќе напоменеме дека во случај на постоење на повеќе патеки на движење на подвижното

оптоварување, тие ќе бидат сортирани по својата положба и ќе представуваат една
целина. Односно од крајната положба на едната патека оптоварувањето ќе прејде на
почетната положба во рамките на следната патека.
За да имаме полесен увид во точноста на зададените податоци за подвижното

оптоварување во текот на анимацијата можете да ги придвижите сите транспарентни
наредби. Покрај тоа, можете транспарентно да ја менувате и содржината во прозорот “2Д
поглед” поставувајќи во него поглед на било кој дел од моделот.
Со помош на подопцијата “поДесување” имате можност во отворениот дијалог box да ги

подесите параметрите кои влијаат на анимацијата на движењето на подвижното
Изглед на дијалог box-от за подесување на

параметрите на анимацијата

346
Со задавање на податоци во edit box-от “Тајмер”, можете да влијаете на брзината на

движењето на шемата на подвижното оптоварување (задавањето на помал број доведува
до помали паузи, односно до побрзо движење), а со промена на положбата на лизгачот во
долниот дел на дијалог box-от можете да ја промените тековната положба на шемата на
Останатите подопции на командната линија служат за промена на положбата на

подвижното оптоварување:
Напред – подвижното оптоварување се придвижува за еден чекор понаоред
наЗад – подвижното оптоварување се придвижува за еден чекор наназад
пРва – подвижното оптоварување се поставува во почетната положба
пОследна – подвижното оптоварување се поставува во крајната положба
Напомена:
Во текот на извршувањето на оваа наредба, оптоварањето зададено во рамките на
шемите на подвижното оптоварување секогаш ќе биде видливо, без разлика на состојбата
на поставената видливост на дадениот тип на оптоварување со помош на наредбата
“Видливост”. Оваа опција е многу корисна ако во рамките на истиот случај на
оптоварување покрај подвижното имате и некое друго оптоварување кое истовремено
дејствува со него. Тогаш прекинувањето на видливоста на површинското, линиското и
точкастото оптоварување ќе доведе до појасен поглед, бидејќи на моделот ќе биде
видливо само подвижното оптоварување.
Напомена:
Во случај да во некоја од зададените положби оптоварувањето дејствува надвор од
конструкцијата, тоа нема да предизвика грешка при контролата на внесените податоци
пред пресметката туку едноставно тие оптоварувања нема да бидат земени во предвид
(види заглавие “3.3.5”). На овој начин имате можност да многу послободно се однесувате
при задавањето, како на трасата така и на самата шема на подвижното оптоварување.
Начин на пресметка
Подвижното оптоварување има посебен третман во програмот, па случајот на

оптоварувања во кој постои барем едно подвижно оптоварување тоа посебно се
обработува. Имено, при пресметката од дадениот случај на оптоварување интерно ќе
бидат направени онолку случаи на оптоварувања колку што има и зададено положби на
шемата на подвижното оптоварување. Значи за секоја од зададените положби на шемата
на подвижното оптоварување ќе биде креиран нов случај на оптоварување кој ќе биде
посебно пресметан. Од сите овие пресметани интерни случаи на оптоварување се памти
анвелопата на екстремните и на нив соодветните влијанија. Според тоа, во моделот за
обработка на резултатите нема да ги видете интерно креираните случаи на оптоварување,
туку за случајот на оптоварување во кој има барем едно подвижно оптоварување, наместо
обични резултати ќе се добијат анвелопи на екстремните влијанија.
Останатото оптоварување кое истовремено дејствува со зададеното подвижно исто така

посебно се обработува. Имено, кога ќе се пресмета анвелопата за сите зададени положби
на подвижното оптоварување, тогаш за дадениот случај на оптоварување пак се креира
низа на интерни случаи на оптоварување и во секој од нив се нанесува едно по едно
оптоварување кое дејствува истовремено со подвижното. Во секоја точка од моделот
тогаш се анализира дали даденото оптоварување ја зголемува добиената анвелопа на
влијанијата и во случај да ја зголемува тогаш предходно пресметаната анвелопа се
зголемува за вредноста на даденото влијание.

347
Значи, од случајот на оптоварување кое во себе содржи барем едно подвижно

оптоварување, се креираат толку интерни случаи на оптоварување колку што има и
можни положби подвижното оптоварување зголемени за бројот на нанесените
оптоварувања кои не представуваат подвижно оптоварување.
Се што е предходно кажано ќе го објасниме на едноставен пример на континуален носач.

Во рамките на истиот случај на оптоварување ќе го анализираме влијанието на
подвижното оптоварување и пешачката навала која се наоѓа пред и позади на возилото.
Влезни податоци
Бидејќи овој проблем се сведува на конструирање на линијата на влијанија и

пронаоѓањето на критичната положба на шемата на подвижното оптоварување за сите
влијанија и сите пресеци долж носачот, затоа прво ќе ги прикажеме резултатите добиени
со конструирање на линијата на влијанија и пронаоѓањето на критичната положба на
зададената шема на подвижното оптоварување. За споредување на резултатите ќе ги
анализираме моментите на свиткување над средната потпора и во средината на целиот
носач, кои се добиени со конструирањето на линијата на влијанија.
Со конструирањето на линијата на влијанија за потпорниот момент,

дадената критична положбана подвижното оптоварување
ја предизвка екстремна вредност Mz= -43.94 KNm

348
Со конструирањето на линијата на влијанија за моментот во полето

дадената критична положба на подвижното оптоварување
ја предизвика екстремната вредност Mz= 31.4 KNm
Сега проблемот ќе го решиме со помош на подвижното оптоварување и ќе ги анализираме

добиените резултати за различните влезни податоци. Бидејќи за секоја можна положба на
подвижното оптоварување и пешачката навала се креира низа на интерни случаи на
оптоварување кои посебно се пресметуваат, затоа во рамките на зададената шема на
подвижното оптоварување мора под габаритот на возилото да се зададе и негативното
оптоварување од пешачката навала. На овој начин имаме можност да оптоварувањето од
пешачката навала го зададеме по целиот носач, а при тоа во секоја положба на
подвижното оптоварување тоа да биде поништено под возилото.
Изглед на зададената шема на подвижното оптоварување.
Колкав чекор за поместување ќе и зададете на шемата на оптоварувањето, зависи од

геометријата на конструкцијата и вашиот осет за очекуваната точност на добиените
резултати. Истото важи и за пешачката навала, односно на колку делови ќе го поделите
оптоварувањето од пешачката навала по целата должина на носачот. Тука сигурно дека
не треба да се претерува бидејќи премногу малиот чекор на поместување на шемата на
оптоварувањето и густата поделба на оптоварувањето од пешачката навала, ќе доведе до
голем број на интерни случаи на оптоварувањето, а со самото тоа ќе се успори
пресметката на моделот.

349
Во овој пример за чекорот на поместување на шемата на подвижното оптоварување е

усвоена вредноста “Чекор на подвижно оптоварување= 1 m” што со оглед на должината
на носачот од 30 m, ќе доведе до креирање на 30 интерни случаи на оптоварување.
Поделбата на оптоварувањето од пешачката навала долж целиот носач ќе варира и на тој
начин ќе прикажеме како таа влијае на резултатите на пресметката.
Поставено е само едно оптоварување од пешачката навала

долж целиот носач
За ваквите влезни податоци добиен е интерен број случаи на оптоварување 30 + 1 = 31.

Ваквото задавање на оптоварувањето од пешачката навала доведе до драстично
одстапување од точните резултати добиени со конструирањето на линијата на влијанија,
посебно за моментот на свиткување во средината на носачот.
Во секое од полињата поставено е посебно оптоварување од пешачката навала
За вакви влезни податоци добиен е интерен број случаи на оптоварување 30 + 3 = 33.

Резултатите се повеќе од задоволувачки.

350
Оптоварувањето од пешачката навала поделено е

на секој метар должина на носачот
За ваквите влезни податоци добиен е интерен број случаи на оптоварувањето 30 + 30 =

60. Добиена е иста точност како и кај предходниот случај, па е непотребно
зголемувањето на бројот на интерни случаи на оптоварувањето.
Добиениот заклучок е дека оптоварувањето од пешачката навала, не треба да се подели

на преголем туку на доволен број делови и оваа поделба треба да ја следи геометријата
на конструкцијата. Ова е посебно важно кај сложените конструкции кај кои преголемиот
број на интерни случаи на оптоварувањето може значително да ја успори пресметката.
Употребата на подвижното оптоварување секако е многу попрактична од конструирањето

на линијата на влијанија, бидејќи истовремено се добиваат екстремните и на нив
соодветните вредности на сите влијанија, во сите пресеци на носачот. Вака добиените
резултати можат да се употребат и за директно димензионирање на конструкциите.
3.2.11 Инфлуентна линија

Со избор на наредбата “Инфлуентна линија”, се влегува во процедура на
дефинирање на положбата и видот на влијанието, за кои е потребно да се
конструира инфлуентната линија.
Изглед на дијалог box-от за избор

на влијание за кое е потребно да
се конструира инфлуентна линија

351
Во прикажаниот дијалог box, со поставување на соодветниот прекинувач во вклучена

состојба, се селектира влијанието за кое се сака да се конструираат инфлуентни линии.
Од самото име на прекинувачот, јасно се гледа дека може да се избере како било кое од
влијанијата на гредата, така и било која реакција на точкастата потпора. Избраното
влијание секако ќе се однесува на локалниот координатен систем на гредата, односно
потпората.
Кога сте го одбрале саканото влијание и сте го активирале командното поле “OK”,
програмот ќе го затвори дијалог box-от и од командната линија ќе побара да го одредите
местото за кое се бара инфлуентна линија. Ако одбраното влијание се однесува на
пресечните сили и пoместувањето на гредата, на командната линија ќе се појави порака:
<0 сел.> Греда на која се бара инфлуентна линија – Селектирање (<крАј>):
Сега од корисникот се очекува прво да ја селектира гредата, а потоа и самото место на

влијателната линија на селектираната греда.
Место на инфлуентна линија:
При изборот на место на инфлуентна линија, задолжително користете ги ОСНАП

критериумите за прецизно погодување на точки, со оглед дека програмот ќе ја прифати
само точката која припаѓа на предходно селектираната греда. На одбраното место,
програмот ќе постави соодветен симбол и ќе го испише името на одбраното влијание.
Зададено е конструирање на инфлуентна линија за момент

на свиткување “M3” во средината на целиот носач
Ако за конструирање на инфлуентна линија сте одбрале некоја од реакциите, тогаш

програмот на командната линија ќе издаде порака на која треба да се одговори со избор
на точкаста потпора, за чија реакција се бара конструирање на инфлуентна линија.
<0 сел.> Точкаста потпора на која се бара инфлуентна линија – Селектирање (<крАј):
На селектираната потпора програмот ќе постави симбол за инфлуентна линија и ќе го

испише името на одбраната реакција.

352
Зададено е конструирање на инфлуентна линија за вертикалната

реакција “R3” на крајната лева потпора
Програмот во оваа процедура не спроведува контрола дали на селектираната потпора е

спречено поместувањето, односно ротацијата која одговара на одбраната реакција за
конструирање на инфлуентни линии, но ваквите грешки секако ќе се откријат непосредно
пред барањето за пресметка во рамките на наредбата “Контрола на внесените податоци”.
Без оглед на тоа дали сте барале конструирање на инфлуентни линии за некои од
влијанијата на гредата, или за некои од реакциите на точкестата потпора, програмот по
завршувањето на наредбата автоматски ќе отвори нов случај на оптоварување, кој е
резервиран само за конструирање на инфлуентни линии. Во рамките на овој случај на
оптоварување е оневозможено задавање на било какво друго оптоварување и тоа ќе има
посебен третман во наредбите за дефинирање на основните случаеви на оптоварување и
нивното истовремено дејствување.
Бришењето на поставената инфлуентна линија не е можно со помош на наредбата

“Бришење”, туку со помош на наредбата “Случаи на оптоварување” мора да се бара
бришење на случајот на оптоварување кој е резервиран за конструирање на инфлуентни
линии.
3.2.12 Преднапрегање
Со помош на наредбата “Преднапрегање”, на моделот се поставуваат кабли
со кои можат да се преднапрегаат: плочи, ѕидови и греди. Преднапрегнувањето може да
се зададе во рамките на еден или во рамките на повеќе случаи на оптоварување. Ваквата
концепција овозможува да во случај на преднапрегнување со повеќе траси на кабли, во
рамките на посебните случаи на оптоварување, да ги анализирате влијанијата на
преднапрегањето на секој од каблите посебно. Иако, со програмот е овозможено во
рамките на ист, сепак за препорака е да влијанијата од преднапрегањето ги анализирате
во посебни случаи на оптоварување. На овој начин на покасно креираните комбинации на
едновремено дејствување на различни случаи на оптоварување, ќе имате можност да ги
анализирате влијанијата во конструкцијата со преднапрегнување и без него.
После изборот на наредбата “Преднапрегнување”, командната линија го добива

стандардниот облик кој одговара на процедурата за исцртување на произволна
полилинија.
Прва точка на преднапрегање (Контура/Прав./кРуж./Офсет/<крАј>):

353
Во случај да сакате да преднапрегате греди, тогаш зададената линија на преднапрегање

мора со својата комплетна геометрија да припаѓа на линијата со која е одредена
положбата на дадената греда на моделот. Исто така, ако преднапрегате плоча или ѕид,
тогаш зададената линија на преднапрегање мора со својата комплетна геометрија да
припаѓа на рамнината со која е одредена положбата на плочата, односно ѕидот во
просторот.
Зададената линија на преднапрегањето има свој локален координатен систем чија

конвенција е потполно иста како и за гредите (види заглавие “3.1.4”). Значи, локалната
оска “1” е во правец на зададената линија на преднапрегање, локалната оска “2” е
нормална на локалната оска“1”, така да заедно со неа формира вертикална рамнина, а
локалната оска “3” е во правец на нормалата на рамнината која ја формираат локалните
оски “1” и “2”. Локалниот координатен систем на линијата на преднапрегањето може
дополнително да се промени со помош на наредбата "Промена на Л.К.С.” (види заглавие
“3.3.2”).
После внесувањето на полилинијата програмот ќе отвори дијалог box за дефинирање на

нумеричките податоци за преднапрегањето.

податоци за преднапрегање
Ако зададената полилинија се состои од повеќе сегменти, тогаш нумеричките податоци

кои се зададени во овој дијалог box ќе се однесуваат на секој сегмент посебно.
Ексцентричноста на трасите на каблите во правец на локалната оска “2” се задава од

пресек до пресек во карактеристичните точки долж зададената линија на
преднапрегањето. Начинот на задавање на карактеристичните точки долж линијата на
преднапрегање се одредува со избор на еден од двата понудени прекинувачи кои се
наоѓаат под листата со пресеци:

354
Релативно– карактеристичните точки се дефинираат со внесување на нивното релативно

растојание од почетокот на линијата на преднапрегање во правец на локалната оска 1.
Апсолутно- карактеристичните точки се дефинираат со внесување на нивното апсолутно

растојание од почетокот на линијата на преднапрегање во правец на локалната оска 1.
Во листата на пресеците која се наоѓа во горниот лев агол на дијалог box-от со помош на
командното поле “ Додади” имате можност да покрај пресекот на почетокот и крајот на
линијата на преднапрегањето додадете произволен број на меѓу пресеци во кои се одвива
промената на положбата на трасата на каблите.
Листа на карактеристични пресеци
Во колоната “Пресек” почетокот и крајот на линијата на преднапрегањето се означува со

буквите“S” и “E”,а секој ново додаден меѓупресек со својот реден број. Положбата на
меѓупресекот се дефинира со податокот во втората колона. Ако е вклучен прекинувачот
“Релативно” името на колоната е “dx”, a ako е вклучен прекинувачот “Aпсолутно” името е
“x[m]”. Во колоната “e2” за секој од пресеците во листата се задава растојанието на
трасата на каблите во однос на локалната оска “1”,а во правец на локалната оска“2”.
За да се има полесен увид во точноста на внесените податоци, во долниот дел на дијалог

box-от графички се исцртува зададениот облик на трасата на каблите. Покрај тоа,
тековниот пресек во листата се означува со црвена точка.
Обликот на трасата на каблите помеѓу два соседни пресеци се определува со избор на

еден од прекинувачите кои се наоѓаат во делот на дијалогот “Траса на кабли”:
“Праволиниска”, “Рамна крива линија од трет степен” и “Крива линија од n-1
степен”.

355
Прекинувачи кои го одредуваат обликот на трасата на каблите

помеѓу два соседни пресеци
Со изборот накомандното поле “Генератор на пресеци” кое се наоѓа под просторот

предвиден за поглед на зададенит облик на трасата на каблите се отвара дијалог box со
Имено, сега имате можност да на основа на зададениот облик на трасата на каблите

изгенерирате еден или повеќе меѓупресеци, чии податоци за ексцентричната положба ќе
одговараат на моментниот облик на трасата на каблите.
Ако прекинувачот “Генерирај само еден пресек” е поставен во вклучена состојба,

тогаш во листата на пресеци ќе биде уфрлен само еден меѓупресек. Кога е избрано
релативно задавање на меѓупресекот едит полето во дијалогот се нарекува “dx”, a
пресекот се додава во листата на оддалеченост од почетокот на линијата на
преднапрегање која е добиена со делење на нејзината должина со внесената вредност.
Кога е избрано апсолутно задавање на меѓупресекот едит полето во дијалогот се нарекува
“Чекор”, a вредноста внесена во него ја представува оддалеченоста на пресекот кој се
додава од почетокот на линијата на преднапрегање.
Ако прекинувачот “Генерирај само еден пресек” е поставен во исклучена состојба

бројот на пресеците кои се задаваат во листата зависи од вредноста внесена во едит
полето. Кога е избрано релативно задавање на меѓупресекот едит полето се нарекува
“dx”, a внесената вредност представува еквидистантно растојание помеѓу сите

356
меѓупресеци кои ќе бидат креирани во оваа процедура (ako се зададе вредност “0.1” тоа
значи дека зададената линија на преднапрегање ќе биде поделена на 10 еднакви делови,
а во листата на пресеци ќе бидат уфрлени 9 меѓупресеци). Кога е избрано апсолутно
задавање на меѓупресекот едит полето во дијалогот се нарекува “Чекор”, a внесената
вредност представува растојание помеѓу меѓупресеците кои се генерираат. Бројот на
пресеци зависи од должината на линијата на преднапрегање, а ако таа не е делива со
внесената вредност растојанието од последниот додаден пресек до крајот на линијата на
преднапрегање ќе биде помало од внесената вредност.
После активирањето на командното поле “OK” програмот прво ќе провери дали во листата
на пресеци веќе постојат меѓупресеци и ако постојат ќе ја издаде следната опомена:
Со изборот на соодветното командно поле можете да одберите една од со програмот

предвидени акции:
“Да” – сите претходно зададени меѓупресеци во листата на пресеци ќе бидат

отстранети, а на нивно место ќе дојдат ново креираните.
“Не” – во листата на пресеци ќе бидат задржани старите меѓупресеци, а ново

креираните ќе бидат додадени
“Откажи” - изборот на ова командно поле доведува до откажување од генерирањето на

меѓупресеците и враќање на основниот изглед на дијалог box-от во оваа
наредба.
Оваа опција е мошне корисна кога сакате криволиниска траса на каблите дефинирана во
пар карактеристични пресеци да ја апроксимирате со соодветна праволиниска. Во таков
случај секако дека морате да зададете генерирање на доволен број на меѓупресеци.

357
Параболичната траса на каблите е апроксимирана

со соодветна праволиниска
Оваа наредба има примена и кога после увидот во резултатите на пресметката сакате
дополнително да ја промените трасата на каблите токму во одредена положба на
меѓупресеците.
Ознаката за сила е променета така да интензитетот на силата на преднапрегање се

внесува во едит box-от “P=”.
Начинот на пресметка на губитокот на силата на преднапрегање долж зададената траса се

определува со изборот на една од двете понудени формули:
или
Под овие формули се наоѓа група од едит полиња во кои се задаваат податоците
неопходни за пресметка на загубата на силата на преднапрегање. Под секое од нив се
наоѓа текстуален опис кој јасно укажува кој податок се внесува во тоа едит поле
“=” – Коефициент на триењето
“К=/к=” – Вториот параметар во оваа група зависи од избраната формула. Ако е
избрана формулата , ќе се зададе “Коефициент на

губиток поради ненамерно аголно отстапување: K=”, а ако е избрана

358
формулата , ќе се внесе “Агол на ненамерно

отстапување: k=”.
“ln=” – Пролизгување на клинот
“Es=” – Модул на еластичноста на челикот од кој е направен кабелот
“As=” – Површина на попречниот пресек на кабелот
Во edit box-от “P0=” се задава интензитетот на силата на преднапрегањето, а во edit box-

ови “e3,p=” и “e3,k=” имате можност транслаторно да ја поместите целата траса на
каблите, во правец на локалната оска “3”. Во едит box-от “e3,p=” се задава
ексцентрицитетот на каблите во правец на локалната оска 3 на почетокот, додека во едит
box-от “e3,k=” се задава ексцентрицитет во правец на локалната оска 3 на крајот од
стапот. Ваквото транслаторно поместување на целата траса на каблите има посебна
примена кај преднапрегањето на гредите со сандучест попречен пресек кај кои трасата на
каблите се наоѓа во ребрата.
Ќе напоменеме дека оптоварувањето при преднапрегањето при пресметката ќе биде

нанесено на конструкцијата долж зададената линија на преднапрегањето, а
ексцентричниот облик на трасата на каблите во правец на локалните оски само ќе го
одреди интензитетот и правецот на дејствување на силата на преднапрегањето.
Со програмот покрај губитокот на силата на преднапрегањето при триење и брановидност

на кабелот опфатена е и пресметката на загубите на силата на преднапрегањето при
пролизгување на клинот. Во заглавието “3.2.12.2” детално ќе биде изнесена постапката
за пресметка на загубите.
После изборот на командното поле “OK” наредбата ќе биде завршена, а на краевите на

секој зададен сегмент на полилинијата на цртежот ќе бидат поставени симболи кои го
означуваат местото на внесување на силата на преднапрегнување долж сите зададени
сегмнти.
Со симболите на мали триаголници означени се почетокот и крајот

на зададената линија на преднапрегањето
Имено, програмот по “дифолт” предпоставува дека секој зададен сегмент на полилинијата

претставува посебна траса на преднапрегањето и дека се работи за истовремено
затегнување на каблите од двата краја на секој од сегментите.

359
Напомена:
Во случај кога преднапрегањето се врши од повеќе траси на каблите при што нивната
локална оска “1” целосно се поклопува во просторот, тогаш не можете да ги зададете во
рамките на истиот случај на оптоварување. Типичен пример е ако иста траса на кабли се
поставува во ребрата на сандучестиот попречен пресек на гредата. Тогаш е потрбно во
еден случај на оптоварување да се зададе трасата на кабли во едното ребро, а во друг
случај на оптоварување во другото ребро. Во рамките на секое од овие оптоварувања
трасите на каблите мораат да бидат транслаторно поместени во правец на локалната оска
“3” за вредноста на растојанијата на ребрата од системската линија, со која е одредена
положбата на гредата на моделот. Со покасното комбинирање на резултатите од овие два
случаја на оптоварување, можете да ги добиете влијанијата од вкупното преднапрегање
во дадената греда.
3.2.12.1 Дефинирање на краевите на зададената линија на

преднапрегање
Со помош на наредбата “Котви” имате можност да повеќе зададени сегменти

на линијата на преднапрегањето по потреба ги споите во една целина. Покрај тоа имате
можност да и крајот на зададената линија на преднапрегањето го означите како место на
кое се наоѓа анкер (затегнување само од едниот крај), а не како подразбирано место каде
се внесува силата на преднапрегање. Со изборот на оваа наредба командната линија го
добива следниот облик:
<0 сел.> Котва – Селектирање (Се/Прозор/<крАј>/Сила):
На крајот на командната линија се наоѓа подопцијата “Сила” чие име укажува на начинот
на кој ќе биде дефиниран селектираниот крај на линијата на преднапрегање. Со повторен
избор на оваа подопција таа го менува своето име така да може да го добие еден од трите
можни облика:
“Сила” – кога на командната линија е поставено ова име на подопцијата тоа значи
дека селектираниот крај на линијата на преднапрегање ќе биде означен
како место каде се внесува силата на преднапрегањето. После селекцијата
на дадениот крај ќе биде поставен симболот “”
“Анкер” – кога на командната линија е поставено ова име на подопцијата тоа значи
дека селектираниот крај на линијата на преднапрегање ќе биде означен
како место каде се поставува анкер. После селекцијата на даениот крај ќе
биде поставен симболот “”
“Наставка” – кога на командната линија е поставено ова име на подопцијата тоа значи
дека селектираниот крај на линијата на преднапрегање ќе биде означена
како место каде се наставуваат два сегмента од трасата на каблите. После
селекцијата на дадениот крај нема да биде поставен никаков симбол.
Значи, од корисникот се очекува да прво на командната линија го постави соодветното

име на последната подопција, а да потоа во “select box”-от зафати дел од линијата на
преднапрегањето на чиј крај ќе биде поставен одбраниот услов. Во зависност од местото
на кое е селектирана линијата на преднапрегање, условот кој е одреден со името на
последната подопција на командната линија ќе биде поставен на поблискиот крај. Оваа
наредба практично функционира на сосема ист начин како и наредбата за ослободување
од влијанијата на краевите од гредата (види заглавие “3.1.5.”) со тоа што условите кои се
поставуваат на селектираниот крај на линијата не се подесуваат во дијалиг box-от, туку
со состојбата на подопцијата на командната линија.

360
3.2.12.2 Загуби на силата од преднапрегање
Со помош на оваа наредба имате можност визуелно да ги согледате загубите

од силата на преднапрегање долж зададената траса на каблите. Со нејзиниот избор
командната линија го добива следниот облик:
<0 сел.> Загуби на сила од преднапрегање – Селактирање (Прозор/<крАј>):
Сега е потребно да се селектира еден сегмент од поставената траса на кабли после што
програмот прво ќе проконтролира дали е таа правилно зададена и ако не е ќе издаде
соодветна опомена.
Имено, краевите на зададената линија на преднапрегање мораат да бидат означени или

како место на внесување на силата на преднапрегање или како место на анкерот (секако
дека поставувањео на два анкера на краевите на линијата на преднапрегањето не е
можно). Во случај крајот на линијата на преднапрегањето да е означен како наставка,
тогаш неговиот крај мора да се поклопи со почетокот на другиот сегмент на линијата на
преднапрегањето, а положбата на кабелот на местото на наставката мора да се наоѓа на
истото место во просторот. Според тоа повеќе сегменти на преднапрегањето кои се
меѓусебно поврзани така што нивните краеви се означени како “Наставка”, се
анализираат како една целина.
Ако селектираната траса на кабли ги исполни формалните услови за точност, програмот

ќе отвори дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за поглед на загубите на силата од преднапрегање
Во левиот дел на дијалог box-от во два одвоени графикона се прикажува зададениот

облик на трасата на каблите и дијаграмот на промената на интензитетот на силата на
преднапрегање долж зададената траса на кабли. Во случај на губиток на силата од

361
пролизгување на клинот на крајот на кој се внесува силата на преднапрегање, овој дел

од дијаграмот ќе биде шрафиран.
Во горниот десен дел на дијалогот се прикажува избраната формула за пресметка на

загубата на силата на преднапрегање и сите зададени влезни податоци за селектираната
траса на преднапрегање. Под секој од нив се наоѓа текстуален опис за значењето на
дадениот податок.
Под овие податоци се испишуваат уште два многу важни податоци кои се пресметани при
придвижувањето на оваа наредба:
- Должина на кабелот пред затегнување: L=
- Вкупно еластично издолжување на кабелот: L=
Начинот на пресметка на загубите на силата на преднапрегање поради триење и

бранување на кабелот се одредува со избор на една од двете понудени формули во
дијалогот на наредбата “Преднапрегање” (заглавие 3.2.12).
или
Овие две формули се разликуваат по тоа дали е користен коефициентот на загуби поради
ненамерно аголно одстапување “K” или аголот на ненамерно одстапување “k”.
Употребените ознаки во формулата го имаат следното значење:
P,x – Интензитет на силата на преднапрегањето во разгледуваниот пресек долж

зададената траса на кабли
P0 – Зададената сила на преднапрегање
- Зададениот коефициент на триење
– Сума на свртувачките агли на трасата на кабли до разгледуваниот пресек
K- Коефициент на загуби поради ненамерно аголно одстапување
k- Агол на ненамерно одстапување
x– Растојанието на разгледуваниот пресек од почетокот на трасата на каблите
Пресметката на губитокот на силата на преднапргање при пролизгувањето на клинот се

спроведува во два чекора. Прво со интерактивно решавање на следната равенка се
пресметува должината до која се распростира падот на силата при пролизгувањето на
клинот.
le – Непозната должина на која се распростира загубата на силата на преднапрегање

при пролизгување на клинот
ln – Зададеното пролизгување на клинот
Es – Зададениот модул на еластичноста на челикот од кој е направен кабелот

362
As – Зададената површина на попречниот пресек на кабелот

- Зададениот коефициент на триење
– Просечен агол на прекршување до разгледуваното место
На основа на пресметаната должина “le” од следната формула се пресметува намалениот

интензитет на силата на местото на нејзиното нанесување на моделот.
2
Pe = P0  1 – x  (   + K)
Pe – Намалениот интензитет на силата на местото на внесувањето на силата од

моделот
x- Растојание до разгледуваното место
- Зададен коефициент на триење
– Просечен агол на прекршување до разгледуваното место
Во горниот десен агол на дијалог box-от прикажани се сите зададени влезни податоци за
селектираната траса на преднапрегањето, а во прикажаната листа на пресеци во
произволно одбраните меѓупресеци може да се добие информација како за
ексцентричната положба на каблите, така и за интензитетот на силата на
преднапрегањето во дадениот пресек. Начинот на работа со листата на пресеци е сосема
ист како и во дијалог box-от за внесување на нумерички податоци за преднапрегањето, со
тоа што овде положбата на меѓупресекот не е одредена со своето релативно растојание од
почетокот на трасата на кабли, туку со точното растојание во должински единици.
И во случај да не ги анализирате влијанијата од губитокот на силата на преднапрегање,

оваа наредба ќе биде од помош за да ја одредите висинската координата на сите точки во
кои е потребно да се придржат каблите на градилиштето. Со изборот на обваа наредба во
рамките на модулот за обработка на резултатите од пресметката ќе имате можност да ги
отпечатите сите прикажани податоци од овој дијалог box.
3.2.13 Резултанта
Наредбата “Резултанта” служи за контрола на точноста на внесените податоци
за интензитетот на оптоварувањето. Со нејзиното активирање, програмот од командната
линија бара да ги селектирате сите оптоварувања за кои сакате да добиете информација
за интензитетот и положбата на резултантата.
<0 сел.> Оптоварувања – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /

Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
После завршената процедура на селектирање, програмот ќе го отвори дијалог боксот со

информациите околу интензитетот и положбата на резултантата на сите претходно
селектирани оптоварувања.

363
Секако дека во рамките на оваа наредба, за селектирање ќе бидат достапни само

површинските, линиските и точкастите оптоварувања. Со проценка на точноста на
прикажаните резултати, можете лесно да ги откриете погрешно зададените податоци
околу оптоварувањето.
3.2.14 Kонвертор на оптоварување

Оваа наредба има превасходна улога за да го олесни внесувањето на
линиското и концентрирано оптоварување по должина на гредните елементи од
конструкцијата кои се наоѓаат надвор од плочите, односно ѕидовите. Бидејки повеќето од
оптоварувањата кои дејствуваат на конструкцијата имаат површински карактер (снег,
ветер, тежина од кровниот покривач, тежина од подовите и.т.н.), затоа при нанесувањето
на оптоварувањето на гредните елементи од конструкцијата кои не припаѓаат на плочите,
односно ѕидовите, мора рачно да го пресметувате интензитетот на оптоварувањето кое
припаѓа на секои од тие гредни елементи. Од таа причина, со програмот е предвидена
следната процедура за внесување на податоците, која ќе ја илустрираме на примерот со
дејсвување на ветер на коса кровна конструкција.
Предна страна на кровот по која треба да се зададе притисок на ветерот од горе

364
Иако кровната конструкција се состои само од гредни елементи, прво ќе зададеме

површинско оптоварување кое претставува притисок на ветерот нормално на предната
страна од кровот.
Зададеното површинско оптоварување на предната

страна на кровот симулира дејсво на ветер.
Со избор на наредбата “Конвертор на оптоварување”, програмот ќе бара да ги

селектирате сите површински оптоварувања кои е потребно да ги промените со соодветни
линиски или пак точкасти оптоварувања.
<0 сел.> Површински оптоварувања – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

После завршеното селектирање на површинското оптоварување, програмот ќе бара да ги

селектирате сите гредни елементи кои сакате да ги оптоварите со променетите линиски,
односно концентрирани сили.
<0 сел.> Греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на
селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
Бидејки во составот на предната страна од кровот се наоѓаат главните и секундарните

носачи, како и спреговите за ветер, затоа сега е потребно да се селектираат само оние
греди кои ќе го превземат оптоварувањето од ветерот. Во нашиот пример, ќе ги
селектираме сите подолжни греди кои се поставени во правец на глобалната X оска.

365
Селектирани се сите греди кои треба да добијат еквивалентно оптоварување
После завршената селекција на подолжните греди, програмот ќе го отвори дијалог боксот

со следниот изглед.
Изглед на дијалог боксот во рамките на

наредбата “Конвертор на оптоварување”
Со поставување во вклучена состојба на еден од понудените два прекинувачи, се

одлучувате за конвертирање на површинското оптоварување или во рамномерно
поделено, или во концентрирано. Во случај да се одлучите за опцијата конвертирање во
концентрирана сила, тогаш за внесување на податоци ќе биде достапен и “edit box-от”, во
кој се задава и меѓусебното растојание на концентрираните сили кои ќе бидат
изгенерирани.
Edit box за дефинирање на растојанието

помеѓу концентрираните сили
Секако дека овде зададеното растојание ќе ја одреди и точноста на распоредот на силите,

меѓутоа не би требало да се претерува, со оглед дека тогаш во составот на моделот ќе се
најдат преголем број на ентитети кои ќе може да ја успорат работата на самиот програм.
Препорака е, секогаш кога е можно да одберете конвертирање во рамномерно поделено

366
линиско оптоварување, затоа што тоа во поголем број на случаи ќе доведе до

задоволителна точност.
Со избор на командното поле “OK”, дијалог бокс-от ќе биде затворен, а претходно

селектираното површинско оптоварување ќе биде отстрането и заменето со соодветно
линиско, односно точкасто оптоварување. Секако дека оптоварувањето ќе биде нанесено
само на гредите кои се селектирани во рамките на оваа наредба, и тоа само под услов тие
да не припаѓаат на иста рамнина, на која припаѓа и селектираното површинско
Приказ на изгенерирано линиско оптоварување
Приказ на изгенерирано точкасто оптоварување
Секако дека на овој начин може да се пренесе и површинското дејство на ветерот само на
столбовите кои се наоѓаат на предната и задната страна на овде прикажаната хала.
Оваа наредба има примена и во многу други случаи. Ќе наведеме само уште еден
очигледен пример, кога се моделираат објекти со монтажни меѓукатни конструкции.
Имајки во предвид дека нас во тие случаи, по правило не не интересираат влијанијата во
монтажните плочи, тогаш не е потребно ни да се внесуваат во моделот само поради
пренесување на површинското оптоварување на останатите делови од конструкцијата.
Значи и овде е потребно прво да се зададе површинското оптоварување на местото каде
би стоела дадената монтажна плоча (во празно), а потоа тоа оптоварување да се

367
конвертира линиско или точкасто оптоварување, на гредите кои се поставени во правец

на носење на дадената плоча. На овој начин драстично се забрзува внесувањето на
геометријата на моделот, а покрај тоа и самиот модел ќе има знатно помал број јазли на
мрежата од конечни елементи.
Напомена:
Во “Tower” е овозможено конвертирање на површинското оптоварување, кое е зададено
на некоја крива површина, во низ од концентрирани сили долж селектираните гредни
елементи на конструкцијата. Самата процедура на конвертирање е иста како и кај рамни
површини. Единствено во дијалог box-от кој се отвара после завршените селекции на
гредите, опцијата “Рамномерни оптоварувања” е недостапна со оглед на тоа што заради
сложеноста на проблемите површинското оптоварување во општ случај не може да се
прикаже со помош на линиските.
3.3 Промена и контола на претходно внесените

подаоци
3.3.1 Промена на сетови
Со помош на наредбата“Промена на сетови”, која се наоѓа во рамките на
паѓачкото мени “Корекција”, овозможена е дополнителна промена на
нумеричките податоци за произволно селектираните елементи на цртежот. Со
активирање на оваа наредба се влегува во стандардната процедура на
<0 сел.> Промена на сетови – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Начинот на функционираењ на наредбата е потполно ист, без разлика дали

селектираниот елемент преставува дел од конструкцијата или пак оптоварувањето.
Бидејќи на секој тип на елементи на цртежот, одговара само одреден тип на нумерички
податоци, затоа во оваа процедура не можат истовремено да се селектираат разновидни
типови на ентитети. Овде под разновидни типови на елементи подразбираме: плочи,
греди, линиско оптоварување, површинско оптоварување итн. Значи, можна е масовна
промена на податоците за повеќе селектирани елементи, но сите тие мораат да припаѓаат
на ист тип на елементи. Во случај, во првиот чекор на селекцијата истовремено да се
селектираат разновидни елементи, програмот од сите селектирани ќе ги задржи само
елементите од еден тип, додека сите останати ќе ги исфрли од селекцијата. Истото важи и
кога се селектира елемент на цртежот на место на кое неговата геометрија се поклопува
со некои други ентитети. И тогаш, програмот сам ќе ги одбере елементите, за кои ќе влезе
во процедурата за менување на податоците. Во вакви случаи, треба да се прекине
видливоста на сите елементи на цртежот, чија геометрија се поклопува со геометријата на
елементот, за кој е потребно да се изврши промена на нумеричките податоци. Според тоа,
најлесно е прво поединечно да се селектира еден од елементите на дадениот тип, а дури
во следниот чекор да се користат методите на групно селектирање. Тогаш, сите типови на
елементи кои не одговараат на типот на првоселектираниот, автоматски ќе бидат
отфрлени.
Десниот клик на маусот ќе означи крај на процедурата на селектирање, па во зависност

од типот на елементот кој е одбран ќе се отвори соодветен дијалог box, во ќе можат да се
извршат саканите промени.

368
Селектирани се повеќе плочи со ист сет

на нумерички податоци
Сега овде можат да настанат два случаја. Ако сите селектирани ентитети имаат ист сет на
нумерички податоци, тогаш од левата страна на листата со црна стрелка “” јасно ќе биде
назначено кој е редниот број на сетот. Меѓутоа, ако истовремено се селектираат повеќе
елементи со различни сетови, тогаш пред листата, во рамките на сите сетови кои се
придружени на селектираните елементи ќе стојат симболите на црни стрелки “”.
Селектирани се повеќе плочи со различит

сет на нумерички податоци
Покрај тоа, сите податоци во листата ќе бидат испишани како неактивни, а сите edit box-
ови празни. Ваквата состојба ќе биде се додека со кликот на маусот во рамките на
листата на сите селектирани ентитети не им придружите ист сет на подаотци.
После извршените промени во дијалог box-от, со кликот на командното поле “OK” ново
зададените податоци ќе им бидат придружени на избраните елементи на цртежот, а
програмот од командната линија и понатаму ќе бара селектирање на елементи за кои се

369
сака промена на нумеричките податоци. Кликот на десното копче на маусот ќе означи

крај на оваа наредба.
Истата логика важи и кога за промена на податоците се селектираат елементи на цртежот

кои претставуваат оптоварување. Ако сите селектирани оптоварувања имаат исти
нумерички податоци, тогаш во дијалог box-от ќе бидат испишани сите предходно
зададени параметри.
Селектирани се две површински оптоварувања

со сосема ист интензитет и правец на дејствување
Меѓутоа, ако се селектираат повеќе оптоварувања со различен интензитет или правец на

дејствување, тогаш податоците во дијалог bux-от ќе бидат празни, се додека не ги
зададете повторно. На тој начин, на сите предходно селектирани оптоварувања ќе им ги
придружите ново зададените податоци.
Селектирани се две површински оптоварувања

со ист правец на дејствување, но со различен интензитет
Промената на податоците е овозможена и за елементите на цртежот кои не се дел од

конструкцијата. Тоа се различни помошни линии и текстови поставени со помош на

370
наредбите: “Линија”, “Текст” и “Кота” (види заглавие “3.4”). За линиите и котите можно
е да се промени “слој”-от на кој овие ентитети се нацртани, а за текстовите е овозможена
промена на сите податоци кои се претходно зададени: содржина на текстот, слој-от,
рамнењето, фонтот итн. Бидејќи, со програмот е овозможено поставување на овие
помошни елементи на цртежот и во прозорот “Диспозиција”, затоа со помошта на оваа
наредба нема да можете да вршите нивна промена на податоците. Тоа произлегува од
основната функција на прозорот “Диспозиција” во него да се врши промена на тековната
рамка, па кликот на маусот во рамките на овој прозор додека е активирана наредбата
“Промена на сетови”, ќе биде протолкувана како барање за промена на тековната рамка.
Според тоа, за промена на податоците на помошните ентитети кои се поставени во
прозорот “Диспозиција” морате да ја користите посебната наредба “Преименувај” (види
заглавие “2.12.2”). Имено, во случај да со помош на оваа наредба наместо симболите на
рамот, се селектира некој од помошните ентитети во прозорот “Диспозиција”, тогаш таа ќе
работи сосема исто како и наредбата “Промена на сетови”.
3.3.2 Промена на локалниот координатен систем на

линиските елементи (Промена Л.К.С.)
Бидејќи програмот по “дифолт” ја одредува ориентацијата на локалниот
координатен систем на линиските елементи на моделот, затоа со помош на наредбата
“Промена на Л.К.С.” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Корекција” имате
можност дополнително да го промените. Со нејзиниот избор влегувате во стандардната
процедура на селектирање.
<0 сел.> Промена на Л.К С. – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Со процедурата на селектирање ќе бидат опфатени само линиските елементи над кои

оваа наредба има дејство: греди , линиски потпори, подвижното оптоварување и
преднапрегање. После завршувањето на селекцијата, програмот од командната линија ќе
бара да зададете точка од цртежот која ќе ја одреди како рамнината во која лежат
локалните оски “1” и“2”, така и насоката на локалната оска “2”.
Промена на Л К. С. (Точка која ја одредува оска 2 / <крАј>):
Имено, бидејќи правецот и насоката на локалната оска “1” , е целосно одреден со

почетокот и крајот на линијата, со која е зададена положбата на дадениот линискиот
елемент во просторот, а низ една права можно е да се постават бесконечно рамнини,
затоа изборот на оваа точка, еднозначно ќе ја одреди како рамнината во која лежат овие
две локални оски, така и насоката на протегање на локалната оска “2”. Локалната оска
“3”, тогаш ќе биде поставена автоматски, така да го задоволи правилото на десно
орјентиран координатен систем. Бидејќи, во некои случаи, може да биде полесно да се
одреди рамнината во која лежат оските “1” и “3”, постојаниот клик на маусот преку
подопцијата “Точка која ја одредува оска 2”, ќе доведе до промена на содржината на
командната линија.
Имено, сега одбраната точка ќе ја одреди рамнината во која лежат локалните оски “1” и
“3”. Новиот клик на маусот преку оваа подопција ќе не врати во првобитниот облик на
командната линија. После изборот на саканата точка, наредбата ќе биде завршена.
Во случај на повеќеструка селекција, водете сметка да изборот на точките правилно го

одредите, како рамнината така и насоката на локалните оски на сите селектирани
елементи. Ова ќе го прикажеме на примерот на истовремена промена на ориентацијата на
локалниот координатен систем на сите столбови во една рамка.

371
Локалните оски “1” и “2” на сите столбови поставени

се во вертикалната рамнина “X-Z”.
Ако сакаме промена на ориентацијата на локалниот координатен систем на столбовите

така да нивните локални оски “1” и “2” лежат во вертикалната рамнина “Y-Z”, тогаш со
поставувањето на подопцијата “Точка која ја одредува оска 3” за тековна и изборот на
било која точка во рамките на рамнината на прикажаниот рам, ќе доведе до саканиот
ефект. Меѓутоа, во зависност од положбата на одбраната точка, ориентацијата на
локалната оска “3” на селектираните столбови нема да биде иста.
Со изборот на точката “1” локалната оска “3” на

сите столбови ќе биде насочена на десно

372
Со изборот на точката “1” локалната оска “3” на сите

столбови ќе биде насочена на лево
Со изборот на точката “1” локалната оска “3” на левиот столб

ќе биде насочена на десно, а другите два на лево
Со изборот на точката “1” локалната оска “3” на десниот столб

ќе биде насочена на лево, а на другите два на десно

373
Значи, насоката на локалната оска “2”, односно локалната оска “3” одредена е со
релативната положба на одбраната точка во однос на локалната оска “1” на дадениот
линиски елемент.
Ќе напоменеме дека насоката на локалната оска “1” не може дополнително да се промени

и таа секогаш се поставува да оди од почетокот кон крајот на линијата со која е одредена
положбата на дадениот линиски елемент во просторот.
Примена на наредбата
Ориентацијата на локалниот координатен систем е мошне важна за сите елементи на

конструкцијата. Кај гредите таа е повеќеструко важна со оглед дека во правецот на
поставените оски се прикажуваат резултатите од пресметката, дефинираат димензиите на
попречниот пресек и се ослободуваат влијанијата на нејзините краеви. Кај линиските
потпори во правецот на поставените оски се спречуваат поместувањето и ротацијата, така
да пресметаните реакции на потпората ќе дејствуваат во нивниот правец. Кај подвижното
оптоварување, ориентацијата на локалниот координатен систем ја дефинира рамнината
по која тоа дејствува, а кај преднапрегањето нагибот на рамнината во која се наоѓа
трасата на каблите (каблите за преднапрегање секогаш се наоѓаат во рамнината која ја
одредуваат положбите на локалните оски “1” и “2”).
Напомена:
Во текот на извршувањето на оваа наредба препорачливо е со помош на наредбата
“Видливост” да ги поставите за видливи локалните оски на елементите на конструкцијата
за кои се врши промена на локалниот координатен систем. На тој начин ќе имате полесен
увид во точноста на извршените промени.
3.3.3 Промена на локалниот координатен систем на

точкастите потпори
Покрај промена на локалниот координатен систем на линиските елементи, со
помош на наредбата “Промена на Л.К.С.” може да се менува и ориентацијата на
локалниот координатен систем на точкестите потпори. Со нејзин избор од паѓачкото мени
“Корекција”,се влегува во стандардната процедура на селектирање.
<0 сел.> Промена на Л.К.С. – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Во оваа процедура не можат истовремено да се селектираат и точкести потпори и линиски

ентитети. Кога се користат опциите за групно селектирање програмот по случаен избор
одредува кои ентитети ќе се селектираат, така да најдобро е во првиот чекор да се
селектира еден ентитет, точкеста потпора или некој линиски елемент, со што се одредува
кој ентитет ќе влезе во групната селекција.
Ако се селектирани точкести потпори, програмот од командната линија ќе бара да

зададете точка од цртежот која ќе го одреди правецот и насоката на локалната оска 3:
Промена на Л.К.С. (Точка која ја одредува оска 3 / Радијално / <крАј> ):
Изборот на подопцијата “Точка која ја одредува оска 3” ќе доведе до промена на

оската и нејзиното насочување ќе го одреди точката која се задава. Со еден клик на
маусот се менува насоката на локалната оска 2, вториот клик на маусот ја менува
насоката на локалната оска 1, додека третиот клик на маусот ја враќа првобитната
состојба на командната линија.

374
Правецот и насоката на избраната локална оска (ќе предпоставиме дека е избрана оската
3) може да се одреди на два начина – радијално и паралелно. Кај радијалното
одредување, локалните оски 3 на сите селектирани ентитети ќе бидат насочени према
зададената точка.
Радијално одредување на насоката на локалните оски
Кај паралелното одредување зададената точка ја одредува насоката на локалната оска 3

на една (референтна) точкаста потпора, додека локалните оски на останатите
селектирани потпори се паралелни со неа и имаат иста насока. За референтна точкеста
потпора програмот ја усвојува онаа која е прва селектирана.
Паралелно одредување на насоката на локалните оски
Избраниот начин на одредување се испишува на командната линија како име на

подопција. Значи ако на командната линија се наоѓа подопцијата “Радијално” тоа значи
и дека насоката на локалната оска 3 се одредува радијално. Промената на паралелното
одредување се врши со активирање на оваа подопција.
После изборот на точка која ќе ја одреди насоката на локалната оска 3, програмот од

командната линија ќе бара да зададете точка која ќе ја одреди рамнината и во која оската
3 се наоѓа.
Промена на Л.К.С. ( Точка која ја одредува рамнина 2-3 / <крАј> ):

375
Името на подопцијата “Точка која ја одредува рамнината 2-3” укажува дека избраната
точка ќе ја одредува рамнината во која се наоѓаат локалните оски 2 и 3. Со изборот на
оваа подопција командната линија ќе добие нов изглед, односно точката која се задава ќе
ја одреди рамнината во која се наоѓаат локалните оски 1 и 3.
Промена на Л.К.С. (Точка која ја одредува рамнина 1-3 / <крАј> ):
Се разбира, ако на почетокот на оваа процедура се избереше некоја друга оска, со помош
на оваа подопција би се избрале рамнини кои нејзе и одговараат.
После изборот на бараната точка наредбата се завршува, а локалните координатни

системи на сите селектирани потпори ја добиваат зададената ориентација.
Л.К.С. на сите точкести потпори е променет така што локалните

оски 2 се насочени кон центарот на кругот, а локалните
оски 3 се нормални на прикажаната рамнина
3.3.4 Контрола на сетови

Посебно важна опција во програмот представува и визуелното согледување на
точноста на внесените нумерички податоци, односно можноста да визуелно се
преконтролира дали на сите елементи на конструкцијата им се придружени точните
сетови на нумерички податоци. За таа намена е развиена наредбата “Контрола на
сетови” во рамките на паѓачкото мени кое се отвара со десниот клик на маусот преку
името на прозорот “3Д поглед”. Со активирањето на оваа наредба, програмот за дадениот
тип на конструктивниот елемент( плоча, греда итн.), сите ентитети со ист сет на
нумерички податоци ќе ги обои со иста боја.

376
Во прозорите “3Д поглед” и “2Д поглед” програмот со иста боја ги обои сите плочи
и ѕидови на кои им е придружен ист сет на нумерички податоци
Командната линија ја доби следната содржина.
<Се> Контрола на сетови – Плоча/Ѕид (Промена на сетовите/Избор/<крАј>):
За кој вид на конструктивни елементи се врши контролата на внесените нумерички

податоци и кои редни броеви на сетовите ќе бидат обоени, а кои не, се одредува во
дијалог box-от кој се отвара со активирање на подопцијата “Избор”.

на контрола на сетовите
На корисникот сега му е овозможено да освен за различни типови на конструктивни

елементи врши контрола на внесените податоци и за трите вида на оптоварувања –
површинско, линиско и точкесто. Во левиот дел на дијалог box-от се наоѓа листа на сите
ентитети (конструктивни елементи и оптоварувања) за кои може да се направи контрола
на внесените податоци. Секако дека за избор ќе бидат достапни само оние ентитети кои
се наоѓаат во моделот. За одбраниот ентитет во десниот дел на дијалог box-от се
прикажува листа со сите сетови на податоци кои дотогаш биле креирани.

377
Избрана е контрола на сетовите за гредата
Во колоната “Име” е прикажан опис на секој сет, додека во колоната “Боја” за секој од
сетовите поставена е боја со која елементите на тој сет ќе бидат обоени во моделот. Боите
програмот сам ги генерира по критериумот да тие за секој од сетовите бидат што
поразлични, но е овозможено и да за секој од сетовите сами ја одберете бојата по желба.
Кликот на маусот преку стрелката од десната страна на “колор box”-от

го отвори дијалогот за избор на произволна боја
Ако за контрола на внесените податоци се избере оптоварување, со оглед дека

оптоварувањата се групираат според интензитетот, во колоната “Име” наместо опис ќе се
прикажува интензитетот на оптоварувањата за секој сет.

378
Одбрана е контрола на внесените податоци за површинско

оптоварување
Генерирање на палетата на бои
Со активирање на командното поле “Генерирање на бои” се отвара нов дијалог box во

кој имате можност да со избор на почетната боја му зададете на програмот од која палета
боите ќе бидат генерирани.
Дијалог box за генерирање

на палетата на бои
После активирањето на командното поле “OK”, програмот ќе се врати на основниот изглед

на дијалогот, а во листата за сите сетови ќе бидат изгенерирани нови бои од зададената
палета.
Во дијалогот се наоѓа и check box-от “Нијансирај бои”. До колку овој check box е
поставен во вклучена состојба, на сите сетови ќе им бидат придружени различни нијанси
на бојата која е избрана за почетна.

379
На сите сетови им се придружени различни нијанси на бојата

која е избрана за почетна
Работа со листата на конфигурации на боите
Програмот дозволува и одбраните бои за сетовите на нумерички податоци да ги снимите

во базата и по потреба дополнително да ги користите. Со изборот на командното поле
“Сними” се отвара дијалог box-от за снимање на моментно одбраните бои во базата.
Сега во edit box-от е потребно да се зададе текстуален опис кој ќе Ви асоцира на

одбраната боја и да се активира командното поле “OK”.
Затворената листа која се наоѓа во долниот лев агол на овој дијалог box е предвидена за
избор на некои од претходно снимените конфигурации на бои.

380
Затворената листа за избор на некои од претходно

снимените конфигурации на бои

опишана содржината на состојбата на боите кои сакаме да ги поставиме. Ќе напоменеме
дека во листата секогаш се наоѓа и програмски дефинираната состојба на бои “Дифолт”
кои не можете да ги избришете. Со помош на командното поле “Бриши” е овозможено
бришење на произволно селектираната конфигурација на бои од листата.
Увид во таблиците на сетовите на нумерички податоци
Во случај да сакате да видите кои податоци се дефинирани за кој сет на нумерички

податоци, со изборот на командното поле “Сет” се отвара дијалог box за дефинирање на
сетовите на нумерички податоци за одбраниот конструктивен елемент.
Дијалог box за дефинирање на сетовите на нумерички податоци за гредите
Овие дијалог box-ови во целост одговараат на дијалог box-евите кои се користат при
поставувањето на дадените елементи на конструкцијата на моделот, па и овде е можно по
потреба да се вршат дополнителни корекции во предходно зададените влезни податоци.

381
Избор на сетовите кои ќе бидат прикажани
На крајот на секој ред во рамките на листата на сетови се наоѓа и check box, кој регулира
дали дадениот сет на конструктивниот елемент ќе биде обоен или не.
Check box-еви кои одредуваат дали дадениот сет ќе биде обоен на цртежот или не
Со помош на командните полиња “Селектирај се” и “Деселектирај се” имате можност

да ги селектирате, односно деселектирате за прикажување сите сетови на дадениот
конструктивен елемент.
После изборот на командното поле “OK”, овој дијалог box ќе биде затворен, а на екранот
одбраните сетови на дадениот конструктивен елемент ќе бидат обоени со соодветни бои.
Од содржината на командната линија се гледа дека за

обојување се одбрани сетовите на гредите: “2” и “4”
Промена на сетови
Во случај на направени грешки, односно во случај да на некој од конструктивните

елементи сте му придружиле погрешен сет на нумерички податоци, со програмот е
овозможена промена на сетовите и во рамките на оваа наредба. Имено, со изборот на
подопцијата “Промена на сетови”, на командната линија се појавува следната порака:

382
<0 сел.> Промена на сетови – Селекирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Начинот на работа со оваа подопција е сосема ист како и кога истоимената наредба ќе се
повика самостојно (види заглавие “3.3.1”). Единствената разлика е во тоа што крајот на
оваа наредба ќе доведе до враќање на основниот облик на командната линија во рамките
на наредбата "Контрола на сетови", а боите на гредите автоматски ќе бидат ажурирани
според ново настанатата ситуација.
Опции на 2Д погледот
Со помош на check box-от “Прикажи индиректни елементи” се дефинира начинот на

прикажување на индиректните елементи во прозорот “2Д поглед”. Ако овој check box е
поставен во вклучена состојба симболите на индиректните елементи ќе се исцртуваат со
бои кои се зададени во овој дијалог box, а ако е поставен во исклучена состојба ќе се
исцртуваат со боја која е предвидена за неактивните елементи.
Симболите на плочите во пресекот се прикажани со

боите од контрола на сетовите

383
3.3.5 Контрола на внесени податоци

Со изборот на наредбата “Контрола на внесени податоци” која се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Помошни функции”, се врши основно тестирање на точноста
на креираниот модел. Со оглед дека програмот во својата работа е толку флексибилен па
дозволува креирање на сосема произволни конструкции, секако дека ова тестирање треба
да се свати само условно, бидејќи практично е невозможно да се откријат токму сите
евентуално направени грешки. Поради тоа бидете внимателни при креирањето на
моделите, бидејќи програмот лабилноста на системот ќе може да ја открие дури во
пресметковниот модул, при решавање на системите на равенки. Сепак оваа наредба може
да биде корисна за одкривање на некои очигледни грешки. После активирањето на
наредбата, програмот веднаш отпочнува со тестирање на внесените податоци.
Контрола на конструктивните елементи
Програмот прво контролира дали моделот воопшто содржи минимум конструктивни

елементи, односно за да ја спроведе понатамошната контрола неопходно е да на моделот
постојат барем една плоча или една греда и барем една потпора ( површинска, линиска
или точкаста) Во случај на моделот да се дефинирани повеќе фази на градење, тогаш овој
услов ќе важи за секоја фаза посебно. Ако овој минимален услов не е исполнет,
понатамошната контрола не се спроведува и програмот во отворениот дијалог box ќе
издаде опомена дека моделот е некомплетен.
Опомена дека моделот е некомплетен
Со активирањето на командното поле “OK” дијалог box-от ќе се затвори и сега Ви

преостанува прво да ја поправите грешката, а потоа одново да ја придвижите наредбата
за контрола на внесените податоци.
Ако овој прв услов е исполнет, програмот нема да издаде никаква опомена за
некомплетност на моделот и ќе отпочне со тестирање на секој од елементите на
конструкцијата посебно. Ќе напоменеме дека контролата се спроведува за сите поставени
конструктивни елементи на моделот, без разлика на нивната моментна состојба на
видливост.
Ќе ги наведеме критериумите кои се проверуваат за секој од конструктивните елементи

посебно:
Плоча/Ѕид - за точноста на плочите и ѕидовите не постои критериум, односно

сите плочи и сите ѕидови поставени на моделот се секогаш точни.

384
Гранични услови – мораат со својата комплетна геометрија да припаѓаат на плочата,

односно ѕидот.
Греди – за точноста на поставените греди со константен попречен пресек

не постои критериум, односно сите греди со константен попречен
пресек поставени на моделот формално се секогаш точни.
Локалната нестабилност на стапот по прашање на нерегуларното
ослободување на влијанијата на неговите краеви може да се
открие единствено при самата пресметка. Исклучок се
решеткастите типови на стапови кај кои програмот ќе ја детектира
грешката ако на неговиот крај е ослободено некое од влијанијата.
Меѓутоа, кај гредите со променлив попречен пресек се проверува
дали промената на димензиите на попречниот пресек е правилно
зададена. Во случај на линеарна промена кај која положбата на
меѓупресекот е зададена со апсолутното растојание од почетокот
на гредата, се проверува дали зададениот меѓупресек се наоѓа во
внатрешноста на дадената греда. Ако се наоѓа надвор од гредата
тогаш таквата греда има погрешно придружен сет на нумерички
податоци. Во случај на греди со дефинирана лачна промена се
контролира дали може да се примени зададената лачна промена.
Имено, во случај да е зададена таква положба на меѓупресеците и
димензиите на пресекот во нив да лакот кој се поставува низ три
зададени точки предизвикува негативни димензии, тогаш на
таквата греда и е придружен погрешен сет на нумерички
податоци.
Вака зададената лачна промена на висината на гредата

би довело до негативна висина на средината на носачот
Површинска потпора - мора со својата комплетна геометрија да биде под плочата,

односно ѕидот
Линиска потпора - нема критериум, односно секогаш е формално точна.
Точкаста потпора - нема критериум, односно секогаш е формално точна.
Криви површини – нема критериум, односно секогаш се формално точни.
Ако сите конструктивни елементи ги задоволуваат поставените критериуми, програмот ќе

ја отпочне контролата на зададеното оптоварување. Меѓутоа, во случај да на моделот
постојат нерегуларни конструктивни елементи, програмот ќе отвори дијалог box во кој
јасно ќе бидат назначени сите елементи на конструкцијата кои не ги задоволуваат
поставените критериуми. Во случај да се дефинирани повеќе фази на градење, тогаш ќе
биде назначено и на која фаза и припаѓаат елементите на конструкцијата со гршка.

385
Опомена за неисправни конструктивни елементи
На крајот на секој од редовите со тумачење на грешката програмот помеѓу загради го

испишува и местото каде се наоѓа дадениот конструктивен елемент, односно на кој склоп
му припаѓа. Помеѓу заградите може да биде напишано името на нивото, рамот или пак
помошниот поглед во зависност од тоа на кој од овие склопови дадениот конструктивен
елемент му припаѓа. Ако погрешниот конструктивен елемент не припаѓа ни на еден од
склоповите тогаш меѓу заградите се испишува коментарот “3Д”.
Со активирање на командното поле “OK” дијалог box-от ќе го снема од екранот, а

програмот на цртежот јасно ќе ги маркира сите нерегуларни конструктивни елементи.
Со спецјални симболи програмот јасно назначува кои

конструктивни елементи на ја задоволуваат спроведената контрола
Во случај да на моделот постојат повеќе дефинирани фази на градење, тогаш маркерите

на грешките ќе бидат поставени само на ентитетите кои припаѓаат на тековната фаза.
Кога сте ги поправиле сите откриени грешки, одново активирајте ја оваа наредба и во
случај веќе да нема грешки во конструкцијата, програмот ќе отпочне со контрола на
зададеното оптоварување. Ако програмот одново открие грешка во конструкцијата, тогаш
оваа постапка морате да ја повторувате се додека сосема не ги отстраните.

386
Контрола на оптоварувањето
Дури откога сите елементи ќе ги задоволат поставените критериуми ќе отпочне

тестирањето на зададеното оптоварување при што секој од зададените случаи на
оптоварување се тестира посебно. Исто како и кај конструкциите, прво се контролира
дали во рамките на дадениот случај на оптоварување постои зададено барем едно
оптоварување. Ако е дефиниран празен случај на оптоварување, односно не му е
придружено ни едно конкретно оптоварување ( не е вклучена дури ни сопствената
тежина), програмот ќе издаде опомена.
Опомена за празни случаи на оптоварување
Исклучок е ако во дадениот модел се анализираат влијанијата низ дефинираните фази на

градење. Во такви случаи во рамките на поединечните фази дозволено е постоењето на
празни оптоварувања.
Со активирањето на командното поле “OK” дијалог box-от ќе биде затворен и сега Ви

преостанува да прво ги поправите грешките, а потоа одново да ја придвижите наредбата
за контрола на внесените податоци. Ако овој прв услов е исполнет програмот нема да
издаде никаква опомена за празни случаи на оптоварување и ќе отпочне со тестирање на
секое од оптоварувањата посебно според следните критериуми:
Површинско оптоварување – мора со својата комплетна геометрија да припаѓа на

плочата или ѕидот.
Линиско оптоварување - мора со својата комплетна геометрија да припаѓа на

плочата, ѕидот или гредата.
Точкасто оптоварување - мора со својата комплетна геометрија да припаѓа на

плочата, ѕидот или гредата.
Поместување на потпора - мора да биде зададено на точкаста потпора која има

спречено поместување (ротација) во правец на
зададеното поместување (ротација).
Температурни влијанија во плоча

мораат со својата комплетна геометрија да бидат во
внатрешноста на плочата, односно ѕидот.
Температурни влијанија во греда

мораат со својата комплетна геометрија да бидат во
внатрешноста на гредата. Во случај да е зададено
дејствувањето на температурната разлика дадената греда

387
мора да има дефинирани димензии на попречниот пресек.

На гредата чиј попречен пресек е дефиниран како
“Произволен”, не и е дозволено задавање на
температурна разлика.
Подвижно оптоварување - мора со својата комплетна геометрија да припаѓа на

плочата, односно гредата. Во зависност од должината на
трасата и зададеното поместување на шемата на
подвижното оптоварување, се контролира потребен број
на интерни случаи на оптоварување за конструирање на
анвелопата на влијанијата. Програмот секогаш ќе издаде
опомена за потребниот број на интерни случаи на
оптоварувања, но тоа нема да го смета за грешка. Значи,
на Вас е да процените дали бројот на интерни случаи е
преголем во зависност од големината и комплицираноста
на конструкцијата. Ваква опомена ќе добиете и при
барањето за пресметка на моделот. Причината е јасна со
оглед дека кај големите модели пресметката може да трае
предолго, а може да се случи и да воопшто не може да се
оствари. Во рамките на случаи на оптоварување, во кое е
зададено подвижно оптоварување истовремено со него
можат да дејствуваат само површинско, линиско и
точкасто оптоварување. Во спротивно програмот ќе
издаде грешка за секој тип вака зададено оптоварување.
Во случај да на моделот се дефинирани повеќе фази на
градење, тогаш подвижното оптоварување во рамките на
истиот случај на оптоварување може да се зададе само
внатре во една од фазите.
Линија на влијание – зададеното место за конструирање на линијата на

влијанија, мора да се наоѓа или на греда или на точкаста
потпора. Ако се наоѓа на греда тогаш и одбраниот вид на
влијанија мора да одговара на влијанијата кои можат да
се добијат во гредата. Ако линијата на влијанија се наоѓа
на точкаста потпора, тогаш таа мора да има спречено
поместување (ротација) која одговара на бараното
влијание.
Преднапрегање – системската линија на преднапрегањето мора со својата

комплетна геометрија да биде во внатрешноста на гредата
или плочата. За секој зададен сегмент на линијата на
преднапрегањето се контролира дали таа на своите
краеви има поставени добри услови (сила, анкер,
наставка). Ако е зададена пресметката на губитокот на
силата на преднапрегање, тогаш се контролира дали
случајно не е цела сила на преднапрегањето анулирана
при губитоците.
Ако сите оптоварувања ги задоволуваат поставените критериуми, програмот ќе издаде

порака за успешно спроведената контрола на внесените податоци.

388
Информација за успешно спроведената контрола на внесените податоци
Меѓутоа, во случај да на моделот постојат нерегуларни оптоварувања, програмот ќе

отвори дијалог box во кој јасно ќе бидат назначени сите оптоварувања кои не ги
задоволуваат поставените критериуми. Во случај да се дефинирани повеќе фази на
градење, тогаш покрај случајот на оптоварување ќе биде назначено и на која фаза
припаѓаат елементите на оптоварувањето со грешка.
Опомена за неисправни оптоварувања
Со активирањето на командното поле “OK” дијалог box-от ќе го снема од екранот, а

програмот на цртежот јасно ќе ги маркира сите нерегуларни оптоварувања.

389
Со спецјални симболи програмот јасно назначува кои оптоварувања

не ја задоволуваат спроведената контрола.
Во случај да на моделот постојат повеќе дефинирани фази на градење, тогаш маркерите

на грешки ќе бидат поставени само на оптоварувањата кои припаѓаат на тековната фаза.
Исто така, маркерите на грешките ќе се прикажуваат само на оптоварувањата кои
припаѓаат на тековниот случај на оптоварување.
Кога сте ги поправиле сите откриени грешки, повторно активирајте ја оваа наредба и во
случај да нема повеќе грешки во оптоварувањето програмот ќе издаде порака за успешно
спроведената контрола на внесените податоци.
Информација за успешно спроведената контрола на внесените податоци
Ако програмот пак открие грешка во оптоварувањето, тогаш оваа постапка мора да се
повторува се додека во целост не ги отстраните
Напомена:
Постапката на контрола на внесените податоци автоматски се спроведува и при барањето
за генерирање на мрежата на конечни елементи. Во случај кога на моделот нема
површински елементи на конструкцијата па генерирањето на мрежата на конечни
елементи не се спроведува, тогаш контролата на внесените податоци ќе биде спроведена
непосредно пред пресмстката. Во случај на откриена грешка, програмот ќе издаде
соодветна опомена и ќе го прекине понатамошниот тек на генерирање на мрежата на
конечни елементи, односно пресметката.

390
3.3.6 Контрола на геометријата

Со оглед дека програмот е графички орјентиран и основната улога му е
пресметка на статичките влијанија, затоа посебно е важно да геометријата на моделот
биде прецизно исцртана. Во случај непрецизно да цртате, ќе имате големи проблеми при
покасното формирање на мрежата на конечни елементи, а и резултатите од пресметката
ако воопшто и дојдете до нив, можат да бидат погрешни. Цртачките грешки најчесто не
можат да се видат со голо око, па можат да се откријат единствено со наредбата
“Контрола на геометрија” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Помошни
функции”. Според тоа пред него што започнете со генерирање на мрежата на конечни
елементи или самата пресметка на моделот, обавезно активирајте ја оваа наредба.
Во edit box-от “Толерантно растојание” треба да се зададе вредност со која ќе се

споредуваат сите меѓусебни расојанија помеѓу елементите на цртежот. Со други зборови
од програмот ќе бараме на цртежот да ги маркира сите растојанија помеѓу ентитетите кои
се помали од зададеното. Која вредност ќе ја зададете за овој параметар зависи од самата
геометрија на моделот, односно од прецизноста со која сакате да го креирате моделот.
Ако на пример знаете дека на цртежот не треба да постои ни едно растојание кое е
помало од “0.5 m”, тогаш ќе зададете “Толерантно растојание =0.5”.
Параметарот “Толерантен агол” се однесува на отстапувањето на линиите на цртежот од

хоризонталниот и вертикалниот правец, односно ќе бара од програмот да ги маркира сите
линии кои отстапуваат од хоризонталниот, односно вертикалниот правец за агол кој е
помал од зададениот (ако за овој параметар се зададе вредност “0” програмот ќе ги
игнорира сите линии на цртежот кои отстапуваат од хоризонталниот, односно
вертикалниот правец).
После задавањето на овие два параметра и кликот на командното поле “OK” програмот ќе
ја анализира геометријата на моделот и во случај да не се пронајдени цртачки грешки ќе
ја издаде соодветната опомена.
Во случај да се откријат цртачки грешки програмот ќе издаде опомена за откриените

грешки.

391
Покрај тоа, програмот на цртежот со посебни маркери ќе ги обележи сите растојанија кои
се помали од зададеното и линиите кои отстапуваат од хоризонталата, односно
вертикалата, за агол помал од зададениот.
Со посебни маркери програмот ги означи сите места

на кои постојат цртачки грешки
Сегментите на линиите кои отстапуваат од вертикалната, односно хоризонталната

положба, програмот ги обојува со посебна боја. Растојанијата кои се помали од
зададеното програмот ги означува така што ги маркира точките кои го одредуваат
даденото растојание. Во зависност од тоа што дадената точка представува, програмот при
маркирање на точките ги употребува следните симболи:
- Со симболот на мал квадрат се означуваат сите точки кои прдставуваат точкаст ентитет
или пак почетна, односно крајна точка на дадениот сегмент на линијата.
- Со симболот мал триаголник програмот ги означува сите точки кои се наоѓаат на

контурата на линиските и површинските ентитети но не се нејзини крајни точки. Значи,
овие точки се наоѓаат внатре во сегментот на линијата со која е одредена контурата на
дадениот линиски, односно површински елемент.
- Со симболот на мал круг програмот ја означува точката која се наоѓа внатре во некоја
од површините (точката припаѓа на рамнината на површинскиот ентитет но не и на
неговата контура).
Во текот на процедурата на контрола на геометријата, програмот може да ги открие и

местата кои евентуално можат да бидат последица на цртачки грешки. Имено, се работи
за сегментите на линијата чии растојанија не се помали од зададената толеранција но
нивната геометрија укажува на тоа дека постои ентитет за кој најверојатно не сте сакале
да има токму таква геометрија. И ваквите сегменти програмот ќе ги означи со посебна
боја која е дефинирана за предупредувања. Предупредувања програмот ќе даде за
следните случаи:

392
- Ако на моделот постојат повеќе лачни сегменти кои се поврзани, а чии центри на
кружницата се наоѓаат на мало растојание. Бидејќи најверојатно сте сакале тие лакови
да припаѓаат на иста кружница, затоа е можно овде да се работи за цртачка грешка.
- Ако на моделот постои лак со многу мал радиус. Вакво предупредување се издава
бидејќи при генерирањето на мрежата на конечни елементи ваквиот лак сигурно ќе
предизвика голем број на конечни елементи.
- Ако на моделот постои еволуиран линиски ентитет кој така е поставен на кривата
површина да неговата геометрија не представува регуларна 3Д должина, односно 3Д
лак. Типичен пример е ако на сверна крива површина поставите сегмент на линијата
кој малку отстапува од нејзиниот радијален правец. Бидејќи најверојатно сте сакале
тој да биде во радијален правец, затоа и овде се работи веројатно за цртачка грешка.
Со вака маркирани растојанија и правци можно е лесно да се согледаат евентуалните

грешки настанати при непрецизно цртање.
Поставените маркери ќе стојат на цртежот се додека цртачките грешки не се отклонат и

повторно не се активира оваа наредба. Ако пак мислите дека откриените цртачки грешки
не се многу важни, тогаш поставените маркери на грешките можете да ги отстраните и со
изборот на командното поле “Откажи” во рамките на оваа наредба.
Со помош на двата прекинувачи кои се наоѓаат во врвот на дијалог box-от за контрола на

геометријата, можно е на програмот да му се зададе кои се елементи од цртежот ќе влезат
во тестирањето.
Само во 2Д поглед Со контролата на геометријата ќе бидат опфатени само

ентитетите кои припаѓаат на содржината на прозорот “2Д
поглед” непосредно пред активирањето на оваа наредба. Дали
во тестирањето на геометријата ќе влезат само моментно
видливите ентитети од овој прозор или пак сите што му
припаѓаат, одредува состојбата на прекинувачот “Само
видливи ентитети”.
Само во 2Д поглед Со контролата на геометријата ќе бидат опфатени сите ентитети

кои се прикажани во прозорот “3Д поглед” непосредно пред
активирањето на оваа наредба. Дали во тестирањето на
геометријата ќе влезат само видливите ентитети од овој прозор
или пак сите елементи на моделот одредува состојбата на
прекинувачот “Само видливи ентитети”.
Само видливи ентитети

Со контролата на геометријата нема да бидат опфатени
ентитетите кои не се моментно прикажани во одбраниот прозор.
Имено, сите ентитети кои се прогласени за невидливи било со
помош на наредбата “Видливост” било со помош на наредбата
“Сокривање” ќе бидат изземени од контролата на геометријата.
Покрај тоа, контролата на геометријата за ентитетите на
оптоварувањето се врши само во рамките на тековниот случај на
Само видливи ентитети

Со контрола на геометријата ќе бидат опфатени сите ентитети
кои припаќаат на одбраниот прозор, без разлика на состојбата
на нивната видливост. Покрај тоа, контрола на геометријата ќе
се спроведе и над ентитетите на оптоварувањата кои не се
содржани во тековниот случај на оптоварување.

393
Значи, со помош на прекинувачот “Само во 2Д поглед” одлучувате дали во контролата на

геометријата ќе влезе содржината на прозорот за 2Д или за 3Д поглед на моделот, а со
помош на прекинувачот “Само видливи ентитети” дали во рамките на одбраниот прозор во
тестирањето ќе влезат сите ентитети кои му припаѓаат или пак само оние кои се моментно
прикажани во него. Ќе напоменеме дека индиректните елементи кои се прикажани во
рамките на прозорот “2Д поглед” не се третираат во рамките на контролата на
геометријата, со оглед дека тие не се ентитети туку представуваат пресек на дадениот
елемент на конструкцијата со моментно прикажаната рамнина на погледот во прозорот
Во долниот дел на дијалог box-от се наоѓа и прекинувачот “Корекција на геометрија”

со чие поставување на вклучена состојба можете од програмот да барате да ги поправи
откриените цртачки грешки. При користењето на оваа опција бидете внимателни со оглед
дека програмот не ќе може секогаш да ги поправи направените цтрачки грешки. Покрај
тоа, во процедурата на поместување на точките поправката на една цртачка грешка може
да предизвика неконтролирана низа од нови грешки. Пробламите кои програмот не може
да ги реши најчесто се јавуваат кај површинските елементи кога за поправка на
цртачката грешка потребно е да се помести една точка од нејзината контура во положба
која целата рамнина на површинскиот елемент би ја извадила од нејзината првобитна
рамнина. Истото важи и за еволуираните површини и лачните сегменти на линиските
ентитети. Таквиот начин на решавање на проблемот практично би барал некоја вештачка
интелегенција што практично не е можно автоматски да се реши. Според тоа,
препорачливо е цртачките грешки сами да ги отклонувате, една по една. Дали тоа ќе го
остварите со бришење, па одново исцртување на дадениот ентитет или ќе ја поместите
неговата положба исклучиво зависи од Вас и вашите навики. Во секој случај најлесно е
при самото креирање на моделот прецизно да цртате.
Анализа на геометриските грешки
Во случај да поставените маркери на грешките не укажуваат доволно јасно во што се

состои грешката, со програмот е предвидена наредбата “Анализа на геометриски
грешки”. Со нејзино активирање програмот од командната линија ќе бара да го
селектирате поставениот маркер на грешката или пак сегментот означен како
предупредување.
Маркер на грешки - Селектирање (<крАј>):
Ако селактирате маркер за точка, тогаш програмот со посебна боја ќе го назначи и

селектираниот и соседниот маркер кои го одредуваат растојанието кое е помало од
зададеното. Покрај тоа, со посебна боја ќе биде назначена и контурата на ентитетот на
кој припаѓа соседниот маркер. На овој начин можете лесно да согледате во однос на кој
ентитет селектираната точка се наоѓа на помало растојание во однос на зададеното.
Во случај да селектирате некој од сегментите кој е маркиран како предупредување, тогаш

ќе се отвори дијалог box со знак на предупредување.
Со активирање на командното поле “OK” дијалог box-от со предупредувањето ќе биде

затворен, а програмот од командната линија и понатаму ќе бара селектирање на
поставените маркери, се додека со изборот на подопцијата “крАј” не означите крај на
оваа наредба. Поставените симболи и по завршувањето на оваа наредба ќе стојат на

394
цртежот се додека не ги отстраните сите цртачки грешки. Ќе напоменеме уште еднаш дека
поставените симболи на грешките можат да се отстранат од цртежот и со повикување на
наредбата “Контрола на геометрија” и со активирање на командното поле “Откажи”.
Примена на наредбата
Бидејќи е посебно важно да геометријата на конструкцијата и оптеретувањата биде

прецизно нацртана, па се препорачува да во текот на креирањето на моделот одвреме на
време со помош на наредбата, “Контрола на геометрија”, ја преконтролирате точноста на
внесените податоци.
Во случај конструкцијата да ја креирате со генерирање на нејзините вертикални ентитети,

со помош на наредбата “Генерирање” (види заглавие “2.11.7”), тогаш е важно да пред
самата процедура на генерирање да ги преконтролирате совпаѓањата на сите
конструктивни елементи и во вертикална смисла.
Во таквите случаи најдобро е да се појде од врвот на објектот и со помош на наредбата

“Проектирани таваници” (види заглавие “2.14.8”), во прозорот “2Д поглед” го поставите
за видливо само нивото кое се наоѓа над тековното.
За проектирање на тековното ниво одберете само линиски и точкасти потпори со оглед

дека во процедурата на генерирање на вертикалните елементи само тие ќе бидат
заменети со соодветни столбови и ѕидови. Сега активирајте ја наредбата “Контрола на
геометрија” и поставете ги во вклучена состојба прекинувачите “Само во 2Д поглед” и
“Само видливи ентитети”.
Ако во ваквиот режим, програмот детектира дека нема цртачки грешки, тогаш можете за
тековно ниво да го ставите првиот одоздола и да ја повторите предходно опишаната
постапка се до најниското ниво на моделот. Ако програмот открие цртачки грешки, тогаш

395
прво поправете ги откриените цртачки грешки, па дури потоа преминете на следното ниво
под него.
Дури после спроведената предходно опишана постапка за сите нивоа на моделот,

одозгора на долу можете слободно да пристапите кон генерирање на просторниот модел.
Без разлика на кој начин сте ја креирале геометријата на конструкцијата, обавезно пред
задавањето на било какво оптоварување, прво проконтролирајте ја точноста на
геометријата на конструкцијата по прашањето на цртачките грешки. Истата постапка
повторете ја и кога ги имате нанесено сите оптоварувања, односно пред преоѓањето во
модулот за формирање на мрежата на конечни елементи.
При првото активирање на наредбата, сите прекинувачи поставете ги во исклучена

состојба за да констатирате дали на целиот модел воопшто постојат цртачки грешки или
не. Ако не постојат програмот ќе издаде соодветен коментар, а ако постојат, на цртежот
ќе бидат маркирани сите нерегуларни ентитети. Пред да тргнете во отстранување на
цртачките грешки морате прво да откриете помеѓу кои ентитети е маркирано растојание
помало од зададеното. Ова најлесно се открива со селективно прекинување на
видливоста на поедините елементи на цртежот. Со новото активирање на наредбата
“Контрола на геометрија” но сега со поставување на соодветните прекинувачи во
вклучена состојба, лесно ќе откриете помеѓу кои ентитети е маркирано растојание помало
од зададеното. Секако дека овде од голема помош ќе биде и наредбата “Анализа на
геометриски грешки”.
Напомена:
Наредбата “Контрола на геометрија” автоматски се спроведува во рамките на наредбата
за генерирање на мрежата на конечни елементи. Во случај на цртежот да откриете такви
цртачки грешки кои за последица имаат мрежата на конечни елементи да не може да биде
генерирана, програмот ќе ја прекине постапката на генерирање и ќе издаде соодветно
предупредување. Ќе нагласиме дека сите откриени цртачки грешки не мораат по правило
да прават проблеми при генерирањето на мрежата. Некои од нив програмот може и сам да
ги надмине. Во секој случај најдобро е да не постојат.
Напомена:
Во случај маркерот на точката да е поставен во внатрешноста на лачниот сегмент
(симболот на малиот триаголник), тогаш при големо зумирање може да ви се причини
дека дадениот симбол не припаѓа на лакот. Причина за ова е тоа што маркерот секогаш се
прикажува на својата вистинска положба, а лакот секогаш се апроксимира со низа на
вистински сегменти. Значи, маркираната точка сигурно припаѓа на лакот.
3.3.7 Промена на дијагоналите на површинските

ентитети
Со помош на наредбата “Видливост” може да се вклучи прикажувањето на
дијагоналата во секој површински конструктивен елемент (плочи и површински потпори)
на моделот. Нејзината положба програмот автоматски ја одредува, така што од две
дијагонали на габаритот на елементот ја избира онаа која со поголемата должина
преминува преку површината на тој конструктивен елемент.

396
Вклучено е прикажувањето на дијагоналата на плочата
Автоматски одредената положба може да се промени со помош на наредбата

“Промена на дијагоналите на површинските ентитети”. Со изборот на
оваа наредба од паѓачкото мени “Помошно ниво”, или со кликот на маусот
преку прикажаната икона, програмот од командната линија ќе бара да ја
селектирате дијагоналата на која сакате да и ја промените положбата.
<0 сел.> Промена на дијагоналите на површинските ентитети – Селектирање ( Прозор /

<крАј> ):
После селектирањето, потребно е да со избор на две точки од цртежот и зададете нова

положба на дијагоналата.
Програмот ќе остане во процедура на селектирање се додека со изборот на подопцијата

“Крај” не ја завршите наредбата.
Со избор на две точки од цртежот променета е положбата

на дијагоналата на плочата

397
3.3.8 Информации
Kaрактеристиките на елементите на моделот можат да се прикажуваат во
посебен дијалог кој се појавува кога покажувачот на глувчето се постави над
нив. Корисникот може да влијае на количината и начинот на прикажување на
информациите во дијалогот. Оваа можност на програмот се вклучува со избор
на опцијата “Информации” која се наоѓа во паѓачкото мени “Помошни
функции”. Оваа наредба може да се повика и со кликнување на левото копче
на глувчето додека покажувачот се наоѓа над прикажаната икона. Кога
наредбата е активна оваа икона е втисната односно врамена во син квадрат
(начинот на прикажување на активните икони зависи од оперативниот систем
кој се користи).
Дијалог со информации за ентитетите
Во дијалогот со информации за ентитетите прикажана е табела со две колони. Во левата

колона на табелата се испишува името на информацијата која е прикажана во десната
колона. Пример, ако покажувачот на глувчето се постави над плоча во првиот ред на
табелата во левата колона ќе пишува Ентитет, а во десната името на ентитетот Плоча, во
левата колона Сет, во десната редниот број на сетот кој и е доделен на таа плоча итн.
Доколку на местото на покажувачот на глувчето се наоѓаат повеќе ентитети програмот во

дијалогот ќе ги покаже карактеристиките за еден од нив. Истовремено зад името на
дијалогот во загради ќе биде прикажан вкупниот број на ентитети кои се наоѓаат под
покажувачот на глувчето како и бројот на ентитетот чии информации моментно се
прикажуваат, на пример “Информации (1/4)”. Во вакви ситуации со притискање на
тастерот Q од тастатура може да се промени ентитетот чии информации се прикажуваат.
Начинот на прикажување на дијалогот со информации како и неговата содржина се

подесуваат во дијалогот кој се отвара со десниот клик на глувчето преку иконата.

398
Дијалог за подесување на приказот на информации
Истовремено се отвара и дијалог за приказ на информациите. Нему само во овој режим на

прикажување може да му се менува големината и да му се избира место на екранот на кое
ќе се појавува во режимот на прикажување на информациите. Големината на дијалогот се
менува така што покажувачот на глувчето прво се поместува над една од неговите ивици
се додека не добие форма на кратки црти со стреки од двата краја “ ”. Oвие стрелки
укажуваат на можните правци на поместување на дадената ивица. Штом покажувачот го
промени својот изглед се притиснува левото копче, а потоа глувчето се поместува додека
страната не се доведе во саканата положба, после што се отпушта левото копче на
глувчето. Кога покажувачот на глувчето ќе се постави над некој од аглите на
дијагоналата истовремено може да им се менува положбата на двете страни кои го
образуваат тој агол. Избор на место на екранот на кое ќе се отвара дијалогот во режим на
прикажување на информациите се прави така што прво покажувачот на глувчето се
поставува над делот во дијалогот во кој се испишува неговото име. Потоа се притиснува
левото копче на глувчето и се врши негово поместување се додека дијалогот не се доведе
на саканото место, а потоа копчето се отпушта.
Во горната табела на дијалогот за подесување на приказот на информации се наоѓаат

сите ентитети чии карактеристики можат да се прикажуваат. Со помош на check box-oвите
кои се наоѓаат во колоната “Сел” се одредува дали програмот ќе ги прикажува
информациите за тој ентитет кога покажувачот на глувчето ќе се постави над него. Со
десниот клик на глувчето преку името на колоната “Сел” се отвара паѓачко мени со опции
“Вклучи се” и “Исклучи се”. Со помош на нив може многу лесно да се вклучи или
исклучи прикажувањето на информациите за сите ентитети.
Во долната табела се прикажани сите карактеристики на селектираниот ентитет од

горната табела, а кои можат да се прикажат во дијалогот со информации. Во колоната
“N” се испишуваат редните броеви на карактеристиките на ентитетот, додека во другата

399
колона се прикажуваат нивните имиња. Името на селектираниот ентитет се испишува како

наслов на оваа колона. Кои карактеристики ќе се прикажуваат во дијалогот со
информации се определува со помош на check box-oвите во колоната “Сел”. Со десен
клик на глувчето преку името на оваа колона се отвара паѓачко мени со опции “Вклучи
се” и “Исклучи се”. Со помош на нив може многу лесно да се вклучи, односно исклучи
прикажувањето на информациите за сите карактеристики на избраниот ентитет. Со помош
на check box-oвите во колона “Зде” се бираат карактеристиките на селектираниот ентитет
кои во дијалогот за приказ на информации ќе се прикажуваат здебелено. Со десен клик
преку оваа колона се отвара мени со опции за брзо вклучување/исклучување на check
box-oвите. Промена на положбата на селектираната карактеристика на избраниот ентитет
за едно место на горе во табелата се прави со помош на копчето , додека промена на
положбата за едно место на долу се прави со помош на копчето .
Во левиот дел на дијалогот се наоѓаат параметри за подесување на начинот на приказ на

информациите:
Фонт – затворена листа од која се бира фонтот за испишување на информацијата.
Големина – во ова едит поле се задава големината на фонтот со кој се испишува

информацијата.
Провидност – со промена на лизгачот се подесува провидноста на дијалогот во кој се

прикажуваат информациите. Моментната состојба на провидност на дијалогот, изразена
во проценти, се прикажува во полето зад лизгачот.
Време до нестанувањето – лизгач за подесување на времето после кое дијалогот со

информации ќе го снема од екранот ако покажувачот на глувчето се помести така да под
него не се наоѓа ниту еден ентитет. Минимално време кое може да се избере е 0s, a
максимално 10s.
Време до појавувањето – лизгач за подесување на времето после кое ќе се појави

дијалогот со информации кога покажувачот на глувчето ќе се постави над некој ентитет.
Минимално време кое може да се избере е 0s, a максимално 10s. Времето кое одговара на
моментната положба на лизгачот се прикажува во полето од неговата десна страна.
Динамичка промена на големината на прозорци – како за различни ентитети се

прикажува различна количина на информации, може да се случи да подесената големина
на дијалогот не е доволна за прикажување на сите информации на еден ентитет, а да при
прикажување на информациите на друг ентитет во дијалогот останува премногу празен
простор. Кога е вклучен овој check box програмот автоматски ја менува висината на
дијалогот за приказ на информации и ја усогласува со количината на информации кои се
прикажуваат. Доколку check box-от е исклучен дијалогот нема да ја менува големината,
без разлика на количината на податоците кои се прикажуваат.
Непоместлива горна страна на прозорецот – кога е вклучен овој check box при
автоматско менување на големината на дијалогот за приказ на информации ќе се
поместува само неговата долна страна, додека горната секогаш ќе ја има истата положба
на екранот. Овој check box ќе биде достапен само кога check box-от “Динамичка измена
на големината на прозорецот” е поставен во вклучена состојба.
Истакнување на ентитети чии информации се прикажуваат – коге е вклучен овој

check box ентитетот чии информации се прикажуваат се исцртува со нешто подебела
линија како би се истакнал во однос на другите ентитети. Исцртувањето се врши само во
прозорецот во кој моментно се наоѓа покажувачот на глувчето.
Истакни го ентитетот во сите погледи - коге е вклучен овој check box ентитетот чии
информации се прикажуваат се исцртува здебелено и во 2Д и во 3Д прозорецот без

400
разлика во кој од нив покажувачот на глувчето моментно се наоѓа. Овој check box ќе биде
достапен само кога check box-от “Истакнување на ентитети чии информации се
прикажуваат” е поставен во вклучена состојба.
Прикажи на позиција на глувчето – кога е вклучен овој check box дијалогот со

информации се прикажува на моментната позиција на глувчето. Во општ случај со
покажувачот на глувчето се рамни горниот лев агол на дијалогот. Во ситуации во кои
стриктното почитување на ова правило би довело до тоа да дијалогот не се гледа на
екранот, со покажувачот на глувчето се рамни аголот на дијалогот кој во дадената
ситуација е најповолен. На пример ова може да се случи кога покажувачот на глувчето се
наоѓа во близина на ивицата на екранот.
Прикажи само кога е притиснат Shift – кога е вклучен овој check box дијалогот со
информации ќе се прикажува само ако е притиснат тастерот Shift од тастатурата.
Мин. Време за освежување – лизгач со помош на кој се подесува временскиот

интервал помеѓу две освежувања на содржината на дијалогот за прикажување на
информации. Минимално време на траење на интервалот кој може да се избере е 0ms, a
максимално 100ms. Траењето на временскиот интервал кое одговара на моментната
положба на лизгачот се прикажува во полето од неговата десна страна.
Ресетирање на положба на прозорецот – ako е менувана положбата на појавување на

дијалогот со информации на екранот, со изборот на ова копче тие измени можат да се
поништат после што дијалогот ќе се појавува на местото кое е предвидено со програмот.
- Во базата се снима конфигурацијата со моментната состојба на параметрите во

дијалогот.
- Бришење на тековната конфигурација од базата.
Од затворената листа која се наоѓа лево од копчето за тековна може да се избере било
која од порано снимените конфигурации.
Со избор на копчето “OK” се затвара дијалогот за подесување на приказот на информации

со прифаќање на сите зададени измени.
3.4 Команди за внесување на елементи на

цртежот кои не се дел од конструкцијата
Во оваа грпа на команди спаѓаат наредбите со помош на кои се креираат
елементи на цртежот кои не се дел од конструкцијата, па со самото тоа и не влијаат на
пресметката на моделот. Со помош на овие наредби кои се наоѓаат во рамките на
паѓачкото мени “Помошно ниво” можат да се постават помошни оски, да се исцртуваат
произволни линии, да се испишуваат текстови и котираат цртежи. Сите овие ентитети
можат рамноправно да се поставуваат и во прозорот “Диспозиција” и во прозорот “2Д
поглед” без разлика на тоа кој дел на моделот е моментално прикажан во него.
Помошните линии, текстовите и котите можат да се поставуваат и на специјално
дефинирани помошни погледи кои се добиваат со селектирање на еволуираните елементи
на конструкцијата (види заглавие “3.1.13”). Во тие случаи, овие ентитети можат да се
наоѓаат и надвор од доменот на протегање на дадената крива површина.

401
Во склопот на помошниот поглед “Сфера”

поставена е котата и насловот
Вака поставените ентитети не можат да се селектираат во рамките на дадениот помошен

поглед, туку исклучиво во базната рамнина на дадената крива површина. Значи, доколку
сакате да ја поместите или да ја промените содржината на вака поставените ентитети,
морате за тековен поглед во прозорот “2Д поглед” да ја поставите базната рамнина на
Во прозорот “2Д поглед” е прикажана базната рамнина на сферата
Поставените ентитети се наоѓаат практично во базната рамнина на кривата површина, а

со програмот е само овозможено нивно прикажување во склопот на дефинираниот
помошен поглед.
3.4.1 Помошни оски

Во заглавиети “2.5” детално ги објаснивме начините на кои може да се врши
избор на точки од цртежот. Еден од најпрактичните начини е одбирањето на точките со
помош на ОСНАП критериумите (види заглавие “2.5.5”). Бидејќи при проектирањето
конструктивните елементи скоро секогаш се поставуваат во правецот на некои оски, затоа
мошне практично би било да на цртежот имаме исцртано помошни оски кои ќе ја пратат
геометријата на конструктивниот елемент.

402
За оваа намена е направен цел систем на наредби, во кои се влегува со

активирање на наредбата “Оски”.
Иако претпоставуваме дека ви е познато, ќе нагласиме уште еднаш дека овие

хоризонтални и вертикални оски немаат никаква врска со мрежата на конечни елементи,
туку тие треба само да ја пратат геометријата на конструкцијата заради подоцнежното
полесно дефинирање на нејзината геометрија.
Со изборот на наредбата “Оски” во областа на цртежот се појавуваат по една

хоризонтална и вертикална оска кои поминуваат низ координатниот почеток (точка
0,0,0,), а командната линија го добива следниот облик.
Вертикални оски (Ознаки / Помести / Бришење / пеоМена / Реф.оска / Ген / <крАј> / Друг
правец):
Со изборот на наредбата оските автоматски стануваат видливи, без оглед на состојбата на

параметрите “Помошни оски” во дијалог box-от со наредбата “Видливост”. Во
командната линија во загради се испишани подопциите на оваа наредба, а ако не се
избере ниту една од нив, од корисникот се очекува внесување на нова оска.
Како во еден момент може да се работи само со хоризонталната или вертикалната оска,
на почетокот на командната линија се испишува кои оски се моментно активни, односно
на кои оски ќе се однесуваат сите понатамошни операции. Промена на активните оски се
врши со кликот на маусот преку последно прикажаната подопција на командната линија
“Друг правец”. Имено секој клик на маусот преку оваа подопција наизменично ќе ги
поставува за активни “Хоризонтални оски” или “Вертикални оски”.
Помошните оски можат рамноправно да се поставуваат и во прозорот “Диспозиција” и во

прозорот“2Д поглед”, без разлика кој е моментно дефинираниот поглед во него. Од таа
причина во програмот разликуваме т.н. глобални и локални помошни оски. Имено,
глобални помошни оски се оние кои се простираат во правецот на глобалните
координатни оски и тие се единствени (заеднички) за целиот просторен модел. Тоа
практично значи, ако во прозорот “2Д поглед” кога за тековно е поставено некое од
нивоата ги поставите помошните X и Y оски, тие истовремено ќе важат и за сите останати
хоризонтални рамнини на некое друго ниво. Истите тие оски ќе бидат прикажани и во
прозорот “Диспозиција”.
Поставените помошно оски во правецот на глобалните X и Y оски

се заеднички и за прозорот “2Д поглед” и за прозорот “Диспозиција”

403
Исто така во прозорот “2Д поглед” кога во него е прикажана некоја од рамките чиј правец
на простирање во диспозицијата на објектот се поклопува со правецот на простирање на
глобалните X и Y оски, на ист начин ќе бидат прикажани и соодветните глобални помошни
оски.
Прикажаните вертикални оски во прозорот “2Д поглед” кога во него

е прикажана попречна рамка, практично представуваат
поставени помошни оски во правец на глобалната X оска.
Прикажаните вертикални оски во прозорот “2Д поглед” кога во него

е прикажан подолжната рамка, практично представуваат
поставени помошни оски во правецот на глобалната Y оска.
И поставените глобални Z помошни оски ќе важат за сите вертикални рамнини кои се

прикажани во прозорот “2Д поглед”. Значи, со поставувањето за тековна на било која од
рамките во диспозицијата на објектот, без разлика дали е нивниот правец на простирање
во правец на глобалните координатни оски или не, прикажаните X оски ќе одговараат на
глобалните Z помошни оски.

404
Прикажаните X оски во прозорот “2Д поглед” заеднички се за сите рамки

без разлика на нивниот правец на протегање во диспозицијата на објектот.
Според тоа, глобалните помошни оски се заеднички за целиот модел и се прикажуваат во

сите рамнини на погледот чиј вектор на нормалата е таков да зададеното растојание на
глобалните оски може да се прикаже во вистинската големина без никакви
трансформации.
Бидејќи со програмот е предвидено помошните оски секогаш да можат да се задаваат во

прозорот “2Д поглед” без разлика на рамнината на тековниот поглед, затоа во случај
оските да се задаваат во рамнината на погледот во која не се гледаат соодветните
глобални оски, зададените оски програмот ќе ги прогласи за локални за дадената
рамнина на погледот. Типичен пример е задавањето на Y оските во прозорт “2Д поглед”
кога за тековен е поставен некој од рамките која во диспозицијата завзема коса положба
во однос на глобалните координатни оски.
Поставените локални Y оски нема да се гледаат ни во еден

друг 2Д поглед освем во оној кој има ист вектор на нормалата
како и прикажаната рамка во диспозицијата на објектот.
И овде важи правилото како и кај глобалните помошни оски, дека зададените меѓусебни
растојанија помеѓу локалните оски мораат да се зачуваат во сите погледи. Значи
поставените локални помошни оски се врзуваат за рамнината во која се зададени и ќе

405
бидат прикажани само во рамнините на погледот кои имаат ист вектор на нормалата како
и рамнината во која лежат зададените локални помошни оски.
3.4.1.1 Поставување на оските
Како што веќе напоменавме, ако не се избере ни една од понудените опции, од

корисникот се очекува поставување на оските, хоризонтални или вертикални, во
зависност од тоа што е испишано на крајот на командната линија. Во зависност од тоа кој
прозор е моментно активен, оските ќе бидат поставени во него. Бидете внимателни
посебно при поставувањето на помошните оски по пат на задавање на координатите со
оглед дека зададените координати ќе се однесуваат на моментно активниот прозор.
Сите оски кои се поставуваат, се нумерираат со броевите од “0” до “n” и тоа посебно за
”X”, a посебно за “Y” правецот (нумерацијата на оските се сортира по растечките
координати). Оските обележани со бројот“0”, програмот сам ги поставува и тие проаѓаат
низ координатниот почеток (точката 0,0). Редниот број на хоризонталните оски се
испишува крај левата, а броевите на вертикалните крај долната ивица од областа на
цртежот. Програмски поставените имиња на оските можете да ги промените на начин што
ќе биде опишан во заглавието “3.4.1.5”
И за вертикалните и за хоризонталните оски важат истите принципи и тие можат да се

поставуваат на еден од следните начини:
 Со изборот на слободна точка на цртежот или со прецизно погодување на точките со

помош на ОСНАП критериумите. Кликот на маусот ќе доведе до поставување на “X”
или “Y”- оската токму низ избраната точка. Бидејќи поставувањето на помошните оски
е овозможено и во прозорот “Диспозиција”, за време на извршувањето на оваа наредба
нема да можете транспарентно да вршите промена на тековната рамка бидејќи секој
клик во рамките на прозорот “Диспозиција” ќе биде протолкуван како барање за
поставување на нова оска.
 Со поединечно задавање на апсолутните координати, односно “X” или “Y” координати,

во зависност од тоа дали се поставуваат хоризонтални (се задава “Y” координата) или
вертикални оски (се задава “X” координата). Ако од тастатурата зададете на пример
вредност 5.5, тогаш во случај да се активни “Y”-оските програмот ќе ја постави
вертикалната оска која се наоѓа на растојание “5.5” од координатниот почеток. Во
случај да се активни “X”- оските, ќе биде поставена хоризонтална оска на растојание
“5.5” од координатниот почеток.
 Со поединечно задавање на релативните координати во однос на референтната оска.

Секогаш е по една хоризонтална и вертикална оска референтна и тие се јасно
назначени со кратка здебелена линија на почетокот на дадената оска. Програмот за
референтна оска автоматски ја прогласува последната поставена, а со помош на
подопцијата “Реф. оски” корисникот може сам да ја постави произволната оска за
референтна. Со изборот на оваа подопција на командната линија се испишува
пораката:
Референтна линија на вертикална оска (<крАј>):
Покажувачот добива облик на “select-box” во кој сега треба да се зафати било кој дел
од оската која сакаме да ја поставиме за референтна. Секако дека не може за
референтна оска да се постави хоризонталната оска ако се активни вертикалните оски
и обратно. После селектирањето на оската, програмот ќе се врати на основниот облик
на командната линија и маркерот ќе го постави на почетокот на ново поставената
референтна оска.

406
За да на програмот јасно му се назначи дека се работи за релативни координати, пред

соодветната координата мора да се зададе карактерот “@”. Ако од тастатурата зададете
на пример @5.5, програмот, ако се активни “Y”-оските, ќе постави вертикална оска
која се наоѓа на растојание “5,5” од референтната вертикална оска. Ако се активни “X”-
оските, тогаш ќе биде поставена хоризонтална оска која се наоѓа на растојание “5.5”
од референтната хоризонтална оска.
 Со сериско задавање на апсолутните координати. Бројот кој прв се задава преставува

број на растојанија, а вториот големина на растојанијата. Овие два броја мораат
меѓусебно да бидат разделени со знакот “*”. Ако од тастатурата зададете на пример:
4*3.5, значи дека ќе бидат поставени четири хоризонтални, односно вертикални оски
кои ги имаат следните апсолутни координати: “3.5”, “7.0”, “10.5” и “14”.
 Со сериско задавање на релативните координати. Процедурата работи на сосема ист

начин како и кај серското задавање на апсолутните координати, со тоа што првата оска
не се поставува во однос на координатниот почеток, туку во однос на референтната
оска. Ако за референтна оска е поставена оска која се наоѓа на растојание “10” од
координатниот почеток, а од тастатурата зададете на пример @3*2.2, значи дека ќе
бидат поставени три оски кои се наоѓаат на следните расојанија од коорднатниот
почеток: “12.2”, “14.4” и “16.6”.
3.4.1.2 Бришење на оските
Покрај поставувањето со изборот на наредбата “Оски”, можно е да се вршат и

разни манипулации со поставените оски. И овде исто како и кај поставувањето, сите
операции ќе се однесуваат на моментно активните оски (хоризонтални “X” или вертикални
“Y”).
Со изборот на подопцијата “Бришење” покажувачот добива облик на select box, а на

командната линија се јавува пораката:
<0 сел.> Бришење на вертикални оски (<крАј>):
Сега од корисникот се очекува да селектира вертикални или хоризонтални оски за

бришење во зависност од тоа кои се поставени за активни. Принципот на селектирање е
стандарден, па и овде е овозможено поединечно и групно селектирање. За поединечно
селектирање треба во малото квадратче да се зафати било кој дел од оската која сакаме
да ја бришеме. Во случај select box-от да се доведе во положба да не сече ни една од
оските, кликот на левото копче на маусот ќе биде протолкуван како задавање на првиот
агол на правоаголната област, па од командната линија програмот ќе бара да го зададете
и спротивниот:
Спротивен агол:_
Сите оски, хоризонтални или вертикални, кои проаѓаат низ вака дефинираната
правоаголна област ќе бидат селектирани. Покрај ваквото класично селектирање со
маусот, овозможено е селектирање од тастатурата со задавање на редниот број на оската
која сакаме да ја избришеме. Ако на пораката од командната линија со која се бара
селектирање на оските за бришење, зададете на пример:
<0 сел.> Бришење на вертикални оски (<крАј>): 2
Тогаш оската број “2” ќе биде селектирана за бришење под услов да постои на цртежот.

407
3.4.1.3 Промена на растојанието помеѓу оските
Со изборот на подопцијата “проМена”, на корисникот му е овозможено да во

случајот на направена грешка го промени растојанието помеѓу било кои две соседни оски
на цртежот. За полесна контрола на точноста на внесените податоци за положбата на
оските, хоризонталните растојанија помеѓу вертикално поставените оски се испишуваат
на врвот на областа на цртежот, а вертикалните помеѓу хоризонталните оски покрај
десната ивица на областа на цртежот.
Со изборот на подопцијата “проМена” програмот од командната линија ќе бара да го

одредите растојанието помеѓу две соседни хоризонтални или вертикални оски:
Одберете растојание помеѓу вертикалните оски (<крАј>):_
Селектирањето на саканото растојание се врши со едноставен клик на маусот на областа

на цртежот помеѓу две соседни оски (хоризонтални или вертикални) или со задавање од
тастатура на поголем број на линии кои тоа растојание го дефинираат. И во двата случаја,
соседните оски кои го дефинираат тоа растојание ќе бидат маркирани, а на командната
линија ќе се појави поракасо која од корисникот се бара задавањето на новата вредност:
Ново растојание помеѓу вертикалните оски <6.74>:
Помеѓу аглестите загради е испишана информацијата за моментната состојба на

избраното растојание, а новата вредност може да се зададе или од тастатура или со избор
на точка од цртежот која ќе ја одреди новата положба на маркираната оска со поголем
реден број. Со задавање на новата вредност, селектираното растојание ќе биде
корегирано, а сите оски со поголеми редни броеви, така ќе бидат поместени да нивните
меѓусебни растојанија не се променат.
3.4.1.4 Поместување на оските
Со изборот на подопцијата “Помести” од командната линија можно е на било

која селектирана оска да и се промени положбата. Суштинската разлика помеѓу оваа
опција и опцијата со која се врши промена на растојанието помеѓу две оски е во тоа што
со поместувањето на селектираната оската на овој начин не се менува положбата на
останатите оски.
Со изборот на подопцијата “Помести” програмот на командната линија издава порака со

која се очекува од корисникот да ја селектира оската на која сака да му ја промени
положбата:
Поместување на вертикална оска (<крАј>):_
Во оваа процедура е овозможено селектирање само на една хоризонтална или вертикална

оска со доведувањето на маусот во положба да “select-box”-от ја пресекува саканата оска.
Селектирањето на оската може да се постигне и со задавање од тастатура на нејзиниот
реден број. Селектираната оска ќе биде маркирана, а програмот од командната линија ќе
бара да ја зададете нејзината нова положба (“n” го означува редниот број на одбраната
оска).
Ново место на вертикална оска (<крАј>):_
Нејзината положба може да се зададе со било која од претходно опишаните постапки за

избор на точки (избор на точка од цртежот апсолутни координати, релативни итн.).

408
3.4.1.5 Промена на име на оска
Со избор на подопцијата “Ознаки” од командната линија, можете да го

промените зададеното име на било која од поставените оски на цртежот:
Ознака на вертикална оска (Стил / <крАј>):
Сега се очекува да ја селектирате оската на која сакате да и го промените името, или да

ја изберете подопцијата “Стил”. После изборот на оска на командната линија ќе се појави
нова порака:
Ознака на вертикална оска “n”: 1
Прикажаната ознака “n” го означува редниот број на селектираната оска, а “1” е

нејзиното старо име. Со задавање на ново име за селектираната оска и со притисок на
тастерот “Ентер” новото име ќе биде прифатено, а програмот ќе се врати на предходниот
облик на командната линија. Селекција на оските и измена на нивните имиња може да се
прави се додека со изборот на подопцијата “крАј” од командната линија не се излезе од
наредбата.
Со изборот на подопцијата “Стил” од командната линија се отвара дијалог box со

Дијалог box во кој се дефинира стилот

на обележување на оските
Сите помошни оски кои се протегаат во правец на глобалната Y или во правец на

глобалната Z oска припаѓаат на некоја од YOZ рамнините. Програмот на секоја од овие
рамнини и доделува ознака и со неа на екранот се обележуваат сите оски кои
претставуваат пресек на дадената YOZ рамнина и моментната рамнина на приказот. На
овој начин е обезбедено да помошните оски кои се протегаат во правец на глобалната Y
оска и кои припаѓаат на иста YOZ рамнина, а се наоѓаат на различни нивоа, имаат иста
ознака. Иста ознака ќе имаат и сите помошни оски кои се протегаат во правец на
глобалната Z oска, а припаѓаат на дадената YOZ рамнина и на различни рамови кои се
протегаат во правец на глобалната X oска.
Објаснувањата за XOZ и XOY рамнините е аналогно со објаснувањето за YOZ рамнината.
Стилот на означување на дадените рамнини се дефинира со изборот на еден од

понудените стилови од истоимените затворени листи, додека од затворената листа
“Помошни оски” се прави избор на стилот на обележување на помошните оски.

409
Содржина на една листа за избор на стилот на означување
Зададено е да YOZ рамнините се обележуваат со римски броеви,

a XOZ рамнините со големи букви од abeced-ата
Со избор на стилот “Вредности” од програмот може да се бара да покрај секоја помошна

оска го напише нејзиното растојание од оската која проаѓа низ координатниот почеток на
тековната рамнина на приказот. Овој стил најчесто се користи за обележување на XOY
рамнината, односно хоризонталните помошни оски кај рамовите со оглед дека тие
вредности представуваат висински координати на избраните оски.
Обележување на XOY рамнината со помош на стилот “Вредности”

410
Со помош на check box-от “Бришење на постојните ознаки за оски” се бришат сите

рачно зададени ознаки, а наместо нив се испишуваат дефаулт ознаките на оските. Ако
овој check box е исклучен, промената на стилот на означување во овој дијалог нема да
влијае на рачно зададените ознаки на оските.
3.4.1.6 Автоматско генерирање на оски
Покрај познатите начини на поставување на помошните оски овозможено е и

автоматско генерирање на оските врз основа на геометријата на моделот. Автоматското
генерирање на оските се прави со избор на подопцијата “Ген” од командната линија и
тогаш програмот во сите прекршни точки на контурите на конструктивните елементи на
моделот ги поставува помошните оски за моментно активниот правец. Со промена на
активните оски, а потоа со повторен избор на подопцијата “Ген”, автоматски ќе бидат
генерирани оски во друг правец. Автоматското генерирање може да се прави во
прозорите “2Д поглед” и “Диспозиција”.
3.4.2 Избор на “слој” за цртање

Во рамките на наредбите за поставување на помошни линии, текстови и коти,
на командната линија секогаш е присутна и подопцијата “Слој”. Со нејзино активирање
се отвара дијалог box за избор на тековниот “слој” за цртање.
Изглед на дијалог box-от

за избор на тековен “слој”
Со програмот се предвидени 8 “слој”-еви на кои можат да се исцртуваат елементите на

цртежот кои не се дел на конструкцијата. За секој од овие “слој”-еви предвидена е по
една боја која на цртежот точно ќе одредува на кој “слој” припаѓаат поедините ентитети
конструирани со помош на овие наредби.
Изборот на тековниот “слој” за цртање се врши со едноставен клик на маусот преку

неговото име, така да малиот круг пред одбраното ниво станува зацрнет. Со активирање
на командното поле “OK” овој дијалог box ќе биде затворен, а на почетокот на
командната линија ќе се појави круг исполнет со боја која одговара на “слој”-от кој е
поставен за тековен. Сите елементи на цртежот кои ќе се исцртуваат подоцна, ќе бидат
исцртани со бојата на тековниот “слој” на кого и му припаѓаат. Ваквата организација во
програмот Ви овозможува да поедините текстови, линии и коти, ги поставувате по желба
на различните нивоа.
Бидејќи со помош на наредбата “Видливост” можно е поставување и укинување на

видливоста за секој од слоевите посебно, затоа е повеќе него јасна една од основните
примени на ваквиот начин на цртање. Покрај тоа, можете и при печатењето покрај бојата
за секој од слоевите да дефинирате поинаков тип на линија и нејзина дебелина.

411
Со десниот клик на маусот преку било која од иконите со кои се активираат наредбите
“Линија”, “Текст” и “Котирање”, наизменично сите слоеви се поставуваат за видливи,
односно невидливи. Селективното дефинирање на видливоста на секој од слоевите
посебно, се постигнува во рамките на наредбата “Видливост”.
3.4.3 Цртање на помошните линии

Со изборот на оваа икона се влегува во наредбата “Линии, со помош на која
можат да се исцртуваат произволни линии на цртежот, а кои не влијаат на
пресметката на моделот.
Начинот на работа со оваа наредба е детално опишан во заглавието “2.6” па овде нема да
го повторуваме. Линиите се исцртуваат во бојата која одговара на тековниот “слој”. Оваа
наредба има примена посебно кај комплицираните модели кога за дефинирање на
нивната геометрија неопходно е да се исцртуваат и разни помошни линии.
Напомена:
Во случај помошните линии да сакате да ги поставите во прозорот “Диспозиција”, тогаш
морате почетната точка на оваа линија да ја одберете во овој прозор. Секако дека тогаш
сите сегменти на полилинијата мораат да припаѓаат на овој прозор. Во случај да
почетната точка на линијата ја одберете во прозорот за 2Д или 3Д поглед на моделот,
тогаш кликот на маусот во рамките на прозорот “Диспозиција” ќе биде протолкуван како
барање за промена на тековната рамка.
3.4.4 Испишување на текстовите

Наредбата “Текст” служи за испишување на разни наслови и коментари на
цртежот. Со изборот на оваа икона, командната линија го добива следниот
изглед:
Референтна точка (Фонт <2 mm>/Агол<0>/Рамнење<LD>/Слој/<крАј>):_
Имено, програмот од корисникот очекува да ја внесе референтната точка на текстот. Оваа

точка ја одредува положбата на текстот на цртежот, односно во однос на неа внесениот
текст ќе се рамни во зависност од тековните услови на рамнењето. Начинот на изборот на
условите на рамнење ќе ги објаснеме покасно. Кога со маусот се кликнува на
референтната точка, на командната линија се испишува пораката:
Текст:_
Програмот сега очекува од корисникот да од тастатурата ја внесе саканата содржина на

текстот. Додека се внесува текстот, програмот во ДРАГ модот го испишува на цртежот, па
на тој начин е смалена можноста за погрешно внесување. Завршетокот на внесувањето на
текстот се означува со притискање на копчето“Enter”, после што внесената содржина на
текстот ќе биде испишана на цртежот во боја која одговара на тековниот “слој” (на
почетокот на командната линија се наоѓа симболот на кругот, чија боја укажува на
поставениот тековен слој) и порамнет во однос на референтната точка според тековните
услови на рамнење.
Големината на буквите на цртежот, аголот под кој се испишува текстот, условите на

рамнење и фонтот, ќе одговараат на тековната состојба на параметрите кои тоа го
регулираат. Тековните вредности на овие параметри се испишуваат помеѓу аглести
загради покрај секоја подопција на командната линија. Поставувањето на параметрите се
врши пред изборот на референтната точка и тоа со помош на подопциите кои се наоѓаат
на командната линија при повикувањето на наредбата “Текст”.

412
Референтна точка (Фонт <2 mm>/Агол<0>/Рамнење<LD>/Слој/<крАј>):_
Тековните вредности на овие параметри програмот ги памти и користи во својата работа

се до следната промена од страна на корисникот.
Фонт или големина на буквите
Изборот на големината на буквите и фонтот се постигнува со активирање на подопцијата

“Фонт”, после што се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за избор на фонтот
Изборот на фонтот се врши од затворената листа која се наоѓа во левиот дел на дијалог
box-от. Секако дека во листата на фонтови ќе бидат прикажани сите фонтови кои се
инсталирани во рамките на Вашиот “Прозор”.
Со задавање на саканите вредности во edit box-овите: “Големина” и “Фактор на

ширина” имате можност да влијаете на големината на фонтот и на односот на неговата
ширина во однос на зададената висина. Висината на буквите се задава во милиметри врз
основа на што програмот сам ќе ја пресмета соодветната големина во цртачки единици.
Начинот на пресметка на врската помеѓу зададената големина на буквите во милиметри
на хартијата и цртачките единици на екранот, ќе биде детално објаснета во заглавието
“3.5.2” кога ќе го објаснуваме начинот на поставување на тековниот размер. Засега нека
остане на тоа дека големината на буквите треба да се задава во милиметри.
Со помош на прекинувачите: “ B ”, “ I ” и “ _ ” имате можност да го дефинирате еден од

стиловите на одбраниот фонт: “задебелени”, “наклонети” и “подвлечени”фонтови.
Со активирање на командното поле “OK” овој дијалог box ќе биде затворен, а одбраниот
фонт ќе биде поставен за тековен. На командната линија помеѓу аглести загради во
рамките на подопцијата “Фонт” ќе биде испишана и одбраната големина на фонтот во
милиметри.
Агол на испишување на текстот
Изборот на аголот под кој текстот ќе биде испишан на цртежот се остварува со изборот на
подопцијата “Агол”. На командната линија тогаш се појавува пораката:
Агол <0>:
Од корисникот сега се бара задавање на аголот во степени (помеѓу аглести загради е

испишана тековната вредност, а аголот расте во насоката спротивна од стрелката на
часовникот). Аголот, покрај со задавање од тастатурата може да се одреди и со избор на
две точки од цртежот, при што програмот ќе го отчита од цртежот аголот под кој се
спојуваат тие две точки. После изборот на првата точка од цртежот, програмот од
командната линија ќе бара и внесување на другата точка.

413
Зададената вредност на аголот, програмот ќе ја усвои како тековна и ќе се врати на

основниот облик на командната линија во рамките на наредбата “Текст”.
Рамнење на текстот
Изборот на начинот на рамнење на текстот во однос на референтната точка се постигнува

со активирање на подопцијата “Рамнење” од командната линија. Рамнењето може да се
врши и по хоризонтала и по вертикала. По хоризонталата е можно текстот да се рамни во
однос на левата или десната маргина или да се центрира. Рамнењето по вертикала е
можно во однос на врвот, дното или центарот. На самата командна линија, во рамките на
оваа подопција помеѓу аглести загради е испишан тековниот услов за рамнење. Тој се
означува со две почетни букви, првата се однесува на рамнењето во хоризонтална
смисла, а втората за рамнењето во вертикална смисла. Со изборот на подопцијата
“Рамнење” на командната линија ќе биде испишана пораката:
Хоризонтално (<Лево>/Центар/Десно):_
Сега од корисникот се очекува изборот на рамнењето во хоризонтална смисла (под

хоризонтален овде не се смета аголот од “0” туку аголот под кој се испишува текстот). Со
кликот на маусот преку една од понудените подопции во командната линија ќе биде
избран начинот на рамнењето по хоризонталата, а на командната линија ќе се појави
нова порака со опции со чиј избор се врши рамнење по вертикала (правец нормален на
правецот на пишување).
Вертикално (Горе/Средина/<Долу>):_
Со избор на новиот услов на рамнење, програмот ќе се врати на основниот облик на

командната линија за избор на референтната точка, а помеѓу аглестите загради ќе бидат
испишани ново поставените услови за рамнење.
3.4.5 Котирање на цртежите

Со оглед дека приграмот “Tower”, е графички оријентиран и овозможува
комплетна графичка документација, затоа за прегледност на влезните податоци
неопходно е да се искотира нацртаната геометрија на моделот.
Самата постапка на котирање е мошне едноставна и се постигнува со изборот

на наредбата “Котирање” после што на командната линија се појавува
пораката:
Внесување на точка за котирање (Избор / Деселектирање / <крАј> / Слој):
Сега од корисникот се очекува да изврши избор на сите точки чие меѓусебно растојание е
потребно да се искотира. Покрај поединечниот избор на точките со помош на подопцијата
“Избор” имате можност и со селектирање да ги изберете сите сакани точки.

Процедурата за избор на точки е детално опишана во заглавието “2.5”. Кога се одбрани

сите точки од цртежот изборот на подопцијата “крАј” ќе означи крај на процедурата за
избор на точки и програмот од командната линија сега ќе бара да ја одреди положбата на
котите.
Положба на автоматскa котa (Внесување на точки / Хоризонтална / Вертикална / Коса /

Слој):

414
Од содржината на командната линија се гледа дека постојат четири независни процедури

и тоа за поставување на автоматски, хоризонтални, вертикални и коси коти (подопцијата
“Внесување на точки” е предвидена за враќање на процедурата избор на точки).
По “дифолт” програмот секогаш нуди поставување на автоматскa котa, додека со изборот

на другите подопции од командната линија можете да влезете во процедурата за
поставување на хоризонтални, вертикални и коси коти.
Поставувањето на автоматскa котa подразбира дека положбата на маусот во однос на

одбраните точки за котирање ќе одреди дали ќе биде поставена хоризонтална или
вертикална кота. Програмот во ДРАГ модот постојано ќе исцртува хоризонтална, односно
вертикална кота во зависност од моментната положба на маусот.
Положбата на маусот во однос на одбраната точка за котирање

го одреди поставувањето на хоризонталната кота.
Положбата на маусот во однос на избраната точка за котирање

го одреди поставувањето на вертикалната кота.
Кликот на маусот ќе доведе до крај на процедурата за котирање и на одбраното место ќе

биде поставена хоризонтална, односно вертикална кота.
Во случај да во ДРАГ модот не можете лесно да го одберите саканиот тип на котата, тогаш
со изборот на соодветната подопција влегувате во процедура на експлицитно

415
поставување на хоризонтални, односно вертикални коти. Изборот на подопцијата

“Хоризонтална” ќе доведе до следниот изглед на командната линија.
Положба на хоризонтална кота (Внесување на точки / Автоматска / Вертикална / Коса /

Слој):
Во овој случај програмот во ДРАГ модот секогаш ќе исцртува хоризонтални коти, без
разлика на релативната положба на маусот во однос на одбраната точка за котирање.
Истото важи и за експлицитното поставување на вертикалната кота со помош на
подопцијата “Вертикална”. Изборот на точката од цртежот секогаш ќе постави
вертикална кота.
За поставување на косa котa треба од командната линија да се избере подопцијата “Коса”

после што ќе се појави порака со која од корисникот се бара да го зададе аголот на
нагибот на котната линија.
Агол на коса кота (<0> / Внесување на точки / Автоматска / Хоризонтална /

Вертикална / Слој):
Овој агол може да се зададе или од тастатурата во степени (позитивниот агол расте во
насока спротивна од стрелките на часовникот) или со избор на две точки од цртежот. Ако
се избере точка од цртежот, на командната линија ќе се појави порака:
Втора точка:_
Со изборот на втората точка од цртежот ќе биде одреден аголот на нагибот на косата
кота, а понатамошната постапка е идентична како кај хоризонталното и вертикалното
котирање.
Положба на коса кота:_
Имено изборот на точка од цртежот ќе ја одреди положбата на косата кота, а сите

меѓусебни растојанија на одбраните точки за котирање ќе бидат проектирани на
зададениот кос правец.
Напомена:
Изборот на фонтот и бројот на децимали во котите се врши во рамките на наредбата
“Параметри” (види заглавие “3.5.1”).
3.4.6 Ознака на позиција

На сите конструктивни елементи (плоча/ѕид, греда/столб и сите потпори) може
да им се зададе текстуално – нумерички идентификатор – ознака на позиција. Овој
идентификатор се испишува во сите текстуални извештаи. Исто така може да се бара и
негово прикажување на екранот, а со самото тоа и во графичките блокови кои се
експортираат во проектната документација. Ознаката на позиција практично претставува
име на елементот на кој е придружена и значително ја олеснува работата како при
цртање на моделот, така и при креирање на проектната документација.
При позиционирање, редоследот на етитетите програмот го одредува според координатите

на нивните тежишта. Прво се распоредуваат Z, потоа Y и на крај X координатите. Да
речеме дека се позиционираат сите греди на еден модел: прво се пронаоѓаат сите греди
чие тежиште припаѓа на рамнината со најмала Z координата, потоа меѓу нив се
пронаоѓаат сите греди чие тежиште припаѓа на правецот со најмала Y координата и се
врши нивно позиционирање, почнувајќи од гредата чие тежиште има најмала X
координата. Важно е да се напомене дека предност имаат ентитетите кои припаѓаат на

416
зададените нивоа на моделот и тие се позиционираат први, а потоа се преоѓа на

позиционирање на останатите елементи.
Наредбите за работа со ознаките на позициите се наоѓаат во паѓачкото мени “Помошно

ниво”.
3.4.6.1 План на позиции
Со помош на оваа наредба ознаките на позициите се доделуваат на ентитетите

кои се селектирани од цртежот така да, после нејзиното активирање
командната линија го добива следниот изглед:
<0 сел.> Промена на ознака на позиции - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек
/ Групе на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крАј> / освежување
Индекси / Бришење на сите ознаки):
Ќе напоменеме дека истовремено можат да се селектираат само ентитети од ист тип, на

пр. само греди или само плочи.
По завршетокот на селекцијата се отвара дијалог box со следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от за доделување

ознака на позиција
Во едит box-от “Опис на позиција” се задава ознаката која ќе им биде доделена на сите
селектирани ентитети.
Со помош на check box-от “Нумерирање на позиција” се дефинира дали програмот

покрај ознака, на секој ентитет ќе му придружи и реден број. Кога овој check box е
поставен во вклучена состојба за промена стануваат достапни и другите параметри во
овој дел на дијалог box-от.
Во едитt box-от “Почетен број” се задава бројот од кого започнува нумерирањето на

позициите. Ако е зададен бројот 0 нумерирањето нема да се изврши, односно програмот
се однесува како да check box-от “Нумерирање на позиција” е исклучен.
Со поставување во вклучена состојба check box-от “Групирање на колинеарни” од

програмот се бара да колинеарните ентитети се нумерираат со ист број.
Ќе напоменеме дека програмот автоматски на сите ентитети кои имаат иста ознака на
позиција и ист реден број им доделува индекси кои еднозначно ги определуваат. Овие
индекси од ознаките на позиција се одвоени со цртичка (“*-n”), а нивното прикажување
се дефинира во дијалог box-от на наредбата “Видливост”.

417
Командното поле “Бришење на ознака на позиции” служи за отстранување на ознаките

на позиции кои порано беа доделени на селектираните ентитети.
Со активирање на командното поле “OK” дијалог box-от се затвара, а програмот на сите

селектирани ентитети им ги придружува зададените ознаки на позиции. Прикажувањето
на ознаката на позиции се дефинира во дијалог box-от на наредбата “Видливост”
поединечно за секој ентитет.
Со помош на наредбата “План на позиции” на сите селектирани

греди им се доделени ознаките на позиции
Со помош на наредбата “План на позиции” можат да се променат ознаките на позиции кои

порано му беа доделени на конструктивните елементи. Ако сите селектирани ентитети се
позиционирани со исти параметри, програмот ќе ги прикаже во дојалог box-от:
Сите селектирани ентитети имаат

исти параметри
Параметрите кои не се исти за сите селектирани ентитети ќе бидат посебно означени:

418
Параметрите “Опис на позиција”и

“Нумерирање на позиција” не се исти
за сите селектирани ентитети
Пораката со која се бара селектирање на ентитетите ќе стои на командната линија се

додека со изборот на подопцијата “крАј” наредбата не заврши.
<0 сел.> Промена на ознака на позиции - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек
/ Групе на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крАј> / освежување
Индекси / Бришење на сите ознаки):
Со изборот на подопцијата “освежување Индекси” од командната линија се врши

ажурирање на ознаките на позиции. Ова е мошне корисна опција со оглед дека
редоследот на редните броеви и индекси може лесно да се наруши (на пр. со бришење и
додавање на нови ентитети, со бришење на зададените ознаки на позиции итд.).
Со помош на подопцијата “Бришење на сите ознаки” се отстрануваат ознаките на

позиции на сите елементи на моделот.
3.4.6.2 Генерирање на план на позиции
Со помош на наредбата “Генерирање на план на позиции” истовремено

можат да се доделат ознаки на позиции на сите конструктивни елементи на
моделот. После нејзиното активирање се отвара дијалог box со следниот
изглед:
Со помош на наредбата “Генерирање на план на позиции” истовремено можат да се

доделат ознаки на позиции на сите конструктивни елементи на моделот. После нејзиното
активирање се отвара дијалог box со следниот изглед:

419
Изглед на дијалог box-от за генерирање

на планот на позиции
Во горниот дел на дијалог box-от се наоѓа листа на сите нивоа кои се дефинирани за
дадениот модел. Во колоната “Име на ниво” испишани се нивните имиња, додека во
колоната “Z” испишани се нивните Z координати. Десниот дел на листата е поделен на
два дела: “Греда” и “Плоча”. Во колоните “Опис” се задаваат ознаките на позициите кои
ќе бидат придружени на сите плочи/греди на даденото ниво, а во колоните “Број” за
секое ниво се задава редниот број од кој започнува нумерирањето. Со десниот клик на
маусот преку зададената ознака на позиција се отвара паѓачко мени со две понудени
опции:
Додади на сите – Дадената ознака на позиција се доделува на плочите/гредите на сите

нивоа
Отстрани од сите – се одстрануваат ознаките на позиции кои се зададени за
плочите/гредите на било кое ниво

420
Паѓачко мени кое се отвара со десниот клик

на маусот преку ознаката на позиција
Со помош на check box-oвите кои се наоѓаат во колоната “Наст.”, може да се бара да

нумерирањето на гредите започне од првиот слободен број кој останал после
нумерирањето на плочите. Да речеме дека зададениот почетен број за нумерирање на
плочите на некое ниво е 101 и да на тоа ниво се наоѓаат 3 плочи. Ако е вклучен check
box-от во колоната “Наст.”, нумерирањето на гредите ќе започне од бројот 104. Кога овие
check box-ови се вклучени, соодветните полиња за дефинирање на почетниот број на
нумерирање на гредите ќе бидат недостапни за едитирање.
Со помош на check box-овите кои се наоѓаат во колоната “Поз.”, се дефинира дали

плочите/гредите на тоа ниво се позиционираат.
Со десен клик на маусот преку било кој од овие check box-oви се отвара мени со две
понудени опции:
Вклучи се – се вклучуваат сите check box-oви во дадената колона

Исклучи се – се исклучуваат сите check box-ови во дадената колона

421
Паѓачко мени кое се отвара со десниот клик

на маусот преку било кој check box
Во долниот дел на дијалог box-от се наоѓаат параметри за дефинирање на начинот на

позиционирање на останатите ентитети.
Група на параметри за дефинирање на начинот на

позиционирање на ѕидови
За секој од овие ентитети во соодветен едит box “Опис” се задава ознаката на позиција,
во едит box-от “Број” почетниот број за нумерирање, додека со помош на check box-от
“Позиционирање” се определува дали ќе се изврши нивно позиционирање.
Кога check box-от “Групирање на колинеарни” е поставен во вклучена состојба,

програмот на сите колинеарни ентитети од ист тип (на пр. сите греди), кои имаат иста
ознака на позиција ќе им додели ист реден број. Исто така на сите ентитети со иста
ознака и ист реден број им се доделуваат индекси кои еднозначно ги определуваат.

422
Моментната состојба на параметрите може да се сними во базата на конфигурации под

саканото име. За оваа намена е предвидено командното поле , со чие активирање се
отвара следниот дијалог box:
Во едит box-от се задава името на конфигурацијата, додека со активирање на командното

поле “OK” се врши нејзино снимање во базата. Името на конфигурацијата може да се
дефинира и со избор од листата на некоја од порано снимените конфигурации. Во тој
случај предходната конфигурација ќе биде препишана, а програмот при излегувањето од
дијалогот ќе го исфрли соодветното предупредување:
Сите снимени конфигурации се наоѓаат во затворена листа и со помош на неа можат во

било кој момент да се вчитаат.
Командното поле се користи за бришење на тековната конфигурација од базата.
Дел на дијалог box-от за работа со конфигурации

423
После активирањето на командното поле “OK” програмот го затвара дијалог box-от и ги

позиционира сите елементи на моделот во согласност со зададените параметри.
На сите ентитети во моделот им се придружени ознаки

на позиции со помош на наредбата “Генерирање
на план на позиции”
3.5 Подесување на параметрите кои програмот

ги користи во својата работа (мени
“Конфигурација”)
Со изборот на командите од оваа група се подесуваат глобалните параметри
кои програмот ги користи во својата работа. Вредностите на вака поставените параметри
се паметат се до нивната следна промена со повикувањето на една од овие наредби.
3.5.1 Параметри
Со изборот на наредбата “Параметри” која се наоѓа во рамките на паѓачкото
мени “Конфигурација”, се отвара дијалог box-от за дефинирање на параметрите кои
програмот ги користи во својата работа, а со кои се одредува начинот на погледот на
цртежот, како на екранот, така и на хартијата после печатењето.

424
Изглед на дијалог box-от за подесување на параметрите:

боја и дебелина на линиите
Бидејќи во овој дијалог box е потребно да се прикажуваат голем број на податоци, затоа
тој е организиран во вид на разгрането стебло (види заглавие “2.4.4”). Со изборот на една
од од понудените опции во стеблото и нивните подопции се врши промена на средишната
содржина на дијалог box-от. Долниот дел на дијалог box-от е заеднички за сите делови на
податоци во стеблото и функционира на сосема ист начин без разлика на тоа кој од нив е
моментално активен.
Со оглед дека во дијалог box-от на оваа наредба се задава голем број на податоци, за да
се олесни работата со нив и да се смалат можностите за грешки, во “Tower” е овозможено
истовремено прикажување на параметрите за “Екран” и “Хартија”.
Изглед на дијалог box-от за подесување на параметрите

425
Состојбата на сите параметри кои можат да се постават во овој дијалог box, може трајно
да се запамти и да се сними под произволно зададено име. Значи, кога ќе ги поставите
параметрите по своја желба, активирајте го командното поле “Сними”, после што ќе се
отвори дијалог box со следниот изглед:
Сега во edit box-от треба да се зададе саканото име и да се активира командното поле
“OK”. Во случај да зададеното име веќе постои во листата на параметрите, програмот ќе
издаде соодветно предупредување.
Потврдниот одговор ќе доведе до губење на состојбата на параметрите кои предходно

биле придружени на даденото име, додека негативниот одговор ќе доведе до одкажување
на наредбата за снимање.
Во затворената листа која се наоѓа од левата страна на командното поле “Сними” се

наоѓаат сите снимени конфигурации.
Затворената листа за избор на некои од претходно снимените конфигурации

426
Покрај конфигурациите кои сами сте ги креирале, во листата секогаш ќе постојат и

конфигурациите кои се испорачуваат со програмот и кои се водат под името“Дифолт”.
Промената на тековната конфигурација се врши така што со кликот на маусот на
стрелката која се наоѓа од десната страна на оваа листа, прво листата се отвара, а потоа
со маусот во отворената листа се селектира една од понудените конфигурации.
Со помош на командното поле “Бриши” се врши бришење на конфигурацијата која е

поставена за тековна. Значи, конфигурацијата која сакате трајно да ја одстраните од
конфигурационата датотека, прво морате да ја поставите за тековна, а потоа да го
активирате командното поле “Бриши”. Бидејќи оваа наредба е деструктивна, програмот ќе
побара потврда на оваа акција и дури после потврдниот одговор ќе ја избрише
селектираната конфигурација.
Исто така овозможено е и превземање на параметрите на приказите од конфигурациониот

фајл на друг корисник. За оваа намена е предвидено командното поле “ Импорт”, со
чие активирање се отвара нов дијалог box:
Дијалог box за импорт на конфигурации на параметри
Конфигурациите на параметрите при снимањето се сместуваат во датотеката

“Tower.$dis”. Сега е потребно да саканата датотека се пронајде и да со помош на
командното поле “Отвори” се изврши превземање на конфигурациите. Сите
конфигурации кои се наоѓаат во избраната датотека ќе бидат снимени во истоимената
датотека која “Tower” ја користи при својата работа и ќе бидат достапни за избор од
затворената листа. Ако некои од превземените конфигурации имаат исто име како веќе
постоечките конфигурации, ќе им се додаде симболот ѕвездичка“*”.
Со активирање на командното поле “OK” дијалог box-от ќе биде затворен, а тековната

конфигурација програмот ќе ја користи во својата работа се додека со новиот избор на
наредбата “Параметри” за тековна не поставете некоја друга конфигурација.
Ако ја менувате состојбата на параметрите во датотеките на овој дијалог box, а не ја

спроведувате предходно опишаната акција на снимање на податоците во конфигурациона
датотека, по излегувањето од овој дијалог box со активирање на командното поле “OK”,
програмот ќе ги почитува поставените параметри но при новото придвижување на
програмот тие ќе бидат трајно изгубени.
Изглед на екранот
Во овој дел на стеблото можно е да се менуваат параметрите кои го дефинираат изгледот

на самиот програм. На тој начин лесно можете по своја желба да подесите најпријатна
околина за работа.

427
Делот на дијалог box-от резервиран за подесување на изгледот на екранот
За да имате подобар увид во значењето на овие параметри, во десниот дел на дијалог

box-от се прикажува изгледот на подесените параметри за тековната ставка во стеблото.
Во случај да значењето на некој од параметрите не Ви е јасно, со промената на неговата
боја во некоја друга лесно ќе го протолкувате неговото значење.
Промената на бојата на било кој од понудените параметри, се постигнува со кликот на

маусот на соодветното командно поле со бојата која е моментно важечка за него.
Паѓачко мени кое служи за избор на бојата за позадина на екранот
Во овој дел на дијалог box-от покрај бојата можат да се подесуваат и типот и дебелината
на линиите на поедините ентитети кои се прикажуваат на екранот. Типот на линијата се

428
одредува со кликот на стрелката од десната страна на ова командно поле, после што се
отвара паѓачко мени за избор на еден од со програмот предвидените типови на линии.
Паѓачко мени кое служи за избор на типот на линијата
Дебелината на линијата се задава во pix-ели и таа се постигнува со задавање на саканата

вредност во соодветен edit box.
Edti box за избор на дебелината на линијата на екранот
И големината на симболите исто така се одредува во pix-ели, со задавање на саканите

вредности во соодветниот edit box.

429
Edti box за избор на големината на симболите на екранот
Конструкција
Во овој дел на стеблото се наоѓаат параметри кои влијаат на начинот на исцртување на

конструктивните елементи, како на екранот, така и на хартијата при печатењето.
Делот на дијалог box-от резервиран за подесување на

параметрите за конструктивните елементи
За сите параметри има двојни податоци, односно секој параметар може да има една
вредност на екранот, а друга за печатење. Ќе напоменема дека дебелината на линијата на
екранот се задава во pix-eли, а на хартија во милиметри.
Во оваа картотека, покрај предходно опишаните параметри се задаваат и податоци за

видот на фонтот со кој се испишуваат поедините текстови на цртежот.

430
Делот на дијалог box-от резервиран за избор

на типот и големината на фонтот
Покрај секоја група на параметри со кои се дефинира испишувањето на текстовите на

цртежот додадено е командното поле со помош на кое зададените параметри можат да
им се доделат на сите останати текстови.
Koмандно поле за брза измена на параметрите
Со активирање на ова командно поле се отвара дијалог box со следниот изглед:

431
Со помош на прикажаните check box-oви се прави избор на параметрите, додека со

активирање на командното поле “OK” нивната моментна состојба им се придружува на
сите останати текстови.
Ќе напоменеме дека доделувањето на параметрите со помош на оваа наредба се прави

посебно за екранот и за хартијата. Исто така, параметрите за текстовите чија големина се
задава во mm нема да се доделуваат на текстовите чија големина се задава во пиксели и
обратно. Во дијалог box-от во загради покрај името на групата на параметри “Фонт” се
испишува на кои текстови ќе се однесуваат зададените промени.
За површинските елементи на конструкцијата овозможен е изборот на типот на

шрафурата.
Паѓачко мени кое служи за избор на типот на шрафурата
Покрај со типот, секоја од шрафурите е одредена со бојата на шрафурата и со бојата на

нејзината подлога. Со поставувањето на прекинувачот “Провидна”, во вклучена состојба
имате можност шрафурата да не се поставува преку подлога туку да биде провидна
(тогаш зададената боја на подлогата ќе биде игнорирана).
Се што е предходно кажано за конструкциите важи и за сите други елементи на цртежот.

432
3.5.2 Функционалност
Со избор на наредбата “Функционалност” имате можност да ја подесите
групата на параметри кои влијаат на функционалноста на програмот.
Изглед на дијалог box-от во рамките на наредбата “Функционалност”
Поради големата количина на разновидни податоци овој дијалог box е организиран по пат
на картотеки (види заглавие 2.4.4). Секоја картотека представува целина за себе и овде
детално ќе ги опишеме.
Единици мерки
Изглед на картотеката “Единици мерки”
Во рамките на оваа картотека имате можност да го подесите мерниот систем во кој сакате
да работите. Имено, со изборот на една од понудените вредности во затворените листи ги
бирате единиците мерки за: должина, сила и температура. Единиците мерки не мора да се
усогласни па може да се одбере за должина, да речеме “ft” (стопа), а за сила “kN”. Покрај
тоа, во било кој момент на работа со програмот можете сосема слободно да ја менувата

433
тековната единица мерка. На пр., можете моделот да го креирате во еден, а резултатите

да ги гледате во друг мерен систем.
Ваквата флексибилност е овозможена поради тоа што сите вредности зададени во

програмот интерно се паметат во метарскиот мерен систем (“m”, “Kn”, “Celsius”) па со
промена на податоците во овој дијалог box тие моментно се пресметуваат и се
конвертираат во одбраниот мерен систем. На статусната линија секогаш се испишува
моментно активниот мерен систем.
Делот на статусната линија резервиран за поглед на тековните единици мерки
Со изборот од секоја од понудените три затворени листи можете да одберете една од

програмот предвидени единици мерки.
Листа за избор на единица мерка за должина
Во рамките на секоја од понудените должински единици мерки на прво место се испишува

основната единица, а во заграда нејзините помали делови. Помалите делови на основните
должински единици мерки се користат единствено при задавање на геометријата на
попречните пресеци на гредите. Ако за должински единици ги одберете “m cm, mm” тоа
значи дека целата геометрија на моделот се изразува во метри, а единствено при
задавањето на димензиите на попречниот пресек на гредите ќе бидат користени

434
сантиметри. Ако пак за должински единици ги одберете “cm mm” тоа значи дека целата
геометрија на моделот ќе се изразува во сантиметри, а единствено при задавањето на
димензиите на попречниот пресек на гредите ќе бидат користени милиметри.
На крајот ќе напоменеме и тоа дека промената на должинските единици мерки ќе доведе

и до автоматско преправување на содржината на евентуално поставените коти на цртежот
На тој начин тие секогаш ќе одговараат на моментно поставените единици мерки за
должина.
Јазик
Изглед на картотеката “Јазик”
Во рамките на оваа картотека се наоѓаат две затворени листи од кои можете да одберете
еден од со програмот предвидените јазици. Од затворената листа “Јазик на апликација”
се врши избор на јазикот кој програмот ќе го користи при самата работа. Значи, само
околината на програмот ќе биде на одбраниот јазик. Кои се јазици ќе бидат поддржани во
оваа листа зависи единствено од лиценцата на купениот програм. Имено, бидејќи цената
на програмот не е иста во сите земји во кои тој се продава, затоа купената лиценца ќе ја
одреди содржината на оваа листа.
После промената на јазикот на апликацијата и активирањето на командното поле “OK”

програмот ќе издаде соодветна порака.
Од содржината на прикажаната порака јасно се гледа дека за прифаќањето на новиот

јазик, неопходно е прво да излезете од програмот и потоа одново да го придвижите.
Бидејќи во пракса може да Ви се случи да проектот го работите за странскиот пазар,

затоа секако би било добро проектната документација да биде на дадениот јазик. Со
изборот на саканиот јазик од затворената листа “Јазик за извештај” сите понатаму
генерирани текстови на хартија ќе бидат испишувани на одбраниот јазик. Значи, самиот

435
изглед на програмот и понатаму останува на истиот јазик, но текстуалните извештаи и

потписите на сите блокови на цртежот се креираат на еден од понудените јазици. Во оваа
листа нема ограничување по прашањето на купената лиценца, па на располагање
секогаш ќе бидат сите со програмот предвидени јазици.
Осветлување на 3Д сцена
Во рамките на оваа картотека имате можност да од затворената листа изберете еден од 3-

те начина на прикажување на рендерованиот модел: “Посветла сцена”, “Нормално
осветлена” и “Потемна сцена”. Овие конфигурации се разликуваат во контрастот,
оштрината и осветленоста на моделот.
Анимација
Изглед на картотеката “Анимација”
Со помошта на пет лизгачи кои се прикажани во оваа картотека имате можност да

влијаете на начинот на анимацијата која програмот ја врши при прикажувањето на
формите на осцилирање и деформираниот модел на конструкцијата. На вредноста на овие

436
параметри може да влијаете така што секој од лизгачите го поставувате во саканата

положба од помала кон поголема вредност. За враќање на лизгачот во програмски
дефинираната положба предвидено е командното поле “Дифолт”.
Ekспорт во ArmCAD
Изборот на еден од понудените два прекинувачи ќе го определи форматот на датотеката

во која се експортира усвоената арматура во програмот ArmCAD. Состојбата на овие
прекинувачи програмот ќе ја почитува во рамките на наредбите за експортирање на
усвоената арматура во ArmCAD (види заглавие 9.3.8 i 9.4.6).
Автоматско снимање
Во рамките на оваа картотека имате можност да подесите автоматско снимање на

датотеката со влезни податоци (екстензија “*.twp”), како и на датотеката со креирана
проектна документација (екстензија “*.twp_d”). Програмот автоматски ќе ги снима овие
датотеки само ако check box-от “Вклучено е автоматско снимање” е поставен во
вклучена состојба.

437
Во едит box-от “Период на снимање” се задава временскиот интервал на автоматското

снимање, додека во едит box-от кој се наоѓа под него се задава патеката до некој од веќе
постоечките фолдери во кој ќе се снимаат овие датотеки. Избор на фолдерот може да се
направи и со помош на дијалог box-от кој се отвара со активирање на командното поле
кое се наоѓа во продолжетокот на едит box-овите.
Дијалог box за избор на фолдери
Било кој од автоматско снимените фајлови може во секој момент да се “поправи”, односно
да се сними на саканото место заради понатамошно користење. За поправање на
датотеките со влезни податоци е предвидено командното “Поправање на фајл”. После
активирањето на ова командно поле се отвара дијалог box со следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от за поправка на автоматски

снимените датотеки
Во централниот дел на дијалог box-от се наоѓа листа со автоматски снимени датотеки. Се

паметат максимално 10 датотеки, а иста датотека може да се појави во листата
произволен број пати со различни времиња на снимање. Програмот датотеката ја снима
на првата празна позиција во листата. Ако сите 10 позиции се пополнети, ќе ги побара
оние на кои е веќе снимена тековната датотека и ќе ја преснима најстарата копија. Ако во
листата нема копија на тековната датотека ќе ја пресниме генерално најстарата копија.
Во колоната “Проект” се прикажани имињата на датотеките, додека во колоната “Време”

за секоја датотека е испишан датумот и времето на снимање. Ако дадениот проект пред
автоматското снимање не бил снимен ќе му се додели името “Без име”.

438
Моментно селектираната датотека во листата е обележана со посебна боја, а самото

селектирање се прави со кликот на маусот преку името на саканата датотека. За да се
изврши поправка на селектираната датотека потребно е да се активира командното поле
“Опоравување на фајл”, после што се отвара нов дијалог box:
Дијалог box за снимање на датотеки
Ова е стандарден дијалог box за снимање на датотеки и со помош на него поправената

датотека се снима на саканото место на дискот заради понатамошно користење. Ако
поправената датотека со влезни податоци ја снимите преку датотеката од која е
креирана, програмот ќе ги избрише сите датотеки со резултати кои се со исто име (секако
ако постојат).
Со помош на командното поле “Бриши” селектираната копија на датотека се отстранува

од листата.
За поправка на датотеките со проектна документација е предвидено командното поле

“Поправка на извештај”. После активирањето на ова командно поле се отвара дијалог
box со следниот изглед:
Работата со овој дијалог box е иста како и со дијалог box-от за поправка на датотеките со
влезни податоци.
Важно е да напоменеме дека е неопходно да поправената датотека се сними преку

датотеката од која е креирана, односно со исто име и во ист фолдер во кој се наоѓаат сите
останати датотеки на дадениот проект, како би можела во понатамошната работа со
проектот да се користи.

439
Размер
Изглед на картотеката “Размер”
За да ја објаснеме улогата на оваа картотека мораме прво да ја појаснеме основната

концепција на програмот во врска со размерот на цртањето и печатењето. За да се
избегне макотрпното пресметување на размерот во кој се црта, во програмот е усвоено се
да се црта во “1:1”. Односно, ако за тековна должинска единица е избран метар, тогаш на
една цртачка единица одговара“1 m”. Од ова произлегува дека задавањето на било кој
размер на цртежот нема да го промени екранскиот поглед по прашањето на геометријата
на моделот и оптоварувањата. Меѓутоа, тоа не е случај со текстовите со оглед на тоа дека
нивната големина од причини на читливост се задава во милиметри. Затоа е потребно да
се зададе размер кој ќе ја одреди големината на сите текстови на екранот во цртачки
единици. Ова се однесува на сите текстови кои се испишуваат со помош на наредбите
“Текст” и “Кота”, а исто така и на текстовите кои представуваат редни броеви на сетовите
на конструктивни елементи интензитети на оптоварувања итн. Покрај за текстовите, ова
пресметување се однесува и на сите симболи чија големина исто така се задава во
милиметри (симболот за точкаста потпора, точкасто оптоварување, симболот на
ортотропијата итн.).
При изборот на размерот имате можност или од листата која се отвара со кликот на маусот
на стрелката од десната страна на edit box-от, да одберете една од понудените вредности
или во самиот edit box да ја зададете саканата вредност.
После задавањето на новиот размер и активирањето на командното поле “OK”, дијалог

box-от ќе биде затворен, а програмот врз основа на моментните габарити на цртежот ќе ја
одреди големината на текстовите и симболите на екранот во цртачки единици. Бидејќи,
печатот е така организиран да без разлика на поставениот размер при експортот на
графичките блокови зададената големина на текстовите и симболите во милиметри на
хартија, секогаш ја почитува па промената на размерот ќе има влијание само на
екранскиот поглед.
Со оглед дека промената на размерот многу често ќе Ви треба во работата со програмот

затоа ќе имате можност овој “combo box” со помошта на наредбата “Икони” (види
заглавие “3.5.3”) да го поставете и во просторот предвиден за поглед на иконите на
екранот. Значи, промената на размерот можете да го вршите и без влегување во овој
дијалог box.

440
Поделба
Изглед на картотеката “Поделба”
Бидејќи, лаковите во програмот се апроксимираат како низа на прави сегменти, затоа со

помошта на четирите прикажани лизгачи се одредува финоќата на нивната поделба и тоа
кога тие се лачни сегменти на линиските ентитети (лакови) кога се дел од 3Д цилиндерот,
3Д површината или кога со лакот е одредена лачната промена на гредата со променлив
попречен пресек. Водете сметка дека преголемата финоќа на лаковите ќе ја забави
работата на програмот па за препорака е овие вредности да не ги менувате туку да ги
користите “дифолт” поставените вредности.
Со поставувањето на check box-от “Изолинии од двете страни” во вклучена состојба, се

бара од програмот да во прозорот за 3Д поглед на моделот во модулот за обработка на
резултатите од пресметката, изолиниите да ги исцртува од двете страни на површинските
елементи на конструкцијата. Имено, ако овој check box е поставен во исклучена состојба,
може да се случи да полните изолинии не бидат видливи на сите делови бидејќи ги
скрива задниот дел на дадениот површински елемент.
Изолинии од двете страни - OFF Изолинии од двете страни - ON
За враќање на лизгачите и сите други параметри во оваа картотека на програмски

дефинираните вредности, предвидено е командното поле “Deafult”.

441
Преклопување
Изглед на картотеката “Преклопување”
Со оглед дека кај конструктивните елементи не важи принципот на суперпозиција, затоа

во рамките на сите наредби за манипулација со елементите на цртежот (копирање,
поместување итн.) се проверува преклопувањето на истородните елементи. Во случај на
целосно или делумно преклопување, на местото на преклопувањето се усвојуваат
карактеристиките на последниот нацртан елемент и на тој начин се исфрлуваат
непотребните елементи на цртежот. Бидејќи оваа постојана проверка може значително да
ја забави работата на програмот, затоа единствено за гредите сме дозволиле да тие можат
привремено да се преклопуваат на цртежот. Дали дупликатите на гредите ќе бидат
автоматски исфрлени или не се регулира со состојбата на check box-от “Исфрлување на
преклопени греди”. Во двата случаи моделот ќе влезе исправен во процедурата на
генерирање на мрежата на конечни елементи и самата пресметка на моделот. Имено
бидејќи контролата на внесените податоци автоматски се повикува и пред генерирањето
на мрежата на конечни елементи и пред пресметката, затоа во случај на постоење на
преклопување на гредите програмот сам ќе ги исфрли дупликатите. Сепак препорачливо е
овој check box секогаш да биде поставен во вклучена состојба

442
Резултати
Во рамките на оваа картотека можат да се подесат одредени параметри кои влијаат на

начинот на прикажување на резултатите:
Прикажување екстреми на површински ентитети – со помош на овој check box се

дефинира дали при прикажувањето на влијанијата во површинските ентитети во точките
во кои се наоѓаат екстремите ќе се испишуваат вредностите на влијанијата и соодветните
симболи
Котирање на влијанијата во 3Д – со помош на овој check box се дефинира дали во

прозорецот “3Д поглед” ќе се испишуваат нумеричките вредности на дијаграмите на
прикажаните влијанија и во линиските и во површинските ентитети.
Две бои за изолинии и легенда – со помош на овој check box може да се бара
прикажување на сите резултати со само две бои – една за позитивните, а друга за
негативните вредности
Koнстантна должина на стрелките на главните напони – кога е исклучен овој check

box, на должината на стрелките кои го прикажуваат правецот на дејствување на главните
напони на некое место во плочата ќе влијае и интензитетот на напонот на тоа место. Ако
е вклучен овој check box сите стрелки ќе имаат иста должина која зависи само од
големината на конечните елементи.
Почетен број на поделби за површински – во овој едит box се задава почетниот број
на поделби за прикажување на резултатите во површинските ентитети. Тоа значи дека
некое влијание во површинските ентитети ќе се прикажува со овој број на поделби се
додека во рамките на наредбата за негово прикажување не се зададе некоја друга
вредност.
Почетен број на поделби за бетон – во овој едит box се задава почетниот број на
поделби за прикажување на резултатите на димензионирање на бетонските плочи
Приказ на должините во дијаграмот на усвоената арматура на гредите – кога е

вклучен овој сheck box во дијаграмите на усвоената арматура се испишуваат и должините
на сегментите на итерација.

443
Пресметка
Во рамките на оваа картотека се дефинира начинот на пресметка на моделот. Подетални

објаснувања на понудените опции се наоѓаат во поглавието “7.1”.
Директ X
Во рамките на оваа картотека се прави избор на ДиректX-от што ќе го користи програмот

при својата работа. Со поставување на прикажаниот check box во вклучена состојба се
бира ДиректX 7, додека со негово исклучување се бира ДиректX 9. Под овој check box се
испишува и кој ДиректX е моментно активен. Промената на состојбата на check box-от не
доведува до моментна промена на ДиректX-от, потребно е програмот да се затвори и
одново да се придвижи за да избраниот ДиректX стане активен.
Изборот на ДиректX-от е важен бидејќи може да се случи да на некои постари графички

картици програмот побрзо работи со стариот ДиректX во споредба со новиот.

444
Поништување на автоматски одговори
Командно поле за поништување на автоматски одговори
Во дијалог box-овите на некои предупредувања кои програмот во текот на работата ги

прикажува може да се бара тие повеќе да не се појавуваат и да во иднина да се користи
последниот даден одговор. Со активирање на ова командно поле таквите предупредувања
се поништуваат во сите дијалог box-ови во кои се зададени.
3.5.3 Икони
Со помош на наредбата “Икони” имате можност да сами го одредите
распоредот на иконите на екранот. После нејзиното активирање се отвара
Дијалог box за одредување на распоредот на икони на екранот

445
Во овој дијалог box се работи со поединечни икони кои се групираат во логички целини, а
потоа на овие групи им се задава положбата во избраниот тулбар. Изборот на тулбарот се
прави од затворената листа која се наоѓа во горниот лев агол на дијалог box-от.
Од затворената листа е избран тулбарот кој се наоѓа

крај горната ивица на екранот
Сите групи на икони кои припаѓаат на избраниот тулбар се прикажани во листата.

Редоследот на групите икони во листата воедно ја одредува и нивната положба на
екранот.
Групи на икони кои припаѓаат на горниот тулбар
Положбата на селектираната група икони во листата, а со самото тоа и на екранот може

да се промени со помош на командните полиња (на горе) и (на доле). Покрај името
на секоја група во листата се наоѓа check box, чија состојба одредува дали дадената
група на икони ќе се прикажува на екранот.

446
Со помош на командното поле “ Додади ” во листата се уфрла нова група, додека со

помош на командното поле “ Бриши ” селектираната група се отстранува од листата.
Со оглед дека можат да се бришат само празни групи, програмот при обид за бришење на
група која не е празна ќе даде соодветно известување:
Сите икони кои припаѓаат на селектираната група се прикажуваат во долниот лев дел на
дијалог box-от со ист редослед со кој ќе се прикажуваат на екранот:
Икони кои припаѓаат на селектираната група “Датотека”
Положбата на селектираната икона во групата, а со самото тоа и на екранот, може да се

промени со помош на командните полиња (на горе) и (на доле).
Селектираната икона може да се отстрани од групата со активирање на командното поле

, додека со помош на командното поле на групата може да и се придружи било која
нераспоредена икона (нераспоредените икони се прикажани во десниот дел на дијалог
box-от).

447
Командни полиња за уфрлување и исфрлање на икони
Ќе напоменеме дека во овој дијалог е дозволена повеќеструка селекција, така да

истовремено можат да се уфрлат/исфрлат повеќе икони.
Од затворената листа, која се наоѓа над нераспоредените икони се бира модул на

програмот за кој ќе се определува редоследот на икони на екранот. Од избраниот модул
зависи кои икони ќе се појавуваат во дијалогот со оглед дека некои наредби не се
појавуваат во сите модули.
Од затворената листа е избран модулот “Внесување на податоци”
При распоредувањето на групите икони на екранот имате целосна слобода со тоа што
групите “Случаеви на оптоварувања”, “Фаза на градење”, “Размер”, како и групата “Избор
на влијанија” (која се појавува во модулот за обработка на податоци ) можат да се
постават само крај горната ивица на екранот со оглед дека во нив не се наоѓаат икони
туку “combo box”-ови кои не можат физички да се сместат крај десната ивица на екранот.

448
Овие групи не можат да се избришат од горниот тулбар, па командното поле “ Бриши ”

е оневозможено кога е некоја од нив селектирана.
Кога ќе се активира командното поле “OK” програмот го затвара дијалог box-от и на

екранот се прикажува распоредот на иконите кој во него е дефиниран. Ако постои некоја
празна група на икони излегувањето од дијалог box-от нема да биде дозволено, а
програмот ќе издаде соодветно известување.
3.5.4 Кратенки
Со помош на наредбата “Кратенки”, на било која наредба во програмот може
да и се додели комбинација на тастери која ќе се користи за нејзино
придвижување. Оваа наредба се наоѓа во паѓачкото мени “Setup”, a со нејзин
избор се отвара дијалог box со следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на кратенките
Во долниот дел на дијалог box-от прикажани се сите наредби на кои можат да им се

доделат кратенки. Изборот на наредбата се врши со кликот на глувчето преку нејзиното
име, после што таа се обележува со посебна боја. Бидејќи во листата се наоѓаат голем
број на наредби овозможено е и нивно пронаоѓање со помош на тастатурата. Во оваа
процедура со кликот на глувчето се обележува било која наредба, а потоа од тастатура се
внесуваат првата или неколку почетни букви од саканата наредба.

449
За да и се додели кратенка на селектираната наредба потребно е со клик на глувчето или

со помош на тастерот “Taб” од тастатура, да се постави фокусот на едит box-от
“Внесување на кратенка” и во него да се зададе саканата комбинација на тастери.
На наредбата “Сними” и е доделена кратенката “Ctrl+S”
Со активирање на командното поле “ Постави ” се завршува оваа процедура, а во

горниот дел на дијалог box-от се испишува името на наредбата и кратенката која и е
доделена.

450
Во листата се прикажува името на наредбата

и кратенката која и е доделена
Како кратенки можат да се зададат сите букви и сите броеви, како и нивните комбинации
со тастерите “Ctrl” и “Shift”. Ako се зададе кратенка која веќе е во употреба програмот ќе
даде соодветно известување.
Ќе напоменеме и дека кратенките за транспарентните наредби може да се зададат само во

комбинација со тастерот “Ctrl”. Ako се покуша задавање на некоја друга комбинација
програмот ќе издаде соодветно известување.
Отстранување на кратенката се прави така што во горната листа се селектира наредбата

на која и е доделена, а потоа се активира командното поле “ Бриши ”.

451
Koмандно поле за бришење на селектираната кратенка
3.5.5 Извоз на конфигурациони фајлови

Со помош на оваа наредба конфигурационите фајлови креирани во текот на
работата со програмот можат да се снимаат во датотека со екстензија *.tcf. од која во
било кој момент можат да се вчитаат во програмот на истиот или на некој друг компјутер.
Значи главната намена на оваа наредба е да овозможи размена на конфигурационите
фајлови помеѓу корисниците, односно нивно пренесување од компјутер на компјутер. Со
избор на наредбата “Извоз нз конфигурациски фајлови” од паѓачкото мени
“Конфигурација” се отвара дијалог со следниот изглед:
Сега треба да се избере место на дискот на компјутерот на кое ќе се сними датотеката со

извезени конфигурациони фајлови, а потоа и да се зададе име на датотеката во едит
полето “Име на фајл”. Снимање на датотеката под зададено име се врши со активирање
на копчето “Сними”, после што дијалогот се затвара и наредбата завршува.

452
3.5.6 Увоз на конфигурациони фајлови

Со помош на оваа наредба се врши вчитување на конфигурационите фајлови
кои порано со помош на наредбата “Извоз на конфигурациони фајлови” се снимени во
датотека со екстензија *.tcf. Со избор на наредбата “Увоз на конфигурациски
фајлови” од паѓачкото мени “Конфигурација” се овара дијалог со следниот изглед:
Сега треба да се избере саканата датотека со извезени конфигурациони фајлови и да се

притисне копчето “Отвори”, после што се отвара дијалог за избор на конфигурационите
фајлови кои ќе се вчитаат во програмот:
Во првата колона на табелата се испишуваат редните броеви, а во втората името на сите

конфигурациони фајлови кои се наоѓаат во вчитаната датотека. Избор на
конфигурационите фајлови кои ќе се вчитаат во програмот се прави со помош на check
box-oвите од третата колона на табелата. Со избор на копчето “Се” сите check box-oви се
поставуваат во вклучена состојба, додека со активирање на копчето “Ништо” сите check
box-oви се поставуваат во исклучена состојба. Со помош на копчето “Инверзија на
селекција” сите моментно вклучени check box-oви се исклучуваат, а сите исклучени се
вклучуваат.

453
Со активирање на копчето “OK” дијалогот се затвара и избраните конфигурациони

фајлови се вчитуваат во програмата и се прикажува соодветна порака за извршената
акција:
За да овие увезени конфигурациони фајлови се иницијализираат, односно да почнат да се

користат во програмот тој мора да се затвори, а потоа одново да се придвижи.
3.6 Команди за работа со датотеките

Сите податоци за еден цртеж (модел) се чуваат во датотеки кои се сместени на
хард дискот на компјутерот. На самиот врв на екранот, во првиот ред одозгора зад името
на програмот, помеѓу аглести загради испишано е името на датотеката со која моментно
се работи. При секое ново придвижување на програмот, автоматски се отвара празен
цртеж, на кој програмски му се задава привременото име “Без име”. Под ова име ќе се
водат сите елементи кои ќе ги цртате, се додека не излезете од програмот или не
активирате некоја од наредбите: “Нова”, “Отвори”, “Сними”. После изборот на некоја од
овие наредби, програмот автоматски ќе Ве уфрли во процедурата на наредбата “Сними
како” и сите податоци за дотогаш креираниот цртеж ќе бидат снимени под името кое Вие
ќе го зададете.
Имињата на датотеките корисникот ги задава сам по своја желба, додека екстензиите се

одредуваат програмски. Бидејќи, во датотеките покрај влезните податоци и мрежите на
конечните елементи се чуваат и резултатите на пресметката, затоа секој модел може да
има повеќе датотеки. Сите тие имаат заедночко име, додека програмски зададените
екстензии одредуваат кои податоци во нив се наоѓаат:
*.TWP - се чуваат податоците за самиот цртеж (моделот) креирани во модулот

“Внесување на податоци” и податоците за генерираната мрежа на конечни
елементи во модулот “Формирање на мрежа”
*TWP_M - се чуваат податоците за резултатите на пресметката на модалната анализа кои

се креирани во модулот “Формирање на мрежа“.
*TWP_0 - се чуваат податоците за резултатите од пресметката кои се креирани во

модулот “Пресметка на модел”.
*TWP_D - се чуваат податоците за графичката документација која се креира во модулот

“Обработка на резултати”.
3.6.1 Отворање на нова датотека (Нова)

Во случај кога сте работеле со некоја стара датотека и сакате да креирате
потполно нов модел, потребно е да ја активирате наредбата “Нова” која се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Датотека”. Кога ќе се одбере оваа наредба, програмот прво ја
анализира состојбата на цртежот со кој до тој момент работел и испитува дали на него се
извршени некои промени. Во случај да се извршени промени, се отвара дијалог box во кој
се дава опис на извршените промени и се нуди избор на една од можните акции.

454
Сега можат да настанат повеќе случаи во зависност од тоа дали за дадениот модел е
изгенерирана мрежата на конечни елементи, дали постојат резултати од пресметката и
дали направените промени влијаат на нив. Во сите овие случаи програмот ќе Ве
информира со своја порака, а со изборот на некое од понудените командни полиња можат
да се спроведат следните акции:
Да - промените се снимаат во датотека под тековното име, а во случај да

направените измени влијаат на претходно формираната мрежа на конечни
елементи и евентуално постоечките резултати од пресметката, тие податоци ќе
бидат уништени (датотеката “*.TWP_O” ќе биде избришана од дискот на
компјутерот). Причината за ова е сосема јасна, бидејќи податоците за мрежата
на конечни елементи и резултатите од пресметката мораат да одговараат на
содржината на цртежот за влезните податоци.
Не - сите промени на цртежот ќе бидат игнорирани, односно нема да бидат

запамтени.
Откажи - со изборот на ова командно поле се одкажуваме од отварање на нова датитека.
Ваква контрола програмот спроведува и при активирањето на наредбите “Отвори” и

“Сними” кои исто така се наоѓаат во рамките на паѓачкото мени “Датотека” како и при
излегувањето од програмот или при преоѓањето во друг модул на програмот.
Во случај на избор на командното поле “Да” или “Не”, активираната наредба “Нова” ќе
биде продолжена и програмот ќе отвори празен цртеж на кој ќе му зададе привремено
име “Без име”. Сега на вака празниот цртеж можете да креирате свој модел, а со следното
активирање на некоја од наредбите кои го менуваат тековниот цртеж програмот
автоматски ќе ве уфрли во процедурата на наредбата “Сними како”, каде ќе имате
можност креираниот цртеж да го снимите под името кое Вие ќе му го зададете.
3.6.2 Отварање на датотеките (Отвори)

Со помош на наредбата “Отвори” овозможено е отварање (вчитување) на
некоја од порано формираните датотеки. Кога ќе се избере оваа наредба, програмот прво
ја анализира состојбата на цртежот со кој до тој момент се работело и спроведува
контрола за евентуално извршените промени онака како е објаснето во предходното
заглавие. После тоа се отвара дијалог box со следниот изглед:

455
Изглед на дијалог box-от за отварање на фајлови
Во врвот на дијалог box-от во затворената листа “Локација:”, се наоѓа името на тековниот

директориум, а во централниот дел на дијалог box-от се прикажани сите “Tower”-ови
влезни фајлови (*.twp), кои се наоѓаат во тековниот директориум. Пред името на
“Tower”-овите влезни фајлови, како и пред името на под директориумите се наоѓаат
соодветни симболи:
симбол кој го означува “Tower”-от влезен фајл

симбол кој означува под директориум
За полесно пронаоѓање на датотеката која сакате да ја отворите, со програмот е

предвидено после нејзиното селектирање, во прозорот кој се наоѓа во десниот дел на
дијалог box-от, да се појави содржината на цртежот, а под него и сите опишувачки
податоци кои се придружени на моделот со помош на наредбата “Податоци за проектот”
(види заглавие “3.6.8”). Исто така, над прозорот предвиден за приказ на содржината на
цртежот се испишува и верзијата на програмот со која селектираниот модел е креиран
како и статусот на моделот по прашањето на резултатите на пресметката.
Самото отварање на датотеката се одвива така што таа се селектира со маусот и се

активира командното поле “Отвори”. Командното поле “Откажи” е предвидено за
откажување од процедурата за отварање на датотеката.
Отварање на датотеките со стар формат
Во случај да сакате да работите со некоја од датотеките кои се порано креирани со

помошта на нашите стари програми “Tower” и “Planet”, потребно е да кликнете со маусот
преку стрелката која се наоѓа од десната страна на затворената листа “Тип на фајл:” и
за активни поставете ги датотеките кои ја имаат старата екстензија: “*.twr” или “*.plw”.
После оваа операција во централниот прозор на дијалог box-от за отварање на датотеките
ќе се појават сите датотеки кои ја имаат одбраната екстензија, односно кои се креирани
со помош на еден од нашите стари програми.
Со оглед дека новата верзија на програмот значително се разликува од старите програми,

затоа за отворените стари датотеки ќе морате одново да ја изгенерирате мрежата на
конечни елементи и одново да ја извршите пресметката.
После селектирањето на саканата датотека со стар формат и активирањето на командното

поле “Отвори”, во областа на цртежот ќе се појави содржината на дадениот модел со кој
сега може да се продолжи работата. На врвот од екранот ќе стои привремено зададеното

456
име “Без име”. Креирањето на датотека со нов формат “*.twp”, може да се оствари со
наредбите “Сними” или “Сними како”.
После отварањето на датотеките кои се креирани со старите верзии на програмот,

активирајте ја наредбата “Контрола на геометрија”, со оглед дека при конвертирањето
на старите датотеки можат да настапат одредени проблеми кои произлегуваат од фактот
дека старата верзија на програмот работеше со точност “1E-04”, а новата со точност“1E-
07”. Значи, контролата на програмот во старата верзија може да покаже дека нема
цртачки грешки, а во новата верзија програмот може да открие грешки.
Напомена:
Отварањето на датотеките може да се изврши и без активирање на наредбата “Отвори”.
Имено, програмот ги памти имињата на последните четири датотеки со кои сте работеле и
нивните имиња ги испишува во паѓачкото мени “Датотека”. Со кликот на маусот преку
едно од понудените имиња, саканата датотека ќе биде отворена.
3.6.3 Снимање на измените на цртежот (Сними)

Наредбата “Сними” има основна функција моментната состојба на цртежот со
кој се работи да ја сними во датотека под исто име под кое е и отворена во програмот. Во
случај да за дадениот модел постои изгенерирана мрежа на конечни елементи и
евентуално резултати од пресметката, програмот спроведува контрола на типот на
направените промени и во случај тие да влијаат на овие податоци издава соодветна
опомена, како што е објаснето во заглавието “3.6.1”.
Напомена:
Оваа наредба треба од време на време да се активира, како би се спречил губитокот на
поголем број податоци при снемување на електрична енергија или некои други
непредвидени случувања.
3.6.4 Снимање на датотеки под друго име (Сними како)

Со помош на наредбата “Сними како” моментната содржина на цртежот се
снима во нова датотека под потполно ново име, а постоечката останува непроменета.
Оваа опција најчесто се користи кога се прават повеќе варијанти на решенија за еден ист
модел или со мали промени на постоечкиот може да се креира сосема нов модел.
Со активирање на оваа наредба се отвара сосема ист дијалог box како и кај наредбата
“Отвори”.

457
Новото име на датотеката се задава во едит box-от “Име на фајл” која се наоѓа во
долниот дел на дијалог box-от. Со задавањето на новото име и активирањето на
командното поле “Сними”, овој дијалог box се затвара, а новоформираната датотека во
рамките на тековниот директориум станува активна, односно сите понатамошни операции
ќе се однесуваат на новата датотека. Ако постоела и мрежата на конечни елементи и
евентуално резултатите од пресметката, а моменталната состојба на цртежот била таква
да им одговарала, тогаш ќе биде креирана и датотеката “*.twp_o” под новозададено име.
Во спротивен случај, моментната содржина на цртежот ќе биде снимена само во
датотеката со екстензија“*.twp”.
Ако за ново име на датотеката се зададе некое што веќе постои, програмот за тоа ќе Ве
извести со своја порака:
Со изборот на командното поле “Да”, старите податоци кои се чувани во датотеката под
одбраното име ќе бидат уништени, односно сега ќе им бидат придружени податоците за
моментната состојба на цртежот, додека пак изборот на командното поле “Не” ќе означи
одкажување од оваа операција и враќање на основниот изглед на дијалог box-от на
наредбата “Сними како”.
3.6.5 Импорт
Со помош на наредбата “Импорт” имате можност да во составот на цртежот ја
уфрлите содржината на било која од порано креираните датотеки. Со изборот на оваа
наредба се отвара сосема ист дијалог box како и кај наредбата “Уфрли”, која се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Ниво” (види заглавие “2.11.4”).

458
Изглед на дијалог box-от за импорт на произволно селектираната датотека
Покрај тоа и самиот тек на наредбата е сосема ист како и кај наредбата “Уфрли”.
Единствената разлика е во тоа, што кај наредбата “Уфрли” содржината на селектираната
датотека се уфрлува на тековното ниво, додека кај оваа наредба, содржината на
селектираната датотека се уфрлува на произволно одбраното место на цртежот. Покрај
тоа, содржината на импортираната датотека може да се постави во сосема произволна
накосена положба во однос на глобалниот координатен систем на тековниот модел. После
селектирањето на датотеката за уфрлување, програмот од командната линија ќе бара да
се одреди положбата на глобалниот координатен почеток на датотеката која е
селектирана за импорт.
Положба на координатен почеток (Реф. точка/<0, 0, 0>):
Значи, сега е потребно да се одреди точка од цртежот во кој ќе биде сместен

координатниот почеток на моделот кој се уфрлува. Секако дека положбата на сите
ентитети од датотеката која се уфрлува, ќе биде одредена со нивната оддалеченост од
вака поставениот координатен почеток.
Бидејќи дефинирањето на положбата на координатниот почеток не мора секогаш да биде

најзгодно решение, затоа програмот овозможува да со изборот на произволна точка од
цртежот се одреди положбата на референтната точка на импортираниот модел. Имено, со
изборот на подопцијата “Реф. точка”, командната линија ќе ја промени содржината, па
сега од корисникот се очекува да ја одреди положбата на референтната точка на
импортираниот модел.
Положба на референтна точка (Коорд. почеток/<0, 0, 0>):
Ваквиот начин на одредување на положбата на импортираните ентитети подразбира дека

предходно во моделот кој се импортира, за референтна точка сте ја одбрале и снимиле
онаа која лесно ќе ја одреди положбата на импортираните елементи, во однос на
елементите на тековниот цртеж. Ќе напоменеме дека положбата на референтната точка на
моделот се поставува со помош на наредбата “Референтна точка” (види заглавие “2.5.4”).
Наместо избор на точка од цртежот, десниот клик на маусот во двата случаја ќе доведе до
прифаќање на опцијата да координатниот почеток, односно референтната точка се смести
во координатниот почеток на тековниот модел. На овој начин, целиот импортиран модел
транслаторно се поместува така да координатниот почеток, односно референтнта точка ја
зазема положбата на одбраната точка.

459
Евентуално завртената положба на импортираниот модел во однос на глобалниот

координатен систем на тековниот модел, се одредува со изборот на точката која со
предходно зададената ќе го одреди правецот на глобалната X координатна оска на
импортираниот модел.
Точка од X oска на внесен модел (<Глобална X Оска>):
Во случај да моделот не е потребно да се заротира, кликот на десниот тастер на маусот

импортираната глобална X оска ќе ја постави во правец на глобалната X оска на
тековниот модел.
Бидејќи низ предходно зададените две точки можат да се постават бесконечно многу
рамнини, затоа за да положбата на импортираните ентитети биде сосема одредена
програмот бара да одредите точка која со предходно зададените две точки ќе ја одреди
рамнината која ја формираат глобалните X и Y оски на импортираниот модел.
Точка од XOY рамнина на внесен модел (<Глобална XOY Рамнина>):
Во случај да не е потребно моделот да се заротира, кликот на десниот тастер на маусот

импортираната XOY рамнина ќе ја постави во XOY рамнината на тековниот модел.
Со оглед дека со изборот и на последната точка положбата на сите импортирани ентитети

е сосема одредена во просторот, програмот ќе отвори дијалог box за мапирање на
основните случаи на оптоварување.
Изглед на “дијалог box”-от за мапирање на импортираните

случаи на оптоварување
Смислата и начинот на работа со овој дијалог box е сосема ист како и кај наредбата
“Уфрли” (види заглавие “2.11.4”), па овде нема да ја поновуваме.
Примената на оваа наредба е голема кога поедините делови на креираната конструкција

можат да се применат и на некој друг модел. Значи, тогаш е потребно да се отклони
вишокот на елементи на конструкцијата и со помош на наредбата “Сними како” да се
сними содржината само на моделот кој сакаме покасно да го импортираме во некој друг
модел. Ваквата логика скоро во потполност одговара на “AutoCAD”-овиот начин на работа
со блоковите на цртежи.

460
3.6.6 Вчитување на цртежот од AutoCAD (DXF Импорт)

Без разлика на леснотијата со кои се исцртуваат моделите во програмот
“Tower”, оваа опција може да биде корисна ако цртежот на моделот го имате веќе порано
креирано во програмот ”AutoCAD” (архитектонска подлога). Ќе напоменеме дека покрај
рамнинските цртежи програмот го поддржува импортот и на 3D геометријата на моделот.
Бидејќи форматот на DXF датотеките е универзален затоа преку него можете да ја
импортирате геометријата на моделот и од другите цртачки програми кои го поддржуваат
овој формат на датотеки. За да оваа опција правилно ја користите ќе наведеме некои од
правилата кои мораат да се почитуваат при креирањето на DXF датотеките:
 задолжително експлодирајте ги сите блoкови на цртежот

 прекинете ја видливоста на сите нивоа (Слоевите) кои не Ви се потребни,
 прекинете ја видливоста на сите шрафури, бидејќи при вчитување во “Tower” може
претерано да се оптовари цртежот.
 цртежот скалирајте го така да една цртачка единица во “AutoCAD”-от одговара на
одбраната единица мерка за должина во програмот “Tower” (наредбата
“Функционалност  Единици мерки”).
 ако положбата на ентитетите во “AutoCAD”-овиот цртеж е представена со големи
координати пред експортот во DXF сите транслаторно поместете ги во околината на
координатниот почеток (0,0,0), за да големите координати не предизвикаат
толеранциски проблеми во “Tower”-от.
 ако содржината на DXF фајлот сакате да ја уфрлите на одредено место во веќе
постоечкиот модел, предходно во “AutoCAD”-от сите ентитети поместете ги така да
нивните координати ги добијат саканите вредности.
 водете сметка линиските ентитети да ги представите само со една линија, а не со дупли
(ѕидови, греди, итн).
Со изборот на наредбата “DXF Импорт” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени

“Датотека” се отвара дијалог box кој е идентичен на дијалогот кој се отвара при изборот
на наредбата “Отвори”.
Изглед на дијалог box-от за вчитување на DXF датотеки
Единстваната разлика е во тоа што сега во листата се прикажуваат само датотеките со

екстензија “*.DXF”. После изборот на саканата DXF датотека програмот ќе ја анализира
состојбата во селектираниот фајл и ќе отвори нов дијалог box.

461
Изглед на дијалог box-от за мапирање

на слоевите, односно боите
Бидејќи програмот овозможува геометријата на секој од слоевите да се претвори во друг

тип на ентитет, затоа сега е потребно да се определи кој од слоевите ќе биде вчитан, а
кој не. Прикажаната листа има онолку редови колку што има и слоеви во датотеката која
се вчитува. Во левиот дел на листата се прикажани сите слоеви од вчитаниот DXF фајл, а
во десниот дел податоците кои за секој од овие слоеви ќе определат дали тие ќе бидат
вчитани или не. Постапката се одвива така што со кликот на маусот на стрелката “ ”,
која се наоѓа на крајот на секој ред, се отвара паѓачка листа и од неа се одбира типот на
ентитетот кој сакате да ја превземе геометријата од дадениот слој.
Паѓачка листа за избор на типот на ентитетот
Во рамките на секој ред содржината на затворените листи е иста. На прво место стои
опцијата “Ништо”, а потоа списокот на сите ентитети за кои е предвидено дека можат да
ја превземат геометријата на дадениот слој: плоча, греда, површинска потпора, линиска
потпора, точкaста потпора, слој 1, слој 2, слој 3 и слој 4. Изборот на опцијата “Ништо”
означува дека со нејзиниот избор содржината на слојот кој е прикажан во дадениот ред
нема да биде вчитана. Изборот на било кој друг податок од листата ќе доведе до
вчитување на содржината на дадениот слој и неговата геометрија ќе биде придружена на
одбраниот тип на ентитет. Ќе напоменеме дека при одредувањето на положбата на
точкастите потпори покрај точките може да се превземе и тежиштето на затворената
фигура со која таа е представена во DXF датотеката (квадрат, круг, правоаголник итн.).
Покрај мапирањето на слојот програмот го поддржува и разликувањето на типот на

ентитетот по бои. Имено со поставување на прекинувачот “Боја” во вклучена состојба во
листата ќе се појават онолку редови колку што има и дефинирани бои во фајлот кој се
вчитува.

462
Со поставување во вклучена состојба на прекинувачот “Боја”

од програмот се бара мапирање на ентитетот по бои
Логиката на работа е иста како и кога се мапираат слоевите. Значи, за секоја од боите
може да се определи дали ќе биде вчитана или не и ако се вчитува кој тип на ентитет ќе
ја превземе нејзината геометрија.
Со активирање на командното поле “OK” дијалог box-от ќе го снема од екранот и ќе

отпочне процесот на вчитување на ентитетите од DXF датотеката. Јасно дека програмот
ќе ги вчита само ентитетите со видливи и не замрзнати слоеви. Набрзо на екранот ќе се
појави содржината на DXF датотеката претворена во “Tower”-oвите ентитети на начин
како е зададено во предходниот дијалог box. На сите конструктивни елементи ќе им биде
придружен тековен сет на податоци, па со помош на наредбата “Промена на сетови”,
можете дополнително на сите ентитети лесно да му го придружите саканиот сет на
нумерички податоци. Ќе напоменеме дека со помош на оваа наредба можно е да се
вчитаат и закривените делови на моделот.
Изглед на вчитаната DXF датотека со геометрија на “торус”

463
3.6.7 Експорт на геометрија во DXF формат (DXF

Експорт)
Со помош на оваа наредба можете да ја експортирате геометријата на целиот
модел во DXF формат. Овој формат е универзален и го поддржува поголемиот број
цртачки програми (на пр. “AutoCAD”). Наредбата се наоѓа во паѓачкото мени “Датотека” и
со нејзино активирање се отвара дијалог box следниот изглед:
Дијалог box за експорт на моделот во DXF формат
Во едит box-от се задаваат името на датотеката како и нејзината положба на дискот. Овие
податоци можат да се зададат и со помош на стандардниот “Windows”-ов дијалог box за
снимање на датотеки, кој се отвара со активирање на командното поле “ ”.
Од затворената листа се врши избор на мерните единици кои ќе се користат при

експортирање на моделот.
Ќе напоменеме дека се експортираат само конструктивните елементи кои се моментно

видливи. Секој тип на елементи се експортира во посебен “леер”. Плочите се
експортираат во леер-от “PLATE”, гредите во “BEAM”, а површинските, линиските и
точкестите потпори по ред во леер-ите “AREASUPPORT”, “LINEARSUPPORT” и
“POINTSUPPORT”. Плочите и површинските потпори на кривите површини се експортираат
во посебни леер-и, “PLATEMESH” и “AREASUPPORTMESH”, каде нивната закривеност е
претставена со помош на линии.
3.6.8 Податоци за проектот

Со изборот на наредбата “Податоци за проектот” овозможено е задавање на
разни текстуални податоци кои ќе бидат снимени во датотеката “*.twp” заедно со сите
други податоци за цртежот.
Изглед на дијалог box-от за задавање на податоци за проектот

464
Значењето на податоците кои треба да се зададат во соодветените едит box-ови е повеќе

него јасно и тие имаат првенствена функција да бидат од помош при покасното отварање
на датотеките во програмот. Покрај самиот поглед на цртежот и овие податоци јасно ќе
укажуваат на содржината на дадената датотека. Бидејќи во програмот можат да се
отвараат и датотеки креирани со старите верзии на програмите кои работеа со точност
“1E-04”, затоа на долниот дел од дијалог box-от програмски се испишува информацијата
за толерантската точност со која датотеката е креирана.
Заклучување на фајл со внесување на лозинка
Секој Tower фајл може да се заштити од менување со задавање на лозинка која програмот
ќе ја бара при вчитување на тој фајл. Во делот на дијалогот “Заштита на фајлот од
промени” се испишува моментниот статус на фајлот: Фајлот е незаштитен, Фајлот е
заштитен и отклучен или Фајлот е заклучен.
Со избор на копчето “Лозинка” се отвара нов дијалог во кој се задава лозинката без која
измени над фајлот нема да бидат можни.
Лозинка – едит поле во кое се задава лозинката. Внесената лозинка мора да има
најмалку 5 карактери кои можат да бидат произволна комбинација на букви, броеви или
било кои знци што можат да се зададат од тастатура. При внесувањето на букви треба да
се внимава дали се внесени мали или големи букви со оглед дека при отклучувањето на
фајлот сите букви мораат да бидат внесени на сосема ист начин.
Потврди на лозинка – При внесувањето на лозинката зададените карактери не се

видливи, па не е можна визуелна контрола на точноста на нивното внесување. Како би се
откриле евентуалните грешки при куцањето во ова едит поле лозинката мора да се внесе
уште еднаш.

465
Со избор на копчето “OK” програмот ја проверува внесената лозинка и ако е се во ред го

затвара тековниот дијалог. Доколку зададената лозинка се разликува се пројавува
соодветна порака:
Порака за грешка се појавува и ако зададената лозинка има помалку од 5 карактера:
Во двата случаеви програмот тековниот дијалог не го затвара се додека грешките не се

поправат.
Вчитување на заклучен фајл
После изборот на фајл кој е заклучен тој нема веднаш да се вчита. Прво се отвара дијалог
со следниот изглед:
Лозинка – едит поле во кое се внесува лозинката за отклучување на фајлот. После

активирање на копчето “OK” програмот ја проверува внесената лозинка и ако таа е точна
го вчитува избраниот модел. Ако внесената лозинка не е точна се прикажува соодветно
известување:
Отварање на фајл без можност за промена – со помош на ова копче фајлот се отвара
во посебен режим во кој не може да се снимаат евентуални измени, нити може да се влезе
во едиторот на хартија. После неговиот избор се прикажува соодветна порака,

466
a зад името на вчитаниот модел се испишува ознаката “(R)” која укажува дека фајлот е во
режим за читање. Во овој режим ќе бидат достапни сите наредби со исклучок на оние со
кои се менува извештајот, така да можат да се гледаат сите резултати кои се снимени во
фајлот. Може да се прави и димензионирање со тоа што новите резултати не може да се
снимаат, а програмот при промена на модулот и обид за снимање ја прикажува следната
порака.
Промена на лозинка и тргнување на заштита
За да на некој заштитен фајл му се промени лозинката или тргне заштитата тој мора да
биде отклучен. Двете операции се прават во истиот дијалог во кој се задава и заштитата.
Лозинката се менува на истиот начин како и што се задава со внесување на новата

лозинка во едит полињата “Лозинка” и “Потврда на лозинка”.
Заштитата се отстранува така што од прикажаниот дијалог се излегува без никакви

измени, односно така што копчето “OK” се активира додека двете едит полиња се празни,
после што програмот прикажува соодветно известување:

467
3.6.9 Крај на работата со програмот

Излезот од програмот може да се постигне или со избор на наредбата “Kрaj” во
рамките на паѓачкото мени “Датотека” или со едновремено притискање на тастерите “Alt”
и “F4”. Во двата случаи, пред излегувањето од програмот се анализира моментната
состојба на цртежот и во случај да таа не одговара на содржината на датотеката (*.twp)
се појавува дијалог box со соодветно предупредување, како е тоа веќе објаснето во
заглавието “3.6.1”.
3.7 Преоѓање во другите модули на програмот

Како што веќе на почетокот на ова упатство рековме, програмот се состои од
повеќе модули, па со изборот на една од понудените опции во рамките на менито
“Модули” е овозможено преоѓање во тие модули.
Во ова мени единствено не е овозможено директно преоѓање во модулот “Пресметка”, со

оглед дека тој може единствено да се активира од модулот “Формирање на мрежа”.
При изборот на било која од понудените опции се анализира моменталната состојба на

цртежот и по потреба се отвара дијалог box со предупредување за видот на направените
промени идентичен како и кај наредбата “Отвори”.
Ако е креиран нов модел, логичен потез е преоѓањето во модулот за формирање на

мрежата на конечни елементи.

468
4. ФОРМИРАЊЕ НА МРЕЖАТА НА
КОНЕЧНИ ЕЛЕМЕНТИ
4.1 Основни појмови
Со оглед дека пресметката се врши со методата на конечни елементи, една од
клучните операции во припремата на моделот за пресметка е генерирањето на мрежата
на конечни елементи. Суштината на методата на конечни елементи е во тоа да сите
контруктивни елементи се претстават како збир на соодветни помали елементи.
Со програмот се предвидени три типа на конечни елементи:
- плочести
- гредни и
- гранични (потпорни).
Плочестите елементи можат да бидат со триаголен и четириаголен облик, па со самото тоа

и целата плоча со произволна геометрија треба да се представи како збир од мали
триаголници и четириаголници. Тие мора да се допираат само по цели страни, а нивните
димензии треба да се што поизедначени, односно мрежата треба да биде што похомогена.
Во самата пресметка подобри резултати се добиваат за четириаголните отколку за
триаголните елементи, при што најдобри резултати се добиваат за квадратните. Од ова
произлегува да триаголните и разидените четириаголни елементи треба да се користат
само на места каде геометријата не може да се опише со квадратни елементи.
Бројот на плочестите елементи со кои претставуваме некоја плоча или ѕид, може да биде
во многу голем опсег и тој зависи од голмината на самата плоча, односно ѕид и
комплицираноста на нивната контура. Помалиот број на конечни елементи значи и
покртко време на пресметката, но и полошо опишување на моделот, па со тоа и помалку
прецизни резултати. Од друга страна, со поголем број на елементи покоректно го
опишуваме моделот, но затоа времето на пресметката расте. Според тоа, оптимално
решение е негде во средината, доволно голем број на елементи за да се опише моделот,
но не и преголем, бидејќи после одредена граница добивката во точност е многу мала во
однос на времето на пресметката. При работата со програмот, многу брзо ќе стекнете
искуство и чувство за проценка на оптималната мерка по прашањето за бројот на
конечните елементи.
Гредните елементи можат да бидат само прави, што значи дека лачните греди на моделот
се заменуваат со низа на прави греди. Густината на мрежата кај гредните елементи кои се
наоѓаат внатре во плочата влијае како на квалитетот на опишување на лаковите, така и
на квалитетот на дијаграмите на влијанијата во гредите, кои можат да се добијат во
моделот “Обработка на резултати” (дијаграмите се исцртуваат врз основа на пресметаните
влијанија на краевите на изгенерираните гредни елементи). За гредните елементи кои се
наоѓаат надвор од габаритот на плочата ова правило не важи и за нив не е потребно да се
генерира мрежа на конечни елементи. Според тоа, мрежата на конечни елементи не мора
да се генерира за модели кои во себе не содржат плочи (гредни конструкции).
Граничните елементи се распоредуваат на местата каде се превидени точкасти, линиски и

површински потпори. Со граничните елементи се моделираат како крутите така и
еластичните потпори. Кај линиските и површинските потпори кои се наоѓаат внатре во
контурата на плочата, густината на мрежата исто така ќе влијае на квалитетот на
опишувањето на моделот.

469
Од се што е понапред речено, произлегува дека не е толку лесно да се направи коректна

мрежа на конечни елементи. За да Ви помогнеме, развивме наредба со помош на која
може автоматски да се генерира мрежата на конечни елементи.
4.2 Генерирање на мрежата на конечни

елементи
Наредбата “Генерирање” ќе биде достапна за активирање само во случај кога
на моделот постои барем еден површински елемент на конструкцијата (плоча,
односно ѕид). Во спротивно, оваа наредба ќе биде неактивна, па можете веднаш
да ја активирате наредбата за пресметка, без предходно генерирање на
мрежата на конечни елементи.
После изборот на наредбата за генерирање на мрежата на конечни елементи, програмот

прво ја испитува регуларноста на моделот, односно автоматски спроведува тестирање
како и кај наредбата “Контрола на внесени податоци” (види заглавие “3.3.5”).
Конструкцијата мора да биде стабилна и оптоварена и ако не постојат ни теоретски

услови таа да биде пресметана, нема да се дозволи формирање на мрежа на конечни
елементи, а корисникот ќе биде предупреден.
Предупредување за неисправноста на моделот по

прашањето на зададените влезни податоци
Ако дојде до ваков случај, со помош на наредбата “Контрола на внесени податоци”

откријте ги сите грешки кои програмот ќе ги маркира на цртежот и поправете ги во
модулот “Внесување на податоци”.
Ако се исполнети формалните услови да мрежата на конечни елементи може да биде

генерирана, програмот ќе ја анализира геометријата на моделот и го отвара дијалог box-
от со следниот изглед.

470

на мрежата на конечни елементи
За одредување на густината на мрежата на конечни елементи имате две можности. Или

како влезен податок да го зададете вкупниот број на јазли на моделот или да ја зададете
просечната големина на еден од конечните елементи. Кој од овие два податоци ќе биде
зададен како влезен, зависи само од желбата на корисникот и неговите навики. Овие
податоци се задаваат во соодветни едит box-ови кои работат симултано. Имено, со
задавање на вредностите во еден едит box, автоматски се пресметува и прикажува
соодветната вредност во другиот, така да сосема е исто кој од податоците се задава како
влезен.
Дифолт вредностите кои програмот ги нуди во едит box-евите се наоѓаат во интервалите

на можни вредности. До нив програмот дошол со анализа на големината и сложеноста на
моделот, како и врз основа на самото ограничување на програмот, по прашањето на
теоретски максималниот број на јазли (300000). Ќе напоменеме дека, поставеното
теоретско ограничување од 300000 јазли, не значи дека и модел со толкав број на јазли
може да биде пресметан. Тоа едноставно зависи од сложеноста на моделот и не може
експлицитно да се каже. Покрај тоа изгенерираната мрежа од 300000 јазли може со
опцијата на проретчување да се сведе на драстично помал број на елементи кои е можно
да се пресметаат.
Дифолт вредностите програмот ги поставува по следните правила. Прво испитува дали

просечната големина на еден конечен елемент од 1m се наоѓа во внатрешноста на
поставениот интервал и ако е тоа случај, тогаш оваа вредност и на неа соодветниот број
на јазли се усвојува за дифолт. Ако со големина на елементот од 1 m. не може да се
изгенерира регуларна мрежа на конечни елементи (се наоѓа надвор од поставените
интервали), тогаш за овој параметар како дифолт вредност се нудат поголеми, односно
помали вредности.
Бројот на јазли кои програмот ги препорачува треба да се земе со резерва, со оглед дека
пред самиот процес на генерирање на мрежата на конечни елементи, не може да се добие
сигурна информација за бројот на јазлите. Според тоа, може да се случи да програмот
понуди мрежа од 300000 јазли, а сепак да успеете да ја изгенерирате на пример со
250000 јазли. Значи, во случаи кога се нуди максимален број на јазли, се препорачува да
се обидете да ја изгенерирате мрежата со помал број на јазли.
Покрај можноста на задавање на просечна големина на еден конечен елемент, односно

вкупниот број на јазли на моделот, со поставувањето на check box-от “Минимална
мрежа” во вклучена состојба имате можност од програмот да барате да изгенерира мрежа
со најмал можен број на јазли.
После задавањето на параметрите со кои се дефинира густината на мрежата на конечните

елементи, потребно е да се активира командното поле “OK”, после што ќе отпочне
процесот на генерирање на мрежата според зададените критериуми.

471
Во текот на самото генерирање, на екранот ќе се наоѓа дијалог box кој покажува дека се
одвива некаков процес.
Дијалог box за пратење на процесот на генерирање

на мрежата на конечни елементи
Ако со задавањето на просечната големина на елементите не може да се изгенерира

регуларна мрежа на конечни елементи, програмот оваа вредност ќе ја намалува се додека
не се успее да се изгенерира регуларна мрежа на конечни елементи. После одредено
време, на екранот ќе се појави порака за успешно спроведената постапка за генерирање
на мрежата на конечни елементи и информација за бројот на генерираните јазли.
Со активирањето на командното поле “OK” овој дијалог box ќе биде затворен, а на

екранот ќе се појави генерираната мрежа на конечни елементи.
Генерирана мрежа на конечни елементи
Ќе напоменеме дека бројот на јазлите на генерираната мрежа на конечни елементи нема

сосема да одговара на зададениот, но ќе биде што е можно поблиску. Оваа неможност на
апсолутно точно проценување произлегува од условот да конечните елементи треба да
бидат со што похомогени димензии, а при тоа моделот може да биде со потполно
произволна геометрија. Информацијата за бројот на изгенерираните јазли на мрежата на
конечни елементи постојано е присутна на почетокот на статусната линија.

472
Ако не сте задоволни со густината и обликот на мрежата на конечни елементи, постапката

на генерирање можете да ја поновите со задавање на нови влезни податоци, се додека не
добиете задоволителна мрежа.
За вообичаените конструкции со кои можете да се сретнете во праксата, просечната

големина на еден конечен елемент би требало да се наоѓа во границите од 0.5m - 1.0 m.
Што се однесува до вкупниот број на јазли на моделот, тој не би требало да биде поголем
од 50000 и за многу комплицирани и големи модели.
4.3 Грешки кои го прекинуваат процесот на

генерирање
Во случај на непрецизно цртање, може да се случи да програмот воопшто не
може да ја изгенерира мрежата на конечни елементи бидејќи геометријата на моделот е
таква да за генерирање на мрежата е потребен преголем број на јазли. Ако програмот
дојде до ваков заклучок, ќе издаде соодветно предупредување.
Со активирање на команното поле “OK”, овој прозор ќе го снема од екранот, а програмот

автоматски ќе ја повика наредбата “Контрола на геометрија” (види заглавие “3.3.6”).
Во рамките на оваа процедура, параметрите “Само во 2Д поглед” и “Само видливи
ентитети” програмот ги поставува во исклучена состојба што одговара на 3Д контролата
на геометријата. Сега можат да настапат два случаи
Ако 3Д контролата на геометријата открие цртачки грешки, на екранот ќе се појави

предупредување во рамките на наредбата “Контрола на геометрија”.
Со активирање на командното поле “OK” овој дијалог box ќе биде затворен, а на моделот
ќе бидат маркирани сите цртачки грешки.

473
Спроведената 3Д контрола на геометријата

ги маркира сите цртачки грешки
Сега е потребно да преминете во модулот “Внесување на податоци” и да ги поправете

сите маркирани цртачки грешки.
Ако типот на цртачките грешки е таков да 3Д контролата на геометријата не може да ги

открие, програмот ќе го издаде следното предупредување.
Предупредување дека во рамките на склопот “Рамка Х_13”

постои цртачка грешка
Врз основа на содржината на предупредувањето точно се гледа во кој склоп е проблемот.

Сега е потребно да се влезе во модулот за внесување на податоци и да се постави за
тековен 2Д погледот на наведениот склоп. Со придвижувањето на наредбата “Контрола на
геометрија” и поставувањето на прекинувачот “Само во 2Д поглед” во вклучена состојба,
програмот сега ќе биде во состојба да ги маркира цртачките грешки.
Напомена:
За да ги одбегнете грешките кои ќе го оневозможат формирањето на мрежата на конечни

елементи, а со самото тоа и пресметката на моделот, покрај прецизното цртање,
неопходно е и правилно да се моделира конструкцијата. Односно, секогаш кога е тоа
можно треба архитектонскиот цртеж да се сведе на што поправилен облик. Барањето на
точност на ниво од 10 или 20 сантиметри нема никаква смисла во цел на подобрување на
резултатите на пресметката.

474
4.4 Оценување на квалитетот на изгенерираната

мрежа на конечни елементи
Што се однесува до самата проценка, дали со генерираната мрежа на конечни
елементи моделот е добро опишан или не, не постои јасен критериум, па на корисникот е
оставено сам да процени. Со споредувањето на добиените резултати од пресметката со
очекуваните сами ќе видете дали со мрежата на конечни елементи моделот е добро
опишан или не. Со време ќе стекнете искуство за побрзо поставување на овој критериум.
Во принцип оваа проценка се добива со визуелно согледување на мрежата и таа треба да
ги задоволи следните услови:
 мрежата треба да содржи што е можно повеќе квадратни елементи со исти димензии.
Добра – хомогена мрежа Лоша – нехомогена мрежа
 бројот на конечните елементи треба да биде доволен за да функцијата на промена на

влијанијата може доволно добро да се опише.
Добра – доволно густа мрежа Лоша – ретка мрежа
 треба да се одбегнува четириаголен конечен елемент, чии страници формираат агол

близок до 180, како и триаголен многу издолжен елемент.
Лош четириаголен елемент Лош триаголен елемент

475
Бидејќи програмот секогаш ќе изгенерира мрежа со формално регуларни конечни

елементи, (никогаш нема да се појави петтоаголен елемент), затоа на поедини јазли од
мрежата на конечни елементи можат да се појават маркери на предупредување кои
сигнализираат дека тие делови на моделот треба визуелно да се преконтролираат (бојата
на овие маркери можете да ја подесите со помош на наредбата “Параметри”). Во случај да
постои елемент со не баш правилен облик, таа зона на моделот треба или да се згусне на
начин кој ќе биде опишан во следното заглавие или одново да се изгенерира мрежата на
конечни елементи, но сега со поголем број на јазли.
4.5 Корекција на генерираната мрежа на

конечни елементи
Во случај да генерираната мрежа не Ви одговара во целост, со програмот се
предвидени низа наредби кои ќе ги опишеме во ова заглавие, а со помош на кои може да
се врши корекција на изгенерираната мрежа. Ако не сте баш искусни по прашањето на
проценка на точноста на мрежата на конечни елементи, најдобро е да не користите ни
една од овие наредби, туку основната изгенерирана доволно густа мрежа на конечни
елементи.
4.5.1 Згуснување на мрежата

Во предходниот текст е спомнато дека густината на мрежата влијае на точноста
на резултатите. На местата на дејствување на концентрираните сили се јавуваат нагли
скокови на влијанијата кои кај крупната мрежа не можат да бидат добро изработени, со
оглед на тоа дека точни вредности на влијанијата се добиваат само во јазлите и
средините на конечните елементи. Затоа смалувањето на големината на конечните
елементи на тие места го смалува растојанието помеѓу точките во кои се пресметуваат
влијанијата и го зголемува квалитетот на резултатите на пресметката. Со ова се
обезбедува да не се зголемува густината на целата мрежа, што би влијаело на
зголемување на времето на пресметката, туку само на некои делови од мрежата при што
точноста се зголемува.
Користењето на згуснувањето не е обавезно и на корисникот е оставено во зависност од

своето искуство да го користи финото подесување на густината на мрежата.
За згуснување на мрежата предвидени се седум шеми. Тие се однесуваат на четириаголни

плочести елементи, а кај триаголните кои можеме да ги сметаме како половина од
четириаголните се згуснува само таа половина.
Шемите на згуснувањето го делат еден четириаголник :
На два дела со една вертикала На два дела со една хоризонтала
На четири дела и со вертикала и На два дела со десната дијагонала

со хоризонтала
На два дела со левата дијагонала На четири дела со двете

дијагонали
Седмата шема на згуснувањето е згуснувањето “Капител” кое ја зголемува густината на

околните елементи кои имаат заеднички јазол.
Ова згуснување се препорачува на местата на столбовите – точкестите потпори

или на местата на дејствување на концентрираните сили.

476
Сите згуснувања можат да се комбинираат.
Згуснувањата се поставуваат на веќе готова, регуларна мрежа на конечни елементи на

следниот начин:
 прво се активира иконата која ја представува избраната шема на згуснување и тогаш

од корисникот се бара да на мрежата на конечни елементи ја обележи зоната која ќе
биде згусната.
Прва точка на згуснување (Контура/Прав./кРуж./<крАј>):
Оваа постапка во целост одговара на процедурата за исцртување на произволна

затворена полигонална линија (види заглавие “2.6”). Сите конечни елементи кои се
наоѓаат во внатрешноста на зададената зона, ќе бидат згуснати со избраната шема на
згуснување.
 при користењето на згуснувањето за капителите, после активирањето на соодветната

икона, потребно е да се селектира еден јазол на основната мрежа (не можат да се
селектираат јазли кои се добиени со некое од згуснувањата), така што тој ќе се фати
во малиот правоаголник на покажувачот.
Згуснување за капител:
После селекцијата околу тој јазол ќе биде поставено наведеното згуснување.

477
После поставувањето на секое од згуснувањата, програмот на статусната линија ќе

испишува информација за новиот број на јазли на мрежата на конечни елементи.
Згуснување на веќе згуснатите делови на моделот не е можно, односно со последователно
згуснување со истата шема нема да се добијат двојно помали конечни елементи.
Напомена:
Згуснувањето на мрежата треба да се користи само на модели каде тоа навистина е
потребно. Во останатите случаи ќе се добијат подобри резултати за хомогена мрежа.
Посебно треба да се одбегнува згуснувањето со дијагоналите, бидејќи како што веќе
рековме, подобри резултати се добиваат за правоаголните елементи. Со дијагонали е
пожелно само згуснувањето на многу разидените четириаголни елементи.
4.5.2 Проретчување
Во случај да генерираната мрежа на конечни елементи има голем број на јазли
и да сакате да го забрзате процесот на пресметката, при тоа не влијаејќи многу на самата
точност, програмот ќе Ви овозможи да ја проретчите мрежата на произволно одбраните
делови на моделот. Со изборот на наредбата “Проретчување”, која се наоѓа во паѓачкото
мени “Корекција” на командната линија се јавува порака со која од корисникот се бара да
на мрежата на конечни елементи ја обележи зоната која треба да биде проретчена.
Прва точка на проретчување (Контура//Прав./кРуж./<крАј>/Длабина <1>):
На крајот на командната линија се наоѓа подопцијата “Длабина <1>” со помош на која е

можно да се зададе до кој степен (длабина) е потребно да се изврши проретчувањето. Со
последователен клик на маусот преку оваа подопција таа го менува своето име од кое
може јасно да се види кој степен на проретчување е одбран. Степенот на проретчување
се движи од 1-5, односно од помалото кон поголемото проретчување.
Од кога сте го одбрале степенот на проретчување, самата постапка на дефинирање на

областа е сосема иста како и во наредбите за згуснување на мрежата. Значи, се задава
произволна затворена полигонална линија. Сите конечни елементи кои се наоѓаат во
внатрешноста на зададената зона ќе бидат проретчени, така што секаде каде што е можно
ќе бидат исфрлени непотребните јазли (конечните елементи на ваков начин ќе добијат
изглед на ромбови).

478
Проретчена мрежа на конечни елементи

до зададениот степен на проретчување “1”
Која зона ќе ја одберете за проретчување зависи од Вашиот осет, што е тоа добра мрежа
на конечни елементи. Обично за зони на проретчување се избираат делови на моделот
кои во својата околина не содржат потпори и концентрирани оптоварувања кои можат да
предизвикаат брзи промени (скокови) во влијанијата.
Секако дека е можно и за целиот модел да се бара проретчување доколку основната

изгенерирана мрежа сама по себе е веќе доволно хомогена.
Напомена:
Ќе напоменеме дека со задавање на поголем степен на проретчување, не може да се
добие хомогена мрежа, па оваа можност треба да се користи само во случаевите кога
моделите имаат многу голем број на јазли, а точноста на резултатот не Ве интересира на
сите нивни делови. Типичен пример на ваква примена е кај големите згради, кога не Ве
интересираат влијанијата во меѓуспратните конструкции, туку само во темелите или пак
вертикалните склопови од хоризонталното оптоварување. Во такви случаи, влијанијата во
меѓуспратните конструкции од вертикалното оптоварување можат да се пресметаат во
одвоени датотеки, а влијанијата на просторниот модел со максимално проретчена мрежа
во меѓуспратните конструкции. Тогаш е потребно со помош на подопцијата “Контура”, за
максимално проретчување да се селектираат сите меѓуспратни конструкции. На овој
начин драстично сте го смалиле бројот на јазлите на мрежата на конечни елементи, а
резултатите добиени со пресметката ќе бидат сосема добри за влијанијата во
вертикалните делови на конструкцијата и темелите.
4.5.3 Поместување на јазлите

Со помош на наредбата “Поместување на јазли” која исто така се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Корекција”, имате можност со поместување на поедините
јазли од мрежата да ја корегирате геометријата на елементите кои имаат непожелен
(критичен) облик (види заглавие “4.4”). После изборот на оваа наредба, командната
линија го добива следниот облик.
Избери јазол од мрежа (<крАј>):
Сега од корисникот се бара да со селект box-от го зафати јазолот кој сака да го помести.
Во оваа процедура не е можно да се селектираат јазли чија положба е фиксирана со
самата геометрија на конструктивните елементи и оптоварувања. После селекцијата на
јазолот чија положба не е фиксирана, на командната линија се појавува нова порака.

479
Нова положба (<крАј>):
Со поместувањето на маусот по цртежот програмот во ДРАГ модот ќе ја исцртува

геометријата на околните елементи чиј селектиран јазол е заеднички се додека со кликот
на маусот не му одредите нова положба. Програмот ќе ја контролира правилноста на
новата положба и во случај со неа да не се добиваат регуларни конечни елементи нема да
ја дозволи оваа операција.
4.6 Поделба на гредите кои се наоѓаат надвор од

плочите (Поделба на гредите надвор од
плочите)
Бидејќи со процедурата на генерирање на мрежата на конечни елементи не
може да се влијае на поделбата на линиските елементи кои се наоѓаат надвор од плочата,
затоа со програмот е предвидена наредбата “Поделба на греди надвор од плочи”. Со
нејзино активирање се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за подесување на густината на јазлите

на гредите кои се наоѓаат надвор од плочата
Во eдит box-от “Големина на сегменти” се дефинира должината на сегментот на кој ќе

бидат поделени гредите кои се наоѓаат надвор од плочите, а состојбата на понудените
прекинувачи одредува дали сите греди надвор од плочите ќе бидат вака поделени или
само оние за кои ваквата поделба е неопходна. Поделбата на гредите надвор од плочите е
неопходна само за потпорните греди (греди под кои се наоѓаат линиски потпори), лачните
греди и греди со спрегнат попречен пресек. На овој начин, долж линиските елементи се
уфрлуваат меѓујазли, па нивната густина ќе ја одреди и точноста на резултатот во овие
линиски елементи на конструкцијата. Ќе нагласиме дека овој параметар не се однесува на
греди и линиски потпори кои се наоѓаат внатре во плочата, бидејќи во такви случаи
нивната поделба ќе ја одредува самата густина на мрежата на конечни елементи.
Бидејќи поделбата на останатите греди кои се наоѓаат надвор од плочите не е неопходна,

затоа програмот по “дифолт”, во вклучена состојба го поставува прекинувачот “Само
неопходни”. Ова е направено поради тоа што поделбата на сите останати греди само
безпотребно би го зголемувала бројот на јазлите во мрежата на конечни елементи без
никакво влијание на точноста на пресметката по теоријата на I-от ред.
Но, бидејќи со програмот е предвидена и пресметката на стабилноста, пресметка по

теоријата на II-от ред, а и модалната анализа, затоа кај некои модели може да биде од
интерес поделбата на сите греди надвор од плочите на низа од помали делови. Ова
посебно се однесува на линиските конструкции кај кои ваквата ситна поделба би довела
до подобрување на точноста при пресметката на стабилноста и пресметката по теоријата
на II-от ред. Покрај тоа, при модалната анализа ваквата поделба кај линиските
конструкции ќе доведе до многу попрецизна пресметка на припаѓачките маси во секој

480
ново додаден јазол долж гредите кои се наоѓаат надвор од плочата (види заглавие “6.1”).
Значи, кај ваквите модели препорачливо е да во вклучена состојба го поставите
прекинувачот “Сите греди”.
Со активирањето на командното поле “OK” овој дијалог box ќе биде затворен, а програмот
при покасната пресметка ќе го почитува овде поставениот параметар на поделба. Во
случај резултатите од пресметката да веќе постојат, а параметарот на поделбата да е
променет, програмот ќе издаде соодветно предупредување.
Изборот на командното поле “Да” ќе доведе до губиток на резултатите од пресметката,

додека изборот на командното поле “Не ќе означи враќање на дијалог box-от за
дефинирање на параметарот на поделбата.
Дали поделбата ќе ја правите на сите греди кои се наоѓаат надвор од плочите или само за
оние за кои тоа е неопходно, зависи од Вас и Вашиот осет за очекуваната точност на
резултатите на пресметката. Сега ќе изнесеме некои основни правила кои можат да Ви
бидат од помош при донесувањето на одлуката дали во вклучена состојба ќе го поставите
прекинувачот “Сите греди”.
- Ако пресметката се прави само по теоријата од I-от ред, поделбата на сите греди
надвор од плочите нема да има никаква функција на точноста на пресметката.
- Барањето за поделба на гредите таму каде тоа не е неопходно нема да предизвика

никакви штетни последици на самата точност на пресметката, туку само пресметката ќе
биде побавна, со оглед дека на овој начин е добиен безпотребно поголем број на
јазли. Според тоа, ако не сте сигурни дали поделбата е потребно да се изврши за сите
греди надвор од плочите или не, а моделот нема преголем број на јазли искористете ја
оваа можност.
- Кај модалната анализа, барањето за поделба на сите греди зависи исклучително од

видот на конструкцијата која моделот ја представува. Кај моделите кои представуваат
згради, гредите кои се наоѓаат надвор од плочата најчесто представуваат столбови.
Бидејќи нивната припаѓачка маса е многу помала од масите кои се концентрирани во
меѓуспратните конструкции, затоа пофината поделба на столбовите нема да доведе до
поголемо подобрување на резултатите на пресметката. За линиските конструкции
препорачливо е да се поделат сите греди, бидејќи тие се мали модели кои брзо се
пресметуваат.
- Кај пресметката на стабилноста и пресметката по теоријата на II-от ред, препорачливо

е да зададете параметри на поделба за сите греди, бидејќи ќе добиете поточни
резултати од пресметката.
Напомена:
Бидејќи, зададениот параметар на поделба на гредите се однесува на сите греди надвор
од плочите, затоа ако сакате оваа поделба да биде различна на поедините греди, оваа
поделба немојте да ја задавате со помош на оваа наредба, туку при самото одредување на
положбата на гредите на моделот саканите греди нацртајте ги од повеќе колинеарни
сегменти. Вака поставените краеви на помалите греди програмот ќе мора да ги почитува и
при распоредувањето на масите и при самата пресметка.

481
4.7 Останатите наредби

Со изборот на наредбата “Ресет” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени
“Корекција”, сите поставени згуснувања и проретчувања автоматски се
одклонуваат од моделот.
Наредбите “Назад” и “Напред” функционираат на подполно ист начин како и модулот за

внесување на податоци, со тоа што враќањето чекор назад, односно напред, овде се
однесува исклучително на мрежата на конечни елементи. Останатите наредби кои се
присутни во овој модул веќе порано се опишани во заглавието “2. Внесување на
податоци”. Начинот на работа со нив е идентичен на порано опишаната постапка.

482
5. ПРЕСМЕТКА НА СТАБИЛНОСТА
Во рамките на паѓачкото мени “Стабилност”, во модулот за формирање на
мрежата на конечни елементи се наоѓа група на наредби за пресметка и приказ на
резултатите за овој вид на анализа на конструкциите.
Паѓачко мени со наредби за пресметка и приказ на резултатите на стабилност
Бидејќи, пресметката на стабилноста се спроведува така што се варира интензитетот на

дефинираното променливо оптоварување се додека не се најде првата нулта вредност на
детерминантата на поставениот систем на равенки по теоријата од II ред, затоа за ваквата
пресметка ќе важат истите ограничувања како и кај барањата за пресметка по теоријата
од II ред.
Значи, со помош на наредбата “Пресметка” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени

“Стабилност”, од програмот можете да барате пресметка на критичните сили и должините
на извивање за сите греди на моделот. Бидејќи, пресметката на стабилноста се врши само
за зададените комбинации во модулот “Внесување на податоци”, затоа оваа наредба ќе
биде достапна само во случај да се предходно зададени и комбинациите на
оптоварување. Во спротивно програмот ќе издаде соодветно предупредување.
Под услов да постојат креирани комбинации, после изборот на наредбата “Стабилност 

Пресметка”, ќе се отвори дијалог box во кој се врши избор на комбинациите за кои треба
да се изврши пресметката на стаболност.

483
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на влезните

податоци за пресметка на стабилноста
Бидејќи, за поголемите модели пресметката на стабилноста може да трае прилично долго,

затоа во десниот лист box имате можност да одберете само некои од комбинациите за кои
сакате пресметка на стабилноста. Со повторен клик на маусот на колоната “ ” во неа се
поставува, односно се отклонува симболот “”. Постоењето на симболот “” во колоната
“ ” означува дека дадената комбинација е селектирана за пресметка на стабилноста.
Поставениот симбол во колоната “ ”покажува дека пресметката

на стабилност е барана само за втората и четвртата комбинација
Во левиот лист box се прикажани сите зададени основни случаеви на оптоварување.

Бидејќи критичната сила се добива од изразот: N,kр = N,stalno +   N,promenlivo, јасно е
дека при пресметката на стабилноста варира само интензитетот на променливите
оптоварувања, додека интензитетот на сталното оптоварување останува непроменет. Од
таа причина во колоната “ ” потребно е да се определи статусот на секој од основните
случаеви на оптоварување по прашањето на неговиот променлив, односно постојан
карактер. Поставувањето на симболот “” во колоната “ ” означува дека дадениот
основен случај на оптоварување има постојан карактер, односно дека неговиот
интензитет нема да варира при пресметката на стабилноста. Во колоната “Koeф.” можете

484
за секое од оптоварувањата за кое е дефинирано да има постојан карактер, да зададете

мултипликатор со кој даденото основно оптоварување ќе влезе во комбинација при
пресметката на стабилност (мултипликаторите зададени при креирањето на самите
комбинации немаат никакво влијание при пресметката на стабилноста, бидејќи тие
воглавно представуваат коефициенти на сигурност при пресметка на влијанијата по
теоријата од I, односно II ред.).
Поставените симболи во колоната “ ”укажуваат дека при пресметката на стабилност,

само првиот случај ќе има карактер на стално оптоварување
Секако дека во рамките на одбраните комбинации за пресметка на стабилноста, не можат

сите содржани оптоварувања да имаат стален карактер, односно барем едно од нив мора
да биде варијабилно. Во случај да за пресметка на стабилноста е одбрана комбинација во
која се содржани само фиксни оптоварувања, програмот ќе издаде соодветна опомена.
Во долниот дел на овој дијалог box се наоѓаат и два едит box-a, со помош на кои можете
со задавање на поинакви вредности од понудените, да влијаете на должината и точноста
на самата постапка на пресметка на стабилноста.
Интервал во кој се бара вредноста на коефициентот 

Бидејќи проблемот на стабилност се решава итеративно, со наоѓање на нулата на
функцијата во непознат интервал, затоа во случај да го знаете максималниот
коефициент со чие множење променливото оптоварување ќе доведе до слом на
конструкцијата, можете значително да го забрзате самиот тек на пресметката.
Доволна точност на пресметаниот коефициент 

Овој параметар практично одредува кога итеративната пресметка ќе биде прекината,
односно кога критериумот за доволна точност на пресметката ќе биде исполнет. Секако
дека и вредноста на овој параметар влијае на должината на пресметката.

485
Со активирањето на командното поле “OK”, ќе одпочне пресметката на стабилноста и по

нејзиното завршување ќе се појави дијалог box со информација за успешно спроведената
постапка на пресметка на стабилноста.
Промена на тековната комбинација за која е направена пресметката на стабилност, се

врши со помош на наредбата “Kритично оптоварување”,кoja исто така се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Стабилност”. Со изборот на оваа наредба се отвара дијалог
box со следниот изглед.
Дијалог box кој се отвара во рамките

на наредбата “Kритично оптоварување”
Во прикажаната листа има онолку редови колку и комбинации за кои е направена

пресметка на стабилноста. Во секој од прикажаните редови се наоѓа нумерички податок
за вредноста на параметарот “”, кој представува критичен фактор на оптоварување, при
кој доаѓа до нарушување на стабилноста на системот за дадената комбинација. Со кликот
на маусот на произволна позиција во рамките на еден од редовите, тој ред станува
означен со посебна боја, што значи дека после активирањето на командното поле “OK”
таа комбинација ќе стане тековна.
Наредбата “Приказ на резултати” во рамките на паѓачкото мени “Стабилност” работи

како прекинувач, односно може да биде поставена или во вклучена или во исклучена
состојба. Кога е поставена во вклучена состојба, на екранот на средината на секоја од
гредите ќе биде испишана вредноста на нормалната сила при критична вредност на
оптоварувањето “N,kр”, a во заграда податокот за коефициентот на извивање “” за
критичното оптоварување на системот. Овие вредности се пресметуваат по следните
формули:
 = l0/l = /l  (EI/N,kр)1/2

N,kr = N,stalno +   N,prom
Употребените ознаки во предходните формули го имаат следното значење:
- коефициент на извивање за критичното оптоварување на системот

lo - должина на извивање на гредата
l- вистинска должина на гредата
EI - крутост на гредата

486
N,kr - нормална сила во гредата при критична вредност на оптоварување

N,stalno – нормална сила во гредата од оптоварување чиј интензитет не варира
N,prom - нормална сила во гредата од оптоварување чиј интензитет се варира
- критичен фактор на оптоварување при кој доаѓа до нарушување на
стабилноста на системот
Приказ на должините на извивање и критичните сили

во присутните гредни елементи на конструкцијата
Во ваквиот режим на работа, програмот на почетокот на статусната линија сега ја

испишува и информацијата за моментно поставената комбинација, за која на екранот се
прикажани резултатите на пресметка на стабилноста.

487
6. МОДАЛНА АНАЛИЗА
6.1 Пресметка
Модалната анализа служи за пресметка на својствените вредности и облиците
на осцилирање на конструкцијата. Вака добиените резултати се користат како влезни
податоци при покасната сеизмичка пресметка на конструкцијата. При модалната анализа,
конструкцијата се опишува со нејзината крутост и распоредот на масите кои дејствуваат
на неа. За воопшто да може да се пристапи на пресметката на модалната анализа,
неопходно е моделот да биде креиран и да биде формирана мрежата на конечни елементи
(јасно е дека за моделите кои се состојат само од линиски елементи, формирањето на
мрежата на конечни елементи не е неопходно). Бидејќи после формирањето на мрежата
на конечни елементи познати се сите податоци кои ја опишуваат геометријата и крутоста
на моделот, затоа за спроведување на модалната анализа потребно е уште да се зададе
положбата и интензитетот на сите маси кои дејствуваат на објектот. Самата пресметка,
како на интензитетот на масите, така и одредувањето на нивното тежиште, би била
долготрајна и тешка работа, па затоа развивме потполно автоматизирана постапка за
одредување на масите кои припаѓаат на секој од изгенерираните јазли од мрежата на
конечни елементи.
Со изборот на наредбата “Пресметка” во рамките на паѓачкото мени “Модална анализа”,

програмот прво испитува дали веќе постојат резултати од пресметката и ако постојат го
отвара дијалог box-от со следниот изглед.
Командното поле “Не” е предвидено за одкажување, додека активирањето на командното

поле “Да” ќе доведе до нова пресметка.
Во случај резултатите на пресметката да не постојат, а конструкцијата да се состои само

од линиски елементи па за неа да не е потребно предходно генерирање на мрежата на
конечни елементи, програмот прво ја испитува регуларноста на моделот, односно
автоматски спроведува тестирање како кај наредбата “Контрола на внесени податоци”
(види заглавие “3.3.5”). Конструкцијата мора да биде стабилна и оптоварена и ако не
постојат ни теоретски услови таа да биде пресметана, нема да се дозволи пресметка, а
корисникот ќе биде предупреден.

488
Предупредување за неисправност на моделот по

Во овој случај, со помош на наредбата “Контрола на внесени податоци” откријте ги сите

грешки кои програмот ќе ги маркира на цртежот и поправете ги во модулот “Внесување на
податоци”.
Ако моделот е коректен по прашањето на контролата на внесените податоци, програмот

само за линиските конструкции ќе провери дали со помош на наедбата “Поделба на
греди надвор од плочи” сте барале поделба на сите греди на помали сегменти (види
заглавие “4.6”). Ако тоа не е случај, програмот ќе го издаде следното предупредување.
Ова предупредување не представува грешка, туку служи како подсетник дека за ваков
вид на конструкции при модалната анализа препорачливо е сите греди да ги поделите на
помали сегменти. Командното поле “Не” е предвидено за одкажување, додека изборот на
командното поле “Да”, ќе доведе до продолжување на наредбата за динамичка
пресметка.
Потребата за поделба на сите греди ќе ја прикажеме на едноставен пример на конзола

која е оптоварена со сопствената тежина. Конзолата е од бетон, со правоаголен попречен
пресек b/d=40/40 cm и висока е 10 m. Бидејќи масите се поставуваат на почетокот и
крајот на секоја од гредите на моделот, затоа во случај да не е извршена поделба на
гредата на помали сегменти масите ќе бидат поставени само на нејзиниот врв и на дното.
На овој начин, во пресметката ќе влезе само 50% од нејзината вистинска маса, а
пресметаните форми на осцилирање нема да добијат реални вредности. Ако пак се зададе
поделба на гредата на секој метар, тогаш масите ќе бидат поставени на секој метар
нејзина должина, а формите на осцилирање ќе добијат точни вредности.

489
Поделба на гредата - OFF Поделба на гредата - ON
Ако се исполнети сите формални услови за пресметката да биде спроведена, програмот

Изглед на дијалог box-от за пресметка на модалната анализа
Во листата која се наоѓа во горниот дел на дијалог box-от се наоѓаат онолку редови колку
што има и основни случаеви на оптоварувања. Сега е потребно во колоната “Коеф.” да се
зададе мултипликатор со кој ќе се множат сите зададени оптоварувања во рамките на
дадениот основен случај на оптоварување при пресметка на масите. На овој начин имате
можност да се прилагодите на поедини сеизмички прописи кои точно дефинираат кои
оптоварувања треба да се земат во предвид при пресметка на тежината на објектот (на
пример: 100% стален товар, 100% оптоварување од снег и 50% од проектираното
корисно оптоварување). Што се однесува до сопствената тежина на конструкцијата таа ќе
биде земена во предвид единствено ако е зададена во рамките на некое од основните
случаеви на оптоварување.

490
Со помош на check box-овите “Спречи осцилирање во X, Y или Z правец” се влијае на

степенот на слобода на осцилирање на конструкцијата, односно се овозможува
“филтрирање” на добиените форми на осцилирање. На пример, доколку се спречи
осцилирање во Z правецот формите на осцилирање нема да содржат вертикални
осцилации, а доколку се спречи осцилирање во X и Y правецот формите на осцилирање ќе
содржат само вертикални осцилации.
Во едит box-от “Број на тонови” се задава саканиот број на тонови кој не може да биде
поголем од 250 (ограничување на програмот).
Командното поле “Напредни опции за сеизмичка пресметка” го отвара дијалог box-от

во кој можат да се дефинираат напредните опции за сеизмичка пресметка.
Изглед на дијалог box-от во кој се дефинираат напредните

опции за сеизмичка пресметка
Начинот на групирање на масите во моделот може да биде:
- Реален распоред на маса – масата се наоѓа во секој јазол на конструкцијата, а

големината на секоја маса е пресметана врз основа на вертикалната компонента на
оптоварувањето која дејствува во тој јазол. Ова е подразбиран начин за групирање
на масите и е еквивалентен на групирањето на масите во програмот “Tower 5”
- Масите се групирани во нивоата на селектираните таваници – Кај овој начин

корисникот ги бира хоризонталните нивоа (нивоа на таваници) во кои ќе ги
концентрира масите.

491
За групирање на масите се избрани сите нивоа освен нивото “0.00”
Со овој начин на групирање, масите од вертикалните елементи на конструкцијата

(ѕидови, столбови) ќе бидат доделени на таваниците и тоа програмот ќе го направи
автоматски. Изборот на нивоата во кои ќе се групираат масите се прави со уклучување на
check box-овите во листата на таваници (нивоа).
Останатите напредни опции на сеизмичката пресметка служат за да влијаат на

карактеристиките на моделот кои при сеизмичка анализа (модална анализа и пресметка
на влијанијата во сеизмичките случаеви на оптоварување) се разликуваат од
карактеристиките на моделот за статичка анализа.
- Фактор на крутост за хоризонтални плочи на совиткување – со помош на овој

параметар може да се смали крутоста на хоризонталните плочи на совиткување при
сеизмичката пресметка. Опсегот за овој фактор е од 1.0 до 0.001, при што за
факторот 1.0 карактеристиките на плочите остануваат непроменети, а за факторот
0.001 крутоста на совиткување се смалува 1000 пати. Ова смалување на крутоста
нема да се применува на темелни плочи, плочи под кои се наоѓа површинска
потпора.
- Фактор на крутост за совиткување на греди во хоризонтални плочи– со

помош на овој параметар може да се смали крутоста на совиткување на гредите во
хоризонталните плочи. Опсегот за овој фактор е од 1.0 до 0.001, при што за
факторот 1.0 карактеристиките на гредите остануваат непроменети, а за факторот
0.001 крутоста на совиткување околу правците 2 и 3 како и торзионата крутост се
смалуваат за 1000 пати. Ова смалување на крутоста на гредите нема да се
применува на гредите кои се наоѓаат во темелните плочи – а тоа се плочи под кои
се наоѓа површинска потпора.
- Фактор на крутост за вертикални ѕидови на совиткување – со помош на овој

параметар може да се смали крутоста на совиткување на вертикалните ѕидови при
сеизмичка пресметка. Опсегот за овој фактор е од 1.0 до 0.001, а значењето е исто
како и кај факторот за крутост на плочите.

492
- Фактор на крутост на вертикалните ѕидови на аксијално напрегање – со

помош на овој параметар може да се намали аксијалната крутост на вертикалните
ѕидови при сеизмичката пресметка. Опсегот за овој фактор е од 1.0 до 0.001, a
значењето е исто како и кај факторот за крутост на плочи.
- Фактор на крутост на вертикалните столбови на аксијално напрегање – со

помош на овој параметар може да се намали аксијалната крутост на вертикалните
столбови при сеизмичката пресметка. Опсегот за овој фактор е од 1.0 до 0.001.
- Мултипликатор на крутост за потпори – со помош на овој параметар може да се

зголеми крутоста на сите потпори во сеизмичката пресметка.
- Взаемно дејство на ѕид со ѕид во нормален правец – Овозможено е

дефинирање на содејствувачка зона на ѕидот од другиот правец кој влијае на
зголемување на крутоста на ѕидот. Ширината на содејствувачката зона (од една
страна) се задава како мултипликатор (n) на дебелината на посматраниот ѕид (d).
Дефинирање на содејствувачка зона на ѕидот
Зададените опции на сеизмичката пресметка се испишуваат и во главниот дијалог box на

наредбата.

493
Дел на дијалог box-от во кој се прикажуваат

зададените напредни опции на сеизмичка
пресметка
За моделите со нелинеарни елементи пресметката на модалната анализа ќе се изврши со

занемарување на нелинеарностите за што ќе се добие и соодветно известување.
По завршената пресметка, програмот понудува и графичка и нумеричка обработка на

резултатите на спроведената модална анализа за моментно поставениот тековен тон. Со
доведување на маусот да покажува на соодветната икона на статусната линија, ќе се
појави мал прозор во кој се испишани информациите за моментно поставениот тековен
тон.

494
Информација за периодата на осцилирање на конструкцијата за тековниот тон
Напомена:
Ако геометријата на моделот е таква да сите елементи на конструкцијата припаѓаат на
иста рамнина и при тоа оптоварувањето дејствува или во истата или пак во нормалната
рамнина, програмот ваквиот модел при пресметката ќе го прогласи за рамнински. Како
последица на тоа при пресметката ќе бидат прекинати сите непотребни степени на
слобода, па и самата пресметка ќе биде многу побрза. Меѓутоа, ако сакате да спроведете
просторна пресметка за рамнинскиот модел, неопходно е програмот да го излажете, така
што ќе додадете посебен случај на оптоварување во чии рамки, на рамнинскиот модел ќе
зададете една концентрирана сила чиј вектор не смее да припаѓа ниту на рамнината на
конструкцијата ниту на рамнината која е нормална на неа. Секако дека овој случај на
оптоварување ќе го игнорирате при обработката на резултатите. Типичен пример на
просторна пресметка е кога сакате да добиете форми на осцилирање и надвор од
рамнината на која припаѓа моделот.
Напомена:
Во случај да моделот содржи повеќе фази на градење, тогаш пресметката на модалната
анализа секогаш ќе се однесува на последната фаза.

Во текот на пресметката на големите модели може да Ви се случи да на
компјутерот нема доволно расположлива виртуелна меморија. Во долниот дел на дијалог
box-от за пратење на процесот на пресметката програмот постојано ја испишува
информацијата за моментната количина на расположлива виртуелна меморија
Место предвидено за приказ

на расположливата виртуелна меморија

495
Во случај да во текот на пресметката ви снема слободна виртуелна меморија, процесот на

пресметката ќе биде прекинат, а на екранот ќе се појави следното предупредување
Сега Ви преостанува да на начин како е тоа опишано во заглавието “1.1” обезбедите

доволно расположлива виртуелна меморија за пресметка на моделот.
Иако програмот пред самиот процес на пресметката врши контрола на влезните податоци,
поради неговата флексибилност во дефинирањето на сосема произволни конструкции,
евентуално направените грешки, кои предизвикуваат лабилност на системот, со сигурност
можат да се откријат единствено во самата постапка на решавање на системот на
равенки. Во овој случај програмот ќе го прекине процесот на решавање и ќе издаде
соодветно предупредување.
Сега мора да се вратите во модулот за внесување на податоци и да ги отстраните сите

погрешно зададени податоци. При отклонувањето на ваквиот тип на грешки, наредбата
“Контрола на внесените податоци” нема да Ви биде од помош бидејќи не се работи за
очигледна грешка која програмот можел сам да ја открие, а системот е сепак лабилен.
6.3 Избор на тековниот тон

Со придвижување на наредбата “Избор на тековен тон” која се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Moдална анализа” се отвара дијалог со следниот изглед:

496
Во прикажаната листа има онолку редови колку што има и пресметани форми на
осцилирање. Во секој од овие редови се прикажуваат нумеричките резултати од
пресметката за дадениот тон. Колоните со податоци го имаат следното значење:
N - реден број на тонот.
T [s] – период на осцилирање на конструкцијата за дадениот тон.
f [Hz] – фреквенција на осцилирање на конструкцијата за тој тон.
GPO [] – главен правец на осцилирање на конструкцијата за тој тон.
FU [%] – фактор на ангажирање на масата за зададениот правец на сеизмичко дејство.
FU +90 [%] – фактор на ангажирање на масата за правецот на сеизмичко дејство кој е
нормален на зададениот правец.
макс. раст. – однос на амплитудата на јазолот со најголема амплитуда на осцилирање

спрема просечната амплитуда на осцилирање на целиот модел. Оваа вредност служи за
откривање на тонови во кои се јавува локално осцилирање на деловите на моделот.
Појавата на локални осцилирања укажува на неправилност при моделирањето или на
неправилност при групирањето на масите. Колку е поголема оваа вредност тоа помалку
јазли се вклучиле во осцилирањето, а тоа укажува на локален тип на осцилирање.
Факторите на ангажирање на масата можат да се пресметаат за сосема произволен правец

на сеизмичко дејствување. Аголот на кој му се оределува правецот на сеизмичко дејство
се внесува во едит полето “Правец на сеизмичко дејство”, a самата пресметка се врши
после активирањето на копчето “Пресметка”. Добиените резултати за секој тон се
прикажуваат во табела во колоните “FU [%]” и “FU +90 [%]”. Сумата на ангажирање
на масата на сите тонови се прикажува во полето “ΣFU” за зададениот правец, односно
во полето “ΣFU +90” за правец кој е нормален на зададениот. Овие податоци се од
голема помош за избор на тоновите кои се меродавни за сеизмичката пресметка, а и при
утврдувањето дали пресметката на мултимодалната анализа е извршена за доволен број
на тонови.
Често поради грешки при креирањето на моделот се случува да се појават големи локални
осцилации во некои од јазлите на конструкцијата. Во поголемите модели пронаоѓањето на
овие јазли е мошне тешко, затоа е овозможено нивно автоматско пронаоѓање и
обележување. Параметрите неопходни за пронаоѓање на јазлите со големи локални
осцилации се задаваат во делот на дијалогот “Дијагностика на обликот на осцилирање”.
Гранично отстапување – програмот ги пронаоѓа сите јазли во моделот чиј однос на

амплитудите на осцилации спрема просечната амплитуда на осцилации на целот модел
има поголема вредност од вредноста која е зададена во ова едит поле.
Број на јазли кои се обележуваат – во ова едит поле се задава бројот на јазлите кои
ќе бидат обележани во моделот. Од сите јазли чие отстапување е поголемо од зададеното
се обележуваат оние со најголеми отстапувања. Овие јазли во моделот се обележуваат со
симболот на мал квадрат кој е обоен со боја избрана во делот на наредбата “Параметри”.
Подразбирачки е да се бои со црвена боја.
Склопови кои содржат јазли со отстапувања поголеми од граничното: - затворена

листа во која се прикажуваат имињата на сите склопви на кои им припаѓа барем еден од
обележените јазли. Било кој од овие склопови може мошне брзо да се прикаже во
тековниот 2Д поглед така што саканиот склоп прво се избира од листата, а потоа се
активира копчето “Постави”. Веднаш после активирањето на ова копче на цртежот се

497
прикажуваат и симболите со кои се обележени јазлите, така да пред излегување од

дијалогот може лесно да се избере склопот во кој тие се гледаат најдобро.
Јазлите со големи локални осцилации во моделот се обележени

со посебни симболи
Доколку не се избере склоп за прикажување или ако обележените јазли не припаѓаат ни

на еден склоп овие симболи ќе се прикажат на цртеж дури после излегувањето од
дијалогот со активирање на копчето “OK”.
На овој начин мошне лесно се пронаоѓаат јазлите со големи локални осцилации и се

исправуваат грешките во моделирањето.
6.4 Приказ на тековниот тон

Наредбата “Поглед на тековен тон” работи како прекинувач, односно може
да биде поставена или во вклучена или во исклучена состојба. Кога е поставена во
вклучена состојба тогаш во прозорот “3Д Поглед” се исцртува деформирана мрежа на
конечни елементи според формата на осцилирањето за тековниот тон.
Приказ на формата на осцилирање за тековниот тон

498
Во ваквиот режим на работа, програмот на почетокот на статусната линија сега ја

испишува информацијата за моментно поставениот тековен тон и вредноста на неговиот
период на осцилирање, односно фреквенција.
6.5 Анимација на тековниот тон

После изборот на наредбата “Анимација на тековен тон” програмот ќе
потроши одредено време за креирање на“AVI” фајлот и на екранот набрзо ќе се појави
Изглед на дијалог box-от за анимација на тековниот тон
Во отворениот дијалог box се прикажува анимацијата на осцилирањето на конструкцијата

за тековниот тон. Со помош на наредбата “Функционалност” (картотека “Анимација”),
можете да влијаете на параметрите кои го одредуваат начинот на креирање на
анимацијата (види заглавие “3.5.2”).
Командните полиња “ Анимација” и “ Стоп” служат за придвижување и запирање на

анимацијата, додека со изборот на командното поле “ Сними” имате можност да
креираната анимација ја сочувате на дискот од компјутерот како “AVI” фајл кој можете
покасно, надвор од програмот “Tower” да ја пуштате како посебна анимација во
“Windows”-овиот програм “Media Player”.
Тонот за кој се прикажува анимацијата на осцилирање на конструкцијата може да се

промени и во овој дијалог со избор од затворената листа или со помош на копчињата и
.
Командното поле “ Излез” е предвидено за излегување од дијалог box-от и

прекинување на анимацијата на тековниот тон.

499
6.6 Контрола на поставените маси (Маси)

Бидејќи постапката на поставувањето на масите е сосема автоматизирана,
затоа со помош на наредбата “Маси” имате можност да ја проконтролирате правилноста
на нивното поставување. Со изборот на оваа наредба, на моделот секоја од
изгенерираните маси ќе биде означена со симболот на мал круг.
Покрај секој од поставените симболи се испишува интензитетот на дадената маса.
После активирањето на оваа наредба, програмот ќе влезе во стандардната процедура на

селектирање, а за селектирање ќе бидат достапни само поставените симболи на масите.
<0 сел.> (Се/Прозор/пОлигон/Деселектирање/Извештај/<крАј>):
Кога сте ги одбрале сите маси за кои Ве интересира збирната вредност, кликот на десниот
тастер на маусот ќе означи крај на процедурата на селектирање, а на екранот ќе се
појави дијалог box со саканата информација.
Имено, на овој начин можете да добиете информација колкав е вкупниот збир на

произволно одбраните маси.
Со изборот на подопцијата “Извештај” од командната линија, се отвара дијалог box во

кој е можно да се сумираат масите по нивоа (хоризонталните рамнини).

500
Изглед на “дијалог box”-от во рамките на подопцијата “Извештај”
Овој дијалог box скоро во целост одговара на дијалог box-от за едитирање на нивоата
(види заглавие “2.11.1”). Единствената разлика е во тоа што на сликата за секое од
поставените нивоа, покрај неговите висински координати и името, се испишува и неговата
припаѓачка маса.
За секое од поставените нивоа се испишува и неговата припаѓачка маса
Алгоритамот на пресметката на припаѓачките маси се одвива така што во масата на

разгледуваното ниво, покрај сите маси кои имаат иста висинска Z координата како и
самото ниво, влегуваат и сите маси кои се наоѓаат помеѓу хоризонталните рамнини кои се
поставени на половина од висинската разлика со соседните нивоа. Ако над
разгледуваното ниво нема ни едно друго ниво, тогаш во масата на тоа ниво ќе влезат и
сите маси кои имаат поголема висинска координата од разгледуваното ниво. Истата

501
логика постои и ако под разгледуваното ниво нема ни едно друго ниво. Според тоа, ако
на моделот постои само едно ниво, неговата припаѓачка маса ќе одговара на вкупната
маса на целиот модел.
Под цртежот на нивоата секогаш се испишува и информацијата

за вкупната маса на целиот модел
При првото повикување на оваа наредба, програмот по “дифолт” ги поставува сите нивоа
кои се порано креирани со помош на наредбата за едитирање на нивоата. Меѓутоа,
бидејќи овие нивоа немаат никаква врска со предходно поставените нивоа на моделот,
затоа положбата на овие нивоа можете сосема слободно да ја едитирате со додавање на
нови или пак бришење на постоечките. На овој начин имате целосна слобода да по своја
желба ги сумирате масите во однос на произволно поставените хоризонтални рамнини.
Бидејќи, комплетното паѓачко мени “Модална анализа” се наоѓа и во модулот за

обработка на резултатите од пресметката, затоа ќе имате можност сите податоци за
спроведената модална анализа да ги приложите и во проектот. Со експортот на
графичките блокови во текот на извршувањето на наредбата “Маси” имате можност да во
проектот внесете цртежи со означени положба и интензитет на масите. Покрај тоа, во
проектот можете да приложите и слика на сите креирани нивоа со информација за
припаѓачките маси. За начинот на креирање на проектната документација ќе биде повеќе
збор во заглавието кое ќе се однесува на модулот за обработка на резултатите на
пресметката.

502
Изглед на дијалог box-от “Маси по нивоа”
Во овој дијалог може да се подеси начинот на приказ на масите во моделот. При вклучена
состојба на check box-от “Приказ – едно ниво една маса (во тежиште на ниво)”,
наместо прикажување на масите во секој јазол на моделот се прикажува симболот само на
една единствена маса во тежиштето на секое ниво. Масите на елементите кои не лежат во
рамнината на нивото се прераспределуваат на најблиските нивоа.
Прикажување на масата во секој јазол на моделот

503
Приказ – едно ниво една маса (во тежиштето на нивото)
Кога ќе се придвижи овој дијалиг во модулот за обработка на податоците достапни се и

опциите за прикажување на центрите на крутост и за креирање на извештаите.
Изглед на дијалог box-от “Маси по нивоа” во модулот

за обработка на резултатите
При вклучена состојба на check box-от “Приказ на центар на крутост по ниво”,

програмот ја прикажува положбата на центарот на крутост во секое ниво. Центарот на
крутост се одредува врз основа на распоредот и крутоста на индиректните елементи
(столбови и ѕидови) за секое ниво.

504
Приказ на центарот на крутост во секое ниво
Со активирање на командното поле “Параметри за центар на крутост” се отвара

Дијалог box за дефинирање на параметрите на

пресметката на центарот на крутост
Во едит box-от “Учество на ѕидови %” може да се дефинира процентот со кој се зема во

предвид крутоста на ѕидовите при одредувањето на центарот на крутост. До колку за овој
податок се внесе вредност 0, ѕидовите нема да се земат во предвид.
Во едит box-от “Учество на столбови %” може да се дефинира процентот со кој се зема

во предвид крутоста на столбовите при одредувањето на центарот на крутост. До колку за
овој податок се внесе вредност 0, столбовите нема да се земат во предвид.
Check box-от “Занемари крутост на ѕидови за совиткување” овозможува да се

занемари крутоста на ѕидот на совиткување околу послабата оска.
Со помош на командните полиња за креирање на извештаи можат табеларно да се

прикажат податоците за големината на масата во секое ниво, координатите на тежиштата
на масите во секое ниво ,како и координатите на центарот на крутост на секое ниво.
- Командно поле со помош на кое се генерира извештајот и се сместува во проектната

документација
- Командно поле со помош на кое се генерира извештајот и се праќа на печатење

505
7. ПРЕСМЕТКА НА МОДЕЛОТ
7.1 Намена и опис на работата на модулот
Модулот за пресметка со методата на конечни елементи ги одредува
влијанијата во плочестите, гредните и граничните елементи. Самата постапка се одвива
така што прво се врши припрема на податоците, односно содржината на цртежот со
дефинирани податоци за конструкцијата и оптоварувањето нумерички се обработуваат.
Врз основа на припремените податоци, се формира глобална матрица на крутоста на
системот со соодветни слободни членови и за вака формираниот систем на линеарни
равенки се спроведува прво пренумерација, а потоа и самата постапка на решавање
(декомпозиција на системот на равенки). Од добиените решенија програмот прво ги
пресметува поместувањата, а потоа од нив и сите потребни пресечни сили во моделот.
Бидејќи, конструкциите можат да бидат со произволна геометрија и сложеност, затоа и

системот на равенки кој се формира може да има голем број на непознати. Кај
рамнинските проблеми во секој јазол од мрежата на конечни елементи се јавуваат три
непознати поместувања, додека кај просторните конструкции во секој јазол се јавуваат
непознати шест поместувања.
За ефикасна пресметка посебно кај големите модели, потребно е да се има доволно

расположлива како виртуелна така и RAM меморија. Начинот на подесување на овие
параметри детално е опишан во заглавието “1.1 Потребна конфигурација на компјутерот”.
Програмот “Tower” располага со два пресметковни модули (солвери). Првиот таканаречен

“стандарден солвер” е истиот солвер кој се користи и во програмот “Tower 5”. Тој е
директен “in-core” солвер со голема брзина на пресметка. “In-core” означува дека целиот
систем на равенки се решава одеднаш, што доведува до ограничување на капацитетот.
Вториот таканаречен “солвер со голем капацитет” е нов солвер. Тој е директен “out-of-
core” солвер. “Out-of-core” означува дека системот на равенки се решава така што се дели
и низ помали системи на равенки (блокови) кои се решаваат поединечно, а за памтење на
резултатите на факторизација и декомпозиција на овие блокови се користат
привремените фајлови на дискот. Овој солвер има многу поголем капацитет во однос на
“in-core” солверот, но поради сложеноста на постапката која се состои од повеќе фази
брзината на пресметката е помала.
Корисникот може да го избере солверот со кој сака да прави пресметка на моделот во

дијалог box-от на наредбата “Функционалност”, во поглавието “Пресметка”.

506
Дел на дијалог box-от “Функционалност” во кој се дефинираат

параметрите за пресметка на моделот
До колку е избран солверот со голем капацитет, може да се ограничи неговата употреба

само на големите модели, односно на моделите кои можат да бидат преголеми за
стандардниот солвер. Со изборот на check box-от “Употреби само за модели со повеќе
од 40000 јазли”, моделите со помалку од 40000 јазли ќе се решаваат со стандарден
солвер.
Решавањето на системот на равенки мошне интензивно ги користи ресурсите на

компјутерот. Со подесување на нивоата на приоритет на пресметката се одредува
неговиот приоритет при користење на процесорот и другите ресурси на компјутерот во
однос на другите процеси кои се истовремено активни. Предвидени се три нивоа:
Нормален приоритет - пресметката се спроведува со најголема можна брзина со

максимално можно искористување (зафаќање) на процесорот
Помал приоритет - средно ниво на ангажирање на процесорот
Најмал приоритет - најмало ниво на ангажирање на процесорот
При нормален приоритет времетраењето на пресметката е најмало, а кога приоритетот е

најмал во текот на пресметката можно е компјутерот да се користи и за работа со некои
други програми.
Во текот на работата солверот со голем капацитет снима големи количини на податоци на

дискот во форма на големи фајлови, така да му е потребно доста слободен простор на
дискот ред на величина од неколку гигабајти. После пресметката тие фајлови се бришат и
не се зазема простор на дискот. Програмот за сместување на привремените фајлови го
користи директориумот кого оперативниот систем (Windows) го предвидел за таа намена.
Тој директориум се наоѓа на иста партиција (диск) на кој е инсталиран“Windows-от”. Во
случај да на таа партиција нема доволно простор овозможено е корисникот сам да
дефинира директориум (а со самото тоа и партиција, односно диск) за сместувсње на овие
големи привремени фајлови. Кога check box-от “Самиот корисник ќе го дефинира
фолдерот каде што ќе се креираат големите привремени фајлови” се постави во
вклучена состојба во едит box-от под него може да се внесе патеката до некој веќе
постоечки фолдер.
Со изборот на наредбата “Пресметка” во рамките на паѓачкото мени “Модули”, програмот

прво испитува дали веќе постојат резултати од пресметката и ако постојат отвара дијалог

507
Командното поле “Не”е предвидено за откажување, додека активирањето на командното

поле “Да” ќе доведе до повторна пресметка.
Во случај да резултатите на пресметката не постојат, а конструкцијата се состои само од

линиски елементи, па за неа не е потребно генерирање на мрежа на конечни елементи,
програмот прво ја испитува регуларноста на моделот, односно автоматски спроведува
тестирање како кај наредбата “Контрола на внесени податоци” (види заглавие “3.3.5”).
Конструкцијата мора да биде стабилна и оптоварена и ако не постојат ни теоретски
услови таа да биде пресметана, нема да се дозволи пресметката, а корисникот ќе биде
предупреден.
Предупредување за неисправноста на моделот по

Ако дојде до овој случај, со помош на наредбата “Контрола на внесени податоци” откријте
ги сите грешки кои програмот ќе ги маркира на цртежот и поправете ги во модулот
“Внесување на податоци”.
Ако се исполнети формалните услови пресметката да може да биде спроведена, програмот

Изглед на дијалог box-от во рамките на наредбата

за пресметка на моделот

508
Во овој дијалог box со низа на понудени параметри се одредува начинот и видот на

пресметката. За значењето на овие параметри ќе биде повеќе збор во наредното заглавие
на овој дел од упатството.
Со активирањето на командното поле “OK” ќе отпочне одбраниот начин на пресметка. Во

текот на самата пресметка, на екранот постојано ќе стои дијалог box во кој ќе се
прикажува како напредува процесот на решавање.
Во овој дијалог box е присутно и командното поле “Откажи” со чиј избор можете да се
откажете од започнатата пресметка.
После завршената пресметка, програмот на дискот на компјутерот креира соодветна

датотека со резултатите на пресметката (“*.TWP_O”) и автоматски преоѓа во модулот за
обработка на резултатите од пресметката.
Напомена:
Ако геометријата на моделот е таква да сите елементи на конструкцијата припаѓаат на
иста рамнина и при тоа оптоварувањето дејствува или во истата или во нормалната
рамнина, програмот ваквиот модел при пресметката ќе го прогласи за рамнински. Како
последица на тоа, при пресметката ќе бидат прекинати сите непотребни степени на
слобода, па самата пресметка ќе биде многу побрза. Меѓутоа, во случај да сакате да
спроведете просторна пресметка за рамнинскиот модел, неопходно е програмот да го
излажете, така што ќе додадете посебен случај на оптоварување во чии рамки на
рамнинскиот модел ќе зададете една концентрирана сила чиј вектор не смее да припаѓа
ниту на рамнината на конструкцијата, ниту на рамнината која е нормална на неа. Секако
дека овој случај на оптоварување ќе го игнорирате при обработката на резултатите.

Во текот на пресметката на големите модели може да Ви се случи да на
компјутерот нема доволно расположлива виртуелна меморија. Во долниот дел на дијалог
box-от за пратење на процесот на пресметката, програмот постојано ја испишува
информацијата за моментната количина на расположлива виртуелна меморија.
Место предвидено за приказ на моментно расположливата

виртуелна меморија на компјутерот

509
Во случај да во текот на пресметката снема слободна виртуелна меморија, процесот на

пресметката ќе биде прекинат, а на екранот ќе се појави следното предупредување.
Сега Ви преостанува да на начин на кој е тоа објаснето во заглавието “1.1” обезбедите

доволно расположлива виртуелна меморија за пресметка на моделот.
Иако програмот пред самиот процес на пресметката врши контрола на влезните податоци
поради неговата флексибилност во дефинирањето на сосема произволни конструкции,
евентуално направените грешки кои предизвикуваат лабилност на системот, со сигурност
можат да се откријат единствено во самата постапка на решавање на системот равенки.
Во овој случај, програмот ќе го прекине процесот на решавање и ќе издаде соодветно
Програмот може да констатира лабилност на моделот во два случаеви:
1. Кога не може да дојде до решение на системот од равенки поради тоа што

матрицата на крутост е сингуларна
Во овој случај програмот ја прекинува пресметката и го издава следното предупредување.
Врз основа за податоците за тоа која равенка е причина за сингуларноста на матрицата,

може да се добие информација за положбата на јазолот и неговиот степен на слобода што
е причина за лабилноста. Програмот на моделот го обележува лабилниот јазол и ја
испишува ознаката на дадениот степен на слобода (Xp, Yp, Zp, Xr, Yr и Zr).
Лабилен е јазолот на десниот крај на гредата, а причина

за лабилност е степенот на слобода “Xr”

510
Симболот на лабилен јазол останува видлив и во модулот за внесување на податоци за да

полесно може да се одстрани причината за лабилност. Овој симбол ќе го снема од моделот
при поновно придвижување на пресметката или активирање на командата “Ресет” во
модулот за обработка на резултати.
2. Ако деформациите се преголеми
Во овој случај, програмот го решил системот на равенки, но во моделот за поедини

случаеви на оптоварување пронајдени се јазли со преголема деформација која очигледно
е последица на грешка.Контролата на постоење преголеми деформации се прави после
пресметката, при иницијализацијата на резултатите во моделот за обработка на
резултатите и во таа прилика програмот издава соодветно известување.
Можно е повеќе јазли да имаат големи деформации, но само првите 5-6 ќе бидат
наведени и обележани на цртежот. Граница за “преголеми” деформации е она
поместување на јазлите кое е поголемо од габаритот на моделот или онаа ротација на
јазолот која е поголема од 90 степени.
Големи деформации имаат јазлите на почетокот на (Yr),

средината на (Zp) и крајот на (Yr) гредата
Симболите на лабилни јазли ќе се отклонат од цртежот со активирање на командата

“Ресет” во модулот за обработка на резултати.
7.3 Начин на пресметката

Како што веќе на почетокот на овој дел на упатството рековме, со
поставувањето на понудените параметри во рамките на дијалог box-от на наредбата
“Пресметка” од програмот може да се бараат различни начини на пресметка.

511
Изглед на дијалог box-от во рамките на наредбата за пресметка на моделот
Во делот на дијалог box-от “Теорија” со поставувањето на соодветниот прекинувач во

вклучена состојба се врши избор на теоријата по која ќе се спроведе пресметката. На
располагање се теоријата од I-ви и II-ри ред.
Овозможено е исклучување (редукција) на торзионите влијанија во гредите кои се

наоѓаат во хоризонталните плочи. До колку се избере оваа опција, програмот автоматски
во доволен степен ќе ја редуцира торзионата крутост што ќе доведе до значително
смалување на моментите на торзија во тие греди.
7.3.1 Теорија од I-ви ред

Пресметката по теоријата на I-от ред се спроведува за сите зададени основни
случаи на оптоварување, а евентуално зададените комбинации на едновремените
дејствувања на основните случаи на оптоварување, ќе бидат само пренесени во модулот
за обработка на резултатите на пресметката.
7.3.2 Теорија од II-ри ред

Пресметката по теоријата од II-ри ред се одвива во два чекора. Во првиот се
врши пресметка по теоријата од I-ви ред, а во вториот пресметката се спроведува со
корегирана матрица на крутоста на системот при пресметаните деформации и нормалните
сили во гредните елементи. Резултатите добиени во вториот чекор на пресметката сега
одговараат на влијанијата по теоријата од II-ри ред.
Поради својата специфичност, пресметката по теоријата од II-ри ред ќе биде достапна

само за вообичаените конструкции, додека за егзотичните можности кои ги нуди
програмот ќе биде недостапна. Тука пред се се мисли на моделите кои во себе содржат
фази на градење, зададено подвижно оптоварување, барање за конструирање на линиите
на влијание, поместување на потпорите и температурните влијанија. Пресметката по
теоријата од II ред нема да биде можна и за моделите кои во себе не содржат ни еден
греден елемент.
Ако во моделот постои барем една греда која се наоѓа надвор од плочата, а предходно со
помош на наредбата “Поделаба на греди надвор од плочи” не сте барале поделба на
сите греди на помали сегменти (види заглавие “4.6”), програмот после барањето за
пресметка ќе го издаде следното предупредување.

512
Ова предупредување не представува грешка, туку служи како потсетник дека за ваков
вид на пресметка е препорачливо да сите греди кои се наоѓаат надвор од плочите ги
поделите на помали сегменти. Командното поле “Не” е предвидено за откажување, додека
изборот на командното поле “Да” ќе доведе до продолжување на пресметката по
теоријата од II ред. Ваквото предупредување ќе го добиете и пред пресметката на
стабилноста, со оглед дека и таа се базира на пресметката по теоријата од II ред.
Ќе напоменеме дека за пресметка по теоријата од II ред, неопходно е да сите потребни

комбинации ги зададете во модулот “Внесување на податоци”, бидејќи од резултатите на
пресметката по теоријата од II ред не можат дополнително да се прават линеарни
комбинации во модулот за обработка на резултатите на пресметката.
7.3.3 Пресметка на модели со нелинеарни елементи

Во случај моделот да содржи некој елемент со нелинеарно однесување (стап,
потпора), со активирање на командното поле “Пресметка” ќе се отвори дијалог box со
Изглед на дијалог box-от за пресметка на моделот

со нелинеарни елементи
Горниот дел на дијалогот е идентичен на дијалогот кој се отвара при придвижување на

пресметката на моделот без нелинеарни елементи.
Во делот на дијалогот “Параметри за нелинеарна пресметка” можат да се зададат:
- Максимален број на итерации – може да влијае на должината на пресметката, а

доколку се внесе недоволно голем број може да се случи да не се добие решение.
- Кеофициент на редукција за една итерација – влијае на чекорот на

деградација на карактеристиките на елементот кој во одредена итерација е

513
напрегнат на влијанијата кои не може да ги прими. Вредноста 0.05 означува дека

карактеристиката(крутоста) на елементот ќе се редуцира 20 пати (на 5% од
вредноста во предходната итерација). Влијае на потребниот број на итерации.
- Толерантно пречекорување на напоните во стаповите – се задава

максималната вредност на напонот со несоодветен знак (за стапот кој може да
прими само затегнување ова е максималната вредност на напонот на притисок кој
тој стап може да го прими, а е доволно мал за да може да се игнорира). Многу
малата вредност ќе влијае на должината на пресметката и вкупниот број на
итерации.
- Толерантно пречекорување на напоните во површинските потпори – едит

поле во кое се задава максимална вредност на напонот за која може да се смета
дека е занемарлива во итеративно –инкременталниот процес на пресметка.
- Толерантно пречекорување на силите во точкастите потпори – едит поле во

кое се задава максимална вредност на силата за која може да се смета дека е
занемарлива во итеративно-инкременталниот процес на пресметка.
- Толерантно пречекорување на моментите во точкастите потпори – едит поле

во кое се задава максимална вредност на моментот за кој може да се смета дека е
занемарлив во итеративно-инкременталниот процес на пресметка.
- Толерантно пречекорување на силите во линиските потпори – едит поле во

кое се задава максималната вредност на линиски расподелената сила за која може
да се смета дека е занемарлива во итеративно-инкременталниот процес на
пресметка.
- Толерантно пречекорување на моментите во линиските потпори – едит поле

во кое се задава максималната вредност на линиски распределениот момент за кој
може да се смета дека е занемарлив во итеративно-инкременталниот процес на
пресметка.
Кога во моделот се наоѓаат ентитети со зададено еласто-пластично однесување

пресметката се одвива така што во секоја итерација оптоварувањето се зголемува за
одреден процент од вкупното оптоварување (инкремент) и се проверува дали дошло до
пластификација. Заради тоа овој вид на нелинеарна пресметка се нарекува
инкрементално итеративна пресметка.
Процентот на зголемување на оптоварувањето се задава во едит полето “Чекор на

зголемување на оптоварувањето”. Ako на пример се зададе вредноста 0.05,
oптоварувањето во секоја итерација ќе се зголемува за дваесетти дел од вкупното
оптоварување. Оваа вредност влијае и на вкупната точност, но и на должината на траење
на пресметката.
7.3.4 Сеизмичка пресметка

Во овој дел на упатството ќе го објасниме начинот на функционирање на
програмот при анализа на влијанијата во конструкцијата при дејствувањата на
сеизмичките сили. Со програмот се предвидени сеизмички пресметки за различни
стандарди. Со програмот е овозможено задавање на сосема произволни правци на
дејствување на земјотресот, па после спроведената сеизмичка пресметка покрај
останатите случаи на оптоварувања ќе бидат додадени онолку нови случаи на
оптоварување колку има зададено правци на дејствување на земјотресот. Вака
додадените случаи на оптоварување ќе бидат сосема рамноправни со останатите случаи
на оптоварување кои се креирани во модулот за внесување на податоци. Односно, во

514
модулот за обработка на резултатите можат да се појават и комбинации на едновремено

дејствување на сеизмичките и останатите случаи на оптоварување.
Сите дадени стандарди за сеизмичка пресметка се базираат или на мулти модалната

анализа или на методот на еквивалентното статичко оптоварување. Мулти модалната
анализа представува поточна постапка. Но за разлика од методот на еквивалентното
статичко оптоварување, нејзините резултати се многу непрегледни со оглед дека се
добиени со некој од статичките методи, па се секогаш со ист знак, односно секогаш имаат
позитивна вредност.
Метода на еквивалентно статичо оптоварување
Оваа метода не ги зема во предвид влијанијата од повисоките тонови на осцилирањето на

конструкцијата. Како влезен податок се задава периодот на осцилирање на
конструкцијата од првиот тон кој одговара на транслаторното поместување во зададениот
правец на дејствување на земјотресот. Врз основа на овој влезен податок и останатите
кои ги дефинира дадениот стандард се пресметуваат заменувачките статички сили кои на
целиот модел дејствуваат во правец на зададениот земјотрес. На тој начин се добиваат
сеизмичките случаи на оптоварување кои по карактерот во целост одговараат на било кое
друго зададено оптоварување на моделот. Големата предност на оваа метода е во тоа што
пресметаните пресечни сили имаат соодветен предзнак, па сите дијаграми на пресечните
сили го добиваат очекуваниот облик.
Како за периодот на осцилирање на конструкцијата може да се зададе потполно

произволна вредност, така овој тип на пресметка не бара предходно спроведена модална
анализа. Тогаш се подразбира дека на некој друг начин сте дошле до податоците за
периодот на осцилирање на конструкцијата. Сепак се препорачува да и пред ваквиот
начин на сеизмичка пресметка, предходно да спроведете модална анализа и да добиете
точен податок за периодот на осцилирање на конструкцијата во правец на зададениот
земјотрес
Мултимодална анализа
Самата постапка може грубо да се подели на два дела. И тоа на дел во кој се врши
модална анализа и дел во кој се врши пресметка на соодветни сеизмички сили врз основа
на резултатите на предходно спроведената модална анализа. Според тоа, пред самата
сеизмичка пресметка задолжително е да се спроведе модална анализа (види заглавие
“6”). Врз основа на периодот и формата на осцилирање за сите предходно пресметани
тонови на осцилирање и врз основа на влезните податоци поврзани за даден стандард,
програмот за секоја од масите на моделот, ја пресметува соодветната инерцијална сила.
Секоја од вака пресметаните инерцијални сили дејствува во правец на осцилирање на
конструкцијата во рамките на дадениот тон.
Како што големините на проектните сеизмички сили се пресметуваат посебно за секој

облик на сопствените осцилации на објектот, така програмот интерно ја спроведува
анализата за “n” независни случаи на оптоварување, при што бројот на случаи на
оптоварување “n” одговара на производот на зададените правци на дејствување на
земјотресот и бројот на пресметаните својствени вредности на осцилирање на
конструкцијата. По завршената пресметка, програмот сега сите овие интерни случаи на
оптоварување ги редуцира на онолку случаи на оптоварување колку и има зададено
правци на дејствување на земјотресот.
Меродавните пресечни сили за секој од зададениот правец на дејствување на земјотресот

се добиваат со една од статистичките методи - CQC ili SRSS.

515
CQC метод на модално комбинирање
Оваа метода на моделно комбинирање (Complete Quadratic Combination) е поопшта метода

од досега применуваната SRSS (Square Root of the Sum of the Squares).
Екстремната вредност на очекуваното влијание се пресметува на следниот начин:
F  f 
n m
n f
nm m
каде f n е модалната сила која се однесува на тонот n.
Коефициентите на корелација  nm за CQC методот со константно пригушување се:
8 2 (1  r )r 3 / 2
 nm 
(1  r 2 ) 2  4 2 r (1  r ) 2
каде е r  n / m и мора да биде помало или еднакво на 1.0, а  е пригушување.
Во случај да нема пригушувања   0, сите вондијагоналн коефициенти  nm се нула, а

дијагоналните се еднакви на 1.0, па оваа метода на моделно комбинирање се
трансформира во SRSS метода.
Избор на стандардите
Со поставување на check box-от “Сеизмичка пресметка” во вклучена состојба

од програмот можете да барате и сеизмичка пресметка на конструкцијата
Затворената листа со помош на која се врши избор на прописите по кои ќе се пресметаат

сеизмичките сили, ќе биде достапна дури после поставувањето на прекинувачот
“Сеизмичка пресметка” во вклучена состојба. Ако предходно не е спроведена модална
анализа, тогаш сеизмичката пресметка ќе можете да ја спроведете единствено за
стандардите кои се базираат на методата на еквивалентни статички сили.
После активирањето на командното поле “OK” во зависност од одбраниот стандард, ќе се

отвори дијалог box за дефинирање на влезните податоци кои се неопходни за одбраниот
пропис.

516
Напредни опции за сеизмичка пресметка
Прописи во кои се врши сеизмичката пресметка со метода на мултимодална анализа

(EUROCODE, SNIP, BULG, SIA262, JUS – мултимодална, произволна спектрална крива)
За овие прописи неопходно е да се изврши модална анализа пред спроведувањето на

сеизмичката пресметка. Напредните операции на сеизмичката пресметка кои се избрани
при модалната анализа ќе важат и при пресметката на сеизмичките случаеви на
Прописи во кои се врши сеизмичката пресметка со метода на еквивалентно статичко

оптоварување (JUS, HRN-N, SIA)
За овие прописи извршувањето на модалната анализа не е неопходен услов за пресметка,

па “напредните операции на сеизмичката пресметка” можат да се задаваат и на ова место,
непосредно пред сеизмичката пресметка.
Изглед на дијалог box-от за сеизмичка пресметка

по JUS (метода на еквивалентни статички сили)
Командното поле “Напредни опции за сеизмичка пресметка” го активира дијалогот во

кој можат да се дефинираат напредните опции за сеизмичка пресметка.

517
Изглед на дијалог box-от во се дефинираат напредните опции

за сеизмичка пресметка
Работата со овој дијалог е детално објаснета во поглавието “6. МОДАЛНА АНАЛИЗА”.
Доколку модалната анализа е веќе извршена во дијалогот ќе бидат прикажани

параметрите кои се зададени за пресметка на модалната анализа. Препорачливо е, но не
е неопходно, да модалната анализа и сеизмичката пресметка се извршуваат со исти
параметри. Ако тоа не е случај, програмот при излегувањето од дијалог box-от ќе издаде
7.3.4.1 ЕВРОКОД
Сеизмичката пресметка по ЕВРОКОД-от се базира на мултимодалната анализа

на конструкцијата, при што во предвид се зема влијанието на сите пресметани тонови од
модалната анализа. Со изборот на оваа опција на сеизмичката пресметка, се отвара

518
Изглед на дијалог box-от за сеизмичка пресметка по ЕвроКод-от
Во горниот дел на дијалог box-от се задаваат параметрите кои го дефинираат видот на

почвата, типот на конструкцијата, интензитетот на сеизмичкото дејствување итн., а во
листата која се наоѓа во долниот дел на дијалог box-от се дефинира правецот на
дејствување на земјотресот.
Eurocode 8 EN 1998-1 го дефинира Хоризонталниот еластичен спектар на одговорот

како:
Каде е:
Se(T) - ордината на еластичниот спектар на одговорот

T - период на осцилирање на линискиот систем со еден степен на слобода
ag - проектирано забрзување на почвата
TB - долна граница за периодот на осцилирање за гранката со константно спектрално
забрзување
Tc - горна граница за периодот на осцилирање за гранката со константно спектрално
забрзување
TD - вредност која го дефинира почетокот на областа на спектарот со константно
поместување
S - параметар на почвата, големина директно зависна од категоријата на почвата
 - koрекционен фактор зависен од пригушувањето со референтна вредност од 1.0 за
вискозно пригушување од 5%
Напомена: Вредностите на карактеристичните периоди на осцилирање (TB,TC,TD) можат да

бидат дефинирани со Националниот Анекс.

519
Eurocode 8 EN 1998-1 препорачува употреба на два типа спектри: Tип 1 и Tип 2 кои се
дефинирани за типовите на почва A,B,C,D и E. Кој од овие два типа на спектри ќе се
избере зависи од карактеристиките на најверојатниот земјотрес.
Со Националниот Анекс можат да бидат предвидени различни спектри на одговорот.
Категорија на почвата
Eurocode 8 EN 1998-1 ги дефинира категориите на почвата како:
A - Карпа или друга геолошка формација вклучивајќи нагоре 5 m послаб материјал на

површината.
B - Крути наслаги на песок, чакал или преконсолидирана глина, со најмала дебелина од
неколку десетини метри, со карактеристика на постепено зголемување на
механичките особини, со длабина
C - Длабоки наслаги од средно густ песок, чакал или средно крути глини со дебелина од
неколку десетини до пвеќе стотини метри
D - Наслаги на растресита почва без кохезија (со или без извесни меки кохезиони
слоеви)
E - почва која се состои од наслаги на почва од типот C и D со дебелина која варира
помеѓу 5 и 20m, под кој се наоѓа поцврст материјал.
Категорија на важност
Eurocode 8 EN 1998-1 ги дефинира категориите на важност на објектот како:
I - Објекти од помал значај за јавната сигурност , на пр. земјоделски објекти и.т.н.

(фактор на важност = 0.8)
II - Обични објекти кои не припаѓаат во други категории (фактор на важност = 1.0)
III - Објекти чија сеизмичка отпорност е многу значајна во поглед на последиците кои
можат да предизвикаат нивен колапс, на пр. училишта, производни хали, културни
институции (фактор на важност = 1.2)
IV - Објекти чиј интегритет за време на земјотрес се од витална важност за заштита на
луѓето, на пр. болници, противпожарни станици, електрани и.т.н. (фактор на
важност = 1.4)
Напомена: Со Националниот Анекс можат да се дефинираат поинакви вредности на

факторот на важност.
За да се избегне експлицитна нелинеарна анализа земајќи го во предвид капацитетот на

конструкцијата за дисипација на енергијата низ првенствено дуктилното однесување на
нејзините елементи, се прави линеарна анализа врз основа на спектарот на одговорот кој
е редуциран во однос на еластичниот спектар. Тој редуциран спектар се нарекува
“Проектен спектар”.

520
Eurocode 8 EN 1998-1 го дефинира Проектниот спектар за линеарна анализа како:
Каде се
q фактор на однесување
 долна граница на еластичниот спектар, препорачана вредност е 0.2
Однос ag/g
Односот ag/g е однос на проектираното забрзување на почвата и гравитационата

константа. Тоа всушност е коефициентот на сеизмички интензитет (Ks) кој е пропишан врз
основа на сеизмичката зона во која се наоѓа објектот.
Долна граница на еластичниот спектар
Во ова поле се задава вредноста за долната граница на еластичниот спектар .

Препорачана вредност е 0.2, но со Националниот Анекс може да се предвиди и друга
вредност.
Процент на вискозно пригушување  (CQC)
Процентот на вискозното пригушување е влезен податок за CQC статистичката метода на

комбинирање. Доколку се внесе вредност 0, CQC станува еквивалентна на SRSS методата
на комбинирање.
Тип на спектар
Освен двата подразбирани типови на спектри (Тип “1” и Tип “2”) за кои автоматски се
поставуваат вредностите на параметрите “S”, “Tb(S)”, “Tc(S)” и “Td(S)” за сите категории
на земјишта (A,B,C,D,E), со програмот е овозможено дефинирање на нови еластични
спектри на забрзување согласни со Националните Анекси.
Eдит box-oвите овозможуваат дефинирање на сите четири параметри со кои се дефинира

некоја спектрална крива. После внесувањето на параметрите кои ја дефинираат новата
спектрална крива, до колку сакате истата трајно да ја запаметите активирајте го
командното поле за снимање . Koмандното поле е предвидено за бришење на некои
од порано дефинираните спектрални криви.

521
Случајни торзиони ефекти
Како додаток на реалниот ексцентрицитет, а со цел да се покријат несигурностите во

положбата на масите и на просторната вариација на сеизмичките движења пресметаната
положба на центарот на масата на секоја таваница “i” мора да се премести од својата
нормална положба во секој правец за дадениот случаен ексцентрицитет:
ei=0.05 Li
каде е:
ei – случаен ексцентрицитет на спратната маса “i” во однос на номиналната положба на

центарот на масата кој се применува во ист правец (и смер) за сите спратови.
Li=димензија на таваницата нормална на правецот на сеизмичките влијанија.
При сеизмичката пресметка за да се земат во предвид и случајните торзиони ефекти

неопходно е check box-от “Се земаат во предвид” да се постави во вклучена состојба.
Тогаш станува достапен и едит box-от “ei=” во кој се задава коефициентот неопходен за
пресметка на случајниот ексцентрицитет на спратната маса.
Програмот автоматски при пресметката ќе направи две сеизмички оптоварувања = едно

со позитиван “лев”, a второ со негативен “десен” ekсцентрицитет. Во модулот за
обработка на резултатите овие сеизмички случаеви на оптоварување ќе имаат покрај
своето име и суфикси “(+e)” и “(-e)”.
ВАЖНО: Во Tower 7 овозможено е задавање на правец на земјотресот, задавање на аголот

кој правецот на земјотресот го зафаќа со глобалната X-оска. Eфетите на случајна торзија
се однесуваат на тој зададен правец на земјотресот што значи дека масата ќе се
поместува лево и десно од тој правец.
Правец на дејствување на земјотресот
Во листата која се наоѓа во долниот дел на дијалогот може да се зададе произволен број
на правци на можно дејствување на земјотресот. Новиот правец се уфрлува во листата со
избор на копчето “ Додади”, додека селектираниот правец со помош на копчето “
Бриши” се отстранува од листата. Податоците кои можат да се придружат на правецот на
дејствување на земјотресот го имаат следното значење:
Име – во оваа колона на правецот на дејствување на земјотресот може да му се придружи

произволно име.
Агол [] – во оваа колона се задава правецот на дејствување на земјотресот и тоа со

внесување на аголот кој го формира со глобалната X oска (на агол од 0 одговара
правецот на глобалната X oска).
k, - koефициент на дејствување на земјотресот во зададениот правец (би требало

секогаш да има вредност 1.0).
k,+90 - коефициент на дејствување на земјотресот во правец кој е нормален на

зададениот правец.
kz – коефициент на дејствување на земјотресот во правец на глобалната Z oска.

522
ВАЖНО: Коефициентите kx и ky кои во предходната верзија на програмот Tower

овозможуваа задавање на правецот на земјотресното дејство се отстранети и заменети со
коефициентите k,иk,+90релативни во однос на правецот на земјотресот.
Фактор П. (q) – во оваа колона се задава максималната вредност на факторот на

однесување на конструкцијата q за секој правец на дејствување на земјотресот посебно.
Факторот на однесување е воведен како мерка за дисипација на енергијата и не може да
биде помал од 1.5. Се пресметува со помош на следниот израз:
q=q kW  1.5
Употребените ознаки го имаат следното значење:
q0 – основна вредност на факторот на однесување

kW – фактор кој го зема во предвид преовладувачкиот вид на лим на конструктивните
системи со ѕидови
Основната вредност на факторот на однесување (q0) зависи од видот на конструктивниот

систем и класата на дуктилност:
Вид на конструктивниот систем Kласа на дуктилност
DCM DCH
Рамкаст систем, двоен систем, систем на ѕидови со

поврзани ѕидови
3.0 u/1 4.5 u/1
Систем на ѕидови со неповрзани ѕидови 3.0 4.0 /1/1
Toрзионо флексибилен систем 2.0 3.0
Систем на превртено нишало 1.5 2.0
1 и u се дефинираат како:
1 – вредност со која се множи хоризонталната сеизмичка сила за да прва достигне

отпорност на свиткување во секој елемент на конструкцијата, додека сите останати сили
остануваат константни.
u вредност со која се множи хоризонталната сеизмичка сила со цел да се формираат

-
доволно голем број пластични зглобови кои ќе предизвикаат нестабилност на целата
конструкција, додека сите други сили остануваат константни. Овој фактор може да се
добие со помош на “pushover” анализата.
Aко не е пресметана точната вредност на факторите u/1, за одредени типови и

подтипови на конструктивни системи можат да се користат следните вредности:
1) Рамкасти или двојни системи

Едноспратни: u/1=1.1
Повеќеспратни, едно поле: u/1=1.2
Повеќеспратни, повеќе полиња: u/1=1.3
2) Системи на ѕидови
Само два независни ѕида во еден смер: u/1=1.0
Други независни системи на ѕидови: u/1=1.1
Поврзани ѕидни системи: u/1=1.2

523
Максималната вредност на факторот u/1 која може да се користи во пресметката на

факторот на однесување е 1,5, дури и ако со помош на “pushover”-овата анализа е
добиена поголема вредност.
Факторот кој го зема во предвид преовладувачкиот вид на лом на конструктивните

системи со ѕидови (kW) се усвојува според следното:
kW = 1.0 за рамкасти и двојни доминантно рамкасти системи
kW = (1 + 0) / 3  1 за систем на ѕидови, двојни системи со доминантни ѕидови и

системи со јадро (0 е преувладувачкиот однос на димензиите
на ѕидовите на конструктивниот систем - однос на висината
спрема должината на ѕидот)
Вредноста на факторот kW не може да биде поголема од 1.0, ниту помала од 0.5.
Кај конструкциите кои не се регуларни во основа факторот на однесување q се намалува

за 20%:
q=0.8 q kW  1.5
Со десен клик преку ќелијата во колона “Фактор P”, се отвара паѓачко мени со опции:
“Додади на сите”, “Пресметка на факторот на однесување” и “Рачно внесување на
вредности”.
Листа од која се бира начинот на задавање на факторот на однесување

на конструкцијата за секој правец на дејствување на земјотресот посебно
Со избор на опцијата “Рачно внесување на вредности” се отвара нов дијалог со


524
Во прикажаното едит поле се внесува саканата вредност на факторот на однесување. Со

активирање на копчето “OK” дијалогот се затвара, а внесената вредност му се доделува
на дадениот правец на земјотресот и се прикажува во колона “Фактор P”.
Со избор на опцијата “Пресметка на факторот на однесување” се отвара дијалог во

кој со избор на низа од карактеристики на конструкцијата се определува вредноста на
факторот на однесување.
Основни вредности на факторот на однесување (q) – со помош на параметрите кои

се наоѓаат во овој дел на дијалогот се определува основната вредност на факторот на
однесување. Од првата листа се прави избор на конструктивниот систем, од втората
класата на дуктилност, а од третата подтипот на конструктивниот систем кој ја одредува
вредноста на коефициентот u/1. До колку од третата листа се избере опцијата
“Останато”, ќе стане достапно и едит полето во кое може да се зададе произволна
вредност на коефициентот u/1.
Фактор на преовладувачкиот облик на лом – листа од која се бира типот на

конструктивниот систем со ѕидови и на тој начин се определува вредноста на факторот на
преовладувачката форма на лом. Доколку од листата се избере опцијата “Систем на
ѕидови, двоен систем со доминантни ѕидови и систем со јадро”, достапно станува и едит
полето во кое се задава 0 (преовладувачки однос на димензиите на ѕидовите на
конструктивниот систем).
Регуларност во основа – Листа со помош на која се дефинира дали конструкцијата е

регуларна во основата или не.
Врз основа на зададените податоци, а според предходно опишаните правила програмот го

пресметува факторот на однесување на конструкцијата и го прикажува во делот на
дијалогот “Фактор на однесување:”
Со активирање на копчето “OK” дијалогот се затвара, а пресметаната вредност на

факторот на однесување се доделува на дадениот правец на земјотресот и се прикажува
во колона “Фактор P”. Покрај оваа вредност во табелата се испишува и симболот “*”, кој
означува дека таа е добиена со пресметка. Овој начин на обележување овозможува да
може веднаш да се види на кои правци вредностите им се внесени рачно, а за кои правци
се добиени со пресметка.

525
Вредност на факторот на однесување која е добиена со пресметка
Со избор на опцијата “Додади на сите”, вредноста на факторот на однесување која е

зададена за тој правец на дејствување на земјотресот им се доделува на сите останати
правци во листата. Ако вредноста на факторот на однесување е добиена со пресметка, на
сите правци ќе им се доделат и податоците зададени при оваа пресметка. Тоа практично
значи дека програмот ќе се однесува како да пресметката на факторот на однесување е
извршена посебно за секој од нив.
При генерирање на извештајот на сеизмичка пресметка во едиторот на хартија се

испишува и факторот на однесување за секој правец на дејствување на земјотресот. Ако
факторот на однесување е определен со пресметка, во извештајот се прикажуваат и сите
зададени податоци за конструкцијата врз основа на кои е извршена пресметката.
Тип на спектар – со кликот на глувчето преку стрелката која се наоѓа на десниот крај од
секоја ќелија во оваа колона се отвара листа во која секогаш се наоѓаат две
подразбирачки спектрални криви “1 (Дефаулт EC8)” и “2 (Дефаулт EC8)”, како и опцијата
“Произволен тип”. Покрај нив во листата се прикажуваат и сите порано креирани
спектрални криви.
Листа за избор на типот на спектар

526
Со избор од оваа листа, на селектираниот правец на земјотресот му се доделува типот на

спектар кој ќе се користи при сеизмичката пресметка. Ако се избере опцијата
“Произволен тип”, при сеизмичката пресметка ќе се користат податоците кои се моментно
прикажани во делот на дијалогот “Тип на спектар”. На секој правец на земјотресот може
да му се зададе различна спектрална крива.
7.3.4.2 ЈУС (Еквивалентно статичко оптоварување)
Бидејќи овој стандард се базира на методата на еквивалентни статички сили,

затоа за него не е неопходно предходно да се спроведе модална анализа. Со изборот на
овој стандард се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за сеизмичка пресметка по ЈУС

(метода на еквивалентни статички сили)
Според важечкиот правилник за објектите на високоградбите, вкупната сеизмичка сила се

пресметува според следната формула:
S = Ko x Ks x Kd x Kp x G
Во горниот дел на дијалиг box-от се врши избор на категорија на почвата (овој параметар
заедно со зададениот период на осцилирање на конструкцијата ја одредува вредноста на
коефициентот на динамичноста “Kd”), на сеизмичката зона (=> “Ks”), на категоријата на
објектот (=> “Ko”) и видот на конструкцијата (=> “Kp”), па програмот врз основа на тие
податоци ќе усвои соодветни коефициенти кои се користат во формулата за пресметка на
вкупнат сеизмичка сила која дејствува на објектот.
Категорија на објектот
- I категорија (Ko=1.50)
Згради со простории предвидени за поголема група на луѓе (кина, театри,
филскутурни, изложбении и слични сали), факултети, училишта, здравствени објекти,
противпожарни станици, објекти за врска кои не се сместени во предходната
категорија (ПТТ, РТВ и други) индустриски згради со скапа опрема, сите енергетски
објекти со инсталациона снага до 40MW, згради кои содржат предмети на исклучителни
културни и уметнички вредности и други згради во кои се вршат активности од посебен
интерес за друштвено-политичката заедница.

527
- II категорија (Ko=1.00)
Станбени згради, хотели, ресторанти, јавни згради кои не се сместени во првата
категорија индустриски згради кои не се сместени во првата категорија.
- III категорија (Ko=0.75)

Помошно-производни згради, агротехнички објекти
Сеизмичка зона
- VII сеизмичка зона => Ks=0.025

- VIII сеизмичка зона => Ks=0.050
- IX сеизмичка зона => Ks=0.100
Во случај објектот да не е лоциран ни во една од понудените сеизмички зони имате

можност да во едит box-от “Ks=” зададете произволна вредност на коефициентот на
сеизмичност.
Категорија на почвата
- I категорија на почва => Kd=0.5/T (1.00  Kd  0.33)

- II категорија на почва => Kd=0.7/T (1.00  Kd  0.47)
- III категорија на почва => Kd=0.9/T (1.00  Kd  0.60)
Вид на конструкцијата
- 1. (Kp=1.00)
Сите современи конструкции од армиран бетон, сите челични конструкции освен
конструкциите наведени во точката 2 на овој член, сите современи дрвени конструкции
освен конструкциите дефинирани во точката 3 од овој член.
- 2. (Kp=1.30)
Конструкции од армирани ѕидови и челични конструкции со дијагонали.
- 3. (Kp=2.00)
Конструкции со флексибилно приземје или спрат, односно со нагла промена на
крутоста, како и конструкции од обични ѕидови.
Бидејќи за објектите до 5 спрата распоредот на сеизмичките сили по висина на објектот

се врши според образецот:
Si = S x (Gi x Hi) / (Gi x Hi)
Каде е:
Si - сеизмичка хоризонтална сила во i-та маса

Gi - тежина на i-та маса
Hi - висина на i-та маса од горниот раб на темелот
затоа е неопходно во едит box-от “Zd=“ да се зададе висинската кота во однос на која се
пресметуваат висините на распоредените маси (програмот по дифолт за оваа вредност ја
усвојува висинската координата на најниско поставеното ниво во објектот). Сите маси кои
се наоѓаат под зададената висина секако дека нема да влезат во пресметката на
сеизмичките сили.
Прекинувачот “15% од сила” се однесува на “член 31” кој регулира да за објекти преку
5 спрата, според предходно наведената формула потребно е да се распредели само 85%

528
од вкупната сеизмичка сила која дејствува на објектот, а да останатите 15% од силата се

задава да дејствуваат како концентрирана сила во врвот на објектот. Со поставувањето
на овој прекинувач во вклучена состојба, активен ќе стане и едит box-от “Zg=” во кој
треба да се зададе референтната висина која го одредува врвот на објектот (програмот по
дифолт за оваа вредност го усвојува највисоко поставеното ниво во објектот). Имено, на
сите маси кои се наоѓаат на таа и на поголема висинска координата програмот сразмерно
на нивниот интензитет ќе распредели 15% од вкупната сеизмичка сила како
концентрирана сила.
Во листата која се наоѓа во долниот дел на дијалог box-от имате можност да зададете
произволен број на правци на можно дејствување на земјотресот (оваа листа
функционира на сосема ист начин како и другите листи во програмот). Покрај правецот на
земјотресот кој се дефинира со задавање на аголот во колоната “ ()” (на аголот од 0
одговара правецот на глобалната X оска), потребно е во колоната “T” да се зададе и
периодот на осцилирање на конструкцијата за тој правец, а во колоната “Име” можете на
дадениот правец на дејствување на земјотресот да му придружите и произволно име. Ако
предходно сте спровеле и модална анализа, тогаш на десниот клик на маусот кога тој е во
позиција да покажува на колоната “T” ќе се отвори и листа со пресметани периоди на
осцилирање на конструкцијата за сите барани тонови.
Со кликот на десниот тастер на маусот во рамките на колоната “T”

се отвара паѓачкото мени за избор на пресметаните преиоди на осцилирање.
Со едноставен клик на маусот во рамките на саканиот ред, таа нумеричка вредност ќе

биде запишана во колоната “T”. Овде како многу важна работа ќе напоменеме дека
периодот на осцилирање на конструкцијата мора да одговара на тонот во кој е
доминантна транслаторната осцилација во дадениот правец и ако има повеќе тонови во
кој е доминантно поместувањето во тој правец, тогаш од сите тие вредности треба за
период на осцилирање да се одбере најголемата (влијаниетто на првиот тон за дадениот
правец).
Во уводниот дел на овој дел на упатството рековме дека методата на еквивалентното

статичко оптоварување може да се примени и без предходно извршена модална анализа.
Поради тоа е предвидена можноста на задавање на сосема произволна вредност во

529
колоната “T”. Ваквиот начин на сеизмичка пресметка има повеќе примени. Прва и основна
е кај посебно големите конструкции. Тогаш имате можност прво да направите
поедноставен модел кој доволно добро ќе го опише однесувањето на конструкцијата во
модалната анализа и така пресметаните периоди на осцилирање да ги внесете како
влезни податоци за пресметка на еквивалентните сеизмички сили на вистинскиот модел.
Втората причина може да биде и во тоа да воопшто немате потреба за спроведување на
модалната анализа, туку сакате да за вредноста на коефициентот на динамичноста “Kd”
наместо вистинската вредност да ја усвоите максималната со правилникот дозволена
вредност (Kd=1.0). Во таквите случаи, за периодот на осцилирање на конструкцијата во
сите зададени правци на дејствување на земјотресот ќе зададете доволно мала вредност,
да кажеме “T=0.1”.
Секако дека овој начин не го препорачуваме, но факт е дека и оваа постапка дава
решение кое за многу објекти може да биде задоволително.
Со активирање на командното поле “OK” ќе отпочне пресметката на конструкцијата во

која сега покрај сите зададени основни случаи на оптоварување ќе бидат додадени уште
толку случаи на оптоварување колку што сте задале и правци во кои дејствува
земјотресот.
Во случај предходно да не е спроведена модална анализа, на програмот ќе му

недостасуваат податоци за тежината на објектот врз основа на која се пресметуваат
сеизмичките сили. Во такви случаи со активирање на командното поле “OK” нема веднаш
да започне сеизмичката пресметка туку програмот ќе отвори уште еден дијалог box во кој
сега е потребно да се одреди начинот на кој ќе биде извршена пресметката на тежината
на објектот.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на тежината на објектот
Во листата која се наоѓа во горниот дел на дијалог box-от се наоѓаат онолку редови колку
што има и основни случаи на оптоварување. Сега е потребно во колоната “Коеф.” да
зададете мултипликатор со кој ќе се помножат сите зададени оптоварувања во рамките на
дадениот основен случај на оптоварување при пресметката на тежината на објектот. На
овој начин имате можност да се прилагодите на прописот кој точно дефинира кои
оптоварувања треба да се земат во предвид при пресметката на тежината на објектот. Со
активирање на командното поле “OK” ќе отпочне сеизмичката пресметка.

530
7.3.4.3 ЈУС (Мулти модална анализа)
Избор на овој стандард ќе биде можен единствено ако предходно е спроведена

модална анализа. Алгоритмот кој се нуди во оваа опција се базира на правилникот за
техничките нормативи за проектирање и пресметка на инжинерските објекти во
сеизмичките подрачја. Правилникот уште не е усвоен, но во програмот го нудиме како
опција поради тоа што се потпира на целосните резултати на модалната анализа и
теоријата на динамика на конструкцијата, а покрај тоа е мошне сличен и на останатите
стандарди кои се применуваат во светот.

по ЈУС (спектрална анализа)
Во горниот дел на дијалог box-от се врши избор на категоријата на почвата, сеизмичката

зона и категоријата на објектот, на основа на што програмот ќе усвои соодветни
коефициенти кои се користат во формулите за пресметка на сеизмичките сили, а во
листата која се наоѓа во долниот дел на дијалог box-от имате можност да зададете
произволен број на правци на можното дејствување на земјотресот.
Големината на проектните сеизмички сили за секоја од масите поставени на

конструкцијата се пресметува со следниот израз:
Sik = Ks x i x ik x  x Gk
Вредноста на коефициентот на сеизмичкиот интензитет (Ks) се одредува со формулата:
Ks = Xmax / p
каде вредноста на максималното забрзување на почвата (Xmax) е одредена во зависност

од сеизмичката зона, а факторот на дуктилност на конструкцијата “p” е одреден во
зависност од видот на констукцијата и вградените материјали.
VII сеизмичка зона => Xmax = 0.10

VIII сеизмичка зона => Xmax = 0.20
IX сеизмичка зона => Xmax = 0.40
Вид на конструкција 1 => p = 4.00


531

Конструкциите се класифицирани според следното:
1. Надземни челични и армирано бетонски конструкции, рамовски, лачни и гредни

системи
2. Надземни бетонски и армиранобетонски конструкции со носиви ѕидови
3. Објекти-конструкции од земја и камен
4. Делимично вкопани објекти, објекти изложени на притисок од земја
5. Подземни објекти
Во случај објекот да не е лоциран ни на една од понудените сеизмички зони имате

можност да во едит box-от “Ks=” зададете произволна вредност за коефициентот на
сеизмичноста.
Коефициентот на динамичноста (i) се пресметува според следните обрасци :
За 0 < Ti < To
=>
за To  Ti  Ts
=>
за Ti > Ts =>
Параметрите “a”, “To” и “Ts” зависат од категоријата на почвата а вредностите се

усвојуваат според следната табела:
I категорија на почва => a=0.20; To=0.10; Ts=0.35

II категорија на почва => a=0.25; To=0.15; Ts=0.55
III категорија на почва => a=0.30; To=0.20; Ts=0.85
Коефициент на пригушување “” зависи од видот на конструкцијата и ги има следните

вредности:
Вид на конструкција 1 => = 0.05

Kоефициентот (ik) зависи од обликот на сопствените осцилации на конструкцијата, па за

секој поединечен облик на осцилирање (i=1,2,3,4,...) комплетните вредности (ikj) се
одредуваат според следниот израз:
каде е:

532
Uikj - проекција на нормализираниот вектор (Uik) на i-тиот тон на осцилирање во

точката “k” на три ортогоналните координатни оски X, Y и Z (j=1,2,3).
Cos(ikj) - косинус на аголот помеѓу векторот на сеизмичното дејствување и проекцијата

на нормализираниот вектор на i-тиот тон во точката “k” (Uikj), j=1,2,3.
Gk - тежината на масата во која се пресметува интензитетот на сеизмичката сила.
Последниот коефициент кој фигурира во изразот за одредување на сеизмичката сила е

коефициентот на редукција () кој зависи од видот на конструкцијата и има вредности:
Вид на конструкција 1 => = 0.60


И за овој пропис е овозможено земање во предвид на случајните торзиони ефекти при

сеизмичката пресметка. Значењето на сите параметри во овој дел на дијалогот е исто
како и кај прописот EUROCODE (заглавие 7.3.4.1).

произволно име


секогаш да има вредност 1.0)

зададениот правец
kz – коефициент на дејствување на земјотресот во правец на глобалната Z oска


533
Со активирање на командното поле “OK” ќе отпочне пресметката на конструкцијата во

која сега покрај сите основни случаи на оптоварување ќе бидат додадени уште онолку
случаи на оптоварување колку и сте задале правци во кои дејствува земјотресот.
7.3.4.4 Руски прописи (СНИП)
Пресметката на сеизмичките сили по Руските стандарди исто така се базира на

мулти модалната анализа.

по Руските прописи (СНИП)
Спектрална крива – со избор од затворената листа се определува спектралната крива

која ќе се користи при сеизмичката пресметка. Со програмот се предвидени три
спектрални криви “SNIP II-7-81”, “MGSN 4.19.05 – бетонска конструкција ” и “MGSN
4.19.05 – челична конструкција”.
Во горниот дел на дијалогот се прави избор на категоријата на тлото, сеизмичките зони,

категориите на важност и се задаваат вредностите на коефициентите “K0”,“K1”,“KA” и “K”,
а во листата во долниот дел на дијалогот се задава произволен број на правци на
дејствување на земјотресот. Во понатамошниот текст накратко ќе бидат прикажани
формулите по кои се пресмеуваат проектираните сеизмички сили. Пресметаното
сеизмичко оптоварување “Сик”, во одбран правец, поставено во точка “k” која одговара
на i-тиот тон на сопствени вибрации на конструкцијата се определува по формулата:
Сик=K K1 Соик
Каде:
K - коефициент на важност на објектот
K1 - коефициент кој го опфаќа дозволеното оштетување на објектот
Соик- вредност на сеизмичкото оптоварување за i-тиот тон на сопствени осцилации на

конструкцијата кои се определуваат според претпоставката за еластичните
деформации на конструкцијата

534
Вредноста на коефициентот K се определува според следната табела:
Име на конструкцијата K
1 Монументални згради и други објекти: големи театри, спортски
и концертни сали во кои собира повеќе од 2000 луѓе, зграда на
K=2.00
државна управа, радио станици со капацитет на предавател
поголем од 500w во една зграда.
2 Згради и објекти чие функционирање е неопходно за време на
земјотреси и за отстранување на последиците (зграда на
владата, хитни служби и полиција, системи за снабдување со
електрична енергија, гас и вода, пожарникарски станици и K=1.5
слично), објекти во кои можат да се најдат поголем број на луѓе
(болници, училишта, предшколски установи, железнички
станици, аеродроми и слично).
3 Објекти кои не се наведени под 1 и 2. K=1.00
4 Привремени објекти со век на траење до 3 години. K=0.75
Вредноста на коефициентот K1 се одредува според следната табела:
Дозволени оштетувања на зградите и објектите K1

Згради и објекти со конструкција кај кои не се дозволуваат не
еластични деформации и оштетувања. K1=1.00
Згради и објекти со конструкција кај кои се дозволуваат не еластични
деформации и оштетувања кои ја спречуваат нормалната функција, но
обезбедуваат безопасност по животот на луѓето и неоштетување на
опремата, а кои се изградени од: K1=0.22
- армирано бетонски крупно панелни или монолитни конструкции K1=0.25
- рамки од челик без вертикални дијафрагми или врски K1=0.22
- рамки од челик со вертикални дијафрагми или врски K1=0.35
- рамки од армиран бетон без вертикални дијафрагми или врски K1=0.25
- рамки од армиран бетон со вертикални дијафрагми или врски K1=0.35
- блокови од тула или камен
Згради и објекти со конструкција каде можат да се дозволат
позначајни не еластични деформации, оштетувања на секундарни
елементи, нивно поместување, привремено одкажување од функциите K1=0.12
на објектот при обезбедувањето на безопасноста по луѓето.
Вредноста на сеизмичкото оптоварување за i-тиот тон на сопствените осцилации на

конструкцијата, се пресметува според следната формула:
Соик = A KA i K ik Gk
Вредноста на коефициентот “A” се усвојува во зависност од сеизмичката зона:

VII сеизмичка зона => A = 0.10
VIII сеизмичка зона => A = 0.20
IX сеизмичка зона => A = 0.40
KA - коефициент кој го зема во предвид комбинираниот пресметковен интензитет на

одредена сеизмичка зона.(карта OCP-97, A, B и C).Опсегот на вредност е 1.0 - 1.5.
Вредноста на коефициентот KA се определува според следната табела:

535
Интензитет (на скала МSК) на картата на ОСР-97 Вредност на

N0 коефициентот
ОСР-97-A ОСР-97-B ОСР-97-C KA
7 7 7
1 8 8 8 1.0
9 9 9
7 7 8
2 8 8 9 1.2
9 9 10
7 8 8
3 8 9 9 1.4
9 10 10
7 8 9
4 1.5
8 9 10
Коефициентот на динамичност (i) кој одговара на “i”-тиот тон на сопствените осцилации

на контурата, зависи од одбраната категорија на почвата и се пресметува според
следните изрази:
I-ва и II-ра категорија на почва:

за Ti <=0,1 sec => i = 1+15Ti
за 0,1 sec < Ti < 0,4 sec => i = 2,5
за Ti >= 0,4 sec => i = 2,5(0,4/ Ti)0,5
III категорија на почва:

за Ti <= 0,1 sec => i = 1 + 15 Ti
за 0,1 sec < Ti < 0,8 sec => i = 2,5
за Ti >= 0,8 sec => i = 2,5(0,8/ Ti)0,5
каде “Ti” е период на сопствените осцилации на конструкцијата за i-тиот тон на

осцилирање. Во сите случаи, коефициентот “i” не смее да биде помал од 0.8 .
Коефициентот (ik) зависи од обликот на сопствените осцилации на конструкцијата и се

каде: Xi(Xk) и Xi(Xj) – се поместувања на конструкцијата при сопствените осцилации по i-

тиот тон во разгледуваната точка “k” и во сите точки “j”, а Qj – е тежина на масата во
точката “j”.
Веедноста на коефициентот K се усвојува според следната табела:
Карактеристики на конструкцијата K
1. Високи објекти со мал размер во основата (кули, јарболи, оџаци,
отворени ливтовски шахти и сл.). Објекти со столбови во приземниот
спрат со однос на крутоста на приземјето и повисоките спратови K=1.50
еднаков на 0.25 и поголем
2. Објект од рамки кај кои исполнетоста по спратови не влијае на K=1.30

536
деформабилноста на објектот.
3. Згради и објекти кои не припаѓаат под точките 1 и 2, со исклучок на K=1.00
хидротехничките објекти.


сеизмичка пресметка. Значењето на сите параметри во овој дел на дијалогот е исто како и
кај прописот EUROCODE (заглавие 7.3.4.1).





Со активирањето на командното поле “OK”, ќе одпочне пресметката на конструкцијата во

која сега покрај сите зададени основни случаи на оптоварување, ќе бидат додадени
онолку случаи на оптоварување колку што сте задале правци во кој дејствува

537
7.3.4.5 Бугарски прописи (БДС НПССЗР-2012)
Пресметката на сеизмичките сили по Бугарските стандарди исто така се

базираат на мулти модалната анализа.
Изглед на дијалог box-от за сеизмичката пресметка

по Бугарските прописи (БУГ)
Сеизмичките сили се пресметуваат според следниот изглед:
Eik = Kc x C x R x i x ik x Qk
Коефициентот на сеизмичноста ”Kc”, се усвојува на основа на одбраната сеизмичка зона:
VI сеизмичка зона => Kc = 0.05

VII сеизмичка зона => Kc = 0.10
VIII сеизмичка зона => Kc = 0.15
IX сеизмичка зона => Kc = 0.27
Коефициентот на значењето “C” зависи од категоријата на објектите и ги има следните

вредности:
I категорија на објект => C=1.50
II категорија на објект => C=1.00
III категорија на објект => C=0.75
Вредноста на коефициентот на реагирање “R”, се усвојува од таблицата со регулирани

прописи и има вредност од 0.20 до 0.50.
Коефициентот на динамичноста “i” зависи од пресметаниот период на осцилирање на

конструкцијата во i-тиот тон на сопствените осцилации на конструкцијата и категоријата
на почвата:
I категорија на почва: i=0.9/Ti (0.8  i  2.5)
II категорија на почва: i=1.2/Ti (0.8  i  2.5)
III категорија на почва: i=1.6/Ti (1.0  i  2.5)
Коефициентот (ik), зависи од обликот на сопствените осцилации на конструкцијата и се


538







Во колоната “Коеф.Р.” се задава коефициентот на реагирање за секој правец на

дејствување на земјотресот посебно. Со десниот клик преку некоја ќелија во оваа колона
се отвара паѓачко мени со опции: “Додади на сите”, “Пресметка на коефициентот на
реагирање” и “Рачно внесување на вредности”.

539
Листа од која се бира начинот на задавање на коефициентот на реагирање

за секој правец на дејствување на земјотресот посебно
Со избор на опцијата “Рачно внесување на вредности” се отвара нов дијалог со

Во прикажаното едит поле се внесува саканата вредност за коефициентот на реагирање.

Со активирање на копчето “OK” дијалогот се затвара, а внесената вредност му се
доделува на дадениот правец на земјотресот и се прикажува во колона “Коеф.Р.”.
Со избор на опцијата “Пресметка на коефициентот на реагирање” се отвара дијалог

во кој со избор на низа од карактеристики на конструкцијата се определува вредноста на
коефициентот на реагирање.
Со избор на опцијата “Додади на сите”, вредноста на коефициентот на реагирање која е

зададена за тој правец на дејствување на земјотресот се доделува на сите останати

540
правци во листата. Ако вредноста на коефициентот на реагирање е добиена со пресметка,

на сите правци ќе му бидат доделени и податоците зададени при оваа пресметка. Тоа
практично значи дека програмот ќе се однесува како да пресметката на факторот на
реагирање е направена за секој од нив посебно.
Со активирањето на командното поле “OK”, ќе отпочне пресметката на конструкцијата во

која сега покрај сите зададени основни случаи на оптоварување, ќе бидат додадени и
толку случаи на оптоварување колку што сте и задале правци во кои дејствува
7.3.4.6 Швајцарски прописи (СИА)
Бидејќи овој стандард се базира на методата на еквивалентни статички сили,

затоа за него не е неопходно да се спроведе модална анализа. Со изборот на овој
стандард се отвара дијалог box, со следниот изглед.

по Швајцарските прописи (СИА)
Вкупната сеизмичка сила се пресметува со следната формула:
S = Ck x Sk(T) x G
Во горниот дел на дијалог box-от се врши избор на категорија на почвата, сеизмичката

зона, категорија на објектот и видот на конструкцијата, па програмот на основа на тие
податоци ќе ги усвои соодветните коефициенти, кои се користат во формулата за
пресметка на вкупната сеизмичка сила која дејствува на објектот.
Коефициентот “Ck”, се пресметува од изразот “Ck = 0.65 / K”, при што вредноста на
коефициентот “K” зависи од категоријата на објектот и видот на конструкцијата.

541
Тип на конструкцијата Категорија на Категорија на Категорија на

објект I објект II објект III
Тип на конструкција 1 K = 2.5 K = 2.0 K = 1.4
Тип на конструкција 5 K = 2.5 K = 1.5
Категорија на објектите
Карактеристики Нормирани оштетувања Докази

I - нема поголеми собирања на - можни поголеми - носивоста
луѓе оштетувања на носечкиот
- стока и опрема без посебна состав, но без рушење на
вредност објектот
- нема опасност по околината
II - веројатност на поголеми - средни оштетувања - носивоста
собирања на луѓе - во спецјални случаи
- објекти со вредна опрема и и употребливоста
стока
- важна инфраструктурна
функција на објектот
- голем степен на загрозеност
на околината
III - животно важна - мали оштетувања без - носивоста
инфраструктурна функција загрозена функционалност - употребливоста
- голем степен на загрозеност на објектот
на околината
Вид на конструкција
1. Челични и бетонски рамки

2. Бетонски носечки ѕидови со арматура, челични конструкции
3. Дрвени конструкции
4. Ѕидани конструкции без арматура
5. Гредни мостови (потпори, носачи)
6. Лачни и преднапрегнати мостови
7. Неподвижни потпори на мостовите
На основа одбраните сеизмички зони и категории на почвата, со пропис се дефинирани

осум облици на спектралните криви.
Сеизмичка зона
- сеизмичка зона 1
- сеизмичка зона 2
- сеизмичка зона 3a
- сеизмичка зона 3б
Категорија на почва
- тврда почва
- средно тврда почва

542
Спектрални криви според Швајцарските прописи
Вредноста на коефициентот Sk(T) одговара на ординатата на соодветната спектрална

крива за зададениот период на осцилирање на конструкцијата.
Бидејќи распоредот на сеизмичките сили по висина на објектот се врши според

приближниот образец:
Si = S x (Gi x Hi) / (Gi x Hi)

каде е:
Si - сеизмичка хоризонтална сила во i-тата маса

Gi - тежина на i-тата маса
Hi - висина на i-тата маса од горниот раб на темелот
затоа е неопходно во едит box-от “Zd=”, да се зададе висинската кота во однос на која се
пресметуваат висините на распоредените маси (програмот по дифолт за оваа вредност ја
усвојува висинската координата на најниско поставеното ниво во објектот). Сите маси кои
се наоѓаат под зададената висина, секако нема да влезат во пресметката на сеизмичките
сили.
Во листата која се наоѓа на долниот дел на дијалог box-от имате можност да зададете
произволен број на правци на можно дејствување на земјотресот (оваа листа
функционира на сосема ист начин како и другите листи во програмот). Покрај правецот на
земјотресот кој се дефинира со задавање на аголот во колоната “ ()” (на агол од
0одговара правецот на глобалната X оска), потребно е да се зададе и периодот на
осцилирање на конструкцијата за тој правец во колоната “T”, а во колоната “Име” можете
на дадениот правец на дејствување на земјотресот да му придружите и произволно име.
Ако предходно сте спровеле и модална анализа, тогаш со десниот клик на маусот, кога е
тој во позиција да покажува на колоната “T”, ќе се отвори и листа со пресметани периоди
на осцилирање на конструкцијата за сите барани тонови.

543
Кликот на десниот тастер на маусот во рамките на колоната “T” го отвара

паѓачкото мени за избор на пресметаните периоди на осцилирање.
Со едноставен клик на маусот во рамките на саканиот ред, таа нумеричка вредност ќе

биде запишана во колоната “T”. Овде како многу важна работа ќе напоменеме дека
периодот на осцилирање на конструкцијата мора да одговара на тонот во кој е
доминантна транслаторната осцилација во дадениот правец, затоа од сите тие вредности
треба за период на осцилирање да се одбере најголемата (влијанието на првиот тон за
дадениот правец).
Во уводниот дел на овој дел од упатството рековме дека методата на еквивалентното

статичко оптоварување, може да се примени и без предходно извршена модална анализа.
Поради тоа е предвидена можноста за задавање на сосема произволни вредности во
колоната “T”. Ваквиот начин на сеизмичка пресметка има повеќе примени. Прва и основна
е кај посебно големите конструкции. Тогаш имате можност, прво да направите едноставен
модел кој доволно добро ќе го опише однесувањето на конструкцијата во модалната
анализа и да така пресметаните периоди на осцилирање ги внесете како влезен податок
за пресметка на еквивалентните сеизмички сили на вистинскиот модел. Секако дека овој
начин не го препорачуваме, но факт е дека и оваа постапка дава решение кое за многу
објекти може да биде задоволително.
Со активирање на командното поле “OK”, ќе отпочне пресметката на конструкцијата во

која сега, покрај сите зададени основни случаи на оптоварување, ќе бидат додадени уште
онолку случаи на оптоварување колку што сте и задале правци во кои дејствува
Во случај да предходно не е спроведена модална анализа, на програмот ќе му

недостасуваат податоци за тежината на објектот, на основа на која се пресметуваат
сеизмичките сили. Во такви случаи, со активирањето на командното поле “OK”, нема
веднаш да отпочне сеизмичката пресметка, туку програмот ќе отвори уште еден дијалог
box во кој сега е потребно да се одреди начинот на кој ќе биде извршена пресметката на
тежината на објектот.

544
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на тежината на објектот
Во листата која се наоѓа во долниот дел на дијалог box-от се наоѓаат онолку редови
колку што има и основни случаи на оптоварување. Сега е потребно во колоната “Коеф.”,
да се зададе мултипликатор, со кој ќе се помножат сите зададени оптоварувања во
рамките на дадениот основен случај на оптоварување при пресметката на тежината на
објектот. На овој начин, имате можност да се прилагодите на прописот, кој точно
дефинира кои оптоварувања треба да се земат во предвид при пресметката на тежината
на објектот. Со активирањето на командното поле “OK”, ќе отпочне сеизмичката
пресметка.
7.3.4.7 Произволна спектрална крива
Покрај сите предходно опишани можности за сеизмичка пресметка по одредени

стандарди, програмот ја дозволува и опцијата на креирање на произволна спектрална
крива. Со помош на оваа опција имате можност сами да ја дефинирате спектралната
крива и така да извршите сеизмичка пресметка според произволен стандард. Ваквиот
начин на сеизмичка пресметка се базира на мулти модалната анализа.

со креирање на произволна спектрална крива
избор на копчето “ Додади”, додека селектираниот правец со помош на копчето

545
“ Бриши” се отстранува од листата. Податоците кои можат да се придружат на правецот

на дејствување на земјотресот го имаат следното значење:





Со изборот на командното поле “Библиотека”, се влегува во процедурата на дефинирање

на нова или избор на некоја од порано креираните спектрални криви.

на произволна спектрална крива
Во левиот дел на овој дијалог box се наоѓа листа со сите до тогаш креирани спектрални
криви, а од нејзината десна страна графичка интерпретација на моментно активната
крива од листата. Секоја спектрална крива е одредена со своето име и низата на
ординати во одбраниот интервал на периодот на осцилирање. Со помош на командните
полиња “ Додади” и “ Бриши”, кои се наоѓаат под оваа листа, можете да ја
уредувате својата база на спектрални криви. Функцијата на check box-от “Со копирање”
е сосема иста како и во другите наредби на програмот, односно со поставувањето на овој
check box во вклучена состојба имате можност да направите копија на спектралната крива
која била моментно активна, непосредно пред активирањето на командното поле
“Додади”.
Во долниот десен агол на дијалог box-от, се наоѓа листа во која се дефинира самиот
изглед на кривата. Нејзиниот изглед се дефинира со задавање на вредност на ординатите

546
(податокот во колоната “m/s2”) за произволно одбраниот број на точки на апсцисата,

која го представува периодот на осцилирање на конструкцијата (податокот во колонатаб
“T (s)”). Со помош на командните полиња “ Додади” и “ Бриши” додавате, односно
отстранувате пар на податоци кои го дефинираат обликот на спектралната крива.
Бидејќи, врската помеѓу две соседни точки е линеарна, затоа на кривите делови на
спектарот морате да дефинирате ординати во повеќе меѓу-точки, додека во правите
делови доволно е да се дефинираат ординатите само на почетокот и крајот.
Со изборот на командното поле “OK”, програмот ќе се врати во основниот дијалог box и ќе

ги преземе сите дефинирани податоци за одбраната спектрална крива од базата.
Дел на дијалог box-от резервиран за име на одбраната спектрална крива
Во едит box-от “K=”, потребно е да се зададе вредност на коефициентот со кој ќе бидат

линеарно помножени вредностите на ординатите на дефинираната спектрална крива.
Значи, вредноста на овој коефициент представува производ на сите коефициенти кои се
одредени со дадениот стандард во зависност од сеизмичката зона, категоријата на
објектот итн.


Со активирање на командното поле “OK”, ќе отпочне пресметката на конструкцијата, во

која покрај зададените основни случаи на оптоварување, ќе бидат додадени уште онолку
случаи на оптоварување, колку и што сте задале правци во кои делува земјотресот.

547
8. ОБРАБОТКА НА РЕЗУЛТАТИ ОД
ПРЕСМЕТКАТА
8.1 Намена и опис на работа на модулот
Модулот за обработка на резултатите овозможува сеопфатна анализа на
резултатите на пресметката и припрема на графичките и текстуалните извештаи за
формирање на квалитетна проектна документација. Резултати од пресметката можат да се
добијат за сите конструктивни елементи и се прикажуваат по пат на изолинии, дијаграми
на пресечните сили и.т.н. Врз основа на пресметаните влијанија и одбраниот стандард, со
програмот е предвидено и автоматско димензионирање на бетонски, челични и дрвени
конструкции.
Резултатите на пресметката се прикажуваат во прозорот “2Д поглед”. Бидејќи во рамките

на прозорот “2Д поглед” за тековен приказ можат да се поставуваат произволно одбрани
делови од конструкцијата (рамки, нивоа, помошни погледи), затоа прикажаните резултати
во овој прозор ќе бидат мошне прегледни.
Влијанието сега се прикажува веднаш после придвижувањето на соодветната наредба.

Ако за дадениот ентитет во текот на работата со програмот се прикажувани влијанија,
програмот ќе го прикаже оној кој е избран последен, во споротивно ќе се прикаже
“default” влијанието за тој ентитет (Mx за плочи, M3 за греди итн..). Влијанијата кои се
прикажуваат при придвижување на наредбата, можат дополнително да се менуваат со
помош на листа за брз избор на влијанија или со помош на опциите од командната линија.
Во тулбарот кој е поставен крај десната ивица на екранот се наоѓа затворена листа со
помош на која може да се врши брза промена на влијанијата.
Листа за брз избор на влијанија
Оваа листа може да се користи во текот на прикажувањата на сите видови на влијанија:

статичките влијанија во сите елементи на конструкцијата, влијанијата во редукторот,
резултатите од димензионирањето на бетонските плочи и бетонските греди. Содржината
на листата зависи од влијанијата и ентитетите за кои таа се прикажува. Ако е прикажан
моментот на совивање Mx, од листата може да се избере некое друго статичко влијание во
плочата.

548
Содржина на листата кога се прикажуваат

статичките влијанија во плочата
Со оглед дека за некои ентитети можат да се прикажуваат голем број на влијанија, во

затворената листа се наоѓаат само оние кои најчесто се користат. Другите влијанија
можат да се изберат од дијалог box-от кој се отвара со изборот на опцијата “Други”.
Имено, со изборот на оваа опција за секој ентитет ќе се отвори истиот дијалог box кој би
се отворил со помош на наредбата за прикажување на влијанијата во дадениот ентитет.
Со помош на наредбата “Резултати”, која е додадена во рамките на паѓачкото мени на

прозорот“3Д поглед”, резултатите можат да се добијат и во прозорот “3Д поглед”. Оваа
наредба работи како прекинувач, односно може да биде поставена или во вклучена или
во исклучена состојба. Кога оваа наредба е поставена во вклучена состојба (пред
нејзиното име е поставен симболот “”), тогаш резултатите за одбраниот вид на влијанија
ќе бидат прикажани на целиот модел.
Со помош на наредбата “Резултати” од програмот е баран

приказ на резултатот и во прозорот “3Д поглед”
Ќе напоменеме дека во прозорот “3Д поглед” не се испишуваат нумеричките вредности на

влијанијата, туку само се исцртува обликот на дијаграмот, односно положбата на
изолиниите. Прикажаните резултати во прозорот “3Д поглед” можат да бидат доста
попрегледни со активирање на наредбата “Само тековен 2Д поглед” која се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “3Д поглед” (види заглавие “2.13.7”).

549
Поставувањето на прекинувачот “Само тековен 2Д поглед” на вклучена

состојба, доведе до приказ на резултатите во прозорот “3Д поглед”
само за тековното ниво на темелите
Во “Tower” е овозможено испишување на нумеричките вредности на влијанијата во

дијаграмите на линиските ентитети како и вредностите на изолиниите на површинските
ентитети кои се прикажуваат во прозорецот “3Д поглед”. Прикажувањето на овие
вредности се дефинира со помош на check box-от “Koтирање на влијанијата во 3Д” кој
се наоѓа во дијалогот на наредбата “Функционалност” во картотеката “Резултати”
(заглавие “3.5.2 Функционалност”).
Во прозорот “3Д поглед” прикажани се нумеричките

вредности на влијанијата во гредата

550
Во прозорецот “3Д поглед” прикажани се нумеричките

вредности на изолинии во плоча
Бидејќи резултатите за одбраното влијание се прикажуваат само на моментно видливите

елементи на конструкцијата, затоа со помош на наредбата “Сокривање” имате можност
да групирате поедини делови на моделот во целина (види заглавие “2.10.2”). На овој
начин, лесно можете да ги наоѓате екстремните вредности и појасно да ги прикажувате
резултатите во сродните делови на конструкцијата: во столбовите, меѓукатните греди,
ѕидовите, меѓукатните плочи итн.
За моментно видливата група “Столбови”

резултатите на пресметката стануваат уште попрегледни
Отстранувањето на видливоста по типови на ентитетите, се постигнува исто како и во

модулот за внесување на податоци со помошта на наредбата “Видливост” или пак со
десниот клик на маусот на соодветната икона (види заглавие “2.10.1”).

551
Десниот клик на маусот преку една од првите 5 икони, доведува

до укинување на видливоста на соодветниот конструктивен елемент
Скоро сите наредби опишани во заглавието “2. Графички интерфејс”, се наоѓаат во овој
модул на програмот. Исклучок се единствено наредбите со помош на кои се менува
геометријата на конструкциите и зададеното оптоварување. Од таа причина, од менито
“Ниво” исфрлени се сите наредби, освен наредбата “Едит” (види заглавие “2.11”). Оваа
наредба функционира на потполно ист начин, со тоа што во модулот за обработка на
резултатите е забрането бришење и поместување на нивоата, кои во себе содржат
конструктивни елементи. Во случај да се обидете со ваква акција, програмот ќе издаде
И од менито “Диспозиција” исфрлени се сите наредби кои влијаат на геометријата на

конструкцијата: “Бришење”, “Копирање”, “Огледало”, “Поместување”, “Ротација” и
“Копирање во низа (Array)” (види заглавие “2.12”). Наредбите за работа со симболите на
рамките се оставени, така да и во модулот за обработка на резултатите имате можност да
бришите и да поставувате нови симболи.
Сите наредби од паѓачкото мени на прозорот “2Д поглед” и прозорот “3Д поглед”,
постојат и во модулот за обработка на резултатите на пресметката, па можете да ги
активирате на сосема ист начин, како и во модулот за внесување на податоци.
Наредбите за манипулација со елементите на цртежот присутни се во менито “Корекција”

(види заглавие “2.9”). Меѓутоа, во процедурата на селектирање нема да биде можно
селектирање на елементите на конструкцијата и оптоварувањата, со оглед дека тоа би
довело до губење на постоечките резултати од пресметката. Оваа група на наредби е
предвидена за манипулација со ентитетите кои се креираат во модулот за обработка на
резултатите (зони на поставената арматура во плочите, зададена линија на пресекот за
исцртување на дијаграмите на пресечните сили итн.).
Бидејќи наредбите од паѓачкото мени “Помошно ниво” не влијае на геометријата на

моделот, затоа тие се присутни и во модулот за обработка на резултатите на пресметката
(види заглавие “3.4”).

552
Со оглед дека проектната документација се прави само во модулот за обработка на

резултатите, затоа во овој модул се присутни и наредбите за обработка на резултатите на
спроведената модална анализа. Во рамките на паѓачкото мени “Влијанија”, се наоѓа
комплетното мени “Модална анализа” кое е присутно и во модулот за формирање на
мрежата на конечни елементи (види заглавие “6”). Со придвижување на овие наредби во
рамките на модулот за обработка на резултатите на пресметката имате можност да во
проектот ги доставите и резултатите од модалната анализа. Истото важи и за наредбата
“Загуби на сила од преднапрегање”, која е превземена од модулот за внесување на
податоци (види заглавие “3.2.12.2”). Со нејзино придвижување во рамките на модулот за
обработка на резултатите на пресметката, во проектот можете да доставите дијаграм за
загубите на силата од преднапрегање и обликот на селектираната траса на каблите.
На крај, ќе напоменеме и тоа да наредбата за промна на тековната фаза на градење не се

наоѓа во менито, туку може да се активира единствено преку соодветна икона (види
заглавие “3.1.14.2”).
Икона за промена на тековната фаза на градење
8.2 Избор на тековниот случај на оптоварување

После завршената пресметка, програмот автоматски преоѓа во модулот за
обработка на резултатите на пресметката и за активен го поставува случајот на
оптоварување кој бил тековен во модулот за внесување на податоци. Во модулот за
обработка на резултатите на пресметката, може да се влезе и кога се работи со модел кој
не е пресметан. Јасно дека во овој случај не можат да се анализираат непостоечките
резултати од пресметката, туку можат евентуално да се припремат влезните податоци за
печатење.
Со изборот на наредбата “Случаи на оптоварување” која се наоѓа во рамките на

паѓачкото мени “Влијанија”, се отвара дијалог box, со следниот изглед.

553
Изглед на дијалог box-от за поставување на

тековниот случај на оптоварување
Во листата се прикажани сите зададени основни случаи на оптоварување. Црната стрелка

од левата страна на лист box-от покажува кој случај на оптоварување бил тековен
непосредно пред активирањето на оваа наредба. Промената на тековниот случај на
оптоварување се врши со едноставен клик на маусот преку неговото име, после што тој
ред станува означен со посебна боја.
Со активирањето на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе биде затворен, а програмот

ќе биде спремен да ги прикаже резултатите на пресметката за ново поставениот тековен
случај на оптоварување.
Изборот на тековниот случај на оптоварување може да се врши и од затворената

листа која се наоѓа во просторот предвиден за икони.

554
8.2.1 Креирање на СРСС комбинации

Во рамките на наредбата “Случаеви на оптоварувања” овозможено е и
креирање на SRSS комбинации на оптоварувања. Со избор на командното поле “СРСС
комбинации” се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за креирање на СРСС комбинации
Во долниот лев дел на дијалог box-от се наоѓа листа во која се прикажани сите основни
случаеви на оптоварувања кои се дотогаш зададени, додека во горниот дел на дијалог
box-от се наоѓа листа со креирани СРСС koмбинации. Со активирање на командното поле
“ Додади” во листата се уфрлува нов ред кој има онолку колони колку што има и
основни случаеви на оптоварувања. СРСС koмбинацијата се дефинира така што во
колоните кои имаат ист реден број како и основните случаеви на оптоварувања кои
влегуваат во комбинацијата им се задава мултипликатор.
Со задавање на мултипликатор на третиот и четвртиот основен

случај на оптоварување креирана е СРСС koмбинација
Било кое влијание за СРСС koмбинација се пресметува по следната формула:
E k i  Ei2

555
Каде е:
E – влијание
k – мултипликатор
i – реден број на основниот случај на оптоварување
СРСС комбинациите во програмот се третираат на ист начин како и основните случаеви на

оптоварување, така да секоја промена во овој дијалог box ќе доведе до бришење на
резултатите на димензионирање, доколку тие постојат. Од таа причин ако ви се потребни
СРСС комбинации, најдобро е да пред било која работа во модулот за обработка на
податоците направите нивно дефинирање. Бидејќи оваа наредба може да биде
деструктивна во дијалог box-от се прикажува и соодветно известување.
Koмандното поле “ Бриши” е предвидено за отстранување на селектираната СРСС

koмбинација од листата, додека со помош на командните полиња “ Горе” и “ Долу”
на моментно селектираната комбинација и се прави промена на положбата во листата на
горе, односно на долу.
После активирањето на командното поле “OK” програмот го затвара тековниот дијалог box
со прифаќање на сите внесени промени и се враќа на основниот изглед на дијалог box-от
од наредбата “Случаеви на оптоварување”. Со оглед дека СРСС koмбинациите се
третираат како основни случаеви на оптоварување, тие во овој дијалог box ќе се
прикажуваат сосема рамноправно со останатите основни случаеви и ќе бидат достапни за
креирање на анвелопите на влијанија и обичните комбинации на оптоварување.
Kреираната СРСС koмбинација е прикажана во дијалог box-от

“Случаеви на оптоварување” рамноправно со останатите
основни случаеви на оптоварување

556
8.2.2 Креирање на комбинациите

Покрај изборот на тековниот случај на оптоварување, во рамките на наредбата
“Случаи на оптоварувања”, овозможени се и крајно произволни комбинации на нивното
истовремено дејствување. Со изборот на командното поле “Комбинации”, се отвара
Изглед на дијалог box-от за креирање на комбинации
Начинот на работа со овој дијалог box е сосема ист како и со наредбата “Комбинации на
оптоварувања” во модулот за внесување на податоци, па се што е речено во заглавието
“3.2.2” важи и овде.
Ќе напоменеме дека креирањето на комбинации во модулот за обработка на резултатите

на пресметката нема да биде можно, единствено во случај кога пресметката е спроведена
по теоријата од II ред и во случај кога сите поставени случаи на оптоварување се
однесуваат на конструирањето на линијата на влијание..
8.2.3 Анвелопа на влијание

Покрај приказ на резултатите за тековниот случај на оптоварување, односно
креирана комбинација, од програмот може да се бара и приказ на анвелопите на
екстремните влијанија. Во овој случај потребно е check box-от “Анвелопа” да се постави
во вклучена состојба, а потоа со кликот на маусот на колоната “A” во лист box-от да се
обележат сите основни случаеви на оптоварувања и комбинации кои ќе бидат земени во
предвид при пресметка на анвелопите на екстремните влијанија. Со постојан клик на
маусот преку полињата во колоната “A”, ќе се појавува и ќе се отстранува симболот “”.
Постоењето на симболот “” означува дека тој случај на оптоварување, односно
комбинација ќе влезат во пресметката на анвелопата.

557
Поставените симболи во рамките на колоната “A”,

јасно укажуваат од кои случаеви на оптоварување
и комбинации е барана анвелопата на влијание
Во едит box-от кој се наоѓа под check box-от “Анвелопи”, се прикажани редните броеви на
сите случаеви на оптоварување и комбинации од кои е барана анвелопа на влијание.
Редни броеви на сите случаеви на оптоварување и

комбинации од кои е барана анвелопата на влијание
Изборот на случаевите на оптоварување и комбинации за пресметка на анвелопата на

влијание може да се прави и директно во овој едит box со внесување на нивните редни
броеви или интервалот кој ги опфаќа саканите редни броеви. Ако на пример е потребно
да се селектира случај на оптоварување со реден број 1 во едит box-от треба да се внесе
string “1”, а кога е потребно да се изберат случаевите на оптоварување со редни броеви

558
1, 2 и 3, во едит box-от треба да се внесе string-от “1-3”. Внесените редни броеви

/интервали мораат да се раздвојуваат со запирки.
Креираниот анвелопски случај на оптоварување може трајно да се запамети во моделот.

За оваа намена е предвидено командното поле “ Сними ”, со чии избор се отвара
Во едит box-от се задава саканото име, додека со активирање на командното поле “OK” се
врши снимање. Од тој момент во затворената листа ќе се појави зададеното име, а со
негов избор во било кој момент можат да се вчитаат сите податоци кои му се придружени.
Затворена листа од која се прави избор на порано

снимените анвелопски случаеви на оптоварување
Со помош на командното поле “ Бриши” тековниот анвелопски случај на оптоварување

се отстранува од листата.
Со изборот на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе биде затворен, а во затворената

листа за избор на случаевите на оптоварување ќе се наоѓаат сите снимени анвелопски
случаеви на оптоварување, со своите имиња и редните броеви на случаевите на
оптоварување кои се селектирани за пресметка на анвелопите на екстремните влијанија.
Доколку дефинираниот анвелопски случај на оптоварување не е снимен, после

активирањето на командното поле “OK”, во затворената листа за избор на случаеви на
оптоварување наместо името ќе се појави текстот “Aнв:”.

559
Може да се случи да во текот на работата со моделот се избришат некои случаеви на

оптоварување или комбинации, така да не постојат редните броеви кои се зададени при
креирањето на анвелопите. Во затворената листа за избор на случаевите на
оптоварување пред дадените анвелопи ќе се испишува знакот за прашање “(?)”, а при
обид за нивен избор програмот ќе го издаде соодветното известување.
Ако таквата анвелопа се избере од затворената листа во дијалогот “Случаеви на

оптоварување”, програмот ќе ја понуди можноста за нејзино бришење, како и можноста за
бришење на сите други нерегуларни анвелопи.
8.3 Приказ на деформиран модел

Наребата “Поглед на деформиран модел” која се наоѓа во рамките на
паѓачкото мени “Влијнија”, работи како прекинувач, односно може да биде поставена или
во вклучана или во исклучена состојба. Кога наредбата е поставена во вклучена состојба
(пред нејзиното име поставен е симболот “”), тогаш покрај моментно видливите
конструктивни елементи и оптоварувања, во прозорот “3Д поглед” се прикажува и
просторниот изглед на деформираната мрежа на конечни елементи, за поставениот
тековен случај на оптоверуваење.
Деформираниот модел се прикажува само во прозорот “3Д поглед”
Во случај да сакате да го разгледате деформираниот облик само на одреден дел на

моделот, тогаш е потребно прво содржината на тој дел на конструкцијата да се постави за

560
тековен приказ во рамките на прозорот “2Д поглед”. После тоа, со поставување на

наредбата “Само тековен 2Д поглед” во вклучена состојба, во прозорот “3Д поглед” ќе
биде прикажан деформираниот облик само на одбраниот дел на моделот (види заглавие
“2.13.7”).
Со помош на наредбата “Само тековен 2Д поглед”, од програмот е баран

приказ само на деформираниот облик на темелите
Ако сакате во прозорот “3Д поглед” да биде прикажана само деформираната мрежа на
конечни елементи, тогаш во командното поле “Се е невидливо” во рамките на наредбата
“Видливост”, можете да ја прекинете видливоста на сите елементи на цртежот.
Со исклучување на видливоста на сите ентитети на цртежот, се добива

приказ само на деформираната мрежа на конечни елементи
На крајот уште ќе напоменеме дека приказот на деформираната мрежа на конечни

елементи не може да се добие ако наместо тековниот случај на оптоварување од
програмот е баран приказ на анвелопата на екстремните влијанија. Истото важи и ако во
тековниот случај на оптоварување е зададено подвижно оптоварување, со оглед дека и во
тој случај резултатите се прикажуваат по пат на анвелопи на екстремните влијанија за
различните положби на подвижното оптоварување.

561
8.4 Сума на реакции

За контрола на точноста на интензитетот на зададеното оптоварување е
предвидена наредбата “Сума на реакции”, која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени
“Влијанија”. Со нејзиниот избор се отвара дијалог box со следниот изглед.
Во левиот дел на дијалог box-от се прикажува сумата на зададеното оптеретување во

правец на глобалните координатни оски, а во десниот дел соодветните суми на
реактивното оптеретување за поставениот тековен случај на оптоварување. Секако дека,
во случај на правилно спроведена пресметка активното и реактивното оптоварување
мораат да бидат во рамнотежа.
Наредбата за добивање на сумата на реакциите ќе биде неактивна во следните случаи:
- ако намасто тековниот случај на оптоварување од програмот е баран приказ на

анвелопата на екстремните влијанија.
- ако во рамките на тековниот случај на оптоварување е зададено подвижно

оптоварување, со оглед дека во тој случај резултатите се прикажуваат по пат на
анвелопа на екстремните влијанија за различните положби на подвижното
- ако тековниот случај на оптоварување преставува сеизмичко оптоварување кое е

пресметано со методата на мулти модалната анализа. Прикажувањето на сумата на
реакциите во овие случаи нема смисла, со обзир дека сите реакции на потпорите се
добиени со некоја од статистичките методи, па секогаш имаат позитивна вредност.
8.5 Влијанија во плоча-ѕид

Со избор на наредбата “Плочa” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени
“Влијанија”, се отвара дијалог box за дефинирање на параметрите кои ќе го
одредат видот и начинот на приказ на влијанијата во плочите и ѕидовите.

562
Изглед на дијалог box-от за избор на влијанијата

во плочите и ѕидовите
Во левиот дел на овој дијалог box се наоѓа област во која се врши избор на влијанијата
кои ќе бидат прикажани на екранот. Бидејќи со помош на програмот “Tower”, покрај
рамнински можат да се решаваат и просторни модели, затоа е можно да се бара приказ на
било кој од влијанијата кои се јавуваат при сложеното напрегање на плочата. На
следната слика, се прикажани сите пресечни сили кои можат да се јават на еден конечен
плочест елемент.
На лавата слика се прикажани пресечните сили кои одговараат на свиткувањето на

плочата (напрегање нормално на рамнината на плочата), а на десната, пресечните сили
кои одговараат на мембранското напрегање (напрегање во рамнината на плочата). Од
сликата јасно се гледа и усвоената конвенција за позитивните насоки на пресечните сили.
Вид на влијанија
Изборот на влијанијата се врши со поставување на соодветниот прекинувач во вклучена

состојба. На располагање се:
 Mx - момент на свиткување во правец на локалната X оска

 My - момент на свиткување во правец на локалната Y оска
 Mxy - торзионен момент
 Nx - нормална сила во правец на локалната X оска
 Ny - нормална сила во правец на локалната Y оска
 Nxy - смолкнувачка сила во рамнината на плочата

563
 Tz,x - трансверзална сила во правец на локалната Z оска (дејствува во рамнината која е

дефинирана со положбата на локалните Z и X оски)
 Tz,y - трансверзална сила во правец на локалната Z оска (дејствува во рамнината која е
дефинирана со положбата на локалните Z и Y оски)
Локалните X и Y оски на секоја од плочите лежат во рамнината на самата плоча, додека

локалната Z оска е во правец нормален на рамнината на плочата. Бидејќи плочата може
да има сосема произволна положба во просторот, затоа за поголема јасност при
согледувањето на локалниот координатен систем на плочите е воведена конвенцијата да
тој во целост одговара на локалниот координатен систем за цртање во прозорот “2Д
поглед”. Според тоа, ако во прозорот “2Д поглед” е прикажано тековното ниво, тогаш
локалниот координатен систем на плочите кои припаѓаат на даденото ниво во целост ќе
одговара на локалниот координатен систем за избор на точки во прозорот “2Д поглед”
кога во него е прикажана содржината на тековното ниво. Сосема е иста аналогијата и
кога во прозорот “2Д поглед” е прикажана тековната рамка, односно произволно
дефинираниот кос поглед. Во сите овие случаи локалната Z оска е насочена кон окото на
набљудувачот, односно горната ивица на плочата е поблиску до окото на набљудувачот.
Во случај на ротационо симетрични тела за кои се генерира радијална мрежа на конечни

елементи (сфера, конус, спирала), локалната X оска е насочена во тангенцијалниот,
додека локалната Y оска е насочена во радијалниот правец.
Локален координатен систем на плочата за радијално

изгенерираната мрежа на конечни елементи
Покрај пресечните сили, со резултатите на пресметката се предвидени и главните напони

и тие се прикажуваат посебно за горната и долната страна на плочата (горната ивица на
плочата е насочена кон позитивната насока на локалната Z оска на плочата).
 1,g - напон за правецот на главната оска 1, на горната ивица на плочата

 2,g - напон за правецот на главната оска 2, на горната ивица на плочата
 ,g - напон на смолкнување на горната ивица на плочата од Nxy и Mxy
 u,g - напореден напон на горната ивица на плочата
 1,d - напон за правецот на главната оска 1, на долната ивица на плочата
 2,d - напон за правецот на главната оска 2, на долната ивица на плочата
 ,d - напон на смолкнување на долната ивица на плочата
 u,d - напореден напон на долната ивица на плочата
 ,g - правец на дејствување на главните напони на горната ивица на плочата
 ,d - правец на дејствување на главните напони на долната ивица на плочата
Бидејќи главните напони се пресметуваат само на горната и долната страна на плочата, а

вредностите на смолкнувачкиот напон од трансверзалните сили во тие точки се еднакви
на нула, затоа напонската слика за сложеното напрегање во целост одговара на
рамнинската состојба на напонот.

564
Главниот напон 1 ја представува максималната, а 2 минималната вредност на напонот

во разгледуваната точка и овие вредности за рамнинската состојба на напонот се
пресметуваат од следните изрази:
Вредноста на компонентните напони кои учествуваат во предходно прикажаните формули

се пресметуваат од изразот, кои исто така одговараат на рамнинската состојба на
напонот:
Во изразите за пресматка на главните напони, секако дека треба да се вклучат и

соодветните компонентни напон, во зависност од тоа дали главните напони се
пресметуваат на горната или долната страна на плочата.
Прегледна слика за распоредот на напоните во произволна точка на моделот за

рамнинската состојба на напонот овозможува Mohr-oвиот круг.
Аголот кој го зафаќа правецот нанапонот 1 со правецот на глобалната X оска е одреден

со следните изрази:

565
Рамнините во која се појавуваат главните напони лежат нормално една на друга.
Вредноста на напоредниот напон се пресметува од Miss-овите формули (хипотеза на

најголемата енергија на дисторзија):
Што се однесува до деформациите, програмот при сложеното напрегање ги прикажува

резултатите за сите три поместувања и за сите три ротации во правецот на глобалните и
локалните координатни оски.
 Xp - поместување во правец на глобалната X оска

 Yp - поместување во правец на глобалната Y оска
 Zp - поместување во правец на глобалната Z оска
 Xr - ротација околу глобалната X оска
 Yr - ротација околу глобалната Y оска
 Zr - ротација околу глобалната Z оска
 u1 - поместување во правец на локалната X оска
 u2 - поместување во правец на локалната Y оска
 u3 - поместување во правец на локалната Z оска
 r1 - ротација околу локалната X оска
 r2 - ротација околу локалната Y оска
 r3 - ротација околу локалната Z оска
Поместувањата и ротациите имаат позитивни вредности ако нивните вектори дејствуваат

во правец на позитивните глобални, односно локални оски.
Вид на изолинии
Бидејќи изолиниите се најпогоден начин за прикажување на влијанијата во површинските

елементи, па затоа во горниот десен дел на дијалог box-от се наоѓа правоаголна област во
која се избираат видовите на изолинии со кои ќе бидат интерпретирани избраните
влијанија. Изборот на типот на изолиниите се врши со поставување на соодветен
прекинувач во вклучена состојба. Со програмот се предвидени три типа на изолинии и
тоа:
 “Празни” (Empty) изолинии се линии кои ги поврзуваат точките на плочата со ист

интензитет (потенцијал). По должината на секоја од поставените линии на цртежот се
испишува и нејзиниот интензитет. Нултата линија се означува со посебна боја, така да
јасно се разликува од останатите.

566
“Празни” (празни) изолинии
 “Полни” (Full) изолинии, графички се интерпретираат така што областа помеѓу две
соседни изолинии се пополнува со иста боја која го одредува интервалот на влијанието
помеѓу вредностите на тие две изолинии. На овој начин, целата површина на плочата,
односно ѕидот, се пополнуваат со обоени површини, при што на секоја боја одговара
одреден интервал на влијание.
“Полни” (полни) изолинии
Во горниот десен агол на прозорот “2Д поглед” секогаш се поставува и табела која за
секоја од поставените бои на изолиниите укажува на опсегот на вредностите.
 “Прелеани” (Smooth) изолинии, за разлика од полните, не повлекуваат јасна граница,

туку бојата постепено се прелева пратејќи ја големината на влијанијата. На овој начин
се добива “пластична” слика за влијанијата.

567
“Прелеани” (мазни) изолинии
Значењето на табелата во горниот десен агол на прозорот “2Д поглед” е исто како и кај
приказот на полните изолинии.
“3Д” Check box-от кој е активен само во случај да се избрани прекинувачите

“Полни” или “Празни”. Со негово поставување во вклучена состојба се
овозможува релјефно прикажување на изолинии во 3Д погледот.
Релјефно прикажување на изолинии во 3Д прозорецот
Кога резултатите во било кој ентитет се прикажани по пат на изолинии, од програмот

може да се бара да областите помеѓу нив ги бои само со две бои. При тоа за позитивните
вредости се користат различни нијанси на една боја, додека за негативните вредности се
користат различни нијанси на друга боја. Заситеноста на бојата се зголемува од најмалата
до најголемата вредност на изолиниите. Односно, областите помеѓу изолиниите со
најмали вредности се бојадисуваат со најбледи нијанси, додека областите помеѓу
изолиниите со најголеми вредности се бојадисуваат со потемни нијанси на зададената
боја.
Прикажувањето на резултатите со две бои се бира во дијалог box-от на наредбата

“Функционалност”, во картотеката “Резултати”, така што check box-от “Две бои за
изолинии и легенди” се поставува во вклучена состојба.

568
Резултатите во плочата се прикажани со две бои
Изборот на бои кои ќе се користат за прикажување на позитивните и негативните

вредности се прави во дијалог box-от на наредбата “Параметри”, во гранката “Резултати 
Површински  Полни изолинии”.
Анвелопа
Изборот на прекинувачот во делот на дијалог box-от “Анвелопа” ќе биде достапен

единствено ако со помош на наредбата “Случаи на оптоварување”, наместо резултатите за
тековниот случај на оптоварување, односно креираните комбинации е баран приказ на
анвелопите на екстремните влијанија. Истото важи и за случаевите на оптоварување во
рамките на кои е зададено подвижно оптоварување. Бидејќи на цртежот по пат на
изолинии, не можат едновремено да се прикажуваат анвелопите и за максимално
позитивните и за максимално негативните влијанија, затоа со изборот на еден од
прекинувачите: “Max +” и “Max -“ се дефинира за кои вредности ќе бидат исцртани
изолиниите.
На деловите на плочата на кои е екстремната вредност на одбраното

влијание со спротивен знак, изолиниите не се поставуваат

569
Број на поделби на изолиниите
Во едит box-от “Број на поделби” кој се наоѓа во долниот десен дел на овој дијалог box,
може да се зададе бројот на колку еднакви сегменти ќе се подели интервалот од
максималната до минималната вредност на избраното влијание. Овој број на поделби
практично ја одредува густината на изолиниите и може да се зададе во опсегот од 2
(најретки) до 20 (најгусти). Подразбираната вредност која се нуди е 7 поделби. Ќе
напоменеме дека ако избраното влијание има нулта вредност, тогаш таа обавезно ќе
влезе како една од границите. Другите интервали се поставуваат на еднакви растојанија.
Покрај овој едит box, на поделбата на изолиниите влијае и состојбата на прекинувачот

“Цел модел”. Имено, со помош на него се одредува горната и долната граница на целиот
опсег можни вредности на одбраното влијание. Ако овој прекинувач е поставен во
исклучена состојба, тогаш интервалот на одбраното влијание ќе го одреди неговата
максимална и минимална вредност, во секој од склоповите на моделот посебно (ниво,
рамка, помошен поглед итн.). Значи, секој од склоповите на моделот ќе има свој опсег на
можни вредности.
Меѓутоа, ако овој прекинувач е поставен во вклучена состојба, тогаш сите плочи и ѕидови
на моделот ќе имаат заедничка таблица на вредностите, бидејќи максималната и
минималната вредност на одбраното влијание се однесуваат на целиот модел. На овој
начин имате можност да добиете единствена поделба во сите плочи и ѕидови на целиот
модел. На пример, зелената боја на сите плочи и ѕидови ќе представува еден ист
интервал на одбраното влијание.
Бидејќи, со помош на наредбата “Сокривање” (види заглавие “2.10.2”), можно е за

видливи да се постават само поедини делови на моделот, затоа под терминот “Цел модел”,
се подразбираат сите плочи и ѕидови на моделот кои моментно се видливи.
За типичен пример на ваква примена на приказот на изолиниите ќе го наведеме примерот

на зграда која има типски спратови. Бидејќи, најверојатно сите типски спратови ќе ги
армирате со иста арматура, затоа отстранувањето на видливоста на сите останати плочи и
ѕидови и поставувањето на прекинувачот “Цел модел” во вклучена состојба, на сите
моментно видливи меѓуспратни плочи, изолиниите ќе бидат поставени во исти интервали.
На овој начин, една боја ќе представува ист интервал на влијанија на сите меѓуспратни
плочи. Покрај тоа, лесно ќе заприметите и на која од меѓуспратните плочи се појавуваат
екстремни вредности.
Со поставувањето на прекинувачот “Цел модел” во вклучена состојба,

сите меѓуспратни плочи добија заедничка ознака на изолиниите

570
Глобално - овој прекинувач може да се активира единствено ако предходно во вклучена

состојба е поставен прекинувачот “Цел модел”. Тогаш неговото поставување во вклучена
состојба ќе доведе до промена на содржината на централниот дел на дијалог box-от.
Изглед на дијалог box-от за избор на влијанијата, кои се

проектирани на правецот на една од глобалните оски
Оваа наредба има примена кај плочите кои стојат закосено во просторот, па на овој начин
влијанијата се проектираат на правецот на одбраната глобална оска, но така да припаѓаат
само на косата рамнина на плочата. На овој начин практично се менува локалниот
координатен систем на закосените плочи.
Mx,s – момент чии вектор се поклопува со правецот на проектираната глобална X оска на

косата рамнина на плочата
Nx,s – нормална сила чии вектор се поклопува со правецот на проектираната глобална X
оска на косата рамнина на плочата
Nx,s – трансверзална сила чии вектор се поклопува со правецот на проектираната
глобална X оска на косата рамнина на плочата
Mx,n – момент чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на проектираната
глобална X оска на косата рамнина на плочата
Nx,n – нормална сила чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на
проектираната глобална X оска на косата рамнина на плочата
Tx,n – трансверзална сила чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на
проектираната глобална X оска на косата рамнина на плочата
My,s – момент чии вектор се поклопува со правецот на проектираната глобална Y оска на
Ny,s – нормална сила чии вектор се поклопува со правецот на проектираната глобална Y
Ny,s – трансверзална сила чии вектор се поклопува со правецот на проектираната
глобална Y оска на косата рамнина на плочата
My,n – момент чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на проектираната
глобална Y оска на косата рамнина на плочата
Ny,n – нормална сила чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на
проектираната глобална Y оска на косата рамнина на плочата
Ty,n – трансверзална сила чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на
проектираната глобална Y оска на косата рамнина на плочата
Mz,s – момент чии вектор се поклопува со правецот на проектираната глобална Z оска на
Nz,s – нормална сила чии вектор се поклопува со правецот на проектираната глобална Z
Nz,s – трансверзална сила чии вектор се поклопува со правецот на проектираната
глобална Z оска на косата рамнина на плочата

571
Mz,n – момент чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на проектираната

глобална Z оска на косата рамнина на плочата
Nz,n – нормална сила чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на
проектираната глобална Z оска на косата рамнина на плочата
Tz,n – трансверзална сила чии вектор се поклопува со нормалата на правецот на
проектираната глобална Z оска на косата рамнина на плочата
Зона на потпори
Последниот податок кој може да се зададе во овој дијалог box, се однесува на

параболичното заоблување на моментот на свиткување над потпорите. Имено, со
поставувањето на прекинувачот “Зона на потпори” во вклучена состојба, од програмот
се бара да сите шпицеви на моментот на свиткување во плочата на местото на нејзиното
потпирање, параболично да ги заобли во зависност од зададените димензии на
елементите на кои таа се потпира. Секако дека вака пресметаниот момент на свиткување
ќе има влијание и на интензитетот на сите останати влијанија (напони), чиј интензитет се
добива на основа на вредностите на моментот на свиткување.
На левата слика е прикажан дијаграмот на моментите добиен директно од пресметката со

методот на конечни елементи во кој сите елементи на конструкцијата се моделираат со
без димензионални конечни елементи.
Меѓутоа, бидејќи потпирањето на плочите во стварноста не дејствува само во една точка,

туку по целата ширина на дадениот конструктивен елемент, затоа многу стандарди
дозволуваат параболично заоблување на пресметковно добиените потпорни моменти, на
начин како е тоа покажано на десната слика. На сликата јасно се гледа дека на ова
ублажување на потпорните моменти директно влијае ширината на конструктивниот
елемент на кој се потпира плочата во правецот на протегање на дијаграмот. Имено, колку
е поширок конструктивниот елемент на кој плочата се потпира, тоа со параболичното
заоблување ќе се добие поголемо ублажување на моментите на свиткување.
При параболичното заоблување на влијанијата, на местата каде што плочата се потпира

на прави точкасти и линиски потпори, за податокот на нивната димензија се користи
придружениот параметар во рамките на сетот на нивните нумерички податоци. За
линиските потпори тоа е податокот “d”, а за точкастите потпори, обликот и димензиите
кои му се придружени со помош на командното поле “Пресек”.
Приказ на влијанија
Со активирањето на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе го снема, а на екранот ќе се

појави приказ на избраните влијанија на начин како е тоа и зададено во дијалог box-от.
Со промена на тековниот приказ во прозорот “2Д поглед”, изолиниите ќе се прикажуваат
за сите плочи и ѕидови кои припаѓаат на тековниот склоп (ниво, рамка, помошен поглед
итн.). Секако дека изолиниите ќе бидат заеднички за сите плочи и ѕидови во рамките на
дадениот склоп. Да ја земеме за пример, меѓуспратната плоча со капители. Во овој случај

572
изолиниите ќе бидат така поставени, да представуваат поделба од најголемите до

најмалите вредности на сите плочи кои се наоѓаат во дадениот склоп.
Поле предвидено за испишување на видот на

прикажаните влијанија и неговите екстреми
На статусната линија, во крајното лево поле се испишува името на влијанието за кое се

прикажани изолиниите и информацијата за неговите екстремни вредности. Ако
прекинувачот “Цел модел” бил поставен во исклучена состојба, тогаш прикажаните
екстреми ќе одговараат на моментната содржина во прозорот “2Д поглед”, а ако бил
поставен во вклучена состојба, тогаш прикажаните екстреми ќе имаат секогаш иста
вредност со оглед дека се однесуваат на сите плочи и ѕидови на моделот.
Поле предвидено за приказ на прочитаната вредност на влијанието со маусот
Во крајното десно поле на статусната линија се испишува вредноста на одбраното

влијание на местото кое е одредено со моментната положба на маусот. Наредбата работи
така што со маусот се движи по површинските делови на моделот, при што на статусната
линија во крајното десно поле резервирано за информацијата за авторот на програмот, се
испишува вредноста за активното влијание која одговара на моментната положба на
маусот. Оваа опција е предвидена за брз преглед на резултатите на пресметката кои за
површинските елементи на конструкцијата се представуваат со помош на изолинии.

573
Без разлика на одбраниот тип на изолинии на секоја од прикажаните плочи, програмот ја

означува и положбата на локалните екстреми.
Со симболот на малиот триаголник е означена положбата

на екстремните вредности на овој дел на моделот
Ќе напоменеме дека локалните екстреми се наоѓаат само во првиот и последниот

интервал на поделбата на изолиниите.
Од сите влијанија кои можат да се прикажат во плочите, единствено правците на главните

напони (прекинувачите “,g” и “,d”) не се прикажуваат по пат на изолинии, туку со
помош на стрелки кои јасно го илустрираат правецот на нивното дејствување. Имено, во
средината на секој конечен елемент ќе бидат поставени две ортогонални стрелки во
правец на дејствување на главните напони. На краевите на линиите кои го одредуваат
правецот на дејствување на главниот напон “1”, односно главниот напон “2”, во случај
на затегнување, се јавуваат стрелки свртени кон надвор, а во случај на притисок кон
внатре. Приказот на вкрстувањето на главните напони нема да биде можен, ако наместо
тековниот случај на оптоварување од програмот е барано да ги покажува анвелопите на
екстремните влијанија.
Ќе напоменеме дека влијанијата на трансверзалните сили нема секогаш да го имаат

очекуваниот облик во зоната каде се јавува скок на трансверзалната сила. Ова ќе го
илустрираме на едноставен пример, на издолжена континуална плоча на две полиња која
е оптоварена со вертикално оптоварување.

574
Дијаграм на трансверзалните сили
Долж линијата на средната потпора наместо очекуваната вертикална, добиена е коса

ордината. Причината за ваквиот приказ лежи во самата организација на податоците при
приказот со изолинии. Имено, за да влијанијата во површинските елементи бидат
прикажани по пат на изолинии, неопходно е да во секоја точка на моделот постои само
една вредност на даденото влијание. Од таа причина во секој од јазлите се зема просечна
вредност со вредноста на околните јазли. Тоа кај другите влијанија нема никакви штетни
последици, меѓутоа кај трансверзалните сили доведува до ваква појава. Во секој случај,
погуста мрежа на конечни елементи ќе доведе до поприближен изглед на дијаграмот на
местото на скокот на трансверзалната сила.
8.5.1 Обележување на изолиниите (Легенда)

Веќе порано рековме дека изолиниите се поставуваат така што вкупниот
интервал од максималното до минималното влијание кој се анализира, се дели
на зададен број на еднакви поделби. Со помош на наредбата “Легенда” имате
можност да сами ги подесите, како бројот на изолинии, така и нивните
меѓусебни растојанија. Со изборот на оваа наредба се влегува во стандардната
процедура за селектирање.
<0 сел.> Легенда за влијаније во плоча – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек
/ еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
Сега е потребно да се селектираат една или повеќе плочи чија поделба на изолиниите
сакате да ја едитирате. Бидејќи изолиниите се заеднички на сите плочи и ѕидови на еден
склоп, затоа со селектирање на една плоча автоматски се селектираат и сите останати
плочи кои припаѓаат на тој склоп.
Кликот на десниот тастер на маусот ќе означи крај на процедурата на селектирање и

програмот ќе отвори дијалог box со следниот изглед.

575
Изглед на дијалог box-от за подесување

на вредностите на изолиниите
Во случај да се активира наредбата “Легенда” кога на моделот се прикажани изолиниите

за сите моментно видливи плочи и ѕидови на моделот (во рамките на наредбата “Плоча”,
прекинувачот “Цел модел” е поставен во вклучена состојба), тогаш програмот веднаш ќе
го отвори овој дијалог box без предходната процедура на селектирање на плочите.
Причината лежи во тоа што кај овој режим на работа поставените изолинии имаат
заедничка поделба, па предходното селектирање не е потребно.
Во прикажаната листа се наоѓаат сите вредности на влијанијата за кои се исцртани

изолиниите на цртежот, а во горниот десен агол на дијалог box-от програмот ги испишува
екстремните вредности на даденото влијание на сите селектирани плочи (првата и
последната вредност од листата).
Густината на изолиниите можете да ја дефинирате или со задавање на бројот на поделби

или со задавање на вредностите на еквидистанцата на еднакви растојанија помеѓу
соседните изолинии (овие два податока се задаваат во едит box-овите “Чекор” и “Број
на поделби”). После задавањето на саканите вредности во еден од овие два едит box-a и
притискањето на тастерот “Enter” или “Tab”, програмот автоматски ќе ја преуреди
листата со вредностите според зададениот критериум.
Покрај предходно опишаното автоматско дефинирање на густината и интензитетот на

изолиниите, со програмот е овозможено и поединечно едитирање на сите вредности кои
се наоѓаат во лист box-от.
Со кликот на маусот преку било која вредност на изолинијата во лист box-от, таа станува
маркирана и тогаш е можно од тастатура да и се зададе нова вредност. Бидејќи,
вредностите на изолиниите мораат да бидат во растечки поредок, затоа после секоја
промена програмот автоматски ќе го ажурира и нивниот редослед во листата.
Отклонувањето на некоја од вредностите на изолиниите од листата се обавува така што,

прво со маусот се кликнува преку неа (тој ред во лист box-от станува посебно назначен),
а потоа се активира командното поле “Бриши”. Секако дека бришењето ќе биде
оневозможено ако во листата се наоѓаат само две вредности, кои целиот интервал на
пресметаните влијанија го делат на минималниот број од две поделби.

576
Со активирањето на командното поле “Додади”, во листата може да се уфрли нова

вредност на изолинијата и тоа под активираниот (маркираниот) ред. Додавањето на
новите вредности ќе биде овозможено се додека не се постигне максималниот број од 20
поделби.
Како и во останатите дијалог box-ови, командното поле “Откажи” е предвидено за

одкажување од извршените промени, а командното поле “OK” за потврда на извршената
корекција во листата. Со кликот на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе го снема, а
на цртежот ќе се појават нови изолинии чии интензитети ќе одговараат на зададените
вредности.
Можноста на селектирање на повеќе склопови на моделот има посебно примена кога

сакате да ја унифицирате поделбата на изолиниите на сродните делови на конструкцијата
(типски спрат, ѕидови и.т.н.). Тогаш на сите предходно селектирани склопови, влијанијата
ќе бидат прикажани во истите интервали на изолиниите.
На крајот ќе напоменеме дека поделбата на изолиниите за даденото влијание се памти за

секој склоп на моделот одвоено. Предходно едитираните вредности на изолиниите можите
да ги поништите на целиот модел, единствено со повторениот избор на наредбата “Плоча”
и со задавањето на нов број на поделби.
8.5.2 Влијанија во произволен пресек (Пресек)

За корисниците на кои приказот на влијанијата во површинските елементи по
пат на изолинии не им е доволно јасен и прегледен, развиена е оваа наредба со
помош на која е можно влијанијата да се прикажат по пат на дијаграми за
произволно зададената положба на пресекот.
Во зависност од тоа дали на екранот се исцртани или не изолиниите на некое од

влијанијата, можат да настанат два случаи. Текот на наредбата е секогаш ист, но
разликата е единствено во видот на влијанијата кои се прикажуваат. Имено, ако
изолиниите се присутни на екранот, тогаш и дијаграмот се однесува на тие влијанија при
што зададената линија на пресекот го одредува само местото на нивното дејствување. Во
спротивен случај, кога нема изолинии на екранот, пред задавањето на положбата на
пресекот ќе се отвори дијалог box за избор на влијанијата за кои е потребно да се
исцртаат дијаграми на пресечните сили.
Изглед на дијалог box-от за избор на влијанијата,

кога на екранот не се прикажани изолиниите

577
На располагање се следните влијанија:
Пресечни сили:
 Ms - Момент на свиткување кој дејствува во правецот на зададениот пресек

 Mn - Момент на свиткување кој дејствува во правецот на нормалата на зададената
линија на пресекот
 Mns - Торзионен момент
 Ns - Нормална сила која дејствува во правецот на зададениот пресек
 Nn - Нормална сила која дејствува во правецот на нормалата на зададената линија
на пресекот
 Ts - Трансверзална сила за рамнината чија нормала е вертикална на зададената
линија на пресекот
 Tn - Трансверзална сила за рамнината чија нормала е во правецот на зададениот
пресек
Напони:
 s,g - Напон кој дејствува во правецот на зададениот пресек, (на горната страна на
плочата)
 n,g - Напон кој дејствува во правецот на нормалата на зададената линија на
пресекот (на горната страна на плочата)
 ns,g - Смолкнувачки напон кој дејствува во правец на зададениот пресек (на горната
страна на плочата)
 u,g - Упореден напон (на горната страна на плочата)
 s,d - Напон кој дејствува во правецот на зададениот пресек (на долната страна на
плочата)
 n,d - Напон кој дејствува во правецот на нормалата на зададената линија на пресек
(на долната страна на плочата)
 ns,d - Смолкнувачки напон кој дејствува во правец на зададениот пресек (на долната
страна на плочата
 u,d - Упореден напон (на долната страна на плочата)
Деформации:
 Xp - Поместување во правец на глобалната X оска

 Yp - Поместување во правец на глобалната Y оска
 Zp - Поместување во правец на глобалната Z оска
 Xr - Ротација околу глобалната X оска
 Yr - Ротација околу глобалната Y оска
 Zr - Ротација околу глобалната Z оска
 u1 - Поместување во правец на локалната X оска
 u2 - Поместување во правец на локалната Y оска
 u3 - Поместување во правец на локалната Z оска
 r1 - Ротација околу локалната X оска
 r2 - Ротација околу локалната Y оска
 r3 - Ротација околу локалната Z оска
Бидејќи, со помош на наредбата “Пресек” можат да се анализираат влијанијата и во

површинските потпори, затоа во изборот на влијанијата е предвиден и напонот во
почвата:
 ,почва – Напон во почвата
Функцијата и значењето на прекинувачот “Зона на потпори” е потполно исто како и во

дијалог box-от на наредбата за приказ на влијанијата во плочите, односно со неговото

578
поставување во вклучена состојба, програмот параболично ќе ги заобли сите

пресметковно добиени шпицеви на моментите над потпорите.
После изборот на саканото влијание и активирањето на командното поле “OK”, дијалог

box-от ќе го снема од екранот и понатамошниот тек на наредбата ќе биде ист како и кога
на екранот се прикажани изолиниите на некое од влијанијата. Имено, на командната
линија ќе се појави порака со која од корисникот се бара исцртување на сосема
произволна едно-сегментна линија.
Прва точка (Круг/<крАј>):
После задавањето на положбата на првата точка, на командната линија ќе се појави нова

порака со која ќе се бара избор и на втората точка на линијата на пресекот.
Втора точка (lUk/<крАј>):
Со изборот на соодветните подопции од командната линија, покрај правата линија, можат

да се зададат и лачен и кружен облик на линијата на пресекот. Задавањето на кружен,
односно лачен пресек може да биде од корист при анализата на влијанијата во ротационо
симетричните делови на конструкцијата (сфера, кружна плоча итн.).
Кога положбата на линијата на пресекот е сосема одредена, програмот од командната

линија ќе понуди и можност на задавање на ширината на лентата во однос на зададената
линија на пресекот.
Ширина (Спрег.-сила) <0>:
Сега се нудат повеќе можности, во зависност од тоа каков вид на дијаграм сакате да
добиете долж зададената линија на пресекот.
Дијаграм без задавање на ширината на лентата
Ако сакате обичен дијаграм без интегрирање по зададената ширина на пресекот, со

кликот на десниот тастер на маусот прифатете ја “дифолт” ширината на лентата “0” и на
екранот ќе се појави дијаграмот долж зададената линија на пресекот.
Дијаграм на моментот на свиткување во правец

на зададената линија на пресекот: “Ms”
Ваквиот начин на приказ на дијаграмите е вообичаен за сите видови на влијанија во

површинските делови на конструкцијата.

579
Ист дијаграм ќе добиете и ако од командната линија ја одберете подопцијата “Спрег-

сила”. Изборот на оваа подопција исто така за ширината на лентата ќе ја усвои вредноста
“0”, со тоа што на почетокот на зададената линија на пресекот програмот ќе ги испише и
нумеричките вредности кои ги добил со редукција на влијанијата долж зададената линија
на пресекот на неговото тежиште.
Дијаграм на нормалните сили “Nn” од опцијата “Спрег-сила”
Нормалната сила “N=”, ја представува површината на дијаграмот при што се почитува

позитивниот, односно негативниот знак на влијанието. Во тежиштето на секоја површина
на дијаграмот со ист знак, програмот поставува стрелка чиј интензитет ја представува
површината на тој дел од дијаграмот. Моментот кој го прават вака пресметаните нормални
сили во однос на тежиштето на зададената линија на пресекот, ја представува
пресметаната вредност “M=”.
Ваквиот вид на дијаграми имаат посебна примена кај сеизмичките ѕидови кои се
оптоварени со хоризонтални сили. На овој начин, со повлекување на хоризонтална линија
на пресекот за одбраното влијание “Nn”, можете да го добиете интензитетот вкупната
нормална сила и моментите на свиткување кои ги предизвикуваат хоризонталните сили во
рамнината на ѕидот.
Дијаграми со задавање на ширината на лентата
Ако сакате дијаграмите да се интегрираат по зададената линија на пресекот на одредена

ширина, тогаш или со изборот на точка од цртежот или пак со задавање на нумеричка
вредност од тастатурата одредете ја саканата ширина на лентата. После ова, на
командната линија ќе се појави следната порака.
Вид на дијаграм (Спрег/Површина/<средна Вредност>):
Со изборот на една од понудените подопции од командната линија, сега се нудат нови

можности. Без разлика за која од опциите ќе се одлучите на почетокот на зададената
линија на пресекот, програмот ќе ја испише зададената ширина на лентата “b=” и ќе го
означи одбраниот вид на дијаграм. Ознаката за средна вредност е “Ср”, за Спрег “M” а за
површина “T”
Изборот на подопцијата “средна Вредност” ќе доведе до изнаоѓање на просечна

вредност на влијанијата на зададената ширина на лентата.

580
За влијанието “Ms” зададена е ширината на лентата b=2.0 и

одбрана е подопцијата “средна Вредност”
Секоја ордината на дијаграмот представува средна вредност на одбраното влијание долж

линијата која е вертикална на зададената линија на пресекот, а на должина која одговара
на зададената ширина на лентата. Ваквиот вид на дијаграм има примена кај анализата на
влијанијата на свиткување во плочите. На овој начин, екстремните вредности на
влијанијата се ублажуваат со нивната просечна вредност на зададената ширина.
Со изборот на подопцијата “Спрег” одбраното влијание се интегрира на зададената

ширина, така да добиената вредност во секоја точка на зададената линија на пресекот,
представува момент од спрегот на силите кои се простираат нормално( вертикално) на
зададената линија на пресекот.
За влијанието “Ns”зададена е ширината на лентата која одговара на целата

ширина на ѕидот и е одбрана подопцијата “Спрег”
Ваквиот вид на дијаграми најчесто се користи кај ѕидовите кои се оптоварени со

хоризонтални сили. На овој начин, со повлекување на вертикален пресек за одбраното
влијание “Ns” се добива дијаграм на моментите на свиткување во рамнината на ѕидот,
како и кај соодветниот греден елемент.

581
Добиените ординати на ваквиот дијаграм, практично ја представуваат вредноста “M=”

која би се добила со повлекување на хоризонтален пресек за одбраното влијание “Nn” на
разгледуваното место.
Низа на хоризонтални пресеци за влијанието “Nn” без задавање на ширина

на лентата со користење на подопцијата “Спрег-сила”
Подопцијата “Спрег” има примена и кај ѕидовите со отвори кои се оптоварени со

вертикален товар. Со повлекување на хоризонтален пресек по средната линија на делот
на ѕидот над отворот, на овој начин може да се добие дијаграм кој во целост одговара на
двостраната вклештена надвратна греда.
За влијанието “Ns” зададена е ширината на лентата која одговара на

висината на надвратната греда и одбрана е подопцијата “Спрег”
Со изборот на подопцијата “Површина”, одбраното влијание на зададената ширина се

интегрира така да, добиената вредност во секоја точка од зададената линија на пресекот
представува површина на дијаграмот на силите кои се простираат нормално (вертикално)
на зададената линија на пресекот.

582
За влијанието “Nns” зададена е ширината на лентата која одговара на

целата ширина на ѕидот и одбрана е подопцијата “Површина”
Ваквиот вид на дијаграм најчесто се користи кај ѕидовите кои се оптоварени со

хоризонтални сили. На овој начин, со повлекување на вертикален пресек за одбраното
влијание “Nns” (смолкнувачки сили во рамнината на ѕидот ), се добива дијаграм на
трансверзалните сили како и кај соодветниот греден елемент.
Бидејќи со програмот е овозможено да во еден чекор се исцртаат произволен број на

дијаграми, затоа оваа серија на прашања ќе се појавуваат на командната линија се
додека на пршањето за првата точка на пресекот не одговорите со кликот на десниот
тастер на маусот.
Ако со помош на наредбата “Случаи на оптоварување” е баран приказ на анвелопата на

екстремните влијанија, тогаш долж зададените линии на пресекот ќе се појават два
дијаграми, при што едниот одговара на максимално позитивните, а другиот на максимално
негативните влијанија. Истото важи и за случајот на оптоварување во кој е поставено
подвижно оптоварување.
Со повторен избор на оваа наредба, предходно исцртаните пресеци нема да бидат

отстранети, а со задавањето на нови, можете да го дополните постоечкиот цртеж.
Поставените линии на пресекот ќе бидат достапни за селекција во рамките на сите

наредби од паѓачкото мени “Корекција”. Значи, поставените дијаграми можат да се
бришат, копираат, ротираат итн.
Напомена:
Без разлика на одбраниот вид на влијанија, дијаграмите на пресекот во прозорот “3Д
поглед” секогаш се исцртуваат нормално на рамнината на плочата, односно ѕидот. Значи,
рамнината во која се прикажуваат дијаграмите на пресекот не одговара секогаш на
рамнината во која даденото влијание дејствува.
8.5.3 Влијание во плочи за зададениот ЛКС

Со помош на оваа наредба можете да го дефинирате локалниот координатен
систем на плочата во однос на кој ќе се прикажуваат влијанијата. Со изборот
на наредбата “Влијание во плочи за зададениот ЛКС”, која се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Влијанија”, се влегува во процедурата на
селектирање на плочите.

583
<0 сел.> Задавање на ЛКС за плочи – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /
еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj> / прИказ):
Истовремено програмот за секоја плоча го исцртува симболот кој ја прикажува

моментната ориентација на нејзиниот локален координатен систем.
Со изборот на наредбата “Влијанија во плочи во зададен ЛКС”

на секоја плоча се прикажува симболот на нејзиниот ЛКС
Во било кој момент на работа со оваа наредба, со помош на подопцијата “прИказ” можете
да го изберете влијанието кое ќе се прикажува во плочите. Со нејзино активирање се
отвара дијалог box со следниот изглед:
Дијалог box за избор на влијани во плоча
Изборот на влијанието се прави во делот на дијалог box-от “Тип на влијанија”, со

поставување на соодветниот прекинувач во вклучена состојба. На располагање се:
M1 -
момент на совивање во правец на локалната оска 1
M2 -
момент на совивање во правец на локалната оска 2
M12 -
торзионен момент
T3,1 -
трансверзална сила во правец на локалната оска 3 (делува во рамнината која е
дефинирана со положбата на локалните оски 3 и 1 )
T3,2 - трансверзална сила во правец на локалната оска 3 (делува во рамнината која е
дефинирана со положбата на локалните оски 3 и 2)
N1 - нормална сила во правец на локалната оска 1
N2 - нормална сила во правец на локалната оска 2

584
N12 - смолкнувачка сила во рамнината на плочата
Со помош на check box-от “Цртање на симболи во ЛКС” се определува дали ќе се

цртаат симболите кои ја прикажуваат ориентацијата на ЛКС на плочите.
Останатите параметри имаат исто значење како и кај обичната наредба за прикажување
на влијанијата во плочите, така да овде нема да ги објаснуваме.
Со активирање на командното поле “OK” програмот го затвара дијалог box-от и го

прикажува избраното влијание.
Прикажан е моментот на совивање “M1” во ЛКС на плочите
После селектирањето на плочите на кои им се менува ориентацијата на ЛКС, командната

линија добива нов изглед:
Прва точка на векторот на оска 1 (Агол / Радијално):
Сега е потребно да ја зададете првата точка на векторот кој ќе го определи новиот

правец на локалната оска 1, или да ја изберете некоја од понудените подопции. После
изборот на првата, потребно е да ја зададете и втората точка на векторот на оската 1, со
што нејзината ориентација ќе биде целосно определена.
Втора точка на векторот на оска 1:
Оската 2 на ЛКС ќе има правец кој со правецот на оската 1 зафаќа агол од 90°.
Со помош на подопцијата “Агол”, правецот на локалната оска 1 се дефинира со

внесување на агол од тастатурата која таа во рамнината на моментниот поглед го зафаќа
со хоризонталата.
Агол <0>:
Со помош на подопцијата “Радијално” имате можност да со избор на централна точка, на

селектираните плочи да им зададете радијален ЛКС:
Центар на радијалниот ЛКС:
Без разлика на кој од наведените начини сте го дефинирале ЛКС на селектираните плочи,
програмот избраните влијанија ќе ги прикажува во однос на него.

585
На горната плоча и е променет ЛКС, така да правецот на

оската 1 се поклопува со правецот на подолгата страница
на плочата. На овој начин во дадената плоча се добиени
истите влијанија како и во долната плоча
На крајот уште ќе напоменеме дека со помошта на оваа наредба не можат да се

прикажуваат влијанијата за анвелопските случаеви на оптоварување.
8.5.4 Релативен угиб на плочите

Со избор на наредбата “Релативен угиб на плочи” која се наоѓа во рамките
на паѓачкото мени “Влијанија” ќе се прикажат изолиниите на угибот во
плочите:
Изолинии на вкупниот угиб во плочата, без зададени референтни точки
Истовремено на командната линија се појавува следната порака:
Референтни точки за релативен угиб на плочи – Прва точка ( прИказ / <kрAj> ):
Со избор на подопцијата “прИказ” од командната линија се отвара дијалог box со


586
Дијалог box “Релативен угиб на плочи”
Во овој дијалог box покрај параметрите за задавање на бројот на поделбите и избор на

видот на изолиниите со кои ќе се прикажува угибот се наоѓа и check box-от “Исцртување
на референтни точки”. Неговата состојба определува дали симболите на референтните
точки ќе се прикажуваат на цртежот.
Сега имате можност да ја зададете првата референтна точка за пресметка на релативниот

угиб на плочата. Референтните точки претставуваат непоместливи точки на
конструкцијата, а тоа се најчесто точки на местата на столбовите или ѕидовите.
Корисникот може за референтни точки да избере било кои точки од тековниот 2Д поглед,
кои се наоѓаат во јазлите на мрежата на конечни елементи користејки го OSNAP
kритериумот. Зададените точки се однесуваат на пресметката на релативниот угиб во сите
плочи на тековниот 2Д приказ. После задавањето на првата референтна точка командната
Референтни точки за релативен угиб на плочи – Втора точка ( прИказ / <kрAj> ):
Во овој момент наредбата може да се заврши со активирање на десниот тастер на

глувчето или со избор на подопцијата “kрAj” од командната линија. Тогаш во плочата ќе
биде прикажан релативниот угиб пресметан во однос на зададената прва референтна
точка. Угибот во неа ќе биде нула, а угибите во сите останати точки на плочата ќе се
намалат за деформацијата која постоела на местото на референтната точка, пред истата
да ја назначиме за непоместлива.
Приказ на релативниот угиб во плочите “wr” после поставувањето

на референтната точка

587
Бидејќи со програмот е овозможено задавање на максимално три референтни точки,

наредбата можете да ја продолжите со внесување на втора точка, после што командната
Референтни точки за релативен угиб на плочи – Tрета точка ( прИказ / <kрAj> ):
И после внесувањето на втората референтна точка наредбата може да заврши или да се

зададе третата точка, после што наредбата автоматски завршува. Со оглед дека овие три
точки дефинираат рамнина, јасно е дека тие не можат да се наоѓаат на една оска, па
програмот оневозможува внесување на трета точка која е колинеарна со првите две.
Приказ на релативниот угиб на плочите “wr”, после поставувањето

на три референтни точки
За полесно разбирање на поимот релативен угиб ќе ги илустрираме резултатите на

едноставен пример на една танка плоча потпрена на два столба. Плочата е оптоварена со
сопствената тежина и две концентрирани сили во столбовите P1 и P2.
P2
P1
B
C2
C1 T1
T2
A
X
Да претпоставиме дека вкупниот угиб во плочата е означен со “A” и дека тој претставува
реална деформација при што се деформираат и столбовите. Доколку сакаме да го
занемариме скратувањето на столбовите (C1 и C2), потребно е референтните точки да ги
поставиме на местото на тие столбови (точки T1 и T2) и на тој начин тие ќе бидат
прогласени за неподвижни точки. Релативниот угиб во тие референтни точки ќе биде
нула. Во сите други точки релативниот угиб ќе се добива така што врз основа на
поместувањето на референтните точки (C1 и C2) ќе се направи рамнина која ќе содржи
оска која минува низ точките T1 и T2. Формулата по која се пресметува релативниот угиб
во средина на плочата е дадена со:

588
X= A – B
“X” – релативен угиб на плочата добиен после поставувањето на референтни

точки на местата на столбовите, со што е занемарена нивната деформација
“A” – вкупна деформација на плочата пред поставување на референтните точки
“B” – делот на деформацијата во рамнината која ја содржи правата повлечена низ

референтните точки на столбовите T1 и T2
“C1” и “C2” – деформации на столбовите
Aналогно на угибот кој се пресметува во средината на плочата, се добива и угибот во сите

останати точки на плочата.
Со повторен избор на наредбата “Релативен угиб на плочи”, доколку предходно се

зададени референтните точки, командната линија добива нов изглед:
Референтни точки за релативен угиб на плочи – Прва точка (прИказ / Бришење /

<kрAj>):
Со избор на подопцијата “Бришење” од командната линија се отстрануваат сите

предходно зададени референтни точки, после што одново се прикажува реалниот угиб на
плочата.
На крај да напоменеме дека за анвелопските случаеви на оптоварување не може да се

прикажува релативниот угиб на плочите.
8.5.5 Дополнително котирање на влијанијата во

површинските ентитети
Со избор на наредбата “Дополнително котирање на влијанија во
површински ентитети” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени
“Вредности” се влегува во процедурата за задавање на дополнителни точки во
кои ќе се котираат влијанијата во површинските ентитети:
Положба на дополнителната кота (Бришење / <kрAj>):
За дополнителни коти корисникот може да избере било који точки на површинскиот

ентитет од тековниот 2Д поглед кои се наоѓаат во јазлите на мрежата на конечни
елементи. После задавањето на сите дополнителни точки во кои е потребно да се изврши
котирање, од командната линија може да се излезе со десен клик на глувчето или со
активирање на подопцијата “крАј” од командната линија. Ако после тоа ја повикате
командата за прикажување на влијанијата во површинските ентитети, во сите избрани
точки ќе се изврши дополнително котирање на влијанијата така да освен екстремните
вредности на влијанијата ќе бидат прикажани и сите дополнителни коти. Секоја точка
која е избрана за дополнително котирање програмот ја представува со истиот симбол со
кој се обележуваат и локалните екстреми во површинските ентитети.

589
Влијанијата во плочите се дополнително котирани во сите зададени точки
Ќе напоменеме дека е можно прво да се прикажат влијанијата во површинските ентитети,

а после тоа да се активира наредбата “Дополнително котирање на влијанија во
површински ентитети” и изберат точките за дополнително котирање.
Со избор на подопцијата “Бришење” од командната линија се влегува во процедурата за

селектирање на дополнителните коти кои корисникот сака да ги избрише, а командната
<0 сел.> Бришење на дополнителни коти - Селектирање (Се / Прозорец / пOлигон /

<kрAj>):
Со активирање на подопцијата “kрAj” од командната линија или со кликот на десниот

тастер на глувчето сите селектирани дополнителни коти ќе бидат избришани од екранот,
а програмот ќе се врати на основниот изглед на командната линија во оваа наредба.
8.6 Влијанија во гредите

Со изборот на наредбата “Греда”, можат да се добијат дијаграмите на
пресечните сили во гредите. Секако дека изборот на оваа наредба ќе биде
оневозможен за моделите кои во себе не содржат ни една греда.
После активирањето на наредбата, на цртежот сите краеви на гредите ќе бидат

нумерирани со соодветни броеви на јазлите од мрежата на конечни елементи, а на
покажувачот ќе се појави малиот квадрат за селектирање.

590
Нумерирањето на гредите со соодветните броеви на јазлите

од мрежата на конечни елементи (диспозиција на гредите)
Сега имате две можности. Или да барате едновремен приказ на повеќе дијаграми за
селектираната греда (поединечни дијаграми) или пак да барате да за сите греди се
прикажат дијаграмите на одбраното влијание (дијаграми по сите греди).
8.6.1 Поединечни дијаграми

Нумерирањето на почетокот и крајот на секоја од прикажаните греди, се врши
поради идентификација на гредите на цртежот и на нивните соодветни поединечни
дијаграми. Имено, секој од прикажаните поединечни дијаграми, го носи и податокот за
почетниот и крајниот јазол на гредата за која е исцртан. Ова нумерирање е многу корисно
при формирањето на графичката проектна документација, за точно да се знае на која
греда се однесуваат исцртаните дијаграми. Со приложување во проектот и диспозицијата
на гредите со обележани јазли на нивните краеви, точно ќе биде одредена нивната
положба на моделот. За креирањето на проектната документација повеќе ќе биде збор во
заглавието “8.21”.
После активирањето на наредбата “Греда”, програмот на командната линија ја испишува

пораката со која се очекува избор на една или повеќе греди, за кои се очекува приказ на
подинечните дијаграми.
<0 сел.> Избор на греди – Селектирање (Сет/сокривање на Влијание/Пресек/<крАј>):
Селектирањето на повеќе греди е можно само во случај кога се тие меѓусебно поврзани.
Значи, после селектирањето на првата греда, следната греда која можете да ја
селектирате мора да биде поврзана со неа. Покрај поединечниот избор на една по една
греда, на командната линија ќе се појави и подопцијата “Колинеарни”. Со нејзиниот
избор, автоматски ќе бидат одбрани сите греди кои се колинеарни со првоселектираната.
Кога сте ги селектирале сите греди за кои сакате приказ на дијаграмите, потребно е со
десниот клик на маусот да означите крај на процедурата на селектирање, после што, под
услов да се гредите правилно селектирани на екранот ќе се појави дијалог box со

591
Во врвот на дијалог box-от се испишуваат ознаките на гредите

кои се селектирани за поединечен приказ на дијаграмите
Со изборот на командното поле “Сет” се отвара дијалог box за избор на влијанието за кое
се сака исцртување на дијаграмот.
Изглед на дијалог box-от за избор на влијанието за кое

е потребно едновремено да се прикажат поединечните дијаграми
Во левиот дел на дијалог box-от, со поставување на соодветни check box-oви во вклучена

состојба, се врши избор кои се дијаграми ќе бидат истовремено прикажани во дијалог
box-от.
Исцртување на дијаграмите може да се бара за следните влијанија:
Пресечни сили:
 N1 - нормална сила во правец на локалната оска “1” на гредата

 T2 - трансверзална сила во правец на локалната оска “2” на гредата
 T3 - трансверзална сила во правец на локалната оска “3” на гредата
 M1 - торзионен момент околу локалната оска “1” на гредата
 M2 - момент на свиткување околу локалната оска “2” на гредата
 M3 - момент на свиткување околу локалната оска “3” на гредата

592
Деформации:
 u1 - поместување во правец на локалната оска “1” на гредата

 r1 - ротација околу локалната оска “1” на гредата
 Xp - поместување во правец на глобалната X оска
 Yp - поместување во правец на глобалната Y оска
 Zp - поместување во правец на глобалната Z оска
 Xr - ротација околу глобалната X оска
 Yr - ротација околу глобалната Y оска
 Zr - ротација околу глобалната Z оска
Напони:
 ,max - максимален нормален напон во пресекот. Напонот се пресметува во сите точки

на попречниот пресек и како резултат се усвојува најголемата добиена
вредност.
 ,min - минимален нормален напон во пресекот. Напонот се пресметува во сите точки
на попречниот пресек и како резултат се усвојува најмалата добиена вредност.
 ,0 - напон од нормалните сили во пресекот. Бидејќи, поедините сеизмички прописи
го ограничуваат максималното аксијално напрегање на сеизмичките столбови
од вертикалниот товар, затоа овој податок може да биде од корист.
 ,2 - напон на смолкнување во правец на локалната оска 2.
 ,3 - напон на смолкнување во правец на локалната оска 3.
 ,23 - средна квадратна вредност на смолкнувачките напони.
При пресметката на напонот, применети се следните формули:
,max/min = N1/A1  M2/W2  M3/W3
,0 = N1/A1
,2 = T2/A2
,3 = T3/A3
,23 = (,22 + ,32)1/2
Според усвоената конвенција, пресечните сили се позитивни ако нивните вектори

дејствуваат во правец на позитивните насоки на локалните координатни оски на секоја од
гредите, а деформациите се позитивни ако нивните вектори на поместување и ротација
дејствуваат во правецот на позитивните насоки на локалните, односно на глобалните
координатни оски.
Ако со помош на наредбата “Случаи на оптоварување” наместо тековниот случај на

оптоварување е баран приказ на анвелопите на екстремните влијанија, тогаш во овој
дијалог box ќе може да се одбере и влијанието за кое треба да се конструираат
анвелопите. Значи, за одбраното влијание во делот “Анвелопа”, ќе бидат конструирани
анвелопите на екстремните вредности, а за останатите дијаграми соодветните вредности.
Истото важи и за случајот на оптоварување во рамките на кое е дефинирано подвижно
Бидејќи за едновремен приказ може да се одбере произволен број на дијаграми, затоа со

помош на “Автоматски определен” се одредува нивната меѓусебна положба. Ако овој

593
check box е поставен во вклучена состојба, тогаш програмот сам ќе ја распореди

положбата на дијаграмите, така да просторот во прозорот за приказ на поединечните
дијаграми биде што пооптимално пополнет. Меѓутоа, во случај да сакате да ги печатите
овие дијаграми, така програмски одредената положба на дијаграмите не може секогаш да
Ви одговара. Во тие случаи, поставете го прекинувачот “Автоматски определен” во
исклучена состојба, после што едит box “Број на колони” ќе биде достапен за внесување
на податоци. Како влезен податок зададете во колку редови одбраните дијаграми ќе
бидат прикажани во дијалог box-от. Значи, ако сте одбрале за приказ да речеме 5
дијаграми и сакате тие да бидат сместени во една колона, тогаш е потребно за бројот на
редови да го зададете бројот 5.
После активирањето на командното поле “OK”, на екранот истовремено ќе се појават сите

одбрани дијаграми.
Сите дијаграми имаат обележани и искотирани екстремни

вредности како и ознака на видот на влијанието за кое се однесуваат.
Со поставувањето на check box-от “Вертикално” во вклучена состојба, наместо

хоризонталната ориентација на дијаграмите, можете да барате нивна вертикална
положба.
Вертикална ориентација на поединечните дијаграми

594
Ваквиот начин на приказ е корисен, кога за приказ на поединечните дијаграми се

селектираат столбови.
Со помош на check box-от “Обратно” може да се промени насоката на цртање на

дијаграмот, односно редоследот на почетоците и краевите на селектираните греди.
Променет редослед на почетоците и краевите на селектираните греди
Може да се случи да прикажаните дијаграми не се доволно јасни за печатење. На пример

кога се преклопуваат испишаните нумерички вредности на соседните дијаграми или се
прикажуваат влијанијата во долги греди, па се делува многу збиено. За да се избегнат
вакви случаеви овозможено е подесување на растојанието помеѓу дијаграмите, како и
големината на самите дијаграми.
За да било кој вид на подесување воопшто биде можно, неопходно е да со кликот на

маусот преку површината предвидена за приказ на дијаграмот се постави фокус. После
тоа на статусната линија, која е поставена крај долната ивица на дијалог box-от се
испишува краток опис на можните подесувања.

595
После поставувањето на фокусот, на статусната линија се

прикажува описот на можните подесувања
Подесување на растојанието помеѓу дијаграмите се прави од тастатурата со помош на

стрелки:
 - Со помош на стрелката која е насочена на горе се зголемува вертикалното

растојание помеѓу дијаграмите
 - Со помош на стрелката која е насочена на доле се смалува вертикалното растојание

помеѓу дијаграмите
 - Со помош на стрелката која е насочена на десно се зголемува хоризонталното

 - Со помош на стрелката која е насочена на лево се смалува хоризонталното

Пред подесување доаѓа до преклопување Зголемено е вертикалното растојание за да

на нумеричките вредности се избегне преклопувањето на нумеричките
вредности
Подесување на големината на дијаграмот се прави од тастатура, со истовремен притисок

на тастерот “Ctrl” и соодветната стрелка:

596
“Ctrl”+  - Се зголемува вертикалната димензија на сите дијаграми
“Ctrl”+  - Се смалува вертикалната димензија на сите дијаграми
“Ctrl”+  - Се зголемува хоризонталната димензија на сите дијаграми
“Ctrl”+  - Се смалува хоризонталната димензија на сите дијаграми
Дијаграмот пред подесување на големината Зголемена е хоризонталната димензија на

дијаграмот
Со притисок на тастерот “Home” се поништуваат сите зададени промени, а растојанието и

големината на дијаграмот се враќаат во дефаулт состојба.
Во случај на селектирање на греди со спрегнат попречен пресек, достапна ќе боде и

затворената листа за избор на поединечните делови на спрегнатиот попречен пресек, која
се наоѓа во долниот дел на дијалог box-от.
Затворена листа за избор на поединечните делови

на спрегнатиот попречен пресек
Со изборот на еден од понудените пресеци од листата, на екранот наместо влијанијата за

целиот пресек, ќе се појават дијаграмите на припаѓачките влијанија на одбраниот дел од
спрегнатиот пресек.

597
Дијаграми на влијанијата кои припаѓаат на челичниот профил “I 260”,

во рамките на дефинираниот спрегнат попречен пресек
Ќе напоменеме дека моментите на свиткување во поединечните пресеци ќе имаат пилест

облик, поради скоковитата промена на нормалната сила во нив. Скокот на нормалната
сила се појавува на местата на поврзаноста на поединечните делови на спрегнатиот
пресек и зависи од зададениот параметар на поделбата на гредите надвор од плочите
(види заглавие “4.6”). Причина за скокот на нормалните сили е ексцентричната положба
на поединечните делови на спрегнатиот пресек во однос на поставената системска оска
на гредата.
Печатењето на поединечните дијаграми за селектираната греда е обезбедено со помош на

командните полиња кои се наоѓаат во долниот, десен агол на дијалог box-от.
Командни полиња за печатење на поединечните дијаграми
За начинот на креирање на проектната документација ќе биде повеќе кажано во

Со активирањето на командното поле “OK”, дијалог box-от за приказ на поединечните

дијаграми ќе биде затворен, а на екранот одново ќе биде прикажана диспозицијата на
гредите. Програмот одново ќе очекува да селектирате некои други греди за приказ на

598
нивните поединечни дијаграми или да барате од програмот едновремен приказ на

дијаграмите за сите греди на моделот.
8.6.2 Дијаграми по сите греди

Со изборот на подопцијата “Сет” која постојано ја има на командната линија,
се отвара дијалог box за избор на дијаграмите по сите греди.
Изглед на дијалог box-от за избор на дијаграмите по сите греди
Овој дијалог box е скоро идентичен на дијалогот кој се отвара со изборот на командното
поле “Сет” во рамките на дијалог box-от за приказ на поединечните дијаграми.
Единствената разлика е во тоа што сега прекинувачите во левиот дел на дијалог box-от не
работат како check box-еви, туку како радио button-и, односно не може да биде одбран
едновремен приказ на дијаграмите за повеќе влијанија, туку само за едно.
Исто така, во овој дијалог box покрај сите предходно опишани влијанија се појавуваат и
прекинувачите “N,sr”, “M2Д” и “T2Д” кои го имаат следното значење.
N,sr - Со поставувањето на овој прекинувач во вклучена состојба, од програмот наместо

приказот на дијаграмите за нормалните сили “N1” се бара да на средината од
секоја греда ја испише средната вредност на нормалната сила која се јавува во
неа. Ваквиот начин на приказ е мошне корисен кога сакаме приказ на нормалните
сили во решеткастите конструкции.
M2Д - со поставувањето на овој прекинувач во вклучена состојба, од програмот се бара

да го прикаже дијаграмот на моментите на свиткување во рамнината на тековниот
2Д приказ. Имено, програмот моментите на свиткување кои се пресметани во
однос на локалниот координатен систем на секоја од гредите (M2 и M3) ќе ги
проектира на рамнината на свиткување која одговара на моментната рамнина на
приказот во прозорот “2Д поглед”.
T2Д - со поставувањето на овој прекинувач во вклучена состојба, од програмот се бара

да го прикаже дијаграмот на трансверзалните сили во рамнината на тековниот 2Д
приказ. Имено, програмот трансверзалните сили кои се пресметани во однос на
локалниот координатен систем на секоја од гредите (T2 и T3), ќе ги проектира на
рамнината која одговара на моменталната рамнина на приказот во прозорот“2Д
поглед”.
Со изборот на саканото влијание и активирањето на командното поле “OK” на сите греди

едновремено ќе се појават дијаграмите на одбраното влијание.

599
Едновремен приказ на дијаграмот на “M3” на сите греди
Во случај да на моделот се наоѓаат голем број на греди, дијаграмите можат да бидат

пренатрупани и со самото тоа непрегледни. Со изборот на подопцијата “Сокривање на
влијанија”, која е присутна на командната линија, можете од програмот да барате да на
поедини греди не ги покажува дијаграмите. Со изборот на оваа подопција се влегува во
стандардната процедура на селектирање (види заглавие “2.8”).
<0 сел.> Сокривање на влијанија – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

На сите селектирани греди, програмот веднаш ќе им ги укине дијаграмите и ќе биде во

процедурата на селектирање, се додека со кликот на десниот тастер на маусот не се
вратите на основниот облик на командната линија во рамките на оваа наредба.
Со помош на опцијата скривање на влијанија, на екранот останаа

само дијаграмите во темелните греди
Секако дека со процедурата на деселектирање во составот на цртежот можат да се вратат

сите предходно сокриени дијаграми. Ќе напоменеме дека оваа опција работи сосема
независно од опцијата сокривање на елементите на конструкцијата (види заглавие
“2.10.2”). Имено, сокриените елементите на конструкцијата воопшто нема да бидат ни
видливи на цртежот, па со самото тоа на нив дијаграмите нема ни да се исцртуваат.

600
8.6.3 Дијаграми во попречниот пресек

Покрај приказот на поединечните дијаграми и можноста за цртање на
дијаграми по сите греди, со програмот е овозможено и цртање на распоредот на напоните
во рамнината на одбраниот попречен пресек. Во оваа процедура се влегува со изборот на
подопцијата “Пресек” која постојано е присутна на командната линија. Со нејзиниот
избор, програмот од командната линија прво ќе бара да ја селектирате гредата за која Ве
интересира распоредот на напоните.
<0 сел.> Греда на која се бара пресек – Селектирање (<крАј>):
Ќе напоменеме дека, во процедурата на селектирање достапни ќе бидат само гредите за

кои е дефиниран обликот на попречниот пресек. За гредите кои се дефинирани како
“Произволни”, селекцијата ќе биде оневозможена.
После изборот на саканата греда, програмот од командната линија ќе бара да одредите

точка која и припаѓа на предходно селектираната греда и која ќе го одреди местото на
попречниот пресек.
Точка на греда:
Изборот на точката на селектираната греда ќе доведе до отварање на дијалог box-от, со

приказ на распределбата на напоните во дадениот пресек.
Дијалог box за приказ на распределбата на напоните во

одбраниот попречен пресек на гредата
Во средниот дел на дијалог box-от, програмот го исцртува дијаграмот на распределбата на

напоните во однос на зададената линија на пресекот. На цртежот на попречниот пресек,
локалните оски на гредата се означени со црна боја, додека положбата на пресекот во
однос на кој се црта дијаграмот на напоните е означен со црвена боја. По дифолтот
положбата на пресекот одговара на положбата на локалните оски. Транслаторното
поместување на положбата на пресекот се врши со задавање на саканата вредност во
еден од едит box-евите: “Користи ја поместената оска 3” и “Користи ја поместената
оска 2”.

601
Зададена е поместената положба на пресекот

во однос на локалната оска 3
Овие два едит box-еви работат како прекинувачи, па со кликот на маусот преку нив
можете од екранот да го исклучите приказот на еден од прикажаните дијаграми.
Баран е приказ само на дијаграмот во однос на локалната оска 3
Со доведувањето на маусот во положба да покажува на внатрешноста на попречниот

пресек, програмот во дното на дијалог box-от ја испишува информацијата како за
моменталната вредност на напонот во дадената точка, така и нејзината оддалеченост во
однос на локалните оски на гредата.

602
Информација за моментната оддалеченост на маусот од локалните оски,

и за интензитетот на напонот во дадената точка
Информацијата за оддалеченоста на маусот од локалните оски, ќе биде од голема помош

за одредување на вредноста која е потребно да се зададе во едит box-евите за
транслаторното поместување на пресекот. На овој начин, без предходно паметење на
димензиите на пресекот можете лесно да ја одберете саканата положба на пресекот.
Ако моделот се состои од повеќе фази на градење, програмот за сите облици на

селектираниот попречен пресек во нив, ќе ја исцрта распределбата на дијаграмите на
напоните.
Дијаграм на напоните во попречниот пресек на гредата,

низ сите дефинирани фази на градење
Во тој случај, ќе биде достапен и check box-от “Сите фази”, со чие поставување во
исклучена состојба можете од програмот да барате приказ на распределбите на напоните
само за поставената тековна фаза на градење.

603
Приказ на дијаграмот на напонот само

за тековната фаза на градење
Во случај на едновремен приказ на дијаграмите за сите дефинирани фази на градење,

достапен ќе биде и едит box-от “Број на колони”, кој го регулира начинот на
распоредување на попречните пресеци во дијалог box-от. Овој податок има сосема исто
значење како и кај поединечниот приказ на дијаграмите во гредите (види заглавие
“8.6.1”).
Печатењето на распределбите на напоните во попречниот пресек овозможено е со помош

на командните полиња кои се наоѓаат во долниот десен агол на дијалог box-от.
Командни полиња за печатење на дијаграмите

во селектираниот попречен пресек
За начинот на креирање на проектната документација ќе биде повеќе кажано во


604
8.6.4 Приказ на влијанијата во гредите по пат на

изолинии (Легенда)
Ако по завршувањето на наредбата “Греда”, на екранот останале прикажани
дијаграмите на пресечните сили во гредите, за активирање ќе биде достапна и командата
“Легенда”. Со нејзино активирање на командната линија ќе се појави следната порака:
<0 сел.> Легенда за греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Сега од корисникот се очекува да ги селектира сите греди, за кои сака приказ на

влијанијата по пат на изолинии. После селектирањето на првата греда, на командната
линија ќе биде додадена нова подопција “Легенда”.
<1 сел.> Легенда за греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj> / <Легенда>):
Кога сте ја завршиле процедурата на селектирање, кликот на десниот тастер на маусот ќе

означи избор на подразбираната подопција “Легенда”, после што ќе се отвори дијалог
Изглед на дијалог box-от за подесување на вредностите на

изолиниите во гредните елементи на конструкцијата
Овој дијалог box скоро во целост одговара на дијалог box-от за едитирање на изолиниите
во површинските елементи на конструкцијата. Во горниот десен агол на дијалог box-от,
програмот ги испишува екстремните вредности на даденото влијание на сите селектирани
греди (првата и последната вредност од листата). Единствената разлика е во тоа што е
додаден делот “Анвелопа” кој ќе биде активен само во случај да за тековен случај е
поставена анвелопа или пак кога во рамките на тековниот случај на оптоварување е
зададено подвижно оптоварување. Бидејќи, на цртежот по пат на изолинии не можат
едновремено да се прикажуваат анвелопите и за максимално позитивните и за
максимално негативните влијанија, затоа со изборот на еден од прекинувачите: “Max +”
и “Max -” се дефинира за која вредност ќе бидат исцртани изолиниите.

605
Во овој дијалог box додадено е и командното поле “Сет , со чие активирање се отвара
дијалог box за избор на влијанието во гредите.
Изглед на дијалог box-от за избор на влијанието за кое е

потребно да се постават изолинии во гредите
После изборот на саканото влијание и активирањето на командното поле “OK”, во

основниот дијалог box за едитирање на вредностите на изолиниите во гредите, програмот
ќе постави листа на можните вредности на одбраното влијание, за сите предходно
селектирани греди.
Листа на можни вредности на изолиниите

за ново поставеното влијание “N1”
После изборот на саканото влијание и подесувањето на бројот на поделбите и

вредностите на изолиниите, со активирање на командното поле OK”, овој дијалог box ќе
биде затворен, а на цртежот сите предходно селектирани греди ќе бидат обоени со
соодветни бои, при што секоја од поставените бои ќе го одреди интервалот на одбраното
влијание.

606
Изолиниите се поставени само на предходно селектираните покривни греди
Во горниот десен агол на прозорот“2Д поглед” секогаш се поставува и табела која за

секоја од поставените бои на изолиниите покажува на опсегот на вредностите.
Програмот и понатаму ќе биде во процедурата на селектирање на нови греди, при што и

понатаму остануваат селектирани сите предходно одбрани греди. Значи, во случај да
сакате да селектирате нова група на греди, прво морате да ги деселектирате порано
одбраните греди. Ваквиот начин на обработка на резултатите во гредите ќе биде достапен
се додека од командната линија не ја изберете подопцијата “крАј”. Со нејзиниот избор
обоените греди ќе ги заменат дијаграмите кои беа прикажани на екранот непосредно пред
активирањето на наредбата “Легенда”.
Ваквата обработка на резултатите во гредите има повеќекратна примена и најчесто се

користи за откривање на екстремните вредности на поедините влијанија на целиот модел.
Со користењето на можноста на групирање на истородните елементи на конструкцијата во
целини (види заглавие “2.10.2”) и селектирањето на сите тие гредни елементи, оваа
наредба станува посебно ефикасна. Лесно може да се добие информација за моментите на
свиткување кои ја надминуваат некоја поставена вредност, да речеме во меѓуспратните
греди во моделот, положбата на екстремните нормални сили на притисокот во сите
столбови, положбата на притиснатите и затегнатите стапови во решеткастите конструкции
итн.
Програмот ги маркира сите столбови на моделот во кои се

јавува нормална сила на притисокот поголема од 50 kN

607
8.6.5 Дополнително котирање на влијанијата во

линиските ентитети
Со избор на наредбата “Дополнително котирање на влијанија во линиски
ентитети” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Вредности” се влегува
во процедура за селектирање на линиските ентитети во кои дополнително ќе
се котираат дијаграми на влијанијата.
<0 сел.> Линиски ентитет кој се котира додатно - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон
/ пРесек / еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <крAj>):
Сега од корисникот се очекува прво да ги селектира сите линиски ентитети чии влијанија
сака дополнително да ги котира, а потоа и сите точки во кои сака да се изврши
котирањето при што командната линија добива нов изглед:
Положба на дополнителната кота (Бришење на сите / Рамномерно / <kрAj>):
За дополнителни точки можно е да се изберат било кои точки кои припаѓаат на

селектираните ентитети. Доколку имате потреба да дијаграмите ги котирате во точки кои
се наоѓаат на одредена оддалеченост една од друга доволно е да од командната линија ја
изберете подопцијата “Рамномерно” после што командната линија добива нов изглед.
Растојание <1>:
Од корисникот се бара задавање на растојанието на кое ќе се наоѓаат дополнителните

коти изразено во метри, а помеѓу аглести загради е испишана неговата тековна вредност.
После задавањето на сите дополнителни точки во кои корисникот сака да ги искотира

влијанијата, од командната линија може да се излезе на десниот клик на глувчето или со
активирање на подопцијата “kрAj” од командната линија. Ako после тоа ја повикате
командата за приказ на влијанијата во линиските ентитети, дијаграмите на влијанијата ќе
бидат дополнително искотирани во сите зададени точки.
Дијаграми на влијанија во гредите без Дијаграми на влијанија во гредите со

задавање на дополнителни коти рамномерно зададени дополнителни коти
Потребно е да се напомене дека дополнителните коти може да се внесат и на тој начин

што прво ќе се прикажат влијанијата во некој од линиските ентитети, а после тоа се
активира наредбата “Дополнително котирање на влијанија во линиски ентитети” и се
избираат саканите точки за котирање.
Со избор на подопцијата “Бришење на сите” од селектираните линиски ентитети се

отстрануваат сите предходно зададени дополнителни коти.

608
8.6.6 Релативен угиб на греда

Програмот овозможува прикажување на релативниот угиб на гредата со избор
на референтни точки кои корисникот ги задава сам, а кои представуваат неподвижни
точки на гредата. На тој начин вкупниот реален угиб на гредата пред поставувањето на
референтните точки ќе се намали за делот на деформацијата во рамнината која ја содржи
правата повлечена низ референтните точки.
Апсолутен угиб на гредата Релативен угиб на гредата
Со изборот на наредбата “Релативен угиб на греда”, која се наоѓа во

рамките на паѓачкото мени “Влијанија”, командната линија го добива следниот
облик:
Релативен угиб на греда – Селектирање (Се / Прозорец / пOлигон / пРесек / eКстрас /

Групи на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj> / Сет):
Од корисникот се очекува да ги селектира сите греди за кои сака да го прикаже

релативниот угиб, а после тоа командната линија добива нов облик:
Референтна точка за релативен угиб на греди – Прва точка ( <kрAj> ):
Сега имате можност да ја зададете првата референтна точка за пресметка на релативниот

угиб на гредата. Референтни точки претставуваат неподвижни точки на конструкцијата, а
тоа најчесто се точки на места на столбови или ѕидови. Корисникот може за референтни
точки да избере било кои точки од тековниот 2Д поглед кои се наоѓаат во јазлите на
мрежата на конечни елементи користејќи го ОСНАП критериумот. Зададените точки се
однесуваат на пресметката на релативниот угиб во сите селектирани греди. После
задавањето на првата референтна точка командната линија добива нов изглед:
Референтна точка за релативен угиб на греди – Втора точка ( <kрAj> ):
Во овој момент наредбата може да се заврши со активирање на десниот тастер на

глувчето или со избор на подопцијата “kрAj” од командната линија. Тогаш во гредите ќе
биде прикажан релативниот угиб пресметан во однос на зададената прва референтна
точка. Угибот во неа ќе биде нула, а угибот во останатите точки на гредите ќе се намали
за деформацијата која постоела на местото на референтната точка пред да ја прогласиме
за неподвижна.
Со оглед дека со програмот е овозможено задавање на максимално три референтни точки,

наредбата можете да ја продолжите со внесување на втората референтна точка после што
командната линија добива нов изглед:
Референтна точка за релативен угиб на плоча – Tрета точка (<kрAj> ):

609
И после внесувањето на втората референтна точка наредбата може или да заврши или да
се зададе трета точка после што на цртежот ќе се прикаже дијаграм на релативниот угиб
на гредите. Со оглед на тоа дека овие три точки дефинираат рамнина, јасно е дека тие не
можат да се наоѓаат на една оска така да програмот оневозможува внсување на трета
точка која е колинеарна со првите две. Исто така не е дозволено задавање на нормални
рамнини.
Прикажување на релативен угиб во гредите “у,рел.” после

поставувањето на две референтни точки
Со избор на подопцијата “Сет” од командната линија се отвара дијалог со следниот

изглед:
Дијалог “Релативен угиб на греди - Боја”
Со оглед дека во командата не се селектира само една греда туку повеќе на кои потоа им
се задаваат неподвижни точки за пресметка на релативниот угиб, сите тие припаѓаат на
една група на греди. Секоја група има своја боја со која ќе се прикажуваат референтните
точки на цртежот. Во табелата на дијалогот се прикажани сите дефинирани групи на
греди и нивните бои.
“N°” Колона со редни броеви на групите на греди. Состојбата на check box-от

во последната колона во табелата одредува дали на цртежот за таа група
греди ќе се прикажува релативниот угиб или не. Доколку check box-от е
вклучен на цртежот ќе се прикажува релативниот угиб.

610
“Ekран” Колона во која за секоја од групите греди е поставена боја со која ќе

бидат обоени референтните точки на таа група на цртежот. Боите
програмот ги генерира сам по критериум да тие за секоја од групите бидат
различни, но овозможено е и да за секоја група сами ја одберете бојата
по желба.
Со кликот на глувчето преку стрелката од десна страна на “колор box”-от

се отвара дијалог за избор на произволна боја
“Хартија” Колона во која за секоја од групата греди е поставена боја со која

референтните точки на таа група ќе бидат обоени на цртежот во
извештајот. Боите програмот сам ги генерира така да на сите групи ќе им
бидат придружени различни нијанси на сива боја, но овозможено е и да
за секоја од групите одберете боја по желба. Се што е порано објаснето
за колоната “Екран” важи и за колоната “Хартија”.
“Генерирање на бои”
Копче со чие активирање имате можност да му зададете на програмот од
која палета ќе бидат генерирани боите. Потребно е прво да ја изберете
соодветната колона “Екран” или “Хартија” така што со левиот клик на
глувчето ја селектирате ќелијата од дадената колона, а потоа го
активирате копчето “Генерирање на бои”.
Дијалог за генерирање на палетата на бои
“Нијансирај бои”
Check box-от со чие поставување во вклучена состојба на сите групи од
дадената колона ќе му бидат придружени различни нијанси од бојата која
е избрана за почетна.
После активирање на командното поле “OK”, програмот ќе се врати на основниот изглед

на дијалогот, а во листата за сите групи од соодветните колони (“Ekран” или “Хартија”) ќе
бидат изгенерирани нови бои од зададената палета.

611
“Обои и греди”
Со оглед дека на цртежот можат да се наоѓаат и повеќе групи греди,
заради појасно прикажување кои референтни точки на која група на
греди припаѓаат можно е со вклучување на овој check box бојата на
референтната точка да и се додели и на гредата така да на цртежот
гредите на иста група и нивните референтни точки ќе се прикажуваат со
иста боја.
“ Бриши” Копче со чие активирање од листата се отстранува селектираната група

греди со што се бришат и нејзините зададени референтни точки.
“ Бриши се” Копче со чие активирање од листата се отстрануваат сите групи на греди
со што се бришат и сите нивни зададени референтни точки.
После избор на командното поле “OK”, овој дијалог ќе биде затворен, а на екранот ќе
биде прикажан релативниот угиб на гредите во согласност со зададените параметри во
дијалогот.
8.7 Влијанија во површинските потпори (почва)

Во случај на фундирање на еластична подлога, со помош на наредбата
“Површинска потпора можете да добиете информација за напонот во
почвата и слегнувањето на потпорите. Секако дека оваа наредба ќе биде
достапна за активирање, само во случај кога на моделот е поставена
површинска потпора.
Изглед на дијалог box-от

за избор на влијанијата во
површинските потпори
Овој дијалог box е мошне сличен на порано опишаниот дијалог box за избор на
влијанијата во плочите и ѕидовите. Единствената разлика е во видот на влијанијата за кои
се сака приказ на резултатите по пат на изолинии. Кај површинските потпори на
располагање се следните влијанија:
,почва– напон во почвата (реакција во правец на локалната оска “3” на површинската

потпора)
s, почва – слегнување на почвата (поместување во правец на локалната оска “3” на
површинската потпора)
R1 - реакција во правец на локалната оска “1” на површинската потпора
R2 - реакција во правец на локалната оска “2” на површинската потпора

612
Конвенцијата за локалниот координатен систем на површинската потпора е потполно иста

како и кај плочите и ѕидовите, па се што е порано кажано важи и овде. Според усвоената
конвенција, напонот во почвата има позитивна вредност ако представува притисок
(реакцијата дејствува во правец на позитивната локална оска“3”). Исто така
слегнувањето е позитивно ако дејствува во правец на позитивната локална оска “3”.
Значењето на сите останати параметри понудени во овој дијалог box е потполно исто како
и кај наредбата за избор на влијанијата во плочите, односно ѕидовите.
Приказ на напонот во почвата по пат на полни изолинии
Секако дека изолиниите ќе бидат прикажани само кога во прозорот “2Д поглед” е
прикажана површинската потпора. Според тоа, после активирањето на оваа наредба, за
тековен приказ во прозорот “2Д поглед” потребно е да се постави склоп кој во себе
содржи и површинска потпора.
Начинот на функционирање на наредбите “Пресек” и “Легенда” за појасен приказ на

влијанијата во површинските елементи на конструкцијата е сосема ист како и кога на
екранот се прикажани изолиниите на влијанијата во плочите, односно ѕидовите.
8.7.1 Резултанта на површинската потпора

Во пракса често се јавува потреба при димензионирање на темелите да се
прикаже реакцијата на површинската потпора. Со избор на наредбата
“Резултанта на површинска потпора” која се наоѓа во рамките на
паѓачкото мени “Влијанија” програмот овозможува прикажување на
резултантата, односно положбата и интензитетот на реакцијата на
површинската потпора.
После активирањето на наредбата програмот веднаш во прозорецот “2Д приказ” ги

прикажува резултантите на површинските потпори за тековниот случај на оптоварување:

613
Прикажување на резултантите на површинската потпора на екран
Истовремено на командната линија се појавува следната порака:
Резултанта на површинска потпора (Приказ / Задавање на положба на резултанта /

<kрAj> ):
Со избор на подопцијата “Приказ” од командната линија се отвара дијалог со следниот

изглед:
Изглед на дијалогот за избор на реакциите

кои ќе бидат прикажувани на екран
Со помош на прекинувачите кои се наоѓаат во дијалогот се прави избор на реакциите на

површинската потпора кои ќе бидат прикажани на цртежот. Овие прекинувачи работат
како check box-oви, односно повеќе од нив можат истовремено да бидат поставени во
вклучена состојба и тие го имаат следното значење:
 Р1 - реакција на површинската потпора во правец на нејзината локална оска “1”

 M1 - момент на вклештување на површинската потпора за ротација околу нејзината
локална оска “1”

614

Според усвоената конвенција реакциите на површинските потпори се позитивни ако

нивните вектори дејствуваат во правец на позитивните смерови на локалните
координатни оски на површинските потпори.
После изборот на видот на реакцијата и активирање на командното поле “OK” на екранот

ќе се појават резултантите на површинските потпори.
Ако со помош на наредбата “Случаеви на оптоварување” наместо тековниот случај на

оптоварување се бара прикажување на анвелопата на екстремни влијанија тогаш на
цртежот ќе се прикажуваат по две реакции при што едната ќе одговара на максимално
позитивната, а другата на максимално негативната вредност. Истото важи и за случаевите
на оптоварување во рамките на кои е зададено подвижното оптоварување.
Check box со помош на кој се бира начинот на прикажување

на резултантата на површинската потпора
за анвелопски случаеви на оптоварување
“Max/min” Check box-от е достапен само за анвелопски случаеви на оптоварување.

Ако е поставен во вклучена состојба истовремено ќе се прикажуваат
екстремните вредности на сите избрани реакции. Ако е поставен во
исклучена состојба, за реакцијата избрана во делот "Анвелопа" ќе се
прикажат екстремните вредности, а за сите останати ќе бидат прикажани
реакциите кои одговараат на тие екстреми.
“Скратен приказ”
Со поставување во вклучена состојба на овој check box имате можност да
реакциите на површинските потпори ги прикажете со исцртување на
графички симболи, но без ознаки на влијанијата.

615
Приказ на реакциите со ознаки Приказ на реакциите без ознаки
“Приказ без симболи”

Со поставување во вклучена состојба на овој check box ќе се добие
максимално компактен приказ на реакциите на површинските потпори без
исцртување на графички симболи.
Приказ на реакции на површинската потпора без симболи
“Приказ без симболи на положба”

Check box чија состојба определува дали симболот на положбата на
резултантата на површинската потпора ќе се прикажува на цртеж.
Програмот по “дефаулт”-от ја поставува резултантата на површинското оптоварување во

неговото тежиште, но корисникот и сам има можност да избере точка во однос на која ќе
се редуцира резултантата. Со избор на подопцијата “Задавање на положба на
резултанта” од командната линија на истата се појавува нова порака:
<0 сел.> Површинска потпора - Селектирање (<kрAj> ):
Сега од корисникот се бара да ја избере површинската потпора на која сака да и ја

промени положбата на резултантата, а после тоа командната линија добива нов изглед:
Положба на резултантата (Тежиште/ <Назад> ):
Корисникот за положбата на резултантата може да избере било која точка од тековниот

2D поглед, а која се наоѓа во јазлите на мрежата на конечни елементи користејќи го
OСНАП критериумот. На десниот клик на глувчето, после изборот на точката, програмот
ќе ја прикажува резултантата на површинската потпора во зададената точка.

616
Доколку сакате резултантата да ја поставите во тежиштето потребно е од командната

линија да ја изберете подопцијата “Тежиште”.
8.8 Влијанија во линиските потпори

Со изборот на наредбата “Линиски потпори”, се анализира распределбата на
влијанијата долж линиските потпори.
Наредбата работи сосема исто како и наредбата опишана во заглавието “8.6”, со помош на
која се анализираат влијанијата во гредите. Единствената разлика е во видот на
влијанијата за кои е можно прикажувањето на резултатите. Со изборот на опцијата
“прИказ” од командната линија, се отвара дијалог box со следниот изглед.

на влијанијата во линиските потпори
Кај линиските потпори се исцртуваат дијаграмите на следните влијанија:
 R1 - реакција на потпората во правец на локалната оска “1” на линиската

потпора
потпора
потпора
 M1 - момент на вклештување околу локалната оска “1”на линиската потпора
 ,почва - напон во почвата за случај на фундирање на еластична подлога
 s, почва - слегнување на почвата за случај на фундирање на еластична подлога
(поместување во правецот на локалната оска “2” на линиската потпора)
За линиските потпори на кои во сетот на нумерички податоци е придружен и податокот за

припаѓачката ширина на темелната лента (прекинувачот “Почва” е поставен во вклучена
состојба), тогаш прикажаната вредност на напонот во почвата ќе представува количник
од реакцијата “R2” и зададената припаѓачка ширина на лентата “b=”.
,poc = R2/b
Според усвоената конвенција, реакциите се позитивни, ако нивните вектори дејствуваат

во правец на позитивните насоки на локалните оски на линиските потпори.
Ќе напоменеме, во овој дијалог box нема да можат да се бираат влијанијата за

конструираните анвелопи, туку во случај да за тековен случај е поставена анвелопа,
тогаш одбраниот вид на влијание воедно ќе представува и анвелопа на неговите

617
влијанија. Значи, за разлика од гредите не можат да се добијат соодветни дијаграми на

влијанијата за произволно одбраното влијание на анвелопата. Истото важи и кога во
рамките на тековниот случај на оптоварување е зададено подвижно оптоварување.
Начинот на прикажување на влијанијата во линиските потпори во целост одговара на

предходно опишаната постапка за гредите, па во линиските потпори можат да се добијат
и поединечни и едновремени дијаграми на одбраното влијание.
Поединечен приказ на дијаграмите за селектираната линиска потпора
Едновремен приказ на дијаграмите “,почва” на сите линиски потпори
Покрај тоа и за линиските потпори е достапна опцијата за приказ на влијанијата по пат на

изолинии (наредбата “Легенда”). На овој начин и за линиските потпори лесно може да се
добие информација за местата каде што се добиваат напони во почвата кои ја
пречекоруваат зададената вредност, местата на најголемо слегнување на почвата итн.

618
Програмот ги маркира сите места на линиските потпори на

кои се јавува напон на почвата поголем од 30 kN/m2
8.9 Реакции на потпорите

Со изборот на наредбата “Реакции”, на цртежот покрај сите точкасти и
линиски потпори ќе бидат испишани нивните реакции.
Приказ на реакциите на потпорите на екранот
Со изборот на подопцијата “Приказ” која е присутна на командната линија, се отвара


619
Изглед на дијалог box-от за избор на реакциите

кои ќе бидат прикажани на екранот
Со помош на прекинувачот кој се наоѓа во дијалог box-от се врши избор на реакциите кои
на цртежот ќе бидат прикажани крај соодветните точкасти и линиски потпори. Овие
прекинувачи работат како check box-еви, односно повеќе од нив можат истовремено да
бидат поставени во вклучена состојба и тие го имаат следното значење:
 R1 -
реакција на точкaстата потпора во правец на неговата локална оска “1”
 R2 -
 R3 -
 M1 -
момент на вклештување на точкастата потпора за ротација околу неговата
 M2 - момент на вклештување на точкастата потпора за ротација околу неговата
 M3 - момент на вклештување на точкастата потпора за ротација околу неговата
 r1 - просечно расподелена реакција на линиската потпора во правец на неговата
 m1 - просечно пасподелен момент на линиската потпора за ротација околу неговата
Според усвоената конвенција, реакциите на точкастите и линиските потпори се позитивни

ако нивните вектори дејствуваат во правците на позитивните насоки на локалните
координатни оски на точкастите, односно линиските потпори.
После изборот на видот на реакцијата и активирањето на командното поле “OK”, на

екранот крај сите точкасти и линиски потпори ќе се појави одбрниот вид на реакција.
Ако со помош на наредбата “Случаи на оптоварувања” за тековен случај на оптоварување

е поставена анвелопата на екстремните влијанија, check box-от “Maкс/мин” ќе стане
достапен за промена. Исто важи и за случајот на оптоварување во рамките на кое е
зададено подвижно оптоварување.

620
Check box со помош на кого се бира начинот

на прикажување на реакциите за анвелопските
случаеви на оптоварување
Кога овој check box е поставен во вклучена состојба, на цртежот за секоја реакција ќе се
прикажуваат по две вредности, при што едната одговара на максималната а другата на
минималната вредност на дадената реакција.
Приказ на реакциите на точкеста потпора кога check box-от

“Maкс/мин” е поставен во вклучена состојба
Кога check box-от “Max/min” е поставен на исклучено, за промена се достапни и радио

button-ите кои се наоѓаат во делот на дијалог box-от “Анвелопа”. Со помош на овие радио
button-и се врши избор на реакцијата за која се прикажува анвелопата. Значи, за
избраната реакција ќе се прикажуваат екстремните вредности, а за останатите реакции
вредностите кои одговараат на овие екстреми.

621
Приказ на екстремните вредности на Приказ на реакциите за избраното влијание

реакциите “R3”
Со поставување во вклучена состојба на check box-от “Скратен приказ”, имате можност

да реакциите на потпорите ги прикажете без ознаки. На тој начин се смалува гужвата на
цртежот и се зголемува неговата прегледност.
Приказ на реакциите со ознаки Приказ на реакциите без ознаки
Правецот на симболите на реакциите кои се наоѓаат во рамнината на моментниот поглед

јасно укажуваат на тоа за кои реакции се работи, додека за реакциите кои не се во
рамнината на моментниот поглед зад прикажаната вредност во загради се испишува
ознаката.
Доколку check-box-от “Приказ без симболи” се постави во вклучена состојба ќе се

добие максимално компактен приказ на реакциите на точкестите потпори без исцртување
на графичките симболи. Сега вредностите на реакциите се испишуваат со помош на знак,
така да знакот минус (“-”) укажува дека насоката на дадената реакција е спротивна од
насоката на соодветната локална оска на точкестата потпора
Приказ на реакциите без симболи

622
8.10 Влијанија во индиректните елементи

Наредбата “Влијанија во индиректни елементи”, се користи за едновремен
приказ на влијнијата на елементите во конструкцијата кои не припаѓаат на тековната
рамнина на приказот во прозорот “2Д поглед”, туку ја продираат. Значи, под индиректни
елементи се подразбираат гредите, плочите, редуктори и ѕидовите кои ја продираат
тековната рамнина на приказот во прозорот “2Д поглед”.
Ваквиот начин на приказ на резултатите е посебно корисен кога за тековен приказ во

прозорот “2Д поглед” е поставено ниво. Тогаш на еден цртеж истовремено може да се
согледа распоредот на нормалните сили во сите столбови и ѕидови од вертикалниот товар
или пак распоредот на моментите во столбовите и ѕидовите, ако се работи за сеизмички
случај на оптоварување. Во секој случај, наредбата има повеќекратна примена. Со
нејзиниот избор командната линија го добива следниот облик.
Влијанија во индиректни елементи (Приказ/<крАј>):
Бидејќи пресметката на овие влијанија за целиот модел може да потрае, затоа тие се
прикажуваат дури после изборот на подопцијата “Приказ” од командната линија. Значи,
прво е потребно за тековен приказ во прозорот “2Д поглед” да се постави делот на
конструкцијата за кој ве интересираат влијанијата во индиректните елементи, па дури
потоа да се активира подопцијата “Приказ”. Со нејзиниот избор се отвара дилалог box со
Изглед на дијалог box-от за избор на

влијанија во индиректните елементи
Влијанија во индиректните елементи (Столбови/Гред)
N - влијанија во индиректни греди во правец на нормалата на рамнината на

тековниот 2Д приказ
 Tx - влијанија во индиректни греди во правец на локалната оска “x” на тековниот 2Д
приказ
 Ty - влијанија во индиректни греди во правец на локалната оска “y” на тековниот 2Д
приказ
 Mt - торзиони моменти околу нормалата на рамнината на тековниот 2Д приказ
 Mx - моменти на свиткување околу локалната оска “x” на тековниот 2Д приказ
 My - моменти на свиткување околу локалната оска “y” на тековниот 2Д приказ

623
Влијанија во индиректните елементи (Ѕидови/Плоч)
M - момент на свиткување во рамнината на ѕидот, односно плочата, на местото на

пресекот со моментната рамнина на приказот во прозорот “2Д поглед” (векторот
на моментот е нормален на рамнината на ѕидот).
T - трансверзална сила во рамнината на ѕидот, односно плочата, на местото на
пресекот со моментната рамнина на приказот во прозорот “2Д поглед”. Правецот
на дејствување на трансверзалната сила е одреден со линијата на пресекот на
плочата, односно ѕидот, со моменталната рамнина на приказот во прозорот “2Д
поглед”.
N - нормална сила во рамнината на ѕидот, односно плочата, на местото на пресекот
со моменталната рамнина на приказот во прозорот “2Д поглед”. Векторот на
силата припаѓа на рамнината на ѕидот и е нормален на линијата на пресекот на
плочата, односно ѕидот, со моменталната рамнина на приказот во прозорот “2Д
поглед”.
Влијанија во индиректни редуктори
N - влијанија во индиректни редуктори во правец на нормалата на рамнината на

тековниот 2Д приказ
 Tx - влијанија во индиректни редуктори во правец на локалната оска “x” на тековниот
2Д приказ
 Ty - влијанија во индиректни редуктори во правец на локалната оска “y” на тековниот
2Д приказ
 Mt - торзиони моменти околу нормалата на рамнината на тековниот 2Д приказ
 Mx - моменти на свиткување околу локалната оска “x” на тековниот 2Д приказ
 My - моменти на свиткување околу локалната оска “y” на тековниот 2Д приказ
Check box-овите кои се наоѓаат од левата страна на името на индиректните елементи

(“Столбови/Греди”, “Ѕидови/Плочи”, “Редуктори”) се користат за исклучување,
односно вклучување на прикажувањето на целата група влијанија на дадениот ентитет.
При промена на состојбата на овие check box-oви се задржува состојбата на check box-
oвите на поединечните влијанија. На пример, ако во моментот на исклучување на check
box-от “Столбови/Греди” од таа група биле прикажани влијанијата N и Tx, само тие ќе се
прикажуваат кога овој check box одново ќе биде вклучен.
Без разлика на тоа што е моментно прикажано во прозорецот “2Д поглед” (ниво, рам, кос
рам...), локалната оска “x” на погледот е секогаш хоризонтална, а локалната оска “y” е
секогаш вертикална.
Локални оски во прозорецот “2Д поглед”

624
“Скратен приказ”
Со поставување во вклучена состојба на овој check box имате можност да
влијанијата во индиректните елементи ги прикажете со исцртување на
графички симболи, но без ознаки на влијанијата. Правецот на симболите
на реакциите кои се наоѓаат во рамнината на моментниот поглед јасно
укажува на тоа за кои реакции се работи, додека за реакциите кои не се
во рамнината на моментниот поглед зад прикажаната вредност во загради
ја испишува ознаката.
“Скратен приказ” - исклучен “Скратен приказ” - вклучен
“Приказ без симболи”

Со поставување во вклучена состојба на овој check box ќе се добие
максимално компактен приказ на влијанијата во индиректните елементи
без исцртување на графичките симболи.
Приказ на влијанијата во индиректните елементи без симболи
Бидејќи, влијанијата во индиректните гредни елементи обично имаат скок на местото на

нивниот пресек со моментната рамнина на приказот во прозорот “2Д поглед”, затоа со
помошта на следната група на прекинувачи се одредува местото на дејствување на
одбраните влијанија за приказ.
Од горе/Од напред - Програмот ќе ги прикаже одбраните влијанија во индиректните

елементи непосредно од горе, односно од напред на моменталната
рамнина на приказот во прозорот 2Д поглед. Типичен пример е
ако се сака приказ на нормалните сили во столбовите од
вертикалниот товар непосредно од горе на рамнината која

625
припаѓа на поставеното тековно ниво во прозорот “2Д поглед”.

Значи, без товарот кој дејствува во рамнината на тековното ниво.
Од долe/Од назад - Програмот ќе ги прикаже одбраните влијанија во индиректните

елементи непосредно од долу, односно од назад, на моментната
рамнина на приказот во прозорот 2Д поглед. Типичен пример е,
ако се сака приказ на нормалните сили во столбовите од
вертикалниот товар, непосредно од долу на рамнината на која и
припаѓа поставеното тековно ниво во прозорот “2Д поглед”.
Значи, вклучувајќи го и товарот кој дејствува во рамнината на
тековното ниво.
Разлика - Програмот ќе ја прикаже разликата на одбраните влијанија во

индиректните елементи непосредно од горе (од напред) и
непосредно од долу (од назад), на моменталната рамнина на
приказот во прозорот 2Д поглед. Типичен пример е ако сакате
приказ на нормалните сили во столбовите од вертикалниот товар
кој дејствува токму во рамнината на тековното ниво.
Со активирање на командното поле “OK”, дијалог box-от ќе биде затворен, а во прозорот

“2Д поглед” покрај сите моментно видливи индиректни елементи ќе бидат испишани
вредностите на одбраните влијанија.
На нивото на темелната плоча баран е приказ

на нормалните сили во сите столбови и ѕидови
Влијанијата кои програмот ги прикажува во индиректните ѕидови и плочи, во целост

одговараат на вредностите кои би се добиле со помош на наредбата “Пресек”. Ќе го
земеме за пример влијанието во крајниот десен ѕид, од дејствувањето на сеизмиката во X
правецот на местото на неговиот пресек со темелната плоча.

626
Влијанијата во ѕидот на местото на неговото вклештување со темелната плоча,

добиени со наредбата “Влијанија во индиректни елементи”
Исти вредности на влијанијата би добиле и со помош на наредбата “Пресек” со

повлекувањето на пресекот во дадениот ѕид на местото на неговиот допир со темелната
плоча. За видот на влијанието потребно е да се одбере “Nn”, а од командната линија
подопцијата “Спрег-сила”.
Влијанијата во ѕидот на местото на неговото вклештување со темелната плоча

добиени со наредбата “Пресек”.
Ќе напоменеме дека со повлекувањето на истиот пресек за добивање на трансверзалната

сила на местото на вклештувањето со темелната плоча, потребно е да се одбере
влијанието “Nns”.
Големата предност на наредбата “Влијанија во индиректни елементи” е во тоа што на еден

цртеж истовремено можат да се добијат влијанијата во сите елементи на конструкцијата
кои ја продираат дадената рамнина на погледот.
При испишувањети на влијанијата во индиректните елементи, програмот води сметка за

моментната состојба на нивната видливост. Имено, ако со помош на наредбата
“Видливост” е исклучена видливоста на индиректните гредни елементи (во рамките на
делот “Симбол во пресек”, check box-от “Греди” е поставен во исклучена состојба), тогаш
за гредните индиректни елементи нема да бидат испишани влијанијата. Истото важи и за

627
плочите и ѕидовите, а и за наредбата“Сокривање” со помош на која селективно се

исклучува видливиста само на одредена група на елементи од цртежот.
Напомена:
Вилијанијата во индиректните површински елементи за мултимодалните сеизмички
случаеви на оптоварување сега се пресметуваат со статичко комбинирање на влијанијата
од сите тонови (CQC шема).
8.11 Редуктор
Редукторот е линиски ентитет кој овозможува да влијанијата од повеќе
паралелни конструктивни елементи се редуцираат во една оска, поради натамошно
заедничко прикажување и анализирање. Елементите чии влијанија се редуцираат можат
да бидат и површински (плочи/ѕидови) и линиски (греди/столбови).
Наредбите за креирање на редукторот и прикажување на влијанијата во редукторот се

наоѓаат во модулот за обработка на резултатите, во паѓачкото мени “Влијанија”.
8.11.1 Креирање на редуктор

Со изборот на наредбата “Редуктор” се влегува во процедурата на
селектирање на плочите и гредите кои ќе му се придружат на редукторот.
<0 сел.> Редуктор – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на
Ќе напоменеме дека во прозорот “2Д поглед”, покрај плочите и гредите кои се наоѓаат во
него, можат да се селектираат и плочите и гредите кои продираат низ рамнината на
моментниот приказ, односно и индиректни елементи.
При селектирањето треба да се води сметка за тоа да ентитетите кои му се придружуваат

на редукторот мораат да исполнуваат одредени геометриски услови. Имено,
праволиниските греди мораат да бидат паралелни со редукторот, додека лачните греди
мораат да се наоѓаат во рамнините кои се паралелни со рамнината во која е редукторот со
тоа што нивните центри треба да се наоѓаат на иста нормала на таа рамнина (односно
нивните лакови мораат да бидат концентрични). Што се однесува до плочите тие мораат
да бидат рамнински и мораат да бидат паралелни со рамнината во која е редукторот.
После селектирањето на саканите ентитети со цртање на произволна полигонална линија

се задава геометријата на редукторот.
<-> Прва точка (Контура / Прав. /кРуж. / Офсет / <крАј> / Густина):
Оваа процедура е идентична со цртањето на било која полигонална линија, така да овде
нема да ја објаснуваме.
Со оглед дека пресметката на влијанијата во редукторот може да трае прилично долго во

зависност од густината на мрежата на конечните елементи, со помош на подопцијата
“Густина” корисникот има можност да влијае на густината на дијаграмите на редукторот,
а со самото тоа и на должината на траење на пресметката. После изборот на оваа
подопција од командната линија се бара внесување на густината:
Густина (<Дефаулт>):
Густината се задава во метри, а помеѓу аглести загради се испишува тековната вредност.

Јасно е дека должината на траење на пресметката ќе биде пократка што е поголема

628
вредноста која корисникот ја задава за густината. Ако се избере подопцијата “Дефаулт”

од командната линија густината на дијаграмот на редукторот ќе биде пресметана врз
основа на густината на межата на конечни елементи.
<-> Прва точка (Koнтура / Прав. / kРуж. / Oфсет / <kрAj>/ Густина <1>):
Кога ќе се заврши со дефинирањето на геометријата на редукторот програмот за секој

селектиран ентитет проверува дали ги задоволува наведените геометриски услови.
Ентитетите кои не ги задоволуваат дадените услови се исфрлаат од селекцијата со
соодветно известување.
Ако од сите селектирани ентитети може да се креира редукторот, на командната линија

после селекцијата ќе се појават и подопциите“Тежиште” и “Центар на крутост”.
<-> Прва точка (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет / <крАј> / Густина / Тежиште / Центар
на крутост):
Овие опции имаат смисла само ако во прозорот “2Д поглед” барем некои од избраните
ентитети се гледаат во пресек. Во тој случај програмот ќе го определи тежиштето,
односно центарот на крутост на сите нивни пресеци со тековната рамнина и врз основа на
геометријата на селектираните објекти ќе ја определи геометријата на редукторот, така
да ја содржи и наведената точка. Во случај да низ дадената точка можат да се постават
повеќе редуктори, програмот ќе го избере оној кој е нормален на тековната рамнина во
Ако во прозорот “2Д поглед” ни еден од селектираните ентитети не се гледа во пресек,

после активирањето на некоја од овие подопции програмот ќе исфрли соодветно
известување.
Без разлика на кој начин сте ја определиле геометријата на редукторот, кога наредбата
ќе заврши тој ќе се прикаже на цртежот.

629
Приказ на редукторот на цртеж
Ќе напоменеме дека со помош на наредбата “Промена на сетови” на редукторот можат

да му се придружат нови ентитети, како и дека веќе доделените ентитети можат да се
деселектираат. Исто така со помош на оваа наредба можно е да се промени и густината на
дијаграмот на редукторот.
8.11.2 Влијанија во редукторот

Со активирање на наредбата “Влијанија во редукторот” програмот сите
влијанија од ентитетите кои му се придружени на редукторот ги редуцира на
зададената оска. Ако наредбата се придвижува прв пат ќе се прикаже
дијаграмот на дефаулт влијанијата (“M3”), а ако е веќе придвижена ќе се
прикаже дијаграмот на последно избраното влијание.
Во редукторот е прикажан дијаграмот на влијанието “M3”
Истовремено на командната линија се појавува следната порака
Влијанија (Приказ / <крАј>)
Со активирање на подопцијата “Приказ” се отвара дијалог box со следниот изглед:

630
Дијалог box за избор на влијанијата

во редукторот
Изборот на влијанијата кои ќе се прикажуваат во редукторот се прави со поставување на

соодветниот прекинувач во вклучена состојба. На располагање се:
N1 - нормална сила во правец на локалната оска 1 на редукторот

T2 - трансверзална сила во правец на локалната оска 2 на редукторот
T3 - трансверзална сила во правец на локалната оска 3 на редукторот
M1 - торзионен момент околу локалната оска 1 на редукторот
M2 - моменти на совивање околу локалната оска 2 на редукторот
M3 - моменти на совивање околу локалната оска 3 на редукторот
Со активирање на командното поле “OK” програмот го затвара дијалог box-от и го

прикажува дијаграмот на избраното влијание во редукторот.
За прикажување е избрано влијанието “T2”
Влијанијата во редукторите кои ја продираат рамнината прикажана во прозорот“2Д

поглед” можат да се прикажат со помош на наредбата “влијанија во индиректните
елементи” (види поглавие “8.10”).
Ќе напоменеме исто така дека за анвелопските случаи на оптоварувања не можат да ги

прикажат влијанијата во редукторот.

631
8.12 Инфлуентна линија

Со изборот на наредбата “Инфлуентна линија”, програмот на командната
линија испишува порака со која бара избор на една или повеќе греди по кои
се движи подвижното оптоварување.
<0 сел.> Греда со подвижно оптоварување - Селектирање (Деселектирање / Шема на опт

/ <крАј>):
Покрај поединечниот избор на една по една греда, после изборот на првата греда, на
командната линија ќе се појави и подопцијата “Колинеарни”. Со нејзиниот избор
автоматски ќе бидат одбрани сите греди кои се колинеарни со прво селектираната.
<1 sel.> Греда со подвижно оптоварување - Селектирање (Деселектирање / Колинеарни /

Шема на опт / криТична положба / <крАј):
После селектирањето на сите греди со подвижни оптоварувања, на екранот ќе бидат

прикажани инфлуентните линии за соодветниот вид на влијанија.
Инфлуентна линија за моментот на совивање M3
Програмот дава можност за дефинирање на шемата на подвижното оптоварување за

инфлуентната линија, која се состои од “возила” (произволно дефинирано подвижно
оптоварување ) и пешачка навала (расподелено оптоварување), која опциски може да
биде пред и позади возилото, со произволна должина и произволен распоред.
Со изборот на подопцијата “Шема на опт.” од командната линија се отвара следниот

дијалог box:

632
Дијалог box за дефинирање на шемата на подвижното

оптоварување за инфлуентната линија
Шемата на подвижното оптоварување за инфлуентната линија се дефинира со задавање

на концентрирани и линиски сили и континуално оптоварување.
Точкасто оптоварување
Податоците за концентрираните сили се задаваат во рамките на прикажаната листа во

горниот лев дел на дијалог box-от, при што податоците во секој од редовите одговараат
на една концентрирана сила.
Дел на дијалог box-от предвиден за задавање на концентрирани сили
Нов ред се уфрла во листата со помош на командното поле “ Додади ”, додека со

помош на командното поле “ Бриши ” селектираниот ред се отстранува од листата.
Положбата и интензитетот на концентрираната сила се задаваат директно во листата, со
внесување на нумеричките вредности во соодветни колони:
“X [m]” - координатна точка во која дејствува концентрираната сила

633
“Pz [kN]” - интензитет на силата
Заради побрзо и полесно внесување на податоците конвенцијата за знакот на силата е

обратна од вообичаената, знакот “+” означува дејствување на силата на доле. Програмот
зададените сили ги насочува во правец на глобалната Z оска на целиот модел.
Линиско оптоварување
Податоците за линиските оптоварувања се задаваат во листата која се наоѓа во горниот

десен дел на дијалог box-от.
Дел на дијалог box-от предвиден за задавање на линиските сили
Прикажаните колони го имаат следното значење:
“X1 [m]” - координата на почетната точка на линијата по која дејствува линиското

“X2 [m]” - координата на крајната точка на линијата по која дејствува линиското

“P1 [kN/m]” - интензитет на линиското оптоварување на почетокот
“P2 [kN/m]” - интензитет на линиското оптоварување на крајот
Како и кај концентрираните сили, конвенцијата за знакот на силата е обратна од

вообичаената, т.е. “+” го означува дејствувањето на силата на доле. Програмата,
зададената сила ја насочува во правец на глобалната Z оска на целиот модел.
Најчесто во пракса потребно е да се зададе подеднакво поделено оптоварување. Од таа

причина зададената вредност во едит box-от “P1” програмот автоматски ја поставува и во
едит box-от “P2”. Секако кога е тоа потребно во овој едит box можете да зададете
вредност која се разликува од онаа во едит box-от “P1”.
Улогата на командните полиња “ Додади ” и “ Бриши ” е иста како и при

внесувањето на концентрирани сили, т.е. со помош на нив се додава нов ред на податоци,
односно се брише моментно селектираниот.

634
Континуирано оптоварување – напред и назад
Во делот на дијалог box-от “Континуирано оптоварување – напред и назад”

овозможено е дефинирање на “пешачката навала”, која може да се наоѓа пред и /или зад
“возилото”. Во едит box-от “Интензитет” се задава интензитетот на “пешачката навала”,
а нејзината положба е дефинирана со слободниот простор до “возилото” (произволно
дефинираното подвижно оптоварување) чија должина се внесува во едит box-от
“Слободен простор”. Конвенцијата за знакот на силата исто така е обратна од
вообичаената, така да знакот “+” означува дејствување на силата на доле.
Дел на дијалог box-от предвиден за задавање

на континуално оптоварување
Сите зададени оптоварувања во табелите и едит box-овите графички се прикажуваат во

долниот десен дел на дијалог box-от. Заради полесна контрола на внесените податоци во
табелите, оптоварувањата чии податоци се содржани во тековните редови на дадените
табели на цртежот се прикажуваат со посебна боја.
Дел на дијалог box-от предвиден за графичка контрола на зададената шема

на подвижно оптоварувањеза инфлуентна линија

635
Библиотека за шеми на подвижни оптоварувања за инфлуентна линија
Во пракса често се применуваат исти шеми на подвижно оптоварување за инфлуентна

линија. За да се избегне непотребното повторување на дефинирање на исти или слични
шеми овозможено е да креираните шеми се снимат во базата и по потреба дополнително
да се вчитаат.
Дел на дијалог box-от резервиран за работа со библиотеката

за шеми на подвижното оптоварување
После дефинирањето на шемата на подвижното оптоварување за инфлуентна линија, до

колку сакате да истата трајно ја запаметите активирајте го командното поле “ Сними”.
Со задавање на саканото име и активирањето на командното поле “OK”, сите внесени

податоци ќе бидат снимени во библиотеката за шеми на подвижните оптоварувања. Од тој
момент па натаму во затворената листа ќе се појавува зададеното име и со негов избор
сите податоци кои му биле придружени ќе бидат превземени и прикажани во дијалог box-
от. Командното поле “ Бриши ” е предвидено за бришење на селектираната шема која
е од порано сместена во базата.
За снимената шема на оптоварување може да се креира и извештај.

636
Командни полиња за креирање на извештаи
- Командно поле со помош на кое извештајот се генерира и сместува во проектната

- Командно поле со помош на кое извештајот се генерира и праќа на печатење
- Командно поле со помош на кое извештајот се генерира и снима во текстуален фајл
Извештајот се состои од имињата на шемите на подвижното оптоварување, цртежи (како

во дијалогот) и таблици со нумерички податоци со кои се дефинирани зададените
оптоварувања.
Изглед на креираниот извештај
Доколку шемата на оптоварување не е снимена при излегувањето од дијалог box-от со

активирање на командното поле “OK”, ќе се појави предупредување “Селектираната шема
на оптоварувања не е снимена. Дали продолжувате понатаму ?” и таа шема ќе можете да
ја користите само додека не излезете од програмот.

637
Ќе напоменеме и дека за шемата која не е снимена не може да се креира извештај.
Со помош на командното поле “Ресет” имате можност да одеднаш ги отстраните сите

предходно дефинирани податоци за тековната шема на оптоварување.
Критична положба
Начинот на пресметка на критичната положба на оптоварување се дефинира со помош на

затворени листи кои се наоѓаат лево од графичкиот приказ на шемата на подвижното
Затворена листа за дефинирање на пресметката

на критичната положба на оптоварување
Од првата затворена листа може да се избере една од трите понудени опции:
“Анализа на двата поредоци” – се анализира движењето на оптоварувањето во двете

насоки
“Анализа само на I поредок” – се анализира движењето на оптоварувањето само во
една насока (од лева на десна страна). На цртежот покрај резултатите кои се добиени со
анализата на првиот поредок се поставува симбол кој укажува на насоката на движење на
оптоварувањето:“-->”.
“Анализа само на II поредок” – се анализира движењето на оптоварувањето само во
една насока (од десна на лева страна). На цртежот покрај резултатите кои се добиени со
анализата на вториот поредок се поставува симбол кој укажува на насоката на движење
на оптоварувањето:“<--”.
Ќе напоменеме дека изборот на поредокот има смисла само ако зададеното оптоварување
не е симетрично со оглед дека кај симетричните оптоварувања резултатите за двете
насоки на движење се идентични.

638
Со помош на втората затворена листа со изборот на една од понудените опции

(“Максимум и минимум”, “Само максимум” и “Само минимум”) се дефинира за кои
екстремни вредности се бара критичната положба.
Со изборот на подопцијата “криТична положба” од командната линија на цртежот ќе се

прикажат екстремните вредности и нивната положба за тековната шема на подвижното
Инфлуентна линија со прикажана критична положба
8.13 Скалирање на влијанијата

Со помош на оваа наредба се влијае на пресметковно добиените резултати од
пресметката и на начинот на нивното испишување на цртежот. Со изборот на наредбата
“Скалирање на влијанија” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Вредности”, се
Изглед на дијалог box-от за скалирање на влијанијата
Во едит box-овите во левиот дел на дијалог box-от, се задаваат вредностите на

мултипликаторите со кои ќе бидат линеарно помножени резултатите од пресметката. Без
разлика за кои од контруктивните елементи се анализираат резултатите, со зададените
мултипликатори ќе бидат помножени сите соодветни резултати, при што тие се
разликуваат единствено по својот карактер:
Пресечни сили - со зададениот мултипликатор линеарно ќе бидат помножени сите

пресечни сили во плочите, гредите, како и реакциите на потпорите.
Напони - со зададениот мултипликатор линеарно ќе бидат помножени сите

напони во плочата како и напонот во почвата во случај на
фундирање на еластична подлога.

639
Деформации - со зададениот мултипликатор линеарно ќе бидат помножени сите

деформации во плочите и гредите, како и слегнувањето на почвата
во случај на фундирање на еластична подлога
Секако дека една од најголемите примени на овие фактори на скалирање е во тоа да

резултатите од еден мерен систем се преведат на друг. Ако при исцртувањето на моделот,
за должините како единица мерка е користен метарот, задавањето на вредноста “1000” во
едит box-от “Деформации” ќе доведе до приказ на пресметаните поместувања во
милиметри.
Покрај задавањето на факторот на скалирање, во овој дијалог box може да се влијае и на

прегледноста на испишувњето на нумеричките резултати од пресметката на цртежот и
изгледот на дијаграмите на пресечните сили.
Број на децимали – во овој едит box се дефинира со која прецизност, односно со колку
децимали треба да се прикажуваат резултатите на пресметката. Ако
се зададе вредност “0”, тогаш сите резултати без разлика што тие
представуваат и на кој конструктивен елемент се однесуваат ќе
бидат прикажани како целобројни вредности.
Долна граница - бидејќи поголемиот број на резултати од пресметката се

прикажуваат по пат на дијаграми на кои се испишуваат и ординатите
на екстремните вредности, затоа цртежот во некои случаи може да
стане непрегледен. Во таквите случаи имате можност да во овој едит
box зададете произволна вредност и од програмот да барате да не ги
котира вредностите кои се по апсолутна вредност помали од
зададената. Вредноста зададена во овие едит box-еви се однесуваат
и на приказот на реакциите на точкестите потпори, односно на
цртежот ќе бидат испишани само реакциите чии интензитет по
апсолутна вредност е поголем од зададената долна граница
(задавањето на вредноста “0” значи приказ на сите вредности).
Техничка нула - со задавање на саканата вредност имате можност програмот на сите

вредности кои се помали од зададената им додели вредност нула. На
овој начин, програмот не само што нема да користи вредности
помали од зададената, туку нема ни да ги прикажува..
Со активирање на командното поле “OK” ќе означите крај на оваа наредба, а сите

поставени параметри програмот ќе ги почитува во својата понатамошна работа.
8.14 Скалирање на размерите на дијаграмот

Изгледот на дијаграмот во линиските конструкции може да се подесува со
скалирање на вредноста на ординатата во дијаграмот. Со притискање на функцискиот
тастер “F5” ординатите пропорционално се зголемуваат, а со истовремен притисок на
тастерите “Alt” и “F5” се намалуваат. Минималната вредност на скалирање изнесува 0.02,
така да најмалата вредност на ординатата на дијаграмот може да биде 0.04m. Покрај
промена на размерот во кој се исцртуваат дијаграмите, со помош на функцискиот тастер
“F6” е можно да се подесува густината на шрафурата на дијаграмот. Имено, со
притискање на функцискиот тастер “F6” густината на шрафурата се зголемува, а со
истовремено притискање на тастерите “Alt” и “F6” се намалува. Функцискиот тастер “F7”
е предвиден за поништување на сите предходно зададени скалирања на дијаграмот и
враќање на почетниот, програмски зададен размер.
Дијаграмите на влијанијата во линиските ентитети можат да се прикажат и без шрафура,

односно без внатрешни ординати. Со истовремен притисок на тастерот “Ctrl” и

640
функцискиот тастер “F6” прикажувањето на ординатите се исклучува, додека со нов

притисок на истите тастатури се вклучува.
Со шрафура
Без шрафура
Се што е предходно речено не се однесува само на дијаграмите во линиските елементи на

конструкцијата, туку и на дијаграмите на пресекот на површинските елементи на
конструкцијата, симболите на стрелките со кои се прикажуваат реакциите на точкастите
потпори, приказот на деформираниот модел и приказот на тековните форми на
осцилирање на конструкцијата. И овде за скалирање на размерот предвиден е
функцискиот тастер “F5”, а за поништување на скалирањето функцискиот тастер “F7”.
6.15 Предмер
Со помош на наредбата “Предмер” можете автоматски да го генерирате
текстуалниот извештај со потребните количини на материјал за селсктираните
греди и плочи на моделот. Наредбата се наоѓа во паѓачкото мени “Вредности”,
а со нејзино активирање се влегува во стандардната процедура за
селектирање:

641
<0 сел.> Предмер - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на
Кликот на десниот тастер на маусот ќе означи крај на процедурата за селектирање и на

екранот ќе се појави дијалог box со текстуален извештај за сите предходно одбрани греди
и плочи.
Изглед на дијалог box-от за приказ на текстуалниот извештај

642
Плочи - предмер
Табела со предмер за плоча
Предмерот за плочата се состои од табела во која за секој сет плочи се прикажани

следните податоци:
Сет - реден број на сетот

d [m]/Материјал - во првиот ред се испишува дебелината на плочите, додека во вториот
ред се испишува материјалот од кој плочите на дадениот сет се креирани
γ [kN/m3] - волуменска тежина на материјалот
P [m2] - површина на сите плочи на дадениот сет
V [m3] - волумен на сите плочи на дадениот сет
m [T] - маса на сите плочи на дадениот сет
Во последниот ред на табелата “Вкупно” се покажуваат површината, волуменот и масата

на сите селектирани плочи.

643
Греди - предмер
Табели со предмер за греди
За извештај за предмерот на гредите предвидени се два вида на табели. Табелата “Греди

– предмер по сетови” секогаш се прикажува и во неа селектираните греди се групирани
по сетови. Табелата “Греди – предмер по попречни пресеци” се прикажува во
ситуации во кои меѓу селектираните греди се наоѓаат греди кои имаат ист попречен
пресек и исти нумерички податоци, а припаѓаат на различни сетови. Во оваа табела
гредите се групираат според попречните пресеци и таа не содржи колона “Сет”.
Останатите колони се исти за двете табели:
Сет - реден број на сетот

Пресек/Материјал - во првиот ред се испишува описот на пресекот на гредата, додека
во вториот ред се испишува материјалот од кој дадените греди се креирани
L [m] - должина на сите греди на дадениот сет /пресек
V [m3] - волумен на сите греди на дадениот сет/пресек
m [T] - маса на сите греди на дадениот сет/пресек
Во последниот ред на двете табели “Вкупно” се испишува должината, волуменот и масата

на сите селектирани греди. Прикажаните нумерички податоци во овој ред мораат да бидат
исти за двете табели.

644
Рекапитулација на количината на материјал
Табела на рекапитулацијата на количината на материјал
Во оваа табела се прикажува рекапитулацијата на количината на сите материјали кои се

користени за креирање на селектираните плочи и греди. За секој материјал прикажани се
следните податоци:
Материјал - во оваа колона се прикажува името на материјалот

V [m3] - волумен на сите греди и плочи кои се креирани од дадениот материјал
m [T] - маса на сите греди и плочи кои се креирани од дадениот материјал
Со помош на командните полиња, кои се наоѓаат во долниот десен дел на дијалог box-от,
креираниот извештај на предмерот може да се експортира во проектната документација
( ), печатот ( ) или текстуалната датотека ( ).

645
Командни полиња за експорт на извештајот
8.16 Текстуален приказ на резултатите од

статичката пресметка
Покрај можноста за приложување во проектот на цртежи со графички приказ
на резултатите на пресметката, со програмот е овозможено и креирање на текстуални
извештаи во кои во форма на табела можат да се добијат нумеричките резултати на
направената статичка пресметка.
Со изборот на наредбата “Teкстуален извештај”, koja во модулот за обработка на

резултатите на пресметката се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Вредности”,
програмот од командната линија ќе бара да ги селектирате ентитетите во кои Ве
интересираат нумеричките резултати на пресметката.
<0 сел.> Селектирање на ентитети – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Бидејќи нумеричките резултати во еден момент можат да се гледаат само за еден тип на
ентитети (плочи, греди, итн.), затоа изборот на првиот ентитет ќе определи и кои се
ентитети можат понатаму да се селектираат. Значи, ако сакате да гледате нумерички
резултати во плочите, тогаш е потребно да во првиот чекор селектирате само една од
саканите плочи, а потоа и останатите. Ако во првиот чекор селектирате повеќе
разнородни ентитети, тогаш програмот сам ќе се определи за еден од нив, а другите ќе ги
исфрли од селекција. После завршената селекција, програмот во зависност од типот на
селектираниот ентитет ќе отвори соодветен дијалог box.

646
Изглед на дијалог box-от за приказ на нумеричките

резултати на пресметката во плочите и ѕидовите
Начинот на работа со оваа наредба е сосема ист за сите типови на конструктивни

елементи, а единствената разлика е во видот на влијанијата, кои за поедините елементи
на конструкцијата можат да се добијат. Заради тоа, во понатамошниот текст ќе го
прикажеме начинот на креирање на текстуалните извештаи за влијанијата во плоча, а
сето тоа ќе важи и за другите елементи на конструкцијата.
Плоча
Изглед на дијалог box-от за приказ на нумеричките

резултати на пресметката во плочите и ѕидовите
Избор на оптоварувањата за кои ќе се креира текстуален извештај се врши во долниот

лев дел на дијалог box-от (“Оптоварување”). Прикажаните опции го имаат следното
значење:

647
“Тековен случај на оптоварување” – Извештајот се генерира за случај на

оптоварување кој е избран од затворената листа која станува достапна дури кога ќе се
избере овој прекинувач. Во листата се наоѓаат сите основни случаеви на оптоварувања,
сите комбинации и сите анвелопи лои се порано креирани за дадениот модел. Било кој од
овие случаеви на оптоварувања може да се избере за креирање на извештајот.
“Анвелопа како единствен случај на оптоварување” - Check box со чие поставување

во вклучена состојба се овозможува да генерирањето на извештајот за тековниот случај
на оптоварување кога тековниот случај е анвелопа работи како да корисникот со
анвелопата ги избрал случаевите на оптоварувања за кои сака да добие извештај.
“Сите основни оптоварувања” – Извештајот се генерира за сите основни случаеви на

оптоварувања
“Сите комбинации на оптоварувања” – Извештајот се генерира за сите комбинации на

“Сите оптоварувања” – Извештајот се генерира за сите оптоварувања
Дел на дијалог box-от во кој се врши избор на оптоварувањата
Во горниот дел на дијалог box-от се наоѓаат три табели кои ќе бидат активни или
неактивни во зависност од состојбата на прекинувачите кои се наоѓаат на нивниот врв.

648
Прекинувачи кои одредуваат кои видови на влијанија

ќе бидат прикажани во текстуалниот извештај, а кои не
Во зависност од состојбата на прекинувачите “Пресечни сили”, “Деформации на ЛКС” и

“Деформации на ГЛО”, долниот дел на соодветните табели ќе биде достапен или не.
Начинот на работа со табелите е сосема ист. Ќе го објасниме начинот на работа со

табелите за пресечните сили, а тоа ќе се однесува и на другите две табели.
Со поставување во вклучена состојба на прекинувачите кои се наоѓаaт од левата страна

на имињата на влијанијата, ќе определите дали тие резултати ќе се најдат во составот на
текстуалниот извештај или не.
Прекинувачи кои го определуваат бројот на колони во извештајот
Прекинувачите кои се наоѓаат од десната страна на името на даденото влијание ќе бидат

достапни за промена само ако прекинувачот “Ekстреми” е поставен во вклучена состојба.

649
Прекинувач кој го определува видот на текстуалниот извештај
Со помош на пркинувачот “Ekстреми” практично се определува видот на текстуалниот

извештај, односно дали сакате да се прикажат само одреден број максимални вредности
на одбраното влијание или пак резултатите во сите селектирани елементи на
конструкцијата. Значи, ако прекинувачот “Ekстреми” е поставен во исклучена состојба
тогаш креираната табела ќе содржи онолку редови колку што има и јазли на мрежата на
конечни елементи во селектираните плочи, а бројот на колони ќе го определи бројот на
одбраните влијанија за приказ. Ако пак прекинувачот “Ekстреми”е поставен во вклучена
состојба, тогаш е потребно да одберете за кои влијанија ги барате екстремите.
Дел на дијалог box-от за избор на видот и бројот на екстреми
Во секој од прикажаните осум редови се дефинираат параметрите за дадениот вид на

пресечни сили. Во рамките на секој од овие редови во едит box-от “n” се задава бројот на
екстремни вредности кои е потребно да се прикажат, а со поставување во вклучена
состојба на прекинувачите во колоните “+”, “-” и “” го одредувате критериумот на
сортирање на резултатите. Имено, определувате дали резултатите треба да ги
представуваат максималните позитивни вредности, максималните негативни или пак

650
максималните вредности по апсолутен знак. Секако дека овие прекинувачи ќе бидат

активни само во редовите кои се однесуваат на одбраните влијанија за приказ. Според
тоа, за секој од одбраните влијанија можете да го барате саканиот број екстреми по еден
или пак по повеќе одбрани критериуми на сортирање. Во рамките на еден ред можат и
сите три прекинувачи да бидат поставени во исклучена состојба, што ќе означи дека за
тие влијанија нема да се бараат екстреми туку тие ќе се прикажат само како соодветни
вредности при пронаоѓањето на другите екстремни вредности.
Значи, бројот на поставените прекинувачи од левата страна од името на влијанијата ќе го

определи бројот на колони, а бројот на прекинувачи поставени од десната страна на
името на влијанијата ќе го определи бројот на табели. Секоја од овие табели ќе содржи
онолку редови колку се и барани екстремни вредности на даденото влијание (податокот
во колоната “n”).
Кога тековниот модел содржи фази на градење за промена станува достапна и

затворената листа која се наоѓа во долниот десен дел на дијалог box-от (“Фаза на
градење”). Со изборот од оваа листа се одредува фазата на градење за која се генерира
извештај. Во листата се наоѓа и опцијата “Сите фази”. Со нејзиниот избор извештајот се
генерира за сите фази на градење.
Со помош на check box-от “Раздвоено по сетови” од програмот може да се бара да

резултатите во извештајот ги групира по сетови. Под секоја група на резултати се
испишува редниот број и описот на дадениот сет. Оваа опција е достапна само кога се
креира извештај за зададен број екстремни вредности на избраните влијанија, односно
кога check box-от “Екстреми” е поставен во вклучена состојба.
Бидејќи во работата со програмот често ќе го менувате видот на извештајот во

зависност од моментните потреби, затоа во рамките на оваа наредба е овозможено
снимање на поедините состојби на прекинувачите. Имено, кога ќе подесите некоја
состојба за извештај за која сметате дека е релативно типична и дека често ќе ви
треба во работата со програмот, тогаш активирајте ја оваа икона.
Сега во едит box-от потребно е да се зададе текстуален опис кој ќе ве асоцира на

одбраниот вид на текстуален извештај и да се активира командното поле “OK”.
Затворената листа која се наоѓа во долниот лев агол на овој дијалог box е предвидена за
избор на некој од порано снимените типови на извештај.

651
Затворена листа за избор на некој од порано снимените типови извештаи.
Кога сте го одбрале видот на тестуалниот извештај и содржината на неговите колони и

редови, со активирање на командното поле “OK”, програмот ќе отвори дијалог box со
содржината на креираниот текстуален извештај.
Дијалог box со содржината на креираниот текстуален извештај
Исто како и кај другите процедури во програмот во кој се генерираат разни текстуални
извештаи, имате можност со избор на соодветното командно поле да се одлучите или за
директен печат или пак за сместување на овој извештај во главниот проект.
Со активирање на командното поле “OK”, програмот ќе се врати на основниот изглед на

дијалог box-от во рамките на оваа наредба.

652
Основен изглед на дијалог box –от за креирање

на текстуален извештај со резултати во плочите
Сега имате можност или да барате нов вид на извештај за истите селектирани ентитети
или пак со изборот на командното поле “Откажи”, да се вратите на основниот изглед на
командната линија во рамките на оваа наредба.
<0 сел.> Селектирање на ентитети – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Програмот ќе биде во процедура на селекција на нови ентитети се додека со изборот на

подопцијата “крAj” не означите крај на оваа наредба.
Греди
Изглед на дијалог box-от за креирање на текстуални

извештаи во греди и столбови

653
За столбовите и гредите може да се креира извештај со клучни вредности на избраните

влијанија. Под клучни вредности се подразбираат вредностите во сите карактеристични
точки на гредата, односно точки во кои се јавуваат локални екстреми.
Со изборот на еден од прекинувачите, кои стануваат достапни после поставувањето на

check box-от “Екстреми” во исклучена состојба се дефинира содржината на извештајот:
“Клучни вредности” – Во извештајот се прикажуваат само вредностите во клучните

точки на селектираните греди/столбови
“Клучни вредности + dx” – Покрај клучните вредности во извештајот се прикажуваат и

вредностите во точките кои се одредени со зададениот интервал во едит box-от “dx”.
Параметри со помош на кои се дефинира креирањето на

извештајот со клучни вредности во селектираните греди
Во случај да за тековен случај на оптоварување е поставена анвелопа и под услов да

check box-от “Екстреми” е поставен во исклучена состојба, имате можност да ги изберете
влијанијата за кои ќе биде барана анвелопа.

654
Прекинувачи кои го одредуваат видот на

влијанието за кое се бара анвелопа
Точкаста потпора
Изглед на дијалог box-от за креирање на текстуални

извештаи во точкести потпори
Ако меѓу избраните случаеви на оптоварувања за креирање на текстуалниот извештај во

точкести потпори се наоѓа и анвелпски случај за промена стануваат достапни и
параметрите во делот на дијалог box-от “Анвелопа”.

655
Параметри со помош на кои се дефинира креирањето

на извештај за анвелопските случаеви на оптоварувања
Кога check check box-от “Maкс/мин” е поставен во вклучена состојба во извештајот за

секоја избрана реакција и анвелопски случај на оптоварување ќе се испишуваат две
вредности, максимална и минимална.
Ако овој check box е поставен во исклучена состојба, со помош на останатите check box-
ови се врши избор на реакцијата за која се бара анвелопата. Значи, за избраните реакции
во извештајот ќе се прикажуваат екстремните вредности, а за останатите реакции
вредностите кои одговараат на овие екстреми.
Ќе напоменеме дека се што е овде наведено важи и за наредбата со помош на која се

генерира извештај со резултатите од статичката пресметка за целиот модел. Оваа наредба
се наоѓа во едиторот на хартија во менито кое се отвара со десниот клик на маусот преку
името на поглавието “Статичка пресметка”.
Површинска потпора
Во “Tower” овозможено е добивање на извештаи за резултантите на површинските

потпори за тековниот случај на оптоварување. Потребно е да се нагласи дека текстуални
извештаи за резултантите на површинските потпори можат да се добијат само за
тековниот случај на оптоварување кое е поставено во модулот за обработка на резултати.

656
Дел на дијалогот кој се однесува на прикажување

на резултантите на површинските потпори
во текстуалниот извештај
8.17 Генерирање на извештај за група на

ентитети
Со помош на оваа наредба може на едноставен начин да се креира комплетен
извештај за избраната група на ентитети. Овој извештај може да содржи текстуални и
графички блокови со резултати на статичката пресметка, како и текстуални и графички
блокови со резултати на димензионирање и тоа за сите видови на конструктивни
елементи.
Со изборот на наредбата “Генерирање на извештај за група на ентитети”, која во

модулот за обработка на резултатите на пресметката се наоѓа во рамките на паѓачкото
мени “Вредности” се отвара дијалог box со следниот изглед:

657
Изглед на дијалог box-от кој се отвара со активирање на наредбата

“Генерирање на извештај за група на ентитети”
Самата постапка на работа со овој дијалог box може да се подели на два дела. Во првиот
со помош на понудените параметри се врши избор на текстуалните и графичките блокови
кои ќе се најдат во извештајот, како и снимање на нивната моментална состојба во базата
на конфигурации заради понатамошно користење. Во вториот дел се креираат групи на
ентитети и за нив се врши генерирање на извештајот.
Дефинирање на конфигурација
Изборот на текстуалните и графичките блокови со резултатите на статичката пресметка се

врши во делот на дијалог box-от “Статички влијанија”.
Дел на дијалог box-от за избор на текстуални и графички

блокови со резултати на статичката пресметка

658
Може да се дефинира изгледот на извештајот за плочи, греди, површински потпори,

линиски потпори и реакции на потпорите. На секој ентитет му се придружени по два check
box-ови и командни полиња. Оние кои се наоѓаат од левата страна на името на ентитетот
предвидени се за работа со текстуални извештаи, додека оние кои се од десната страна
предвидени се за работа со графички блокови.
Со поставување во вклучена состојба на некој од check box-овите од левата страна

станува достапно и командното поле кое се наоѓа покрај него. Со активирање на даденото
командно поле програмот отвара дијалог box во кој се врши избор на влијанието кое ќе се
најде во составот на текстуалниот извештај на соодветниот ентитет.
Дијалог box за избор на влијанието кое ќе се најде

во составот на текстуалниот извештај на плочите
Работата со дијалог box-овите за текстуални извештаи е иста како и кај наредбата

“Текстуален извештај”, со тоа што делот за избор на случајот на оптоварување и фазите
на градење е недостапен, со оглед дека нивниот избор се врши во основниот дијалог box
на наредбата.
Со активирање на командните полиња од десната страна на имињата на ентитетите, се

отвараат соодветни дијалог box-ови во кои се врши избор на влијанијата за генерирање
на графичките блокови.

659
Дијалог box за избор на графички блокови во плочата

кои ќе се најдат во составот на извештајот
Работата со овие дијалог box-ови е ист како и кај наредбите за прикажување на

статичките влијанија во соодветните ентитети.
Изборот на текстуални и графички блокови со резултатите на димензионирање се врши во

дијалог box-овите кои се отвараат со активирање на соодветни командни полиња во делот
на “Диманзионирање”.
Дијалог box за избор на текстуални и

графички блокови со резултатите на
димензионирање на бетонските плочи
После изборот на сите графички и текстуални блокови потребно е да се сними тековната

состојба на параметрите во базата на конфигурација. За оваа намена е предвидено
командното поле “ ” со чие активирање се отвара дијалог box со следниот изглед:

660
Со задавање на саканото име и со активирање на командното поле “OK”, сите зададени

податоци ќе бидат снимени, а зададеното име ќе се појави во затворената листа за избор
на конфигурација.
Во затворената листа се наоѓа и конфигурацијата под името “Дефаулт” во која сите

параметри се поставени во исклучена состојба, така да со нејзиниот избор на најбрз
начин можат да се поништат внесените измени.
Креирање на група на ентитети и генерирање на извештај
Со избор на командното поле “Ниво” кое се наоѓа во делот на дијалог box-от

“Дефинирање на нови групи”, се отвара дијалог box со следниот изглед.
Дијалог box за избор на нивоа
Во дијалог box-от се прикажани сите нивоа кои се наоѓаат во моделот. Сега е поребно да
ги одберете нивоата со кои сакате да креирате извештај и да со активирање на
командното поле “OK” ги уфрлите во листата.

661
Во листата се уфрлени избраните нивоа
Со избор на командното поле “Рамка” дијалог box-от се затвара и се влегува во

процедура на селектирање на рамки во прозорот “Диспозиција” при што командната
линија го добива следниот облик:
<0 сел.> Рамки - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на
Со кликот на десниот тастер на маусот ќе се означи крајот на процедурата на

селектирање, после што дијалог box-от повторно се отвара, а сите селектирани рамки се
прикажуваат во листата.
Со помош на командното поле “Помошен поглед” во листата можат да се уфрлат и

помошните погледи.
Дијалог box за избор на помошни погледи
Групите за кои се генерира извештајот можат да се креираат и со селектирање на линиски

ентитети (греди и линиски потпори) од цртежот. Имено, со активирање на командното
поле “Линиски ентитети” дијалог box-от се затвара и се влегува во процедура на
селектирање на линиските ентитети:

662
<0 сел.> Линиски ентитети - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас /
Ќе напоменеме дека не можат да се креираат групи во кои истовремено се наоѓаат и греди

и линиски потпори, така да ентитетот кој е прв селектиран ќе одреди кои ентитети ќе
влезат во селекцијата.
Кликот на десниот тастер на маусот ќе го означи крајот на процедурата на селектирање,

после што дијалог box-от повторно се отвара, а во листата се уфрлува група под името
“Група на греди” ако се селектирани греди, односно “Група на линиски потпори” ако
од цртежот се селектирани линиски потпори.
Со селектирање на греда од цртежот, во листата

е уфрлена група на греди
Во колоната “Име” во листата се задава името на поглавието во кое се уфрлува

извештајот за ентитетите кои припаѓаат на дадената група. Со едноставен клик на маусот
преку името на било која група, таа се селектира и може да се промени со венесување на
ново име од тастатурата.
За секоја група на ентитети во колоната “Конфигурација” се наоѓа затворена листа од

која може да се избере било која од порано снимените конфигурации. Значи извештајот
не се генерира за моментната состојба на параметрите, туку за снимената конфигурација
која е придружена на дадената група на ентитети.
Ако извештајот за сите групи се генерира со иста конфигурација, доволно е таа да се

додели на една група, а потоа од паѓачкото мени кое се отвара со десниот клик на маусот
преку нејзиното име да се избере наредбата “Додади на сите”. На овој начин на сите
групи ќе им биде придружена избраната конфигурација.

663
Наредба за доделување на иста конфигурација

на сите групи на ентитети
Состојбата на check box-от кој се наоѓа на крајот на секој ред, одредува дали за таа група
на ентитети ќе се генерира извештај. Со десен клик на маусот преку некој од овие check
box-ови се отвара паѓачко мени со ставките “Селектирај се” и “Деселектирај се”. Со
нивниот избор можат да се селектираат, односно деселектираат сите check box-ови
истовремено. Групите на ентитети можат да се селектираат и со внесување на нивните
редни броеви во едит box-от “Избор”, кој се наоѓа под листата.
Вклучените check box-ови означуваат дека за таа група

на ентитети ќе се генерира извештај
Со помош на командните полиња “ Горе ” и “ Доле ” е овозможена промената на

редоследот на групите ентитети во листата. Постапката се одвива така што прво се

664
кликнува преку редот во кој се наоѓа групата на која и е потребна промена на положбата
во листата, а потоа се активира соодветно копче.
Со помош на командното поле “ Бриши ” селектираните групи се отстрануваат од

листата.
Ќе напоменеме дека креираните групи се снимаат во датотека при снимање на моделот,

така остануваат трајно запаметени за подоцнежно користење.
Во датотека се снимаат и сите конфигурации кои се доделени на групите. При

придвижување на наредбата, програмот ги споредува овие конфигурации и
конфигурациите кои се снимени во базата. Ако во базата не се наоѓа конфигурацијата
која е доделена на некоја група, покрај нејзиното име се испишува ѕвездичка (*), koja
укажува дека таа не е снимена во базата, но дека може да се користи во дадениот проект.
Доколку во моделот се наоѓаат фази на градење, со избор од затворената листа “Фаза на

градење” се одредува фазата за која се генерира извештајот. Со избор на опцијата “Сите
фази” извештајот се генерира за сите фази на градење.
Затворената листа која се наоѓа во делот на дијалогот “Видливост”, предвидена е за

избор на некои од порано снимените состојби на видливост, со кои ќе се врши
генерирањето на графичките блокови. Покрај оваа листа се наоѓаат и две икони.
Со изборот на оваа икона се отвара дијалог box-от “Видливост” во кој можете да го

регулирате начинот на видливост на секој елемент на конструкцијата и
оптоварувањата посебно. Избраната состојба на видливост е еднократна, така да таа ќе
важи се додека не се излезе од дијалог box-от “Генерирање на извештајот за групи на
ентитети” кога ќе биде вратена состојбата на видливост која е поставена во модулот за
обработка на резултати.
Со изборот на оваа икона се отвара дијалог box во кој можат да се подесуваат

карактеристиките на блоковите кои се генерираат. Овој дијалог box е ист како и
дијалог box-от кој се отвара со десниот клик на маусот преку иконата “Експорт на блокот”
во модулот за обработка на резултати, така да сите измени на параметрите ќе останат
запаметени и по излегувањето од тековната наредба.
Во делот на дијалог box-от “Оптоварувања” се врши избор на оптоварувањата за кои ќе

се генерираат извештаите на резултатите од статичката пресметка. Покрај поединечниот
случај на оптоварување кој се бира од листата, извештајот може да се генерира и за:
“Сите основни оптоварувања”, “Сите комбинации на оптоварувања” или “Сите
оптоварувања”.

665

кои се генерираат во извештајот

во вклучена состојба се овозможува да генерираниот извештај за тековниот случај на
оптоварување кога тековниот случај е анвелопа работи како да корисникот со анвелопата
ги избрал случаевите на оптоварување за кои сака да добие извештај.
Ќе напоменеме дека избраното оптоварување, фаза на градење и видливост не се снимаат

во конфигурацијата, туку при секое генерирање на извешатајот повторно се дефинираат.
Кога се зададени сите потребни параметри се пристапува кон генерирање на извештајот.

При тоа, треба да се провери дали за секој од групата во колоната “Конфигурација” е
избрана некоја од порано снимените конфигурации, бидејќи врз основа на неа ќе биде
генериран извештајот, како и дали на групите за кои се генерира извештајот соодветниот
check box е поставен во вклучена состојба.
“ Генерирај цел извештај” – Со избор на ова командно поле извештајот се генерира и

се експортира во проектната документација.
“ Генерирај цел извештај” – Со изборот на ова командно поле извештајот се

генерира и се праќа на печатење.
Со помош на check box-от “Групирање по име” се одредува положбата на генерираните

блокови во проектната документација. Кога овој check box е поставен во исклучена
состојба програмот автоматски секој блок го сместува во соодветно поглавие. Така на
пример блоковите со резултатите на димензионирање на челичните греди ќе се уфрлат во
поглавието “Димензионирање (челик)”. Ако е овој check box поставен во вклучена
состојба програмот за секоја група на ентитети ќе креира ново поглавие со име кое е
зададено во колоната “Име” и во него ќе ги уфрли сите блокови кои се генерирани за
ентитети од дадената група.
Блоковите кои се експортираат може да се сортираат на повеќе начина. Избор на типот на

сортирање се прави од затворената листа која се наоѓа од десната страна на командните
полиња за генерирање на извештајот.

666
“Сортирање тип 1” (по случаеви на оптоварување) се врши според следните

критериуми:
1. Реден број на фазата на градење

2. Реден број на групата во листата
3. Реден број на случајот на оптоварување
4. Тип на ентитетот
5. Вид на влијанието
“Сортирање тип 2” (по видиот на ентитетот) се врши според следните критериуми:

4 Реден број на случајот на оптоварување
“Сортирање тип 3” (по видот на влијанието) се врши според следните критериуми:

5. Реден број на случајот на оптоварување
За да се олесни креирањето на конфигурации и контролата на внесените податоци,

овозможено е генерирање на извештајот и за моментната состојба на параметрите. Имено,
со десен клик на маусот преку селектираните групи во листата се отвара паѓачко мени од
кое може да се избере некоја од понудените опции за генерирање на извештаи.
Содржина на паѓачкото мени за генерирање на извештаи

со моментната состојба на параметрите
Може да се генерира цел извештај или само некој негов дел, на пример текстуален
извештај со резултатите на статичката пресметка за плочи или извештај за
димензионирање на бетонски греди. Содржината на ова мени не е секогаш иста, туку
зависи од тоа кои текстуални и графички блокови се избрани за генерирање. Така на

667
пример доколку не се вклучени check box-овите кои се однесуваат на димензионирање во

менито нема да се најдат опциите за генерирање на извешати од димензионирањето. Со
избор на некои од ставките на менито извештајот се генерира и се прикажува на екранот.
Ќе напоменеме дека извештаите кои се генерирани за моментната состојба на

параметрите не можат да се уфрлат во проектната документација. Нивна првенствена
задача е контрола на внесените податоци при креирање на конфигурацијата.
8.18 Моментно отстранување на прикажаните

влијанија од екранот (Ресет)
Кога на екранот се прикажани некои од влијанијата, со изборот на другата
наредба за обработка на резултатите тие се отстрануваат и заменуваат со нови. Меѓутоа,
често се укажува потреба за отстранување на прикажаните влијанија од екранот и без
активирање на некоја друга наредба за обработка на резултатите. Оваа потреба се јавува
кога на пример сакаме да ги припремиме влезните податоци за проектната документација
или кога сакаме да ја проконтролираме точноста на зададените влезни податоци.
Со изборот на наредбата “Ресет”, резултатите се отстрануваат од екранот, а на

него остануваат само цртежите на влезните податоци.
8.19 Нумерирање на јазлите од мрежата на

конечни елементи
Во случај да сакате во проектната документација да приложите и текстуални
извештаи кои при приказот на влезните податоци и резултати од пресметката се
повикуваат на броевите на јазлите од мрежата на конечни елементи, тогаш секако ќе Ви
треба и цртеж кој ги има нумерирано сите броеви на јазлите од мрежата на конечни
елементи.
Приказот на нумерираните јазли од мрежата на конечни елементи се постигнува со

поставувањето во вклучена состојба на check box-от “Бр. јазли” кој се наоѓа во рамките
на наредбата “Видливост”. Секако дека поставувањето на овој check box во вклучена
состојба нема да има никаква смисла ако за видлива не се постави и самата мрежа на
конечни елементи (check box-от “M.K.E.”).
8.20 Контрола на сетови

Кога наредбата “Контрола на сетови” се придвижи во модулот за обработка
на резултати на командната линија се појавува и подопцијата“иЗвештај”.
<Се> Контрола на сетови - Плоча /Ѕид (Избор / <крАј> / иЗвештај):
Со изборот на оваа подопција се отвара дијалог box од кој се врши генерирање на

извештајот за контрола на сетови.

668
Дијалог box за генерирање на извештајот

за контрола на сетови
Во делот на дијалог box-от “Приказ” сместени се два радио button-и: “Извештај за

моментален 2Д поглед” и “Извештај за 3Д поглед”, со помош на кои се врши избор на
погледот за кој се генерира извештајот.
Командни полиња за избор на погледот
Во случај проектната документација да се печати на црно-бел печатар, експортот на

графичките блокови со бои не би имал смисла. Од таа причина во делот на дијалог box-от
“Приказ” се наоѓа и check box-от “Само со црна боја”, со кој од програмот може да се
бара да во графичките блокови сите сетови ги прикажува со црна боја.
Во делот на дијалог box-от “Ентитети” со вклучување на соодветни check box-oви се

прави избор на конструктивните елементи и оптоварувања за кои се генерира извештај за
контрола на сетови.

669
Дел на дијалог box-от во кој се врши избор

на ентитетите за генерирање на извештајот
Check box-овите ентитети кои не се наоѓаат во тековниот модел се оневозможени, така да

тие не можат да се изберат за генерирање на извештајот.
Делот на дијалог box-от “Случаи на оптоварувања” ќе биде недостапен за промена се

додека не се селектира барем едно оптоварување за креирање на извештајот. Во него со
помош на понудените радио button-и се дефинира дали графичките блокови ќе се
генерираат само за тековниот или за сите основни случаи на оптоварување.
Дел на дијалог box-от во кој се врши избор

на оптоварување
Со активирање на командното поле “Генерирај цел извештај”, на кое се наоѓа иконата

, графичките блокови се експортираат во проектната документација, додека со избор
на истоименото командно поле со икона графичките блокови се експортираат директно
во печат.

670
Командни полиња за генерирање на извештај
Генерирани графички блокови со сетови на површинско

Ќе напоменеме дека графичките блокови со сетови на нумерички податоци на

конструктивните елементи се сместуваат во поглавието “Конструкција”, додека
графичките блокови со сетови на нумерички податоци на оптоварувања се сместуваат во
поглавието “Оптоварување”.
8.21 Креирање на проектната документација

Бидејќи целиот програм е графички ориентиран, затоа со помош на групата на
наредби која се опишува во овој дел на упатството, овозможено е лесно правење на
квалитетна проектна документација. Секој “Tower”-ов влезен фајл има истоимена
датотека со екстензија“*.TWP_D”, која служи за креирање на текстуални и графички
извештаи. Според тоа, за секој модел е можно да се креира само една проектна
документација. При влезот во модулот за обработка на резултатите од пресметката, овој
документ станува активен и спремен за сместување на произволно одбраните прикази на
екранот, без разлика дали тие представуваат влезни податоци или резултати од
пресметката. Покрај тоа, во овој документ можат да се сместуваат и разни текстуални
извештаи, а постои и можност за нивно автоматско генерирање.
Со изборот на наредбата “Едитор на хартија” која се наоѓа во рамките на паѓачкото

мени “Датотека”, се отвара прозор со изгледот на проектната документација.

671
Изглед на прозорот за работа со проектната документација
Во левиот дел на прозорот се наоѓа разгрането стебло кое целата документација ја дели
на помали целини, а во десниот дел изгледот на моментно активната страна на
документот. Во дното на екранот, на статусната линија се испишува информацијата за
редниот број на тековната страна на проектната документација.
Во левиот дел на прозорецот под разгранетото стебло се наоѓаат параметрите за

подесување на карактеристиките на селектираните блокови. Сите овие параметри се
наоѓаат и во дијалогот “Карактеристики на блокот”, така да нивното значење е објаснето
во заглавието 8.21.1.
8.21.1 Експорт на графичките блокови

Експортот на цртежите во проектната документација се врши од основното
опкружување на програмот во модулот за обработка на резултатите од пресметката.
Бидејќи, во секој момент може да се експортира содржината на било кој од прозорите,
затоа е многу важно пред експортот на сликата да го поставите фокусот на саканиот
прозор.
Бидејќи, фокусот е на прозорот “Диспозиција”, затоа со изборот на наредбата

“Експорт на блок” во проектот ќе биде приложена диспозицијата на рамките

672
Дифолт карактеристики на блоковите кои ќе бидат експортирани
Иако големините на експортираните графички блокови можат дополнително да

се менуваат, во рамките на прозорот на наредбата “Едитор на хартија”, пожелно
е пред самиот експорт на цртежите да се постават “Дифолт” карактеристиките
на блоковите кои ќе бидат експортирани. Тоа се постигнува со десниот клик на
маусот преку иконата “Експорт на блок”, после што се отвара дијалог box со
Изглед на дијалог box-от за подесување на Дифолт

карактеристиките на блоковите кои ќе бидат експортирани
Во десниот дел на дијалог box-от прикажан е дефинираниот изглед на типската хартија и

распоредот на графичките блокови кој одговара на моментно поставените параметри во
овој дијалог box. Во делот на дијалог box-от “Големина на блок”, се одредува Дифолт
големината на блоковите кои понатаму ќе бидат експортирани. За да проектната
документација изгледа што попрегледно, големината на графичките блокови се одредува
со големината на просторот на хартијата кој се добива со нејзината поделба на зададен
број редови и колони. Со задавање на податоците во едит box-от “Редови” слободната
површина на хартијата за печат се дели по хоризонтала на зададениот број еднакви
делови. Исто така, со задавање на податоци во едит box-от “Колони”, слободната
површина на хартијата за печат се дели по вертикала на зададениот број еднакви делови.

673
“Дифолт” големината на графичките блокови одредена е со

зададениот број на редови 3 и зададениот број на колони 2
Според тоа, ако сакате графичкиот блок да биде на целата страна на хартијата, потребно
е за бројот на редови и колони да зададете “1”. Значи, големината на експортираните
блокови не зависи од моменталниот размер на цртежите, туку од дефинираниот податок
на кој дел од типската хартија треба да биде сместен.
Во делот на дијалог box-от “Маргини” имате можност да ја зададете големината на

слободниот простор околу цртежот. Пред да ја објасниме функцијата на параметрите со
кои се регулира големината на слободниот простор околу цртежот, ќе ја објасниме
основната концепција на програмот по прашањето на размерот и габаритот на цртежот.
Имено, физичката големина на цртежот кој се експортира, програмот го одредува од
неговиот габарит и расположливиот простор за печат кој е зададен во делот на дијалог
box-от “Големина на блок”. Бидејќи големината на сите текстови во програмот се задава
во милиметри на хартија, затоа при одредувањето на габаритот на цртежот тие не се
земаат во предвид. Од се што е предходно кажано произлегува дека при експортот на
цртежот, во неговиот состав нема да влезе ни еден текст кој се наоѓа надвор од
габаритите на цртежот. За тоа да не се случи, во едит box-от “X” и “Y” можете да зададете
произволно процентуално зголемување на вистинскиот габарит на цртежот во двата
правци и на тој начин да обезбедите да сите текстови по ивицата на цртежот се сместат
во така направениот слободен простор. Колкав процент на зголемување ќе зададете
секако зависи од видот на цртежот, а и зададената големина на текстовите во милиметри.
Препорачуваме да “Дифолт” податокот од “5%” не го менувате со оглед дека во прозорот
на наредбата “Едитор на хартија” ќе имате можност само на поедини блокови, каде тоа е
навистина потребно, го зголемите слободниот простор околу цртежот.
Со внесување на вредности во едит полето “Внатрешна маргина” имате можност да

зададете бела рамка околу содржината на цртежот. Ширината на рамката се задава во
милиметри на хартија и се мери од ивицата на габаритот на блокот кон неговата
внатрешност. Оваа рамка се користи за визуелно раздвојување на соседните цртежи кога
нивната содржина доаѓа до самите ивици на габаритот. Такви ситуации се случуваат често
при користење на наредбата “Експорт на видливиот дел на блокот”, а која детално е
објаснета во ова заглавие и наредбата “Зумиран приказ” која е објаснета во заглавието
8.21.10.

674
Графички блокови пред задавање на внатрешна маргина
Графички блокови после задавање на внатрешна маргина
Следните два check box-a: “Започни на нова страна” и “Започни на нов ред” врзани
се за прекршувањето на страните во проектната документација. Имено, на секој графички
блок може да му се зададе да почне на нова страна, односно во нов ред. Препорачуваме
да по“Дифолт” oвие check box-ови бидат поставени во исклучена состојба, а да после
завршеното креирање на проектната документација, само на поедини блокови им
придружите вакви параметри. За начинот на прекршување на страните ќе биде повеќе
кажано покасно.
Со оглед дека програмот по “дефаулт”-от тесните текстуални извештаи автоматски ги

прекршува во повеќе колони, овозможено е да се избере нивен приказ во една колона.

675
Check box-от “Една колона” со помош на кој се регулира дали

текстуалниот извештај ќе биде прикажан во една колона
Со поставувањето во вклучена состојба на прекинувачот “Рамка околу блок”, сите

понатаму експортирани блокови ќе бидат поставени во рамка.
Едит полето “Резолуција” се однесува само на опцијата за експорт на тековниот приказ

во “clipboard”-от (оваа опција за експортирање на блоковите ќе биде опишана во ова
заглавие малку покасно). Со задавање на саканата вредност во овај едит box ја одбирате
резолуцијата на битмапата која ќе биде креирана.
Eдит box за дефинирање на резолуцијата на бит мапата
До колку сакате да експортираните блокови бидат во зададениот размер, потребно е да во

делот на дијалог box-от “Размер” прекинувачот го поставите во вклучена состојба и да во
едит box-от го зададете саканиот размер.

676
Дел на дијалог box-от за задавање на саканиот размер на блоковите
Ќе напоменеме дека програмот при експортот на блоковите ќе го контролира зададениот

размер и во случај да дадениот блок не може да биде експортиран во зададениот размер,
ќе ја ограничи големината на блокот на целиот лист хартија.
Од затворената листа “Ориентација” се бира дефаулт ориентацијата на блокот:

“Вертикално” или “Легнато”.
Одбрана е хорзонталната ориентација на блоковите
Бидејќи секој експортиран блок содржи и наслов и потпис во делот на дијалог box-от
“Потпис на блок” се подесува рамнењето на овие текстови. Подесување на рамнењето се
прави со избор на една од понудените опции “Лево”, “Центар” или “Десно” од
затворените листи “Наслов” и “Потпис”. Ќе напоменеме дека под наслов се подразбира
текстот кој се испишува на врвот на блокот, а под потпис делот на текстот кој се
испишува на дното од блокот. Со поставување во вклучена состојба на chack box-от
“Вертикален текст”, се менува положбата на името и потписот, така да името се
поставува крај левата, а потписот крај десната ивица на блокот.

677
Одбран е централен испис на името и потписот

и тоа на бочната страна на блокот
Со активирање на командното поле “OK”, програмот ќе ги прифати сите зададени

параметри и ќе ги почитува при експортот на новите графички блокови.
Која “Дифолт” големина на експортираните блокови ќе ја зададете и дали тие ќе бидат

вертикални или пак хоризонтални, зависи исклучиво од одбраниот формат на хартијата и
сложеноста на геометријата на моделот со кој работите.
Експорт на графичките блокови
Самиот експорт на графичките блокови се постигнува или со избор на

наредбата “Експорт на блок” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени
“Помошни функции” или со кликот на маусот на оваа икона. Бидејќи
операцијата на експорт на графичките блокови е релативно честа, затоа таа
може да се постигне и со притискањето на функцискиот тастер “F2”.
После барањето за експорт на блокот, програмот моменталната содржина на прозорот на

кој е поставен фокусот ќе ја приложи во проектната документација. Експортот на блокот
ќе биде можен во секој момент на работа со програмот, без разлика дали моментално се
прикажани некои од резултатите на пресметката или пак влезните податоци. Ќе
напоменаме дека моменталната состојба на зумот нема да влијае на содржината на
блокот, со оглед дека секогаш се експортира комплетната содржина на прозорот. Во
случај да сакате во проектот да го приложите зголемениот дел од моделот, за таа намена
е предвидена посебна наредба во рамките на прозорот на наредбата “Едитор на хартија”.
За оваа наредба ќе биде повеќе кажано покасно. Значи и во вакви случаи се експортира
цел блок, а потоа тој дополнително се зголемува.
Во зависност од тоа што е содржано во експортираниот блок, тој ќе биде сместен во

стеблото на документот со соодветно под-име. Ако при експортот на блокот не беа
прикажани резултатите, тогаш можат да настапат два случаја. Ако во прозорот чија
содржина се експортира не е прикажан ниту еден ентитет на оптоварување, тогаш
таквиот блок ќе биде придружен на под-името “Влезни податоци- Конструкции”. Ако
барем еден ентитет на оптоварување е видлив, тогаш блокот ќе биде придружен на под-
името “Влезни податоци-Оптоварување”. Ако на екранот се прикажани било кои од
резултатите на пресметката, вклучувајќи го и приказот на деформираниот модел, тогаш
блокот ќе биде придружен на под-името “Статичка пресметка”. Експортираниот цртеж на
тековната форма на осцилирање ќе биде придружен на под-името “Модална анализа”, а

678
сите резултати на димензионирање на соодветното под-име кое се однесува на

димензионирањето за дадениот материјал. Единствено експортот на содржината на
прозорот “Диспозиција” секогаш ќе доведе до истата содржина на блокот.
Експорт на видливиот дел од блокот
Со изборот на наредбата “Експорт на видливиот дел од блокот”, од

паѓачкото мени “Помошни функции” или со кликот на маусот на оваа икона во
проектната документација се експортира графичкиот блок со делот на моделот
кој е моментно видлив во прозорот на кој е поставен фокусот. Значи
моментната состојба на зумот влијае на содржината на блокот така да на овој
начин можете да го експортирате зголемениот дел на моделот. Бидејќи оваа
операција е релативно честа, затоа таа може да се постигне и со истовремен
притисок на тастерите “Shift” и “F2”.
Бидејќи фокусот е на прозорот “2Д поглед”, затоа со

изборот на наредбата “Експорт на видливиот дел од
блокот ”во проектната документација ќе биде приложен
зумираниот дел на моделот од овој прозор
Сите правила кои важат за експорт на комплетната содржина на прозорот со помош на

наредбата “Експорт на блок”, ќе важат и за оваа наредба.

679
8.21.2 Експорт на блоковите од дијалог box-oвите

Покрај предходно опишаниот начин за експорт на графичките блокови,
програмот овозможува сместување во проектната документација и на блоковите кои се
генерираат во дијалог box-oвите на предходните наредби.
Во поголем број дијалог box-oви е присутно и ова командно поле, со чие

активирање се врши експорт на блокот во проектната документација.
Во зависност од содржината на дадениот дијалог box програмот ќе експортира или

графички или текстуален блок.
8.21.3 Дефинирање на форматот на хартијата (Формат на

хартијата)
Пред било каква работа со проектната документација, потребно е да ја
дефинирате големината и изгледот на една страна на документот. Со изборот на
оваа икона се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за подесување на форматот на хартијата
Овој дијалог box поради големата количина на податоци е организиран по пат на

картотека. Во картотеката “Формат на хартија” имате можност да ја дефинирате
големината на страницата на документот. Во зависност од типот на принтерот што го
имате, од затворената листа изберете еден од понудените формати на хартија. Во случај
да во листата не е понуден саканиот формат, со поставувањето во вклучена состојба на
прекинувачот “Произволен формат” имате можност да во едит box-евите “Ширина” и
“Висина” зададете сосема произволни димензии на хартијата. Секако дека услов е да
Вашиот принтер го поддржува зададениот формат на хартијата.

680
Едит box-еви за задавање на произволни димензии на хартијата
Со поставувањето во вклучена состојба на еден од понудените два прекинувачи, можете

да ја одберете ориентацијата на хартијата: “Вертикално” или “Хоризонтално”.
Со оглед дека проектната документација содржи голем број на текстуални блокови, за да

се олесни работата со нив овозможено е прикажување на содржината на блоковите кои се
селектирани во стеблото на извештајот со посебна боја на позадината.
Селектираниот текстуален извештај е прикажан

со избрана боја на позадината
Бојата на позадината на селектираните текстуални извештаи може да се промени со

помош на “колор box”-от кој се наоѓа во дијалог box-от на наредбата “Формат на хартија”
во истоимената картотека.

681
Со кликот на маусот преку стрелката од деасната страна

на “колор box”-от се отвара дијалог за избор на бои
“Цртање на рамка на маргините од страната” - Во извештајот е овозможен приказ на

рамката (цела или само поедини линии) на маргините на страницата. Со левиот клик на
глувчето преку испрекинатите линии на приказот на хартија во овој дел на дијалогот тие
стануваат полни и тоа значи дека на тоа место ќе се прикажува линијата на рамката во
извештајот, додека испрекинатите линии означуваат дека во извештајот на тоа место
нема да се прикажува линијата на рамката.
Дел на дијалогот во кој се подесува цртањето на рамката

на маргините на страниците.

682
Дефинирање на маргините
Во рамките на картотеката “Маргини” се дефинира нето површината на хартијата за

печатење.
Изглед на картотеката “Маргини”
Во централниот дел на дијалог box-от е прикажан одбраниот формат на хартијата, а со

четирите едит box-еви од неговата горна, долна, лева и десна страна имате можност да ги
дефинирате соодветните маргини. Водете сметка при задавањето на овие вредности со
оглед дека секој принтер има ограничување по прашањето на нето површината за печат.
Во оваа процедура, програмот ќе дозволи задавање на сосема произволни вредности, но
затоа при печатење на документите може да се случи да драјверот не може на тој дел од
ивичниот простор да изврши печатење. Во вакви случаи, после барањето за печатење
програмот ќе издаде соодветно предупредување.
Единствено ограничување при задавањето на маргините ќе биде во едит box-от “Долу” со

оглед дека во долниот дел (футерот) на секоја хартија мора да се најде и потписот на
авторот на програмот. Минималната програмски ограничена вредност за долната маргина
е 8 mm.
Во случај да секоја страна на Вашиот документ треба да содржи и заглавие, тогаш е

потребно во едит box-от “Висина на заглавие” да ја зададете неговата димензија. Ако
не сакате заглавие, тогаш во овој едит box зададете вредност “0”.
Во рамките на картотеката “Маргини” уфрлени се четири едит box-ови за внесување на

произволен текст, кој ќе се испишува во “хедер-от”, односно “футер-от” на секоја страна
од извештајот:

683
Картотеката “Маргини” со четири нови едит box-ови

за внесување на текст во “хедер” и “футер”
“Горе - Лево:” - текстот од едит box-от ќе биде сместен во “хедер” покрај левата
маргина
“Горе - Десно:” - текстот од едит box-от ќе биде сместен во “хедер” покрај десната
маргина
“Долу - Лево:” - текстот од едит box-от ќе биде сместен во “футер” покрај левата
маргина
“Долу - Десно:” - текстот од едит box-от ќе биде сместен во “футер” покрај десната
маргина
Со избор на оваа икона која се наоѓа од десната страна на секој од предходно

опишаните едит box-ови, се отвара паѓачко мени за автоматско уфрлување на
програмски дефинираните текстови. На располагање се следните текстови:
#p - Реден број на тековната страна

#n - Вкупен број на страни
#t - Моментно време
#d - Тековен датум
Уфрлените програмски дефинирани текстови во едит box-от се означуваат со симболот

“#” и соодветна буква.
Дефинирање на изгледот на заглавието
Во рамките на картотеката “Заглавие” се дефинира изгледот на заглавието кое ќе биде

отпечатено на врвот на секоја страна на документот.

684
Изглед на картотеката “Заглавие”
Дифолт изгледот на заглавието кое се испорачува со програмот представува само пример

за постапката на неговото формирање. Во горниот дел на дијалог box-от се прикажува
моментниот изглед на креираното заглавие. Ширината на табелата на заглавието е
одредена со ширината на хартијата која е намалена за левата и десната маргина, а
висината, со зададениот податок во едит box-от “Висина на заглавие” во рамките на
картотеката “Маргини”. Таблицата на заглавието е поделена на низа ќелии (правоаголни
области) и со кликот на маусот во рамките на секоја од нив, во долниот дел на дијалог
box-от се прикажува содржината на моментно активната ќелија.
Во долниот дел на дијалог box-от е прикажана содржината

на моментно активните ќелии наменети за приказ на името на проектот
Во секоја од ќелиите може да се внесе сосема произволна содржина. Постапката на

едитирање на содржината на моментно активната ќелија во целост одговара на
постапката на работа со текст процесорите какова е и во програмот “WordPad”. Изборот и

685
големината на фонтот се врши од затворената листа која се наоѓа над полето предвидено
за едитирање на содржината на моментно активната ќелија.
Затворена листа за избор на видот и големината на фонтот
Со помош на следната група на икони се влијае на изгледот и содржината на моментно

активната ќелија.
Селектираниот текст се исфрлува од ќелијата и се префрлува во “clipboard”
Селектираниот текст се префрлува во “clipboard” без исфрлување од ќелијата
Предходно сместениот текст во “clipboard”, се уфрла во ќелијата и тоа на местото

кое е одредено со моменталната положба на курсорот
Вклучената состојба на оваа икона го одредува здебелувањето на исписот на

селектираниот текст
Вклучената состојба на оваа икона го одредува искосениот испис на селектираниот

текст
Вклучената состојба на оваа икона го одредува подвлечениот испис на

Со изборот на оваа икона се отвара паѓачката листа за изборот на бојата која ќе

биде придружена на селектираниот текст
Вклучената состојба на оваа икона го одредува левото рамнење на селектираниот

текст
Вклучената состојба на оваа икона го одредува централното рамнење на

Вклучената состојба на оваа икона го одредува десното рамнење на


686
Изборот на оваа икона, селектираниот текст го означува како ставка во листата

на низата податоци
Со изборот на оваа икона се отвара дијалог box за поставувањето на рамки околу

ќелијата.

на рамки околу ќелијата
Со поставувањето во вклучена состојба на понудените прекинувачи на соодветната

страна на ќелијата се поставува линијата на рамката. Ознака за вклучена состојба е
вовлечениот изглед на иконата при што во централниот дел на овој дијалог box на
соодветната страна се поставува линијата на рамката. Со поставувањето во вклучена
состојба на прекинувачот “Важи за сите” имате можност да одбраните страни за
поставување на рамката ги придружите и на сите останати ќелии во заглавието. За
повеќето случаи во праксата, кога е потребно да се постават рамки околу сите ќелии,
сите понудени прекинувачи во овој дијалог box поставете ги во вклучена состојба кое ќе
доведе до саканиот ефект.
Со изборот на оваа икона се отвара дијалог box за уфрлање на слики од дискот на

компјутерот.
Изглед на дијалог box-от за уфрлување на слики

во ќелијата на заглавието
Со изборот на една од понудените опции од затворената листа “Тип на фајл” покрај

битмапите, во ќелијата можно е да се уфрли и содржината на “metafiles”-от. После
селектирањето на саканиот фајл и активирањето на командното поле “OK”, на позицијата
на курсорот ќе се појави содржината на уфрлената слика. Во случај на голем формат на

687
сликата, кликнете со маусот на неа и со помошта на scrooll лентата доведете го еден од

нејзините агли во положба да се гледа во просторот предвиден за приказ на ќелијата.
Со селектирање на внесената бит мапа во нејзините агли и на

средината на секоја од страните, се поставуваат симболи на мали
квадрати со помош на кои се врши промена на димензиите на сликата.
Со доведување на маусот во положба да покажува на малиот квадрат поставен во аголот

на сликата и со негово развлекување кон внатре, доведете ја големината на сликата на
саканата димензија.
Смалување на големината на уфрлената слика
Со изборот на оваа икона, се отвара паѓачкото мени за автоматско уфрлање на

програмски дефинираните текстови. На располагање се следните текстови.
#p - реден број на тековната страна

#n - вкупен број на страни

688
#t - моментно време
#d - тековен датум
Внесените програмски дефинирани текстови во ќелијата се означуваат со симболот “#” и

соодветните букви.
За да го дефинирате распоредот на ќелиите кои одговараат на Вашето заглавие, потребно

е прво да го зададете саканиот формат на хартијата, да ги одберете маргините и висината
на заглавието. Покрај тоа потребно е да го поништите дифолт заглавието кое ви е
испорачано со програмот. Тоа ќе го постигнете така што крајната лева ќелија ќе ја
проширите до максималната големина на заглавието.
Развлекување на десната ивица од крајната лева

ќелија по целата ширина на заглавието
Значи, со доведувањето на маусот во положба да покажува на десната ивица на крајната

лева ќелија, оваа ивица развлечете ја до крајната десна ивица на заглавието. На овој
начин, ќе добиете да заглавиети се состои само од една ќелија.

689
Изглед на заглавието кое се состои само од една ќелија
Со селектирањето на битмапата во долниот дел на дијалог box-от кој е предвиден за

едитирање на содржината на моментно активната ќелија и притискањето на тастерот
“Del” исфрлете ја оваа битмапа од содржината на Вашето заглавие.
Сосема празна содржина на заглавието
Во долниот лев агол на секоја од ќелиите се наоѓа мал вертикален правоаголник со

помош на кој секоја од ќелиите може да се подели на две нови, по вертикала. Малиот
хоризонтален правоаголник во горниот десен агол на секоја од ќелиите служи за поделба
на ќелијата по хоризонтала. Со доведувањето на маусот во положба да покажува на еден
од овие два мали правоаголници, курсорот го менува обликот во соодветен облик кој
воедно и укажува на смислата на можната акција.

690
Правоаголници за поделба на ќелиите на помали делови
Операцијата на поделба на ќелиите се одвива така што со маусот се кликнува на саканиот

правоаголник и без да се отпушта се доведува во положба на саканата вертикална,
односно хоризонтална поделба.
Со развлекување на горниот десен правоаголник надолу,

добиена е нова ќелија
И на ново додадената ќелија, во долниот лев и горниот десен агол се наоѓаат мали
правоаголници за нејзина евентуална поделба на помали делови. Во горниот дел на
заглавието ќе додадеме уште една ќелија.

691
Со развлкувањето на долниот лев правоаголник на горната ќелија

во десно, добиена е нова ќелија
\Оваа постапка потребно е да се повторува се додека не го добиете саканиот број и

распоред на ќелиите. Со доведување на маусот во положба да покажува на средината на
една од внатрешните страни на ќелијата, овозможена е дополнителна промена на
димензиите на дадената ќелија.
Внатрешни страни на ќелиите кои можат да се развлекуваат
Бидејќи, со развлекување со помош на маусот не можат да се добијат точни димензии на

ќелиите, затоа со програмот е предвидено нумеричко задавање на димензиите на секоја
од ќелиите. Со кликот на маусот во внатрешноста на било која од ќелиите таа станува
моментно активна, а во едит box-евите “Ширина” и “Висина” се прикажуваат нејзините
моментни димензии.

692
Едит box-еви за нумеричко задавање на димензиите

на моментно активната ќелија
Бидејќи заглавието има ограничена, претходно зададена димензија, затоа промената на

димензиите на едната ќелија влијае и на димензиите на останатите ќелии. Прифатено е
да промената на димензиите на ќелиите се одвива од лево на десно и одгоре надолу. Од
таа причина, со селектирање на една од ивичните ќелии, соодветниот едит box за
нумеричко подесување на ќелиите ќе биде неактивен.
За селектираната горна,десна ќелија не е можно да се менува ширината
Штом сте ја подесиле положбата и бројот на ќелиите во заглавието останува уште да на

секоја од нив и зададете и соодветна содржина на начин како е тоа порано опишано.

693
Дефинирање на текстовите на хартија
Во рамките на картотеката “Текст” имате можност да ги дефинирате сите податоци за

видот, бројот и големината на текстовите кои се испишуваат на хартија.
Изглед на картотеката “Текст”
Во делот на дијалог box-от “Хартија”, се дефинираат податоците кои се однесуваат на

печатењето на името на заглавието. Имено, бидејќи графичкиот документ е поделен на
помали целини, затоа на врвот од страницата на која почнува даденото заглавие
автоматски се поставува и името на истото заглавие: “Основни податоци за моделот”,
“Влезни податоци – Конструкции”, “Влезни податоци-Оптоварување”, “Сеизмичка
пресметка” итн. Со помош на check box-от “Печатење на наслов” одредувате дали
имињата на заглавијата ќе бидат печатени или не. Ако овој check box е поставен во
вклучена состојба, тогаш со поставувањето во вклучена состојба на еден од понудените
два прекинувача: “Само на почетна страна” и “На секоја страна”, ја одредувате
зачестеноста на неговото појавување. Значи името на заглавието може да се појави или
само на врвот на страната на која се наоѓа неговиот почеток или на врвот на сите страни
на кои даденото заглавие се простира. Препорачливо е да се одлучите за испишување на
името само на почетната страна на заглавието.

694
Со помош на овие три икони кои работат како прекинувачи

се одлучувате за начинот на рамнење на насловот
Од затворената листа, која се наоѓа на врвот од овој дел на дијалог box-от, можете да го
одберете произволниот вид и големина на фонтот со кој ќе бидат испишани насловите на
поглавијата. Покрај можноста на дефинирање на подебел, накосен и подвлечен запис на
насловот, можно е да се одбере и бојата на самиот текст, како и бојата на неговата
позадина.
Командни полиња за избор на бојата на текстот и неговата позадина
Првото командно поле служи за избор на бојата на самиот наслов, а второто за избор на
бојата на позадината. На овој начин можете да добиете исенчани наслови на поглавијата.
Во едит box “Број на првата страна:” можете да го промените редниот број на почетната
страна на документот.

695
Eдит box за дефинирање на редниот број на првата страна на документот
Промената на почетниот број на првата страна ќе има влијание само на исписот на

редниот број на страната на самата хартија на документот.
Во делот на дијалог box-от “Текстуален извештај”, се наоѓаат параметрите кои програмот

ќе ги користи при креирањето на разните текстуални извештаи.
Делот на дијалог box-от за подесување

на фонтовите во текстуалните извештаи
Во текстуалните извештаи, сите текстови се поделени во три групи:
Главен текст: зададените параметри се однесуваат на сите текстови внатре во

извештајот, вклучувајќи го и заглавието на табелите

696
Текст на цртежи: зададените параметри се однесуваат на котите и ознаките на цртежите

кои се креираат во рамките на поедините текстуални извештаи. На
пример цртежите на попречните пресеци на гредите во рамките на
сетовите на нивните влезни податоци итн.
Наслов на табела: зададените параметри се однесуваат на насловот на секоја од

креираните табели во рамките на текстуалниот извештај. На пример
насловот на табелата: “Табела на материјали” итн.
Покрај бојата на самиот фонт, за насловите и заглавијата на табелите, овозможен е и

избор на бојата на позадината. На овој начин насловите на табелите, како и нивните
заглавија можат да бидат исенчени.
Командни полиња за избор на бојата на позадината,

на насловите и заглавијата на табелите
Во долниот дел на дијалог box-от се наоѓа параметар со кој се одредува начинот на

потписот на графичките блокови.

697
Делот на дијалог box-от за избор на видот и големината на фонтот

со кој ќе бидат потпишувани графичките блокови
Имено, секоја од експортираните слики има резервиран простор во кој се испишува

нејзиното значење. На пример: “Деформиран модел”, “Рамка В_1” итн. За самиот експорт
на графичките блокови и значењето на нивниот потпис, ќе биде повеќе кажано покасно.
Едит полето кое се наоѓа пред оваа икона служи за подесување на

висината на фонтот.
Едит полето кое се наоѓа пред оваа икона служи за подесување на

ширината на фонтот.
Снимање на зададените податоци за хартијата
Кога сте ги подесиле сите потребни податоци, потребно е изгледот на типската хартија да
го сочувате во базата. Со изборот на командното поле “ Сними” се отвара дијалог box
со следниот изглед.
Сега во едит box-от е потребно да се зададе текстуален опис кој ќе Ве асоцира на

дефинираните податоци за хартијата и да се активира командното поле “OK”. Во случај да
сте задале име кое веќе постои во листата на типови хартија, програмот ќе издаде
соодветна порака.

698
Активирањето на командното поле “Да” ќе значи потврден одговор и предходните

параметри на хартијата кои биле запамтени под даденото име, ќе бидат изгубени. Изборот
на командното поле “Не” ќе доведе до одкажување од операцијата на снимање.
Затворената листа која се наоѓа во долниот лев агол на дијалог box-от, предвидена е за
избор на некоја од порано снимените конфигурации.
Затворена листа за избор на еден од порано снимените типови хартија

опишана содржината на хартијата која сакаме да ја одбереме. Ќе напоменеме дека во
листата секогаш се наоѓа и програмски дефинираната хартија која не може да се
избрише.
Со помош на командното поле “Бриши” е овозможено бришење на произволно

селектираната хартија од листата. Постапката се одвива така да прво со маусот се
кликнува на хартијата во листата која сакаме да ја избрише, а потоа се активира
командното поле “Бриши”.
Последниот одбран тип на хартија се памети, па при креирањето на нови модели нивните
проектни документации ќе имаат исти карактеристики на хартијата, како и документот со
кој последен пат сте работеле. Покрај тоа, со програмот е овозможена и дополнителна
промена на сите предходно зададени податоци за хартијата. Значи, можете да креирате
проектна документација за еден формат на хартија, а после тоа со промена на податоците
во овој дијалог box, можете дополнително да ја прекршите на сосема друг формат.

699
Превземање на снимени конфигурации од друг корисник (Импорт)
Со програмот е овозможено и превземање на снимените конфигурации со податоци за

хартијата од друг корисник. За оваа намена е предвидено командното поле “ Импорт”.
Командно поле “ Импорт” за превземање на

конфигурација од друг корисник
Со избор на ова командно поле се отвара нов дијалог box:
Дијалог box за импорт на конфигурации

со податоци за хартијата
Конфигурациите на параметрите во текот на снимањето се сместуваат во датотеката

“Tower.$har”. Кога е избрана саканата датотека, со клик на маусот на командното поле
“Отвори” ќе се изврши превземање на конфигурацијата со податоци за хартијата. Од тој
момент сите импортирани конфигурации ќе се прикажуваат во затворената листа за избор
на конфигурации и било која од нив ќе може да се постави за тековна. Ако некои од
импортираните конфигурации имаат исто име како и постоечките конфигурации во
листата ќе им се додаде симболот “*” на крајот од името.

700
8.21.4 Структура на графичкиот документ

Проектната документација се состои од низа блокови кои можат да бидат или
текстуални или графички. Бидејќи бројот на блокови може да биде голем, затоа целиот
документ заради прегледност е поделен на помали целини. Организацијата на оваа
поделба е прикажана во стеблото кое се наоѓа во левиот дел на прозорот за работа со
проектната документација.
Структура на проектната документација
Целиот документ секогаш се дели на следните целини, односно поглавија:
- Содржина
- Основни податоци за моделот
- Влезни податоци
- Резултати
- Додади
Гранката “Влезни податоци” се дели на две нови поделби во зависност од тоа дали
влезните податоци се однесуваат на геометријата на конструкцијата или пак на
зададеното оптоварување. И гранката “Резултати” има своја подподелба во зависност од
тоа на што се однесуваат прикажаните резултати: Модална анализа, Сеизмичка
пресметка, Статичка пресметка или пак димензионирање.
Бидејќи, во проектот можат да се приложуваат и текстуални и графички блокови, затоа

програмот секој од нив го сместува во соодветна гранка, во зависност од природата на
дадениот блок. Сите внесени блокови во проектната документација се паметат како такви,
па со дополнителните промени на моделот и негово евентуално повторно пресметување,
нема да дојде до автоматско освежување на овој документ. Во такви случаи, сите порано
внесени блокови кои не одговараат на новата содржина на моделот, мораат прво да се
избришат, па потоа повторно да се уфрлат во проектот.
За да се олесни организирањето на проектната документација, овозможено е додавање на

нови поглавија во стеблото на извештаи. Како последна гранка во стеблото на извештаи
сега се наоѓа поглавието “Додади”. Со десен клик на маусот преку него се отвара мени со
ставка “Нов директориум”:

701
Десниот клик на маусот преку името на поглавието “Додади”

го отвара менито во кој се наоѓа ставката “Нов директориум”
Со изборот на оваа ставка од менито се отвара дијалог во кој се задава името на новото
поглавие:
Со активирање на командното поле “OK”, во гранката “Додади” ќе биде сместено новото

поглавие со зададено име.
Доколку сакате да го промените името на новододаденото поглавие или да го избришете

од стеблото, потребно е да од паѓачкото мени кое се отвара со десниот клик на маусот
преку неговото име ја изберете соодветната наредба.
Паѓачко мени кое се отвара со десен клик на маусот преку новото поглавие

702
Со избор на наредбата “Преименувај” повторно се отвара дијалог во кој сега може да се

зададе ново име на поглавието, додека со активирање на наредбата “Бриши” поглавието
се отстранува од документацијата. Доколку поглавието содржи некои графички или
текстуални блокови, а се активира опцијата “Бриши” ќе се појави соодветно
Додаените поглавија се потполно рамноправни со веќе постоечките поглавија така да и за

нив важат сите со програмот предвидени наредби за уфрлување на блокови (уфрлување
на празен блок, преместување и копирање на блокови).
За разлика од другите заглавија, на заглавијата кои се наоѓаат во директориумот

“Додатоци” може да им се менува и положбата. Имено кога ќе се селектира некое од овие
заглавија, стануваат достапни иконите кои се користат за промена на положбата на
блоковите:
Со избор на оваа икона моментно активното заглавие се поместува во

стеблото за едно место на горе.
Со избор на оваа икона моментно активното заглавие се поместува во

стеблото за едно место на долу.
Промена на полжбата на заглавието може да се врши само во рамките на директориумот

“Додатоци”, односно заглавието не може да се префрли во некој друг директориум.
8.21.5 Генерирање на текстуалните извештаи

Покрај текстуалните и графичките блокови кои можат да се експортираат во
проектот од моделот, за обработка на резултатите на пресметката, со програмот е
овозможено и автоматско генерирање на текстуалните извештаи од опкружувањето на
самиот прозор за работа со проектната документација. Имено, со десниот клик на маусот
преку едно од понудените наслови на поглавијата во стеблото, се отвара и паѓачко мени.
Со десниот клик на маусот преку насловот на поглавието

“Влезни подаотци - Конструкции”, се отвара паѓачко мени

703
Во склопот на сите паѓачки менија кои се отвараат на десниот клик на маусот преку
насловот на соодветното поглавие, се наоѓа и наредбата “Генерирање на извештај”. Со
нејзиниот избор, се влегива во процедурата на генерирање на дадениот текстуален
извештај. Ако се бара повторено генерирање на веќе постоечките извештаи, тогаш
старите извештаи ќе бидат избришани, а новите внесени во проектот. Во случај моделот
да не е пресметан, тогаш поедините делови на извештаите за кои се потребни податоци
од пресметката нема да бидат генерирани.
Гнерирање на содржината
Со десниот клик на маусот преку името на заглавието “Содржина” и изборот на

наредбата “Генерирај”, автоматски во составот на проектната докумантација ќе се уфрли
нејзината содржина. Во содржината се испишуваат насловите на поглавијата и редните
броеви на страната во која дадените поглавија почнуваат. Бидејќи, содржината стално се
ажурира во зависност од бројот и големината на внесените текстуални и графички
блокови, затоа е сосема исто кога ќе го генерирате.
Генерирање на основните податоци за моделот
Со десниот клик на маусот преку насловот на поглавието “Основни податоци за

моделот” и изборот на наредбата “Генерирај”, автоматски во составот на проектната
документација се уфрлуваат основните информации за моделот.
Изглед на изгенерираните основни податоци за моделот
На почетокот на овој извештај, прикажани се податоците кои се придружени со помош на

наредбата “Податоци за проектот” (види поглавие “3.6.8”). Ако овие податоци не сте ги
задале, тогаш тие и во текстуалниот извештај ќе бидат прескокнати. Во понатамошниот
текст на овој извештај, програмот го испишува името на датотеката и датумот на
спроведената пресметка.
Во делот на извештајот каде се испишува име на пресметката, програмот во

продолжението ќе постави ознака или “3Д” или “2Д” во зависност од тоа дали моделот е
рамнински или пак просторен. Во случај да се работи за рамнинска пресметка, покрај
информацијата “2Д” програмот во заградата ќе ја испише и ознаката за слободните
поместувања кои воедно ја означуваат и рамнината на која пресметката е спроведена. Во
овој дел на извештајот, програмот со симболот “X” ги означува и видовите на анализи кои
се спроведени.

704
Големината на моделот се опишува со бројот на јазлите на мрежата на конечни елементи

и со бројот на соодветните типови конечни елементи.
На крајот на извештајот програмот ја испишува и информацијата за единиците мерки кои

се поставени за тековни со помош на наредбата “Функционалност” (види поглавие
“3.5.2”). Водете сметка да пред генерирањето на овој извештај, тековните мерни единици
во програмот бидат усогласени со единиците со кои се креирани останатите делови на
проектната документација.
Генерирање на влезните податоци за конструкцијата
Со десниот клик на маусот преку името на насловот “Конструкција” и изборот на

наредбата “Генерирње на извештај”, се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за генерирање на

влезните податоци за конструкцијата
Со поставување на соодветните прекинувачи во вклучена состојба се врши избор на

текстуалните блокови кои ќе влезат во составот на проектната документација.
“Список на фази за градење” – овој check box ќе биде достапен само за моделите кои
во себе имаат дефинирани фази на градење. Во листата ќе бидат испишани имињата на
сите зададени фази на градење.
“Шема на нивоа” – овој check box секогаш ќе биде достапен со оглед дека секој модел
во себе мора да содржи барем едно ниво. Во овој текстуален блок ќе биде прикажана
табела со сите податоци кои сте ги задале со помош на наредбата за едитирање на (види
поглавие “2.11.1”).
“Координати на јазли” – овие податоци можат да се прикажуваат на два начина. Имено,

може да се бара приказ на координатите на сите јазли на моделот или пак само на јазлите
кои се наоѓаат на контурите на конструктивните елементи и оптоварувања. Начинот на
приказ на координатите на јазлите, се одредува со поставување во вклучена состојба на
еден од понудените два прекинувача: “Сите јазли” и “Само контури”. Ќе напоменеме дека
кај моделите кај кои се дефинирани граничните услови во плочите или ѕидовите, ќе се

705
појават повеќе јазли со исти координати (види поглавие “3.1.3”). Причина за ова е тоа
што граничните услови се моделираат со изедначување на поместувањата во јазлите кои
имаат иста положба во просторот, а припаѓаат на различни конструктивни елементи. Во
такви случаи, во рамките на еден ред на податоци ќе се појави информацијата за редниот
број на првиот и последниот јазол во низата кој има исти координати.
Ако моделот содржи преку 5000 јазли, а сте избрале приказ на сите јазли, со активирање
на командното поле “OK”, програмот ќе издаде соодветно предупредување.
Причината за ваквото предупредување е јасна, со оглед дека печатењето на сите

координати на јазлите за големите модели би барало многу голем број страни на
документот. Со оглед дека програмот е графички ориентиран и има можност да
геометријата на моделот и оптоварувањата ги прикажете по пат на слики, ви
препорачуваме да приказот на координатите на јазлите воопшто не го приложувате во
составот на вашата проектна документација.
“Сетови на нумерички податоци” – во овој дијалог box ќе бидат достапни

прекинувачите само за оние конструктивни елементи кои се содржани во моделот. Ќе
напоменеме дека за целиот модел се прави единствена табела на употребените матерјали,
па покрај сетовите на конструктивните елементи, наместо карактеристиките на
матерјалот, ќе бидат прикажани само нивните редни броеви кои одговараат на
нумерацијата во табелата на материјали. Секако дека табелата на материјали ги содржи
сите податоци кои го дефинираат материјалот. Бидејќи, овој вид на влезни податоци не
може да се прикаже со експортирање на графичките блокови, затоа препорачуваме да
секоја ваша проектна докумантација содржи сетови на нумерички податоци за сите
конструктивни елементи. Ако сепак не сакате приказ на сетовите на нумерички податоци,
check box-от “Сетови на нумерички податоци” поставете го во исклучена состојба, после
што програмот ќе ја игнирира состојбата на останатите прекинувачи во овој дел на
“Контура на конструктивни елементи”- во овој дел на дијалог box-от ќе бидат

достапни прекинувачите само за оние конструктивни елементи кои се содржани во
моделот. Податоците за положбата на контруктивните елементи се опишуваат во табели
за секој конструктивен елемент посебно. Овие табели содржат онолку редови колку што
има и ентитети од тој тип на моделот. Контурата на ентитетот се опишува со низата на
редни броеви на јазлите на неговата контура. Во случај на лачни сегменти, јазолот кој ја
означува точката од лакот поврзан е со останатите јазли со симболот “~”. Бидејќи,
положбата на конструктивните елементи се опишува со редните броеви на јазлите од
мрежата на конечни елементи, затоа во случај да се одлучите за ваков приказ на
влезните податоци добро би било да во проектот ги приложите и координатите на
контурните или пак на сите јазли. Со оглед дека програмот е графички ориентиран и
имате можност да геомтријата на моделот и оптоварувањата ги прикажете по пат на
слики, препорачуваме да ваквите влезни податоци воопшто не ги приложувате во
составот на вашата проектна документација.

706
Во делот на дијалог box-от “Графички блокови”, поставена е низа на прекинувачи кои

одредуваат кои графички блокови ќе бидат автоматски креирани.
“3Д поглед” - кога овој check box е поставен во вклучена состојба за избор
се достапни радио button-те кои се наоѓаат под него:
“Жичан” - кога е избран овој радио button ќе се креира графички блок

со “жичан” тродимензионален модел.
“Рендер” - кога е избран овој радио button ќе се креира графички блок

со “рендериран” тродимензионален модел.
“Taваници” - со поставување на овој прекинувач во вклучена состојба ќе

бидат креирани графички блокови во чиј состав ќе се најдат
сите хоризонтални склопови (нивоа) на моделот. Значи, ќе
се креираат онолку блокови колку што има хоризонтални
нивоа на моделот.
“Диспозиција на рамки”- кога овој check box е поставен во вклучена состојба ќе се

креира графички блок со диспозиција на сите рамки на
моделот.
“Рамки” - со поставување на овој прекинувач во вклучена состојба ќе

сите вертикални склопови (рамки) на моделот. Значи, ќе се
креираат онолку блокови колку што има и симболи на
вертикални рамки во прозорот “Диспозиција”. Покрај тоа,
програмот обавезно ќе креира и графички блокови од
вертикалните склопови кои во себе содржат ѕидови, без
разлика дали нивната положба во прозорот “Диспозиција” е
одредена со симбол или не.
“Помошни погледи” - со поставување на овој прекинувач во вклучена состојба ќе

сите дефинирани помошни погледи на моделот (види
поглавие “2.14.3”). Секако дека овој прекинувач ќе биде
активен само во случај кога на дадениот модел се креирани
помошни погледи.
Во рамките на сите овие графички блокови оптоварувањето никогаш нема да се

прикажува, додека видливоста на сите други елементи на цртежот ќе биде одредена со
моментната состојба на видливост во модулот за обработка на резултатите на
пресметката. Поради тоа, во овој дијалог box е присутна и затворена листа за промена на
состојбата на видливост.

707
Затворена листа за избор на видливоста,

која ќе ја одреди содржината на графичките блокови
Значи, на овој начин можете да одредите дали покрај видливите конструктивни елементи
ќе се прикажува и редниот број на сетот на нумерички податоци, дали помошните оски ќе
бидат прикажани или не, дали ќе се гледаат помошните линии со котите, итн.
Со изборот на оваа икона се отвара дијалогот “Видливост”, во кој можете да го

регулирате начинот на видливост на секој елемент на конструкцијата посебно.
Избраната состојба на видливост е еднократна, така да таа ќе важи само додека не се
излезе од дијалог box-от “Генератор на влезни податоци од конструкцијата”.
Со изборот на оваа икона се отвара дијалог box во кој можат да се подесуваат

карактеристиките на блоковите кои ќе бидат креирани. Овој дијалог box е ист како
и дијалог box-от кој се отвара со десниот клик на маусот преку иконата “Експорт на блок”
во модулот за обработка на резултати, така да сите измени на параметрите ќе останат
запамтени и по излегување од тековната наредба.
Во случај на модели кои се дефинирани во фазите на градење, во дното на дијалог box-от

се наоѓа затворена листа со помош на која имате можност да дефинирате дали
графичките блокови ќе се генерираат за сите фази на градење или пак само за одредена
фаза на градење.

708
Затворена листа за избор на фазата на градење,

чија геометрија ќе биде експортирана
Со активирање на командното поле “OK” програмот покрај сите други влезни податоци
автоматски ќе ги генерира и сите одбрани графички блокови, кои ги дефинираат влезните
податоци за геометријата на конструкцијата.
Во делот на стеблото “Конструкција”, програмот ги поставил

сите изгенерирани текстуални и графички блокови
Генерирање на влезните податоци за оптоварувањето
Со десниот клик на маусот преку насловот на поглавието “Оптоварување” и изборот на

наредбата “Генерирање на извештај”, се отвара дијалог box со следниот изглед.

709
Изглед на дијалог box-от за генерирање на

влезните податоци за оптоварувањто
Со поставување на соодветните прекинувачи во вклучена состојба се прави избор на

блоковите кои ќе влезат во составот на проектната документација. Во секој случај
пожелно е да во проектната докумантација ја приложите и листата на сите основни
случаеви на оптоварување и евентуално креираните комбинации на нивното истовремено
дејствување. Кога прекинувачот “Листа на случаеви на оптоварување” е поставен во
вклучена состојба, тогаш достапен станува и прекинувачот “Збир на надворешни
сили”. Кога е тој поставен во вклучена состојба во табелата покрај имињата на сите
основни случаеви на оптоварување ќе се испишат и сумите на зададеното оптоварување
во правец на глобалните координатни оски. Исклучок представуваат случаевите на
оптоварување со подвижно оптоварување, сеизмичките случаи на оптоварување
пресметани со методата на мултимодална анализа и инфлуентната линија. Исти податоци
ќе се испишуваат и за сите комбинации кои во својот состав немаат подвижно
оптоварување или сеизмичко оптоварување кое е пресметано со методата на
мултимодална анализа.
Табела на случаи на оптоварување со прикажана сума на надворешни сили
За да воопшто дојде до автоматско генерирање на графичките блокови, потребно е

прекинувачот “Положба на оптоварување” да го поставите во вклучена состојба.

710
Во случај на модели кои се дефинирани во фази на градење, во дното на дијалог box-от

се наоѓа затворена листа со помош на која имате можност да дефинирате дали
графичките блокови ќе се генерираат за сите фази на градење или пак само за одбраната
фаза на градење.
Се што беше предходно кажано за поставување на видливоста и големината на грфичките

блокови важи и овде (види го делот за генерирање на влезните податоци за
конструкцијата).
Со активирање на командното поле “OK”, програмот автоматски ќе ги генерира и

графичките блокови кои ја дефинираат положбата на зададеното оптоварување во
рамките на сите основни случаеви на оптоварување.
Автоматски генерирани графички блокови

со положбата на оптоварувањето
Големината на симболот стрелки, со кој се представува дејствувањето на површинското,

линиското и точкестото оптоварување, одредена е со моментниот фактор на скалирање
кој е поставен во модулот за обработка на резултатите на пресметката, со функциските
тастери: “F9”, “F10” и “F11” (види поглавие “3.2“).
Ќе напоменеме дека графичките блокови се креираат само за склопови во кои се гледа

барем еден од ентитетите на оптоварувањето. Покрај сите прикажани оптоварувања
секогаш се испишува и нивниот интензитет.
Во делот на дијалогот “Сетови со нумерички податоци” се наоѓаат check box-oви со

помош на кои од програмот може да се бара генерирање на текстуални извештаи за сите
сетови на точкести и подвижни оптоварувања, како и површински оптоварувања кои се
поставени со помош на опцијата “Визард”. Достапни ќе бидат само check box-oвите за
оние оптоварувања кои постојат во моделот.
“Точкасто оптоварување”
Check box-от со чие поставување во вклучена состојба е овозможено
генерирање на текстуалните извештаи за точкести оптоварувања.

711
Текстуален извештај за точкести оптоварувања
“Подвижни оптоварувања”
Check box-от со чие поставување во вклучена состојба е овозможено
генерирање на текстуалните извештаи за подвижни оптоварувања.
Текстуален извештај за подвижни оптоварувања
“Површински оптоварувања - визард”

Check box со чие поставување во вклучена состојба е овозможено
генерирање на текстуалните извештаи за површинско оптоварување од
визард-от.

712
Текстуален извештај за површински оптоварувања - визард
Генерирање на текстуалниот извештај за спроведената модална анализа
Со десниот клик на маусот преку насловот на поглавието “Модална анализа” и изборот

на наредбата “Генерирање на извештај”, автоматски во составот на проектната
документација се уфрлува текстуалниот извештај кој содржи како влезни податоци, така
и разултати на спроведената модална анализа.
Изглед на изгенерираниот извештај на модалната анализа
Ќе напоменеме дека содржината на табелата во која се прикажува распоредот на масите

по висината на објектот, во целост одговара на содржината на дијалог box-от кој се
отвара при изборот на подопцијата “Извештај” во рамките на наредбата “Маси” (види
поглавие “6.6”). Доколку не сте ги едитирале нивоата со помошта на наредбата “Маси”,
нивната положба ќе одговара на зададената положба на нивоата во самиот модел
(наредба “Едит”).
Генерирање на текстуалниот извештај за спроведената сеизмичка пресметка
Со десниот клик на маусот преку насловот на поглавието “Сеизмичка пресметка” и

изборот на наредбата “Генерирање на извештај”, автоматски во составот на проектната
докумантација се уфрлува текстуалниот извештај кој ги содржи како влезните податоци,
така и резултатите на спроведената сеизмичка пресметка.

713
Изглед на изгенерираниот извештај за сеизмичката пресметка
Покрај зададените влезни податоци, програмот за секој зададен правец на дејствување на

сеизмиката, креира и табела на распоредот на сеизмичките сили по висина на објектот.
Распоредот на нивоата во овие табели сосема одговара на распоредот на нивоата кој е
дефиниран со изборот на подопцијата “Извештај”, во рамките на наредбата “Маси” (види
поглавие “6.6”). Доколку не сте ги едитирале нивоата со помош на наредбата “Маси”,
нивната положба ќе одговара на зададената положба на нивоата во самиот модел
(наредба “Едит”).
Во случај на сеизмичка пресметка која се базира на мулти модалната анализа, тогаш во

рамките на овие табели ќе се прикажат пресметаните сеизмички сили за секој од
пресметаните тонови. На крајот на извештајот, програмот ќе креира и табела со
факторите на партиципација од која може да се согледа придонесот на секој од тоновите
при пресметката на сеизмичките сили.
Генерирање на текстуалниот извештај за спроведената статичката пресметка
Со десниот клик на маусот преку името на заглавието “Статичка пресметка” се отвара

паѓачко мени од кое можете да ја придвижите наредбата “Генерирање на извештај”.
Наредба за генерирање на нумеричките резултати

на статичката пресметка за целиот модел

714
Со изборот на оваа наредба, на екранот ќе се отвори дијалог box со следниот изглед.

на нумеричките резултати на статичката пресметка
Избор на оптоварувањата за кои ќе се креира текстуален извештај се врши во десниот

дел на дијалог box-от (“Оптоварување”). Прикажаните опции го имаат следното
значење:
“Тековен случај на оптоварување” – Извештајот се генерира за случај на

оптоварување кој е избран од затворената листа која станува достапна дури кога ќе се
избере овој прекинувач. Во листата се наоѓаат сите основни случаеви на оптоварувања,
сите комбинации и сите анвелопи лои се порано креирани за дадениот модел. Било кој од
овие случаеви на оптоварувања може да се избере за креирање на извештајот.

во вклучена состојба се овозможува да генерирањето на извештајот за тековниот случај
на оптоварување кога тековниот случај е анвелопа работи како да корисникот со
анвелопата ги избрал случаевите на оптоварувања за кои сака да добие извештај.
“Сите основни оптоварувања” – Извештајот се генерира за сите основни случаеви на

“Сите комбинации на оптоварувања” – Извештајот се генерира за сите комбинации на

“Сите оптоварувања” – Извештајот се генерира за сите оптоварувања
Кога тековниот модел содржи фази на градење за промена станува достапна и

затворената листа која се наоѓа во долниот десен дел на дијалог box-от (“Фаза на
градење”). Со изборот од оваа листа се одредува фазата на градење за која се генерира

715
извештај. Во листата се наоѓа и опцијата “Сите фази”. Со нејзиниот избор извештајот се

генерира за сите фази на градење.
Во левиот дел на дијалог box-от се наоѓаат командни полиња со имињата на сите

конструктивни елементи кои се поддржани во програмот. Секако дека за активирање ќе
бидат достапни само елементите на конструкцијата кои се застапени во моделот со кој
моментно работиме. Од левата страна на името на секој од конструктивните елементи се
наоѓаат прекинувачи со чие поставување во вклучена, односно исклучена состојба
регулирате дали нивните резултати ќе се најдат во составот на изгенерираниот
текстуален извештај или не.
Прекинувачи кои определуваат дали резултатите за

дадениот конструктивен елемент ќе се изгенерираат или не.
Со изборот на било кое од понудените командни полиња се отвара дијалог box за

дефинирање на содржината на текстуалниот извештај, кој ќе се однесува на резултатите
во дадениот конструктивен елемент.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на содржината

на текстуалниот извештај со резултати во плочите и ѕидовите
Начинот на работа со овие дијалог box-еви е сосема ист како и кај дијалог box-евите во
рамките на наредбата за генерирање на текстуалните извештаи со селектирање (види
заглавие 8.16).
Кога сте ги задале сите потребни податоци во овој дијалог box, изборот на командното
поле “OK” ќе доведе до враќање на основниот изглед на дијалог box-от во рамките на
наредбата за генерирање на нумеричките резултати на статичката пресметка на целиот
модел.

716
Покрај резултатите за одбраните конструктивни елементи во рамките на оваа наредба се

дава и можноста за генерирање на табела со дефорамации на јазлите од мрежата на
конечни елементи. Со изборот на командното поле “Деформација на јазли” се отвара
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на содржината

на текстуалниот извештај за деформациите на јазлите.
Начинот на работа со овој дијалог box е сосема ист како и кај конструктивните елементи
со тоа што се менува единствено видот на влијанието кое можете да го селектирате за
приказ. Овде за приказ се предвидени деформациите на јазлите од мрежата на конечни
елементи во глобален координатен систем.
Исто како и кај наредбата за креирање на текстуални извештаи со селектирање и во

рамките на оваа наредба е можно снимање на моментната состојба на прекинувачите во
базата, односно одбраната содржина на текстуалниот извештај
Затворена листа за избор на некој од порано снимените

типови на извештаи
Овие бази се меѓусебно усогласени, односно конфигурацијата снимена во рамките на оваа

наредба содржи низа под-конфигурации кои се однесуваат на поедините конструктивни
елементи.
Со активирање на командното поле “OK”, овој дијалог box ќе биде затворен, а во делот на
проектната документација кој е резервиран за резултатите на статичката пресметка ќе
бидат поставени онолку текстуални блокови колку што сте ги и одбрале во овој дијалог
box.

717
Во делот на стеблото “Статичка пресметка”, програмот ги изгенерира

сите предходно одбрани текстуални блокови
Генерирање на текстуален извештај за спроведената пресметка на стабилност
Со десен клик на глувчето преку името на заглавието “Стабилност” и со избор на

наредбата “Генерирање на извештај” автоматски во состав на проектната
документација се уфрлува текстуален извештај кој ги содржи како влезните податоци
така и резултатите на спроведената пресметка на стабилност.
Изглед на изгенерираниот текстуален извештај за критичното оптоварување
Опционо бришење на веќе постоечки генерирани блокови при повторно генерирање
При генерирање на извештајот програмот проверува дали во проектната документација

постојат текстуални или графички блокови кои предходно се генерирани со истата
наредба. Ако постојат се појавува предупредување кое на корисникот му дава можност да
ги избрише овие блокови од извештајот.

718
Со изборот на потврден одговор се бришат предходно генерираните блокови, додека со

избор на негативен одговор тие се задржуваат со додавање на нови блокови во
документацијата.
Ако check box-от “Автоматски користи го овој одговор” се постави во вклучена

состојба, програмот ќе го запамети последно дадениот одговор (“Да” или “Не”) и ќе го
користи при следните генерирања на блоковите, така да предупредувањето повеќе нема
да се појавува. Доколку сакате да го поништите запаметениот одговор, односно да
овозможите повторно прикажување на предупредувањето, потребно е да во дијалог box-
от со наредбата “Функционалност” (“Конфигурација  Функционалност”) го активирате
командното поле “Поништување на автоматски одговори”.
8.21.6 Команди за работа со блоковите во стеблото

Сите генерирани текстуални извештаи и експортирани графички блокови се
сместуваат во стеблото на проектната документација и тоа во подрачјето на под-името на
кое припаѓаат по содржината.
Изглед на стеблото на проектната докумантација со експортирани блокови
Бидејќи програмот има различен третман спрема текстуалните и графичките блокови,

затоа тие во стеблото се означуваат со посебни икони.
Икона за означување на текстуалниот блок во стеблото
Икона за означување на графичкиот блок во стеблото
Зад овие икони програмот го испишува и името на дадениот блок кој укажува на неговата
содржина. Ќе напоменеме дека имињата на блоковите не влијаат на содржината на
проектната хартија, туку служат исклучително за полесно препознавање на нивната
содржина

719
Бидејќи, просторот за приказ на стеблото на документот е со ограничена големина, затоа

со помош на хоризонталните и вертикалните scroll ленти на стеблото можете да вршите
промена на неговата тековна содржина на екранот.
Scrooll ленти за промена на тековната содржина на стеблото
Расположливиот простор за приказ на стеблото може да се менува во хоризонтална

смисла. Имено, со развлекување на неговата десна ивица, овој простор може да се
зголеми, односно да се смали.
Со развлекување на десната ивица на просторот предвиден за приказ

на стеблото, може да се менува димензијата на овој простор
Секако дека, зголемувањето на полето предвидено за приказ на стеблото ќе доведе до

смалување на просторот за приказ на листот на документот.
Промена на тековниот блок
Во секој момент на работа со проектната документација секогаш еден блок е моментно

активен (името на активниот блок во стеблото е означено со посебна боја). Промената на
тековниот блок, се прави со едноставен клик на маусот преку неговото име во стеблото.
После тоа, во десниот дел на екранот за тековна страна на проектот се поставува онаа
страна на која се наоѓа моментно активниот блок.

720
Моментно активен е графичкиот блок во рамките

на под- името “Статичка пресметка”
Во случај на текстуални блокови кои се простираат на повеќе страни, за тековна ќе биде

поставена страната на која почнува дадениот текстуален блок. На овој начин, тековниот
блок во стеблото е секогаш усогласен со приказот на тековната страна во проектот, што
овозможува лесно позиционирање на саканиот дел на документот. Промената на
тековниот блок може да се врши и со помош на курсорските стрелки.
Повеќекратна селекција на блоковите
Бидејќи, поедините наредби во програмот можат едновремено да се однесуваат на повеќе

блокови, затоа во стеблото е овозможена повеќекратна селекција на блоковите со помош
на тастерите “Shift” и “Ctrl”. Со држење на стално притиснатиот тастер “Ctrl” и кликот на
маусот на некој од блоковите, тој блок ќе биде селектиран при што предходно
селектираните блокови и понатаму ќе останат селектирани. Во оваа процедура кликот на
маусот на порано селектираниот блок ќе доведе до негово деселектирање.
Повеќеструката селекција на блоковите со помош на тастерот “Shift” се одвива слично
како и предходно опишаната со помош на тастерот “Ctrl” со тоа што овде кликот на маусот
на блокот не го селектира само дадениот блок, туку и сите останати блокови во листата
кои се наоѓаат помеѓу предходно селектираниот и оној кој е непосредно селектиран. Ќе
напоменеме дека со помош на повеќеструката селекција можат да се селектираат блокови
од различни под-области. Повеќеструката селекција ќе има примена кај наредбата за
бришење на блокови и наредбата за подесување на карактеристиките на блоковите.

721
Со повеќеструката селекција се селектирани сите блокови на документот
Промена на името на блокот
Со кликот на десниот тастер на глувчето во позиција кога тоа покажува на името на

селектираниот блок во стеблото, се отвара паѓачко мени во кое е секогаш присутна и
наредбата “Преименувај”. Со нејзин избор се отвара дијалог box во кој на предходно
селектираниот блок можете да му зададете ново име.
Дијалог box за промена на името на блокот
Бришење на блокот
Бришење на селектираните блокови може да се постигне или со изборот на оваа

икона или пак со директен притисок на тастерот “Del”. Покрај тоа, со кликот на
десниот тастер на маусот во позиција кога тој покажува на името на
селектираниот блок во стеблото, се отвара паѓачкото мени во кое секогаш е
присутна и наредбата “Бриши”.

722
Паѓачкото мени кое се отвара на десниот клик

на маусот преку името на блокот
Карактеристики на блок
Со избор на оваа икона или на наредбата “Карактеристики на блокот” од

паѓачкото мени кое се отвара на десниот клик на глувчето преку името на
блокот во стеблото се отвара дијалог box-от за подесување на карактеристиките
на селектираниот блок. Во случај оваа наредба да се активира кога е
селектиран текстуален блок, тогаш во него ќе бидат неактивни сите опции
освен прекинувачот “Започни на нова страна” и “Една колона”.
Изглед на дијалог box-от за подесување на карактеристиките

на селектираниот текстуален блок
Овој дијалог box во целост одговара на порано опишаниот за поставување на “Дифолт”

карактеристиките на експортираните блокови (види поглавје “8.21.1”). Единствената
разлика е во тоа што овде зададените параметри не се користат како “Дифолт” вредности,
туку се придружуваат само на селектираниот блок.

723
Ако се придвижи наредбата додека е селектиран графички блок наместо параметарот

“Една колона” во дијалогот ќе се наоѓа параметарот “Последен во редот”.

на селектираниот графички блок
Со вклучување на овој check box селектираниот блок станува последен во редот, така што
блокот кој се наоѓа зад него преоѓа во нов ред Истовремено станува достапна и
затворената листа од која се бира рамнењето на селектираниот блок. Понудени опции за
рамнење се: Лево, Центар и Десно. Ќе напоменеме дека рамнењето се однесува само на
просторот од почетокот на селектираниот блок до крајот на редот во кој тој се наоѓа, а не
на цел ред.
Распоред на графичките блокови пред рамнење

724
На секој втор блок му е вклучен check box-от “Последен во редот”

и од листата е избрано рамнење “Десно”
Во случај на повеќекратна селекција на графичките блокови, тогаш достапни ќе бидат

само параметрите кои се заеднички за сите селектирани блокови.

на повеќеселектираните графички блокови
Во вакви случаи, податоците кои не се заеднички за сите селектирани блокови ќе бидат

недефинирани, односно празни. Со задавањето само на одредени групи податоци и
активирањето на командното поле “OK”, на сите селектирани блокови ќе им бидат
придружени само податоците кои предходно беа поставени во дијалог box-от, додека
останатите ќе останат непроменети.
Во случај на едновремено селектирање и графички и текстуални блокови за промена ќе

биде достапен само параметарот кој го одредува почетокот на блокот на новата страна.

725
Промена на положбата на блокот
Секој новододаден блок автоматски се сместува на крајот на групата блокови кои се

врзани за даденото име во заглавието.
Со изборот на оваа икона, моментно активниот блок се поместува во стеблото,

за едно место нагоре.
Со изборот на оваа икона, моментно активниот блок се поместува во стеблото,

за едно место надолу.
Покрај со изборот на една од понудените икони, промената на положбата на блокот е

овозможена и со “драг”-ување. Самата процедура се одвива така што, со маусот се
селектира блокот за поместување и не отпуштајќи го левиот тастер на маусот тој се
преместува на новата положба во стеблото. По отпуштањето на левиот тастер на маусот,
предходно селектираниот блок ќе биде поставен непосредно под блокот на чие место е
преместен. Од ова произлегува заклучокот дека во случај да некој блок сакате да го
поставите на прво место во рамките на даденото подрачје, не ќе можете таа акција да ја
спроведете во еден чекор. Во таков случај, морате селектираниот блок прво да го
поставите на друго место, а потоа првиот од листата да го преместите на друго место.
При промена на местото на блоковите водете сметка за блоковите на кои им е зададено да

почнат на нова страна или во нов ред. За ова ќе биде повеќе кажано во поглавјето во кое
се опишува прекршувањето на документот.
Копирање и поместување на блокови во рамките на проектната документација
Во паѓачкото мени кое се отвара со десниот клик на глувчето преку името на

селектираните блокови во стеблото се наоѓаат и наредби кои служат за копирање и
поместување на блоковите од едно на друго место во рамки на проектната документација.
При користењето на овие наредби нема никакви ограничувања, па блоковите можат да се
ископираат/преместат во рамките на истото заглавие, но и на било кое место во некое
друго заглавие.
“Копирај ги означените блокови”

Со избор на оваа наредба селектираните блокови се копираат во базата
која важи само во рамките на едиторот на хартија. Блоковите од оваа
база можат да се уфрлуваат во извештајот произволен број пати, се
додека во него не се копираат некои други блокови или не се излезе од
едиторот на хартија. Истиот ефект може да се постигне и со истовремено
притискање на тастерите “Ctrl” и “C” од тастатура што е запишано и во
паѓачкото мени покрај името на наредбата (Ctrl+C).
“Премести ги означените блокови”

Со избор на оваа наредба селектираните блокови се припремаат за
преместување, односно се копираат во базата. Тие ќе бидат видливи на
сите места во извештајот се додека со помош на наредбите кои се за тоа
предвидени не се изврши нивно уфрлување на некое друго место. Истиот
ефект може да се постигне и со истовремено притискање на тастерите
“Ctrl” и “X” од тастатура што е запишано и во паѓачкото мени покрај името
на наредбата (Ctrl+X).

726
“Уфрли ги копираните блокови изнад”

Оваа наредба станува активна кога некој блок е селектиран за копирање
и со нејзин избор над моментно селектираниот блок ќе биде уфрлен
ископиран блок. Ископираниот блок корисникот ќе може да го уфрли на
повеќе места во извештајот. Исто така, оваа наредба е активна и кога
некој блок е селектиран за преместување и во тој случај со нејзино
активирање над моментно селектираниот блок ќе биде уфрлен тој блок.
После уфрлување на блокот кој е селектиран за преместување, оваа
команда станува неактивна што значи дека тој блок може да се уфрли
само на едно место во извештајот. Доколку како одредиште е избрано
некое заглавие ќе стане достапна наредбата “Уфрли ги копираните
блокови на почеток од поглавјето” со што блоковите селектирани за
копирање или преместување ќе се уфрлат на почетокот на даденото
заглавие.
“ Уфрли ги копираните блокови испод”

Оваа наредба станува активна кога некој блок е селектиран за копирање
и со нејзин избор под моментно селектираниот блок ќе биде уфрлен
ископиран блок. Ископираниот блок корисникот ќе може да го уфрли на
повеќе места во извештајот. Исто така, оваа наредба е активна и кога
некој блок е селектиран за преместување и во тој случај со нејзино
активирање над моментно селектираниот блок ќе биде уфрлен тој блок.
После уфрлување на блокот кој е селектиран за преместување оваа
команда станува неактивна што значи дека тој блок може да се уфрли
само на едно место во извештајот. Доколку како одредиште е избрано
некое заглавие ќе стане достапна наредбата “Уфрли ги копираните
блокови на крај од поглавјето” со што блоковите селектирани за
копирање или преместување ќе се уфрлат на почетокот на даденото
заглавие.
TXT блокови во рамки на проектната документација
Со оглед дека при креирањето на проектната документација, покрај табели и цртежи,

често се јавува потреба од допишување на разни текстови (наслови, коментари, анализа
на оптоварувања и.т.н.) овозможено е уфрлање на празни блокови кои би се користеле за
оваа намена. Блоковите можат да се уфрлуваат во проектната документација со изборот
на соодветни наредби од менито кое се отвара со десниот клик на маусот преку името на
поглавието во стеблото:
“Направи нов блок на почеток од поглавјето” - со изборот на оваа наредба од менито

празниот блок се уфрлува на почеток на даденото поглавие.
“Направи нов блок на крај од поглавјето” - со изборот на оваа наредба од менито

празниот блок се уфрлува на крајот на даденото поглавие.

727
Наредби за уфрлање на празниот блок на почетокот,

односно на крајот на поглавието
Исто така блоковите можат да се уфрлат и со активирање на соодветна икона или со

избор на наредби од менито кое се отвара со десниот клик на маусот преку името на било
кој веќе уфрлен блок.
со активирање на оваа икона или со изборот од менито на наредбата “Направи

нов блок изнад” блокот се уфрла директно над селектираниот блок.
Со активирање на оваа икона или со изборот од менито на наредбата “Направи

нов блок испод” блокот се уфрла директно под селектираниот блок.
Наредби за уфрлување на празниот блок над,

односно под моментно селектираниот блок
После уфрлување на блокот во извештајот со помош на некоја од предходно опишаните

наредби, програмот автоматски ќе отвори дијалог box во кој се внесува содржината на
блокот:

728
Изглед на дијалог box-от во кој се внесува

содржината на уфрлениот блок
Начинот на работа со овој дијалог box е потполно ист како и во процедурата за

дефинирање на поглавието на типската страна на проектот. Покрај можноста за
дефинирање на произволната големина и содржината на колоните и редовите, имате
можност да произволно селектираниот текст од Word-от преку “клипборд”-от го
прекопирате во содржината на уфрлениот блок.
Во содржината на блокот од Word е ископирана

анализата на оптоварувањата
После активирање на командното поле “OK”, содржината на уфрлениот блок ќе се појави

во составот на проектната документација.

729
Содржина на уфрлениот блок
Големините на уфрлените блокови е програмски дефинирана, но таа може дополнително

да се измени со развлекување на граничниците кои се поставени на неговите страни.
Со развлекување на долните ивици блокот ја доби

потребната големина
Уфрлениот текстуален блок е потполно рамноправен со останатите графички и текстуални

блокови, така да над него можат да се вршат сите со програмот предвидени операции
(промена на положбата, бришење, и.т.н.).
Уредување на текстуален блок
Во менито кое се отвара со десен клик преку името на блокот во стеблото се наоѓа и
наредбата “Уредување на текстуален блок”. Со изборот на оваа наредба можат да се
едитираат нови уфрлени блокови, како и текстуални извештаи. Доколку се селектира нов
блок и ја изберете командата “Уредување на текстуален блок” се отвара сосема ист
дијалог како и при уфрлување на блок.

730
Изглед на дијалогот за едитирање на нов блок
Доколку се селектира блок на некој текстуален извештај, тогаш ќе се отвори дијалог во

кој е прикажана содржината на извештајот во облик на матрица со полиња чија содржина
може да се менува. Оригиналното форматирање на извештајот ќе биде сочувано.
Изглед на дијалогот за уредување на текстуален блок
Во табелата се наоѓа прикажана содржината на селектираниот текстуален извештај. Во

секоја од ќелиите може да се внесе сосема произволна содржина или да се измени
постоечката. Постапката за едитирање на содржината на моментно активната ќелија во
целост одговара на постапката за работа со текст процесори, како што е програмот
“WordPad”.

731
“ Бриши” Копче со чие активирање се одстранува селектираниот ред од табелата.

Копчето ќе биде активно само ако е селектиран некој ред кој содржи
податоци.
“ Додади” Копче со чие активирање под селектираниот ред се додава нов ред кој ќе
има сосема исти податоци како и редот кој бил селектиран непосредно
пред активирање на командата “Додади”. Копчето ќе биде активно само
ако е селектиран некој ред кој содржи податоци.
Со активирање на копчето “OK” дијалогот ќе се затвори, а сите измени ќе бидат

прифатени и видливи во едиторот на хартија.
Експорт на графички блок во AutoCAD (DXF)
Со избор на оваа икона или пак на наредбата “Експорт во DXF”, од паѓачкото

мени кое се отвара на десниот клик на глувчето преку името на селектираниот
графички блок во стеблото, се отвара дијалог box со следниот изглед.
Дијалог box за експорт на моментно селектираниот

графички блок во DXF формат
Во едит box-от се внесува името на датотеката како и нејзината положба на дискот. Овие
снимање на датотеки, кој се отвара со активирање на командното поле “ ”.
Во долниот дел на дијалог box-от се наоѓа затворена листа “Должина ACU”, од која се
бираат мерните единици кои ќе се користат при експортирањето на блокот.
При овој вид на експорт, датотеката се снима со екстензија “.dxf”, а секој тип на елементи
се експортира во посебен “layer”. Конструктивните елементи се експортираат во layer-от
“CONSTRUCTION”, мрежата на конечни елементи во “FENET”, легендите во “LEGEND”, а
резултатите во layer-от “RESULTS”.
Експорт на графичкиот блок во клипборд
Со изборот на оваа икона или пак на наредбата “Експорт на блокот во

клипборд”, од паѓачкото мени кое се отвара на десниот клик на глувчето
преку името на селектираниот графички блок во стеблото, програмот
содржината на селектираниот блок ја копира во клипборд.
Експорт на блокот во TXT
Со изборот на оваа икона се отвара дијалог box за експортирање на

селектираниот текстуален блок во TXT формат.

732
Сега е потребно да го зададете саканото име на фајлот и со активирање на командното

поле “Сними” да извршите негово снимање во избраниот директориум.
Сите текстуални извештаи, генерирани во програмот, можете да ги експортирате во

посебен фајл кој има екстензија “*.txt”. Извештаите се експортираат во иста форма во
која се прикажани во програмот (на пр. Во форма на табела) така да се погодни за
вчитување во други програми кои го поддржуваат истиот формат на фајлот, пред се во
“Excel”.
8.21.7 Потписи на графичките блокови

Веќе порано рековме дека при експортот на графичките блокови покрај
содржината на самиот цртеж, автоматски се придружуваат и текстовите кои укажуваат на
неговата содржина. Имено, секој графички блок има свое наслов и свој потпис. Во дното
на прозорот за работа со проектната документација, за моментално активниот графички
блок, во соодветните едит box-ови програмот ги испишува овие податоци.
Едит box-ови во кои се испишува насловот,

односно потписот на графичкиот блок
Овие текстови програмот сам ги креира, во зависност од тоа што графичкиот блок
представува. Во програмот е усвоена следната конвенција, при креирањето на овие
текстови.

733
- Ако моделот во себе содржи дефинирани фази на градење, тогаш обавезно во првиот
ред на името се испишува името на тековната фаза на градење, а во вториот ред и
тековниот случај на оптоварување, под услов да графичкиот блок по својата содржина
припаѓа или на поглавјето “Влезни податоци- Оптоварување” или на поглавјето
“Статичка пресметка”.
- Ако моделот не содржи дефинирани фази на градење, тогаш во првиот ред на насловот
се испишува тековниот случај на оптоварување, под услов да графичкиот блок по
својата содржина припаѓа или на поглавјето “Влезни податоци-Оптоварување” или на
поглавјето “Статичка пресметка”, во сите други случаи насловот ќе биде празен.
- Во првиот ред на потписот на блокот се испишува името на делот на моделот кој е

содржан во графичкиот блок (името на рамката, нивото, помошниот поглед името на
моментната состојба на сокриеност и сл.), а за вториот ред се испишува само во случај
да графичкиот блок ги представува резултатите од пресметката. Тогаш се испишува
името на влијанието за кое се прикажани резултатите и неговите екстремни вредности.
Во сите останати случаи, вториот ред на потписот на блокот ќе биде празен.
Името и потписот на блокот се составен дел на цртежот и можете да ги менувате по своја

желба. При едитирање и на името и на потписот на блокот, можете да зададете повеќе од
предвидените два реда. Со доведување на маусот на крајот на тековниот ред и со
притискањето на тастерот “Enter”, програмот ќе премине во следниот ред на дадениот
едит box. Промената на содржината на овие текстови, ќе биде прикажана на лист од
хартија дури кога ќе го промените фокусот од тој едит box, со притискање на тастерот
“Tab”.
Насловот и потписот на блокот не влијаат на габаритот на самиот графички блок, туку се

испишуваат во неговата внатрешност, на местото кое е одредено со параметрите на
рамнење во склопот на наредбата “Карактеристики на блок”. Во случај да насловот или
потписот на блокот се преклопуваат со некој дел од цртежот, со изборот на некој друг
начин на рамнење, тој скоро секогаш може да се смести на празниот дел од цртежот.
8.21.8 Команди за работа со листовите хартија

Во десниот дел на прозорот за работа со проектната документација, секогаш се
прикажува вистинскиот изглед на моментно активната страна на документот. На дното на
екранот, на статусната линија, секогаш се испишува информацијата за редниот број на
тековната страна како и податокот за вкупниот број на страни во документот.
Поле предвидено за испишување на тековната страна на документот

734
Веќе порано рековме дека со промената на тековниот блок во стеблото на документот

автоматски се ажурира и страната на која дадениот блок се наоѓа. Меѓутоа, промената на
тековната страна може да се прави и со притискање на тастерите “PgUp” и “PgDn”, како
и со изборот на соодветните икони.
Со изборот на оваа икона, за тековна се поставува првата страна пред моментно

активната.
Со изборот на оваа икона, за тековна се поставува првата страна зад моментно

активната.
Во случај да декументот содржи голем број на страни, за брзо поставување на тековната

страна може да послужи и scroll лентата која се поставува крај десната ивица на овој
прозор.
Scroll лента за брза промена на тековната страна
Подразбираниот начин на прикажување на вистинскиот изглед на документот е приказот

само на една страна. Меѓутоа, понекогаш може да биде од интерес да истовремено се
прикажат повеќе страни од проектот.
Со изборот на оваа икона, приказот на тековната страна на документот се

заменува со истовремен приказ на повеќе страници.

735
Истовремен приказ на две страници на документот
Колкав број на страни ќе бидат прикажани истовремено, се одредува со изборот на една

од понудените опции од затворената листа, која се отвара со кликот на маусот на
стрелката од десната страна на иконата за истовремен приказ на повеќе страни на
документот. Со програмот е ограничено да истовремено можат да се прикажат максимално
шест страни.
Затворена листа за избор колку страни од документот

ќе бидат прикажани истовремено
Со изборот на оваа икона, истовремениот приказ на повеќе страни, се заменува

со приказот на само тековната страна.
Наредбите за зумирање на содржината на хартијата работат на сосема ист начин како и

во другите модули на програмот. Значи, можат да се покренат или со избор на соодветни
икони или пак со притискање на тастерот “Ctrl” и соодветното копче на маусот (види
заглавие “2.7”).

736
Зумираниот дел на тековната страна на документот
Зум по висина
Со изборот на оваа икона на екранот се прикажува целата висина на листот од

документот.
Со десниот клиок на глувчето на оваа икона се прикажува целата висина на листот од

документот без маргини.
Зум по ширина
Со изборот на оваа икона на екранот се прикажува целата ширина на листот

од документот.
Со избор на тастерот “Page Up”, односно “Page Down” од тастатурата, ако е моментно
зумиран листот по ширина програмот прво ќе го прикаже зумираниот приказ на врвот,
односно на дното на тековната страница, а потоа врвот односно дното на наредната
страница.
Во прозорот за работа со проектната документација поддржан е и системот за обновување

на содржината на проектот. Иконите “Назад” и “Напред” функционираат на сосема ист
начин, со тоа што постои ограничување така да “назад buffer”-от не може да се освежи
после генерирањето на текстуалните извештаи. Имено, во моментот на генерирање на
било кој од текстуалните извештаи, програмот мора прво да ја сними базата на проектот,
па после оваа операција програмот нема да може да се врати на предходната состојба.
Меѓутоа, во случај кога во сеансата на работата со проектната документација не се
генерираат текстуалните извештаи, тогаш комплетниот систем за обновување на цртежите
во целост ќе функционира.
8.21.9 Прекршување на страните во проектната

Прекршувањето на страните во проектната документација се врши автоматски,
почитувајќи ги притоа како моменталната големина на графичките блокови, така и
дефинираните податоци за фонтовите во генерираните текстуални извештаи.
Текстуалните и графичките блокови можат континуирано да се поставуваат еден позади
друг ако тоа нивната големина го дозволува. Истото важи и за текстуалните блокови. Ако
нивната ширина е таква да можат да се сместат во повеќе колони тогаш тие така се

737
поставуваат на листот од хартија. Значи, услов е да просторот на хартијата биде

максимално исполнет. Единственото ограничување е во тоа што текстуалниот и
графичкиот блок не можат да се најдат еден покрај друг. Причина за ова е тоа што,
текстуалните извештаи немаат правоаголен габарит, па за алгоритмот на пркршување ова
би било премногу комплицирано барање. И графичките и текстуалните блокови секогаш
се рамнат крај левата ивица на страницата на документот.
При прекршувањето на страните, програмот ги почитува и зададените карактеристики на

блоковите по прашањето на барањето да тие почнат на нова страна, односно во нов ред.
Сите блокови на кои му се зададени вакви карактеристики, во стеблото се означуваат со
посебни икони.
Икона за ознака на текстуалниот блок на кој му е зададено да почне на нова страна
Икона за ознака на графичкиот блок на кој му е зададено да почне на нова страна
Икона за ознака на графичкиот блок на кој му е зададено да почне во нов ред
Ќе напоменеме уште еднаш дека на текстуалните блокови не можат да му се зададат

карактеристики да почнат во нов ред.
Иако прекршувањето на страната е потполно автоматизирано, со промена на

карактеристиките на поедините блокови, по прашањето на нивната големина и податокот
дали треба да почнат на нова страна (нов ред) или не, сепак можете да влијаете на
прекршувањето на документот. Инаку, на секој блок кој е прв внесен во едно од
подрачјата на под-наслови, програмот автоматски му ја поставува карактеристиката да
почне од нова страна. Вие овој параметар секако дека можете да го поништите, но
проектот ќе изгледа многу попрегледно ако секое поглавје почнува на нова страна.
При операцијата на промена на распоредот на блоковите водете сметка за блоковите на

кои им е поставен параметарот за почеток на нова страна, односно нов ред.
8.21.10 Команди за работа со графичките блокови на

хартија
Порано опишаните наредби за бришење и подесување на карактеристиките
на блоковите, можат да се активираат и на самиот лист на хартија. Имено, со десниот
клик на маусот преку прикажаниот блок на хартија, се отвара паѓачко мени во кое се
содржани овие наредби.

738
Со десниот клик на маусот преку графичкиот блок, се отвара паѓачко мени
Промена на димензиите на графичките блокови
На листот хартија, можат да се селектираат само графичките блокови и само еден од нив
може да биде моментно активен. Околу активниот блок се поставува рамка, која во своите
агли како и по средините на секоја од страните има поставено мали квадрати кои служат
за промена на димензиите на блокот.
Квадрати за промена на димензиите на моментно активниот графички блок
Значи, промена на димензиите на активниот блок може да се врши и со развлекување на

неговите агли. За ваков начин на работа, потребно е покажувачот да го доведете да
покажува на еден од аглите на блокот. Во таа положба покажувачот ќе добие облик на
двострана стрелка, со што програмот Ви укажува дека е спремен за ваков вид на
операција. Сега притиснете го левиот тастер на маусот и без да го отпуштате, доведете го
селектираното теме на блокот во саканата положба и дури сега отпуштете го тастерот на
маусот. На овој начин, односот на ширината спрема висината на блокот останува
непроменет.

739
Со развлекување на дијагоналните темиња, односот на висината

према ширината на блокот останува непроменет
Покрај со развлекување на аглите на блокот, со програмот е овозможено и развлекување

на неговите страници. Постапката се одвива на сосема ист начин, со тоа што сега наместо
аголниот, потребно е да се селектира малиот квадрат на средината на саканата страна на
рамката. На овој начин се менува односот на ширината према висината на блокот.
Со развлекување на долната страна на блокот нагоре,

пореметен е односот на ширината спрема висината на блокот
Ваквиот начин на промена на димензиите на блоковите, може да биде мошне корисен кај
цртежите кои имаат многу изразена една димензија. На тој начин, кај нив ќе бидат
елиминирани непотребните празнини на цртежот.
При дополнителна промена на димензиите на блоковите морате да знаете дека таа ќе

влијае на положбата на блоковите кои се наоѓаат позади него. Програмот веднаш ќе
направи и ново прекршување на страните на документот.

740
Промена на текстовите на графичкиот блок
Оваа наредба е предвидена за финално подесување на содржината на блокот

пред печатење. Со нејзин избор се влегува во процедура на промена на
текстовите на тековниот графички блок.
Иконата останува вклучена цело време додека трае оваа наредба, односно се додека со
изборот на соодветни команди корисникот не излезе од неа. Ист ефект може да се
постигне и со двоен клик на глувчето. Имено со двојниот клик на глувчето преку
графичкиот блок на прикажаната тековна страна на документот, иконата “Промена на
текстови во графичкиот блок” се поставува во вклучена состојба. За времетраење на
оваа наредба програмот постојано е во процедура на селекција на текстови. Измената на
текстовите подразбира само промена на положбата на сите текстови и нивно евентуално
бришење (коти на дијаграмот, вредност на изолинии, редни броеви на нумеричките
податоци на сетовите, итн).
Во процедурата на едитирање на блокот овозможено е повеќеструко селектирање на

текстови. Селектирањето на текстовите се врши по следните правила:
1. Со кликот на левиот тастер на глувчето преку некој текст се селектира дадениот текст
при што порано селектираните текстови остануваат и понатаму селектирани
2. Доколку под покажувачот на глувчето не се наоѓа никаков текст, а се кликне со левиот

тастер на глувчето програмот ќе влезе во процедура за селектирање со прозорец
3. Со клик на левиот тастер на глувчето преку некој селектиран текст додека е притиснат
тастерот “Shift” на тастатурата се деселектира дадениот текст
4. Доколку под покажувачот на глувчето не се наоѓа никаков текст, а се кликне со левиот

тастер на глувчето додека е притиснат тастерот “Shift” на тастатурата програмот ќе
влезе во процедура на деселектирање со прозорец
5. Со десен клик на глувчето се врши деселектирање на сите порано селектирани

текстови
Процедурата на поместување на текстовите се одвива така што покажувачот се доведува

во положба да покажува на саканиот текст и се притиснува левиот тастер на маусот. Сега
не отпуштајќи го тастерот на маусот, селектираниот текст треба да се доведе во новата
положба и дури тогаш да се отпушти тастерот на маусот.
Бришењето на селектираниот текст се одвива со притискањето на тастерот “Del”.

741
Приказ на селектираниот текст за поместување, односно бришење
Ќе напоменеме дека за поместување и бришење може да се селектира и комплетната

табела на легендите на полните изолинии. На овој начин, во случај да таа се поклопува
со некој дел на моделот, имате можност да ја поставите на слободниот дел од цртежот.
Со избор на наредбата “OK” се излегува од командата, а сите измени ќе бидат

прифатени.
Со избор на наредбата “Cancel” се излегува од командата без прифаќање на

измените.
Додавање на текст
Со избор на оваа наредба имате можност да уфрлите нови произволни

текстови на произволно место во графичкиот блок.
Оваа команда е достапна само кога е вклучена командата за измена на текстови на

графичкиот блок, а со нејзино активирање од корисникот се очекува да со едноставен
клик на глувчето избере место во кое сака да го уфрли новиот текст, после што се отвара
следниот дијалог:

742
Изглед на дијалогот за уфрлување на нови

текстови во графичките блокови
“Текст” Едит поле за внесување на сосема произволен текст.
“Рамнење” Дел на дијалогот во кој се наоѓаат шест полиња кои го одредуваат

порамнувањето на текстот во однос на точката која корисникот ја одбрал
од графичкиот блок.
“Фонт” Во овој дел на дијалогот се наоѓа затворена листа за избор на фонтот,

како и едит полиња за внесување на висината и ширината на фонтот.
“Агол” Едит поле за внесување на аголот кој текстот ќе го зазема во однос на

хоризонталата.
Со изборот на копчето “OK” дијалогот се затвара, а на графичкиот блок ќе биде поставен

текстот со сите зададени параметри.
Оваа команда е циркуларна така да сега од корисникот повторно ќе се очекува да ја

зададе положбата на новиот текст. За цело време на траење на командата иконата ќе
биде активна. Излегување од командата за додавање на нови текстови се врши со
активирање на десниот тастер на глувчето или со избор на тастерот “Esc” од тастатурата,
при што корисникот се враќа во режим на едитирање на графичкиот блок.
Зумиран приказ
Со избор на оваа наредба имате можност да наместо комплетната содржина на

блокот во проектот да приложите само еден негов дел.
После изборот на наредбата “Зумиран приказ”, програмот ќе очекува да со избор на две

точки од цртежот ја одредите правоаголната област за зголемување. По завршување на
наредбата содржината на зададената правоаголна област ќе биде така проширена што ќе
го пополни комплетниот простор на зададената големина на блокот.

743
Приказ на зголемениот дел на цртеж
Иконата која означува дека моментно прикажаниот блок содржи само дел
од цртежот. Со десен клик на глувчето на оваа икона на корисникот му е
овозможено да го поништи зумираниот приказ.
Икона која означува дека моментно прикажаниот блок е со своја

комплетна содржина.
Со избор на наредбата “OK” се излегува од командата, а сите измени ќе

бидат прифатени.
Со избор на наредбата “Cancel” се излегува од командата без прифаќање

на измените.
Во составот на проектната документација приложен е зголемениот дел на блокот
Оваа наредба има посебна примена кога цртежот е голем и не го собира на одбраниот
формат на хартија.

744
8.21.11 Импорт на графички блокови и текстуални

извештаи од други проекти
Со помош на наредбата “Импорт” имате можност да во состав на проектната
документација уфрлите графички блокови и текстуални извештаи од други проекти.
Изглед на дијалог box-от за импорт на графички

блокови и текстуални извештаи од други проекти
На врвот на дијалог box-от, во затворената листа “Место:”, се наоѓа името на тековниот

директориум. Со оглед дека креираната проектна документација се снима во фајл кој има
исто име како фајлот со влезни податоци и екстензија “*.twp_d”, во централниот дел на
дијалог box-от се прикажани фајлови само со оваа екстензија, а се наоѓаат во тековниот
директориум.
Сега е потребно да со кликот на маусот го селектирате саканиот фајл и го активирате

командното поле “Отвори” после што се отвара нов дијалог box:
Дијалог box во кој се бираат блокови за импорт
Во листата се прикажани сите графички блокови и текстуални извештаи кои се наоѓаат во

селектираниот фајл. За секој од нив е испишано името, како и името на поглавието на кое

745
што му припаѓа. Изборот на блоковите за уфрлување во проектната документација се

врши со поставување на соодветни check box-ови во вклучена состојба.
Командните полиња во долниот дел на дијалог box –от ја имаат следната намена:
“Се” - со активирање на ова командно поле се селектираат сите графички и текстуални

блокови во листата.
“Ништо” - со активирање на ова командно поле се деселектираат сите предходно

селектирани блокови.
“Инверзија на селекција” - со активирање на ова командно поле селектираните

блокови се деселектираат, а неселектираните стануваат селектирани.
Блоковите можат да се селектираат и со активирање на наредбата од менито кое се

отвара со десниот клик на маусот преку името на поглавието на кое дадениот блок
припаѓа:
Мени кое се отвара со десниот клик на маусот

преку името на поглавието
“Селектирај поглавје” - се селектираат сите блокови кои припаѓаат на даденото

поглавие
“Деселектирај поглавје” - од селекцијата се исклучуваат сите блокови кои припаѓаат на

даденото поглавие
Со избор на командното поле “OK” дијалог box-от се затвара, а сите селектирани блокови
се уфрлуваат во соодветна гранка на проектната документација
8.21.12 Снимање на проектната документација

Со активирање на прикажаната икона, можете да ја снимите моменталната
содржина на проектната документација во било кој момент на работа со неа.

746
8.21.13 Печатење на проектната документација

Со изборот на оваа икона, се отвара дијалог box за внесување на параметрите
кои ќе го регулираат начинот на печатење.
Изглед на дијалог box-от за печатење на документот
Во делот на дијалог box-от “Print range”, се дефинира дали сакате да го печатите целиот
документ или само некои негови страни. Со поставувањето на прекинувачот “All” во
вклучена состојба, од програмот се бара печатење на целиот документ, додека со
поставувањето на прекинувачот “Pages” во вклучена состојба, во едит box-овите од
неговата десна страна може да се зададе редниот број на почетната и крајната страна кои
го одредуваат делот на документот кој треба да се отпечати.
Во едит box-от “Number of copies” имате можност да го зададете бројот на копии за

печатење, а со поставувањето на check box-от “Print to file” во вклучена состојба, имате
можност да наместо директниот излез на принтер, креирате датотека која може да се
отпечати и надвор од опкружувањето на програмот.
Со активирање на командното поле “OK” ќе отпочне процесот на печатење.
8.21.14 Експорт во RTF

Со избор на наредбата “Eкспорт во RTF”, ќе имате можност да целиот графички
документ (*.twd фајл) го префрлите во “*.rtf” формат, кои е читлив за готово
сите Windows-ови текст процесори, како што е и “Word”-от. Со нејзиното
активирање се отвара дијалог бокс со следниот изглед.
Изглед на дијалог боксот за експорт во RTF

747
Во едит боксот “Датотека” можете да зададете потполно произволно име на *.rtf’

датотеката која се креира, а во делот на дијалог боксот “Опции на експорт”, се регулира
дали сакате да експортирате цел извештај или само одредени страни. Имајки во предвид
дека големината на креираниот RTF фајл зависи и од квалитетот на сликите кои се
експортираат, затоа со помош на лизгачот “Квалитет на слика”, имате можност да
влијаете на овој параметар. Јасно е дека високиот квалитет на сликата ќе доведе и до
креирање на многу поголем RTF фајл.
Со активирање на командното поле “OK” ќе отпочне процесот на експорт и должината на

траење на овој процес ќе зависи исклучиво од сложеноста и големината на проектната
документација. Со подоцнежното вчитување во “Word” или пак некој друг текст процесор,
ќе можете потполно слободно да ја едитирате содржината на вака експортираната
проектна документација. Оваа наредба има примена и кога сакате проектната
документација да ја испратите на своите колеги во дигитален облик, иако за оваа намена
секако дека може да послужи и печатењето во PDF формат кое исто така е подржано со
програмот во рамките на наредбата “Печати”.
Напомена:
Бидејки не постојат технички можности содржината на заглавието да се конвертира во
соодветни текстови и табели, затоа заглавието се експортира како слика (“meta file”).
Негативната последица на ова е неможноста за ажурирање на евентуално поставениот
бројач на страни во “Tower”- овото поглавие. Во тие случаи подобро е да изгледот на
типското поглавие го креирате во самиот “Word”, а поглавието да го исклучите од
“Tower”- овото поглавие. Постои уште едно решение а тоа е да во рамките на “Tower”-
овото поглавие не ги уфрлувате бројот на страни, туку тоа да го изработите во “Word”.
Напомена:
Водите сметка да зададените маргини во “Tower”-от бидат усогласени со максималната
површина на печатење која е овозможена во “Word” или пак во некој друг текст процесор,
во кој покасно ќе го вчитувате експортираниот RTF фајл. Значи, “Word”, особено
постарата верзија, не може да печати на целата површина од хартијата која е дефинирана
со драјверот од дадениот печатач. Значи, “Tower” може да печати на поголема површина.
Од таа причина може да ви се случи да креираниот RTF фајл, кога ќе се вчита во “Word”,
нема да се отпечатени сите делови од документот по ивиците на страната.
8.21.15 Враќање во модулот за обработка на резултатите

на пресметката
Со помош на оваа наредба, се врши враќање во модулот за обработка на
резултатите од пресметката. Со нејзиното активирање, програмот прво
проверува дали во документот се направени некои измени и ако ги има, се
Изборот на командното поле “Да”, ќе доведе до снимање во проектот на сите предходно

направени промени, командното поле “Не” ќе покаже дека не сакате да ги снимите
направените промени, а додека изборот на командното поле “Откажи” ќе значи
одкажување од враќањето во модулот за обработка на резултатите.

748
8.21.16 Поправка на оштетени документи

Во случај да од некоја причина дојде до расипување на документите, така да
повеќе не можат да се отворат, предвидена е наредба за нивно опоравување со
задржување на блоковите. Имено, со истовремено притискање на тастерите “Ctrl” и “D” во
модулот за обработка на резултатите се отвара дијалог box со следниот изглед:
Со избор на потврден одговор ќе се изврши дефрагментација, односно опоравување на

извештајот, додека негативниот одговор ќе означи затварање на дијалог box-от без
предходно опоравување на документот.
Ако check box-от “Автоматски користи го овој одговор” се постави во вклучена

состојба, програмот ќе го запамети последниот даден одговор (“Да” или “Не”) и ќе го
користи при идните повикувања на оваа наредба без отварање на дијалог box-от.
8.21.17 Тековен јазик на извештајот

Бидејќи, во праксата може да Ви се случи проектот да го работите за
странски пазар, затоа секако би било добро да и проектната документација биде на
дадениот јазик. Со помошта на наредбата “Функционалност”, која се наоѓа во рамките
на паѓачкото мени “Конфигурација” имате можност да го одберете јазикот на извештајот
(види поглавје “3.5.2”).
Затворена листа за избор на јазикот за извештајот
После промената на тековниот јазик за извештајот, во постоечката проектна

документација нема да дојде до промени, туку сите понатаму генерирани текстуални
извештаи, како и потписите на графичките блокови, ќе бидат испишани на ново
одбраниот јазик. Значи, програмот не може порано креираниот проект, автоматски да го

749
преведе од едниот на другиот јазик. Причина за тоа е, што потписите на блоковите можат
да се едитираат од страна на корисникот, па не е можно автоматски да се преведат. Што
се однесува до текстуалните извештаи, кои автоматски се генерираат, тука при промена
на јазикот на извештајот нема многу потешкотии со оглед дека новото генерирање прво
ќе ги избрише старите извештаи, а потоа ќе изгенерира нови на тековниот јазик.
Бидејќи, јазикот на кој бил изгенериран последниот текстуален извештај, односно потпис
на блок, се памети во самиот документ, затоа во случај на промена на јазикот за
извештајот, програмот при првиот обид за експорт на графичкиот блок, односно
генерираниот текстуален извештај, ќе издаде предупредување за моментно активниот
јазик.
Ова предупредување служи како опомена дека во содржината на истиот проект, ќе се

најдат текстови на различни јазици.
8.21.18 Експорт на блок во клипборд

Графичкиот блок со моментната содржина на прозорот на кој е поставен
фокусот можете да го префрлите во “клипборд-от” поради покасно користење
во некој друг програм. За оваа намена е предвидена наредбата “Експорт на
блок во клипборд”, која во модулот за обработка на резултатите се наоѓа во
паѓачкото мени “Помошни функции”. Исто така наредбата може да се активира
со помош на прикажаната икона, како и со истовремен притисок на тастерите
“Ctrl” и “F2”. Ќе напоменеме да моментната состојба на зумот нема да влијае
на содржината на блокот, туку ќе се експортира комплетната содржина на
прозорот.
Блокот во “клипбордот” се памети како битмапа. Големината и резолуцијата на битмапата

се задава во дијалог box-от кој се отвара со десниот клик на маусот преку иконата.
Изглед на дијалог box-от кој се отвара со десниот клик

на маусот преку иконата

750
Ова е истиот дијалог box како и дијалог box-от кој се отвара со десниот клик на маусот
преку иконата “Експорт на блок”. Големината на битмапата се задава со внесување на
вредности во едит box-oвите “Редови/Колони” или со задавање на саканиот размер во
едит box-от “Размер” додека резолуцијата на битмапата се задава со внесување на
вредности во едит box-от “Резолуција”.
Примената на оваа наредба е голема. Да речеме ако во “Word”-от вршите средување на

проектната документација преку “клипбордот” во документот можете да го уфрлите и
саканиот графички блок.
Експорт на блокот во “клипбордот” може да се врши и од едиторот на хартија

со активирање на прикажаната икона. Оваа наредба функционира на ист
начин како и наредбата која се наоѓа во модулот за обработка на резултатите
со тоа што со помош на неа наместо содржината на прозорот во “клипбордот”
се експортира селектираниот графички блок.
8.21.19 Експорт на видливиот дел од блокот во клипборд

Во “клипбордот” може да се префрли и графичкиот блок со делот на моделот
кој моментално е прикажан во прозорот на кој е поставен фокусот. Експортот
во “клипбордот” на зголемениот дел на моделот се остварува со изборот на
наредбата “Експорт на видливиот дел од блокот во клипборд” од
паѓачкото мени “помошни функции” или со кликот на маусот на прикажаната
икона. Оваа наредба може да се активира и со истовремен притисок на
тастерите “Ctrl”, “Shift” и “F2”.
Сите правила кои важат за експорт во “клипбордот” на комплетната содржина на прозорот

со помош на наредбата “Експорт на блок во клипборд”, важат и за оваа наредба.
8.21.20 Експорт на блокот во Битмап или AutoCAD.DXF

Со помош на наредбата “Експорт на блокот во Битмап или AutoCAD .DXF”
имате можност да моментниот приказ во прозорот на кој е поставен фокусот го
снимите во DXF формат или како битмапа со зададена резолуција.
Експортирањето на блокот ќе биде можно во секој момент на работа со
програмот без разлика дали моментално се прикажани некои од резултатите
на пресметката или влезни податоци. После изворот на оваа наредба од
паѓачкото мени “Помошни функции” или со кликот на маусот преку
прикажаната икона се отвара дијалог box со следниот изглед:

751
Дијалог box за експорт на блокот во “.DXF”

формат или битмапа
Со помош на радио button-ите “Експорт во BMP” и “Експорт во DXF” се одредува видот

на експортот.
Во едит box-от се внесува името на датотеката, како и нејзината положба на дискот. Овие
снимање на датотеки, кои се отвара со активирање на командното поле “ ”.
Експортирање на блокот во битмапа или AutoCAD .DXF може да се врши со параметри кои
со помош на наредбата Setup  Параметри” се дефинирани за приказ на моделот на
екран, како и со параметри кои се дефинирани за приказ на цртежот на хартија. Кои
параметри ќе се користат при експортот се определува со избор на еден од двата
понудени радио button-и: “Eкспорт со параметри за печатење ” и “Eкспорт со
параметри за екран”.
Радио button-и со помош на кои се бираат

параметрите за експорт
До колку е избран радио button-от “Експорт во DXF”, во долниот дел на дијалог box-от
ќе се наоѓа затворената листа “Должина на ACU”, од која се бираат мерните единици
кои ќе се користат при експортирањето на блокот.

752
При овој вид на експорт датотеката се снима со екстензија “.dxf”, а секој тип на елементи
се експортираат во посебен “леер”. Конструктивните елементи се експортираат во леерот
“CONSTRUCTION”, мрежите на конечни елементи во “FENET”, легендата во “LEGEND”, а
резултатите во леерот “RESULTS”.
Експорт на блокот во DXF формат може да се врши и од едиторот на хартија со

активирање на прикажаната икона. Оваа наредба функционира на ист начин
како и наредбата која се наоѓа во модулот за обработка на резултатите, со тоа
што со помош на неа наместо содржината на прозорецот во DXF форматот се
експортира селектираниот графички блок.
Кога е избран радио button-от “Експорт во BMP”, долниот дел на дијалог box-от добива
нов изглед:
Дијалог box за експорт на блокот во битмапа
Во едит box-овите “Ширина” и “Висина” се внесуваат по ред ширината и висината на

сликата во пиксели. Ако зададените димензии на сликата се големи можете да ја поделите
на произволен број на делови со внесување на вредности во едит box-овите “Број на
колони” и “Број на редови”. Секој од овие делови се снима во посебна датотека.

753
Сликата е поделена на четири дела (две колони и два реда), при што
секој од нив е сместен во посебна датотека
При овој вид на експорт датотеката се снима со зададеното име и екстензија “.bmp”.
Доколку сликата е поделена името на секоја датотека се формира така што на зададеното
име му се додаваат бројот на редот и бројот на колоната во кој се наоѓа дадениот дел на
сликата.
8.21.21 Експорт на текстуални резултати во фајл со

екстензија “*.txt”
Сите текстуални извештаи генерирани во програмот можете да ги
експортирате во посебен фајл кој има екстензија “*.txt”. Извештаите се експортираат во
иста форма во која се прикажани (на пр. Во форма на табела), така да се погодни за
вчитување во други програми кои го поддржуваат истиот формат на фајлот, пред се во
“Ексел”.
Експорт во “*.txt” може да се изврши од секој дијалог box во кој е овозможено

креирање на текстуални извештаи, односно во кој се наоѓа командно поле со
прикажаната икона. Со активирање на ова командно поле се отвара
стандарден дијалог box за снимање фајлови.

754
Дијалог box за снимање фајлови
Сега е потребно да го зададете саканото име на фајлот и да со активирање на командното

поле “Сними” го извршите неговото снимање во избраниот директориум.
Покрај поединечното експортирање на текстуалните извештаи овозможено е и снимање

во “*.txt” фајл извештаи кои се порано експортирани во проектната документација. За
оваа намена е предвидено командното поле “ ” кое во едиторот на хартија е поставено
крај десната ивица на екранот. Имено, неопходно е прво да се селектира текстуалниот
блок кој се експортира, а потоа со активирање на ова командно поле да се изврши негово
снимање во “*.txt” фајл.
8.21.22 Директно печатење на поединечните цртежи

Во ова заглавие, ќе го објаснеме начинот на поединечното печатење,
односно постапката на печатење само на еден графички блок без креирање на проектна
документација. Во досегашниот дел на упатството ја објаснивме само постапката на
креирање на комплетната проектна документација. Меѓутоа, во текот на работата со
програмот може да имате потреба само еден цртеж брзо да го отпечатите и тоа надвор од
опкружувањето на проектната документација. За такви случаи, е предвидена наредбата
“Печатење” која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Датотека”. И кај оваа наредба е
важно на кој прозор е поставен фокусот, бидејќи содржината на тој прозор ќе биде
припремена за печатење. После изборот на оваа наредба, ќе се отвори прозор сличен на
прозорот за работа со проектната документација.

755
Изглед на прозорот за поединечно печатење
Практично со оваа процедура се експортира графичкиот блок чија содржина одговара на

содржината на прозорот на кој бил фокусот непосредно пред активирањето на оваа
наредба. Големината и ориентацијата на блокот се преземаат од параметрите за “Дифолт”
карактеристиките на графичките блокови, а форматот на хартијата во целост одговара на
одбраниот формат за проектната документација. Ваквиот режим на работа во целост
одговара на состојбата на проектот во која е содржан само еден графички блок. Јасно
дека командите за работа со стеблото нема да бидат достапни, додека начинот на работа
со останатите наредби е сосема ист како и во постапката за креирање на комплетната
проектна документација.
Програмот овозможува директно печатење и на блоковите кои се генерираат во дијалог

box-овите на поедини наредби.
Во поголем број дијалог box-oви присутно е и ова командно поле со чие

активирање се врши директно печатење на неговата содржина без разлика
дали содржината на дадениот дијалог box е графичка или текстуална..

756
9. Димензионирање на бетонски
пресеци
Една од мошне важните можности на овој програм е автоматското
димензионирање на бетонските пресеци врз база на пресметаните влијанија во
конструкцијата и избраниот стандард. Со програмот е предвидено како димензионирање
на површинските елементи на конструкцијата (плочи, ѕидови), така и димензионирање на
линиските елементи (столбови, греди). Секако дека во процедурата на димензионирање
ќе бидат третирани само елементите на конструкцијата на кои во рамките на влезните
податоци е придружен типот на материјалот “Бетон” (види поглавие “3.1.1.”). Наредбите
за промена на прописите и дефинирањето на шемите на комбинирањето на
оптоварувањата заеднички се за сите бетонски елементи во конструкцијата, додека
самата постапка за дефинирање на влезните податоци, постапката за димензионирање и
приказ на потребната арматура е разделена според типовите на конструктивните
елементи.
Напомена:
Резултатите на димензионирањето, како и податоците за усвоената арматура автоматски
се снимаат дури при излегувањето од програмот и при преоѓањето во другите модули на
програмот. Од таа причина се препорачува да од време на време ја активирате наредбата
“Сними”, за да не дојде до несакан губиток на резултатите на димензионирање при
снемување на струја или пак некој друг непредвиден случај.
Напомена:
Во случај на повторена статичка пресметка на целиот модел, елементите кои се
димензионирани (греди, столбови,плочи и ѕидови) нема да ги изгубат влезните податоци
на комбинирање, димензионирање и усвојување на арматурата до колку не претрпеле
промена на геометријата или попречниот пресек.
9.1 Избор на прописите за димензионирање

(Прописи)
При креирањето, во самата постапка на димензионирање потребно е да се
одбере стандардот по кој ќе се врши пресметката на потребната арматура. Со изборот на
наредбата “Прописи”, која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Димензионирање 
Бетон” се отвара дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за избор на тековниот пропис
Промената на тековниот стандард се врши со едноставен избор од затворената листа, која

се наоѓа во левиот дел на дијалог box-от. Со активирање на командното поле “OK”

757
дијалог box-от ќе го снема од екранот, а избраниот пропис ќе стане важечки. Во случај да

за одделни делови на моделот веќе постојат резултати на димензионирањето по некој
друг стандард, програмот ќе го издаде следното предупредување.
Со активирањето на командното поле “OK” сите постоечки резултати на димензионирање

ќе бидат изгубени. Значи, сите бетонски пресеци на еден модел можат да бидат
димензионирани само по ист стандард.
Покрај изборот на саканиот стандард во овој дијалог box можат да се дефинираат и

глобалните параметри кои програмот ќе ги користи во својата работа. Тие пред се се
однесуваат на карактеристиките на материјалот (командните полиња “Бетон” и “Челик
за армирање”) и се водат посебно за секој од понудените стандарди. Значи, за секој од
понудените стандарди можете да дефинирате различни видови како на бетон така и на
челик за армирање.
Со изборот на командното поле “Бетон” се отвара дијалог box за дефинирање на

карактеристиките на бетонот.
Во прикажаната листа се наоѓаат податоци за различните марки на бетон, а на сликата во

десниот дел на дијалог box-от е прикажан работниот дијаграм на бетонот за одбраниот
стандард. Карактеристиките на бетонот се одредени со неговата пресметковна јакост на
притисок “fb” и пресметковната јакост на смолкнување “rd” (податокот “rd” се користи
само во делот на пресметката на арматурата за прием на смолкнувачките напрегања во
гредите и столбовите). Било кој од понудените податоци можете да го промените, а со
помош на командните полиња “Додади” и “Бриши” оваа листа можете да ја средите
според своите желби.
Со изборот на командното поле “Челик за армирање” се отвара дијалог box за

дефинирање на карактеристиките на арматурата.

758
“Име” колона со видови на арматура.

“v” граница на развлекување на челикот.
“γ” волуменска тежина на челикот.
Овој дијалог box функционира на сосема ист начин како и дијалог box-от за дефинирање
на квалитетот на бетонот.
9.2 Дефинирање на шемата на комбинирање на

оптоварувањето
Покрај сите останати влезни податоци, кои е неопходно да се зададат пред
самото димензионирање секако е потребно да се определат и меродавните статички
влијанија за пресметка на арматурата. Во опцијата за димензионирање на бетонските
елементи на конструкцијата, програмот нуди две можности. Или да сами по своја желба за
тековен случај на оптоварување ја поставете меродавната комбинација за
димензионирање, односно анвелопата на одбраните комбинации или пак на програмот да
му ја препуштите опцијата на автоматско комбинирање на оптоварувањата. Опцијата на
автоматско комбинирање на оптоварувањата од страна на програмот секако е многу
подобра и покомотна со оглед дека во тој случај не мора да водите сметка за
парцијалните коефициенти на сигурност, како ни за бројот на можните комбинации на
истовремено дејствување на основните случаи на оптоварување. Бидејќи со програмот е
овозможено да секој бетонски елемент на конструкцијата можете да го димензионирате
или за тековен случај на оптоварување или пак за дефинирана шема на комбинирање,
затоа во понатамошниот текст ќе ги изнесеме двете постапки.
Димензионирање за тековен случај на оптоварување
Овој начин на одредување на меродавните статички влијанија подразбира да пред

димензионирањето на дадениот бетонски елемент на конструкцијата со помош на
наредбата “Случаи на оптоварување”, која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени
“Влијанија” за тековен случај ја поставите меродавната комбинација. Вообичаено е да при
вакво димензионирање на меродавните статички влијанија за димензионирање,
вредностите на коефициентите на сигурност да се регулираат со задавање на
мултипликатори во комбинациите на оптоварувања.

759
Со помош на наредбата “Случаи на оптоварување” за тековен случај

на оптоварување е поставена комбинацијата: 1.6xI+1.8xII
Покрај можноста за пресметка на арматурата за поставениот тековен случај на

оптоварување програмот може да врши димензионирање и за повеќе селектирани случаи
на оптоварување. Имено, во тој случај со помош на наредбата “Случаи на оптоварување”
потребно е прекинувачот “Анвелопа” да се постави во вклучена состојба и во колоната
“ ” да се постави симболот “” за сите случаи на оптоварување, односно комбинации, за
кои сакате програмот да врши димензионирање.
Со помош на наредбата “Случаи на оптоварување”

за тековен случај на оптоварувањее поставена
анвелопата за сите креирани комбинации

760
Во ваквиот режим на работа програмот ќе врши пресметка на потребната арматура за сите

селектирани оптоварувања, а резултатот секако ќе биде максималната потребна
арматура.
Автоматско дефинирање на шемата на комбинирање на оптоварувањата
Наредбата “Шема на комбинирање на оптоварувања”, која се наоѓа во рамките на

паѓачкото мени “Димензионирање  Бетон” ќе биде достапна во случај да за тековен
пропис е одбран стандард за кој е предвидено автоматско дефинирање на шемата на
комбинирање на основните случаи на оптоварување. Со нејзиниот избор се отвара
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на шемата

на комбинирање на оптоварувањата
Во горниот лев дел на дијалог box-от се наоѓа листа со сите основни случаи на
оптоварување за кои конструкцијата е пресметана (евентуално креираните комбинации
не се земаат во предвид). Останатите податоци кои се прикажани во овој дијалог box
секогаш се однесуваат на моментно активниот случај на оптоварување, односно на редот
во овој лист box кој е означен со посебна боја.
При првото влегување во овој дијалог box, програмот автоматски на сите зададени
основни случаи на оптоварување по “дифолт” им го придружува карактерот
“Недефинирано оптоварување”, што практично значи дека пресметаните влијанија од
тој случај на оптоварување нема да се земат во предвид при пресметка на потребната
арматура. Со кликот на маусот на стрелката од десната страна на затворената листа, која
се наоѓа во горниот десен агол на дијалог box-от се отвара листа со сите типови на
оптоварувања кои се предвидени за поставениот тековен стандард.

761
Затворена листа за избор на типот на оптоварување
Штом сте го задале соодветниот карактер за моментно активниот случај на оптоварување,

сега е потребно и со изборот на соодветниот прекинувач во делот на дијалог box-от
“Aлтернативно дејство” да дефинирате дали тоа оптоварување е со алтернативен
карактер или не (програмот по дифолт единствено за сеизмичкото оптоварување го
поставува во вклучена состојба прекинувачот “Да”, додека во сите останати случаи по
дифолт активен е прекинувачот “Не”).
Прекинувачи кои одредуваат дали селектираното

оптоварување е алтернативно или не
Во случај да покрај пресметката на потребната арматура сакате да спроведете и

пресметка на пукнатините и угибот, тогаш е неопходно и да на сите основни случаеви на
оптоварување им го определите и карактерот по прашањето на должината на нивното
траење.

762
Затворена листа од која за секој од основните случаеви на оптоварување

може да се дефинира дали неговиот карактер е долготраен или краткотраен
Оптоварувањата кои не сакате да ги третирате при пресметката на пукнатините и угибите,

потребно е да ги означите како “Недефинирани”.
Во случај да зададените основни оптоварувања имаат таков карактер да некои од нив не

можат истовремено да дејствуваат со другите, тогаш со помош на командното поле “Не
комбинирај со” можете дополнително да ги дефинирате и ваквите услови на
комбинирање (типичен пример е ако во еден случај на оптоварување се анализира
дејството на ветерот од лево на десно, а во друг од десно на лево). Тогаш треба да се
селектира едно од овие оптоварувања и да се активира командното поле “Не комбинирај
со”.
Дијалог box за дефинирање на случаите на оптоварување

кои не можат да дејствуваат истовремено
Во прикажаната листа содржани се сите зададени основни случаи на оптоварување (пред

редот во кој е содржано оптоварувањето за кое е отворен овој дијалог box ќе стои
стрелката “ ”), па е доволно со кликот на маусот да се обележат сите оптоварувања кои

763
не можат да дејствуваат истовремено со селектираното. Со кликот на маусот преку

оптоварувањата во листата кои не можат да дејствуваат истовремено со оптоварувањето
за кое се дефинира овој тип на податоци ќе биде поставен симболот “ ”.
Деселектирањето на порано селектираниот случај на оптоварување се врши со повторен
клик на маусот преку неговото име, после што ќе биде отстранет симболо “ ”.
Штом сте ги селектирале сите оптоварувања кои не можат да дејствуваат истовремено со

оптоварувањето за кое се поставуваат условите, активирајте го командното поле “OK”,
после што овој дијалог box ќе биде затворен. Ќе напоменеме дека за сеизмичките случаи
на оптоварување не е потребно дефинирање на вакви податоци со оглед дека програмски
е решено да повеќе сеизмички оптоварувања не можат да дејствуваат истовремено.
Со активирање на командното поле “Секогаш комбинирај со” се отвара дијалог box за

избор на оптоварувањата без кои тековниот случај не може да се појави во
комбинацијата.
Работата со овој дијалог box е иста како и кај наредбата “Дефинирање на комбинациите
на оптоварувања” (види заглавие 3.2.2).
Во дијалогот за дефинирање на шемата на комбинирање можно е истовремено да се

селектираат повеќе случаеви на оптоварување со цел на сите да им се додели истиот
критериум за комбинирање: вид на оптоварување, трајност, алтернативност како и
критериумите “Секогаш комбинирај со” и “Не комбинирај со”. Селектирањето се прави
како и во сите други наредби со помош на тастерите Shift и Ctrl од тастатура и левото
копче на глувчето.

764
Повеќеструка селекција на случаи на оптоварување во

дијалогот за шеми на комбинирање
Со избор на командното поле “Извештај”, од програмот можете да барате прикажување

на листата од сите комбинации за кои ќе биде извршено димензионирање.
Дијалог box за приказ на креираните комбинации

со шема на комбинирање
Како и во поголемиот број дијалог box-oви и овде имате можност да со избор на

соодветни икони овој текстуален извештај го експортирате во проектната документација,
директно да го отпечатите или пак да го експортирате во TXT извештајот.
Со помош на командното поле “Комбинации” се врши претварање на комбинациите кои

програмот автоматски ги генерира врз основа на зададените податоци во случаеви на
оптоварувања. Ако предходно не се креирани никакви комбинации после активирање на
ова копче ќе се појави следното известување:

765
Со избор на копчето “OK” се извршува претварање, додека копчето “Cancel” служи за

одкажување.
Ако постојат порано креирани комбинации со активирање на копчето “Комбинации” ќе

се отвори дијалог со следниот изглед:
Со избор на копчето “Замени” се извршува претварање на шемата на комбинирање во

случаеви на оптоварување со бришење на постоечките комбинации, додека со избор на
копчето “Додади” се извршува претварање без бришење.
Штом на сите основни случаи на оптоварување сте им придружиле соодветни влезни

податоци, излезете од дијалог box-от за дефинирање на шемите на комбинирање на
оптоварувањата со активирање на командното поле “OK”. Бидејќи сега точно се знае
карактерот на секој од основните случаи на оптоварување, затоа програмот ќе знае при
димензионирањето самиот да ги креира сите можни комбинации на истивремено
дејствување на основните случаи на оптоварување и автоматски на основните случаи на
оптоварување ќе знае да им ги придружи соодветните парцијални коефициенти на
сигурност.
Во случај да на моделот постојат елементи на конструкцијата кои се веќе димензионирани

за порано дефинираната шема на комбинирање, промената на било кој од влезните
податоци за шемата на комбинирање, по излегувањето од овој дијалог box ќе доведе до
следното предупредување.
Со активирањето на командното поле “OK”, резултатите од димензионирањето ќе бидат

изгубени на сите делови на моделот кои се димензионирани со старата шема на
комбинирање.

766
Напомена:
Димензионирање за поставениот тековен случај на оптоварување треба да се користи
само во случај ако за одбраниот стандард не е предвидено автоматско креирање на
шемата на комбинирање на оптоварувањата. За стандардите за кои е предвидено
автоматско дефинирање на шемата на комбинирање на оптоварувањата, треба да се
користи шемата на комбинирање за сите конструктивни елементи, освен за меѓуспратните
плочи. Бидејќи овие конструктивни елементи се напрегнати воглавно на чисто
совиткување при вертикален товар, затоа за нив е лесно да се предвиди меродавната
комбинација на оптоварување. На овој начин значително ќе го заштедите времето
потребно за димензионирање на меѓуспратните плочи. Имено, при димензионирањето на
плочите, пресметката на потребната арматура се врши во сите точки од мрежата на
конечни елементи, па преголемиот број на комбинации на истовремено дејствување на
основните случаи на оптоварување во секоја димензионирана точка од мрежата на
конечни елементи може да потрае долго.
9.3 Димензионирање на плочи

Автоматското димензионирање на површинските елементи на конструкцијата се
состои во тоа да во секоја точка од плочата, односно ѕидот за зададениот правец на
арматурата се определи пресметковно потребната површина на арматурата. Наредбите за
димензионирање на површинските делови на моделот (плочи, ѕидови) се наоѓаат во
рамките на паѓачкото мени “Димензионирање  Бетон  Плочи”. За да се олесни изборот
на наредбите од ова мени предвидена е иконата “Бетон: Димензионирање на плочи”,
со чиј избор се отвара мени со оваа група на наредби.
Икона за брз избор на наредбите од паѓачкото мени

“Димензионирање  Бетон  Плочи”
Во понатамошниот текст од упатството ќе го употребуваме само терминот плоча, при што

се што е изнесено ќе важи и за плочи и за ѕидови.

767
9.3.1 Влезни податоци

За да задачата за димензионирање биде сосема одредена, покрај изборот на
прописот и меродавното оптоварување, потребно е да се зададат и низа други влезни
податоци како што се: квалитетот на бетонот, видот на арматурата, растојанието на
тежиштето на затегнатата арматура од ивицата на пресекот, начинот на армирање, итн.
Сите овие влезни податоци ќе го одредат начинот на пресметката на потребната арматура
во плочите. Бидејќи со програмот е овозможено задавање на различни влезни податоци
за секоја плоча посебно, затоа се на располагање две наредби. Едната служи за
придружување на исти влезни податоци на сите плочи (Влезни податоци-Глобални), а
другата само на селектираната група плочи (Влезни податоци-Локални).
9.3.1.1 Влезни податоци - Глобални
Со изборот на оваа наредба се отвара дијалог box со следниот изглед.

на глобалните влезни податоци
Во левиот дел на дијалог box-от се задаваат влезните податоци кои ги дефинираат

карактеристиките на материјалот и растојанието на тежиштето на арматурата од ивицата
на пресекот. Изборот на бетонот и арматурата се врши од затворените листи чија
содржина е одредена со дефинираните имиња на материјалот за одбраниот тековен
пропис. Како што на почетокот на овој дел на упатството веќе рековме за секој од
стандардите во рамките на наредбата “Прописи”, со помош на командните полиња “Бетон”
и “Челик за армирање”, може да се дефинира како соржината на листата на материјали
така и нивните соодветни карактеристики. Видот на челикот за армирање, како и
растојанието на арматурата од ивицата на пресекот се дефинира посебно за горната и
посебно за долната зона на армирање. Значи, имате можност да во долната зона
поставувате мрежеста, а во горната зона да речеме ребреста арматура. Ќе напоменеме
дека кај ѕидовите, на терминот горна зона одговара страната на ѕидот која е поблиску до
окото на набљудувачот кога дадениот ѕид е прикажан во прозорот “2Д поглед”.
Со помош на прекинувачите во десниот дел на дијалог box-от можете да влијаете на

начинот на одредување на меродавните моменти на совиткување во плочите. Понудените
прекинувачи го имаат следното значање

768
“Зони на потпори” – со поставување на овој прекинувач во вклучена состојба од

програмот се бара да сите шпицеви од моментите на совиткување во плочите на местата
на нивното потпирање параболично ги заобли во зависност од зададените димензии на
тие потпори.
“Mxy” – со поставување на овој прекинувач во вклучена состојба од програмот се бара да

при пресметката на моментите на совиткување ги земе во предвид и влијанијата од
моментите на завртување “Mxy”.
Сега е применет алгоритамот кој е прдложен во EuroCod-2. Тој се сведува на зголемување

на меродавните мементи на свиткување Mx и My за пресметка на потребната арматура во
зависност од нивниот меѓусебен однос, како и големината на моментот Mxy, кој делува во
разгледуваната точка на плочата. Последица на овој алгоритам е како зголемувањето на
моментот на свиткување на затегнатата страна на плочата, така и добивањето на
пресметковно потребната арматура на спротивната страна на плочата. За определување
на пресметковните гранични моменти на носивост применет е следниот алгоритам.
Во прикажаната блок шема е усвоена конвенцијата да во разгледуваната точка My  Mx,

да позитивниот момент ја затегнува долната страна на плочата, како и да правците на
армирање се поклопуваат со правците на глобалните координатни оски. Алгоритмот
секако важи и во другите случаеви, при што тогаш ознаките на влијанијата Mx и My ги
заменуваат своите места, а ознаките Mx и My генерално се однесуваат на моментите на
свиткување кои дејствуваат во зададениот правец на армирање 1, односно правецот на
армирање 2.
Употребените ознаки во алгоритмот го имаат следното значење:
Mx – пресметковно добиен момент на совиткување во разгледуваната точка на плочата

во правецот на глобалната X оска

769
My – пресметковно добиен момент на совиткување во разгледуваната точка на плочата

во правец на глобалната Y оска
Mxy – пресметковно добиен момент на увиткување во разгледуваната точка на плочата
Mdx – меродавен момент на совиткување за пресметка на потребната арматура во
правецот на глобалната X оска на затегнатата страна на плочата
Mdy – меродавен момент на совиткување за пресметка на потребната арматура во
правецот на глобалната Y оска на затегнатата страна на плочата
M’dx – меродавен момент на совиткување за пресметка на потребната арматура во
правецот на глобалната X оска на притиснатата страна на плочата
M’dy – меродавен момент на совиткување за пресметка на потребната арматура во
правецот на глобалната Y оска на притиснатата страна на плочата
“Л.К.С. на плочата го определува правацот на армирања” - Check box-от со чие

поставување во вклучена состојба, димензионирањето на плочите ќе се врши според
зададениот локален координатен систем на секоја плоча (зададена во рамките на
командата “Влијание во плочи за зададениот ЛКС”). На тој начин и без задавањето на
областа на армирање се добива приказ на пресметковно потребната арматура во саканиот
правец.
Со активирање на командното поле “OK”, зададените влезни податоци ќе бидат

придружени на сите плочи на моделот. Бидејќи со програмот е дозволено задавање на
различни влезни податоци на секоја од плочите, затоа може да Ви се случи да при
придвижување на оваа наредба во случај да предходно со помош на наредбата “Влезни
податоци – Локални” на некои од плочите сте им задале други влезни податоци,
одредени полиња да бидат празни, односно прекинувачите замаглени.
Празното поле за “Бетон” укажува дека на сите плочи

на моделот не е придружен со ист квалитет на бетонот

770
Замаглениот изглед на прекинувачот “Зони на потпори”

укажува дека на некои плочи е барано ублажување
на потпорните моменти на совиткување, а на некои не
Во вакви случаи активирањето на командното поле “OK” ќе доведе до промена само на

влезните податоци кои се јасно испишани во дијалог box-от.
Во случај да на моделот постојат веќе димензионирани плочи, дополнителната промена на

влезните податоци при активирање на командното поле “OK” ќе доведе до издвојување
на следното предупредување.
Изборот на командното поле “OK” ќе доведе до губење на резултатите на

димензионирањето на сите предходно димензионирани плочи.
9.3.1.2 Влезни податоци – Локални
Со изборот на оваа наредба програмот влегува во стандардната процедура на

<0 сел.> Влезни податоци за плочи - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /
eКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj>):
Имено, сега е потребно да се селектираат сите плочи на кои е потребно да им се променат

влезните податоци. После завршената селекција, програмот ќе отвори дијалог box со

771

на локалните влезни податоци
Овој дијалог box е скоро ист како и дијалог box-от за дефинирање на глобалните влезни
податоци, со тоа што овде се додаваат нови 3 прекинувачи:
Симетрично армирање – со поставување на овој check box во вклучена состојба, од

програмот се бара симетрично армирање. Оваа опција има смисла само кај ѕидовите, па
програмот по дифолт овој прекинувач го поставува во вклучена состојба само кај
вертикалните ѕидови.
Чисто совиткување – со поставувањето на овој прекинувач во вклучена состојба од

програмот можете да барате побрз алгоритам на пресметката за потребната арматура.
Имено, во ваквиот режим на работа програмот во предвид ќе ги земе само моментите на
совиткување, додека нормалните сили ќе бидат сосема игнорирани. Јасно дека
поставувањето на овој прекинувач во вклучена состојба има смисла само кај
хоризонталните плочи кои се оптоварени со вертикален товар.
Примени на сите плочи од ист сет - Check box-от со чие поставување во вклучена
состојба е овозможено доделување на исти влезни податоци на сите плочи кои припаѓаат
на ист сет.
Бидејќи промената на влезните податоци автоматски доведува до губење на предходниот

резултат на димензионирање, затоа во долниот десен агол на дијалог box-от се испишува
информацијата дали селектираните плочи се димензионирани или не.

772
Делот на дијалог box-от во кој се испишува информацијата

дали селектираните плочи се димензионирани или не
Во случај селектираните плочи да се димензионирани, дополнителната промена на

влезните податоци при активирањето на командното поле “OK” ќе доведе до следното
Изборот на командното поле “OK” ќе доведе до губење на резултатите на

димензионирање на сите предходно селектирани плочи на кои се променети влезните
податоци.
Напомена:
“Дифолт” влезните податоци програмот ги поставува според следното правило:
- прекинувачот “Зони на потпори” за сите плочи и ѕидови на моделот по “дифолт” е

поставен во вклучена состојба
- прекинувачот “Mxy” за сите плочи и ѕидови на моделот по “дифолт” е поставен во
исклучена состојба
- прекинувачот “Симетрично армирање” само за вертикалните ѕидови на моделот по
“дифолт” е поставен во вклучена состојба
- прекинувачот “Чисто совиткување” само за хоризонталните плочи на моделот по
“дифолт” е поставен во вклучена состојба
- квалитетот на материјалот при секое ново поставување се запишува во “Архива”, па
при димензионирање на новите модели по “дифолт” се поставуваат последните
зададени податоци за дадениот стандард.

773
9.3.2 Пресметка на потребната арматура

Штом сте ги дефинирале сите влезни податоци, со изборот на наредбата
“Димензионирање” се влегува прво во стандардната процедура на селектирање.
<0 сел.> Димензионирање на плочи –Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Имено, сега се очекува да ги селектирате сите плочи за кои сакате да направите

пресметка на потребната арматура. По завршувањето на процедурата на селектирање,
програмот прво ќе провери дали селектираните плочи се веќе порано димензионирани и
во тој случај ќе го издаде соодветното предупредување.
Сега се очекува да го одберете меродавното оптоварување за сите селектирани плочи кои

е потребно да се димензионираат. Според тоа, за димензионирање е потребно да се
селектираат само плочите кои сакате да ги димензионирате за исто меродавно
оптоварување. Значи, имате можност или димензионирањето да го направите за
поставениот тековен случај на оптоварување или пак за дефинираната шема на
комбинирање на оптоварувањата. Во случај да во рамките на наредбата “Шема на
комбинирање на оптоварувања” сите оптоварувања имаат карактер “Недефинирано
оптоварување”, тогаш овој прекинувач ќе биде неактивен. И командното поле “OK” ќе
биде неактивно се додека со кликот на маусот јасно не се определите за еден од можните
два начина за избор на меродавното оптоварување. Со активирањето на командното поле
“OK” ќе отпочне постапката на димензионирање во сите точки од мрежата на конечни
елементи на предходно селектираните плочи. После завршеното димензионирање,
програмот ќе биде спремен за обработка на резултатите од пресметката за што ќе биде
збор во следното поглавие.
Напомена:
Ќе напоменеме уште еднаш дека во случај на меѓукатни конструкции се препорачува да
пред димензионирањето за тековен случај на оптоварување ја поставете комбинацијата
на истовремено дејствување на вертикалните оптоварувања со соодветните парцијални
коефициенти на сигурност. Во рамките на влезните податоци за начин на пресметка
одберете го чистото совиткување и барајте димензионирање за поставениот тековен
случај на оптоварување. На овој начин значително ќе го заштедите времето неопходно за
пресметка на потребната арматура. Покрај тоа во случај на големи модели, опцијата на
димензионирање само на селектираните делови на моделот исто така значително може да
го заштеди времето. Ако земеме за пример голема зграда во која геометријата на
типскиот спрат се повторува, заради заштеда на време за димензионирање можете да
селектирате само еден од типските спратови.

774
9.3.3 Приказ на резултатот на димензионирање

Со избор на наредбата “Приказ на резултатот” програмот веднаш во
прозорецот “2Д приказ” ја прикажува потребната површина на арматурата во
димензионираните плочи и ѕидови. Во tulbar-от кој е поставен крај горната ивица на
екранот се наоѓа затворена листа со помош на која може да се прави брза промена на
видот на арматурата за прикажување.
Листа за брз избор на видот на арматурата
Во затворената листа се наоѓаат само оние арматури кои најчесто се користат. Останатите
опции можат да се изберат од дијалог box-от кој се отвара со избор на опцијата
“Останати” во tulbar-от или пак со избор на подопцијата “прИказ” од командната линија.
Заради прегледност на резултатите на пресметката, а и заради можноста на двојно

армирање, односно можноста да во една точка од плочата постои арматура и во горната и
во долната зона, во еден чекор се врши приказ на потребната арматура или само во
горната или само во долната зона (прекинувачите “Горна” и “Долна”).
Во делот на дијалог box-от “Правец на армирање” имате можност за одбраната зона да

барате приказ на резултатот за еден од можните два правци (прекинувачите “Правец 1”
и “Правец 2”) или пак да барате истовремен приказ на потребната арматура за двата

775
правци (прекинувач “Два правца”). Програмот по “дифолт” правците на армирање ги

поставува во правецот на локалните оски на дадената плоча, така да правецот 1 одговара
на локалната X оска, а правецот 2 на локалната Y оска. Во случај да за правец на
армирање сакате да усвоите некој друг правец, потребно е да ја придвижите наредбата
“Усвојување на арматура” (види го следното поглавие “9.3.4”).
Едит box-от “Број на поделби” како и затворената листа за избор на снимените

конфигурации, имаат исто значење и улога како и кога се придвижува наредбата
“Легенда” за која ќе биде повеќе кажано малку подоцна. Улогата на овие два параметри е
да изолиниите на потребната арматура можат да се прикажат во саканиот формат и без
повикување на наредбата “Легенда”.
Ако се бара приказ само на еден од правците на армирање тогаш резултатите се

прикажуваат по пат на изолинии, па во делот на дијалог box-от “Tип на изолинии” имате
можност да го одберете типот на изолиниите (прекинувачите “Празни” и “Полни”).
“3Д” - Check box-от кој е активен само во случај да се одбрани прекинувачите “Полни”
или “Празни” и со негово поставување во вклучена состојба се овозможува релјефно
прикажување на изолиниите во 3Д поглед.
“Цртање на симболи во ЛКС” - Check box-от кој е активен само во случај да во

глобалните влезни податоци е вклучен check box-от “Л.К.С. на плочата го определува
правацот на армирања”, а одредува дали ќе се цртаат симболите кои ја прикажуваат
ориентацијата на ЛКС на плочата.
Со активирање на командното поле “OK” овој дијалог box ќе биде затворен, а на екранот
ќе добиете приказ на резултатот на димензионирањето на бараниот начин. Јасно дека
резултатите на димензионирањето ќе бидат прикажани само на предходно
димензионираните делови на моделот.
Симбол кој ја прикажува ориентацијата на ЛКС на плочата

776
Приказ на потребната арматура во долната зона за “Правец 1”

по пат на празни изолинии
Приказ на потребната арматура во долната зона за “Правец 1”

по пат на полни изолинии
Приказ на потребната арматура во долната зона за “Правец 1”,

релјефно прикажување на изолинии во 3Д поглед

777
Во случај да сакате истовремен приказ на потребната арматура за двата правци, тогаш е

потребно во вклучена состојба да го поставите прекинувачот “Два правци”. За ваков
приказ не се користат изолинии, туку шрафирање на областа по пат на линии со
соодветна боја, па прекинувачот “Празни” ќе биде неактивен.
Истовремен приказ на потребната арматура

во долната зона за двата правци на армирање
Поставените линии на шрафурата одговараат на зададените правци на армирање и се

поставуваат само на местата на кои е пресметковно потребна арматурата во дадениот
правец. На деловите на плочата на кои овие две шрафури се преклопуваат значи дека е
потребно армирање во двата правци. Бојата на поставените линии на шрафурата
одговара на интензитетот на пресметковно потребната арматура во разгледуваната точка,
а прикажаната максимална вредност во легендата одговара на поголемата пресметковно
потребна арматура во еден од правците (ако на пример максимално потребната арматура
за правецот 1 е: 4.69 cm2/m, а за правецот 2: 8.69 cm2/m, тогаш за екстремна вредност
во легендата ќе биде поставено: 8.69 cm2/m).
Без разлика на тоа дали е избран приказ на потребната арматура по пат на изолинии или
пак со шрафура, достапна ќе биде и опцијата на очитување на вредностите на потребната
арматура со шетање на маусот. Оваа информација програмот ја испишува во долниот
десен агол на екранот и таа е наменета за брз преглед на резултатите на
димензионирањето.

778
Простор предвиден за приказ на пресметковно потребната арматура

на местото кое е одредено со моментната положба на маусот
Во случај да е баран приказ само на еден правец на армирање, програмот ќе испишува

само една вредност која одговара на потребната арматура во дадениот правец, додека во
опцијата за истовремен приказ на резултатите во двата правци првиот број ја представува
потребната арматура за правецот 1, а вториот за правецот 2.
Во процедурата за обработка на резултатите на пресметаната потребна

арматура, без разлика дали сте се одлучиле за приказ на резултатите за еден од
правците или пак за истовремен приказ во двата правци, многу важна улога има
наредбата“Легенда”.
Таа работи на сосема ист начин како и при анализата на статичките влијанија во
површинските елементи на конструкцијата. Имено, со нејзиниот избор, кога на екранот се
прикажани резултатите на димензионирањето имате можност да ги селектирате сите
плочи за кои сакате да едитирате листа на можни вредности на пресметковно потребната
арматура.
<0 сел.> Легенда за арматура – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / eКстрас
/ Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj>):
Можноста за селектирање на повеќе плочи на моделот има посебна примена кога сакате
да ја унифицирате поделбата на пресметковно потребната арматура на сродните делови
на конструкцијата (типски катови, ѕидови, итн.). Тогаш на сите предходно селектирани
плочи влијанијата ќе бидат прикажани во исти интервали на изолиниите. Ќе напоменеме
дека во оваа процедура ќе можете да ги селектирате само плочите кои се веќе
димензионирани. После завршената селекција ќе се отвори дијалог box во кој сега
наместо статичките влијанија ќе бидат прикажани вредностите на пресметковно
потребната арматура.

779
Изглед на дијалог box-от за едитирање на вредностите

на пресметковно потребната арматура
Значи, со помош на наредбата “Легенда” имате можност да интервалот на изолиниите го

поделите на сегменти чии вредности одговараат на точно усвоената арматура. Ако сакате
насекаде во долна зона да поставите на пример некоја минимална арматура 8/20
(Aa=2.50 cm2), а со појака арматура да ги покриете само местата каде е тоа навистина
потребно, тогаш интервалот на изолиниите ќе го поделите на следниот начин:
Со активирање на командното поле “OK”, програмот со посебни бои ќе ги означи сите

места на моделот на кои е усвоена минимална арматура 8/20, нешто појака арматура на
пример  8/10 (Aa=5.00 cm2) и конечно арматурата за покривање на екстремните
вредности  12/10 (Aa=11.31 cm2).
Во Tower е овозможено креирање и снимање на конфигурацијата со зададените можни

вредности на изолиниите, пресметковно потребните арматури и опис за секоја од нив.

780
Изглед на дијалог box-от за едитирање на вредности

на пресметковно потребните арматури
За оваа намена е предвидено командното поле “ Библиотека ”, со чиј избор се отвара

дијалог box-от со следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от за креирање

на конфигурации на легенди
Дијалог box-от е поделен на два дела. Во левиот се зададени можните вредности на

изолиниите на пресметковно потребната арматура во долната зона (позитивни вредности),
додека во десниот дел се задаваат можните вредности на изолиниите во горната зона
(негативни вредности).
Со додавање на нов ред во листата се врши активирање на командното поле . Новиот

ред се уфрлува директно зад моментно активниот ред, а додавањето е можно се додека
не се постигне максималниот број од 20 поделоци.

781
Со помош на командното поле во листата

е уфрлен нов ред
Селектираниот ред се отстранува од листата со помош на командното поле .
Во колоната “[cm2/m]” се задава вредноста на изолинијата на пресметковно потребната

арматура, додека во колоната “Опис” се внесува саканиот опис. Со оглед дека
вредностите на изолиниите мораат да бидат во растечки поредок, затоа после секоја
промена програмот автоматски ќе го ажурира и нивниот редослед во табелата.
Зададени се вредностите на изолиниите и описите

кои одговараат на “Q” мрежите
Во полето “Опис” овозможен е едноставен начин на внесување на графичката буква “Ø”,

која често се користи за означување на пресекот на арматурата. За да во полето се појави
спомнатиот симбол потребно е да се внесе “%f”, а програмот автоматски ќе ги замени тие
два знака со графичка буква.
Во случај да е креирана една табела, а другата треба да содржи исти или слични
податоци, заради спречување на непотребно повторување на работата, со програмот е
овозможено нивно копирање од една во друга табела. За оваа намена предвидени се
командните полиња и .

782
Со помош на командното поле , податоците од левиот дел

ископирани се во десниот дел на дијалогот
Со оглед дека во праксата често ќе се користат исти вредности на изолиниите, со

програмот е предвидена и можноста на нивно снимање во базата. Имено, со активирање
на командното поле “ Сними ” се отвара дијалог box во кој се задава името на
креираната конфигурација:
Со изборот на командното поле “OK” програмот го затвара дијалог box-от и ја снима

дадената конфигурација во базата. Од тој момент па натаму во затворената листа ќе се
појавува зададеното име и со негов избор во секој момент можат да се вчитаат зададените
податоци.

783
Затворена листа од која се врши избор

на снимените конфигурации
Со помош на командното поле “ Бриши ” тековната конфигурација се отстранува од

листата.
Со активирање на командното поле “OK” се врши враќање во главниот дијалог box на

оваа наредба со прифаќање на сите зададени податоци. До колку конфигурацијата не е
снимена, при излегувањето од дијалог box-от ќе се појави соодветно предупредување, а
конфигурацијата ќе може да се користи само додека не се излезе од програмот.
Во затворената листа во главниот дијалог box на наредбата сега е прикажано името на

тековната конфигурација, додека во левиот дел на дијалог box-от се прикажуваат
можните вредности за изолиниите на пресметковно потребната арматура. Ако во
селектираните плочи е прикажана арматурата од долната зона овие вредности се
превземаат од левата табела, а ако е прикажана арматурата во горната зона се
превземаат од десната табела

784
Прикажани се вредностите на изолиниите кои се

снимени во тековната конфигурација
Ќе напоменеме дека во листата нема да се прикажуваат сите зададени вредности за

изолиниите, туку само оние кои се помали од максималната вредност на пресметковно
потребната арматура во селектираните плочи. Максималната вредност на пресметковно
потребната арматура прикажана е во последниот ред во листата кога се прикажува
арматурата во долната зона, односно во првиот ред ако се прикажува арматурата во
горната зона на селектираните плочи.
Check box-овите “Приказ на вредности” и “Приказ на опис” се достапни за промена

само кога од листата е избрана некоја снимена конфигурација и со помош на нив се
подесува приказот на таблицата на легенди на екранот. Состојбата на check box-от
“Приказ на вредности” се определува дали во табелата ќе се прикажуваат вредностите на
пресметковно потребната арматура, додека состојбата на check box-от “Приказ на опис”
определува дали ќе се прикажува зададениот опис. Важно е да напоменеме дека барем
еден од нив мора да биде поставен во вклучена состојба.

785
Check box-ови со помош на кои се дефинира

приказот на табелата на легенди на екранот
Со активирање на командното поле “OK” дијалог box-от се затвара, а на екранот се

прикажува пресметковно потребната арматура во согласност со зададените параметри.
Прикажана е арматурата во долната зона на плочата

за двата правци
Изглед на табелата на легенди на екранот

786
Затворената листа за избор на снимените конфигурации се наоѓа и во дијалог box-от на

наредбата “Приказ на резултатите”, така да потребната арматура може да се прикаже во
саканиот формат и без повикување на наредбата “Легенда”.
Затворена листа за избор на снимените

конфигурации во дијалог box-от на
наредбата “Приказ на резултатите”
Во случај да приказот на потребната арматура не Ви е доволно јасен и

прегледен по пат на изолинии, тогаш имате можност да со помош на наредбата
“Пресек”, распоредот на потребната пресметана арматура го прикажете по пат
на дијаграм во произволно зададени пресеци.
Ќе напоменеме дека наредбата “Пресек” ќе биде достапна за активирање само ако во

одбраната зона на армирање е баран приказ на пресметковно потребната арматура за
еден од можните два правци. Ако е баран истовремен приказ на потребната арматура за
двата правци, тогаш наредбата “Пресек” нема да биде достапна.
Приказ на потребната арматура во долната зона за

правецот на армирање 2 по пат на дијаграми на пресеците
При исцртување на дијаграмот на потребната арматура програмот ја прикажува само

пресметковно потребната арматура во соодветната зона, односно сите ординати на
дијаграмот се наоѓаат од иста страна. Во рамките на наредбата “Пресек” достапна ќе биде

787
и опцијата на задавање ширина на пресекот која ќе доведе до упросекување на

пресметковно потребната арматура на зададената ширина на лентата.
Во случај со помош на наредбата “Усвојување на арматура” во поедини зони на

моделот да сте задале правци на армирање кои не се поклопуваат со правците на
локалните оски на дадената плоча, тогаш програмот во внатрешноста на тие области ќе ги
постави симболите на стрелки кои укажуваат на усвоените правци на армирање во
дадената област. На другите делови на моделот се подразбира усвоениот “дифолт” правец
на армирање кој одговара на правецот на локалните оски на дадената плоча.
Поставените симболи на стрелки јасно укажува на усвоениот

правец на армирање на означените делови на моделот
Ако е баран истовремен приказ на резултатите за двата правци на армирање, тогаш и

поставените линии на шрафурата во тие области ќе ги пратат усвоените правци на
армирање. Во секој случај, без разлика дали е баран приказ само на едниот или
истовремен приказ за двата правци на армирање, вредностите на потребната арматура во
секоја точка на моделот одговараат на спроведеното димензионирање за зададените
правци на армирање.
Напомена:
Во рамките на дијалог box-от за приказ на резултатите на пресметката се наоѓа и
прекинувачот “Усвоена арматура”. Имено, со негово поставување во вклучена состојба
на екранот ќе бидат поставени областите на усвоената арматура, а изолиниите ќе ја
представуваат разликата помеѓу потребната и усвоената арматура. Овој прекинувач има
улога да програмот го доведе во состојба која одговара на приказот на екранот кога е
придвижена наредбата за усвојување на арматурата. За начинот на усвојување на
арматурата ќе биде повеќе кажано во наредното поглавие.
9.3.4 Усвојување на арматурата

Наредбата “Усвојување на арматура” има две намени. Едната е врз основа на
резултатите на димензионирање да се усвои конкретна арматура, а другата е кога сакате
на поедини делови на моделот да ги промените “дифолт” поставените правци на
армирање. Опцијата за усвојување на арматурата секако не е неопходна, но во случај да
е геометријата на моделот таква да е неопходно да се зададат поинакви агли на
армирање од дифолт поставените, тогаш секако дека ќе морате со помошта на оваа
наредба да ги дефинирате деловите на моделот на кои тие агли се разликуваат.
Областите кои се задаваат со помош на оваа наредба заеднички се за двете намени.

788
Имено, тие ја одредуваат како усвоената арматура, така и одбраните правци на

армирање. Со изборот на оваа наредба, командната линија го добива следниот изглед.
<_> Прва точка на областа за армирање – Долна зона (Контура / Прав. / кРуж. / Офсет /
<kрAj> / Сет / прИказ / Радијално):
Сега од корисникот се очекува да ја зададе областа во која ќе постави иста арматура во

одбраните правци. Процедурата на исцртување на затворена полилинија во целост
одговара на постапката на исцртување и на останатите површински ентитети во
програмот. Бидејќи арматурата може да се усвои или во горната или во долната зона,
затоа на командната линија е испишан коментарот кој јасно укажува дали моментно се
работи со горната или со долната зона. Промената на тековната зона се врши со изборот
на подопцијата “прИказ” која е постојано присутна на командната линија. Со нејзин
избор се отвара дијалог box со следниот изглед.
Овој дијалог box во целост одговара на дијалог box-от кој се отвара во рамките на
наредбата за приказ на резултатите на димензионирање. Разликата е единствено во тоа
што овде е поставен и прекинувачот “Ништо”. Со изборот на овој прекинувач за
одбраната зона на армирање, резултатите на пресметковно потребната арматура нема
воопшто да бидат прикажани. Значи, со изборот на подопцијата “Приказ” вршите промена
на тековната зона за која усвојувате област на армирање и регулирате на кој начин на
екранот ќе биде прикажана потребната арматура. Со активирањето на командното поле
“OK”, програмот ќе се врати на процедурата на задавање на области, а на екранот ќе
бидат прикажани резултатите на димензионирањето на одбраниот начин.
После задавањето на геометријата на областа во рамките на која е потребно да се усвои

иста арматура, програмот од командната линија ќе бара да ги одредите правците на
поставување на арматурата во дадената област.
Превец 1 – Агол (Превземи ЛКС) <0>:
Превземи ЛКС - Подопцијата која се појавува на командната линија само во случај да во

глобалните влезни податоци е вклучен check box-от “Л.К.С. на плочата го определува
правацот на армирања”, а со негово активирање програмот автоматски ги поставува
правците на армирање во правец на локалниот координатен систем на плочите. После тоа
се отвара дијалог за усвојување на арматурата:
Аголот е можно да се зададе или од тастатура во степени или со избор на две точки од
цртежот. Кликот на десниот тастер на маусот ќе означи прифаќање на подразбираната

789
вредност од 0. После изборот на правецот 1 на армирањето, програмот од командната

линија ќе бара да го одредите и правецот на армирање 2.
Правец 2 – Агол <90>:
Без оглед дали правците на армирање се одредени со помош на опцијата “Превземи ЛКС”
или со задавање на аглите, по нивното дефинирање ќе се отвори дијалог box со следниот
изглед.
Изглед на дијалог box-от за усвојување на арматурата

во поставената област на моделот
Со помошта на овој дијалог box на зададената област и се придружува точно усвоената

арматура. Прикажаната листа во дијалог box-от функционира на сосема ист начин како и
било која друга листа во програмот за придружување на сетовите на нумерички податоци.
На врвот на дијалог box-от програмот ги прикажува екстремните вредности на
пресметковно потребната арматура кои ги пронашол во зададената област. Податокот
“потр. A1=” се однесува на правецот 1, а податокот “потр. A2=” на зададениот правец 2
на армирање. Во редот под овие податоци се прикажуваат површините “усв. A1=” и “усв.
A2=”, кои одговараат на тековниот сет на податоци, а се пресметуваат од зададените
податоци во колоните: “1”, “e1”, “2” и “e2”.
1 - пречник на усвоената арматура за правец 1 на армирање

e1 - растојание на шипките на усвоената арматура за правец 1 на армирање
2 - пречник на усвоената арматура за правец 2 на армирање
e2 - растојание на шипките на усвоената арматура за правец 2 на армирање
n- мултипликатор на областа на армирање – вредност со која се множи количината на
усвоена арматура и која ќе се најде во содржината на котата доколку е различна
од 1.
Во колоната “Име” можете да зададете и текстуален опис на дадениот сет на податоци кој
покасно ќе биде испишан во котата на зададената област како информација за усвоената
арматура. Бидејќи во праксата воглавно се користат или заварени мрежи или пак секогаш
еден број на исти профили, затоа за да не морате стално да задавате исти податоци
можете да креирате своја библиотека на типски арматури. Со изборот на командното поле
“Библиотека” се отвара дијалог box за дефинирање на саканите типови на арматура.

790
Изглед на дијалог box-от за едитирање на библиотеката со типски арматури
Со помош на командните полиња “ Додади” и “ Бриши” можете да ја уредите оваа

библиотека спрема своите желби и потреби. Со програмот е овозможено постоење на
повеќе библиотеки на арматури, па во поглавието на овој дијалог box се испишува и
името на моментно активната библиотека: “Tower.$net”. За креирање на нова
библиотека на типски арматури потребно е прво со помош на командното поле “ Сними
како” да креирате копија на постоечката.
Во едит box-от “Име на фајл” зададете ново име на библиотеката и активирајте го

командното поле“Сними”. По враќањето во основниот дијалог box за едитирање на
библиотеката на типски арматури извршете ги сите потребни промени и ќе ја добиете
саканата содржина на новата библиотека. Со помош на командното поле “Учитај” се
отвара дијалог box за учитување на некои од порано креираните библиотеки на арматури.

791
Поставената тековна библиотека на типски арматури програмот ќе ја почитува во својата

работа, па во листите за избор на типска арматура во понуда ќе бидат сите арматури од
поставената тековна библиотека.
При изборот на типската арматура применета е речиси истата логика како и со

библиотеките на материјали која се користи во програмот за конструктивни елементи.
Имено, со изборот на командното поле “OK”, овој дијалог box се затвара, а податоците од
тековниот ред се придружуваат на тековниот сет на арматурата.
На тековниот сет на податоци се придружени карактеристиките

на одбраната типска арматура од библиотеката
Штом сте го одбрале сетот на арматурата кој ќе го придружите на зададената област на

моделот, активирајте го командното поле “OK”, после што програмот ќе постави
дијагонала помеѓу двете најоддалечени тички од контурата на зададената област и на неа
ќе ја испише информацијата за усвоената арматура и за зададените правци на
поставување на арматурата.

792
Поставена кота на зададената област на армирање
Во случај да во рамките на одбраниот сет на арматурата во колоната “Име” е зададен

некој текст, тогаш програмот наместо пречникот и растојанието на арматурата ќе го
испише само зададеното име. Положбата на котата можете дополнително да ја менувате
со помош на наредбата “Кота” за која ќе биде повеќе кажано во поглавието “9.3.6”.
Ако во зададената област сте усвоиле поголема арматура од максимално потребната,

тогаш шрафурата сосема ќе ја снема од таа област што значи дека во нејзината
внатрешност повеќе не е потребна никаква арматура. Ако сте усвоиле помала арматура од
максимално потребната, тогаш програмот со соодветни шрафури ќе ги обележи само
непокриените делови на кои усвоенаа арматура не задоволува. Со движење на маусот по
деловите на новопоставената шрафура, програмот на статусната линија за потребната
површина на арматурата ќе ги прикажува вредностите кои представуваат разлика помеѓу
максимално потребната и усвоената арматура на тоа место.
Новопоставената шрафура јасно укажува дека усвоената

арматура не задоволува на сите делови од дадената област
Истото важи и ако за приказ е одбран само еден правец на армирање, односно ако е
баран приказ на потребната арматура по пат на изолинии. Поставените изолинии ќе ја
представуваат разликата помеѓу пресметковно потребната и усвоената арматура.

793
Поставените изолинии представуваат разлика помеѓу пресметковно потребната

и усвоената арматура во дадената област
Штом во зададената област сте ја усвоиле потребната арматура, програмот од командната

линија и понатаму ќе бара задавање на нови области на армирање се додека со кликот на
десниот тастер на маусот не означите крај на оваа наредба. Значи, предходно опишаната
постапка потребно е да се поновува се додека на сите делови на моделот во двете зони не
ја усвоите потребната арматура.
Приказ на комплетно усвоената арматура во долна зона

794
Приказ на комплетно усвоена арматура во горна зона.
Во случај оваа наредба да ја користите само за промена на “дифолт” усвоените правци на

армирање, секако дека тогаш е потребно да се зададат само областите во кои правците на
армирање се поинакви од “дифолт” поставените. Во вака зададените области сосема е
сеедно која арматура ќе ја усвоите со оглед дека оваа наредба ја користите само за
добивање на пресметковно потребната арматура во зададените правци.
Ако во процедурата за усвојување на арматурата со помош на подопцијата “Приказ”, во

вклучена состојба сте го поставиле прекинувачот “Ништо”, тогаш програмот нема
автоматски да го отвори дијалог box-от со сетовите на усвоената арматура, туку на
зададената област ќе и го придружи тековниот сет на податоци. Податокот за тековниот
сет на усвоената арматура постојано е испишан на почетокот на командната линија, а со
изборот на подопцијата “Сет”, која исто така е присутна на командната линија можете да
го повикате дијалог box-от за избор на тековниот сет на усвоената арматура. Програмот
вака ќе се однесува иако наредбата за усвојување на арматурата сте ја придвижиле пред
самата постапка на димензионирање.
При поставувањето на области на армирање кои целосно или делумично се преклопуваат

важи принципот на суперпозиција. Односно, на преклопените делови арматурата од двете
области се суперпонира и учествува во покривањето на пресметковно потребната
арматура на тој дел од моделот. Типичен пример на оправданост на суперпозицијата е
при поставувањето на арматура во горната зона над столбовите.
Приказ на потребната арматура во горна зона

795
Врз основа на поставените шрафури јасно се гледа дека единствено над средните
столбови е потребна арматура во двата правци, додека на останатите делови на моделот е
потребна арматура само во соодветниот правец на носење. Од таа причина над
хоризонталната греда е усвоена арматура само во правец на глобалната Y оска, а над
вертикалните греди само арматура во правец на глобалната X оска. На овој начин
пресметковно потребната арматура над средните столбови покриена е со усвоената
арматура во двата правци.
Приказ на усвоената арматура во горна зона
Ако сакате да поставите област преку порано зададената, но така да не важи принципот
на суперпозиција туку на преклопениот дел да биде усвоена само арматурата од
новопоставената област, тогаш прво морате со помош на наредбата “Отвор”, во
постоечката област да поставите отвор, а потоа по контурата на отворот да дефинирате
област со ново усвоената арматура. За наредбата “Отвор”, ќе биде повеќе кажано во
наредното поглавие.
Напомена:
Ќе напоменеме дека при исцртувањето на областа се достапни сите опции како и при
исцртувањето на произволна полилинија. Обрнете внимание на подопцијата “Лента” која
се јавува на командната линија како опција за исцртување на правоаголни области.
Ваквиот начин на исцртување на правоаголната област може да биде многу корисен кога
арматурата се поставува во горната зона над линиските потпори и греди. Исто така при
поставувањето на областите имајте во предвид дека областа може да се зададе и надвор
од габаритот на плочата, односно и преку отворот во плочата, а програмот сам автоматски
ќе ги отстрани вака поставените вишоци и ќе ја корегира геометријата на зададената
област. На овој начин можете значително да го забрзате исцртувањето на областа не
водејќи сметка за точната геометрија на контурата на плочата.
Радијално усвојување на арматура во плочите
Со избор на подопцијата “Радијално”, која се наоѓа на командната линија после изборот

на наредбата “Усвојување на арматура” се влегува во процедурата на радијално
армирање.
<-> Прва точка од областа за армирање – Долна зона – Радијално (Контура / Прав. /
kРуж. / Oфсет / <kрAj> / Сет / Приказ / Паралелно):

796
Изборот на подопцијата “Паралелно”, доведува до враќање на основниот облик на

командната линија за усвојување на арматурата, односно на процедурата за усвојување
на обичната (не радијална) арматура. Постапката на усвојување на радијалната арматура
се одвива така што прво се дефинира областа во која се поставува иста површина на
арматурата и во централен и во радијален правец. Коге е дефинирана контурата на
саканата област на армирање, програмот од командната линија ќе бара да ја зададете
централната точка од која поаѓа радијалното армирање.
Центар на арматурата:
Доколку е извршено димензионирање на плочите според локалниот координатен систем

на плочи, при што плочите имаат радијален ЛКС, програмот дава можност за поставување
на центар на радијален ЛКС за централната точка од која почнува радијалното армирање.
После задавањето на геометријата на областа во рамките на која е потребно да се усвои
арматурата, на командната линија се појавува следната порака:
Центар на арматурата (Превземи го центарот на ЛКС):
“Превземи го центарот на ЛКС” - Подопција која се појавува на командната линија

само во случај да во глобалните влезни податоци е вклучен check box-от “Л.К.С. на
плочата го определува правацот на армирања”, а со нејзино активирање програмот
автоматски ја поставува централната точка од која почнува радијалното армирање во
центарот на радијалниот ЛКС на плочата. После тоа се отвара дијалог за усвојување на
арматурата.
После изборот на централната точка проблемот ќе биде сосема одреден, односно

програмот ќе биде во состојба да ја пресмета максимално потребната арматура и во
тангенцијален и во радијален правец, во внатрешноста на зададената област.
Изглед на дијалог box-от за усвојување на радијалната арматура
Овој дијалог box е мошне сличен на дијалогот за усвојување на обичната арматура, со тоа
што треба да се знае дека сетовите на усвоената радијална арматура се сосема независни
од сетовите на усвоената обична арматура.
Потребната тангенцијална арматура се изразува со потребната површина по единица

должина во радијален правец, додека радијалната арматура не може да се изрази на овој
начин, со оглед дека нејзината површина по единица должина во тангенцијален правец
варира со оддалечувањето од центарот на кругот. Поради тоа потребната радијална
арматура се изразува со вкупната потребна површина на целиот круг.

797
На врвот на дијалог box-от се испишуваат податоците

за потребната површина на тангенцијалната (потр. A1)
и радијалната (потр. A2) арматура
Потребната тангенцијална арматура се усвојува со изборот на дијаметарот на шипките

(koлона“1”) и со задавање на нивното меѓусебно растојание (koлона “e1”). Радијалната
арматура се усвојува со одбраниот дијаметар на шипките (koлона “2”) и со бројот на
шипки на полниот круг (koлона “n/2”).
Во тангенцијален правец е усвоена арматура 19/15cm,

a во радијален 5219
Со изборот на командното поле “OK”, програмот во зададената област ќе ја постави

усвоената радијална арматура.

798
Во содржината на котата, за арматурата во радијален правец,

покрај бројот на парчина се испишува и податокот за
централниот агол кој го формираат радијалните шипки.
Во случај, зададената област за радијално армирање да не представува полн круг, тогаш

во дијалог box-от исто така се усвојува бројот на парчина на шипки на радијалната
арматура на полн круг, со тоа што во котата ќе биде испишан точниот број на шипки кој е
потребен на делот на кругот кој е одреден со зададената геометрија на областа.
За зададената област од половина круг, програмот на котната линија испишал дека е

усвоено 2719, иако во дадениот сет на податоци е зададено дека на полн круг е
потребно да се усвои 5219
9.3.5 Автоматско генерирање на областа со усвоена

арматура во плочите
Со оглед дека процедурата на дефинирање на областа во која е потребно да се
усвои ист тип на арматура може да потрае, затоа сме направиле наредба со помош на која
оваа процедура може во целост да се автоматизира. Со изборот на наредбата
“Генерирање на областа на армирање” на командната линија се појавува порака со
која од корисникот се очекува да ги селектира плочите за кои сака автоматско
генерирање на областа.

799
< сел.> Генерирање на областа на армирање-Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон /

пРесек /eКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj>):
После завршената селекција ќе се отвори дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за автоматско генерирање на областа со

усвоена арматура во селектираните плочи
Со помош на прекинувачите “Горна зона” и “Долна зона” се прави избор на зоната за

која сакате автоматско генерирање на областа. Значи, од програмот можите да барате да
генерира области или во двете зони или пак само во една од нив.
Зададената вредност во едит box-от “Ширина”, претставува ширина на лентестата област

во горната зона од една страна на потпората. Со задавање на децимален број во едит
box-от “2 x Lo x”, ширината на областа за генерирање можите да ја зголемите за делот на
распонот од дадената страна на потпората. Зададениот децимален број ќе го помножи
светлиот отвор на распонот “Lo”, односно ќе го даде распонот намален за димензиите на
потпорите кои го дефинираат даденото поле.
Со помош на прекинувачот “Teмели”се регулира дали се работи за меѓуспратна

конструкција или за темелна плоча. Имено, ако овој прекинувач го поставите во вклучена
состојба тоа ќе значи дека се работи за темелна плоча, па поимите горна и долна зона ќе
добијат обратен смисол. Ова е мошне важно со оглед дека усвоените правила за
генерирање на областа посебно се однесуваат на горната, а посебно на долната зона. Со
активирање на командното поле “OK” ќе отпочне процесот на генерирање на областите
според следните правила:
- Во случај да во селектираните плочи веќе постои некоја од порано поставените области

на армирање, програмот прво ќе ги отклони, а потоа ќе изгенерира нови области.
Причината за ова лежи во фактот дека при усвојувањето на арматурата во плочите
важи принципот на суперпозиција, па на овој начин се избегнуваат несаканите грешки,
односно дуплирањето на областите со усвоена арматура.
- При генерирањето на областите во долната зона важи правилото да тие бидат

оивичени со греди и потпори, односно да зоната не биде пресечена ни со еден од овие
линиски ентитети. За правци на армирање секогаш се усвојуваат аглите од 0 и 90.
- Областите во горната зона секогаш се со правоаголен облик и се поставуваат над сите

греди и линиски потпори, односно ѕидови. Правецот на овие линиски ентитети ја
одредува средната линија на лентовидната правоаголна област, а нејзината ширина е
одредена со зададениот податок “Ширина” во дијалог box-от. За главен правец на
армирање се усвојува правецот кој е нормален на правецот на простирањето на
линискиот ентитет над кого се покриваат влијанијата, додека правецот 2 е секогаш
нормален на правецот 1.

800
Приказ на автоматско изгенерираните области на армирање во долната зона
На сите вака изгенерирани области програмот автоматски им ја придружува арматурата

која е дефинирана со тековниот сет на податоци, па останува да дополнително со помош
на наредбата “Промена на сетови”на овие области им ја придружите онаа арматура која
е потребна за целосно покривање на пресметковно потребната.
Со оглед дека е доста тешко автоматски да се постават очекуваните области на армирање

во горната зона, а покрај тоа со оваа процедура не се опфатени ни влијанијата над
точкастите потпори, односно столбови, затоа Ви препорачуваме да оваа наредба ја
користите за поставување на области само во долната зона. Секако дека можете да
барате и генерирање на области во горната зона ако геометријата е таква да може да се
очекува добар резултат од работата на оваа наредба.
9.3.6 Манипулација со областите на армирање

Кога на екранот се прикажани усвоените области на армирање, а не е активна
ни една команда програмот нуди низа на опции за манипулација со нив. За да програмот
го доведете во ваков режим на работа потребно е или да ја придвижите наредбата
“Усвојување на арматура” и да излезете од неа или пак со помош на наредбата
“Приказ на резултати”, во вклучена состојба да го поставите прекинувачот “Усвоена
арматура”.
Состојба на програмот кога се достапни наредбите за

манипулација со областите на усвоената арматура

801
Програмот ќе биде во овој режим на работе се додека не ја активирате наредбата “Ресет”

или некоја друга наредба за обработка на резултатите, која од екранот ќе ги отстрани
поставените области на усвоената арматура.
Сите наредби од паѓачкото мени “Корекција” работат на сосема ист начин како и во
моделот за внесување на податоци со тоа што овде за манипулација можат да се
селектираат само поставените области на армирање. Значи, наместо исцртување на секоја
област на армирање посебно, имате можност да со помош на наредбите за манипулација
(копирање, огледало, ротација, бришење, итн.) значително полесно и побрзо ја усвоите
арматурата на сите делови на моделот.
Со помош на наредбата “Копирање”, предходно зададената област е

поставена и на другите делови на моделот
Ќе напоменеме дека наредбата “Промена на сетови” се наоѓа и во менито “Корекција” и

во менито “Димензионирање  Бетон  Плочи”. Тоа е една иста наредба, но поради
нејзината честа примена таа е поставена и во двете менија.
Покрај наредбите од менито “Корекција” во овој режим на работа на програмот, за

активирање ќе биде достапна и наредбата “Отвор”. Оваа наредба работи на сосема ист
начин како и во модулот за внесување на податоци со тоа што овде отворите се
поставуваат само во внатрешноста на зададените области и тоа во моментно прикажаната
зона на армирање (горна/долна). Бидејќи при поставувањето на областите со усвоена
арматура важи принципот на суперпозиција, затоа постоењето на оваа наредба е
неопходно кога во внатрешноста на порано зададената област сакате замена, а не
суперпозиција на арматурата.
Ако на екранот покрај областите со усвоена арматура се прикажани и изолиниите на

арматурата што недостига, програмот поради брзината на работа нема автоматски да ги
ажурира после секоја од командите за манипулација со областите, туку само на барање
од страна на корисникот.
Кликот на десниот тастер на маусот преку иконата “Бетон: Димензионирање

на плочи” ќе доведе до ажурирање на прикажаните изолинии така да тие
одговараат на моменталната состојба на областа на армирање на моделот.
Автоматското ажурирање на изолиниите на потребната арматура се врши само со
активирањето на наредбите “Усвојување на арматура” и “Приказ на резултати”.
Бидејќи при поставувањето на областа на армирање, положбата на нејзината кота

автоматски се одредува, затоа со изборот на наредбата “Koтa” имате можност да ја

802
промените. Со активирањето на оваа наредба командната линија го добива следниот

изглед.
<0 сел.> Koтa – Селектирање (<kрAj>):
Сега од корисникот се очекува да ја селектира областа чија положба на котата сака да ја

промени. После извршената селекција, програмот од командната линија ќе бара избор на
две точки кои ќе ја определат новата положба на котата.
Изборот на овие точки е сосема слободен со тоа што новопоставената кота мора да се
наоѓа во внатрешноста на дадената област и секогаш се простира до крајните габарити на
областа во зададениот правец. Текстот на котата секогаш се испишува на средина на вака
поставената линија на котата.
9.3.7 Креирање на текстуалниот извештај

Покрај графичкиот приказ на резултатите од димензионирање по пат на
изолинии, односно шрафура, со програмот е предвидено и креирање на текстуални
извештаи. Бидејќи димензионирањето се спроведува во сите јазли од мрежата на конечни
елементи, затоа не би било прифатливо да се генерираат извештаи за сите јазли во
моделот. Од таа причина со изборот на наредбата “Извештај” се влегува во процедурата
за избор на точки за кои сакаме креирање на текстуален извештај.
Tочки за извештај – потребна арматура (Деселектирање / <kрAj> / Екстреми / Приказ):
За полесно да се одлучите за изборот на меродавните точки за извештај, со помошта на

подопцијата “Приказ” можете да барате еден од со програмот предвидените начини за
приказ на резултатите на димензионирање.
Овој дијалог box е сосема ист како и во рамките на наредбата за приказ на резултатите на
димензионирањето, со тоа што во делот “TXT Извештај” е додаден и прекинувачот
“Усвоена арматура”. Имено со помош на овој прекинувач ја бирате содржината на
текстуалниот извештај, односно дали во неговите рамки ќе биде прикажана и усвоената
арматура или пак само потребната. Ако овој прекинувач го поставите во вклучена

803
состојба, во текстуалниот извештај покрај потребната арматура ќе биде прикажана и

усвоената арматура.
Ќе напоменеме да во случај на приказ на резултатите по пат на изолинии со помош на

OСНАП критериумот можно е да се одберат точки кои представуваат локални екстреми на
потребната арматура.
Прикажаните локални екстреми можат да се селектираат

со помош на OСНАП критериумот
За што повеќе да Ви се олесни работата при изборот на меродавните точки на командната

линија е присутна и подопцијата “Ekстреми”. Со нејзиниот избор командната линија го
добива следниот изглед.
<0 сел.> Селектираење на плочи – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Имено, сега од корисникот се очекува да ги селектира сите плочи за кои сака програмот
сам да му ги одбере точките со екстремни вредности на потребната арматура. После
завршената селекција, програмот со симболот на мал круг на секоја од предходно
селектираните плочи ќе ги означи точките во кои се наоѓаат екстремните вредности на
потребната арматура и ќе се врати на основниот облик на командната линија во рамките
на оваа наредба. За секоја од зоните на армирање, програмот го пронаоѓа местото на
максимално потребната арматура во двата правци на армирање, така да во општ случај за
секоја од селектираните плочи можат да се пронајдат максимално четири различни точки.
Сите предходно прикажани начини за избор на точки можат меѓусебно да се комбинираат,

при што секако е најлесно да со помош на подопцијата “Ekстреми”, од програмот
побарате да сам ги обележи местата со најголема пресметковно потребна арматура во
двете зони и за двата правци на армирање. Ќе напоменеме дека во случај на погрешно
одбрана точка за извештај, со помош на подопцијата “Деселектирање” можно е да се
деселектира било која порано одбрана точка.
Секоја точка која е избрана за креирање на извештајот програмот ја обележува со

симболот круг со крвче во средината и соодветен реден број.

804
Сите избрани точки обележани се со симболи и броеви
Овие броеви се испишуваат и во текстуалниот извештај во форматот “Точка n” (каде n е

редниот број на точката ), според координатите на секоја точка.
Реден број на точката во текстуалниот извештај
Со експорт во проектната документација на блокот во кој се прикажани овие симболи

знатно ќе се олесни толкувањето на извештајот, односно пронаоѓањето на точките на
плочата за кој извештајот е креиран.
Кога сте ги одбрале сите точки за извештај, кликот на десниот тастер на маусот ќе означи
крај на процедурата за избор на точки и на екранот ќе се појави дијалог box-от со
текстуални извештаи за сите предходно одбрани точки.

805
Изглед на дијалог box-от за текстуален приказ

на резултатите на димензионирање
Бидејќи во процедурата за избор на точки можат да се изберат точки од повеќе различни

плочи, затоа програмот текстуалниот извештај го сортира по плочите. На почетокот на
извештајот за секоја од плочите се испишуваат влезните податоци, а потоа и резултатите
на димензионирањето за сите точки кои припаѓаат на дадената плоча. Положбата на
секоја од зададените точки е одредена со три координати кои недвосмислено ја
одредуваат нејзината положба. Во општ случај за секоја точка постојат четири резултати
на потребната арматура: Горна зона – Правец1, Горна зона – Правец2, Долна зона –
Правец1, Долна зона – Правец2. Ако некој од овие четири резултати дава да
пресметковно не е потребна арматура, тогаш заради прегледност тој резултат нема да се
испишува.
Икони за директно печатење и експорт на блокот

во проектната документација

806
Покрај директното печатење, со програмот е предвиден и експорт на овој извештај во

проектната документација. Сите точки зададени во една сеанса ќе припаѓаат на еден
текстуален извештај, така да на Вас е да определите како ќе ги групирате одбраните
точки.
Приказ на текстуалниот извештај со резултатите на димензионирање

на плочите во составот на проектната документација
Бидејќи текстуалните извештаи можат да бидат прилично обемни, затоа тие се креираат
во повеќе колони при што бројот на колони исклучиво зависи од одбраниот фонт и
неговата големина.
9.3.8 Ekспорт на усвоената арматура во ArmCAD

Покрај големата леснотија со која деталите на арматурата и соодветните
спецификации можат да се креираат, големата предност на програмот “ArmCAD” е и
можноста за вчитување на експортираните датотеки од програмот “Tower”. Имено,
усвоената арматура во програмот “Tower”, “ArmCAD” е во состојба да сам ги позиционира
и креира како плановите на оплата, така и правите детали на армирање. Правилата по
кои се креираат деталите на армирање наведени се во упатството за работа со програмот
“ArmCAD”.
Кога во прозорот “2D поглед” за тековен приказ е одбрана плоча со усвоена арматура,
тогаш од програмот може да се бара експорт на усвоената арматура во дадената плоча. Со
изборот на наредбата “Ekспорт во ArmCAD”се отвара дијалог box со следниот изглед.

807
Изглед на дијалог box-от за експорт

на усвоената арматура во плочите
Во едит box-от “Датотека” потребно е да се зададе име на датотеката во која ќе бидат

снимени сите потребни податоци за усвоената арматура во плочите, а со активирање на
командното поле “ ” имате можност брзо да се позиционирате на саканото место на
дискот на Вашиот компјутер. Името на датотеката може да биде сосема произволно,
додека за тип на датотеката е предвидено дифолт името “*.pa3”, односно “*.pa4.
Во едит box-от “Koментар” имате можност да во датотеката запишете и произволен

коментар кој при подоцнежното вчитување во “ArmCAD” полесно ќе ја одреди нејзината
содржина.
Со помош на прекинувачите во левиот дел на дијалог box-от се врши избор на елементите

на цртежот кои е потребно да се експортираат. Овие прекинувачи го имаат следното
значење:
Oплата – се експортира оплатата, односно изгледот на сите конструктивни

елементи во својата вистинска големина и се сместуваат на слојот кој има
програмски зададено име “A4_OP”. Оплатата се експортира со помош на
ентитети кои во “ArmCAD”-от се нарекуваат “региони”, па во случај да
сакате овие региони да ги претворите во обични линии потребно е да ја
активирате “ArmCAD”-овата наредба “Explode”. Ќе напоменеме дека
програмот на конструктивните елементи на кои не е одбран изгледот на
попречниот пресек сам ќе им усвои “дифолт” димензии.
Долна зона – усвоената арматура се експортира во долната зона и се сместува на слојот

кој има програмски зададено име “A4_DZ”.
Горна зона – усвоената арматура се експортира во горната зона и се сместува на слојот

кој има програмски зададено име “A4_GZ”.
Со произволен избор на состојбата на овие check box-еви можете сами да регулирате дали
во ист фајл ќе имате и горна и долна зона или ќе се одлучите за одвоено експортирање
на овие арматури. Во секој случај програмот ја дава и едната и другата можност. Во
случај експортираната арматура да сакате да ја сместите во веќе порано исцртаната
оплата, која на пример сте ја добиле од архитектонската основа нацртана во “AutoCAD”-
от, тогаш можете со поставување на прекинувачот “Oплата” во исклучена состојба да ја
експортирате само усвоената арматура без планот на оплатата.

808
Бидејќи врз основа на сетот на усвоената арматура во плочите не може експлицитно да се

заклучи дали се работи за мрежна или обична арматура, затоа со помош на прекинувачот
“Mрежа” во рамките на двете зони на армирање на програмот можете јасно да му
означите дали се работи за мрежна арматура или не.
Во случај да експортирате мрежна арматура во долната зона, тогаш е потребно во едит

box-от “дa=” да ја зададете големината на препуштање на мрежната арматура во долната
зона преку потпорите.
Napomenućemo da ovaj edit box neće biti prikazan u dijalog box-u, ako je u okviru naredbe
“Funkcionalnost” postavljeno da se eksport vrši i program “ArmCAD 2005” (vidi poglavlje
3.5.2).
Ќе напоменеме дека овој едит box нема да биде прикажан во дијалог box-от ако во
рамките на наредбата “Функционалност” е поставено да експортирањето се врши и со
програмот “ArmCAD 2005” (види заглавие 3.5.2).
Во едит box-от “a0=” потребно е да се зададе големината на заштитниот слој (по

‘дифолт’-от програмот за оваа вредност усвојува 1.5 cm), а со помош на прекинувачот
“Teмели” регулирате дали се работи за меѓуспратна конструкција или за темелна плоча.
Имено, ако овој прекинувач го поставите во вклучена состојба тоа ќе значи дека се
работи за темелна плоча, па поимите горна и долна зона ќе добијат обратен смисол. Ова е
мошне важно со оглед дека усвоените правила за обликување на арматурата посебно се
однесуваат на горната, а посебно на долната зона.
Делот на дијалог box-от “Поделбена арматура” се однесува исклучително на плочите кај

кои е усвоена обична арматура. Имено, ако имате можност да во сетот на усвоената
арматура за вториот правец да не поставите арматура, што е посебно корисно кога се
усвојува арматура во горната зона на деловите каде областите се вкрстуваат под прав
агол, тогаш програмот на сите делови на усвоените области на армирање на кои не е
усвоена арматура во вториот правец како поделбена ќе ја постави арматурата која е
дефинирана во овој дел на дијалог box-от. Програмот секако ќе провери дали вака
зададената поделбена арматура го задоволува условот да површината на поделбената
арматура е најмалку 20 % од површината на главната и ако овој услов не е исполнет
тогаш наместо зададената арматура во овој дијалог box, ќе усвои или помало растојание
на шипките или појак дијаметар така да и овој услов биде задоволен.
Изборот на командното поле “OK” ќе означи крај на оваа наредба, односно усвоената
арматура ќе биде експортирана во датотеката под зададеното име. Во случај да сте
одбрале датотека со веќе постоечко име, програмот ќе издаде соодветно предупредување.
Потврдниот одговор ќе доведе до снимање на новите податоци во веќе постоечката

датотека, додека негативниот одговор ќе означи одкажување од снимањето на ново
зададените податоци во веќе постоечката датотека.

809
Напомена:
Дали експортирањето на усвоената арматура ќе биде во форматот на програмот “ArmCAD
2000” (*.pa3) или пак во форматот на програмот “ArmCAD 2005” (*.pa4) зависи од
состојбата на поставените прекинувачи во рамките на наредбата “Функционалност” (види
заглавие 3.5.2). Ako се одлучите за експорт во програм ArmCAD 2005 тогаш во едит box-
от нема да биде присутен едит box-от “да=”.
9.3.9 Пресметка на пукнатините во плочите

Самата постапка на пресметка на пукнатините во плочите, како и приказот на
резултатите е скоро ист како и кај пресметката на потребната арматура во нив. Со
изборот на наредбата “Пресметка на пукнатини”, која се наоѓа во рамките на менито
“Димензионирање  Бетон  Плоча”, се влегува директно во стандардната процедура на
<0 сел.> Пресметка на пукнатини на плочи - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон /

пРесек / eКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj>):
Имено, сега се очекува да ги селектирате сите плочи, за кои сакате да направите

пресметка на пукнатините. По завршувањето на процедурата на селектирање, на екранот
ќе се појави дијалог box со следниот изглед.
Во горниот дел на дијалог box-от се наоѓаат едит box-еви во кои се задаваат влезните
податоци неопходни за пресметка на пукнатините.
x- коефициент на стареење на бетонот

- коефициент на течење на бетонот
s - коефициент на собирање на бетонот
Со поставување во вклучена состојба на еден од понудените два прекинувачи во долниот

дел на дијалог box-от, се определува меродавното оптоварување за пресметка на
пукнатините. Во случај да се одлучите за комплетна шема, тогаш вредностите на
долготрајните и краткотрајните влијанија ќе бидат еднозначно определени врз основа на
влезните податоци кои сте ги задале во рамките на наредбата “Шема на комбинирање на
оптоварувања”. Бидејќи пресметката на пукнатините се прави за експлоатационо
оптоварување, затоа вредностите на парцијалните коефициенти секако ќе бидат
игнорирани.

810
Во случај да се одлучите пресметката на пукнатините да ја правите за тековниот случај на

оптоварување, тогаш за промена ќе биде достапен и едит box-от во кој можете да го
зададете и процентуалното учество на краткотрајното оптоварување.
Едит box чија вредност го определува односот на краткотрајното

спрема вкупното експлотационо оптоварување
Со активирање на командното поле “OK”, ќе отпочне постапката на пресметка на

пукнатините во сите точки од мрежата на конечни елементи на предходно селектираните
плочи. После завршената пресметка, програмот ќе биде спремен за обработка на
резултатите.
Со изборот на наредбата “Приказ на пукнатини”, на екранот во форма на изолинии ќе

се појават прикажаните резултати, а командната линија ќе го добие следниот изглед.
Точки за извештај (Деселектирање / <крAj> / Екстреми / Приказ):
Со изборот на подопцијата “Приказ” се отвара дијалог box-от за избор на влијанијата кои

ќе се прикажуваат на екранот.
Овој дијалог box е мошне сличен на дијалог box-от за приказ на резултатите на

димензионирање во плочите. Бидејќи изолиниите се прикажуваат истовремено за двете
зони на армирање, затоа во овој дијалог box се врши само избор на влијанијата, односно
вредностите на пукнатините во моментот T=0 и T=. Значењето на другите параметри е
сосема исто како и во дијалог box-от за приказ на резултатите на димензионирање. Со
активирање на командното поле “OK”, oвој дијалог box ќе биде затворен, а на екранот ќе
добиете приказ на резултатите на пресметката на пукнатините на бараниот начин.

811
Приказ на пукнатините во T= за правец 1, по пат на полни изолинии
Секако дека во овој режим на работа на програмот ќе бидат достапни и наредбите

"Пресек" и "Легенда". Со помош на наредбата "Легенда", со едитирање на листата на
пресметаните вредности, лесно можете да ги лоцирате сите места на моделот во кои
вредноста на пукнатините е поголема од дозволената.
Програмот ги лоцира сите места на моделот на кои

вредноста на пукнатините е поголема од граничната вредност a=0.2 mm
Покрај графичкиот приказ на резултатите на вредностите на пукнатините по пат на

изолинии, односно со шрафура, со програмот е предвидено и креирање на текстуални
извештаи. И оваа постапка е скоро иста како и кај приказот на резултатите на
направената пресметка на потребната арматура. Значи, имате можност за избор на
произволно одбрани точки или пак од програмот можете со помош на подопцијата од
командната линија "Eкстреми" да барате тој сам да ги определи меродавните точки за
приложување во проектот.
крај на процедурата за избор на точки и на екранот ќе се појави дијалог box со
текстуален извештај за сите предходно одбрани точки.

812
Изглед на текстуалниот извештај

за направената пресметка на пукнатини
9.3.10 Пресметка на угибот во плочите

Со оглед дека пресметката на угибот не може да се прави за секој пресек
независно, како пресметката на пукнатините, тоа значи дека приказот на резултатите по
пат на изолинии не е можен. Имено, при пресметката се третираат релативни угиби,
односно е потребно да се врши интеграција на кривината на пресеците долж зададената
линија. Со изборот на наредбата "Пресметка на угиби", која се наоѓа во рамките на
менито "Димензионирање  Бетон  Плочи", програмот од командната линија ќе бара да
ја определите линијата долж која сакате да го добиете дијаграмот на угибот.
Почетна точка (Бришење / Извештај / Приказ / <Kрaj>):
После изборот на почетната точка, програмот ќе бара и избор на крајната точка на

саканата линија.
Kрајна точка:

813
Изборот на точките 1 и 2, ја определи линијата долж

која ќе биде прикажан дијаграмот на угибот
Сега се очекува да ги определите сите потпорни точки долж зададената линија, односно
сите точки во кои угибот има вредност нула.
Тачкаста потпора (Избор):
Програмот од командната линија постојано ќе бара внесување на нови потпорни точки, се

додека со кликот на десниот тастер на маусот не означите крај на оваа процедура. Покрај
поединечниот избор на потпорните точки, со помош на подопцијата “Избор” можете да
влезете и во процедурата на избор на точки со селектирање (види заглавие “2.5.6”).
После тоа, програмот ќе отвори дијалог box за дефинирање на влезните податоци, кои ќе
го определат и начинот на пресметка на угибот долж зададената линија.
Овој дијалог box е сосема ист како и при пресметката на пукнатините, па се што е
предходно кажано важи и овде. Со активирање на командното поле "OK", на екранот
долж зададената линија ќе се појави дијаграмот на угибот.

814
Дијаграм на угибот во моментот T=0, долж зададената линија
Во овој момент, командната линија го доби својот основен облик во рамките на оваа
наредба, односно се очекува внесување на почетната точка на новата линија на пресекот.
Почетна точка (Бришење/Извештај/Приказ/<Kрaj>):
Програмот од командната линија и понатаму ќе бара внесување на следната линија на

пресекот, се додека со кликот на десниот тастер на маусот не го означите изборот на
подразбираната подопција "Kрaj".
Со изборот на подопцијата "Приказ" се отвара дијалог box-от за избор на влијанието кое

ќе се прикажува на екранот.
Со поставување во вклучена состојба на еден од понудените два прекинувачи, од

програмот можете да барате приказ на угибот или во моментот T=0 или пак во моментот
T=.

815
Дијаграм на угибот во моментот T=, долж зададената линија
Подопцијата "Бришење" служи за бришење на некои од предходно зададените линии на

пресекот, а подопцијата "Извештај", за креирање на текстуални извештаи за
направената пресметка на угибот. Со изборот на подопцијата “Извештај” програмот од
командната линија ќе бара избор на точки долж порано зададените линии на кои е
прикажан дијаграмот на угибот.
Точки за извештај (Приказ / Eкстреми / Комплетен пресек / <Kрaj>):
Оваа процедура во целост одговара на порано опишаната за креирање на текстуален

извештај со пресметана потребна арматура во гредите (види заглавие 9.4.5). Аналогијата
е целосна со тоа што овде наредбата не се однесува на гредите, туку на зададените линии
на пресекот.
текстуален извештај за сите предходно избрани точки.
Изглед на текстуалниот извештај

за направената пресметка на пукнатини

816
Ќе напоменеме дека резултатите на направената пресметка на угибот долж зададените

линии на пресекот не се снимаат во фајл, туку се користат еднократно, се додека сте во
модулот за обработка на резултатите на пресметката.
Напомена:
Со оглед дека на вредноста на пресметаните угиби влијае и количината на усвоена

арматура, а угибите се пресметуваат долж зададената линија на пресекот, затоа може да
Ви се појави ситуација да во иста точка на плочата за различни правци на армирање
добиете различни вредности на угибот. Оваа појава ќе ја објасниме на примерот на
квадратна плоча која е симетрично оптоварена.
Во правецот на X оската е усвоено 8/10, a во Y правецот 8/20
Со пресметка на угибот во двата ортогонални правци, ќе добиеме во овој случај различни

големини на угибот во средната точка на плочата.
Ова делува парадоксално, но е сосема очекувано со оглед на применетиот алгоритам и

важечките стандарди.
9.3.11 Koнтрола на плочите на пробивање

За плочите непосредно потпрени на столбовите без капители и за плочите
оптоварени со концентрирана сила мора да се изврши обезбедување од пробивање. Со
програмот е овозможено спроведување на пресметка со која се утврдува отпорноста на
плочата на пробивање како и количината на арматура потребна за обезбедување на
плочата од пробивање. Оваа пресметка може да се изврши по следните прописи:
EUROCODE (EN 1992), PBAB 87 и TPBK.

817
Наредбата “Контрола на плочите на пробивање” се наоѓа во менито

“Димензионирање  Бетон”, a после нејзиното активирање командната линија
го добива следниот изглед:
<0 сел.> Индиректна Греда- Селектирање (Бришење / Извештај / Калкулатор / <kрAj>):
Од корисникот сега се очекува да за контрола на пробивањето ја селектира точката во

која плочата се потпира на грдата (индиректна греда), точкестата потпра или краткиот
ѕид (ѕид со димензии на столбот) или да избере една од понудените подопции од
командната линија. Селекцијата се врши во 2Д погледот и тоа само кога плочата за која
се спроведува контролата на пробивање е прикажана во изгледот (со самото тоа гредите
и кратките ѕидови на кои се потпира плочата прикажани се во пресекот како индиректни
елементи, додека точкестите потпори се гледаат во основата). Со оглед дека текот на
наредбата е сосема ист за сите три ентитети ќе го објасниме само на примерот кај кој
контролата на пробивање се врши во точката во која плчата се потпира на гредата.
Самата процедура на селектирање се одвива така што покажувачот се доведува над

симболот на гредата во попречниот пресек и се притиска левото копче на глувчето. Ќе
напоменеме дека во сетот на нумеричките податоци за плочата за материјал мора да биде
поставен бетон, како и да селектираната греда не смее да биде со произволен попречен
пресек. Ако овие услови не се задоволени програмот ќе исфрли соодветно известување, а
ако се задоволени ќе се отвори дијалог box со следниот изглед:

818
Изглед на дијалог box-от за контрола на пробивање на плочи
Од затворената листа “Прописи” се врши избор на прописот врз основа на кој ќе се

спроведува контролата на пробивање на плочата. Избраниот пропис не мора да биде во
согласност со моментно поставениот пропис за димензионирање на бетонот. За разлика од
него марката на бетонот и видот на арматурата која ќе се користи при контролата на
плочата на пробивање секогаш одговараат на моментно поставениот пропис за
димензионирање на бетонот.
Во горниот лев агол на дијалог box-от се наоѓа поле во кое се прикажува комплетен
извештај за контролата на плочата на пробивање. При промена на било кој параметар
извештајот не се ажурира автоматски, туку неопходно е да се активира командното поле
“Пресметка”, што доведува до повторување на пресметката и генерирање на нов
извештај.
Во долниот лев агол на дијалог box-от се наоѓаат параметри со помош на кои се дефинира
постоечката арматура во плочата на местото на кое се врши контролата на пробивање. Со
вклучување на соодветен радио-button се врши избор на еден од трите предвидени
начини за дефинирање на оваа арматура:
 “Превземи ја моментно усвоената арматура” – за потребите на пресметката,

програмот од областа на армирање која е поставена на местото на контролата на
плочата на пробивање го превзема податокот за усвоената арматура.
 “Позната арматура” – со избор од базата на мрежи корисникот ја усвојува арматурата

во горната и долната зона на плочата, а во прикажаните едит box-oви “Агол” се
внесува правецот на простирање на избраната арматура.
 “Познати проценти на армирање” – корисникот за двата правци ги внесува

процентите на армирање на плочата кои ќе бидат користени за пресметка на
отпорноста на плочата на пробивање.

819
“Вид на арматура” – Од затворената листа на корисникот му е овозможено да го бира

видот на арматурата за прием на свиткувањето, при што се понудени видови во
согласност со моментно активниот пропис за димензионирање на бетон.
Ќе напоменеме дека за прописот PBAB 87 минималниот процент на армирање со кој се

врши пресметка е =0.5%, додека за прописите EUROCODE и TPBK не постојат никакви
ограничувања.
Во централниот дел на дијалог box-от се задаваат податоци за плочата кои се потребни за

пресметка:
“Бетон” – од оваа затворена листа се бира марката на бетонот на плочата. Понудените

марки се во согласност со моментно активниот пропис за димензионирање на бетонот, а
не во согласност со активниот пропис за контрола на плочата на пробивање.
“Растојание од ивицата на плочата до тежиштето на арматурата” – податокот се

однесува на затегнатата зона.
“Положба на критичниот пресек” – овој податок ја дефинира положбата на

“критичниот” пресек и зависи од прописите, но со програмот е овозможено и негово
менување. Дефаулт вредност за EUROCODE е 2.0, за TPBK 1.5, а за PBAB 87 е 0.5.
Растојанието на “критичниот” пресек од ивицата на столбот се пресметува како производ
од коефициентите и статичката висина на плочата (hs).
“Основна плоча” – овозможува разликување на пробивањето на плочата “на горе” и “на

долу”, односно врз основа на овој податок програмот предпоставува која зона на плочата
е затегната на местото на пробивањето. Во случај да е check box-от поставен во вклучена
состојба се предпоставува дека е затегната долната зона на плочата и обратно во случај
да е check box-от поставен во исклучена состојба се предпоставува дека е затегната
горната зона на плочата.
“Mодел на заменувачки кружен столб” – на корисникот му е овозможено да бира

помеѓу двата начини на одредување на обликот на контролниот пресек. Моделот на
заменувачкиот кружен столб е дефаулт модел за прописот PBAB 87. Дијаметарот за
правоаголни но и за сите други не-кружни попречни пресеци на заменувачкиот кружен
столб се пресметува по формулата:
d s  1.13 b  d
“ds” - дијаметар на заменувачкиот кружен пресек

“b” и “d” - страници на габаритот на попречниот пресек на столбот
Ако едната страница на габаритот на попречниот пресек е подолга повеќе од 1.5 пати од
другата страница, за пресметката место нејзината вистинска вредност ќе се користи
должината на пократката страница помножена со 1.5. Така кај правоаголниот пресек
b/d=40/80cm за подолгата страница би се користела вредноста d=1.5*b=60cm.
Доколку не се користи моделот на заменувачки кружен пресек, програмот одредува

контролен пресек врз основа на вистинската геометрија на попречниот пресек на столбот
со минимизација на должината на контролниот пресек на одредено растојание од ивицата
на столбот. Овој начин е дефаулт за EUROCODE и TPBK.

820
Критичен пресек за моделот на заменувачки Критичен пресек врз основа на вистинската

кружен столб (PBAB 87, b/d=40/50cm) геометрија на попречниот пресек на столбот
(PBAB 87, b/d=40/50cm)
Во делот на дијалог box-от “Параметри” се задаваат коефициентите кои се неопходни за

пресметка по EUROCODE-от.
Податоците за арматурата кои ќе се користат за обезбедување од пробивање се

дефинираат во делот на дијалог box-от “Aрматура за обезбедување од пробивање на
плочата”. Од затворената листа се бира видот на арматурата за обезбедување при што се
понудени видови во согласност со моментно активниот пропис за димензионирање на
бетон. Овој податок се користи при пресметката по двата прописи, додека останатите два
податока “Агол спрема главната арматура” и “Растојание помеѓу шипките во
радијален правец” се користат само при пресметка во EUROCODE-от.
Контрола на плочата на пробивање може да се спроведе врз основа на два извора на

податоци за пресечните сили/напони. Првиот извор на податоци се трансверзалните сили
од плочата на местата на контролните пресеци, додека вториот извор представуваат
пресечните сили во столбот на местото на контрола на пробивањето. Од затворената
листа која се наоѓа во делот на дијалог box-от “Избор на податоци за одредување на
напрегањето”, корисникот може сам да избере врз основа на кој податок ќе ја врши
пресметката.
Важно:
Метод со трансверзални сили во плочата (трансверзална сила во плоча)
Овој метод врз основа на смолкнувачкиот напон во секоја точка на плочата на местото на
контролниот пресек одредува дали дошло до пречекорување на напонот и ако не дошло
дали е потребна арматура за обезбедување од пробивање. Со овој метод автоматски ќе
биде земена во предвид и евентуалната ексцентричност на силата при присуство на
моменти на свиткување но и поволните ефекти на оптоварувањето внатре во контролниот
пресек. Недостатокот е во тоа што точноста е зависна од густината на мрежата на конечни
елементи и што за мрежа покрупна од димензиите на столбот се добиваат помалку
прецизни резултати.

821
Метод со пресечни сили во столбот (аксијална сила во столбот)
Овој метод ги одредува смолкнувачките напони во контролниот пресек врз основа на

нормалните сили во столбот на местото на пресекот (до колку столбот се наоѓа и од
горната и од долната страна на плочата во предвид се зема разликата помеѓу нормалните
сили на тие два столба). Овој метод не ја зема во предвид ексцентричноста на силата во
столбот и поволното дејство на оптоварувањето во внатрешноста на контролниот пресек.
Влијанието на несиметричното напрегање на плочата се внесува рачно со задавање на
“фактор на ексцентрицитет ” (EUROCODE), односно со задавање на “фaктор на
зголемување на напонот поради ексцентричност” (PBAB 87 и TPBK). За позитивно
својство на оваа метода може да се смета тоа што нејзината точност не е премногу
зависна од густината на мрежата на конечните елементи.
Метод со произволно зададена сила (произволно зададена сила)
Оваа метода ги одредува смолкнувачките напони во контролниот пресек врз основа на

силата која корисникот сам ја задава со внесување на нејзиниот интензитет во едит box-
от “Сила во столб”. Овој метод не ја зема во предвид ексцентричноста на силата во
столбот и поволното дејство на оптоварувањето во внатрешноста на контролниот пресек.
Влијанието на несиметричното напрегнување на плочата се внесува рачно со задавање
на“фактор на ексцентрицитет ” (EUROCODE), односно со задавање на “фaктор на
зголемување на напонот поради ексцентричност” (PBAB 87 и TPBK)
“Oднос на обемот на критичниот пресек спрема обемот на критичниот пресек на

внатрешниот столб” – со помош на коефициентот кој се внесува во овој едит box може
да се изврши корекција на обемот на критичниот пресек на столбовите кои се наоѓаат на
ивицата или на аголот на плочата. Во случај да е исклучен check box-от “Модел на
заменувачкиот кружен столб” или да за извор на податоци се користи методата со
трансверзални сили во плочата, овој едит box ќе биде недостапен. За преостанатите два
метода потребно е check box-от кој се наоѓа покрај овој едит box да се постави во
вклучена состојба со што едит box-от ќе биде недостапен за едитирање.
Со прописот PBAB 87 е дефинирано да во зависност од положбата на столбот се врши

корекција на обемот на критичниот пресек Okp на следниот начин:
- Кај средни столбови 1.0xOkp
- Кај крајни столбови 0.6xOkp
- Кај аголни столбови 0.3xOkp
Со помош на радио button-ите “Tековен случај на оптоварување” и “Kомплетна

шема” се врши избор на случаeвите на оптоварување кои ќе влезат во предвид. Се
разбира, овие радио button-и немаат смисла, а со самото тоа и не постојат во дијалог box-
от доколку за “Извор на податоци за одредување на напрегањата” е избрана опцијата
“произволно зададена сила”.
Во горниот десен агол на дијалог box-от се наоѓа листа на контролни пресеци (опсези) на
кои сакаме програмот да изврши контрола на плочите на пробивање. Со прописи е
дефинирано дека оваа контрола мора секогаш да се спроведува на 2 места и тоа:
непосредно до ивицата на столбот и во “критичниот” пресек.
Покрај “критичниот” пресек, кој е задолжителен, со активирање на командното поле “

Додади” во листата може да се уфрли произволен број на нови пресеци во кои ќе се
врши контролата. Оддалеченоста на контролниот пресек од надворешната ивица на
попречниот пресек на гредата се задава директно во листата во колоната “Lh [m]”.

822
Доколку се зададени повеќе контролни пресеци во листата “критичниот” пресек ќе биде

видливо означен.
Покрај “критичниот” пресек кој е дефиниран со пропис во листата

се уфрлени уште три контролни пресеци
За одстранување на селектираниот контролен пресек од листата предвидено е командното

поле “ Бриши”.
Ако со постапката е утврдено дека е потребна арматура за обезбедување од пробивање

во еден контролен пресек, потребно е да се пронајде поодалечен контролен пресек за кој
не е потребна арматура за обезбедување од пробивање. На овој начин се одредува
оддалеченоста од ивицата на попречниот пресек на гредата до која се поставува арматура
за обезбедување од пробивање.
Со програмот е предвидено и графичко представување на контролната плоча на

пробивање. После излегувањето од дијалог box-от попречниот пресек на столбот на
екранот се исцртува со вистински димензии, додека со помош на check box-от “Цртање
на офсет” се влијае на изгледот на графичкиот симбол на контролната плоча на
пробивање.
Кога check box-от “Цртање на офсет” е исклучен заедно со цртежот на попречниот пресек
на гредата може да биде испишано:
– ништо – ако сите услови се исполнети и ако плочата е обезбедена од пробивање и

без дополнителна арматура.
– Површина на дополнителната арматура – ако сите услови се исполнети, но е

потребна дополнителна арматура за обезбедување од пробивање. Прикажаната
вредност за површината на арматурата за обезбедување на плочата од пробивање
се однесува на вкупната површина на арматурата која треба рамномерно да се
распореди по обемот (периметарот) на контролниот пресек.
– Знакови на повик (извичници) “!!!” – ако некој од предвидените услови е

пречекорен.

823
Графичко представување на контролната плоча на пробивање,

check box-от “Цртање на офсет” е исклучен
Кога check box-от “Цртање на офсет” е вклучен, покрај цртежот на попречниот пресек на
гредата ќе бидат исцртани и контролните пресеци. Крај секој контролен пресек може да
биде испишано:
– ништо – ако сите услови се исполнети и ако плочата е обезбедена од пробивање и

без дополнителна арматура. Во тој случај и контролниот пресек ќе биде исцртан со
испрекината линија.
– Површина на дополнителната арматура – ако сите услови се исполнети но е

потребна дополнителна арматура за обезбедување од пробивање. Прикажаната
вредност за површината на арматурата за обезбедување на плочата на пробивање
се однесува на вкупната површина на арматурата која треба рамномерно да се
распореди по обемот (периметарот) на контролниот пресек.
– Знакови на повик (извичници) ‘!!!’ – ако некој од предвидените услови е

пречекорен.
Графичко представување на контролната плоча на пробивање,

check box-от “Цртање на офсет” е вклучен

824
Покрај секој симбол на контролната плоча на пробивање, програмот го испишува и

неговиот реден број. Овој број се испишува и во текстуалниот извештај за контролата на
пробивање. Ако во проектната документација покрај текстуалните извештаи се
експортира и графичкиот блок со овие симболи, со помош на редните броеви лесно може
да се види на која точка на плочата припаѓа одреден извештај.
Како што веќе напоменавме пресметката не се спроведува автоматски после промена на

некој од параметрите во дијалог box-от, туку за негово извршување неопходно е да се
активира командното поле “Пресметка”.
Пресметковна постапка – EUROCODE
До пробивање на плочата нема да дојде ако карактеристичната смолкнувачка сила е

помала или еднаква на проектираната отпорност на плочата на контролниот пресек:
vEd vRd,max
и ако е помала од проектираната отпорност на плочата со арматура за обезбедување од
пробивање:
vEd vRd,cs
vEd - проектирана вредност на карактеристичната смолкнувачка сила
vRd,max - проектирана вредност на максималната сила на пробивање по должина на

контролниот пресек
vRd,cs - проектирана вредност на отпорноста на плочата на пробивање заедно со

арматурата за обезбедување од пробивање
VEd
vEd  β
ui d
 - фактор со кој во пресметката се воведува дополнителен напон заради ексцентрично

напрегање
EUROCODE предпоставува дека критичниот пресек се наоѓа на растојание од 2hs од

ивицата на столбот.
hs – статичка висина на плочата
Проектираната вредност на отпорноста на плочата на пробивање, без арматура за

обезбедување од пробивање е дадена како:
vRd ,c  CRd ,c k (100 f ck )1/ 3  k1 cp  (vmin  k1 cp )

Ако е vEd  vRd ,c тогаш е потребно да се распореди арматурата за обезбедување од
пробивање по должина на контролниот пресек. Количината на потребаната арматура се
пресметува според следниот израз:

825
d Asw f ywd ,ef

vRd ,cs  0.75  vRd ,c  1.5 sin 
sr u1d
Пресметковна постапка – PBAB
Напонот на смолкнување во критичниот пресек се пресметува како:
Tmax

Okp  hs
каде е:
Tmax најголема трансверзална сила во критичниот пресек при експлоатационо

Okp периметар (обем) на критичниот кружен пресек
hs средна статичка висина на плочата за двата усвоени правци на арматурата во
критичниот пресек
Ако попречниот пресек на столбот има облик на правоаголник со страни b и d, во

пресметката се воведува заменувачки кружен столб со пречник d s  1.13 b  d , со
ограничување да подолгата страница биде најмногу 1.5 пати поголема од пократката.
Влијанието на ексцентричното потпирање на плочата врз големината на напонот на

смолкнување не мора посебно да се одредува ако напонот на смолкнување  се зголеми
најмалку за 40%.
Ако во критичниот пресек напонот на смолкнување  го задоволува условот:
2
  1  a 
3
Не е потребна посебна пресметковна арматура за прием на затегнувачки сили при дејство
на трансверзалната сила Tmax.
Ако напонот на смолкнување  се наоѓа во границите:
2
 1  a     2 b
3
За прифаќање на затегнувачките сили при дејство на трансверзалната сила Tmax мора да
се додаде посебна попречна арматура.
Не е дозволена состојба при која е:

   2 b .
Коефициентите 1 и 2 се одредуваат од изразот:

826
 1  1.3   a  ;  2  0.45   a 
Каде е  средна вредност на процентот на армирање на затегнатата арматура од два

нормални правци.
Коефициентот a изнесува 1.0 за GA 240/360, 1.3 за RA 400/500 и 1.4 за MA 500/600.
Потребната количина на арматура Aak која се поставува под агол 45    90 во однос
на средната рамнина на плочата се пресметува од изразот:
0.75  Tmax T
Aak   1.35 max
 v / 1.8 v
Пресметковна постапка – TPBK
Услов на носивоста на пробивање:
vSd  vRd
p
vSd  VSd 
ucr
vSd - пресметковна попречна сила по единица на критичниот опсег
vRd - пресметковна носивост на пробивање по единица на критичниот опсег
VSd - пресметковна сила на пробивање од надворешно оптоварување
ucr - периметар (обем) на критичниот пресек
p - фактор на корекција со кој се зема во предвид ексцентричното дејствување

на силата на пробивање во однос на критичниот пресек
 p  1.0 - за симетрично напрегнати столбови
 p  1.15 - за внатрешни столбови кои се несиметрично напрегнати

 p  1.4 - за столбови на ивиците
 p  1.5 - за столбови во аглите
Арматура за осигурување од пробивање нема да биде потребна ако е задоволен условот:
vSd  vRd 1   Rd  k  (1.2  40  l )  d

 Rd - пресметковна цврстина за дејствување на главните коси напрегања
k - коефициент на висината на пресекот на плочата

d - средна статичка висина на пресекот на плочата

827
d  (d x  d y ) / 2
l - коефициент на армирање на плочата
l  lx  ly ; 0.5%  l  1.5%
Ако горниот услов не е задоволен потребно е да се контролира носивоста на притисок, па

да се пресмета попречната арматура:
vSd  vRd 2  1.6  vRd 1 - носивост “на притиснатите стапови” во

плочата
sin 
vSd  vRd 3  vRd 1  ASw  f yd  - носивост на попречната арматура за
ucr
осигурување од пробивање
ASw - вкупна попречна арматура

 - агол на нагибот на попречната арматура кон рамнината на плочата
Минималната попречна арматура се пресметува според следниот израз:
 w,min  ( Acrit  Aload )

ASw,min 
sin 
 w,min  0.6   min (  min - минимален коеф. на армирање на попречната сила)
Acrit - површина во критичниот пресек
Aload - површина на дејствување на оптоварувањето
Иконите кои се наоѓаат во долниот десен дел на дијалог box-от служат како и кај сите
останати наредби за експортирање на извештајот во проектната документација, директно
на штампач или во ТХТ документ.
Ако податоците во дијалог box-от се сменети, а не е покрената пресметка програмот по

активирањето на командното поле “OK” прво ќе изврши пресметка за моментната состојба
на параметрите, а потоа ќе го затвори дијалог box-от.
По излез од дијалог box-от на екранот ќе се прикажат графички симболи во сите точки на

плочата во кои е извршена контрола на пробивање,

828
Приказ на контролата на плочата на пробивање на екранот
а програмот и понатаму ќе се наоѓа во процедура за селектирање на индиректни греди.
<0 сел.> Индиректна Греда - Селектирање (Бришење / Извештај / Калкулатор / <крАј>):
Со помош на подопцијата “Извештај” се врши генерирање на извештајот на контролната

плоча на пробивање во сите точки во кои порано е извршена контрола. Со избор на оваа
наредба извештајот се генерира и се прикажува во новиот дијалог box.
Дијалог box за експортирање на извештајот
Во овој дијалог box се наоѓаат само командните полиња со помош на кои се врши
експортирање на генерираниот извештај во проектната документација, директно на
штампач или во ТХТ документ.

829
Подопцијата “Бришење” служи за одстранување на графичките симболи за контрола на

плочата на пробивање. Со избор на оваа подопција се влегува во стандардната процедура
на селектирање:
<0 сел.> Бришење - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еХтрас / Групи на
Со активирање на подопцијата “Крај” или со клик на десното копче на глувчето сите

селектирани симболи ќе бидат избришани од екранот, а програмот ќе се врати на
основниот облик на командната линија во оваа наредба.
<0 сел.> Индиректна Греда - Селектирање (Бришење / Извештај / Калкулатор / <крАј>):
Со активирање на подопцијата “Калкулатор” од командната линија се отвара дијалог box

во кој корисникот има можност да изврши контрола на плочите на пробивање за
произволно зададен попречен пресек на столбот и произволно зададена сила во столбот:
Дијалог box кој се отвара со избор на подопцијата “Калкулатор” од командната линија
Во овој дијалог box покрај податоците кои се задаваат во стандардниот дијалог box со
наредбата “Контрола на плочите на пробивање”, мораат да се дефинираат и податоците
кои инаку би се превземале од вистинскиот ентитет во конструкцијата.
Со активирање на командното поле “Избор на пресекот” се отвара дијалог box во кој

можете да ги дефинирате саканиот облик и димензии на попречниот пресек на столбот:

830
Дијалог box за избор на пресекот
Овој дијалог box функционира на скоро ист начин како и дијалог box-от за дефинирање
на попречниот пресек на гредата во модулот за внесување на податоци. За секој одбран
тип на попречен пресек од листата, во box-oвите се задаваат неговите соодветни
димензии. Со оглед дека тежиштето на попречниот пресек автоматски се поставува во
координатниот почеток кој е одреден со пресекот на локалните оски “2” и “3” на дадената
греда, со задавање на вредностите во едит box-oвите “3” (растојание на тежиштето на
пресекот од локалниот координатен почеток во правец на локалната оска “3”) и “2”
(растојание на тежиштето на пресекот од локалниот координатен почеток во правец на
локалната оска “2”), пресекот може транслаторно да се помести во однос на локалниот
координатен систем на гредата. После активирање на командното поле “OK”, програмот
ги превзема сите зададени податоци за попречниот пресек и се враќа во основниот
дијалог box на оваа наредба.
Во едит box-от “Сила во столбот” корисникот го задава интензитет на силата со која ќе

се влезе во пресметка на контролата на плочите на пробивање.
Дебелината на плочата, изразена во метри, се задава во едит box-от “Дебелина на

плочата”, а на корисникот му е овозможено и да со избор на еден од деветте понудени
прекинувачи ја дефинира положбата на столбот во плочата. Столбот може да се постави
во средина, на ивиците или во аглите на плочата.
Симболот на црвен квадрат на избраниот прекинувач означува дека

столбот е поставен на левата ивица од плочата

831
Со активирање на командното поле “Пресметка” за зададените податоци се спроведува

контрола на плочата на пробивање и се генерира извештајот.
Со избор на командните полиња , и креираниот извештај можно е да се

експортира во проектната документација, да се испрати директно на штампач или да се
сними во текстуален фајл.
9.4 Димензионирање на греди

Автоматското димензионирање на гредите се однесува на пресметката на
потребната арматура во сите гредни елементи на конструкцијата. Пресметката во општ
случај се спроведува за сосема произволно напрегање и подразбира пресметка на
потребната и подолжна и попречна арматура. За да се спроведе димензионирањето, се
подразбира дека во гредните елементи во модулот за внесување на податоци е придружен
соодветен попречен пресек и програмот димензионирањето го спроведува само за
едноделни пресеци со следните облици: правоаголен, T-пресек, I-пресек, трапезен,
триаголен, кружен, цеваст, сандучест, отворен и несиметричен I пресек.
Димензионирањето ќе биде достапно и за сите масивни пресеци ако им е дефиниран
начинот на армирање (види заглавие 3.1.8). Останатите видови на попречни пресеци ќе
бидат игнорирани во овој дел на програмот.
Наредбите за димензионирање на гредите и столбовите се наоѓаат во рамките на

паѓачкото мени “Димензионирање  Бетон  Греди”. За да се олесни изборот на
наредбите од ова мени предвидена е иконата “Бетон: Димензионирање на греди” со
чиј избор се отвара менито со оваа група на наредби.

“Димензионирање  Бетон  Греди”
9.4.1 Влезни податоци

За да биде целосно одредена задачата за димензионирање, покрај изборот на
прописите и меродавното оптоварување потребно е да се зададат и низа други влезни
податоци како што се: квалитетот на бетонот, видот на арматурата, растојанието на
тежиштето на затегнатата арматура од ивицата на пресекот, начинот на армирање, итн.
Сите овие влезни податоци ќе го одредат начинот на пресметката на потребната арматура
во гредите. Бидејќи со програмот е овозможено задавање на различни влезни податоци за
секоја греда посебно, затоа на располагање се две наредби. Едната служи за

832
придружување на исти влезни податоци на сите греди (Влезни податоци – Глобални), а

втората само на селектираната група на греди (Влезни податоци – Локални).
9.4.1.1 Влезни податоци – Глобални
Со изборот на оваа наредба се отвара дијалог box со следниот изглед.

на глобалните влезни податоци
Во горниот дел на дијалог box-от се задаваат влезните податоци кои ги дефинираат

карактеристиките на материјалот. Изборот на бетонот и арматурата се врши од
затворените листи чија содржина е одредена со дефинираните имиња на материјалите за
одбраниот тековен пропис. Со активирањето на командното поле “OK” зададените влезни
податоци за квалитетот на материјалот ќе бидат придружени на сите греди на моделот.
Бидејќи со програмот е дозволено задавање на различни карактеристики на материјалот
за секоја од гредите, затоа може да Ви се случи да при придвижување на оваа наредба,
во случај да предходно со помош на наредбата “Влезни податоци – Локални” на некои од
гредите сте им задале други карактеристики на материјалот, поедини полиња да бидат
празни.

833
Празното поле за “Бетон” укажува дека на сите греди на моделот

не им е придружен ист квалитет на бетонот
Во вакви случаеви активирањето на командното поле “OK” ќе доведе до промена само на

влезните податоци кои се јасно испишани во дијалог box-от.
Во случај да на моделот постојат веќе димензионирани греди, дополнителната промена на

влезните податоци при активирањето на командното поле“OK”ќе доведе до издавање на
Изборот на командното поле “OK”ќе доведе до губење на резултатите на димензионирање

на сите предходно димензионирани греди.
Во делот на дијалог box-от “Начин на приказ на површината на узенгијата” се прави

избор на еден од двата понудени начини за прикажување на површината на узенгиите во
програмот.
Првиот начин “Класичен – номинална површина на двосечна узенгија” е вообичаен

и користен е во сите предходни верзии на програмот. Во овој случај површината на
узенгиите се изразува како номинална површина на двосечни узенгии. На пример,
површината на двосечните узенгии  8 / 20 би се пресметувала на следниот начин:
8 / 20(m  2)  (0.82   / 4)  (100 / 20)  2.513cm2
Кога се користи овој приказ на површината на узенгиите, крај вредноста за пресметковно

потребната површина на узенгиите се испишува “(m=2)”.
Вториот начин “Вкупна површина на челик во подолжен пресек” ја прикажува

површината на узенгиите како вкупна површина на пресечените шипки на сегмент со

834
должина од 1m. На пример, површината на двосечните узенгии  8 / 20 би се пресметувала

на следниот начин:
8 / 20(m  2)  (0.82   / 4)  (100 / 20)  2  5.027cm2
Кога се користи овој приказ на површината на узенгиите, крај вредноста за пресметковно

потребната површина на узенгиите се испишува “(m=1)”.
Како што се гледа површината на узенгиите изразена на овој начин секогаш ќе биде 2
пати поголема од класичното прикажување. При усвојување на арматурата врз основа на
пресметковно потребната површина резултатот на крајот секогаш ќе биде ист и на едниот
и на другиот начин и ќе одговара на физички истата усвоена арматура.
Илустрација на двата начина на прикажување на површината на узенгиите – извештај за

димензионирање со усвојување на арматура:
(начин 1 - “Класичен”) (начин 2 - “Вкупна површина на челик во

подолжен пресек”)
T2u = 160.00 kN T2u = 160.00 kN

T3u = -160.00 kN T3u = -160.00 kN
M3u = -400.00 kNm M3u = -400.00 kNm
εb/εa = -3.500/3.266 ‰ εb/εa = -3.500/3.266 ‰

Aa1 = 10.23 cm2 Aa1 = 10.23 cm2
Aa2 = 26.96 cm2 Aa2 = 26.96 cm2
Aa3 = 0.00 cm2 Aa3 = 0.00 cm2
Aa4 = 0.00 cm2 Aa4 = 0.00 cm2
Aa,уз = 7.17 cm2/m (m=2) Aa,уз = 14.34 cm2/m (m=1)
[Усвоено Aa,уз = Ø10/10(m=2) = 7.85 [Усвоено Aa,уз = Ø10/10(m=2) = 15.71
cm2/m] cm2/m]
Како што се гледа крајниот резултат на усвојување на арматурата е ист, односно и во

едниот и во вториот случај усвоени се двосечни узенгии 10 / 10 кои ја покриваат
пресметковно потребната површина. На местото на испишување на усвоените узенгии
“(m=2)” ја означува усвоената сечност, а не начинот на прикажувањето на површината на
узенгиите.
Со помош на check box-от “Водење на подолжна арматура према линија на силите

на затегнување” од програмот може да се бара да формира линија на силите на
затегнување со поместување на линијата M/z долж оската на носачот за зададена
големина која зависи од статичката висина на носачот. При тоа програмот автоматски ја
пресметува и прикажува дополнителната арматура за прием на главните напони на
затегнување. Исто така кога е вклучен овој check box, усвојувањето на арматурата и
распоредувањето на итерациите на подолжната арматура се прави според поместената
линија на силите на затегнување.

835
Водење на подолжната арматура према линијата на силите на затегнување
Подразбирачка состојба е да поместувањето на линијата на силите на затегнување се

изведува за греди, а вредноста на поместување е 0.75 x hs (каде hs е – статичка висина
на носачот). Вредноста на поместување за било која греда може да се промени во дијалог
box-от за дефинирање на локалните влезни податоци (види заглавие “9.4.1.2”).
“Растојание на поделба” - Едит поле во кое на корисникот му е овозможено да ја

подесува густината на точките во кои се врши димензионирање на гредите.
Другите податоци кои се дефинираат во овој дијалог box се однесуваат на начинот на

пресметка на сите витки елементи на моделот, па во вистинска смисла представуваат
глобални влезни податоци. Секако дека овие податоци ќе влијаат на начинот на
димензионирање само на гредите на кои во рамките на локалните влезни податоци им е
зададено земање во предвид на влијанието на извивање. Контролата на стабилноста на
витките елементи е примарно условена со податокот за хоризонталната поместливост на
конструкцијата. Уште повеќе и пресметковните процедури битно се разликуваат. Бидејќи
не постои можност за алгоритамска проверка на поместливоста на конструкцијата за општ
случај, затоа декларацијата на конструкцијата како поместлива (конструкција со
поместливи јазли) или непоместлива (конструкција со непоместливи јазли) е оставена на
корисникот. При тоа корисникот се упатува на препораките за проектирање на одредени
видови на конструкции дефинирани со актуелната техничка регулатива и нејзините
коментари.

836
Прекинувачи со кои се одредува дали

конструкцијата е померлива или не
Под непоместлива конструкција се подразбира конструкцијата која има хоризонтално

непоместливи јазли во двата правци. Во ситуациите кога конструкцијата по прашањето на
поместливоста на јазлите се однесува различно во двата правци, конструкцијата треба да
се декларира како поместлива.
Непомерливи конструкции
Одредувањето на арматурата на притиснатите витки елементи во случај на непомерлива

конструкција се базира на анализата на издвоениот столб од конструкцијата. Должината
на извивање на непомерливиот столб е или еднаква на должината на столбот или е
блиска на неа (често конзервативно должината на извивање на непомерливиот столб се
усвојува како должина на столбот без оглед на контурните услови). Со оглед на оваа
релативно мала разлика, применето е решението кое должината на извивање ја лоцира
центрирана по висината на столбот. Одстапувањето од вистинската локација на
должината на извивање е такво да грешките во крајните резултати се занемарливи и се
на страната на сигурноста (благодарение на поставувањето на минималните вредности на
факторот на должината на извивање на 0.85).
Осигурувањето на стабилноста на притиснатиот виток елемент се спроведува со

усвојување на моментите на свиткување на првиот ред, поради неточности при
изведувањето (имперфекција) и влијанијата од втор ред. Пресеците на елементите потоа
се димензионираат на вака зголемените влијанија. Притоа конзервативно моментите на
свиткување се зголемуваат независно во двата ортогонални правци – правци дефинирани
со локалните оски на попречниот пресек.

837
Избор на методот за пресметка на зголемените моменти

на свиткување за умерено и исклучително витките
делови на моделот
Програмски се придружени следните постапки за пресметка на зголемените моменти на

свиткување:
 Метода на дополнителна ексцентричност

Методата на дополнителна ексцентричност е предвидена за примена на елементите со
умерена виткост. Влијанијата од втор ред се представени како директна функција на
геометријата на елементот и влијанието од прв ред.
 Метода модел-столб кај која се апроксимира кривината на попречниот пресек во

вклештувањето
Модел-столб постапката обезбедува поголем степен на точност, заради што може да
биде применувана во сите области на виткост на елементите. Апроксимативниот облик
на оваа метода се базира на директната проценка на кривината на пресекот во
функција на геометријата на пресекот и нивото на аксијалното оптоварување.
Подразбираниот (дифолт) начин на пресметка на дополнителните влијанија е методата на

дополнителна ексцентричност во областа на умерено витките столбови, односно модел-
столб постапката во областа на исклучително витките елементи. Меѓутоа на корисникот е
оставена можноста да за двете области на виткост сам ја одбере една од понудените
методи на пресметка. Границата помеѓу умерено витките и исклучително витките
елементи се задава во едит box-от “lambda, gr=”.

838
Податок кој ја одредува границата помеѓу умерено и

исклучително витките елементи на конструкцијата
Значи и за умерено и за исклучително витките елементи на конструкцијата можете да ја

одберете произволно било која од понудените постапки на пресметка. На овој начин
овозможен е избор и на нелогични постапки на пресметка, како на пример избор на
методата на дополнителни ексцентричности за пресметка на исклучително витки
елементи. Примената на ваквиот избор нема оправдување во техничките стандарди со кои
е дефинирана контролата на стабилност на елементите. Од друга страна искусните
корисници можат на овој начин да стекнат груба апроксимација за поточното однесување
на конструкцијата.
Ќе напоменеме дека разликите во резултатите на апроксимативната и "точната" модел-

столб метода се често занемарливи. Бидејќи пресметката со апроксимативната постапка е
значително побрза, затоа примената на "точната" постапка ретко е оправдана и покрај
поголемата точност на резултатите кои се со неа обезбедени.
Померливи конструкции
Во случајот на померливи конструкции анализата на издвоените столбови од

конструкцијата не дава доволно точни резултати, поради што повеќето технички
стандарди во овој случај бараат примена на покомплексни методи на пресметки, со кои се
бара анализа на целината на конструкцијата од влијанијата од втор ред. Одредбите на
техничките прописи со кои е регулирана оваа област даваат особено скржави упатства за
пресметка на овие конструкции. Дополнително, упатствата се во облик кој не е можно
алгоритамски да се презентира за општ случај на нерегуларни просторни конструкции.
Поради тоа програмски се имплементирани три апроксимативни постапки на пресметка.
1. Пресметка на статичките влијанија по теорија од II ред
Пред самата пресметка на статичките влијанија по теоријата од II ред, потребно е да се

дефинираат сите меродавни комбинации за димензионирање со оглед дека
дополнителното комбинирање на резултатите добиени по теоријата од II ред не е
можно. Во процедурата на задавање на локалните влезни податоци на сите столбови
потребно е да им се исклучи земањето во предвид на влијанијата на извивање. Пред
самото димензионирање со помош на наредбата “Случаи на оптоварувања”, потребно е
да се постави анвелопа на сите предходно дефинирани комбинации. На овој начин

839
витките елементи на конструкцијата ќе бидат димензионирани без дополнително

зголемување на добиените моменти на совиткување, значи само на основа на
добиените резултати по теоријата од II ред.
Ќе напоменеме дека со опишаната постапка вистинските моменти на совиткување се

потценети. Причина за ова е неопфаќањето со предходната пресметка на
материјалните нелинеарности, ниту пак инперфекцијата на конструкцијата. Корисникот
се упатува да за оваа појава води сметка при усвојувањето на арматурата на
притиснатите елементи.
2. Пресметка на статичките влијанија по теоријата од II ред + Анализа на издвоен столб
Оваа постапка во целост е иста како и предходната од гледна точка на одредувањата

на статичките влијанија според теоријата од втор ред. Разликата е во тоа што овде во
рамките на локалните влезни податоци за столбовите не треба да се исклучува
земањето во предвид на влијанијата од извивање. Во овој случај треба да се одбере
дека конструкцијата е непомерлива, односно да се бара димензионирање како за
непомерлива конструкција за нови, помали вредности на виткост.
Ќе напоменеме дека опишаната процедура нема оправдување во актуелните технички

стандарди, поради што нејзината примена се препорачува само во случај на потреба од
груба проценка на реалното однесување на конструкцијата.
3. Пресметка на статичките влијанија по теоријата од I ред + Анализа на издвоен столб
Оваа постапка се базира на резултатите по теоријата од I ред. Значи, постапката е иста

како и кај непомерливите конструкции, издвојување на столбот од конструкцијата и
негов независен третман со тоа што во рамките на глобалните влезни податоци
потребно е да се зададе дека конструкцијата е померлива. Бидејќи станува збор за
елементи со померливи краеви, затоа должините на извивање на овие столбови се
поголеми од должината на столбот. Конзервативно се усвојува дека целата должина на
столбот се наоѓа во средишниот дел на должината на извивање. Со овие предпоставки
зголемувањето на моментот на совиткување се спроведува согласно порано опишаната
апроксимативна модел-столб постапка.
Ќе напоменеме дека ни оваа процедура нема оправдување во актуелните технички

стандарди, заради што нејзината примена се препорачува само во случај на потреба од
груба проценка на реалното однесување на конструкцијата. Јасната предност на вака
дефинираната постапка лежи во нејзината брзина, воведувањето на имперфекцијата во
пресметката и можноста на суперпозиција на влијанијата. Дополнително, на решението
посредно влијаат и карактеристиките на материјалната нелинеарност на армираниот
бетон.
9.4.1.2 Влезни податоци – Локални
Со изборот на оваа наредба програмот влегува во стандардната процедура на

<0 сел> Влезни податоци за греда – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /
Имено, сега е потребно да се селектираат сите греди на кои е потребно да им се

придружат исти влезни податоци. После завршената селекција, програмот ќе отвори

840
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на локалните влезни податоци
Бидејќи процедурата на селектирање нема никакви ограничувања, односно може да се

селектира сосема произволно одбрана група греди, затоа одделни податоци во овој
дијалог box можат да бидат испишани како неактивни. Тоа истовремено означува дека
дадената група на податоци не е заедничка за сите селектирани греди. Во ваквите
случаи, активирањето на командното поле “OK” ќе доведе до промена само на влезните
податоци кои се јасно испишани во дијалог box-от.
Празното поле за “Квалитет на бетон” укажува дека сите предходно

селектирани греди немаат ист квалитет на бетонот
Бидејќи во овој дијалог box се задаваат разновидни влезни податоци (квалитет на

материјалот, начин на армирање, должина на извивање), затоа ваквата концепција

841
овозможува лесна промена само на саканата група на влезни податоци. Значи, ако сакате
да на поедини греди зададете на пример само нови должини на извивање, тогаш не
водејќи сметка за другите податоци во овој дијалог box потребно е да се селектираат сите
греди кои треба да имаат иста должина на извивање. Истото важи и за промената на
другите влезни податоци.
Во случај да за промена на влезните податоци сте селектирале греди со различни сетови

на влезни податоци, тогаш во дијалог box-от нема да има слика на попречниот пресек, а
затворената листа за избор на шема на армирање ќе биде недостапна за промена со оглед
дека таа зависи од обликот на попречниот пресек.
Дијалог box-от без слика на попречниот пресек означува дека се

селектирани греди со различен облик на попречниот пресек
Растојание на арматурата од ивицата на пресекот
Во десниот дел на дијалог box-от се наоѓа скица на попречниот пресек на кој шематски се
означени арматурите чии вредности ќе се пресметуваат во постапката заа
димензионирање, а во горниот лев агол на дијалог box-от во четирите прикажани едит
box-еви се дефинира растојанието на тежиштето на арматурата од соодветните ивици на
пресекот. Програмот по “дифолт” за вредноста на ова растојание усвојува 10% од
соодветната димензија, но секако дека можете да зададете сосема произволна вредност.

842
Дел на дијалог box-от за дефинирање на растојанието

на арматурата од ивицата на пресекот
Материјал
Во долниот лев агол на дијалог box-от се наоѓаат податоци за материјалот, кои сте ги
дефинирале во рамките на глобалните влезни податоци и тие се тука присутни во случај
да сакате на поедини греди да им придружите различни материјали. Имено, со
активирањето на командното поле “OK” сите зададени податоци во овој дијалог box ќе
бидат придружени само на селектираните греди.
Дел на дијалог box-от за дефинирање на квалитетот на материјалот

843
Начин на армирање
Во средишниот лев дел на дијалог box-от се наоѓаат две групи на прекинувачи, кои
меѓусебно се поврзани и со помош на кои вршите избор на начинот на димензионирање.
Дел на дијалог box-от за дефинирање на начинот

на димензионирање
Бидејќи програмот во општ случај го решава напрегањето од косото совиткување (M2, M3,
N1) и напрегањето при смолкнувачки напрегања (T2, T3, и M1), затоа за прием на
влијанијата од свиткувањето се овозможени следните опции:
 “Двата правца симетрично” - Во овој случај пресекот двострано симетрично се

армира со четири линии расподелена арматура (Aa1=Aa2 и Aa3=Aa4). При тоа
алгоритамски се бара оптималниот однос на количините на арматурите Aa3/Aa1, кој
резултира со минималната количина на вкупната арматура во пресекот.
 “Доминантен момент” - Во овој начин на армирање имате можност да со двата

прекинувачи подолу, дефинирате кое влијание е доминантно (“M3” или “M2”), односно
дали влијанијата ќе ги примате од арматурите “Aa1” и “Aa2” (прекинувачот: “Okoлу
оска 3 (Aa1,Aa2)”) или од арматурите “Aa3” и “Aa4” (прекинувачот: “Okoлу оска 2
(Aa3/Aa4)”. Под овие два прекинувача кои меѓусебно се исклучуваат, се наоѓа и
прекинувачот “Вториот момент се занемарува” кој работи како “check box”, односно
може да биде поставен или во вклучена или во исклучена состојба. Ако овој
прекинувач е поставен во вклучена состојба (во малиот правоаголник треба да стои
симболот “”), тогаш програмот во пресметката на арматурата моментот од вториот
правец сосема ќе го игнорира, а ако е поставен во исклучена состојба тогаш програмот
двете влијанија ќе ги третира во пресметката, но ќе ги прими само од двете арматури
кои се одбрани. Овој начин на армирање програмот го препорачува за сите греди на
моделот.
 “Произволно”, кога е одбран овој начин на армирање, тогаш имате можност да

зададете сосема произволни односи за секоја од четирите можни арматури спрема
вкупната арматура во пресекот. При тоа единствен услов е да сумата на овие односи
мора да има вредност ”1.00”.

844
 “Moментот на торзија се занемарува”. Со поставувањето на овој прекинувач во

вклучена состојба имате можност од програмот да барате да при пресметката на
потребната арматура се занемарат влијанијата на торзија. Оваа опција има примена кај
димензионирањето на греди во плочи, кога овие влијанија објективно ги презема
самата плоча.
За сите греди, програмот по “дифолт”го усвојува начинот на армирање “Доминантен

момент  Okoлу оска 3 (Aa1,Aa2)”, а за сите столбови усвојува “Произволно”, при
што учеството на поедините арматури го одредува од условот да арматурата биде
хомогено распределена по пресекот. Ќе напоменеме дека кај кружните и цевастите
пресеци не може да се бира начинот на армирање, туку е програмски усвоено да во
целиот пресек се пресметува само една арматура “Aa1” која се распоредува рамномерно
по обемот на пресекот.
Шема на армирање
Дел на дијалог box-от за избор на шемата на армирање
Последниот податок кој го одредува начинот на армирање е изборот на една од

понудените шеми за армирање. Шемите за армирање зависат од обликот на попречниот
пресек и за: T-пресеците, I-пресеците, сандучестите пресеци, отворените пресеци и
несиметричните I пресеци се предвидени две шеми за армирање, кои ја варираат
положбата само на бочните арматури: Aa3 и Aa4. За сите други пресеци со исклучок на
правоаголните постои само една шема на армирање, па овој податок нема никакво
влијание на начинот на нивното димензионирање. За правоаголните пресеци, кои и
најчесто се јавуваат во праксата, покрај шемите на армирање по пат на линии на
арматурите, предвидена е можноста на задавање на еден од предефинираните распореди
на шипки на арматурата во пресекот.

845
Шема 1 Шема 2 Шема 3 Шема 4 Шема 5
Изборот на една од понудените шеми за армирање со предефиниран распоред на шипки

во пресекот има посебна примена кај столбовите, бидејќи на овој начин пресметковно се
добива помала потребна арматура отколку кога се работи со линиите на арматурата.
Покрај тоа на овој начин се надминува и проблемот на аголните шипки. Имено, при
изборот на шема со линии на арматурата, аголните шипки исклучиво припаѓаат на
главните арматури: Aa1 и Aa2. Секако дека при шемите на армирање со точно усвоен
распоред на шипки во пресекот се подразбира дека сите поставени шипки во пресекот
имаат ист радиус. При обработката на резултатите на вака димензираните столбови,
резултатите исто така ќе бидат прикажани по пат на дијаграм на соодветните линии на
арматурите (Aa1, Aa2, Aa3, Aa4), иако резултатот на димензионирањето ја дава вкупната
потребна површина на арматурата: “Aa,vk”. Ординатите на вака прикажаните дијаграми
ќе бидат пресметани на следниот начин:
Шема2: Aa1=Aa2=2/4Aa, vk; Aa3=Aa4=0

Шема 3: Aa1=Aa2=2/6Aa, vk ; Aa3=Aa4=1/6Aa, vk
Шема 4: Aa1=Aa2=3/6Aa, vk ; Aa3=Aa4=0
Шема 5: Aa1=Aa2=3/8Aa, vk ; Aa3=Aa4=1/8Aa, vk
Влијанија од извивање
Дел на дијалог box-от за дефинирање на влезните податоци

за витките елементи

846
Со помош на прекинувачот “Влијанија од извивање”, се одредува дали селектираните

греди од страна на програмот ќе бидат третирани како витки елементи или не.
Програмски за сите столбови овој прекинувач се поставува во вклучена состојба, додека
за другите гредни елементи на моделот тој по”дифолт” е поставен во исклучена состојба.
Ако овој прекинувач е поставен во вклучена состојба, тогаш во едит box-евите “Koeф. на
должина на извивање околу оска 3” и “Koeф. на должина на извивање околу
оска 2” ќе имате можност да ги зададете соодветните коефициенти на должината на
извивање. Програмски за овие коефициенти се усвојува вредноста “1”, а на корисникот е
да сам ги корегира овие вредности.
Должината на извивање на поедините елементи се одредува апроксимативно согласно со

препораките на повеќето технички стандарди, на начин кој во нејзиното пресметување ја
воведува геометријата на елементот и условите на неговата врска со соседните елементи
(односно степенот на вклештување на краевите на столбот во остатокот на
конструкцијата). При тоа битно се разликуваат изразите со кои се пресметува должината
на извивање за непомерливи столбови, од оние за померливи столбови. Должината на
извивање на елементите на непомерливата конструкција (освен конзолните препусти) е
најмногу еднаква на должината на столбот, додека во случај на померлива конструкција
таа е најмалку еднаква на должината на столбот.
Должини на извивање на столбовите со хоризонтално непомерливи јазли
Должини на извивање на столбовите со хоризонтално померливи јазли
Со помош на прекинувачот “S” (Старт) и “К” (Крај), се одредуваат условите на

придржаност на краевите на столбот и тоа во правец на двете локални оски. Имено, ако
прекинувачот “S”е поставен во вклучена состојба, тоа означува дека почетокот на стапот
е бочно придржан во правецот на дадената локална оска, а ако е поставен во исклучена
состојба тоа означува дека дадениот крај е слободен. Истото важи и за состојбата на
прекинувачот “К”. Состојбата на овие прекинувачи практично одредува дали дадениот
крај на стапот е во средната должина на извивање на столбот или не. Што е почеток, а
што крај на стапот најлесно ќе видите ако со помош на наредбата “Видливост”, за
видливи ги поставите локалните оски на гредите. Имено, позитивната насока на
локалната оска 1 секогаш е насочена од почетокот кон крајот на стапот.

847
Помести ја линијата на силите на затегнување
Дел на дијалог box-от за дефинирање на поместувањето

на линијата на силите на затегнување
Овозможено е задавање на вредности на поместувањето на линијата на силите на

затегнување. Вредноста на поместувањето е еднаква на производот од статичката висина
на носачот и коефициентот кој се задава во едит полето. Поместувањето на линијата на
силите на затегнување независно се пресметува за секоја од двете оски на свиткување.
Ако за вредност на коефициентот се внесе 0.0 тоа ќе значи дека не се користи
поместување на линијата на силите на затегнување и тоа е дефаулт вредност за
столбовите, додека дефаулт вредност на коефициентот за греди е 0.75.
“Примени на сите греди со ист сет” - Check box со чие поставување во вклучена
состојба е овозможено доделување на исти влезни податоци на сите греди кои припаѓаат
на ист сет.
Напомена:
Во случај на пресеци кај кои во влезните податоци се заротитани локалните оски, тие во
модулот за димензионирање секогаш се доведуваат во положба на главните оски на
дадениот пресек (попречниот пресек е секогаш вертикален). При тоа секако и статичките
влијанија во пресекот се редуцираат на ново поставената положба на локалните оски.
Заротираната положба на пресекот Редуцирање на положбата на пресекот во

зададена со влезните податоци модулот за димензионирање

848
9.4.2 Пресметка на потребна арматура

Кога сте ги дефинирале сите влезни податоци со изборот на наредбата
“Димензионирање” се влегува прво во стандардната процедура на селектирање.
<0сел.> Димензионирање на греди –Селектираење (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Имено, сега се очекува да ги селектирате сите греди и столбови за кои сакате да

извршите пресметка на потребната арматура. По завршувањето на процедурата на
селектирање програмот прво ќе провери дали селектираните греди се веќе порано
димензионирани и во тој случај ќе издаде соодветно предупредување.
Со оглед дека порано усвоената арматура во гредите не се одстранува автоматски, после

повторното димензионирање и со помош на прекинувачот “Да се поништи усвоената
арматура во гредите кои повторно се димензионираат”, имате можност тоа да го
барате од програмот.
Сега се очекува да одберете меродавно оптоварување за сите селектирани греди и

столбови, кои е потребно да се димензионираат. Според тоа за димензионирање е
потребно да се селектираат само гредите и столбовите кои сакате да ги димензионирате
за исто меродавно оптоварување. Значи, имате можност или димензионирањето да го
направите за поставениот тековен случај на оптоварување или пак за дефинираната шема
на комбинирање на оптоварувањата. Во случај да во рамките на наредбата “Шема на
комбинирање на оптоварувања” сите оптоварувања имаат карактер “Недефинирано
оптоварување”, тогаш овој прекинувач ќе биде неактивен. И командното поле “OK” ќе
биде неактивно се додека со кликот на маусот јасно не се определите за еден од можните
два начина за избор на меродавното оптоварување. Со активирање на командното поле
“OK”, ќе отпочне постапката на димензионирање на сите предходно селектирани греди и
столбови. После завршеното димензионирање програмот ќе биде спремен за обработка на
резултатите на пресметката за што ќе биде збор во следното поглавие.
Напомена:
Ќе напоменеме дека во процедурата на димензионирање на греди и столбови пожелно е
да се користи опцијата “Комплетна шема”, со оглед дека овој начин е многу покомотен
бидејќи не мора да водите сметка за парцијалните коефициенти на сигурност како ни за
бројот на можните комбинации на истовремено дејствување на основните случаеви на
оптоварување. Опцијата на димензионирање за тековен случај на оптоварување треба да
се користи само за стандардите во кои не е поддржана шемата на комбинирање на
оптоварувањата.

849
9.4.3 Приказ на резултати од димензионирањето

За прикажување на резултратите од димензионирање на гредите и столбовите
потребно е да се одбере наредбата “Приказ на резултати”. Начинот на работа со оваа
наредба е скоро ист како и со наредбата “Греди” која служи за приказ на пресечните сили
во гредите. Единствената разлика е во тоа што овде не се прикажуваат пресечните сили
туку дијаграмите на пресметковно потребната арматура долж гредата (ординатите се
пресметуваат во “cm2” потребна арматура во дадениот пресек).
Во тулбарот, кој е поставен до горната ивица на екранот, се наоѓа затворена листа со

помош на која се врши брза промена на видот на арматурата. На првото место на оваа
листа се наоѓа опцијата “Дисп.” која го обезбедува приказот на нумерациите на
почетокот и краевите на сите греди во моделот.
Нумерирање на гредите со соодветни броеви на јазлите

од мрежата на конечни елементи (диспозиција на греди)
Бидејќи при приказот на поединечните дијаграми, како и во текстуалниот извештај за

димензионирање програмот се повикува на редниот број на гредата за која се
прикажуваат резултатите од димензионирање, затоа би било добро да извештајот на
димензионирањето започне со диспозиција на гредата на која се означени редните
броеви на јазлите на нејзиниот крај и почеток. Експортот на ваквиот блок во проектот, кој
ќе биде сместен во поглавието “Димензионирање (бетон)” ќе овозможи полесно
толкување каде на моделот се наоѓа гредата за која се прикажани резултатите од
димензионирањето. Со изборот на наредбата “Приказ на резултати”, на командната
линија се јавува следната порака:
<0 сел.> Избор на греда – Селектирање (прИказ / сокривање на Влијанија / Извештај /

<kрAj>):
Со изборот на подопцијата “прИказ” од командната линија се отвара дијалог box со


850
Изглед на дијалог box-от за избор на дијаграмите

на потребната арматура
Со поставување во вклучена состојба на еден од понудените прекинувачи практично се

врши избор на дијаграмот кој ќе се прикажува на цртежот.
Aa2- приказ само на арматурата Aa2

Aa2/Aa1- едновремен приказ на арматурите Aa2 и Aa1
Aa3/Aa4- едновремен приказ на арматурите Aa3 и Aa4
Au,uz- приказ на потребната површина на узенгиите по должен метар на гредата за
прием на напрегањата од смолкнување (со програмот е предвидено дека
напрегањата од смолкнување се покриваат само со узенгии без коси железа).
Резултатите секогаш се прикажуваат за двосечни узенгии, па на пример за
покривање на пресметаните вредности на дијаграмот од: “5,00 cm2/m”
потребно е да се усвои двосечна узенгија: 8/10 cm.
Aa- приказ на вкупната подолжна арматура во пресекот (Aa1+Aa2+Aa3+Aa4)
Kога е вклучен check box-от “Приказ на линијата на силите на затегнување”

истовремено ќе бидат прикажани дијаграмот на пресметковно добиената арматура и
дијаграмот на потребната арматура према поместената линија на силите на затегнување.
Со изборот на еден од понудените прекинувачи и активирањето на командното поле “OK”,

програмот резултатите на пресметаната арматура ќе ги прикаже во форма на одбран
дијаграм.

851
Приказ на дијаграмите на потребната арматура “Aa2/Aa1”
Ќе напоменеме дека единствено за греди со кружен и цевчест пресек не се прикажуваат

сите четири дијаграми на потребната подолжна арматура, туку само дијаграмот “Aa1”. За
вакви облици на попречниот пресек, како резултат се добива само една арматура која се
поставува симетрично во попречниот пресек.
Бидејќи единствено при пресметката на смолкнувачките напрегања може да се случи да

пресметаните влијанија не можат да се прифатат со арматурата, затоа во таквите
случаеви единственото решение е или во промената на квалитетот на матерјалот или во
зголемувањето на попречниот пресек на гредата. Ваквите греди на цртежот јасно ќе бидат
обележани со црвена боја.
Другите опции кои се нудат во оваа наредба како што се: скривање на влијанијата и
приказ на поединечните дијаграми за селектираните греди сосема се исти како и кај
наредбите за приказ на пресечните сили во гредите.
9.4.4 Усвојување на арматурата

Бидејќи програмите “Radimpex” се графички ориентирани и имаат стална
потреба за што повеќе автоматика, а крајната цел на секоја пресметка на конструкцијата
се работилничките цртежи, односно во случај на бетонски конструкции цртежите и
деталите на армирање, затоа како природен продолжеток на постапката на
димензионирање сме ја предвиделе и процедурата на усвојување и водење на арматурата
долж сите гредни елементи. После изборот на наредбата “Усвојување на арматура”
програмот од командната линија ќе бара да ги селектирате гредите за кои сакате да
усвоите арматура.
<0 сел.> Избор на греди – Селектирање (Приказ / сокривање на Влијанија / Копирање на

итерација / Изедначување на итерација / <крАј>):
Во оваа процедура е предвидена поединечна селекција при што после изборот на првата
греда е дозволено селектирање и на останатите греди кои се поврзани со предходно
селектираната и имаат ист сет на нумерички податоци. Значи, одбраните греди за
усвојување на арматурата мораат да бидат со ист сет на нумерички податоци и мораат да
бидат меѓусебно поврзани. Кликот на десниот тастер на маусот ќе означи крај на
процедурата на селектирање, а на екранот набргу ќе се појави дијалог box со следниот
изглед.

852
Изглед на дијалог box-от за усвојување на арматура во гредите
Дијаграми
Во долниот дел на дијалог box-от се прикажуваат дијаграмите на пресметаната арматура

долж селектираните греди. За да овие дијаграми не би биле оптоварени со котите на
нумеричките вредности, а се заради прегледност, предвидено е да со движење на маусот
по произволни делови на оваа област веднаш под дијаграмот се прикажуваат вчитаните
вредности: “x=” и “Aa=”.

853
Делот на дијалог box-от за вчитување на вредностите на ординатите

на дијаграмот на потребната арматура
Податокот “x=” го представува хоризонталното растојание во метри од почетокот на

дијаграмот до моментната положба на маусот, а податокот “Aa=” ја представува
ординатата на дијаграмот (cm2 потребна арматура) која е најблиска на положбата на
маусот. Бидејќи дијаграмот има вредности и од горната (aрматура Aa2) и од долната
страна (aрматура Aa1), затоа ќе се прикажуваат вредностите на горната, односно долната
ордината во зависност од тоа дали маусот се наоѓа во горниот или долниот дел на
дијаграмот. Со оглед дека просторот за приказ на дијаграмот е со фиксна големина, а
дијаграмот може да биде со произволни димензии во овој дел на дијалог box-от е
овозможено зумирање со притискање на тастерот “Ctrl” и соодветното копче на маусот.
Во централниот дел на дијалогот се наоѓа табела со прикажани податоци за усвоената

арматура.

854
Листа со прикажани податоци за усвоената арматура
Бидејќи за секоја од гредите постојат три видови на дијаграми на потребната арматура

(Aa2/Aa1, Aa3/Aa4 и Aa,uz) со левиот клик на глувчето преку името на колоната во
табелата, соодветните имиња на колоните стануваат селектирани (односно, прикажани со
сина боја) со што е јасно укажано дека тој дијаграм ќе биде прикажан во дијалогот. Во
горниот лев агол над дијаграмот на пресметковно потребната арматура се наоѓа и името
на видот на дијаграмот кој е моментно прикажан.
“N0” Колона со реден број на итерација.
“Aa1” Колона со податоци за усвоената арматура “Aa1” во соодветната

итерација. При поставување на арматурата во попречниот пресек оваа
колона автоматски се ажурира. Со левиот клик на глувчето преку името
на колоната, во дијалогот ќе биде прикажан дијаграмот на потребната
арматура Aa2/Aa1.



855

“Aa,uz” Колона со податоци за усвоената арматура “Aa,uz” во соодветната

арматура Aa,uz.
Попречен пресек
Во горниот десен дел на дијалог box-от е предвиден простор за приказ на попречниот

пресек за кој се усвојува арматурата. Бидејќи и попречните пресеци можат да бидат со
различен облик и произволни димензии, а просторот предвиден за нивен приказ е
фиксен, затоа и во овој дел на дијалог box-от е овозможено зумирање со притискање на
тастерот “Ctrl” и соодветното копче на маусот.
Зумирање на дел на цртежот на попречниот пресек

856
Поставување на подолжна арматура во попречниот пресек
Подолжната арматура се поставува со едноставен клик на маусот во околината на малиот

црвен крст кој ја одредува можната положба на шипките во попречниот пресек
Во горната зона се поставени две шипки со дијаметар =16. Истовремено автоматски е

освежена и содржината на табелата, поточно податокот во колоната “Aa2”.
Во делот на дијалогот “Поставување на шипки” се наоѓа едит box-от “=” во кој се задава
дијаметарот на шипката која сакате да ја поставите. Ќе напоменеме дека сите параметри
во овој дел на дијалогот ќе бидат недостапни ако во табелата е селектирано името на
колоната “Aa,уз”.

857
Едит box за избор на дијаметарот на шипката која

моментално се поставува во попречниот пресек
Постапката на отклонување на погрешно поставената шипка е сосема иста, односно

кликот на маусот во околината на веќе поставената шипка ќе доведе до нејзино
отклонување од попречниот пресек, а на тоа место повторно ќе се појави црвен крст.
Програмот по дифолт за можна положба на шипките во попречниот пресек ги одредува
сите агли на узенгијата, со тоа што секако дека сами можете да влијаете на нивниот
распоред. Имено, долж секој од сегментите на узенгијата можете да поставите произволен
број на меѓу-крстови. Тоа се прави така што со маусот се кликнува на саканиот сегмент на
узенгијата така што тој добива црвена боја, а во едит box-от “n=” кој дури тогаш ќе биде
достапен за едитирање се задава саканиот број на шипки. После притисокот на тастерот
“Enter” или “Tab” програмот ќе го прифати зададениот број и точно толку крстови ќе
постави долж предходно селектираниот сегмент на узенгијата.

858
На горниот сегмент на узенгијата уфрлени се нови 3 меѓу-крстови
Сите крстови ќе бидат поставени на еднакво растојание, така во случај да сакате шипките
да бидат несиметрично поставени долж дадениот сегмент на узенгијата јасно е дека треба
да зададете поголем број на поделби, а при самото поставување на шипките поставувајте
ги само преку крстовите кои одговараат на саканата положба на шипката.
Во случај на потреба да усвоите толку арматура да таа не може да ја собере во еден ред
овозможено е и армирање во повеќе редови. За оваа намена предвидени се деловите на
дијалог box-от “Aa1” и “Aa2”. Имено, тука во едит-box-от “n=” потребно е да се зададе
бројот на саканите редови на арматура и внесот да го потврдите со притисок на тастерот
“Enter”или “Tab”. Во тој момент за едитирање ќе биде достапен и едит box-от “e=” во кој
можете да го зададете осовинското растојание помеѓу редовите на арматурата, а на
сликата на попречниот пресек ќе се појави и втор ред на крстови кој во подолжна смисла
одговара на распоредот од првиот ред.

859
Во горната зона е зададено армирање во 2 ред на арматурата на

меѓусебно осовинско растојание од 3 cm
Во случај да со левиот клик на глувчето преку името на колоните “Aa3” или “Aa4” од
тбелата се избере прикажување на дијаграмот на страничната арматура “Aa3/Aa4”, тогаш
предходно опишаните делови на дијалог box-от за дефинирање на армирањето во повеќе
редови ќе добијат нови имиња: “Aa3” односно “Aa4” и по логиката на работите тие
податоци ќе се однесуваат на страничната арматура: “Aa3” и “Aa4”. Ќе напоменеме дека
аголните шипки секогаш припаѓаат на арматурите “Aa1”, односно “Aa2”.

860
Симетрично поставување на подолжната арматура
Во случај да имате симетрично армирање тогаш е доволно да само на една арматура, да

кажеме на арматурата “Aa2”и ја дефинирате точната положба на шипките, додека втората
во овој случај “Aa1” можете автоматски да ја пресликате.
Наредба за осно-симетрично пресликување на усвоената арматура
Оваа постапка се спроведува така што со маусот се селектира сегментот на узенгијата

долж кој е веќе поставена арматурата така да тој стане црвен, а потоа се кликнува на
десниот тастер на маусот. Од вака отвореното паѓачко мени треба да се активира
наредбата “Симетрично” и програмот автоматски осно ќе ја преслика порано поставената
арматура на соодветниот сегмент на узенгијата.

861
Со помош на опцијата “Симетрично” предходно усвоената арматура

во горната зона поставена е и во долната зона
Бидејќи на цртежот на попречниот пресек не се котираат поставените шипки, а сигурно

дека од интерес е да во текот на работата во секој момент знаете кој дијаметар на
шипката на кое место сте го поставиле, затоа е развиена процедурата за идентификација
на поставените шипки. Имено доволно е да со глувчето дојдете во околината на шипката
чиј што дијаметар ве интересира и тој ќе се испише во полето “=”.

862
Делот на дијалиг box-от во кој се испишува дијаметарот на шипката

во чија околина е доведен курсорот на маусот
Предходно опишаната процедура на поставување на подолжни шипки во попречниот

пресек важи за сите облици на попречни пресеци со исклучок за кружниот и цевастиот
пресек. Имено, кога за усвојување на аматура се селектира греда со кружен или цеваст
попречен пресек тогаш се отвара ист дијалог box со тоа што сега на цртежот на
попречниот пресек не се појавуваат црвени крстови кои ја одредуваат можната положба
на шипките во попречниот пресек, туку веднаш се појавува арматурата која програмот
сам ја поставил по дифолт.

863
Изглед на дијалог box-от за усвојување на

арматурата во кружниот попречен пресек
Бидејќи сме тргнале од претпоставката дека арматурата во ваквите облици на попречниот

пресек ќе се поставува хомогено по обемот, затоа овде предвидениот начин за
поставување на арматурата е значително побрз и поедноставен одколку кај другите
облици на попречниот пресек. Имено, доволно е само во едит box-евите “n=” и “=” да се
зададе саканиот број и дијаметарот на шипките и тие автоматски ќе бидат поставени
хомогено по обемот на пресекот.

864
Поставување на узенгии во попречниот пресек
За да се усвојат узенгии во селектираната греда прво мора со левиот клик на глувчето

преку името на колоната “Aa,уз” во табелата да се вклучи прикажувањето на дијаграмот
на потребната попречна арматура.
Со кликот на глушецот преку името на колоната “Aa,уз” во табелата,

се влегува во процедура за усвојување на попречната арматура
Сега за едитирање ќе биде достапен и делот на дијалог box-от “Aa,uz”. Имено, со

задавање на саканите вредности во едит box-евите “=”, “e=” и “m=” се усвојува
дијаметарот на узенгијата, растојанието на узенгиите и нивната сечност со што ќе бидат
познати сите неопходни податоци за попречната арматура.

865
Едит box-еви за избор на дијаметарот, растојанијата

и сечноста на усвоените узенгии
Во едит box-от “a0=” можете да ја зададете големината на заштитниот слој, односно

растојанието од ивицата на пресекот до надворешната ивица на узенгијата. Овој податок
е единствен за целиот пресек и директно влијае на положбата како на узенгиите така и на
шипките во попречниот пресек.

866
Едит box за задавање на големината на заштитниот слој
При дополнителната промена на овој податок, како и на дијаметарот на узенгиите, без

никакви последици автоматски ќе биде пресметана новата положба на порано
поставените шипки во попречниот пресек.
Водење на арматурата долж гредата
Во досегашниот дел на упатството објаснивме како се поставува арматурата во

попречниот пресек, па сега се поставува прашањето за кои пресеци по должините на
селектираните греди таа важи, односно до каде по должина така поставената арматура се
простира. Бидејќи секоја од поставените шипки во попречниот пресек (со исклучок на
конструктивните ) припаѓа на една од четирите можни арматури (Aa1, Aa2, Aa3 или Aa4),
затоа нејзината површина ќе влезе во збирот на соодветната арматура. Во дијалог box-от
од левата страна на цртежот на попречниот пресек се прикажуваат моментните вредности
за овие четири арматури.

867
Приказ на површината на усвоената арматура во пресекот
Сигурно сте приметиле дека после поставувањето на шипките во попречниот пресек на

дијаграмот на потребната арматура се појавуваат хоризонтални линии од неговата горна и
долна страна чија оддалеченост од оската на дијаграмот одговара на површината на
соодветно поставената арматура. Оваа линија се простира долж целиот дијаграм и
означува дека поставената арматура во попречниот пресек важи и по целата должина на
сите селектирани греди. Бидејќи сигурно нема целата греда да ја армирате со максимално
потребната арматура, затоа постапката на усвојување на арматурата се спроведува во
итерации. Имено, во првата итерација обично се поставува некоја минимална арматура
која оди по целата должина на гредата, а во наредните итерации се додава нова арматура
која по правило мора да биде поголема од усвоената во предходната итерација. Со колку
итерации ќе биде покриен дијаграмот на потребната арматура зависи исклучително од
желбата и навиката на корисникот.

868
Приказ на усвоената подолжна арматура во две итерации
Се што е предходно кажано за водењето на подолжната арматура долж гредата важи и за

попречната арматура на узенгиите.
Работа со итерациите
Кога се поставува минимална арматура во првата итерација тогаш во поголемиот број на

случаеви потребно е да се додаде нова итерација (јасно дека кај селектираните
неоптоварени греди кај кои со арматурата од првата итерација се покриени сите
дијаграми на потребна арматура нема потреба за додавање на нови итерации). Со десниот
клик на маусот на произволно место во внатрешноста на областа предвидена за
исцртување на дијаграмите на потребната арматура се отвара мени во кое се содржани
наредбите за работа со итерациите.

869
Паѓачко мени со наредби за работа со итерациите
На располагање се следните наредби:
Наредна итерација - со помош на оваа наредба се врши промена на тековната

итерација, односно за тековна се поставува следната итерација
(наредбата ќе биде достапна само ако има повеќе од една
итерација).
Претходна итерација – со помош на оваа наредба се врши промена на тековната
итерација, односно за тековна се поставува предходната
итерација(наредбата ќе биде достапна само ако има повеќе од
една итерација).
Прва итерација - со помош на оваа наредба се врши промена на тековната
итерација, односно за тековна се поставува првата итерација
(наредбата ќе биде достапна само ако има повеќе од една
итерација).
Последна итерација - со помош на оваа наредба се врши промена на тековната
итерација, односно за тековна се поставува последната
итерација (наредбата ќе биде достапна само ако има повеќе од
една итерација).
Додади итерација - со помош на оваа наредба се додава нова итерација која
добива реден број за еден поголем од дотогаш последната
(програмот автоматски ја превзема веќе поставената арматура
од дотогаш последната итерација и ја придружува на
новоформираната итерација).

870
Додади итерација пред тековната

Со помош на оваа наредба се додава нова итерација зад
тековната итерација која при тоа добива реден број за еден
поголем од тековната итерација, додека редните броеви на
сите останати итерации автоматски се ажурираат. Програмот
автоматски ја превзема веќе поставената арматура од
тековната итерација и ја придружува кон ново формираната
итерација.
Избриши ја тековната итерација
бидејќи оваа наредба е деструктивна водете сметка да не ја
активирате оваа наредба по грешка (и оваа наредба ќе биде
достапна само ако има повеќе од една итерација).
Ќе напоменеме дека за промена на тековната итерација покрај предходно опишаните

наредби предвидени се и тастерите: “PgUp”, “PgDn”, “Home” и “End”, кои ќе
функционираат само кога фокусот е на делот на дијалог box-от предвиден за приказ на
дијаграмот на потребната арматура (фокусот се поставува со обичен клик на глушецот
внатре во оваа област) или на табелата. Исто така, промената на тековната итерација
може да се изврши и со левиот клик на глушецот преку било кое поле во редот на
табелата со реден број на итерацијата која сакаме да ја одбереме. Тековната итерација
посебно е означена во табелата, така што тој ред на табелата е обоен со посебна боја.
Информацијата за тековниот број на итерации се прикажува непосредно над дијаграмот

на потребната арматура: “Тековна Итерација 1/2”. Првиот број го означува редниот
број на тековната итерација, а вториот вкупниот број итерации.
Усвоена арматура во првата итерација

871
Покрај тоа на дијаграмот на потребната арматура, хоризонталната линија на покривање

која одговара на тековната итерација програмот ја исцртува со црвена боја, а арматурата
на цртежот на попречниот пресек секогаш одговара на тековната итерација. Со самото тоа
и арматурата која ја поставувате во попречниот пресек секогаш се придружува на
тековната итерација.
Усвоена арматура во втората итерација
Врз основа на поставените линии на усвоената арматура на дијаграмот на потребната

подолжна арматура јасно се гледа дека арматурата од додадената итерација важи на сите
делови на селектираните греди на кои не важи арматурата од првата итерација.
Наредбите за работа со итерациите се наоѓаат и во паѓачкото мени кое се отвара со десен

клик на глушецот преку името на колоната или преку било кое поле во табелата.

872
Паѓачко мени со наредби за работа со итерации
Додади на сите наредни - Со помош на оваа наредба на корисникот му е овозможено да

арматурата од тековната итерација ја додели на сите следни
итерации. Доделувањето на арматурата се врши поединечно за
секоја од петте видови на арматури: Aa1, Aa2, Aa3, Aa4 и Aa,уз.
Која арматура ќе се додели на следните итерации зависи
исклучиво од положбата на глушецот во моментот на отварање
на менито со наредби. Ако на пример, покажувачот на глувчето
се наоѓа над некое поле во колоната “Aa1”, арматурата
прикажана во тоа поле ќе биде доделена на сите полиња кои
во колоната “Aa1” се наоѓаат под него. Оваа наредба нема да
биде достапна ако паѓачкото мени е отворено со десниот клик
на глушецот преку името на колоната или преку полињата во
последниот ред на табелата.
Останатите наредби од ова мени имаат исто значење како и истоимените наредби во
менито кое се отвара со десниот клик на глушецот внатре во областа предвидена за
исцртување на дијаграмот на потребната арматура.

873
Важно:
Ќе нагласиме дека итерациите се единствени за сите арматури и тоа како по бројот така и
по нивната содржина. Ако на пример сте креирале три итерации, тоа значи дека и
дијаграмот “Aa1/Aa2” и дијаграмот “Aa3/Aa4” и дијаграмот “Aa”, ќе содржат три итерации
без разлика дали во некој од овие дијаграми е доволен и помал број на итерации. Бидејќи
за регуларноста на итерациите е важно да секоја од итерациите има поголема или
еднаква површина на соодветна арматура од онаа во предходната итерација, тоа значи
дека арматурите кај кои бројот на предходните итерации е помал од вкупно креираните
во итерациите кои се вишок мора да има иста површина како во последната потребна
итерација. Од оваа причина програмот при додавање на нова итерација секогаш ја копира
содржината на арматурата од предходната итерација. Сите итерации во кои некоја од
површините на армирање е помала одколку во предходната итерација, програмот ги
маркира со испрекинати линии.
Испрекинатата линија на дијаграмот на потребната арматура

јасно укажува дека во рамките на втората итерација во горната зона е усвоена
помала арматура отколку во првата итерација
Пресметка на арматура
Со оглед дека при усвојувањето на подолжната арматура најчест потребен податок е

информацијата кој дијаметар и колкав број на парчина од некоја арматура одговара на
потребната површина на арматурата, затоа сме ја направиле наредбата “Пресметка на
арматура”. Оваа наредба се активира од менито кое се отвара на десниот клик на маусот
преку дијаграмот на потребната арматура. За активирање на оваа наредба не е сеедно на
кое место ќе кликнете на десниот тастер на маусот во внатрешноста на областа
предвидена за приказ на потребната арматура. Имено, положбата на маусот ќе ја одреди
и количината на потребната арматура за усвојување.

874
Непосредно пред притисокот на десниот тастер на маусот тој е доведен во

положба да покажува на екстремната вредност на потребната арматура во горната зона
Процедурата работи сосема исто како и порано опишаната за вчитување на вредностите

од дијаграмот на потребната арматура. Значи дури кога маусот сте го довеле во положба
близу саканата ордината на дијаграмот така да непосредно над дијаграмот е вчитана
вистинската вредност и испишана информацијата “Aa=", кликнете на десниот тастер на
маусот и активирајте ја наредбата “Пресметка на арматура”.
Изглед на дијалог box-от во рамките на

наредбата “Пресметка на арматура”
Прикажаната табела е поделена во колоните “Усвоено” и “Потребно” и во нејзини рамки

можат да се менуваат само податоците кои не се исенчани со сина боја (едит box-евите
“=” и “n=”). Во редот “Aa2=” во рамките на колоната “Усвоено” се прикажува
површината на арматурата која одговара на зададените вредности во едит box-евите “=”
(дијаметар на шипките во “mm”) и “n=” (број на парчина), a во рамките на колоната
“Потребно” се прикажува површината вчитана од дијаграмот (одредена со положбата на

875
маусот непосредно пред активирањето на оваа наредба). Во случај да на тој дел од

дијаграмот се веќе поставени некои шипки од порано, тогаш тој број ќе ја представува
разликата помеѓу вчитаната вредност од дијаграмот и површината на веќе усвоените
шипки. Практично тој број ја означува површината на потребната арматура која треба да
се додаде во тој пресек за да тој биде сосема покриен.
Врз основа на зададениот дијаметар и бројот на парчина на шипки во едит box-евите “=”
и “n=” во колоната “Потребно”се прикажуваат уште некои корисни информации кои
зависат од моментната состојба на вредностите во овие едит box-еви. Имено, за
зададениот дијаметар во колоната “Потребно” во рамките на редот “n=” се прикажуваат
два броја од кои првиот го представува бројот на парчина шипки кој е потребен за да со
зададениот дијаметар се достигне потребната површина, а вториот број кој се наоѓа во
заграда го представува максималниот број на шипки кои ги собира во еден ред. Вториот
број се пресметува од геометријата на пресекот, зададениот дијаметар и минималното
чисто растојание помеѓу две соседни шипки во еден ред. Податокот за минималното чисто
растојание помеѓу соседните шипки може да се зададе исто така во овој дијалог во едит
box-от “e=”.
По иста аналогија потребна е и обратна информација, односно кој дијаметар на шипки е

потребен за зададениот број на парчина, за да се достигне потребната површина на
арматурата. Овој податок исто така се прикажува во колоната “Потребно”, но сега во
рамките на редот “=”. Која од овие две групи на податоци ќе биде прикажана во
колоната “Потребно” исклучително зависи од тоа дали како влезен податок сте го задале
дијаметарот или бројот на парчина шипки.
Од се што е кажано може да се заклучи дека улогата на оваа наредба е практично да се

однесува како интелигентен дигитрон кој дава корисни информации. Меѓутоа покрај за
таа намена оваа наредба може да се користи и за поставување на шипки во попречниот
пресек. Имено, со поставување во вклучена состојба на check box-от “Вкупна
арматура”достапно за активирање станува и командното поле “Постави шипки”. Кога
check box-от “Вкупна арматура” е поставен во вклучена состојба тогаш во колоната
“Потребно” во рамките на редот “Aa2=” се прикажува секогаш целокупната потребна
арматура без разлика дали во таа итерација веќе постои арматура во попречниот пресек
или не. Од ова може да се насети што програмот ќе направи после активирањето на
командното поле “Постави арматурни шипки”. Имено, програмот прво ќе ги отклони
сите порано поставени шипки во дадената итерација (јасно само оние кои припаѓаат на
дадената арматура во зависност од тоа која вредност е вчитана од дијаграмот непосредно
пред повикот на оваа наредба) и на основа на ново зададените податоци за дијаметарот и
бројот на шипки на дадената итерација ќе и придружи нова арматура. Секако дека на овој
начин можат да се постават само шипки со ист дијаметар и на меѓусебно исто растојание.
Ако зададениот број на шипки го преоѓа максималниот можен број на шипки во еден ред,
програмот ќе ги смести во два реда.
Оваа наредба може да се активира и кога во дијалог box-от е прикажан дијаграм на

потребната површина на узенгиите. Логиката на позиционирање на маусот е сосема иста
како и кај предходно опишаната пресметка на подолжната арматура со тоа што сега на
десниот клик на маусот може да се активира наредбата “Пресметка на узенгии”.

876
Изглед на дијалог box-от во рамките на

наредбата “Пресметка на узенгии”
Прикажаната табела функционира на скоро ист начин како и кај пресметката на шипките
со тоа што сега во нејзините рамки постојат три реда: “=” (дијаметар на узенгиите во
mm), “e=” (податок за меѓусебното растојание на узенгиите во cm) и “m=” (податок за
сечноста на усвоените узенгии). Во колоната “Потребно” исто така се прикажуваат
помошните информации и тоа или потребното растојание на узенгиите за зададениот
дијаметар и сечност или потребниот дијаметар на узенгијата за зададеното растојание и
сечност. Со активирањето на командното поле “Постави арматурни шипки”, програмот
на тековната итерација и ги придружува зададениот дијаметар, растојание и сечност на
узенгиите.
Бришење на сегменти на итерацијата
Често може да Ви се случи да поедини сегменти на некои итерации во подолжна смисла

важат на многу кратка должина, па поради едноставност на изведување би било подобро
да на тој дел се усвои арматурата од следната итерација иако нејзината површина е
поголема отколку што е потребно. Причина за ова може да биде или самиот облик на
дијаграмот на потребната арматура (многу стрм) или пак преголемото деталисување при
усвојувањето на арматурата, односно непотребно голем број на итерации.

877
Сегмент во околината на десниот крај на гредата кој е можно да се избрише
Ја земаме за пример поставената арматура во долната зона на прикажаната греда. Јасно е

дека поради едноставност на нејзиниот десен крај можевме да ја усвоиме арматурата од
втората, а не од првата итерација. Постапката на бришење на сегментот на итерацијата се
спроведува така што со маусот едноставно се кликнува на него после што тој станува
означен со сина боја и дури тогаш се притиснува тастерот “Del”. Без никакво
предупредување програмот ќе го отклони селектираниот сегмент и на тој дел ќе ја
продолжи линијата која одговара на следната итерација. Бришење на избраниот сегмент
може да се изврши и со избор на наредбата“Бриши тековен сегмент” од паѓачкото мени
кое се отвара со десниот клик на глушецот внатре во областа предвидена за исцртување
на дијаграмот на потребната арматура. Ако на предходно прикажаната греда ги
избришеме сегментите на првата итерација на нејзиниот десен крај, дијаграмот на
усвоената арматура ќе го добие следниот изглед.

878
Со бришење на сегментот арматурата од втората итерација

е продолжена до десниот крај на гредата
Бидејќи на избришаниот сегмент на итерацијата се поставува арматурата од следната

итерација, тоа значи дека за бришење не можат да се селектираат сегментите на
последната итерација.
Оваа можност на програмот треба да се користи на самиот крај на процедурата на

усвојување на арматурата, односно дури кога веќе сте ја усвоиле точната положба на
шипките во сите итерации, бидејќи секоја итерација над усвоената арматура од било која
итерација ќе ги обнови избришаните сегменти.
Промена на должина на сегментите од итерациите
При усвојување на арматурата програмот автоматски ги одредува местата на почеток и

завршеток на итерациите врз основа на условите за покривање на дијаграмите на
потребната арматура. Сега можно е да се влијае на должината на било кој сегмент на
итерацијата. Неопходно е прво со кликот на маусот да се селектира сегментот на кој му се
менува должината. Селектираниот, односно тековниот сегмент се исцртува со сина боја.

879
Селектиран сегмент на итерацијата
Во менито кое се отвара со десниот клик на маусот во областа предвидена за исцртување

на дијаграмот на потребна арматура се наоѓа опцијата “Промена на должина на
сегментот”, со помош на која може да се измени должината на моментно активниот
сегмент на итерацијата.

880
Паѓачко мени со наредби за работа со итерации
Дијалог box за промена на должината

на тековниот сегмент
Во првиот и вториот едит box се прикажани оддалеченоста на левото и десното теме на

сегментот од почетокот на гредата, додека во третиот и четвртиот едит box прикажани се
оддалеченоста на левото и десното теме на сегментот од крајот на гредата. Со внесување
на нови вредности во било кој од овие едит box-ови можете да ја промените должината на
селектираниот сегмент.

881
Полето “Должина на сегментот” служи за контрола на внесените промени и во него се

испишува моментната должина на сегментот.
Со внесување на вредноста 130 во првиот едит box, променета е оддалеченоста

на левото теме на сегментот во однос на почетокот на гредата,
а со самото тоа и неговата должина
Додавање на пресметковно непотребна арматура
При усвојување на арматурата програмот автоматски ги одредува местата на почеток и на

завршеток на сегментите на итерација врз основа на условите за покривање на
дијаграмот на потребната арматура. Доколку се јави потреба, корисникот може сам да
постави пресметковно непотребна арматура со додавање на нови сегменти во
итерацијата. Неопходно е прво за тековна да се постави итерацијата во која се додава
сегмент, а потоа од паѓачкото мени кое се отвара со десниот клик на глушецот внатре во
областа предвидена за исцртување на дијаграмот да се избере една од двете наредби:
Нов сегмент на итерација горе - Наредба со помош на која во итерацијата се

додава сегмент на пресметковно непотребната арматура од горната страна на дијаграмот.
Нов сегмент на итерација долу - Наредба со помош на која во итерацијата се

додава сегмент на пресметковно непотребната арматура од долната страна на дијаграмот.

882
Наредби со помош на кои се додаваат нови сегменти на итерација
Доколку е прикажан дијаграм на попречната арматура, во паѓачкото мени ќе се наоѓа

само една наредба за додавање на нов сегмент на итерација со име “Нов сегмент на
итерација”.
Без оглед на тоа која од овие наредби е одбрана секогаш ќе се отвори дијалог со ист
изглед:
Параметрите во овој дијалог имаат исто значење како и во дијалогот за промена на

должината на сегментот, па нема повторно да ги објаснуваме.

883
Додавање на сегменти на пресметковно непотребната арматура најчесто се користи кога

поради сеизмичкото дејствување на краевите на гредата се формираат пластични
зглобови. Во овие случаеви неопходно е да на краевите на гредата се усвои поголема
површина на узенгиите одколу што е добиена со пресметката. Бидејќи програмот
почетокот и крајот на сегментите на интерација ги одредува врз основа на условите за
покривање на дијаграмот на потребната арматура, единствен начин ова да се изведе е со
додавање на сегменти на пресметковно непотребната арматура. Да земеме на пример
греда со должина од 500cm, кај која пресметковно потребната попречна арматура е
покриена во првата итерација со узенгии 8/20.
Пресметковно потребната арматура е покриена со узенгии 8/20
Ако би додале само нова итерација со узенгии 8/10 таа би се протегала по должината на
целата греда и програмот би ја цртал со испрекината линија, што укажува дека е
непотребна и дека нема да се прикажува ни на цртежот ниту во текстуалните извештаи.

884
Прикажување на непотребната итерација на арматурата во дијалогот
Со помош на наредбата “Нов сегмент на итерација” ќе додадеме два нови сегменти со

должина 100cm на почетокот и на крајот на гредата. Првиот сегмент се задава со
внесување на вредност 100 во едит полето “Десно теме на сегментот”, додека сегментот
на крајот на гредата се задава со внесување на вредност 400 во полето “ Лево теме на
сегментот ” и вредност 500 во полето “ Десно теме на сегментот ”.
Нов сегмент на итерација на почеток на Нов сегмент на итерација на крајот на

гредата гредата

885
На почетокот и на крајот на гредата се зададени 2 нови сегменти

на другата итерација со попречна арматура 8/10
Вака усвоената попречна арматура ќе се прикажува и на цртежот и во текстуалниот

извештај.
Контрола на усвоената арматура
Оваа наредба се наоѓа во рамките на менито кое се отвара на десниот клик на маусот
преку просторот предвиден за приказ на дијаграмите на потребната арматура. Наредбата
нема смисла да се активира ако сите дијаграми на потребната арматура се покриени, а е
предвидена за контрола во случаеви кога од некаква причина со усвојувањето на
арматурата во попречниот пресек сте го промениле зададениот начин на армирање за кој
е пресметана потребната арматура, па некои делови од дијаграмот останале непокриени.

886
Паѓачко мени од кое може да се активира наредбата

за контрола на усвоената арматура
После активирањето на наредбата програмот ќе провери дали усвоената арматура во сите

пресеци задоволува и ќе издаде порака со која ќе Ве извести за резултатите од
анализата. Во случај да барем во еден пресек усвоената арматура не задоволува,
програмот на соодветните дијаграми со дебела црвена линија ќе ги маркира ординатите
во сите пресеци кои не ја задоволиле проверката.
Ќе нагласиме дека проверката на усвоената арматура се врши за моментно важечките

влезни податоци, односно за влезните податоци со кои е и пресметана потребната
арматура. Разликата е единствено во тоа што пресметката на потребната арматура сега не
се спроведува за заменувачките линии на арматурата туку за точно усвоената положба на
секоја од шипките во пресекот.
Излегување од дијалог box-от за усвојување на арматурата
Како и во сите други дијалог box-еви командното поле “Откажи” е предвидено за

одкажување од сите спроведени акции во дијалог box-от, додека после изборот на
командното поле “OK” прво се спроведува контрола на регуларноста на усвоената
арматура во сите итерации. Ако во некоја од итерациите се пронајде да површината на
некоја од арматурите не е поголема или барем еднаква на површината на соодветната
арматура од предходната итерација, програмот ќе издаде соодветно предупредување.

887
Ако површината на усвоените арматури во сите итерации се наоѓа во влезен редослед по

активирањето на командното поле “OK” програмот ќе го затвори дијалог box-от и ќе се
врати на основниот изглед на командната линија во оваа наредба, а на екранот ќе се
појават дијаграмите на усвоената арматура.
Приказ на дијаграмите на усвоената арматура
Како ординати на овие дијаграми се прикажува точно специфицираната усвоена арматура

која важи на таа должина, а во заграда се испишува податокот за должината на шипките
на тој дел на итерацијата (кај приказот на усвоените узенгии во заграда наместо
должината се испишува пресметаниот број на парчина на узенгии кој е потребен на таа
должина на сегментот на итерација). Гредите кои ги немаат покриено сите дијаграми на
потребна арматура ќе бидат јасно означени со црвена боја.
И овде исто како и кај приказот на резултатите на димензионирање, на командната

линија е постојано присутна и подопцијата “прИказ” со чиј избор се отвара дијалог box
за избор на дијаграмите кои ќе бидат прикажани на екранот.

888

кои ќе бидат прикажани на цртежот
Во овој дијалог присутен е и check box-от “Потребна арматура” со чие поставување во

вклучена состојба од програмот може да се бара истовремен приказ како на усвоената
така и на дијаграмите на потребната арматура.
Истовремен приказ на пресметковно потребната и усвоената арматура
Истовремено усвојување на арматурата во сите греди со ист сет
Во досега опишаната процедура прикажана е постапката на усвојување на арматурата

само во селектираните греди. Меѓутоа постапката на усвојување на арматурата може
значително да се забрза на начин кој ќе го опишеме во овој дел на упатството. Имено,
доволно е да селектирате само една греда која има сет на нумерички податоци за кој
сакате да извршите истовремено усвојување на арматурата и да во отворениот дијалог
box во вклучена состојба го поставите check box-от “Сите греди”.

889
Вклучената состојба на прекинувачот “Сите греди” доведува до приказ на

дијаграмите на потребната арматура со екстреми кои одговараат
на сите греди на моделот на дадениот сет
Во овој режим на работа дијаграмите секогаш имаат триаголен облик чиј екстрем е на
половината на дијаграмот, со оглед дека ова е единствен начин да се прикаже заеднички
дијаграм за сите греди на моделот со ист сет. Понатамошната постапка на усвојување на
арматурата се одвива на сосема ист начин како и да се усвојува арматура само за
селектираните греди. Значи, потребно е да креирате толку итерации колку е потребно да
сите дијаграми на потребната арматура се покријат. Со активирањето на командното поле
“OK”, програмот усвоената арматура ќе ја придружи на сите греди на моделот со дадениот
сет на нумерички податоци.

890
Приказ на истовремено усвоената арматура во сите греди

со ист сет на нумерички податоци
Секако дека во неоптоварените греди програмот ќе ја усвои само арматурата од првата

итерација, односно таму каде не треба нема да усвои арматура поголема од пресметковно
потребната.
Иако при истовременото усвојување на арматурата на гредите

на овој сет се зададени две итерации на прикажаната греда
е поставена само арматурата од првата итерација со оглед
дека таа комплетно ја покрива потребната арматура во неа
Копирање и изедначување на итерација
<0 сел.> Избор на греди – Селектирање (Приказ / сокривање на Влијанија / Копирање на

итерација / Изедначување на итерација / <крАј>):
Опцијата “Копирање на итерација” овозможува да податоците за усвоената арматура

(итерација) се ископираат од една на повеќе други селектирани греди. Со нејзиното
активирање се влегува во процедурата за селектирање на гредата чии итерации ќе се
копираат:
<0 сел.> Изворна греда – Селектирање (<крАј>)

891
Во оваа процедура може да се селектира само гредата која е димензионирана. После

селектирањето на една почетна греда програмот ќе бара селектирање на греди на кои ќе
се ископираат итерациите на усвоената арматура:
<1 сел.> Одредишни греде – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / eКстрас /
Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj>):
По завршетокот на селекцијата програмот ќе изврши копирање на итерациите. Должините

на итерациите за секоја греда ќе бидат автоматски определени. Услов за успешно
копирање на итерациите е да изворната и одредишната греда имаат ист попречен пресек.
Опцијата “Изедначување на итерација” овозможува да за повеќе греди, кои имаат ист

попречен пресек и се еднакави по должина, се добие идентично усвоена арматура. Како
резултат на изедначувањето на итерациите ќе се добие единствен распоред на
итерациите кои ги опфаќа итерациите на сите селектирани греди(унија од итерации). На
овој начин значително се олеснува и забрзува изведувањето на конструкцијата, но на
сметка на одредено зголемување на вкупната количина употребена арматура.
Кога ќе се активира оваа опција програмот ќе бара селектирање на една греда

(референтна греда):
<0 сел.> Прва греда – Селектирање (<крАј>):
После селектирањето на првата греда ќе биде овозможено селектирањето на останатите

греди за кои треба да се изврши изедначување на итерациите:
<1 сел.> Други греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / eКстрас / Група
на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj>):
Во оваа процедура можно е да се селектира произволен број на греди со различни

попречни пресеци и должини, но само за оние греди кои имаат идентичен попречен
пресек и должина како гредата која е прва селектирана ќе биде извршено изедачување
на итерациите.
Арматура во гредите пред изедначувањето Арматура на гредите после изедначувањето
9.4.5 Креирање на текстуалниот извештај

Во програмот “Tower” за креирање на текстуален извештај со резултатите на
димензионирање на бетонските греди предвидена е посебна наредба “Извештај”.
Со изборот на оваа наредба командната линија го добива следниот изглед:
Точки за извештај – потребна арматура (Деселектирање / <крАј> / Екстреми / Приказ /

Комплетна греда):

892
Бидејќи извештајот може да се креира и за потребната и за усвоената арматура, на

командната линија се испишува кој вид на извештај е моментно активен, односно кој
извештај се креира. Промената на извештајот, како и промената на видот на дијаграмот
кој се прикажува на цртежот се прави со помош на подопцијата “Приказ”. Со нејзин
избор од командната линија се отвара дијалог box со следниот изглед:
Дијалог box за подесување на параметрите

при креирање на текстуалните извештаи
Со поставување во вклучена состојба на еден од понудените прекинувачи се прави избор

на дијаграмот на пресметковно потребната арматура кој ќе се прикажува на цртежот.
Со помош на check box-овите кои се наоѓаат во делот на дијалог box-от “Арматура”, се

определува начинот на прикажување на избраниот дијаграм:
- Кога е вклучен само check box-от “Потребна” ќе се прикажува потребната арматура
- Кога е вклучен само check box-от “Усвоено” ќе се прикажува усвоената арматура
- Кога се вклучени двата check box-ови ќе се прикажуваат и потребната и усвоената

арматура
- Кога не е вклучен ни еден check box ќе се прикажуваат диспозоциите на гредите,

односно сите краеви на гредите ќе бидат нумерирани со соодветни броеви на јазли од
мрежата на конечни елементи
Кога е прикажана потребната арматура и вклучен check box-oт “Приказ на линијата на

силите на затегнување” истовремено ќе бидат прикажани дијаграмот на пресметковно
добиената арматура и дијаграмот на потребната арматура према поместената линија на
силите на затегнување.
Состојбата на check box-от “Усвоена арматура” одредува дали ќе се креира извештај за

потребната или за усвоената арматура.
Со активирање на командното поле “OK” дијалог box-от се затвара, а на цртежот се

прикажува избраниот дијаграм.Исто така во случај на промена на видот на извештајот
командната линија го менува својот изглед:
Точки за извештај – усвоена арматура (Деселектирање <крАј> / Екстреми / Приказ /

Комплетна греда):

893
Прикажаниот текст на командната линија означува дека извештајот се креира за

усвоената арматура.
Имено, сега од корисникот се очекува да ја зададе положбата на точките на гредите за

кои се сака креирање на текстуалниот извештај. За што повеќе олеснување на работата
при изборот на меродавните точки, на командната линија е присутна и подопцијата
“Ekстреми”. Со нејзиниот избор командната линија го добива следниот изглед.
<0 сел.> Селектирање на греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Имено, сега од корисникот се очекува да ги селектира сите греди во кои сака програмот
сам да му ги одбере точките со екстремни вредности на потребната арматура. После
завршената селекција, програмот со симболите на мал круг на секоја од предходно
селектираните греди ќе ги означи точките во кои се наоѓаат екстремните вредности на
потребната арматура и ќе се врати на основниот облик на командната линија во рамките
на оваа наредба.
Ако сакате подетален извештај на димензионирањето, тогаш имате можност со помош на

подопцијата “Koмплетна греда” да влезете во процедурата за селекција на гредите и
столбовите за кои сакате извештај за димензионирањето. Со изборот на оваа подопција,
програмот влегува во сосема иста процедура на селектирање како и со помош на
подопцијата “Ekстреми”.
<0 сел.> Селектирање на греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Разликата е во тоа што, сега на селектираните греди точките за извештај ќе бидат

поставени на секој пола метар и на сите места на гредите каде доаѓа до скок на
влијанијата. Во случај да селектираната греда се наоѓа на плоча, тогаш на ваквиот избор
на точките секако дека ќе влијае и големината на мрежата на конечни елементи.
Сите предходно прикажани наредби за избор на точки можат меѓусебно да се

комбинираат, при што секако е најлесно да со помош на подопцојата “Ekстреми”, од
програмот барате да сам ги обележи местата со најголема пресметковно потребна
арматура. Ќе напоменеме дека во случај на погрешно избрана точка за извештај, со
помош на подопцијата “Деселектирање” можно е да се деселектира било која од
предходно избраните точки.

894

на резултатите од димензионирање
Бидејќи во процедурата за избор на точки можно е да се одберат точки од повеќе

различни греди, затоа програмот текстуалниот извештај го сортира по гредите. На
почетокот на извештајот за секоја од гредите се испишуваат влезните податоци, а потоа и
резултатите на димензионирање за сите точки кои припаѓаат на дадената греда.
Положбата на секоја од зададените точки е одредена со нејзиното растојание од
почетокот на дадената греда.
Со помош на командните полиња кои се наоѓаат во долниот десен дел на дијалог box-от
креираниот извештај може да се експортира во проектната документација ( ), печат (
) или текстуална датотека ( ).

895
Командни полиња за експорт на извештајот
Check box-от “Подели го извештајот” се наоѓа во овој дијалог box само кога се избрани
точки од повеќе греди и се користи за дефинирање на начинот на еспортирање. Кога овој
check box е исклучен сите селектирани точки ќе припаѓаат на еден текстуален извештај,
а кога е вклучен програмот при експортирањето за секоја од гредите на кои припаѓаат
избраните точки ќе креира посебен извештај.
“Подели го извештајот” - исклучен “Подели го извештајот” - вклучен
9.4.6 Експорт на усвоената арматура во ArmCAD

Експортот на усвоената арматура во гредите и столбовите се одвива на сличен
начин како и кај плочите. Имено и за линиските елементи на конструкцијата предвидено е
запишување на податоците за усвоената арматура во датотека врз основа на чија
содржина “ArmCAD” е во состојба да ги креира правите детали на армирањето. Со оглед
дека гредите можат да се најдат и во составот на нивоата (таваниците) и во составот на
рамките, затоа се направени две команди кои работат на сличен начин, но селектираните
греди и столбови за експорт се прикажуваат во различни проекции. Значи, една иста
греда со помош на овие две наредби еднаш може во “ArmCAD” да се експортира во поглед
од страна, а друг пат во поглед одозгора.

896
Експорт во ArmCAD (основа) – оваа наредба е предвидена за експорт на усвоената

арматура во гредите кои во прозорот “2D поглед” се
прикажани во состав на нивото, односно таваницата.
Тогаш усвоената арматура во гредите се експортира со
поглед од страна, односно со поглед кој е нормален на
рамнината на тековниот 2D приказ.
Експорт во ArmCAD (рамки) - оваа наредба е предвидена за експорт на усвоената

арматура во гредите и столбовите кои во прозорот “2D
поглед” се прикажани во склопот на рамот. Тогаш
усвоената арматура во гредите се експортира со поглед
кој одговара на рамнината на тековниот 2D приказ.
На основа на предходно кажаното произлегуваат следните заклучоци:
- Бидејќи рамнината на тековниот 2D приказ ја одредува и рамнината на проекцијата во

која селектираните греди ќе бидат експортирани, затоа во рамките на двете наредби за
експорт на усвоената арматура можат да се селектираат само гредите и столбовите кои
се моментно прикажани во прозорот “2D поглед”. Во спротивно програмот ќе го издаде
- Со експортот на усвоената арматура на една иста греда кога е таа прикажана во

составот на истиот склоп (на нивото или рамот) со помош на едната наредба ќе го
добиете нејзиниот поглед од страна, а со помош на другата нејзиниот поглед одозгора.
- Со експортот на гредата која е прикажана во составот на нивото со помош на

наредбата “Експорт во ArmCAD (основа)” ќе добиете ист резултат на работата на
програмот како и кога таа иста греда сте ја експортирале со помош на наредбата
“Експорт во ArmCAD (рамки)”, но кога е таа прикажана во составот на соодветниот рам.
Експорт во ArmCAD (основа)
Со изборот на наредбата “Ekспорт во ArmCAD (основа)” во прозорот “2D поглед” долж

сите гредни елементи ќе се појават дијаграми на усвоената арматура, а командната
линија ќе го добие следниот изглед:
<0 сел.> Избор на греди - Селектирање (Приказ / <kрAj>):
Бидејќи со програмот е овозможено селектирање на повеќе греди (единствен услов е да

гредите мораат да се меѓусебно поврзани), затоа оваа порака ќе стои на командната
линија се додека со десниот клик на маусот не означите крај на процедурата на
селектирање. Набргу на екранот ќе се појави дијалог box кој е мошне сличен на дијалог
box-от кој се употребува за експорт на усвоената арматура во плочите.

897
Изглед на дијалог box-от за експорт на усвоената арматура

во гредите кои припаѓаат на тековното ниво
Во едит box-от “Датотека” потребно е да се зададе името на датотеката во која ќе бидат

снимени сите потребни податоци за усвоената арматура во селектираните греди, а со
активирање на командното поле “ ” имате можност бргу да се позиционирате на
саканото место на дискот на Вашиот компјутер. Исто како и при експортот на усвоената
арматура во плочите името на датотеката може да биде сосема произволно, додека за
типот на датотеката е предвидено “дифолт” името “*.pa3” кое исто така може по желба да
биде изменето.
Во едит box-от “Koментар” имате можност да во датотеката напишете и произволен

коментар кој при покасното вчитување во “ArmCAD” полесно ќе ја одреди нејзината
содржина.
Со поставувањето на check box-от “Oплата” во вклучена состојба покрај усвоената

арматура се експортира и оплатата, односно изгледот на сите селектирани греди во
нивната права големина и се сместува на слојот кој има програмски зададено име
“A4_OP”.
Со помош на прекинувачот “Teмели” се регулира дали се работи за темелна греда или не.
Имено, ако овој прекинувач го поставите во вклучена состојба тоа ќе значи дека се
работи за темелна греда и поимите долна и горна зона ќе добијат обратна смисла. Ова е
многу важно со оглед дека усвоените правила за обликување на арматурата посебно се
однесуваат на горната, а посебно на долната зона.
Изборот на командното поле “OK” ќе означи крај на оваа наредба, односно усвоената
арматура ќе биде експортирана во датотеката под зададеното име.
Во понатамошниот текст ќе изнесеме некои основни правила на кои програмот се

придржува при експортирањето на усвоената арматура во гредите:
- Ако за експорт на усвоената арматура селектирате повеќе поврзани греди програмот ќе

ги третира како една целина, па шипките кои на спојот на овие греди се допираат во
иста точка и имаат ист дијаметар ќе бидат споени во една позиција на арматурата.
- Гредите кои се наоѓаат на косите делови на моделот се експортираат во нивниот

вистински подолжен изглед под агол кој е одреден со зададената коса рамнина на која
се наоѓаат.
- Селектираните лачни греди се експортираат во развиен облик. Подолжната арматура

во “ArmCAD”-от се прикажува со помошта на репрезентите кои имаат прав облик,
додека во спецификацијата се прикажува вистинскиот (закривен) облик на лачната
шипка. На краевите на лачните греди програмот не обликува вертикални завршетоци
за сидрење, бидејќи на тој начин би се добил просторен облик на шипката. Во случај

898
да ширината на крајната потпора не е доволна за да се обезбеди правилно сидрење

само со правиот дел, потребно е да сами дополнително интервенирате така што во
“ArmCAD”-от ќе ја променете геометријата на дадената позиција на арматурата.
- Програмот при експортот на арматурата не води сметка за должината на шипките со

оглед на условите на транспортот, па во случај да имате распони поголеми од 12m
преостанува да сами во “ArmCAD”-от дополнително интервенирате така што од една ќе
направите две нови позиции сами бирајќи го оптималното место на наставките (зона на
најмало напрегнување).
- Програмот има јасни правила за водење на арматурата долж носачите како и правила
по кои завршува арматурата на нејзините краеви. Бидејќи е овозможено експортирање
на повеќе поврзани греди, затоа под краеви се подразбира габаритот на сите
селектирани греди.
- За начинот на водење на подолжната арматура долж гредните елементи битна улога

има распоредот на потпорите кои се наоѓаат на неа. Под потпори се подразбираат сите
точкасти и линиски потпори кои ги сечат или се наоѓаат долж селектираните греди.
Како потпора програмот ќе ги третира и гредите од друг правец кои ја сечат
селектираната греда за експорт на усвоената арматура.
Предходно опишаната наредба се однесува на експортирањето во програмот “ArmCAD

2000”. Во случај да со помош на наредбата “Функционалност” (види заглавие 3.5.2), за
тековен е поставен експорт во “ArmCAD 2005”, тогаш во овој дијалог box нема да биде
присутен прекинувачот “Основи”. Наместо него достапни ќе бидат следните два
прекинувачи.
- “Сложените узенгии да се поделат во правоаголни”. Овој прекинувач ќе биде

активен единствено ако за попречен пресек на гредата е одбран T пресек, I пресек,
Сандучест, Отворен или несиметричен I пресек. Со негово поставување во вклучена
состојба, наместо една серија на узенгии, чија геометрија одговара на обликот на
самиот попречен пресек ќе бидат експортирани толку серии со правоаголен облик на
узенгии колку што има и правоаголни делови дадениот пресек. На пример за Т пресек
ќе бидат експортирани две серии на узенгии. Едната узенгија ќе биде сместена во
фланшата а другата во реброто.
- “3Д приказ”. Со поставување во вклучена состојба на овој прекинувач, програмот

комплетната геометрија ќе ја експортира како тро-димензионална.
Експорт во ArmCAD (рамки)
Исти како и кај предходно опишаната наредба со изборот на наредбата “Ekспорт во

ArmCAD (рамки)”во прозорот “2D поглед” долж сите гредни елементи ќе се појават
дијаграми на усвоената арматура. Командната линија сега ќе го добие следниот изглед:

899
< сел.> Избор на греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / eКстрас /
Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj> / Приказ):
Со оглед дека со помош на оваа наредба усвоената арматура се експортира во истиот

поглед во кој е и моментно прикажана во прозорот “2D поглед”, затоа при селекцијата
нема никакви ограничувања по прашањето на поврзаност на гредите. Единствен услов е
да сите селектирани греди за експорт мораат да припаѓаат на тековната рамка. После
завршената селекција програмот ќе отвори дијалог box со следниот изглед.
Изглед на дијалог box-от за експорт на усвоената арматура во гредите

и столбовите кои припаѓаат на тековната рамка
Овај дијалог box е скоро ист како и во рамките на наредбата за експорт на усвоената
арматура во гредите кога тие припаѓаат на таваниците. Разликата е единствено во тоа
што овде не постои check box-от “Teмели” со оглед дека одеднаш за експорт можат да се
селектираат и обични и темелни греди, а програмот е во состојба самиот да препознае
која греда е темелна, а која не. Имено, за да гредата биде темелна под неа мора да се
наоѓа или линиска или површинска потпора.
Задавањето на податоци во едит box-от “d=” има смисла единствено во случај да на

моделот се наоѓаат точкасти и линиски потпори. Имено, тогаш програмот нема податок за
димензиите на точкастите и линиските потпори и не може коректно да ја обликува како
оплатата така и самата геометрија на арматурата.
Во понатамошниот текст ќе изнесеме некои основни правила на кои програмот се

придржува при експортирањето на усвоената арматура во рамовските конструкции.
- Програмот ги зема во предвид и конструктивните елементи кои не припаѓаат на

разгледуваната рамка, но затоа пак влијаат на распоредот на арматурата во неа.
- Сите гредни елементи на моделот се делат на греди и на столбови и програмот има

различен третман спрема вака групираните елементи на конструкцијата. Сите гредни
елементи кои се хоризонтални се третираат како греди, а вертикалните како столбови.
Косите гредни елементи се третираат како столбови ако во нив е применето симетрично
армирање или ако аголот на нивниот нагиб према хоризонталата е поголем од 45. Во
сите други случаеви косите гредни елементи се третираат како греди.
- Колинеарните греди и столбови се групираат во целини и при обликувањето на

арматурата програмот ги поставува правилата за водење на арматурата долж гредите,
односно столбовите и правилата за обликување на арматурата на краевите на гредите,
односно столбовите.
- Изгледот на експортираната арматура не зависи од тоа кои гредни елементи се

селектирани за експорт. Може да се разликува само оплатата бидејќи се прикажува

900
само почетокот на оплатата на гредните елементи кои не се селектирани. Типичен

пример е кога се експортира само арматурата на низата столбови кои се дел на некоја
рамовска конструкција.
- При експортот на цилиндричните рамки ќе можете да ги селектирате само вертикалните

столбови, додека за експорт на лачните греди е предвидена порано опишаната наредба
“Експорт во ArmCAD (основа)”.
- Оплатата на столбовите секогаш се прикажува симетрично во однос на тежишната

линија без разлика дали попречните пресеци се разликуваат или не.
Предходно опишаната наредба се однесува на експортот во програмот “ArmCAD 2000”. Во

случај да со помош на наредбата “Функционалност” (види заглавие 3.5.2), за тековен е
поставен експортот во “ArmCAD 2005”, тогаш во овој дијалог box нема да биде присутен
едит box-от “d=”. Наместо него достапни ќе бидат прекинувачите “Сложените узенгии
да се поделат на правоаголни” и “3Д приказ”.
Значењето на овие прекинувачи е потполно исто како и кај експортот од основата.
9.4.7 Пресметка на пукнатините во гредите

Самата постапка на пресметка на пукнатините во гредите како и приказот на
резултатите е скоро ист како и кај пресметката на потребната арматура во нив. Со
изборот на наредбата “Пресметка на пукнатини”, која се наоѓа во рамките на менито
"Димензионирање  Бетон  Греди" се влегува право во стандардната процедура на
<0 сел.>Пресметка на пукнатини на греди - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон /

пРесек / eКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj> /
прИказ):
Имено, сега се очекува да ги селектирате сите греди за кои сакате да извршите пресметка
на пукнатините. По завршувањето на процедурата на селектирање, на екранот ќе се
појави дијалог box со следниот изглед.

901
Овој дијалог box е сосема ист како и кај пресметката на пукнатините во плочите, па се
што е предходно кажано важи и овде. Со активирањето на командното поле “OK”, ќе
отпочне постапката на пресметка на пукнатините во сите предходно селектирани греди.
После завршената пресметка, програмот ќе биде спремен за обработка на резултатите.
9.4.8 Пресметка на угибот во гредите

Со оглед дека пресметката на угибот не може да се прави за секој пресек
независно, како пресметката на пукнатините, затоа истовремена пресметка на угибот за
сите селектирани греди не е можна. Од таа причина, со изборот на наредбата
"Пресметка на угиби", кoja се наоѓа во рамките на менито "Димензионирање  Бетон 
Греди", програмот од командната линија ќе бара да селектирате една или повеќе
поврзани греди.
<0 сел.> Избор на греди за пресметка на угиби – Селектирање (прИказ/<крAj>):
Кликот на десниот тастер на маусот ќе означи крај на процедурата на селекција и

програмот од командната линија сега ќе бара да ги определите сите потпорни точки,
односно сите точки во кои угибот има вредност нула, долж предходно селектираната
греда.
Тачкаста потпора (Избор):
Програмот од командната линија постојано ќе бара внесување на нови потпорни точки, се

додека со кликот на десниот тастер од маусот не означите крај на оваа процедура. После
тоа, програмот ќе отвори дијалог box за дефинирање на влезните податоци кои ќе го
определат начинот на пресметка на угибот во предходно селектираната греда.

902
Овој дијалог box е сосема ист како и при пресметката на угибот во плочите, со тоа што
овде е додаден и прекинувачот “Совиткување околу оска 3”. Имено, бидејќи
пресметката на угибот се прави само за истовремено совиткување, затоа со помош на овој
прекинувач одредувате дали се работи за совиткување околу оската 3 или пак околу
оската 2.
Со активирање на командното поле "OK", на екранот долж предходно селектираната

греда ќе се појави дијаграмот на угибот.
Дијаграм на угибот во моментот T=, долж предходно селектираната греда
Во овој момент, командната линија го добива својот основен облик во рамките на оваа
наредба, односно се очекува селектирање на нова греда за пресметка на угибот, се
додека со кликот на десниот тастер од маусот не го означите изборот на подразбраната
подопција "Kрaj".
9.4.9 Приказ на пукнатините и угибите во гредите

Со изборот на наредбата "Приказ на пукнатини и угиби", која се наоѓа во
рамките на менито "Димензионирање  Бетон  Греди", се влегува во процедурата на
приказ на резултатите на пресметаните пукнатини и угиби во гредите.
<0 сел.> Избор на греди – Селектирање (прИказ / скривање на Влијанија / иЗвештај /

<крAj>):

903
Начинот на работа со оваа наредба е сосема ист како и кај наредбата за приказ на
резултатите на димензионирање во гредите. Единствената разлика е во тоа што овде
наместо потребната површина на арматурата, се прикажуваат пресметаните вредности на
пукнатините и угибите во гредите. Со изборот на подопцијата “прИказ”се отвара дијалог

кои ќе бидат прикажани на екранот
Со поставување во вклучена состојба на еден од понудените прекинувачи, на екранот ќе

добиете истовремен приказ на дијаграмите за одбраното влијание.
Истовремен приказ на пукнатините во гредите во моментот T=
Бидејќи процедурите за пресметка на пукнатините и угибите се раздвоени, а наредбата за

приказ на резултатите е заедничка за двете пресметки, затоа за приказ на резултатите
секако ќе бидат достапни само пресметаните влијанија.
Со изборот на подопцијата “Извештај” се влегува во процедурата за избор на точки чии

резултати сакате да ги приложите во проектот. И оваа постапка е сосема иста како и во
рамките на наредбата за приказ на резултатите на димензионирање во гредите.
Tочки за извештај (Деселектирање / <крAj> / Eкстреми / Приказ / Комплетна греда):
Кога сте ги одбрале сите точки за извештај, кликот на десниот тастер од маусот ќе означи

904
Изглед на дијалог box-от за текстуален приказ на

резултатите на пресметката на пукнатините и угибите
Ако во дадената греда е направена и пресметка на пукнатините и пресметка на угибите,

тогаш во рамките на текстуалниот извештај ќе се најдат резултатите на двете пресметки.
Во случај да една од овие постапки не сте ја направиле, тогаш ќе бидат прикажани само
постоечките резултати.
Со помош на наредбата “Легенда”, додека на екранот се прикажани дијаграмите на

пукнатините или угибите, лесно можете од програмот да барате јасно да Ви ги маркира
сите места во кои пресметаните вредности ги пречекориле дозволените.
Програмот ги лоцира сите места на гредите на кои вредноста

на пукнатините е поголема од граничната вредност a=0.2 mm

905
9.4.10 Интеракционен дијаграм на гредата

Со помош на оваа наредба овозможено е генерирање на интеракциониот
дијаграм, како и контрола на носивоста на армирано-бетонскиот столб, односно греда.
Наредбата “Интеракциски дијаграм на греда” се наоѓа во менито “Димензионирање 
Бетон  Греди”,а после нејзиното активирање командната линија го добива следниот
изглед:
Задавање на пресеци (Екстреми / Приказ / Комплетна греда / <kрAj>):
Промената на видот на дијаграмот кој се прикажува на цртежот при повикување на

командата се врши со помош на подопцијата “Приказ”. Со нејзин избор од командната
линија се отвара дијалог со следниот изглед:
Дијалог за подесување на приказот на

видот на дијаграмот на цртежот
Овој дијалог е идентичен со дијалогот кој се отвара со наредбата за креирање на

извештаи на усвоената арматура во гредите (види заглавие 9.4.5), па ова нема повторно
да го објаснуваме.
Сега од корисникот се очекува да ја зададе положбата на пресекот на гредите за кои сака

генерирање на интеракционен дијаграм. За да ви се олесни работата при изборот на
точки на командната линија е присутна подопција “Екстреми”. Со нејзин избор,
командната линија го добива следниот изглед:
<0 сел.> Избор на греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон/ пРесек / eКстрас /
Имено, сега од корисникот се очекува да ги селектира сите греди за кои сака програмот
сам да му одбере пресеци со екстремни вредности на усвоената арматура за секоја
итерација. После завршената селекција, програмот на симболите на пресекот и редниот
број на секоја од предходно селектираните греди ќе ги означи точките во кои се наоѓаат
екстремни вредности на усвоената арматура и ќе се врати на основниот облик на
командната линија во рамките на оваа наредба. Доколку во гредата не е усвоена
арматура тогаш програмот на селектираната греда ќе постави точки на сите места во кои
е направена пресметка на димензионирање на гредата.

906
Ако сакате да извршите генерирање на интеракциониот дијаграм на гредите во сите

пресеци во кои е направена пресметка на димензионирање на греди потребно е од
командната линија да се избере подопцијата “Комплетна греда”. Со избор на оваа
подопција програмот влегува во сосема иста процедура на селектирање како и со помош
на подопцијата “Екстреми”:
<0 сел.> Избор на греди – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон/ пРесек / eКстрас /
Кога сте ги избрале сите пресеци во кои сакате да го спроведете генерирањето на

интеракциониот дијаграм, кликот на десниот тастер на глушецот ќе означи крај на
процедурата за избор на пресек, а командната линија добива нов облик:
Одаберите пресек за извештај [1-n] (Нови точки / Бришење на точки / Приказ / <kрAj>):
Сега од корисникот се очекува да одбере еден од понудените пресеци (од 1 до n) за кои

сака да креира извештај со едноставено внесување на неговиот реден број од тастатура и
со притискање на тастерот “Enter” или со негова селекција од цртежот користејќи го
ОСНАП критериумот.
Доколку сакате да генерирате интеракциони дијаграми на уште некои пресеци потребно е

да од командната линија ја одберете подопцијата “Нови точки”при што повторно се
влегува во процедура на задавање на пресеци.
Со избор на подопцијата “Бришење на точки” имате можност да некои од пресеците за

кои е извршено генерирање на интеракциониот дијаграм ги избришете, а командната
линија го добива следниот облик:
Бришење на точки [1-n] (Се / <kрAj>):
Од корисникот се очекува да избере еден од понудените пресеци (од 1 до n), кој сака да
го избрише со едноставно внесување на неговиот реден број од тастатурата и притискање
на тастерот “Enter” или со негова селекција од цртежот користејќи го ОСНАП критериумот.
Со избор на подопцијата “Се” ќе бидат избришани сите пресеци за кои е извршено

генерирање на интеракциониот дијаграм, а програмот повторно ќе влезе во процедура на
задавање на пресеци:
Задавање на пресци (Екстреми / Приказ / Комплетна греда / <kрAj>):
После избор на еден од понудените пресеци за кои корисникот сака да креира извештај
се отвара дијалог со следниот изглед:

907
Изглед на дијалогот “Интеракциски дијаграм”
Во името на дијалогот се испишува редниот број на пресекот за кој се креира извештај.
Во горниот лев агол на дијалогот се наоѓа приказ на попречниот пресек на гредата со

усвоена арматура, односно потребната арматура ако во пресекот не е усвоена арматура.
Во долниот лев дел на дијалогот е прикажан “3Д интеракциски дијаграм” за тој пресек.
Во него се прикажани точките кои представуваат вредности на влијанијата од
комбинациите на оптеретувања за кои е извршено димензионирањето. Доколку тие точки
се со зелена боја тоа значи дека пресекот со својата арматура може да ги издржи тие
влијанија, додека црвената боја означува дека пресекот не е во состојба да ги издржи
влијанијата.
Во горниот десен дел на дијалогот се прикажуваат 2Д интеракциони дијаграми. Во

зависност од тоа што е избрано од затворената листа која се наоѓа под, можат да бидат
прикажани различни видови на дијаграми: “дијаграм M2-M3 (N1=const)”, “дијаграм
N1-M3 (M2=0)”, “дијаграм N1-M2 (M3=0)”, “дијаграм N1-M (M2/M3=const)” i
“дијаграм за граничен ексцентрицитет”.
“Дијаграм M2-M3 (N1=const)”
Интеракционен дијаграм кој ги представува пресеците низ 3Д интеракционен дијаграм во

различни рамнини кои одговараат на различни вредности на нормалната сила N1. Во него
како и во 3Д интеракциониот дијаграм можат да бидат прикажани точките кои
представуваат вредност на влијанијата од комбинациите на оптоварувања за кои е
извршено димензионирањето. Како што е веќе кажано, доколку тие точки се со зелена
боја тоа значи дека пресекот со својата арматура може да ги издржи тие влијанија,
додека црвената боја означува дека пресекот не е во состојба да ги издржи влијанијата.
Подесување на вредностите на силата N1 корисникот може да ги врши во делот на

дијалогот “Ордината за нормална сила”. Во прикажаната листа се наоѓаат сите
вредности на нормалната сила, а под листата програмот ги испишува нејзините екстремни
вредности, односно првата и последната вредност од листата.

908
Ординатата на нормалната сила можете да ја дефинирате или со задавање на бројот на

поделци или со задавање на вредноста на еквидистанца на еднакви растојанија помеѓу
соседните ординати (овие податоци се задаваат во едит полињата “Чекор” и “Број на
поделби”). После задавањето на саканите вредности, во едно од овие две едит полиња и
со притискање на тастерите “Enter” или “Tab”, програмот автоматски ќе ја преуреди
листата со вредностите според зададениот критериум.
Покрај предходно опишаното автоматско дефинирање на густината и интензитетот на

нормалната сила, со програмата е овозможено и поединечно едитирање на сите вредности
кои се наоѓаат во листата. Со кликот на глувчето преку било која вредност на нормалната
сила во листата таа станува маркирана и тогаш е можно од тастатурата да и се зададе
нова вредност. Вредностите мораат да бидат во растечки поредок, па после секоја
промена програмот автоматски ќе го ажурира нивниот редослед во листата.
“ Бриши” Копче со чие активирање се врши отстранување на некои од вредностите

на нормалната сила од листата, така што прво со глувчето се кликнува
преку неа (тој ред во листата станува посебно означен), а потоа се
активира копчето. Секако дека бришењето ќе биде оневозможено ако во
листата се наоѓаат само две вредности кои целиот интервал на
пресметани влијанија го делат на минимален број од два поделоци.
“ Додади” Копче со чие активирање во листата може да уфрли нова вредност на

нормалната сила и тоа под активниот (маркираниот) ред. Додавање на
нови вредности ќе биде овозможено се додека не се достигне максимален
број од 20 поделоци.
Со селектирање на вредностите на нормалната сила N1 од листата тој ред станува

посебно означен, а на 3Д интеракциониот дијаграм со црвена боја ќе се означи пресекот
на дијаграмот со рамнината која ја содржи таа ордината, додека на 2Д интеракциониот
дијаграм M2-M3 ќе се испише вредноста на таа сила. Со вклучување на check box-овите
кои се наоѓаат десно од вредностите на нормалните сили во листата ќе бидат прикажани
повеќе интеракциони дијаграми кои ќе ги претставуваат пресеците низ 3Д
интеракциониот дијаграм во рамнините кои одговараат на сите вклучени вредности на
нормалната сила N1. Со црна боја е прикажан дијаграмот за тековната вредност на
силата, додека со сива боја е прикажан интеракциониот дијаграм за силата чиј што check-
box сме го вклучиле. На 3Д дијаграмот интеракциите како што веќе објаснивме ќе се
означат со црвена боја што означува пресек на дијаграмот со рамнината која ја содржи
тековната вредност на силата, додека со црна боја ќе се прикажува пресекот на
дијаграмот со рамнината која ја содржи вредноста на силата чиј што check- box е вклучен.
Со десниот клик на глувчето на колоната со check box-ови се отвара паѓачко мени со
опции “Вклучи се” и “Исклучи се” со чиј избор имате можност да ги вклучите, односно
да ги исклучите сите check box-ови во листата.

909
Интеракционен дијаграм кога е селектирана силата N1=0.0

и е вклучен check box-от за сила N1=500kN
Со доведување на глувчето во положба над интеракциониот дијаграм, програмот

испишува информација за вредностите на влијанијата во дадената точка на прикажаниот
интеракционен дијаграм.
Информација за вредностите на влијанијата во

дадената точка на интеракциониот дијаграм

910
“Дијаграм N1-M3 (M2=0)”
Интеракционен дијаграм кој претставува пресек на 3Д интеракциониот дијаграм низ

рамнината за која вредноста на моментот М2 е еднаков на нула. Ќе напоменеме дека за
овој вид на интеракционен дијаграм нема смисла бирањето на ординатата на нормалната
сила, па и check box-овите од оваа листа се исфрлени. Се што е предходно објаснето за
интеракционите дијаграми M2-M3 важи и за овој дијаграм.
“Дијаграм N1-M2 (M3=0)”

рамнината за која вредноста на моментот М3 е еднаков на нула. Ќе напоменеме дека за
овој вид на интеракционен дијаграм нема смисла бирањето на ординатата на нормалната
сила, па и check box-овите од оваа листа се исфрлени. Се што е предходно објаснето за
интеракционите дијаграми M2-M3 важи и за овој дијаграм.
“Дијаграм N1-M (M2/M3=const)”

рамнината за која е зададена вредноста на односот M2/M3. Во едит полето корисникот
сам го внесува соодветниот агол со кој се дефинира односот M2/M3. Ќе напоменеме дека
за овој вид на интеракционен дијаграм нема смисла бирањето на ординатата на
нормалната сила, па и check box-овите од оваа листа се исфрлени. Се што е претходно
објаснето за интеракционите дијаграми M2-M3 важи и за овој дијаграм.
“Дијаграм за граничен ексцентрицитет”
Дијаграм на граничниот ексцентрицитет е варијанта на интеракционен дијаграм кој ги

претставува пресеците низ 3Д интеракциони дијаграми во различни рамнини кои
одговараат на различни вредности на нормалната сила N1, при што сите вредности на
моментите M2 и M3 се редуцирани за вредноста на нормалната сила N1 во таа рамнина.
Како резултат на тоа добиениот дијаграм преставува граничен ексцентрицитет
(димензијата е метар). Дијаграмот на граничниот ексцентрицитет ја ограничува областа
во чија внатрешност мора да се наоѓа резултантната нормална сила. Истовремено можат
да се прикажат дијаграми на ексцентрицитетот за поголем број ординати на нормалната
сила. Изборот на ординати на нормалната сила за кои ќе се прикажуваат дијаграмите се
врши со помош на check box-овите од листата.
Во делот на дијалогот “Приказ” корисникот има можност да со задавање на соодветни

параметри го подесува приказот на интеракциониот дијаграм:
“Потребен број на оски”

Едит поле во кое корисникот може да зададе број на оски кои ќе се
прикажуваат во 2Д интеракциони дијаграми.
“Бр. на поделби”
Едит поле во кое со внесување на вредности влијаете на финоќата на 3Д,
како и на 2Д интеракционите дијаграми. Внесената вредност одговара на
бројот на поделоци на дијаграмот во еден квадрант.
“Приказ на точките за оптеретувања”

Check box чија состојба одредува дали на интеракционите дијаграми ќе се
прикажуваат точки кои преставуваат вредности на влијанијата од
комбинациите на оптоварувањата за кои е извршено димензионирањето.

911
“Широк извештај”
Check box со чие поставување во вклучена состојба е овозможено
попрегледно прикажување на извештајот.
Вклучен “Широк извештај” Исклучен “Широк извештај”
“Додади во извештај”
Копче кое се наоѓа под приказот 3Д на интеракциониот дијаграм. Се
користи за уфрлување на моментно прикажаниот 3Д интеракционен
дијаграм во извештајот, додека копчето кое се наоѓа под приказот 2Д на
интеракциониот дијаграм се користи за уфрлување на моментно
прикажаниот 2Д интеракционен дијаграм во извештајот.
Две копчиња со чиј избор во извештајот се уфрлуваат

моментно прикажаните интеракциони дијаграми

912
После изборот на копчето “Додади во извештај” во табелата која се наоѓа во долниот

десен дел на дијалогот автоматски се прикажува името на извештајот кој е уфрлен.
Во извештајот е уфрлен 3Д интеракционен дијаграм
“ ” Копче со чие активирање моментно селектираниот ред, а со самото тоа и

положбата на дијаграмот во извештајот се поместува на горе.
“ ” Копче со чие активирање моментно селектираниот ред, а со самото тоа и

положбата на дијаграмот во извештајот се поместува на долу.
“ ” Копче со чие активирање се врши отстранување на моментно

селектираниот ред.
“Приказ на извештај”
Копче со чиј избор се отвара прозорец резервиран за приказ на
извештајот на интеракционите дијаграми:

913
Приказ на извештај за интеракциони дијаграми
Потребно е да се нагласи дека точките кои се прикажуваат на интеракциониот дијаграм

во извештајот ќе се прикажат во вид на полн круг доколку биле со зелена боја на
дијаграмите во дијалогот, односно во вид на полн квадрат ако биле со црвена боја.

експортира во проектната документација, да се прати директно на штампач или да се
9.5 Димензионирање на сеизмички ѕидови

Овој начин на димензионирање е предвиден само за сеизмичките ѕидови кои се
претежно напрегнати на сложеното свиткување во самата рамнина на ѕидот. Во тој случај
димензионирањето се врши како за соодветен правоаголен пресек кај кој ширината на
пресекот одговара на дебелината на ѕидот, а висината на пресекот одговара на
зададената должина на пресекот. Ќе напоменеме дека резултатите од спроведените
димензионирања се снимаат во фајл и можат дополнително да се едитираат со помош на
дополнителни наредби. Исто како и кај гредите димензионирањето може да се спроведе
или за тековниот случај на оптоварување, односно за анвелопата на креираните
комбинации или со помош на наредбата “Димензионирање  Бетон  Шема на
комбинирања на оптоварувања”. Од програмот може да се бара да сам ги креира
меродавните комбинации за димензионирање.
После изборот на наредбата “Димензионирање  Бетон  Сеизмички ѕидови”,

програмот од командната линија ќе бара да ја одредите првата точка на линијата на
пресекот.
Прва точка (Бришење/Извештај/Едит/<kрAj>):

914
А одма потоа и крајната точка
Со изборот на точките 1 и 2 одредена е линијата на пресекот за димензионирање
После зададената линија на пресекот програмот ќе отвори дијалог box со следниот

изглед.
Изглед на дијалог box-от за димензионирање на сеизмичките ѕидови

во зададениот пресек
Бидејќи сеизмичките ѕидови воглавно се напрегнати во својата рамнина, односно

меродавните резултати во нив се прикажуваат по пат на влијанијата: Nx, Ny и Nxy, затоа
при димензионирањето на сеизмичките ѕидови не може да се примени постапката како кај
плочите, еднозначно во секоја точка на ѕидот да се одреди потребната арматура и таа да
се прикаже по пат на изолинии, туку постапката се сведува на димензионирање на
соодветниот правоаголен пресек чија ширина е одредена со дебелината на ѕидот, а
висината со почетната и крајната точка на зададената линија на пресекот.

915
Во горниот десен агол на дијалог box-от шематски е прикажан соодветниот правоаголен

пресек кој се димензионира, а под сликата е испишана информацијата за неговите
димензии (b/d) и бруто површината на пресекот (Ab).
Шематски приказ на соодветниот правоаголен попречен пресек
Со оглед дека алгоритамот на димензионирање на сеизмичките ѕидови се сведува на

димензионирање на греден елемент со правоаголен попречен пресек, затоа влијанијата
од сложеното свиткување се прифаќаат со вертикалната арматура која е групирана во
аглите на ѕидот (Aa1 и Aa2) и вертикалната арматура која се поставува рамномерно по
бочните страни на ѕидот (Aav). Влијанијата од смолкнувачките напрегања се прифаќаат
со хоризонталната арматура (Aah) која исто така се поставува рамномерно по бочните
страни на ѕидот.
Положбата на овие арматури е одредена со растојанието на нивното тежиште од

надворешната ивица на бетонскиот пресек и овие податоци можете да ги зададете во едит
box-евите ‘a1=’, ‘a2=’ и ‘a3=’ кои се наоѓаат од левата страна на сликата на која
шематски е прикажан попречниот пресек.

916
Едит box-еви за дефинирање на растојанијата на тежиштата на сите

четири арматури од соодветните ивици на пресекот
Меродавни влијанија за димензионирање
Во десниот дел на дијалог box-от се наоѓа листа во која за секој од основните случаеви на
оптоварување се прикажани пресечните сили (M, T, N) долж зададената линија на
пресекот во ѕидот.
Листа со прикажани пресечни сили за сите дефинирани

основни случаеви на оптоварување
За димензионирање на пресекот на сложеното свиткување во рамнината на ѕидот

меродавни се влијанијата “M” и “N”, а за прием на смолкнувачките напрегања влијанието
“T”. Влијанијата “M” и “N” програмот ги пресметува со интеграција на дијаграмите на
нормалните сили кои делуваат во рамнината на ѕидот нормално на зададената линија на

917
пресекот и ги редуцира на тежиштето на пресекот, додека вредноста на влијанието “T”

програмот ја пресметува со интеграција на дијаграмот “Nns”.
Кај мултимодалните сеизмички случаеви на оптоварување знаковите на сите влијанија (а

со самото тоа и знаковите M и N се секогаш позитивни). Програмот ваквите случаеви на
оптоварувања ги димензионира за сите четири комбинации на знакот на овие две
влијанија– M>0 и N>0, M>0 и N<0, M<0 и N>0, M<0 и N<0 и како резултат ја усвојува
арматурата од најнеповолниот случај.
Во согласност со новиот начин на модално комбинирање (CQC наместо SRSS) ќе може да

се вклучи или исклучи модалното комбинирање на влијанијата, со вклучување или
исклучување на check box-от “CQC (Коеф. на пригушување)” или додколку е
коефициентот на пригушување еднаков на нула, “SRSS”.
Chec box со помош на кого се вклучува/исклучува модалното

комбинирање на влијанијата
Со помош на прекинувачите кои се наоѓаат во долниот дел на дијалог box-от се врши

избор дали димензионирањето ќе се спроведува за тековниот случај на оптоварување или
пак за дефинираната шема на комбинирање.

918
Прекинувачи за избор на меродавното оптоварување
Во случај да во рамките на наредбата “Шема на комбинирање на оптоварувања” сите

оптоварувања имаат карактер “Недефинирано оптоварување” тогаш прекинувачот
“Комплетна шема” ќе биде неактивен.
Резултати
Во горниот дел на дијалог box-от “Резултати” испишана е информацијата за меродавните

статички влијанија за кои е спроведена постапка за пресматка на потребната арматура.
Зад секој од прикажаните влијанија програмот ја испишува и информацијата од која
комбинација тој потекнал и секако дека е меродавна онаа комбинација која ја дава
најголемата пресметковно потребна арматура.
Приказ на меродавните влијанија на основа на кои е добиена

пресметковно потребната арматура

919
Вредностите на меродавните влијанија за димензионирање можете и сами да ги добиете

ако за секоја од комбинациите која се разгледува со помош на наредбата “Пресек” од
програмот барате да по зададената линија на пресекот ги интеграли соодветните
дијаграми на пресечните сили и со помош на опцијата “Спрег-сила” да ги редуцира на
тежиштето на тој пресек. Вредностите “Mu” и “Nu” ќе ги добиете ако барате интеграција
на дијаграмот “Nn”, а вредноста “Tu” со интеграција на дијаграмот “Nns”.
Во долниот дел на дијалог box-от “Резултати” се испишуваат резултатите на

спроведеното димензионирање за “дифолт” усвоениот начин на армирање и “дифолт”
одбраниот квалитет на материјалот. Пресметковно потребната аголна арматура (Aa1 и
Aa2) се изразува со вкупната потребна површина, додека подолжната вертикална (Aav) и
хоризонтална (Aah) арматура се изразуваат по должински метар и се подразбира нивно
поставување на двете страни на ѕидот.
Приказ на пресметковно потребната арматура во зададениот пресек
Во продолжеток на секоја од пресметковно потребните арматури се прикажува и

информацијата за минималната потребна арматура која произлегла од минималните
проценти на армирање кои за секој од стандардите можат посебно да се дефинираат.
Минимални проценти на армирање
Со изборот на командното поле “Параметри” се отвара дијалог box со следниот изглед

на минималните проценти на армирање

920
Во понудените едит box-еви можете да ги регулирате минималните проценти на армирање

во зависност од бруто површината на бетонскиот пресек.
Aa1 - минимален процент на армирање со аголна арматура

Aa2 - минимален процент на армирање со аголна арматура
Aav - минимален процент на армирање со вертикална подолжна арматура
Aah - минимален процент на армирање со хоризонтална подолжна арматура
L/ - во овој едит box се задава на која должина на ѕидот мора да се групира аголната
вертикална арматура при што L е ознака за должината на ѕидот. Овој податок е
регулиран со сеизмичките прописи и има влијание само на процедурата на
усвојување на аголната арматура и нејзиното правилно сместување.
Ќе напоменеме дека овие податоци се придружуваат на тековниот стандард и да за секој

од со програмот предвидените стандарди можат да се дефинираат различни минимални
проценти на армирање.
Начин на армирање
Бидејќи при димензионирањето на сложеното свиткување, равнотежата на силите во

пресекот секогаш може да се добие за сосема произволно зададени меѓусебни односи на
вертикалните арматури (Aa1, Aa2, и Aav), затоа со програмот се предвидени две основни
постапки за дефинирање на начинот на армирање. Која од постапките ќе ја примените
зависи од состојбата на прекинувачот “Позната Aav” кој може да биде поставен во
вклучена, односно исклучена состојба.
“Позната Aav” – ON
Прекинувачот “Позната Aav” е поставен во вклучена состојба
Ако сакате по должината на ѕидот да поставите одредена арматура (најчесто во праксата

тука се поставуваат мрежи со познати карактеристики), а да остатокот на влијанијата ги
покриете со аголната арматура (Aa1 и Aa2), тогаш овој check box треба да го поставите во
вклучена состојба, а со задавање на произволни вредности во едит box-евите “Aa1/Aa=”
и “Aa2/Aa=” го регулирате меѓусебниот однос на аголните арматури. Програмот по
дифолтот го предлага симетричниот начин на армирање, но Вие секако можете по своја
желба да го регулирате нивниот однос, јасно под услов да вкупниот збир на овие
коефициенти мора да биде “1.00”.

921
При првата пресметка програмот за позната вертикална подолжна арматура (Aav) ја

усвојува минималната потребна подолжна арматура која е одредена со зададениот
минимален процент на армурање. Сега врз основа на резултатот на спроведената
пресметка имајќи ја во предвид и пресметаната потребна површина на хоризонталната
подолжна арматура за прием на напоните на смолкнување, со активирање на командното
поле “Библиотека” можете истовремено да ја усвоите и хоризонталната и вертикалната
подолжна арматура.
Овој дијалог box е ист како и кога се активира командното поле “Библиотека” во
процедурата на усвојување на арматурата во плочите. Јасно дека оваа боблиотека можете
да ја уредите по своја желба и дека таа е единствана и во процедурата на усвојување на
арматурата во плочите и во оваа процедура на усвојување на арматурата во ѕидовите. Со
изборот на саканата арматура и активирањето на командното поле “OK” програмот ќе ве
врати во основниот дијалог box и ќе го превземе за познатата вертикална арматура
податокот одбран од библиотеката. Сега е потребно да со повторно активирање на
командното поле “Пресметка” спроведете ново димензионирање при што програмот ќе ја
почитува ново усвоената количина на вертикалната подолжна арматура.
“Доминантен момент”
Check box со чие поставување во вклучена состојба е овозможено димензионирање на

ѕидни носачи на начин “Доминантен момент” (резултантната арматура нема да биде
симетрична) и пресметка на арматурата за прием на смолкнувачки сили по правилата за
греда (со земање во предвид на носивоста на бетонот за прием на смолкнувачки сили).
При овој начин на димензионирање едит полињата за задавање на меѓусебните односи на
верткалните арматури стануваат неактивни. Ќе напоменеме дека овој прекинувач е
достапен само ако прекинувачот “Позната Aaв” е поставен во вклучена состојба.

922
Прекинувачот “Доминантен момент” е поставен во вклучена состојба
“Позната Aav” – OFF
Прекинувачот “Позната Aav” е поставен во исклучена состојба
Ако овој check box е поставен во исклучена состојба тогаш имате можност да во
поставените едит box-еви со задавање на сосема произволни меѓусебни односи на
вертикалните арматури самите да го одберете начинот на армирање.
Aa1/Aa - однос на аголната арматура Aa1 спрема вкупната површина на

вертикалната арматура во целиот пресек
Aa2/Aa - однос на аголната арматура Aa2 спрема вкупната површина на вертикалната
арматура во целиот пресек
Aav/Aa - однос на подолжната арматура спрема вкупната површина на вертикалната
арматура во целиот пресек

923
И овде единствен услов е да збирот на сите коефициенти кои се задаваат биде “1.00”.
Квалитет на материјалот
Дел на дијалог box-от за избор на квалитетот на материјалот
Со помош на затвореите листи : “Аголна арматура”, “Подолжна арматура” и

“Квалитет на бетон” се дефинираат карактеристиките на материјалот и аналогијата е
сосема иста како и кај димензионирањето на гредите.
Пресметка на арматурата
Со активирање на командното поле “Пресматка” програмот секогаш одново го

димензионира дадениот пресек почитувајќи ги притоа сите зададени параметри во овој
дијалог box.
Усвојување на арматурата
Во овој дел на дијалог box-от имате можност да врз основа на резултатите на

спроведеното димензионирање ја усвоите конкретната арматура во дадениот пресек. Ако
check box-от “Позната Aav” е поставен во вклучена состојба тогаш за усвојување ќе биде
достапна само аголната арматура Aa1 и Aa2 со оглед дека во овој начин на
димензионирање хоризонталната и вертикалната подолжна арматура се усвојуваат од
библиотеките на мрежите. Ако пак овој check box е поставен во исклучена состојба тогаш
за усвојување ќе биде достапна и подолжната арматура. Со активирање на командното
поле “!” при соодветна аголна арматура се отвара дијалог box со следниот изглед:

924
Изглед на дијалог box-от за усвојување

на аголната арматура
Аналогијата на работа со овој дијалог box е сосема иста како и во процедурата за

усвојување на арматурата во гредите кога се активира наредбата “Пресметка на шипки”.
Единствената разлика е во начинот на сместување на аголната арматура. Имено, во оваа
процедура аголните шипки мораат да се сместат на зададената должина која е
определена со сеизмичките прописи за дадениот стандард (податокот “L/” кој се задава со
помош на наредбата “Параметри” во овој дијалог box), па податокот за количината на
шипките која може да се смести на одредената должина се пресметува од пресметаната
должина и зададеното еднакво растојание помеѓу шипките во едит box-от “e=”.
Бидејќи програмски е усвоено шипките да се поставуваат само крај ивиците на ѕидот,

затоа пресметаната количина на арматура која може да се постави се удвостручува.
На пример нека должината на ѕидот е 3m, а со прописите е регулирано да аголната

арматура мора да се постави на должина од L/10. Според тоа за усвоениот дијаметар 16
и зададеното чисто растојание помеѓу шипките e=3 cm на таа должина во еден ред можат
да се постават 6 шипки: 30/(3+1.6)=6.52. Бидејќи шипките се поставуваат од двете
страни, затоа на дадената должина можат да се постават вкупно 12 шипки (податокот кој
се испишува во колоната “Потребно” помеѓу загради).
Со изборот на командното поле “Постави шипки” овој дијалог box ќе биде затворен а во
главниот дијалог box ќе биде испишана информацијата за усвоената арматура. Во случај

925
да сакате да ја поништите порано усвоената арматура тогаш е потребно да во едит box-от

“n=” ја зададете вредноста “0” и да го активирате командното поле “Постави шипки”.
За усвојување на подолжните вертикални и хоризонтални арматури исто така има скоро

целосна аналогија како и кај усвојувањето на узенгиите во гредите кога ќе се активира
наредбата “Пресметка на узенгии”.
Изглед на дијалог box-от за усвојување

на попречната арматура
Бидејќи подолжната арматура се пресметува по должински метар на ѕидот, затоа и

процедурата на усвојување на арматурата се одвива на ист начин. Значи, врз основа на
зададениот дијаметар се пресметува потребното меѓусебно растојание на арматурата, а
врз основа на зададеното растојание се пресметува потребниот дијаметар на шипките. Со
изборот на командното поле “Постави шипки” во главниот дијалог box ќе биде испишана
информацијата за усоената арматура.
Исто така ќе напоменеме дека во случаеви да е минималната потребна арматура поголема

од пресметковно потребната тогаш програмот во колоната “Потребно” секогаш ќе ја
испишува поголемата вредност.
Контрола на усвоената арматура
Со активирање на командното поле “Контрола на усвоената арматура” програмот

контролира дали усвоената арматура задоволува и го издава соодветното
Освен извештај кој ги содржи резултатите на димензионирање (“Извештај со

арматура”) може да се добие и извештај кој содржи само табела на влијанијата во
избраниот пресек на ѕидот по случаевите на оптоварување (“Извештај со сили”) и
извештај кој содржи и едно и друго (“Извештај со арматура и сили”).

926
Затворена листа од која се прави избор на

извештајот кој ќе се генерира
Со активирање на командното поле “OK” процедурата на димензионирање на зададениот

пресек ќе биде завршена и програмот на цртежот ќе го обележи предходно зададениот
пресек, а командната линија ќе бара да дефинирате нов пресек на димензионирање.
На цртежот е јасно означен предходно димензионираниот пресек
Едитирање на пресекот
Со избор на подопцијата “Едит” од командната линија корисникот има можност да ги

едитира како пресеците добиени со командатата димензионирање на сеизмички ѕидови
така и пресеците добиени со командите за димензионирање на низа од ѕидови и за
контрола на напрегањата во ѕиданите ѕидови. Во зависност од избраниот пресек ќе се
отвори еден од дијалозите: “Сеизмички ѕидови”, “Димензионирање на низа од ѕидови”
или “Контрола на напрегања во ѕидани ѕидови” (види заглавие 9.6 и 9.8). Со изборот на
подопцијата “Едит” од командната линија програмот ќе бара да селектирате некои од
порано зададените пресеци.

927
<0 сел.> Eдит – Селектирање (Прозор/пОлигон/пРесек/<kрAj>):_
Доколку е селектиран пресек кој е добиен со помош на наредбата за димензионирање на

сеизмички ѕидови ќе се отвори дијалог кој е ист како и дијалогот кој се отвара во
процедурата за димензионирање на тој пресек.
Изглед на дијалог box-от за едитирање на порано димензионираниот пресек
Сите понудени параметри сега се достапни за промена и спроведување на новото

димензионирање.
Бришење на пресекот
Со изборот на подопцијата “Бришење”, програмот од командната линија ќе бара да ги

селектирате сите порано зададени пресеци кои сакате да ги отклоните од цртежот.
<0 сел.> Бришење - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / eКстрас /

Деселектирање / <kрAj>):
Креирање на текстуалниот извештај
Со избор на подопцијата “Извештај” програмот го отвара прозорецот резервиран за

приказ на текстуалниот извештај во кој се прикажува спроведеното димензионирање во
сите пресеци, добиено со командата за димензионирање на низа од ѕидови (види
заглавие 9.6).

928
Изглед на дијалог box-от за приказ

на текстуалниот извештај
Доколку е усвоена арматурата, на цртежот во извештајот сега таа се прикажува.
Работата со овој прозор е сосема иста како и во другите наредби во програмот во кои се
креираат текстуални извештаи.
9.6 Димензионирање на низа од ѕидови

Во “Tower 7” воведена е автоматизација за димензионирање на сеизмички
ѕидови, за димензионирање на произволен број ѕидови одеднаш (на пр. за повеќе
спратови). Со командата "Димензионирање на низа од ѕидови" програмот автоматски
димензионира произволен број на ѕидови, водејќи сметка и за отворите во ѕидовите. При
тоа автоматски се одредуваат најмеродавните пресеци за кои треба да се прикаже
извештај. Корисникот има можност да сам по своја желба уфрли додатни пресеци кои не
се меродавни во извештајот. Ќе напоменеме дека резултатите од спроведеното
димензионирање на низата од ѕидови се снимаат во фајл.
После изборот на наредбата “Димензионирање  Бетон 

Димензионирање на низа од ѕидови” се влегува во процедура на
селектирање на плочи-ѕидови:
<0 сел.> Димензионирање на низа од ѕидови – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон /

пРесек / eКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj> /
Правац <вертикален>/ Густина <Дифолт> / Едит):
При селектирање треба да се води сметка да сите плочи, односно ѕидови припаѓаат на
истиот тековен 2Д поглед, во спротивно програмот ќе издаде предупредување:

929
Со оглед дека димензионирањето на низата од ѕидови може да трае прилично долго во

зависност од густината на мрежата на конечните елементи, со помош на подопцијата
“Густина” корисникот има можност да влијае на густината на местата во кои ќе се
спроведе димензионирањето на низата од ѕидови, а со самото тоа и на должината на
траењето на пресметката. После изборот на оваа подопција програмот од командната
линија ќе бара внесување на густината:
Густина (<Дифолт>):
Густината се задава во метри, а помеѓу аглестите загради се испишува тековната

вредност. Јасно е дека должината на траењето на пресметката ќе биде пократка колку е
поголема вредноста која корисникот ја задава за густината. Ако се избере подопцијата
“Дифолт” од командната линија пресеците ќе се пресметуваат на местата на мрежата на
конечните елементи.
На корисникот покрај димензионирање на произволен број на ѕидови по висина, односно

поставување на вертикален правец на димензионирање му е овозможено и поставување
на хоризонтален и кос правец на димензионирање. На командната линија се наоѓа
подопцијата “Правац <вертикален>” чие име укажува на правецот на димензионирање
на ѕидовите. Со повеќекратен избор на оваа опција таа го менува своето име така да
може да се добие еден од три можни облици:
“Правац <вертикален>”
Кога на командната линија е поставено името на оваа подопција, тоа значи
дека правецот на димензионирање на ѕидовите ќе биде вертикален. По
завршување на командата на цртежот ќе се прикаже оската на
димензионирање која ќе има вертикален правец.
“Правац <хоризонтален>”
дека правецот на димензионирање на ѕидовите ќе биде хоризонтален. По
завршување на командата на цртежот ќе се прикаже оската на
димензионирање која ќе има хоризонтален правец.
“Правац <кос>”
дека правецот на димензионирање на ѕидовите ќе биде кос. После
селекцијата на командната линија ќе се појави порака за дефинирање на
косиот павец на оската на димензионирање:
Прва точка на оската за димензионирање (Густина / <kрAj>):
Од корисникот сега се очекува да ја зададе првата точка на оската на димензионирање, а

после тоа и втората точка:
Со што ќе биде дефиниран правецот на димензионирање.

930
После селектирањето на саканите ѕидови и со активирање на десниот тастер на глувчето

се отвара дијалог со следниот изглед:
Изглед на дијалогот за димензионирање на низа од ѕидови
Во горниот десен агол на дијалогот се наоѓа табела со сите пресеци во кои е извршено
димензионирање на ѕидовите, додека на цртежот под оваа табела се прикажуваат сите
селектирани ѕидови, како и сите меродавни пресеци кои програмот автоматски ги
одредил. Тековниот пресек од табелата на цртежот во дијалогот е прикажан со црвена
боја, додека меродавните се прикажани со црна боја. Бројот на пресеци кои се појавуваат
во табелата зависи од зададената густина.
“N°” Колона со сите пресеци за кои е спроведено димензионирање. Доколку во

оваа колона се појавуваат икони значи дека тие пресеци се меродавни и
дека за нив ќе се прикаже текстуален извештај.
- означува дека дадениот пресек е меродавен за свиткување и
смолкнување.
- означува дека дадениот пресек е меродавен за свиткување.
- означува дека дадениот пресек е меродавен за смолкнување.
Сите пресеци чии редни броеви се гледаат во оваа колона ќе бидат
прикажани во извештајот.
“Положба” Колона со положба на пресекот и тоа по координати x, y или z ако е во

правец на глобалните оски, а ако не е тогаш се испишува положбата
локално од почетокот на координатниот систем.
“S” Колона со check box-ови чија состојба одредува дали за тој пресек ќе се
креира текстуален извештај. На тој начин корисникот покрај за
меродавните пресеци, извештаи може да креира и за било кој пресек кој
се наоѓа во табелата. Со оглед дека за меродавниот пресек секогаш се
креира извештај за истиот во оваа колона не постои check box. Сите
пресеци кои ќе се прикажат во извештајот се нумерирани и нивниот реден
број ќе се прикаже во колоната “N°”. Со десен клик на глувчето на оваа
колона се отвара мени со следните опции:
“Вклучи се” – сите check box-ови ќе бидат поставени во вклучена
состојба, со што сите пресеци од табелата ќе се најдат во извештајот.
“Исклучи се” - сите check box-oви ќе бидат поставени во исклучена
состојба, со што во извештајот ќе се најдат само меродавните пресеци.

931
“Усвоената арматура да се додаде на сите одбрани пресеци” – Со

активирање на оваа опција усвоената арматура од моментно
селектираниот пресек автоматски ќе се додели на сите пресеци за кои е
вклучен check box-от.
“Усвоената арматура да се додаде на сите пресеци” - Со активирање
на оваа опција усвоената арматура од моментно селектираниот пресек
автоматски ќе се додели на сите пресеци кои се наоѓаат во табелата.
“Густина” Едит полето во кое корисникот може дополнително да зададе нова

вредност за густината на положбата на пресекот, при што програмот
автоматски ќе спроведе пресметка за димензионирање. Доколку за
густината се зададе вредност нула тоа значи дека програмот ќе работи со
дефаулт густина. Се порано што е кажано за задавање на густината со
повикување на опцијата “Густина” од командната линија важи и овде.
“Прикажи ја ознаката на оската”

Check box-от со чие поставување во вклучена состојба, по излегување од
дијалогот на цртежот ќе се прикажува знакот на оската за
димензионирање. Десно од овој check box се наоѓа едит поле во кое
корисникот за знак на оската може да зададе произволен текст.
“Избор на плочи”
Копче со чиј избор програмот излегува од дијалогот и повторно влегува
во процедурата за селектирање на плочи, така да корисникот
дополнително може да уфрли или отстрани некои ѕидови од
димензионирањето. По завршување на промената во селекцијата,
програмот повторно се враќа во дијалог за димензионирање на низа од
ѕидови.
Останатите податоци кои се наоѓаат во овој дијалог се идентични со податоците кои се

појавуваат во дијалогот за димензионирање на сеизмички ѕидови, па овде нема повторно
да ги објаснуваме (види заглавие 9.5).
“Извештај” Копче со чиј избор се отвара прозорецот резервиран за приказ на

текстуалниот извештај и го прикажува спроведеното димензионирање во
сите меродавни пресеци, како и во пресеците кои корисникот сам ги
уфрлил во извештајот:

932
Изглед на дијалогот за приказ на текстуалниот извештај
Работата со овој прозорец е сосема иста како и во останатите наредби во програмот во кој
се креираат текстуални извештаи.
Со активирање на командното поле “OK” во дијалогот за димензионирање на низа од

ѕидови, процедурата за димензионирање ќе биде завршена и програмот на цртежот ќе ја
обележи оската на димензионирање и сите пресеци кои се селектирани во дијалогот:
На цртежот се прикажани оската на димензионирање и сите

пресеци што се селектирани во дијалогот
Секој пресек во својата ознака содржи и ознака на оската на димензионирање, која

корисникот ја дефинирал во дијалогот.

933
Едит
Со изборот на подопцијата “Едит” од командната линија корисникот има можност да

едитира како пресеци добиени со командата за димензионирање на сеизмички ѕидови
така и пресеци добиени со командите за димензионирање на низа од ѕидови и за
контрола на напрегањата во ѕиданите ѕидови, а командната линија го има следниот
облик:
<0 сел.> Едит - Селектирање (Прозорец / пОлигон / пРесек / <kрAj>):
После селектирањето на оската на димензионирање, програмот ќе отвори сосема ист

дијалог со сите порано зададени податоци во процедурата за димензионирање на низа од
ѕидови:
Изглед на дијалогот за едитирање на порано димензионираните низи од ѕидови
Сите понудени параметри се сега достапни за промена и за спроведување на ново

Доколку се селектираат некои од порано зададените пресеци кои сме ги добиле со помош
на командата за димензионирање на сеизмички ѕидови се отвара ист дијалог како и во
процедурата за димензионирање на тој пресек:

934
Изглед на дијалогот за едитирање на порано димензионираниот пресек
Доколку се селектира оската на димензионирање добиена со командата за контрола на

напрегањата во ѕиданите ѕидови се отвара ист дијалог како и во процедурата за
спроведување на контрола на напрегањата на ѕиданите ѕидови:
Сите понудени параметри сега се достапни за промена и спроведување на нова контрола

на напрегањата во ѕиданите ѕидови (види заглавие 9.8).

935
9.7 Пресметка на пресек

Со помош на оваа наредба која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени
“Димензионирање  Бетон”, може да се пресмета потребната арматура за произволен
попречен пресек и произволно зададени статички влијанија. Имено, со изборот на
наредбата “Пресметка на пресек” се отвара дијалог box кој функционира како сосема
независен дел на програмот, а пресметката на потребната арматура се спроведува за
одбраниот стандард.
Затворена листа за избор на стандардот по кој ќе се изврши димензионирањето
Во горната половина на дијалог box-от се дефинира саканиот облик и димензиите на

попречниот пресек. Овој дел на дијалог box-от функционира на скоро ист начин како и
дијалогот за дефинирање на попречниот пресек на гредите во модулот за внес на
податоци (за одбраниот тип на попречен пресек од листата во едит box-евите се задаваат
соодветни димензии).
Одбран е правоаголен попречен пресек b/d=20/40 cm
Во долниот лев агол на дијалогот се наоѓа листа во кој корисникот ги задава статичките
влијанија кои го напрегаат пресекот. На секој ред му одговара еден случај на

936
оптоварување. Последната колона во табелата содржи check box-ови, чија состојба

одредува дали за дадениот случај на оптоварување ќе се изврши димензионирање на
пресекот.
“ Додади” Копче со чие активирање под последниот ред во табелата се додава нов
ред.
“Со копирање”
Check box со чие поставување во вклучена состојба новододадениот ред
ќе има сосема исти податоци (статички влијанија) како и редот кој бил
активен непосредно пред активирање на командното поле “Додади”.
“ Бриши” Копче со чие активирање се одстранува селектираниот ред од табелата.
Со изборот на командното поле “Начин на армирање” се отвара дијалог box во кој

можете да го дефинирате како квалитетот на материјалот така и начинот на армирање.

937
Изглед на дијалог box-от кој се отвара после изборот

на командното “Начин на армирање”
Содржината и начинот на работа со овој дијалог box се сосема исти како и при
активирањето на наредбата “Димензионирање  Бетон  Греди  Влезни податоци –
Локални”. Во овој дијалог box неактивен ќе биде единствено делот кој се однесува на
пресматката на влијанијата на извивање со оглед дека овој проблем не се решава на ниво
на пресекот туку на ниво на целиот стап. Со затварање на овој дијалог box се враќа на
основниот дијалог box и сите зададени податоци, како за начинот на армирање така и за
усвоениот материјал се придружуваат на пресекот за кој е потребно да се пресмета
потребната арматура. Со активирање на командното поле “Пресматка” за зададените
влезни податоци и одбраниот пропис се спроведува пресметка на потребната арматура, а
резултатите се испишуваат во делот на дијалог box-от “Резултати”.
Дел на дијалог box-от во кој се прикажуваат резултатите

на спроведената пресметка на потребната арматура

938
Повикување на командата за интеракциони дијаграми е овозможено од дијалогот за

пресметка на пресекот.
“Интеракциски дијаграм”
Копче со чие активирање се влегува во дијалогот “Интеракциски
дијаграм”, со што е овозможено генерирање на интеракциониот дијаграм
како и контрола на носивоста на гредата за произволен попречен пресек
за зададените влијанија. Ова копче е активно само во случај да е
спроведена пресметка на арматурата. Работата со овој дијалог е веќе
објаснета (види заглавие 9.4.10), па нема повторно да ја објаснуваме.
Дури откога во дијалог box-от се прикажани пресметаните резултати на пресметката,

достапни за активирање ќе станат и иконите за експорт на блокот и директно печатење.
Со изборот на една од овие две икони програмот ќе формира текстуален извештај кој ги
содржи сите податоци за спроведеното димензионирање.
Изглед на текстуалниот извештај кој е формиран

со помош на “Пресметка на пресек”
Извештајот ќе отпочне со произволно зададениот текст кој сте го задале во едит box-от
“Име” непосредно пред активирањето на една од понудените икони. Оваа наредба може
да има повеќеструка примена, а посебно кога се работи за контрола на туѓите проекти.
9.8 Контрола на напрегањето во ѕиданите

ѕидови
Во “Tower” овозможена е контрола на нормалните напони и смолкнувачки сили
во ѕиданите ѕидови по прописите на EUROCODE.
После изборот на наредбата “Димензионирање  Бетон  Контрола на

напрегање во ѕидани ѕидови”, се влегува во процедура на селектирање на
ѕидани ѕидови:
<0 сел.> Контрола на напрегање во ѕидани ѕидови – Селектирање (Се / Прозорец /

пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на селекција / Последна селекција / Деселектирање /
<крАј> / Густина <Дифолт> / Едит):
Со оглед дека контролата на напрегањето може да трае прилично долго во зависност од

густината на мрежата на конечните елементи, со помош на подопцијата “Густина”,

939
корисникот има можност да влијае на густината на пресеците во кои ќе се спроведува

анализата, а со самото тоа и на времетрењето на пресметката. По изборот на оваа
подопција програмот од командната линија ќе бара да се внесе густината:
Густина (<Дифолт>):
Густината се задава во метри, а помеѓу аглестите загради се запишува тековната

вредност. Јасно е дека времетраењето на пресметката ќе биде пократко колку што е
поголема вредноста која корисникот ја задава за густината. Ако се избере подопцијата
“Дифолт” од командната линија, контролата на напрегањето ќе се врши на местата на
мрежата од конечните елементи.
По селектирањето на саканите ѕидани ѕидови (ѕидови за кои во внесувањето на податоци

за мастеријал е поставен еден од матерјалите од групата “Тула/Блокови”) и со
активирање на десниот тастер на глушецот се отвара дијалог со следниот изглед:
Изглед на дијалогот за контрола на напрегањата

во ѕиданите ѕидови
Во горниот дел на дијалогот се наоѓа поле во кое се прикажува комплетниот извештај за

контролата на напрегањето во ѕиданите ѕидови. При промена на било кој параметар
извештајот нема да се ажурира автоматски туку е неопходно да се активира копчето
“Пресметка”, што доведува до повторување на пресметката и генерирање на нов
извештај.
Во долниот дел од дијалогот се наоѓаат параметри со помош на кои се дефинираат

параметрите потребни за контрола на напрегањето во ѕиданите ѕидови:
fb [MPa] Едит поле во кое се задава карактеристичната цврстина на тулата.

940
fk [MPa] Едит поле во кое се задава карактеристичната цврстина на ѕидот на

притисок.
fvk0 [MPa] Едит поле во кое се задава карактеристичната цврстина на смолкнување

во состојба без притисок.
fvk,gr [MPa] Eдит поле во кое се задава гранична карактеристична цврстина на

смолкнување.
Коеф. на сигурност ya материјал

Едит поле во кое се задава коефициентот на сигурност на материјалот.
Карактеристичната цврстина на смолкнување fvk [MPa] се одредува на еден од следните

начини:
1. f vk  f vko  0.4   d
каде се:
f vk 0 [MPa ] - карактеристична цврстина на смолкнување во состојба без притисок
 d [MPa ] - работен напон на притисокот нормален на правецот на смолкнување
2. f vk  0.065  f b  f vk 0
каде се:
f b [MPa ] - карактеристична цврстина на тулата
f vk 0 [MPa ] - карактеристична цврстина на смолкнување во состојба без притисок

“Тековен случај на оптоварување”
Прекинувач кој означува дека пресметката ќе се спроведе за тековниот
случај на оптоварување.
“Копмлетна шема”
Прекинувач кој означува дека пресметката ќе се спроведе за
дефинираната шема на оптоварување. Во случај да во рамките на
наредбата “Шема на комбинирани оптоварувања” сите оптоварувања
имаат карактер “Недефинирано оптоварување”, тогаш овој прекинувач ќе
биде неактивен.
“Пресметка” Копче со чие активирање програмот секогаш повторно врши пресметка и

генерира нов извештај, почитувајќи ги при тоа сите параметри кои се
зададени во овој дијалог.
“Приказ на целиот склоп во извештајот”

Check box со чие поставување во вклучена состојба во извештајот за
контрола на напрегањата ќе се прикажат сите селектирани ѕидови, а не
само ѕидот за кој се прикажуваат меродавните пресеци.

941
Вклучен check box Исклучен check box

“Приказ на целиот склоп во извештајот” “Приказ на целиот склоп во извештајот”

експортира во проектната документација, да се прати директно на печатење или да се
Со активирање на командното поле “OK” процедурата за контрола на напрегањата на

ѕиданите ѕидови ќе биде завршена и програмот на цртежот ќе ја обележи оската на
димензионирање како и меродавните пресеци.
На цртежот се прикажани оската на димензионирање и

меродавните пресеци за секој од селектираните ѕидови
Едит
Со иазбор на подопцијата “Eдит” од командната линија, корисникот има можност да ја

едитува оската на димензионирање поставена во командата за контрола на напрегањата
во ѕиданите ѕидови, а командната линија го има следниот облик:
<0 сел.> Eдит – Селектирање (Прозор / пОлигон / пРесек / <крАј>):

942
После селектирање на оската на димензионирање програмот ќе отвори сосема ист дијалог

со сите порано зададени податоци во процедурата за спроведување на контрола на
напрегањата во ѕиданите ѕидови:
Сите понудени параметри сега се достапни за промена и за спроведување на нова

контрола на напрегањата во ѕиданите ѕидови.

943
10. Димензионирање на челични

пресеци
Со помошта на овој модул имате можност да ги димензионирате челичните
конструкции за сите видови на напрегање и скоро за сите облици на едноделни и
повеќеделни челични пресеци. Наредбите за димензионирање на челичните пресеци се
наоѓаат во рамките на паѓачкото мени “Димензионирање  Челик”. За да се олесни
изборот на наредбите од ова мени предвидена е иконата “Челик: Димензионирање” со
чиј избор се отвара мени со оваа група на наредби.

“Димензионирање  Челик”
Напомена:
Бидејќи димензионирањето се врши само за одбрани комбинации на истовремено
дејствување на основните случаи на оптоварување, затоа наредбите за димензионирање
на челичните пресеци ќе бидат неактивни ако предходно не сте дефинирале барем една
комбинација. Значи, пред самата постапка на димензионирање потребно е да ги
дефинирате сите меродавни комбинации од кои програмот ќе ги презема статичките
влијанија за димензионирање. Во случај моделот да не содржи ни една креирана
комбинација, после изборот на било која од наредбите од менито “Димензионирање 
Челик”, програмот ќе го издаде следното предупредување.

944
10.1 Избор на прописи за димензионирање

Пред влегувањето во самата постапка на димензионирање, потребно е да се
одбере стандард по кој ќе се врши димензионирањето. Со изборот на наредбата
“Прописи”, која се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Димензионирање  Челик” се
Изглед на дијалог box-от за избор на тековниот пропис
Промената на тековниот стандард се врши со едноставен избор од затворената листа која

се наоѓа во левиот дел на дијалог box-от. Со активирање на командното поле “OK”
дијалог box-от ќе го снема од екранот, а избраните прописи понатаму ќе бидат важечки.
Во случај да за поедини делови на моделот веќе постојат резултати на димензионирање
по некој друг стандард, програмот ќе го издаде следното предупредување.
Со активирањето на командното поле “OK”, сите постоечки резултати на димензионирање

ќе бидат изгубени. Значи, сите челични пресеци на еден модел можат да бидат
димензионирани само по ист стандард.
Покрај изборот на саканиот стандард, во овој дијалог box е можно да се дефинираат и

глобалните параметри кои програмот ќе ги користи во својата работа. Во едит box-от
“Toлеранција”, се дефинира дозволениот процент на пречекорување на дозволените
напони. Имено, ако вистинските напони во пресекот се мошне блиски на дозволените (во
границите на зададеното дозволено процентуално пречекорување), тие стапови
програмот во наредбите “Koнтрола на напон” и “Контрола на стабилност” ќе ги третира
како регуларни.
Дозволената граница на развлекување на челикот “v”, ќе биде одредена со изборот на

видот на челикот од затворената листа која се наоѓа во горниот десен дел на дијалог box-
от. Во едит box-евите “ M0 =”, “ M1 =” и “ M2 =” имате можност да ги дефинирате
парцијалните коефициенти на сигурност и вредноста на коефициентот “ vec=”.
Напомена:
За димензионирање по МУС од глобалните параметри се задава само податокот за
толеранцијата и квалитетот на челикот “v”.

945
10.2 Меродавно оптоварување

EUROCODE
Со активирањето на оваа наредба се отвара дијалог box-от за избор на кои од сите

предходно креирани комбинации ќе бидат третирани при димензионирањето на челичните
пресеци.

на меродавното оптоварување
Во прикажаниот лист box се наоѓаат онолку редови колку што има и дефинирано
комбинации со помош на наредбата “Случаи на оптоварување”. Во колоната “N” се
испишува редниот број на дадената комбинација, во колоната “Име” зададеното име,
додека последната колона е предвидена за избор дали дадената комбинација ќе биде
разгледувана при димензионирањето или не. Постоењето на симболот “” во оваа колона
означува земање во предвид на дадената комбинација, додека празното поле означува
дека дадената комбинација нема да биде земена во предвид при димензионирањето.
Во “Tower” oвозможено креирање и уфрлување на извештаи со меродавни комбинации во

проектната документација. За оваа намена предвидено е командното поле“ Извештај”,
кое се наоѓа во дијалог box-от на наредбата “Меродавно оптоварување”.

946
Командно поле за креирање на извештаи

со меродавни комбинации
Со изборот на ова командно поле се отвара дијалог box со креиран извештај:
Дијалог box со креиран текстуален извештај

извештајот со меродавни комбинации на оптоварување може да се експортира во
проектната документација, директно на печат или во текстуален фајл.

947
ЈУС
Со оглед дека коефициентот на сигурност “K.С.” зависи од карактерот на основните

случаеви на оптоварување кои влегуваат во дадената комбинација на оптоварување, со
програмот е овозможено да неговата вредност автоматски им се доделува на
комбинациите на оптоварувања според нивниот тип.
Со изборот на наредбата “Меродавно оптоварување” се отвара дијалог box со следниот

изглед:
Изглед на дијалог box-от “Меродавно оптоварување – ЈУС”
Во долниот лист box се прикажани сите основни случаеви на оптоварување, кои се

креирани до моментот на влезот во дијалог box-от. Во колоната “N” се испишува редниот
број на основниот случај на оптоварување, во колоната “Име” зададеното име, додека со
помош на последната колона “Тип” се бира типот на оптоварување кое преку
коефициентот на сигурноста “K.С” ќе влијае на корекцијата на дозволените напони. За
секој од основните случаи на оптоварување имате можност да изберете еден од трите
понудени типа на оптоварување: основно, дополнително или посебно. Тоа се постигнува
така што покажувачот на глувчето се доведува над полето во колоната “Тип” и се
притисне десното копче на глувчето, со што се отвара паѓачкото мени со опциите
“основно”, “дополнително” и “посебно”. Со избор на една од понудените опции имате
можност да го промените типот на оптоварување по желба, после што во колоната “Тип”
ќе се испише одбраниот тип на оптоварување.

948
Паѓачко мени кое се отвара со притискање на десното копче на

глувчето над полето во колоната “Тип”
Во горниот лист box се наоѓа листа на сите комбинации на оптоварување, која има
онолку редови колку има и комбинации дефинирани со помош на наредбата “Случаеви на
оптоварување”. Во колоната “No” се испишува редниот број на дадената комбинација, во
колонат “Име” зададеното име, додека во последната колона “Тип” се испишува типот на
секоја комбинација врз основа на типот на основните случаеви на оптоварување кои
влегуваат во дадената комбинација. Ако барем на еден основен случај на оптоварување
кој влегува во комбинацијата му е доделен типот “дополнително”, а на ниеден не е
доделен типот “посебно”, на дадената комбинација ќе и биде доделен типот
“дополнително”. Ако барем на еден основен случај на оптоварување кој влегува во
комбинацијата му е доделен типот “посебно” и на дадената комбинација ќе и биде
доделен типот “посебно”. Во колоната “K.С.” програмот на секоја комбинација автоматски
ќе и додели вредност на коефициентот на сигурност “K.С.” во зависност од типот на
оптоварување на кој припаѓа и тоа на следниот начин:
K.С. = 1.500 за основно оптоварување
K.С. = 1.333 за дополнително оптоварување
K.С. = 1.200 за посебно оптоварување
Корисникот за коефициентот на сигурност “K.С.”може да зададе и произволна вредност,

така што прво со глувчето ќе го обележи полето во колоната “K.С.”, а потоа од
тастатурата ќе ја внесе саканата вредност.
Доколку не сакате да правите димензионирање за сите порано дефинирани комбинации

доволно е да во овој дијалог box за коефициентот на сигурност (податок во колона
“K.С.”), на сите комбинации кои не сакате да ги земете во предвид при димензионирањето
му зададете вредност “0”.
Со помош на командното поле “ Извештај”, кое се наоѓа во долниот лев дел на дијалог
box-от, овозможено е креирање и уфрлување на извештај со меродавни комбинации во
проектната документација. Со избор на ова командно поле се отвара дијалог box со
креиран извештај:

949
Дијалог box со креиран текстуален извештај за

меродавното оптоварување
Во извештајот се прикажани сите основни случаеви на оптоварување и сите комбинации

на оптоварување. Во колоната “K.С” за основните случаеви на оптоварување е прикажан
типот на оптоварувањето (“основно”, “дополнително” или “посебно”), а за комбинациите
вредноста на коефициентот на сигурноста.
Со помош на командните полиња кои се наоѓаат во долниот десен дел на дијалог box-от,
извештајот со меродавните комбинации на оптоварување може да се експортира во
проектната документација, директно на штампач или во текстуален фајл.
10.3 Контрола на напони

Со изборот на оваа наредба програмот ќе спроведе напонска контрола и набрзо
сите стапови во моделот ќе бидат обоени или со зелена или со црвена боја. Со зелена
боја ќе бидат обоени сите стапови кои ја задоволуваат, а со црвена сите стапови кои не ја
задоволуваат напонската контрола. Пресметката се спроведува за нормалните,
смолкнувачките и упоредните напони и тоа со помош на следните изрази:
vis = N/Ax + My/Wy + Mz/Wz
vis = Ty(z) /Ay(z)
u = (,stv2 + 3,stv2)1/2
И за нормалниот и за смолкнувачкиот напон програмот ќе го пресмета соодветниот

коефициент на искористување на пресекот, односно односот на дозволените и
вистинските напони и на средината на секој од стаповите ќе ја испише максималната
вредност на пресметаниот коефициент на искористување на пресекот. Во продолжение на
оваа вредност во заграда ќе биде испишан и редниот број на комбинацијата од која

950
произлегол максималниот коефициент на искористување. Иако веќе само по себе е јасно,

ќе нагласиме дека идеалната вредност на овој коефициент по прашањето на
искористеност на напонот е “1.00”, додека сите стапови кои не задоволуваат ќе имаат
вредност “> 1.00”, а оние кои задоволуваат вредност “< 1.00”. Ќе напоменеме дека
стаповите кои имаат коефициент на искористување “> 1.00”, ќе бидат обоени во зелено,
доколку пречекорувањето на напонот се вклопува во толеранцијата зададена со помош на
наредбата “Прописи”.
Приказ на коефициентите на искористеност по прашањето на дозволените напони
После активирањето на наредбата “Контрола на напони” курсерот добива облик на

селект box, а на командната линија се јавува порака со која од корисникот се очекува да
ја селектира гредата за која сака да добие подетален приказ на спроведената напонска
контрола.
<0 сел.> Kонтрла на напони – Селектирање (<kрAj>):
После селектирањето на саканата греда програмот ќе отвори дијалог box со детален

приказ на спроведената напонска контрола.
Изглед на дијалог box-от за приказ

на спроведената напонска контрола
Во прикажаниот лист box се наоѓаат онолку редови колку што има дефинирано
комбинации со помош на наредбата “Случаи на оптоварување”. Во колоната “N”, се
испишува редниот број на дадената комбинација, а во другите колони вредностите на

951
пресметаните напони за дадената комбинација. Програмот со посебна боја ќе ги маркира

екстремните вредности на напоните, односно напоните кои одговараат на максималното
искористување на пресеците, бидејќи некогаш и помал напон може да биде меродавен
ако соодветниот дозволен напон е намален.
За спроведената контрола на напоните на селектираната греда, може да се генерира и

извештај. За оваа намена е предвидено командното поле “Извештај”, со чие активирање
се отвара дијалог box со следниот изглед:
Дијалог box со креиран извештај за контрола на напонот
Генерираниот извештај се прикажува во централниот дел на дијалог box-от. Во првиот

ред се испишуваат сетот и описот на селектираната греда, а во следните редови
пресметаната контрола на напонот за сите комбинации на оптоварување. Во колоната
“Опис” се прикажуваат броевите на јазлите на мрежата на конечни елементи во
почетната и во крајната точка на гредата, како и ознаката на позицијата, ако е
дефинирана за дадената греда. Редните броеви на комбинациите на оптоварување за кои
е извршена контрола на напоните се прикажуваат во колоната “ЛК”, а во останатите
колони за секоја комбинација се испишуваат пресметаните вредности за нормалните,
смолкнувачките и паралелните напони. Вредностите на напоните кои одговараат на
максималното искористување на пресекот посебно се назначени.
Со помош на командните полиња, кои се наоѓаат во долниот десен дел на дијалог box-от ,
може да се изврши негово експортирање во проектната документација, директно на
штампач или во текстуален фајл.
Извештајот може истовремено да се генерира и за произволен број на селектирани греди.

За оваа намена е предвидена подопцијата “Извештај” од командната линија:
<0 сел.> Контрола на напонот - Селектирање (иЗвештај / <крАј>):

952
Со изборот на оваа подопција програмот влегува во стандардната процедура за

селектирање на ентитети:
<0сел.>Извештај-Селектирање(Се/Прозорец/пОлигон/пРесек/еХтрас/Деселектирање
/<крАј>):
Сега е потребно да ги селектирате сите греди за кои сакате да креирате извештај за

контрола на напоните. По завршување на селекцијата програмот ќе генерира извештај и
ќе го прикаже во ист дијалог box како и при креирањето на извештај од дијалог box-от за
контрола на напонот.
Дијалог box со креиран извештај за контрола на напонот
Форматот на извештајот е сосема ист како и кај извештајот кој се генерира од дијалог
box-от за контрола на напонот, но во него за секоја селектирана греда се прикажуваат
само вредностите на напонот кои одговараат на максималното искористување на
пресекот.
Со активирање на командното поле “OK”, се затвара овој дијалог box, а програмот од

командната линија ќе бара да ја селектирате следната греда се додека со десниот клик на
маусот не означите крај на оваа наредба.
10.4 Влезни податоци

EUROCODE
Оваа наредба служи за дефинирање на влезните податоци кои програмот ќе ги користи во

постапката за контрола на стабилноста. Со нејзиниот избор програмот влегува во
процедура на селектирање, а на командната линија ќе се појави пораката:

953
<0 сел.> Влезни податоци за греда - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /
Самата процедура на селектирање е сосема иста како и во другите наредби во програмот

и програмот ќе биде во процедура на селектирање се додека не кликнете на десниот
тастер на маусот, после што се отвара дијалог box за дефинирање на влезните податоци.
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на влезните податоци
Кои податоци е можно да се задаваат во дијалог box-от зависи исклучително од видот на

пресекот (дали е едноделен или повеќеделен, а ако е едноделен дали е заварен или не)
како и од тоа дали е селектиран само еден стап или повеќе. Прво ќе го објасниме
значањето на секој од влезните податоци.
Коефициенти за должина на извивање (се задава за сите облици на попречниот пресек на

стапот)
За селектираниот стап во едит box-евите “z” и “y” се задаваат коефициентите на
извивање околу локалната “Z”, односно локалната “Y” оска на стапот (ако се работи за
“L” профили тогаш се задаваат коефициенти на должината на извивање околу главната
“”, односно “” оска на пресекот). Програмски за овие вредности се усвојува вреданоста
“1”, а корисникот може сам да ја корегира оваа вредност. Покрај задавањето на
должината на извивање во релативна смисла (со задавање на коефициент на должината
на извивање ) овозможено е и задавање на должината на извивање на стапот во
апсолутен износ. Имано, со активирање на иконата името на едит box-от се менува во
“Должина на извивање”, а во него се испишува апсолутната вредност на должината на
извивање.
Крива на извивање (се задава за сите облици на попречниот пресек на стапот)

Во зависност од обликот на попречниот пресек на стапот, програмот точно ја усвојува
соодветната крива на извивање према стандардот како за “z-z” така и за “y-y” оските со
тоа што сепак ви остава и можност да од затворената листа која се отвара со кликот на
маусот на стрелката од десната страна на соодветниот едит box одберете и некоја друга
крива на извивање.

954
Растојание на бочно придржани точки (се задава за сите облици на попречниот пресек на
стапот)
Овој податок е неопходен за пресметка на бочното извивање и програмот по “дефаулт” за
негова вредност ја поставува вистинската должина на стапот. Ќе напоменеме дека
пресметката на бочното извивање може да се исклучи ако за овој податок зададете
вредност “0”.
Растојание на лимови за вкрутување (се задава само за едноделните заварени пресеци)

Овој податок е неопходен за пресметка на избочувањето и ќе биде достапен за задавање
само ако селектираниот стап е со заварен попречен пресек. За останатите типови на
попречени пресеци во пресметката за растојанието на лимовите на вкрутување секогаш
се усвојува целата должина на стапот.
Коефициент на должината на бочното извивање (се задава за сите облици на попречниот

пресек на стапот)
Овој податок е неопходен за пресметка на бочното торзионо извивање и се однесува на
вртењето на крајниот пресек во рамнината.
Коефициент на должината на торзионото увртување (се задава за сите облици на

попречниот пресек на стапот)
Овој податок е неопходен за пресметка на бочното торзионо извивање и се однесува на
кривењето на крајниот пресек.
Коефициент на нето површина на пресек (се задава за сите облици на попречниот пресек
на стапот)
Овој коефициент ја редуцира бруто површината при пресметката.
Положба на оптоварување (се задава за сите облици на попречниот пресек на стапот)

Со поставување во вклучена состојба на еден од понудените три прекинувачи се
дефинира положбата на оптоварувањето. И овој податок се користи при пресметка на
бочното извивање.
Тип на челик
Со изборот од затворената листа на една од понудените опции се менува видот на
челикот, така да сега може да се анализираат и конструкциите направени од повеќе
видови на челик.
Тип на стап (се задава само за повеќеделните пресеци)

Оваа група на влезни податоци ќе биде достапна само ако се селектира стап со
повеќеделен попречен пресек. Со поставувањето во вклучена состојба на еден од
понудените два прекинувачи се дефинира дали се работи за рамовски или решеткаст
стап.
Рамовски стап
Растојание на спојни лимови

Програмот по дефаулт за оваа вредност усвојува третина од вистинската должина на
стапот, па на Вас е во едит box-от “Растојание:” да го зададете вистинското
растојание на спојните лимови.
ширина
Во едит box-от “Ширина:”, се задава димензијата на спојниот лим во правец на
протегањето на стапот
дебалина
Во едит box-от “Дебелина:”, се задава дебелината на спојниот лим

955
Решеткаст стап
Растојание на стаповите на исполнувањето

Програмот по дефаулт за оваа вредност усвојува третина од вистинската должина на
стапот, па на вас е во едит box-от “Растојание:” да го зададете вистинското растојание
помеѓу јазлите на решеткастите исполнувања.
Пресметковна површина
Во зависност од системот на исполнување, според важечките стандарди потребно е во
едит box-от “Површина:” да го зададете пресметковниот пресек на дијагоналата ‘Ar’.
Радиус на инерција
Во едит box-от “Радиус на инерција:”, треба да се зададе вредноста на радиусот на
инерција за послабата оска на стапот на исполната.
Параметри за облик на дијаграмот

Овозможено е влијаење на начинот на одредување на параметрите зависни од обликот на
дијаграмот. Кога check box-от “Произволни” се постави во вклучена состојба можат да се
внсат коефициентите “C1”, “C2”, “C3” и “βM.LT” кои ќе се користат во контролата на
стабилноста.Кога овој check box е исклучен програмот коефициентите ќе ги одредува
автоматски за секој случај на оптоварување според обликот на неговите дијаграми на
моменти.
Извештајот за контрола на стабилноста на секој стап сега може да содржи и табела на

коефициентите на искористеност на стапот по сите комбинации. Вклучувањето на оваа
табела во извештајот се прави со помош на check box-от “Вклучете ја табелата за
факторите на искористеност по оптоварување во извештајот”.
Занемарување на влијанија
Контролата на стабилност може да се направи со занемарување на едно или повеќе
влијанија. На корисникот е да определи кои се тие влијанија и да води сметка да при тоа
не направи грешка.
Примени на сите греди со ист сет

Check box со чие поставување во вклучена состојба овозможено е доделување на исти
влезни податоци на сите греди кои припаѓаат на ист сет.
На почетокот на овој дел на упатството веќе рековме дека групата на податоци достапна
за внесување ќе зависи како од видот на попречниот пресек на селектираниот стап, така
и од тоа дали е селектиран еден или повеќе стапови. Ако е селектиран само еден стап,
тогаш во дијалог box-от ќе бидат достапни само податоците кои се предвидени за
дадениот облик на попречниот пресек, па после задавањето на саканите влезни податоци
доволно е да се активира само командното поле “OK”. Меѓутоа, бидејќи на моделот може
да има многу стапови тогаш сигурно е многу попрактично да се селектираат повеќе
стапови кои имаат барем еден дел на исти влезни податоци со што постапката на
задавање на влезни податоци значително се забрзува. Во тој случај достапни ќе бидат
само податоците кои се заеднички за селектираните стапови.
Бидејќи димензионирањето се врши за повеќе комбинации на едновремено дејствување

на основните случаи на оптоварување, затоа во фазата на дефинирање на влезните
податоци, некои влезни податоци можат да бидат и непотребни, со оглед дека областа на
напрегање во овој момент не се знае, а лесно е можно и да еден ист стап во една
комбинација на пример да биде притиснат а во друга затегнат. Постои и подрастичен
пример, да програмот за влезен податок секогаш ја бара должината на извивање на
стапот, а да дадениот стап ни во една комбинација не биде воопшто притиснат. Во
ваквите случаи одвишните податоци нема да влијаат на димензионирањето, па сосема е
се едно која вредност ќе им ја придружите.

956
МКС
За димензионирање по МКС, коефициентите на должината на страничното извивање и

должините на торзионото увртување не се задаваат, но затоа е потребно да се зададе
податокот за растојанието на виљушкастите потпори. Овој податок е неопходен за
пресметка на страничното извивање и програмот по “defalt”-от за негова вредност ја
поставува вистинската должина на стапот. Покрај тоа, во рамките на влезните податоци
за пресметка по МКС, не е потрбно да се зададе ниту податокот за коефициентот на нето
површината на пресекот. Параметрите за обликот на дијаграмот се дефинираат по МКС со
задавање на коефициентите “β”, “ε” и “ρ”, а видот на челикот наместо со избор од листата
се одредува со задавање на цврстината на челикот во соодветен едит box “v=”.
“Скратен извештај без немеродавни извештаи” – Со поставување на овој check box
во вклучена состојба може да се добие скратен извештај за димензионирање на челикот,
така што ќе бидат изоставени сите извештаи за страничното извивање и избочување на
лимовите доколку тие не се меродавни, односно не се критични. Сите останати влезни
податоци имаат сосема исто значење како и кај EUROCOD-от.
10.5 Контрола на стабилност

Кога сте ги дефинирале сите влезни податоци со изборот на наредбата
“Контрола на стабилност” се влегува прво во стандардната процедура на селектирање.
<0 сел.> Контрола на стабилност –Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Имено, сега се очекува да ги селектирате сите стапови за кои сакате да извршите

димензионирање. По завршувањето на процедурата на селектирање, програмот прво ќе
провери дали селектираните стапови се веќе порано димензионирани и во тој случај ќе го
издаде соодветното предупредување.
Во овој случај имате можност да се откажете или пак со изборот на командното поле “OK”
продолжите со наредбата за димензионирање на сите предходно селектирани стапови.
После завршеното димензионирање програмот ќе биде спремен за обработка на
резултатите на пресметката за што ќе биде збор во наредното поглавие.
10.6 Приказ на резултататите

Со изборот на оваа наредба програмот сите стапови за кои предходно е
спроведена контрола на стабилноста ги обојува со зелена, односно црвена боја. Од
горната страна на стапот се испишува коефициентот на искористување на пресекот, чие
значење е сосема исто како и во наредбата “Контрола на напони”. Имено, идеалната
вредност е “1.00”, додека стаповите кои не задоволуваат имаат вредност “> 1.00”, а оние
кои задоволуваат вредност “< 1.00”. После активирањето на наредбата “Приказ на
резултатите”, на командната линија се јавува и пораката:
<0 сел.> Приказ на резултатите - Селектирање (Филтер / <kрAj>):

957
Сега од корисникот се очекува да селектира произволен стап или да избере некоја од

понудените подопции од командната линија.
Во “Tower” е овозможено да со користење на соодветни филтри за приказ на

димензионираните стапови, може за секој сет на греди да се прикажат само оние стапови
кои имааат искористеност во зададениот опсег, како и стаповите со екстремна
искористеност. На тој начин програмот сите стапови од еден сет за кои е спроведена
контрола за стабилноста, а кои не го задоволуваат зададениот филтер ќе ги обои со сина
боја. Во спротивно, ако го задоволуваат зададениот филтер стаповите ќе се обојат со
зелена боја ако имаат коефициент на искористување “< 1.00”, односно со црвена боја ако
имаат коефициент на искористување “> 1.00”. Недимензионираните стапови програмот ќе
ги обои со бела боја. Со активирање на подопцијата “Филтер” се отвара дијалог во кој
корисникот ги задава филтрите за приказ на димензионираните стапови:
Изглед на дијалогот за дефинирање на филтрите за

приказ на димензионираните стапови
“Активен” Check box со чие поставување во вклучена состојба, дефинираните

филтри во овој дијалог ќе влијаат на приказот на димензионираните
стапови.
“Сет” Колона со редни броеви на сетовите на челичните пресеци кои се наоѓаат

во фајлот.
“Име” Колона со описи на сетовите на челични пресеци кои се наоѓаат во

фајлот. Зад оваа колона се наоѓа колона со check box-ови која одредува
за кој сет на греди филтерот ќе се применува. Со десен клик на глувчето
на оваа колона се отвара паѓачко мени со опции “Вклучи се” и “Исклучи
се” со чиј избор имате можност да го вклучите, односно да го исклучите
филтерот за сите сетови.
“Филтер” Со клик на стрелката која се наоѓа од десната страна на оваа затворена

листа се отвара мени со понудени филтри : “Се”, “Само n екстремни”,
“Само со искористеност поголема од γ”, “ Само со искористеност
помала од γ ”.
“Се” – означува дека сите стапови на тој сет ќе бидат прикажани не
користејќи филтер.

958
“Само n екстремни” – Означува дека ќе се прикажат само n стапови на

еден сет со најголем фактор на искористување. Во едит полето “n”
корисникот го задава тој број на стапови.
“Само со искористеност поголема од γ” – означува дека за секој сет
на стапови ќе се прикажат само оние кои имаат искористеност поголема
од онаа која корисникот ја задава во едит полето“γ”.
“Само со искористеност помала од γ ” означува дека за секој сет на
стапови ќе се прикажат само оние кои имаат искористеност помала од
онаа која корисникот ја задава во едит полето“γ”.
Со активирање на копчето “OK” дијалогот се затвара, а сите зададени филтри се

применуваат во моделот, така што стаповите се обојуваат со соодветни бои.
Одбран е филтер за прикажување на стапови со коефициент на искористување поголем

од 1 поради што стаповите со искористување помало од 1 се обоени со сина боја
После изборот на произволен стап од цртежот се отвара дијалог со следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от за детален приказ на резултатите на димензионирање

959
Во долниот дел на дијалог box-от се наоѓаат сите влезни податоци за селектираниот стап,
а во долниот десен дел на дијалогот, како ориентациони вредности се прикажуваат
коефициентите на искористеност на пресекот () за секоја од зададените комбинации
посебно. Во горниот дел на дијалог box-от се наоѓа детален приказ на спроведената
постапка на димензионирање. Промената на тековната содржина на овој прозор може да
се врши со помош на "scroll" лентата од неговата десна страна, а можат да се користат и
тастерите “PgUp”, “PgDn”, како и курсорските стрелки “”, “”, но под услов фокусот да е
во тој прозор. Ако овие тастери не реагираат, тогаш доволно е да со маусот кликнете на
било кое место во внатрешноста на прозорот предвиден за приказ на резултатите на
димензионирање, што ќе доведе до промена на фокусот, а со самото тоа и тастерите за
scroll-ување ќе проработат.
Во случај да сакате да ги промените влезните податоци за дадениот стап, не морате да

излезете од оваа наредба и одново да ја придвижувате наредбата “Влезни податоци”, туку
е доволно да во овој дијалог box ги направите сите потребни промени и потоа да го
активирате командното поле “ Пресметка”. После оваа операција програмот за
селектираниот стап ќе спроведе нова пресметка земајќи ги во предвид сите извршени
промени во влезните податоци. Од ова произлегува и заклучокот дека користењето на
наредбата “Влезни податоци” и не е неопходна ако сакате да димензионирате еден по
еден стап. Во тој случај доволно е без предходно активирање на наредбата “Влезни
податоци” да ја активирате наредбата “Контрола на стабилност” и не базирајќи се на
спроведеното димензионирање во првиот чекор, да селектирате еден по еден стап, во
овој дијалог box да ги зададете потребните влезни податоци и да вршите повторно
Ако стапот не задоволува, така да со промена на ни еден од влезните податоци кои се

однесуваат на конструктивното решавање на проблемот (на пример промената на
растојанието на бочно придржаните точки, растојанието на спојните лимови и слично), не
може да ги помине сите потребни контроли, тогаш решението секако е во промената на
попречниот пресек на стапот. Бидејќи промената на попречниот пресек на стапот ќе
доведе до прераспределба на статичките влијанија на целиот модел, во тие случаи
неопходно е да се вратите во модулот за внесување на податоци, да го промените
попречниот пресек на стапот, да спроведете повторна пресметка на статичките влијанија
и секако одново да ги димензионирате сите стапови на моделот. Меѓутоа, ако Вашата
проценка е дека промената на попречниот пресек нема да доведе до позначителна
прераспределба на статичките влијанија на целиот модел, програмот Ви дава можност да
го промените попречниот пресек и без повторна пресметка на конструкцијата. За таа
намена е предвидено командното поле “Нов пресек”. Со негово активирање се отвара
дијаког box кој е идентичен на дијалог box-от за дефинирање на попречните пресеци на
гредите во модулот за внесување на податоците. Тука можете да го променете попречниот
пресек и потоа со помошта на командното поле “Пресметка” да барате ново
димензионирање на селектираниот стап за старите статички влијанија, но со новите
карактеристики на попречниот пресек. Ќе напоменеме дека вака променетиот попречен
пресек ќе биде третиран само во модулот за димензионирање на челичните пресеци,
додека во сите други наредби програмот ќе работи само со оргиналниот пресек, кој е
зададен во модулот за внесување на податоци и за кој се пресметани статичките
влијанија. Во случај да сакате да се одкажете од промената на попречниот пресек
доволно е да го активирате командното поле “Oригинален пресек”. Со неговиот избор,
предходно променетиот попречен пресек ќе биде заменет со оригиналниот.
Овозможено е генерирање на извештајот за контрола на стабилноста во избраниот

пресек. Во едит box-от “Растојание на пресекот од почетокот на стапот” се внесува
положбата на пресекот во кој се бара извештајот на димензионирање, додека со
активирање на командното поле “Генерирање на извештај”, се генерира извештајот кој
се однесува на тој пресек. Со изборот на командното поле “ Пресметка ”, одново ќе се
прикаже извештајот за контрола на стабилноста за цел стап.

960
Со изборот на командните полиња и секој прикажан извештај може да се

експортира во проектната документација или да се испрати директно на печатење.
Со активирањето на командното поле “OK” сите евентуално извршени промени во

влезните податоци, како и резултатите на повторно спроведеното димензионирање за
селектираниот стап ќе бидат трајно запаметени, додека командното поле “Одкажи”
предвидено е за одкажување на сите направени промени.
Напомена:
Бидејќи во рамките на контролата на стабилноста по JУС покрај напонската контрола се
спроведуваат и пресметки на бочното извивање, избочувањето и проверка на
смолкнувачките напони, може да се случи да стапот на цртежот биде обоен црвено иако
коефициентот на искористеност на пресекот е “< 1.00”. Во случај да некоја од овие
постапки не задоволила, програмот на долната страна на стапот помеѓу загради ја
испишува почетната буква на постапката која не задоволила:
(Б!) - пресметка на бочното извивање

(И!) - пресметка на избочувањето
(T!) - пресметка на смолкнувачките напони
10.7 Извештај
Бидејќи оваа наредба е предвидена за креирање на текстуални извештаи на
хартија, затоа нејзиниот избор има смисол дури после спроведената постапка на контрола
на стабилноста. Со изборот на оваа наредба на командната линија се јавува добро
познатата порака, со која од корисникот се очекува да селектира еден или повеќе
стапови.
<0 сел.> Извештај - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на
селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj> / Филтер):
Со користење на филтри за приказ на димензионирани стапови корисникот може за секој

сет на греди да ги прикаже само оние стапови кои имаат искористеност во зададениот
опсег како и стапови со екстремна искористеност. За стаповите кои ги задоволуваат
поставените филтри корисникот може едноставно да креира извештај со нивно автоматско
уфрлување во селекцијата, со тоа да има можност да и сам по своја желба уфрли
дополнителни стапови во извештајот.
Со активирање на подопцијата “Филтер” се отвара дијалог во кој корисникот ги задава

филтрите за приказ на димензионираните стапови:

961
Изглед на дијалогот за дефинирање на филтрите за приказ

на димензионираните стапови во рамките на командите за извештај
Работата со овој дијалог е предходно објаснета (види заглавие 10.6), па нема повторно да
ја објаснуваме.
“Селектирај за извештај”
Check box со чие поставување во вклучена состојба сите стапови кои ги
задоволуваат поставените филтри се уфрлуваат во селекцијата и на тој
начин корисникот за нив може брзо и едноставно да креира извештај.
Кога сте ги одбрале сите стапови за кои сакате да креирате текстуален извештај, со
кликот на десното копче на глувчето ќе се означи крај на процедурата на селектирање и
на екранот ќе се појави дијалог box со текстуален извештај.


962
На почетокот на извештајот за секоја од гредите се испишуваат влезните податоци, а

потоа и резултатите на спроведеното димензионирање.
Икони за директно печатење и експорт

на блокот во проектната документација
Покрај директното печатење со програмот е предвиден и експорт на овој извештај во

проектната документација. Сите стапови одбрани во една сеанса ќе припаѓаат на еден
текстуален извештај, така да на Вас е да одлучите како одбраните стапови ќе ги
групирате.
Приказ на текстуалниот извештај со резултатите на димензионирање

на челикот во составот на проектната документација
Бидејќи текстуалните извештаи можат да бидат прилично обемни, затоа тие се креираат
во повеќе колони, при што бројот на колони исклучително зависи од одбраниот фонт и
неговата големина.

963
10.8 Извештај за еден пресек

Оваа наредба овозможува добивање на извештај на одредено место на стапот
за кое е веќе спроведена контрола на стабилноста. Со нејзин избор се влегува во
процедура на селектирање на стапот.
<0 сел.> Греда на која се бара пресек – Селектирање (<крАј>):
После извршената селекција од корисникот се очекува да го избере местото на

селектираниот стап за кое сака да добие извештај за контрола на стабилноста:
Точка на греда:
После изборот на точка од гредата ќе се појави дијалог box со извештајот:
10.9 Контрола на стабилност за поединечен стап

Во програмот е овозможена контрола на стабилноста и правење на извештај за
произволно дефиниран стап со произволно зададени влијанија. Со активирање на оваа
команда ќе се појави дијалог мошне сличен на оној за приказ на резултати. (Поради
аналогија со другите прописи ќе ја прикажеме оваа наредба само за прописот
EUROCODE).

964
Изглед на дијалог box-от за контрола на стабилноста

на поединечен стап
Во овој дијалог box покрај полињата за внесување на стандардните влезни податоци кои
се наоѓаат и во дијалог box-овите за влезни податоци и приказ на резултатите, се наоѓаат
и полиња за внесување на оние податоци кои во спротивно би се превземале од
вистинскиот ентитет-стапот во конструкцијата.
“Тип на челик” – Со изборот од затворената листа на една од понудените опции се

менува видот на челикот
“Должина” – Во овој едит box се внесува должината на стапот.
“Влијанија” – во овој дел на дијалог box-от се наоѓаат едит box-еви за внес на влијанија
(сили) кои дејствуваат по должината на стапот.
“Параметри за облик на дијаграмот” – Се претпоставува дека по должината на целиот

стап делуваат влијанија со константен интензитет а ефектите на различните облици на
дијаграмите на моменти можат да се зададат преку коефициентите “C1”, “C2”, “C3” и
“M.LT”.
Командното поле “Превземи” овозможува податоците во овој дијалог box да се

иницијализираат врз основа на избраниот стап од конструкцијата.
Со активирање на ова командно поле се излегува на цртежот и командната линија го

добива следниот изглед:
<0 сел.> Поединечен стап – Селектирање (<крАј>):
Можно е да се селектира само еден стап после што следува враќање во дијалог box-от. Од
селектираниот стап се превзема попречниот пресек, должината и влезните податоци за
контрола на стабилноста

965
Командното поле “Нов пресек” се користи за промена на попречниот пресек на стапот.

Со негово активирање се влегува во дијалог box-от за избор и дефинирање на попречниот
пресек.
Со активирање на командното поле “ Пресметка ” се врши пресметка и генерирање на

извештајот. Во полето “Искористување” ќе биде испишан максималниот коефициент на
искористување.

966
11. Димензионирање на дрвените

конструкции
Со помош на овој модул имате можност да ги димензионирате стаповите на
дрвените елементи на конструкцијата: правите стапови, закривените стапови со
константна димензија на попречниот пресек, правите стапови со променлива димензија на
попречниот пресек, повеќеделните дрвени стапови за сите видови на напрегања.
Наредбата за димензионирање на дрвените елементи на конструкцијата се наоѓа во
рамките на паѓачкото мени “Димензионирање  Дрво”. За да се олесни изборот на
наредби од ова мени, предвидена е иконата “Дрво: Димензионирање”, со чиј избор се
отвара мени со оваа група на наредби.

“Димензионирање  Дрво”
Напомена:
Бидејќи димензионирањето се врши само за одбраните комбинации на истовремено
дејствување на основните случаи на оптоварување, затоа наредбите за димензионирање
на дрвените елементи од конструкцијата ќе бидат неактивни ако предходно не сте
дефинирале барем една комбинација. Значи, пред самата постапка на димензионирање
потребно е да ги дефинирате сите меродавни комбинации од кои програмот ќе ги
превземе статичките влијанија за димензионирање. Во случај да моделот не содржи ни
една креирана комбинација, после изборот на било која наредба од менито
“Димензионирање  Дрво”, програмот ќе го издаде следното предупредување.

967
11.1 Избор на прописи за димензионирање

Пред тргнување на самата постапка на димензионирање, потребно е да се
определи стандардот по кој ќе се врши димензионирањето. Со изборот на наредбата
“Прописи”, кoja се наоѓа во рамките на паѓачкото мени “Димензионирање  Дрво”, се

на тековниот пропис
Промената на тековниот стандард се прави со едноставен избор од затворената листа која

се наоѓа на горниот дел на дијалог box-от. Во едит box-от “Toлеранција”, се дефинира
дозволениот процент на пречекорување на дозволените напони. Имено, ако вистинските
напони во пресекот се мошне блиски на дозволениот (во границите на дозволеното
процентуално пречекорување), тие стапови програмот во наредбата “Koнтрола на
стабилност” ќе ги третира како регуларни. Со активирањето на командното поле “OK”,
дијалог box-от ќе го снема од екранот, а избраните прописи понатаму ќе бидат важечки.
EUROCODE
За прописот EUROCODE неопходно е да пред самото димензионирање се дефинира и

базата на материјали на дрвото. За оваа намена е предвидено командното поле
“Материјал”.

968
Командно поле “Материјал” кое служи за дефинирање

на базата на материјали на дрвото
После активирање на командното поле “Материјал” се отвара дијалог box со следниот

изглед:
Изглед на дијалог box-от за дефинирање на базата на материјали

на дрвото од тековната база
Во левиот дел на дијалог box-от е прикажана листа со сите бази на материјали на дрвото,
кои моментно се наоѓаат снимени во конфигурациониот фајл. Со програмот се
испорачуваат три дефаулт бази на материјали. Права во листата е моментно тековната
база и пред нејзиното име се наоѓа стрелка ( ). Ќе напоменеме дека податоците од
тековната база на материјали на дрвото ќе бидат превземени во дијалог box-овите
“Влезни податоци”, “Приказ на резултати” и “Контрола на стабилност на поединечен
стап”.
Корисникот во секој момент може да изврши промена на тековната база. Постапката се

состои од селектирање на саканата база од листата и активирање на командното поле
“Постави за тековен”. Ова командно поле е активно кога од листата се селектира било
која база на материјали на дрвото, освен тековната.

969
Со помош на командното поле “Постави за тековен”,

променета е тековната база на материјали
Додавање на нова база на материјали на дрвото се врши со активирање на командното

поле “ Додади”. Ако check box-от “Со копирање” е поставен во вклучена состојба,
додадената база преставува копија на базата која била селектирана во моментот на
активирањето на ова командно поле и во своето име содржи ознака 1.
Со помош на командното поле “ Додади” во листата е уфрлена

копија на селектираната база
Ако check box-от “Со копирање” е поставен во исклучена состојба во листата се додава
празен ред на кој корисникот сам му доделува име. Таквата база е сосема празна, така
што потребно е сами да и ги зададете потребните параметри.
Името на било која база на материјали од листата, може да се промени така што прво со
глувчето се обележува полето во колоната “Име”, а потоа од тастатурата се внесува
саканото име.
За одстранување на селектираната база предвидено е командното поле “ Бриши”. Со

оглед дека оваа наредба е деструктивна, програмот ќе издаде соодветно

970
Потврдниот одговор ќе доведе до бришење на селектираната база, додека негативниот

одговор ќе означи прекинување на наредбата.
Командните полиња “ Горе” и “ Долу” ќе бидат активни единствено ако во листата се

наоѓаат повеќе од една база на материјали и со помош на нив на моментно селектираната
база и се врши промена на положбата во листата на горе, односно на долу.
Со активирање на командното поле “Eдит”, се отвара нов дијалог box во кој имате
можност да за моментно селектираната база на материјали ги дефинирате сите потребни
податоци.
Дијалог за дефинирање на параметрите за различните

квалитети на класите на дрвото
Покрај името на дијалог box-от е испишано и името на базата на материјали на дрвото

која моментно се едитира. Во горниот лев агол на дијалог box-от се наоѓаат три радио
button-и кои се однесуваат на три видови на дрва: “Монолитно дрво четинари и меки
листопади”, “Moнолитно дрво – тврдо дрво” и “Лепено ламелирано дрво”. Со
изборот на едно од нив на корисникот му се овозможува да во табелата која се наоѓа во
централниот дел на дијалог box-от ги дефинира сите квалитетни класи на дрво кои ќе
припаѓаат токму на тој вид, така да секој од тие три видови на дрво ќе има своја табела
со класа на квалитет и нивни параметри. Во прикажаната табела на секој од редовите му
одговараат карактеристики на една класа на дрво. Секоја класа на квалитет на дрвото е
одредена со своето име и со низа на нумерички податоци кои се задаваат во соодветни
колони. Во заглавието на колоните е испишана ознаката на податокот, а во редот над
него и единиците мерки во кој тој се изразува. Се разбира, дека сите податоци во
табелата можат да се менуваат. Доколку некои од параметрите не се зададени, програмот
при активирање на командното поле “OK” ќе издаде соодветно известување.
Со помош на командното поле “ Додади” овозможено е додавање на нова класа на

квалитет на дрвото во табелата. Новата класа на дрвото ќе биде сместена под редот кој
бил селектиран пред активирање на командното поле “ Додади” и тој ќе представува
копија на тој ред. Тоа значи дека ќе има исто име и сите останати податоци како и
класата на дрвото која е предходно селектирана. На новододадената класа на дрво е

971
потребно да и се промени името, со оглед на тоа дека повеќе класи на дрва не смеат да
имаат исто име. Во спротивно, при активирање на командното поле “OK” програмот ќе
издаде известување:
Со помош на командното поле “ Бриши” може да се одстрани селектираната класа на

квалитет на дрвото, а со помош на командните полиња “ Горе” и “ Долу” имате
можност да по своја желба го уредите редоследот на класите во табелата.
11.2 Меродавно оптоварување

JUS
Со активирање на оваа наредба се отвара дијалог box за внесување на корекционите

коефициенти за предходно креираните комбинации на оптоварување.
Изглед на дијалог box-от за внесување

на корекционите коефициенти за меродавните
комбинации на оптоварување
Во прикажаниот лист box се наоѓаат онолку редови колку што се дефинирани и

комбинации со помош на наредбата “Случаи на оптоварување”. Во колоната “No”, се
испишува редниот број на дадената комбинација, во колоната “Име” зададеното име,
додека двете последни колони се предвидени за внесување на корекционите
коефициенти “Ko” и “Kd”. Корекционите коефициенти “Ko” и “Kd” се користат за
корекција на дозволените напони.
Коефициентот “Ko” зависи од карактерот на основните случаи на оптоварувања кои

влегле во дадената комбинација.
Ko = 1.00 за основно оптоварување

Ko = 1.15 за основно + дополнително оптоварување

972
Ko = 1.50 за основно + дополнително + посебно оптоварување
Коефициентот “Kd” зависи од должината на траење на оптоварувањето
Kd = 1.00 за краткотрајни оптоварувања

Kd = 0.90 за перманентно корисно оптоварување – корисното оптоварување или снегот
дејствуваат без престанок подолго од 3 месеци.
Бидејќи во овој дијалог box се превземаат сите зададени комбинации со помош на

наредбата “Случаи на оптоварување”, затоа може да Ви се појави случај да не сакате да
вршите димензионирање за сите порано дефинирани комбинации. Во тој случај е доволно
да во овој дијалог box за корекционите коефициенти (податок во колоната “Ko” или “Kd”),
на сите комбинации кои не сакате да ги земете во предвид при димензионирањето да им
зададете вредност “0”.
Во “Tower” oвозможено креирање и уфрлување на извештаи со меродавни комбинации во

проектната документација. За оваа намена предвидено е командното поле“ Извештај”,
кое се наоѓа во дијалог box-от на наредбата “Меродавно оптоварување”.
Командно поле за креирање на извештаи

со меродавни комбинации
Со изборот на ова командно поле се отвара дијалог box со креиран извештај:

973

извештајот со меродавни комбинации на оптоварување може да се експортира во
проектната документација, директно на печат или во текстуален фајл.
EUROCODE
Со избор на наредбата “Меродавно оптоварување” се отвара дијалог box со следниот

изглед:
Изглед на дијалог box-от “Меродавно оптоварување – EUROCODE”
Во долниот лист box се прикажани сите основни случаеви на оптоварување, кои се

креирани од моментот на внесување во дијалог box-от. Во колоната “N” се испишува
редниот број на основниот случај на оптоварување, а во колоната “Име” зададеното име

974
на оптоварувањето. Со помош на последните две колони “Тип” и “Траење” се задаваат

типот на оптоварувањето и неговото траење. За секој од основните случаеви на
оптоварување имате можност да изберете еден од двата понудени типови на
оптоварувања: основно или посебно. Тоа се постигнува така што покажувачот на глувчето
се доведува над полето во колоната “Тип” и се притиска десното копче на глувчето, со
што се отвара паѓачкото мени со опциите “основно” и “посебно”. Со избор на една од
понудените опции имате можност да го промените саканиот тип на оптоварување, после
што во колоната “Тип” ќе се испише избраниот тип на оптоварување.
Паѓачко мени кое се отвара со притисок на десното копче

на глувчето над полето во колоната “Тип”
Во зависност од зададениот тип на оптоварување и видот на материјалот се пресметува

парцијалниот коефициент за карактеристиките на материјалот “γm”, со помош на кој се
врши корекција на карактеристичните цврстини (ќе биде дополнително објаснето во
заглавието “Контрола на стабилност”).
На сличен начин имате можност да на основните случаеви на оптоварување им доделите и

соодветно траење. Имено, со десниот клик на глувчето во колоната “Траење”, за секој од
случаевите на оптоварување се отвара паѓачко мени со опции “постојано”, “долготрајно”,
“среднотрајно”, “краткотрајно” и “моментно”.

975
Паѓачкото мени кое се отвара со притискање на десното копче

на глувчето над полето во колоната “Траење”
Izborom jedne od ponuđenih opcija imate mogućnost da promenite trajanje opterećenja na

željeno, nakon čega će se u koloni “Trajanje” ispisivati odabrano trajanje opterećenja.
Со избор на една од понудените опции имате можност да го промените траењето на

саканото оптоварување, после што во колоната “Траење” ќе се испише одбраното траење
на оптоварувањето.
Во горниот лист box се наоѓа листа на сите комбинации на оптоварувања, која има толку
редови колку што има и комбинации кои се дефинирани со помош на наредбата “Случаеви
на оптоварувања”. Во колоната “N” се испишува редниот број на дадената комбинација,
во колоната “Име” зададеното име, додека со помош на следната колона се одредува
дали дадената комбинација ќе биде разгледувана при димензионирање или не.
Постоењето на симболот “” во оваа колона означува земање во предвид на дадената
комбинација при димензионирањето и таа ќе биде прикажана во извештајот, додека
празното поле означува дека дадената комбинација нема да биде земена во предвид при
димензионирањето, а со самото тоа не се јавува ни потреба за прикажување на таквата
комбинација во извештајот. Со десен клик на глувчето преку некои од овие check box-ови
се отвара паѓачко мени со ставките “Вклучи се” и “Исклучи се”. Со нивниот избор можат
да се селектираат односно деселектираат сите check box-ови истовремено. Во последната
колона “Траење” се испишува траењето на секоја од комбинациите врз основа на
траењето на основните случаеви на оптоварувања кои влегуваат во таа комбинација.
Врз основа на доделеното траење на оптоварувањето се дефинира корекционен

коефициент “Kмод” кој исто така влијае на корегирањето на карактеристичните цврстини
на материјалот (ќе биде дополнително објаснето во заглавието “Контрола на стабилност”).
Со помош на командното поле “ Извештај”, кое се наоѓа во долниот лев дел на дијалог
box-от, овозможено е креирање и уфрлување на извештај со меродавни комбинации во
проектната документација. Со изборот на тоа командно поле се отвара дијалог box со
креиран извештај:

976

Во извештајот се прикажани две табели, првата со основните случаеви на оптоварување,

а втората со сите комбинации кои ќе се земат во предвид при димензионирањето
(постоењето на симболот “” во дијалогот “Меродавно оптоварување”). Во колоната “Тип”
сега покрај секоја комбинација на оптоварување е прикажан и нејзиниот тип “осн.” или
“посеб.”, во зависност од типовите на основните случаеви на оптоварување кои се
влезени во таа комбинација.
Со помош на командните полиња кои се наоѓаат во долниот десен дел на дијалог box-от,
извештајот со меродавните комбинации на оптоварувања може да се експортира во
проектната документација, директно на штампач или во текстуален фајл.
11.3 Влезни податоци

JUS

постапката на контрола на стабилноста. Со нејзиниот избор, програмот влегува во
процедурата на селектирање, а на командната линија се појавува пораката:
<0 сел.> Влезни податоци за греда – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /
Самата процедура на селектирање е сосема иста како и во другите наредби во програмот

и програмот ќе биде во процедура на селекција се додека не кликнете на десниот тастер
на маусот, после што ќе се отвори дијалог box за дефинирање на влезните податоци.

977
Кои податоци е можно да се зададат во дијалог box-от зависи исклучиво од видот на

пресекот (дали е едноделен или повеќеделен, дали е од масивно дрво или е од лепено
ламелирано дрво, дали е со константни димензии на попречниот пресек или е со
променлива висина на попречниот правоаголен пресек) и од тоа дали е селектиран само
еден стап или повеќе од нив. Прво ќе го објасниме значењето на секој од влезните
податоци.
Коефициенти на должината на извивање (се задава за сите облици на попречниот пресек

на стапот)
За селектираниот стап во едит box-евите “3” и “2”се задаваат коефициентите на
должината на извивање околу локалната оска “3”, односно локалната оска “2” на стапот.
Програмски за овие вредности се усвојува вредноста “1”, а на корисникот се остава сам
да ја корегира оваа вредност.
Со повторен клик на маусот преку овој прекинувач, можете од програмот да

барате или внесување на бездимензионален коефициент или пак вистинската
должина на извивање во метите. Со оглед дека во процедурата на задавање на
влезните податоци можете да селектирате повеќе стапови кои имаат различни
должини, затоа вредностите зададени преку бездимензионалниот коефициент и
должините на извивање во метри не се меѓусебно поврзани, односно не доаѓа до
меѓусебно пресметување. Значи, при контрола на стабилноста ќе биде почитуван
податокот за должината на извивање кој е моментно видлив во дијалог box-от.
Корекционен коефициент на нето/бруто пресекот (се задава за сите облици на

попречниот пресек на стапот)
Овој коефициент ја редуцира бруто површината на пресекот при пресметката на
подолжните “t” напони од силите на затегнување како и при пресметката на “” напони
од попречните сили.
Максимална виткост на стапот  max (се задава за сите облици на попречниот пресек на
стапот)
За селектираниот стап се задава максималната виткост на стапот во combo box-от како
една од понудените можности во зависност дали е главен или секундарен елемент на
конструкцијата и како е определена вредноста max:

978
- Главен елемент на конструкцијата (приближно Lk) – max Lk = 120

- Главен елемент на конструкцијата (точно Lk) – max Lk = 150
- Секундарен елемент на конструкцијата – max Lk = 175
Материјал (се задава за сите облици на попречниот пресек на стапот )

Се задава квалитетот на материјалот за селектираните стапови. Во combo box-от се
бираат некои од понудените комбинации:
Вид на материјалот:
- Масивно дрво
- Лепено ламинирано дрво
Со различни ботанички класификации:

- Листопадни
- Четинари
и според класата:
- Kласа I
- Kласа II
- Kласа III (само за масивно дрво, четинари)
Покрај изборот на материјалот на дрвениот стап според видот на материјалот,

ботаничката класификација и според класата потребно е да се внесе и процентот на
влажност на дрвото при експлоатацијата. За масивно дрво базниот напон е за влажност од
18%, додека за ЛЛД базниот напон е за 15%. Во случај влажноста на дрвото да се
разликува од 18% за масивно дрво, односно 15% за ЛЛД, дозволените напони се
корегираат со коефициентите Kf.
Корекциониот коефициент (изложеност) се внесува во зависност на изложеноста на

елементот на конструкцијата на атмосфериите и можат да се внесат вредности од 0.85”
до “1.00”, спрема следната табела:
Вид на објекти и Главни,носечки елементи на Секундарни носечки елементи на

степен на нивна конструкцијата конструкцијата
изложеност на Ненадгледувани Надгледувани Ненадгледувани Надгледувани
атмосфериите и неодржувани и одржувани и неодржувани и одржувани
Сосема отворен
објект со
незаштитена
конструкција,
изложена на
атмосфериите
или на 0.85 0.90 0.90 1.00
перманентно
висока
релативна
влажност на
воздухот во
затворен простор
Делумно отворен
објект најповеќе
од едната бочна
страна, со
0.90 0.95 0.95 1.00
незаштитена
конструкција и
делумно изложен
на атмосфериите

979
Во другите случаеви за Корекциониот коефициент на изложеност се внесува “1.00”
Повеќеделен стап
Растојание помеѓу елементите на врската:

Се задава растојанието помеѓу елементите на врската (дрвени уметоци или подврзоци),
максималното растојание помеѓу елементите на врската мора да биде помало од третина
должина на стапот.
Корекционен коефициент на врската (кај повеќеделни стапови):

Се задава во зависност од врската помеѓу самостојните елементи и спојното средство,
спрема следната табела
Елемент на врска Спојно средство Корекционен

коефициент
на врска K
Лепило 1.00
Можданици, 2.50
Дрвен уметок карики
Шајки, трнови и 3.00
завртки
Лепило 3.00
Подврски – дрвена
Шајки, трнови и 4.50
спојна плоча
завртки
Корекциониот коефициент K се употребува за пресметка на пресметковната виткост на

стапот околу нематеријалната оска.
Кај стаповите кои се од Лепено ламелирано дрво се дефинираат следните влезни

податоци
Број на фази на лепење

Една фаза на лепење - кога сите ламели меѓусебно се паралелни (ламелирање во
еден потег)
Повеќе фази на лепење - кога постојат повеќе рамнини на лепење, можно е кај
стапови со променлива висина на попречниот правоаголен
пресек (ламелирање во повеќе потези)
За правец на ламелите (I фаза на лепење) може да се избере еден од трите понудени

правци:
- во правец на оската на стапот,
- во правец на горната ивица на стапот,
- во правец на долната ивица на стапот.
Во зависност од бројот на фази на лепење и правецот на ламелите на основната фаза (I

фаза) на лепење на ламелите, се определува постапката на пресметка како и
корекциониот коефициент K.
Дебелина на ламелата
Кај стаповите кои се закривени, кај кои е односот 130×a  R1 < 150 ×a (во функција на
дебелината на ламелата и радиусот на кривината), се врши редукција на дозволените
нормални напони, додека за односот 150×a  R1 < 200 ×a, се проверува дебелината на
ламелата во функција на закривувањето.
Извештајот за контролата за стабилност на секој стап сега може да содржи и табела на

коефициентите на искористеност на стапот по сите комбинации. Вклучувањето на овие

980
табели во извештајот се прави со помош на check box-от “Вклучете ја табелата за

факторите на искористеност по оптоварување во извештајот”.
Контролата на стабилност може да се спроведе со занемарување на едно или повеќе
влијанија. На корисникот е да определи кои се тие влијанија и да води сметка при тоа да
не направи грешка.
Примени на сите греди со ист сет

Check box со чие поставување во вклучена состојба е овозможено доделување на исти
влезни податоци на сите греди кои припаѓаат на ист сет.
Во случај на повторена статичка пресметка на целиот модел, стаповите кои се веќе

димензионирани ги задржуваат своите влезни податоци за димензионирање до колку не
претрпеле промена на геометријата или попречниот пресек.
Напомена:
Базните дозволени напони во зависност од видот на материјалот, ботаничката
класификација и класата се редуцираат со следните корекциони коефициенти:
Ko - карактер на основните случаеви на оптоварување кои влегле во дадената
комбинација,
Kд - зависи од должината на траење на оптоварувањето,
Kи - зависи од изложеноста на елементот на конструкцијата на атмосфериите во текот на
експлоатацијата,
Kf - зависи од влажноста на дрвото во текот на експлоатацијата,
K - кај елементи на конструкција од ЛЛД, зависи од аголот помеѓу рамнината на лепење
и правецот на силата
Вкупниот корекционен коефициент K се добива како производ од сите предходни

корекциони коефициенти
EUROCODE

постапката за контрола на стабилноста. Со нејзин избор, програмот влегува во процедура
на селектирање, а на командната линија се јавува порака:
<0сел.> Влезни податоци за греда – Селектирање ( Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

еХтрас / Деселектирање / <крАј> ):
Самата процедура на селектирање е сосема иста како и во останатите наредби во

програмот, а програмот ќе биде во процедура на селекција се додека не ја изберете
подопцијата “Крај” или не кликнете на десното копче на глувчето, после што ќе се отвори
дијалог box за дефинирање на влезните податоци.

981
Левиот дел на дијалог box-от е предвиден за дефинирање на материјалите за сите

селектирани стапови, при што ќе се користат податоците од базата, која во дијалог box-от
“База на материјал на дрвото” е поставена за тековна (види заглавие “Избор на прописи
за димензионирање”).
Материјал
Со избор на еден од понудените радио button-и се дефинира видот на материјалот:
- Масивно дрво четинари и меки листопади

- Монолитно дрво – тврдо дрво
- Лепено ламелирано дрво
На секои од овие видови на дрва им припаѓаат соодветни квалитетни класи на дрва, кои
корисникот може да ги бира од затворената листа. Содржината на затворената листа
одговара на листата на квалитетни класи на дрва која се наоѓа во тековната база на
материјали на дрва, па јасно е дека и таа ќе се менува во зависност од избраната тековна
база.
Ламелирани
Кај стаповите кои се од лепливо ламелирано дрво се дефинира правецот и дебелината на

ламелите.
За правецот на ламелите може од затворената листа “Правец” да се избере еден од двата

понудени правци:
- во правец на горната ивица на стапот

- во правец на долната ивица на стапот
Во едит box-от “Дебелина на ламела” се внесува дебелината на ламелата во [cm].
Експлоатациона класа
За сите видови на квалитетна класа на дрва потребно е да се избере една од трите

понудени експлоатациони класи:
- Експлоатациона класа 1 – со содржина на влага во дрвото која одговара на

температура од 20° и релативна влажност на воздухот од 65%

982

температура од 20° и релативна влажност на воздухот која само неколку недели
годишно преминува 85%
- Експлоатациона класа 3 – кога содржината на влагата е поголема одколку кај
експлоатационата класа 2
Извивање
Во горниот десен дел на дијалог box-от се задаваат коефициентите на должината на

извивање.
За селектираниот стап, во едит box-овите “Коефициент на должина на извивање β3”

и “Коефициент на должина на извивање β2”, се задаваат коефициентите на
должината на извивање околу локалната оска “3”, односно локалната оска “2” на стапот.
Програмски за овие вредности се усвојува вредноста “1”, а на корисникот е сам да ги
корегира овие вредности.
Со постојан клик на глувчето преку овој прекинувач, можете од програмот да

барате или внесување на бездимензионален коефициент, или пак вистинска
должина на извивање во метри. Со оглед дека во процедурата на задавање на
влезни податоци може да се селектираат повеќе стапови кои имаат различни
должини, па вредностите зададени преку бездимензионалниот коефициент и
должините на извивање во метри не се меѓусебно поврзани, односно не доаѓа
до меѓусебно пресметување. Значи, при контрола на стабилноста ќе биде
почитуван податокот за должината на извивање кој е моментно видлив во
Корекционен коефициент (нето/бруто) на пресекот – се задава за сите облици на

попречниот пресек на стапот. Овој коефициент ја редуцира бруто површината на пресекот
при контрола на напонот од силата на затегнување како и при контрола на
смолкнувачките напони.
Коефициент на должина на странично придржување – се користи во доказот на

страничната стабилност на елементите. Програмот за оваа вредност автоматски ја
усвојува вредноста “1”. Во зависност од конкретниот пример корисникот може сам да ја
корегира оваа вредност.
Со постојан клик на глувчето преку овој прекинувач, можете од програмот да

барате или внесување на бездимензионален коефициент или пак внесување
на вистинското растојание на странично придржувачките точки нормални на
правецот на оската 2 изразено во метри.
Контрола на стабилноста може да се спроведе со занемарување на едно или повеќе

влијанија. На корисникот е да одреди кои се тие влијанија и да води сметка да при тоа не
направи грешка.
Вклучување на табелата на факторот на искористуване според оптоварувањата

во извештајот
Извештајот за контрола на стабилноста за секој стап може да содржи и табела за

коефициентите на искористување на стапот по сите комбинации. Вклучувањето на оваа
табела во извештајот се врши со помош на овој check box.

983
11.4 Контрола на стабилност

Кога сте ги дефинирале сите влезни податоци, со изборот на наредбата
“Koнтрола на стабилност” се влегува во стандардната процедура на селектирање
<0 сел.> Koнтрола на стабилност – Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек /

Имено, сега се очекува да ги селектирате сите стапови за кои сакате да извршите

димензионирање. По завршувањето на процедурата на селектирање, програмот прво ќе
провери дали селектираните стапови се веќе порано дефинирани и во тој случај ќе го
издаде следното предупредување.
Во овој случај имате можност да се одкажете или пак со избор на командното поле “OK”
да продолжите со наредбата за димензионирање на сите предходно селектирани стапови.
Во рамките на контролата на стабилноста се прави и пресметка на максималното
растојание на страничните задржни точки. После завршеното димензионирање, програмот
ќе биде спремен за обработка на резултатите на пресметката, за што ќе биде збор во
следното заглавие.
Начин на пресметка - JUS
Кај носачите со константна димензија на попречниот правоаголен пресек, пресметката на

напонот се врши спрема следните обрасци:
За подолжни нормални напони:

Z
, и     односно

N
   c dop
M3 M2 '
  m   m 
'
 
' '
t n t dop cn
m3
W3 dop m2
W2 dop
Aneto A
за напони на смолкнување:

Q
 1.5  
'
, Mt
  dop ;
 
'
m m dop
A t
Wp
Суперпонирањето на подолжните напони се врши на следниот начин:

Ако на пресекот дејствува нормалната сила на притисок
 m3   m 2  c n
 '  1.00
 m' dop  c dop
или ако на пресекот дејствува нормалната сила на затегнување
 m3   m2  t n
 '  1.00
 m' dop  t dop
Суперпозиција на напомот на смолкнување се врши на следниот начин:

  m 2   m dop
'
m3
доколку дејствува моментот на торзија на пресекот:

 m  t   dop
'

984
Пресметката на напонот кај носачите кои се закривени, со промена на висината на

правоаголниот попречен пресек (кoj се формира во една фаза) и во темениот пресек се
врши според следните формули:
За подолжни-нормални напони:
N
 m3  k m W33   m dop ,  m2  W22   m dop и   t dop односно  c n  k n    c dop ;
M M Z

'
kn
' ' '
t n
Aneto A
за попречни напони:
 n  k n A
N
 m3  k m W33 , и
M Z односно .
 n
 k n
Aneto
Пресметката на напони кај носачите со промена на висината на правоаголниот попречен

пресек, кај кои сите ламели се паралелни, се врши спрема следните формули:
За нормални напони:
Z
, и     односно

N
   c dop ;
M3 M2 '
 W3  m  W2  m

'
   
' '
t n t dop cn
m3 dop m2 dop
Aneto A
за попречни напони:
N
 m3  k m W33 , и  n  k n Aneto односно  n  k n A ;
M Z
за подолжни напони на смолкнување:

Z
 km
M3 , и
n
 k n
односно
 kn
N;
m3
W3 Aneto n
A
Контрола на комбинираната напонска состојба на закосената ивица се врши спрема

следниот образец:
2 2

    
2
aкo e    0      1
   c  1

1 1
  2.66  
 dop 
 1
  dop  
   c  dop  
2 2

    
2
aкo e    0      1
 1   t  1   1
  1.33  
 dop 
 1
  dop   1.25 
   t  dop  
При пресметката на стабилноста се обрнуваше внимание на специфичностите како што

се:
- определување на должината на извивање на стаповите со променлива димензија на
попречниот пресек,
- редукција на пресекот кај закривените стапови кога е развиена должина на ламелите
помала од 4.0 m, кај носачите кои се формираат во една фаза (се ламинираат во еден
потег),
- определување на коефициентот K (аголот помеѓу правецот на силата и правецот на
ламелирање),
- кај закривените стапови чиј однос на закривување е =R/h во релацијата 2   10 се
пресметуваат како закривени стапови, а доколку е  > 10, се пресметуваат како прави
стапови (без влијание на закривувањето).
Стаповите кои не можеа да се пресметаат во рамките на наредбата за приказ на

резултатите се означуваат со “!!!!”. Тоа значи дека се пречекорени некои од овие услови:
- извивање,  > max (дефинирано во влезните податоци),

- кај закривените стапови доколку односот на закривување =R/h е помал од 2 (<2),

985
- кај стаповите кои се формираат во I фаза (се ламелираат во еден потег) aкo завршните
клинови на ламелите не ги задоволуваат пропишаните критериуми,
- аголот помеѓу дејството на нормалната сила (оски на стапот) и правците на ламелите
кај ЛЛД.
Димензионирање на дрвените конструкции според EN 1995-1-1:2004
Дефинирани се следните експлоатациони класи:

температура од 20° и релативна влажност на воздухот од 60%
температура од 20° и релативна влажност на воздухот која само неколку недели
годишно преминува 85%
- Експлоатациона класа 3 – кога содржината на влагата е поголема одколку кај
експлоатационата класа 2
Корекциониот коефициент за различно траење на оптоварувањата kmod се одредува како:
Траење на опт./Експ. 1 2 3
класа
Постојано 0.6 0.6 0.5
Долготрајно 0.7 0.7 0.55
Среднотрајно 0.8 0.8 0.65
Краткотрајно 0.9 0.9 0.7
Моментно 1.1 1.1 0.9
Парцијалниот коефициент за карактеристиките на материјалот m се одредува на следниот

начин:
- за основната комбинација на оптоварувањето, за масивно дрво m = 1.3

- за основната комбинација на оптоварувањето, за лепено ламинирано дрво m = 1.25
- за посебната комбинација на оптоварувањето m = 1.0
- за граничната состојба на употребливост m = 1.0
Соодветните цврстини fm,d , ft,0,d , ft,90,d , fc,0,d , fc,90,d , fv,d се добиваат кога табличните
вредности fm,k , ft,0,k , ft,90,k , fc,0,k , fc,90,k , fv,k ќе се помножат со корекциониот фактор на
класата на траење на оптоварувањето и експлоатационата класа kmod и се поделат со
парцијалниот коефициент за карактеристиките на материјалот m.
k mod
f x .d  f x.k
m
Начин на пресметка:
a) Свиткување без нормална сила (N = 0) , мораат да бидат задоволени двата услова:
 m,3,d  m , 2 ,d  t 
km   1  
f m,3,d f m , 2 ,d  100 
 m,3,d  m, 2,d  t 
 km  1  
f m,3,d f m, 2,d  100 

986
каде се:
t - дозволена толеранција во %
km - фактор на обликот за правоаголен пресек km = 0.70, за останатите пресеци
km = 1.00
fm,3,d и fm,2,d - соодветни цврстини на свиткување
σm,3,d и σm,2,d - пресметани напони на свиткување (M/W)
b) Ексцентрично затегнување (N > 0) , мораат да бидат задоволени двата услова:
 t , 0 ,d  m,3,d  m , 2 ,d  t 
 km   1  
f t , 0 ,d f m,3,d f m , 2 ,d  100 
 t , 0 ,d  m,3,d  m , 2 ,d  t 
  km  1  
f t , 0 ,d f m,3,d f m , 2 ,d  100 
каде се:
t - дозволена толеранција во %
km - фактор на обликот за правоаголен пресек km = 0.70, за
останатите пресеци km = 1.00
fm,3,d , fm,2,d , ft,0,d - соодветни цврстини на свиткување, ако не постојат тогаш е тој
fm,d (ако е пресекот со мали димензии тогаш се разликува од
fm,d)
σm,3,d , σm,2,d - пресметани напони на свиткување (M/W) како и за ЈУС (соодветни

оски)
σt,0,d - пресметан подолжен напон (N/Aneto) како и предходно
c) Ексцентричен притисок
L3 L2
3  2 
i3 i2
виткост L3 и L2 се должини на извивање, а i3 и i2 се полупречници на инерција на

попречниот пресек
 2 E0,05  2 E0,05
 c ,crit ,3   c ,crit , 2  критичен напон на извивање
32 22
f c , 0 ,k f c , 0 ,k
rel.3  rel.2  релативна виткост
 c ,crit ,3  c ,crit , 2
Ако е λrel,3 ≤ 0.3 и λrel,2 ≤ 0.3, тогаш следните два услова мораат да бидат исполнети:

987
2
  c , 0 ,d   
   k m m,3,d  m, 2,d  1  t 
 f  f m,3,d f m, 2,d  100 
 c , 0 ,d 
2
  c , 0 ,d   m,3,d  m , 2 ,d  t 
    k  1  
 f  f
m
f  100 
 c , 0 ,d  m , 3,d m , 2 ,d
Во останатите случаеви, наредните два услова мораат да бидат исполнети:
 c , 0 ,d  m,3,d  m , 2 ,d  t 
 km   1  
k c , 2  f c , 0 ,d f m,3,d f m , 2 ,d  100 
 c , 0 ,d  m,3,d  m , 2 ,d  t 
  km  1  
k c , 3  f c , 0 ,d f m,3,d f m , 2 ,d  100 
каде е :
1 1
k c ,3  k c,2 
k 3  k 32  2rel ,3 k 2  k 22  2rel , 2

k3  0.5 1   c rel.3  0.3  2rel.3  
k 2  0.5 1   c rel.2  0.3  2rel.2 
βc - почетна имперфекција во однос на прав стап (за монолитно дрво βc = 0.20, а за
лепено ламинирано βc = 0.10)
d) Влијание на трансверзална сила
Q2 Q3
 2 ,d
 1.5
Aneto  3, d
 1.5
Aneto
напони од трансверзална сила
Мора да биде исполнет следниот услов:
 2,d  3,d  1  tol

2 2
f v ,d
каде се:
Q3 и Q2 - трансверзална сила
Aneto - површина на попречниот пресек (по одбивење на сите шуплини )
e) Влијание на торзија

988
Напонот од влијанието на торзијата се пресметува како:
Mt Mt
 tor, 3, d

Wp 3  tor, 2 , d

Wp 2
Мораат да бидат исполонети следните два услова:
 tor, 3, d
 1  tol
fv,d
 tor, 2 , d
 1  tol
fv, d
Во случај на истовремено дејство на моментот на торзија и на трансверзалната сила

мораат да бидат исполнети следните два услова:

  2, d  tor,3, d   1  tol
 
 f v, d 
 
 3,d  tor, 2,d   1  tol

 
 f v ,d 
 
f) Носачи со еднострано накосена ивица
На накосената ивица се модифицира цврстината на свиткување и тоа:
Ако накосената ивица на стапот е притисната од дејството на моментот:
f m, d
f m, , d 
2 2
 f m, d   f 
1  tan    m, d tan2  
 1.50  f  f 
 v, d   c,90, d 
Ако накосената ивица на стапот е затегната од дејството на моментот:
f m, d
f m, , d 
2 2
 f m, d   f m, d 
1  tan    tan2  
 0.75  f v, d   f t ,90, d 
   

989
Контролата е иста како и за прав стап само што бројот на условите кои мораат да бидат
исполнети е зголемен за четири поради различната цврстина на свиткување на правата и
на косата ивица.
Искористувањето на пресекот во зоната каде ламелите се паралелни со ивицата на

стапот:
uticaji od pritiskujuće  
 k m m,3,0,d  m, 2,d  1  tol 
ili zatežuća sile f m,d f m , 2,d
uticaji od pritiskujuće  m,3,0,d 

  k m m, 2,d  1  tol 
ili zatežuća sile f m ,d f m , 2,d
Искористувањето на пресекот во зоната каде ламелите не се паралелни со ивицата на

стапот :
 k m m,3, ,d  m, 2,d  1  tol 
ili zatežuća sile f m, ,d f m , 2,d
uticaji od pritiskujuće  m,3, ,d  m , 2, d

  km  1  tol 
ili zatežuća sile f m, ,d f m , 2, d
g) Накривени носачи со константен попречен пресек
Мораат да бидат исполнети два услова:
 k m m,3,d  m, 2,d  1  tol 
ili zatežuća sile f m ,d  k r f m , 2 ,d
uticaji od pritiskujuće  m,3,d 

  k m m, 2,d  1  tol 
Напон на свиткување на оската 3 (оска околу која носачот е накривен) се пресметува

како:
M3
 m , 3, d  k l
W3

990
k1  1 ; k2  0.35 ; k3  0.6 ; k4  0
2 3 2
h h h h h
kl  k1  k2    k3    k4    1  0.35   0.6 
r r r r r
Се воведува фактор на редукција kr поради свиткување на ламелите во текот на
изработката:
rin
ако е  240 
 kr  1
t
rin r
ако е  240 
 kr  0.76  0.001 in
t t
Во случај да е напонот во надворешната ивица во однос на центарот на кривината од
влијанието на моментот притисок, потребно е да се спроведе и контрола на попречните
напони на затегнување и треба да биде исполнет следниот услов:
 t ,3,90,d
0.2
 1  tol
V 
k dis  0  f t ,90,d
V 
kdis - фактор за распределба на напонот кај накривени носачи со константна висина и има
вредност 1.4
M3
 t ,3,90,d  k p
W3
V0 - споредбен волумен од 0.01 m³

V - волумен на накривениот дел на носачот, максимална вредност V=2/3 Vb
Vb - вкупен волумен на носачот (волуменот на носачот помеѓу два зглоба е вкупна
вредност на носачот како воопштена вредност)
k6  0.25
h h
k p  k6    0.25 
r r
h) Накривени носачи со промена на димензиите на пресекот
Неопходно е да бидат исполнети четири услови:
искористување на пресекот во зоната каде ламелите се паралелни со ивицата на стапот:

991
 k m m,3,0,d  m, 2,d  1  tol 
uticaji od pritiskujuće  m,3,0,d 

  k m m, 2,d  1  tol 
искористување на пресекот во зоната каде ламелите не се паралелни со ивицата на

стапот:
 k m m,3, ,d  m, 2,d  1  tol 
ili zatežuća sile f m, ,d  k r f m , 2 ,d
uticaji od pritiskujuće  m,3, ,d 

  k m m, 2,d  1  tol 
ili zatežuća sile f m, ,d  k r f m , 2 ,d
Напонот на свиткување на оската 3 (оска околу која носачот е накривен) се пресметува

како:
за влакна паралелни со ивицата на стапот:
 m,3,0, d  kl  1  4tg 2 
6M 3
bh2
влакна на накосената ивица:
 m,3, , d  kl  1  4tg 2 
5M 3
bh2
α - агол помеѓу правецот на ламелите и ивицата на стапот
Се воведува фактор на редукција kr поради свиткување на ламелите во текот на

изработката.
rin
ако е  240 
 kr  1
t
rin r
ако е  240 
 kr  0.76  0.001 in
t t
На накосената ивица се модифицира цврстината на свиткување и тоа:
ако накосената ивица на стапот е притисната од дејството на моментот:

992
f m,d
f m, ,d 
f m,d
sin 2   cos 2 
f c ,90,d
ако накосената ивица на стапот е затегната од дејството на моментот:
f m,d
f m, ,d 
f m,d
sin 2   cos 2 
f t ,90,d
Коефициентот kl се пресметува како:
2 3
h h h
kl  k1  k2    k3    k4  
r r r
k1  1  1.4tg  5.4tg 2
k2  0.35  8tg
k3  0.6  8.3tg  7.8tg 2
k4  6tg 2
Во случај да е напонот во надворешната ивица во однос на центарот на кривината од
влијанието на моментот притисок, потребно е да се спроведе и контрола на попречните
напони на затегнување и треба да биде исполнет следниот услов:
 t ,3,90,d
0.2
 1  tol
V 
k dis  0  f t ,90,d
V 
kdis - фактор за распределба на напонот кај накривени носачи со константна висина и
има вредност 1.
V0 - споредбен волумен од 0.01 m³
V - волумен на накривениот дел на носачот, максимална вредност V=2/3 Vb
Vb - вкупен волумен на носачот (волуменот на носачот помеѓу два зглоба е вкупна
вредност на носачот како воопштена вредност)
M3
 t ,3,90,d  k p
W3
2
h h
k p  k5  k6    k7  
r r
k5  0.2tg
k6  0.25  1.5tg  2.6tg 2

993
k7  2.1tg  4tg 2
i) Доказ за страничната стабилност на елементите
Во случај носачот да е напрегнат со момент на свиткување, со или без сила на притисок.
Мора да биде исполнет следниот услов:
 m,3, d
 1  tol
kkrit  f m, d
Релативната виткост се одредува како:
f m ,k
rel ,m 
 m,crit
Критичниот напон на извивање се зема како:
M 3,crit  E0,05I 2G0,05I tor

 m,crit  
W3 ef W3
Врз основа на вредноста на λrel,m се одредува kkrit
ако е λrel,m ≤ 0.75 → kkrit = 1

ако е 0.75 < λrel,m ≤ 1.40 → kkrit = 1.56 - 0.75 λrel,m
ако е 1.40 < λrel,m → kkrit = 1/λrel,m2
E0,05 - 5% фрактил на модулот E паралелно со влакната

G0,05 - 5% фрактил на модулот на смолкнување
Itor - торзионен момент на инерција
ef - растојание на придржувачките точки нормални на правецот на оската 2
11.5 Приказ на резултатите

Со изборот на оваа наредба, програмот сите стапови за кои предходно е
направена контрола на стабилноста ги обојува со зелена, односно црвена боја. Од
горната страна на стапот се испишува максималната вредност на пресметаниот
коефициент на искористување на пресекот за: нормалниот, смолкнувачкиот напон,
контролата на комбинираната напонска состојба како на закосената ивица на стапот, така
и во темениот пресек. Иако само по себе е јасно, ќе нагласиме дека идеалната вредност
на овој коефициент е “1.00”, додека сите стапови кои не задоволуваат ќе имаат вредност
“> 1.00”, а оние кои задоволуваат вредност “< 1.00”. Ќе напоменеме дека стаповите кои
имаат коефициент на искористување “> 1.00” ќе бидат зелено обоени, доколку
пречекорувањето на напонот се вклопува во толеранцијата зададена со помош на
наредбата “Прописи”.
После активирањето на наредбата “Приказ на резултати”, на командната линија се

јавува и пораката:

994
<0 сел.> Приказ на резултати - Селектирање (Филтер / <крAj> / Дијаграм на б.п.т.):
Сега од корисникот се очекува да го селектира произволниот стап или да одбере некоја

од понудените подопции од командната линија.
Во “Tower” е овозможено со користење на соодветни филтери за приказ на

димензионираните стапови за секој сет на греди да се прикажат само оние стапови кои
имаат искористеност во зададениот опсег како и стаповите со екстремна искористеност.
На тој начин програмот сите стапови од еден сет за кои е спроведена контрола на
стабилноста, а кои не го задоволуваат зададениот филтер ќе ги обои со плава боја. Во
спротивно ако го задоволуваат зададениот филтер стаповите ќе се обојат со зелена боја
ако имаат коефициент на искористување “ < 1.00”, односно со црвена боја ако имаат
коефициент на искористување “ > 1.00”. Недимензионираните стапови програмот ќе ги
обои со бела боја. Со активирање на подопцијата “Филтер” се отвара дијалог во кој
корисникот задава филтери за приказ на димензионираните стапови:
Изглед на дијалогот за дефинирање на филтрите за приказ

на димензионираните стапови
“Aктивен” Check box со чие поставување во вклучена состојба дефинираните филтри

во овој дијалог ќе влијаат на приказот на димензионираните стапови.
“Сет” Колона со редни броеви на сетовите на дрвените пресеци кои се наоѓаат

во фајлот.
“Име” Колона со опис на сетовите на дрвените пресеци кои се наоѓаат во

фајлот. Зад оваа колона се наоѓа колона со check box-ови која одредува
за кој сет греди филтерот ќе се применува. Со десниот клик на глувчето
на оваа колона се отвара паѓачко мени со опции “Вклучи се” и “Исклучи
се” со чиј избор имате можност да го вклучите, односно да го исклучите
филтерот за сите сетови.
“Филтер” Со клик на стрелката која се наоѓа од десната страна на оваа затворена

листа се отвара мени со понудени филтри: “Се”, “Само n екстремни”,
“Само со искористеност поголема од γ”, “Само со искористеност
помала од γ”.
“Се” – означува дека сите стапови од тој сет ќе бидат прикажани без да
се користи филтер.

995
“Само n екстремни” – означува дека ќе се прикажат само n стапови на

еден сет, со најголем фактор на искористување. Во едит полето “n”
корисникот го задава тој број на стапови.
“Само со искористеност поголема од γ” – означува дека за секој сет
стапови ќе се прикажат само оние кои имаат искористеност поголема од
онаа што корисникот ја задава во едит полето “γ”.
“Само со искористеност помала од γ” - означува дека за секој сет
стапови ќе се прикажат само оние кои имаат искористеност помала од
онаа што корисникот ја задава во едит полето “γ”.
После изборот на произволниот стап од цртежот, се отвара дијалог со следниот изглед:
Изглед на дијалог box-от за детален приказ

Во долниот дел на дијалог box-от се наоѓаат сите влезни податоци за селектираниот стап,
а во долниот десен дел на дијалогот како ориентациони вредности се прикажуваат
коефициентите на искористеност на пресекот (), за секоја од зададените комбинации
посебно. Во горниот дел на дијалог box-от се наоѓа детален приказ на спроведената
постапка на димензионирање. Промената на тековната содржина на овој прозор може да
се врши со помош на scroll лентата од неговата десна страна, а можат да се користат и
тастерите “PgUp”, “PgDn”, како и курсорските стрелки “”, “”, но под услов фокусот да е
на тој прозор. Ако овие тастери не Ви реагираат, тогаш е доволно да со маусот кликнете
на било кое место во внатрешноста на прозорот предвиден за приказ на резултатите на
димензионирање, што ќе доведе до промена на фокусот, а со самото тоа и тастерите за
scroll-ување ќе проработат. Во случај да сакате да ги промените влезните податоци за
дадениот стап, не морате да излезете од оваа наредба и да ја придвижувате одново
наредбата “Влезни податоци”, туку е доволно да во овој дијалог box ги направите сите
потребни промени и потоа да го активирате командното поле “Пресметка”. После оваа
опција програмот за селектираниот стап ќе направи нова пресметка земајќи ги во предвид
сите направени промени во влезните податоци. Од ова произлегува и заклучокот дека
користењето на наредбата “Влезни податоци” и не е неопходно ако сакате да
димензионирате еден по еден стап. Во тој случај е доволно без предходно активирање на
наредбата “Влезни податоци”, да ја активирате наредбата “Контрола на стабилност” и не

996
базирајќи се на направеното димензионирање во првиот чекор да селектирате еден по

еден стап, во овој дијалог box да ги зададете потребните влезни податоци и да направите
ново димензионирање.
Aкo стапот не Ви задоволува, така да со промена на ниту еден од влезните податоци кои
се однесуваат на конструктивното решавање на проблемот не може да ги помине сите
потребни контроли, тогаш решението е секако во промената на попречниот пресек на
стапот. Kaкo промената на попречниот пресек на стапот ќе доведе до прераспределба на
статичките влијанија на целиот модел, во тие случаи е неопходно да се вратите во
модулот за внесување на податоци, да го промените попречниот пресек на стапот, да
направите нова пресметка на статичките влијанија и секако одново да ги димензионирате
сите стапови на моделот. Меѓутоа, ако Вашата проценка е дека промената на попречниот
пресек нема да доведе до значителни прераспределби на статичките влијанија на целиот
модел, затоа програмот дава можност да го промените попречниот пресек и без повторна
пресметка на конструкцијата. За таа намена е предвидено командното поле “Нов
пресек”. Со негово активирање се отвара дијалог box кoj е идентичен на дијалог box-от
за дефинирање на попречните пресеци на гредите во модулот за внесување на податоци.
Тука можете да го промените попречниот пресек и потоа со помош на командното поле “
Пресметка, да барате ново димензионирање на селектираниот стап за старите статички
влијанија, но со нови карактеристики на попречниот пресек. Ќе напоменеме дека вака
променетиот попречен пресек ќе биде третиран само во модулот за димензионирање на
дрвените елементи на конструкцијата, додека во сите други наредби програмот ќе работи
само со оригиналниот пресек, кој е зададен во модулот за внесување на податоци и за кој
се пресметани статичките влијанија. Во случај да сакате да се одкажете од промената на
попречниот пресек, доволно е да го активирате командното поле “Oригинален пресек”.
Со неговиот избор предходно променетиот попречен пресек ќе биде заменет со
оригиналниот. Ќе напоменеме дека во случај на греда со променлив попречен пресек,
опцијата за промена на димензиите на попречниот пресек ќе биде недостапна.
Овозможено е генерирање на извештајот за контрола на стабилност во избраниот пресек.

Во едит box-от “Растојание на пресекот од почеток на стапот” се внесува положбата
на пресекот во кој се бара извештај на димензионирање, додека со активирање на
командното поле “Генерирање на извештај”, се генерира извештајот кој се однесува на
тој пресек. Со изборот на командното поле “ Пресметка ”, одново ќе се прикаже
извештајот на контрола на стабилноста за целиот стап.
Со изборот на командните полиња и секој прикажан извештај можно е да се

експортира во проектната документација или да се пушти директно на печатење.
Со активирање на командното поле “OK”, сите евентуално направени измени во влезните

податоци, како и резултатите на одново направеното димензионирање за селектираниот
стап трајно ќе бидат запаметени, додека командното поле “Одкажи” е предвидено за
одкажување од сите направени измени.
Со изборот на подопцијата “Дијаграм б.п.т.”, која е присутна на командната линија, се

прикажува дијаграмот на максималното растојание на бочните придржувани точки, на кој
се прикажани реципрочните вредности на максималното растојание на придржуваните
точки за сите комбинации на оптоварување, за секој дрвен елемент на конструкцијата,
обединето за горната и за долната ивица на стапот како на следната слика.

997
Изглед на прикажаниот дијаграм б.п.т. (бочно придржувани точки) на екранот
Напомена:
Опцијата на прикажување на дијаграмот на странично придржаните точки е достапна
само за пресметка на стабилноста според ЈУС-от.
11.6 Извештај
Бидејќи оваа наредба е предвидена за креирање на текстуални извештаи на
хартија, затоа нејзиниот избор има смисла дури после спроведената постапка на контрола
на стабилноста. Со изборот на наредбата, на командната линија се јавува добро познатата
порака со која од корисникот се очекува да селектира еден или повеќе стапови.
<0сел.> Извештај - Селектирање (Се / Прозорец / пОлигон / пРесек / еКстрас / Група на

селекција / Последна селекција / Деселектирање / <kрAj> / Филтер):
Со користење на филтерот за приказ на димензионираните стапови корисникот може за

секој сет на греди да ги прикаже само оние стапови кои имаат искористеност во
зададениот опсег како и стаповите со екстремна искористеност. За стаповите кои ги
задоволуваат поставените филтри корисникот може едноставно да креира извештај со
нивно автоматско вметнување во селекцијата, со тоа да има можност сам по своја желба
да уфрли дополниотелни стапови во извештајот.
Со активирање на подопцијата “Филтер” се отвара дијалог во кој корисникот ги задава

филтрите за приказ на димензионираните стапови:

998
Изглед на дијалогот за дефинирање на филтрите за приказ на

димензионираните стапови во рамките на командите за извештај
Работата со овој дијалог е предходно објаснета (види заглавие 11.5), па овде нема
повторно да ја објаснуваме.
“Селектирај за извештај”
Check box со чие поставување во вклучена состојба сите стапови кои ги
задоволуваат поставените филтри се уфрлаат во селекцијата и на тој
начин корисникот за нив може брзо и едноставно да креира извештај.
Кога сте ги одбрале сите стапови за кои сакате да креирате текстуален извештај, со
кликот на десното копче на глушецот ќе се означи крај на процедурата на селектирање и
на екранот ќе се појави дијалог box со текстуален извештај.

на резултатот на димензионирање

999
На почетокот на извештајот, за секоја од гредите се испишуваат влезните податоци, а

потоа и резултатите на спроведеното димензионирање.
Покрај директно печатење, со програмот е предвиден и експорт на овој извештај во

проектната документација. Сите стапови одбрани во една сеанса ќе припаѓаат на еден
текстуален извештај, така да на Вас е да одлучите како ќе ги групирате одбраните
стапови.
11.7 Извештај за еден пресек

Бидејќи во извештајот за цела греда, за секоја од спроведените анализи
автоматски се определува меродавното место на гредата, затоа може да се случи со
помош на предходно опишаната наредба да не добиете приказ на резултатите на саканото
место, со оглед дека за дадената анализа тоа место не е критично. Поради тоа и е
направена наредбата “Извештај за еден пресек”, со помош на која имате можност да
добиете текстуален извештај на резултатите на димензионирање токму на зададеното
место. Со нејзиниот избор, програмот од командната линија прво ќе бара да ја
селектирате гредата во рамките на која сакате да го разгледувате саканиот пресек.
<0 сел.> Греда на која се бара пресек –Селектирање (<крAj>):
После изборот на саканата греда, програмот од командната линија ќе бара да определите

точка која припаѓа на предходно селектираната греда и која ќе го определи местото на
пресекот.
Tочка на греда:
Изборот на точка, на селектираната греда ќе доведе до отварање на дијалог box-от со

приказ на спроведеното димензионирање во одбраниот пресек.
Изглед на дијалог box-от за приказ на резултатите

на димензионирање во одбраниот пресек

1000
10.8 Контрола на стабилност за поединечен стап

Во програмот е овозможена контрола на стабилноста и правење на извештај за
произволно дефиниран стап со произволно зададени влијанија. Со активирање на оваа
команда ќе се појави дијалог многу сличен на оној за приказ на резултати.
Изглед на дијалог box-от за контрола на стабилноста на поединечен стап
Во овој дијалог box покрај полињата за внесување на стандардните влезни податоци кои
се наоѓаат и во дијалог box-овите за влезни податоци и приказ на резултати, се наоѓаат и
полиња за внесување на оние податоци кои во спротивно би се превземале од
вистинскиот ентитет – стапот во конструкцијата.
Групата параметри “Геометрија” овозможува дефинирање на геометријата на стапот. Во

едит box-от “Должина” се внесува должината на стапот, а во случај да е потребно да се
димензионира стап со лачна геометрија check box-от “Лачна геометрија” се поставува
во вклучена состојба и во едит box-от “Радиус” се внесува радиусот на лакот. Во тој
случај може да се подеси и ориентацијата на локалниот координатен систем на стапот –
дали оската 2 на стапот е насочена кон центарот или од центарот на кривината.
Во делот на дијалог box-от “Влијанија” се наоѓаат едит box-ови за внесување на

влијанија (сили) кои делуваат по должината на стапот.
Командното поле “Превземи” овозможува да податоците во овој дијалог box се

иницијализираат врз основа на избраниот стап од конструкцијата.
Со активирање на ова командно поле, се излегува на цртежот и командната линија го

добива следниот изглед:
<0 сел.> Поединечен стап – Селектирање (<крАј>):

1001
Можно е да се селектира само еден стап после што следи враќање во дијалог box-от. Од
селектираниот стап се превзема попречниот пресек, должината и влезните податоци за
контрола на стабилноста.
Командното поле “Нов пресек” служи за промена на попречниот пресек на стапот. Со

неговото активирање се влегува во дијалог box-от за избор и дефинирање на попречниот
пресек.
Со активирање на командното поле “ Пресметка ” се врши пресметка и генерирање на

извештаи. Во полето “Искористување” ќе биде испишан максимален коефициент на
искористување.

Tower 7 Manual MAK

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tower 7 Manual MAK

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tower 7

Програм за статичка и динамичка анализа на конструкциите

Упатство за работа со програмот

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

2. ГРАФИЧКИ INTERFEJS ............................................................................. 24

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

3. ВНЕСУВАЊЕ НА ПОДАТОЦИ .................................................................. 151

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

4. ФОРМИРАЊЕ НА МРЕЖАТА НА КОНЕЧНИ ЕЛЕМЕНТИ .......................... 468

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

5. ПРЕСМЕТКА НА СТАБИЛНОСТА ............................................................. 482

6. МОДАЛНА АНАЛИЗА.............................................................................. 487

7. ПРЕСМЕТКА НА МОДЕЛОТ ..................................................................... 505

8. ОБРАБОТКА НА РЕЗУЛТАТИ ОД ПРЕСМЕТКАТА .................................... 547

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

9. Димензионирање на бетонски пресеци ............................................... 756

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

10. Димензионирање на челични пресеци .............................................. 943

11. Димензионирање на дрвените конструкции ...................................... 966

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Самиот програм по инсталацијата на дискот зафаќа околу 50 MB простор, а тоа воедно е и

Во Windows , програмите за својата работа користат т.н. виртуелна меморија. Виртуелната

Со оглед дека RAM меморијата е особено брза, се наметнува заклучокот дека на

Потребната вкупна количина виртуелна меморија за работа со програмот зависи

Во понатамошниот текст ќе го изнесеме начинот за проверка на подесеноста на

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Подесување на виртуелната меморија - Windows XP

Кликнувајќи со маусот на опцијата “Advanced” отворете ја оваа картотека,

Активирајте го командното поле “Settings”.

За промена на податоците за големината на виртуелната меморија, активирајте го

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Во прикажаните edit box-еви зададете податоци, како на сликата. За прифаќање на нови

За пресметување на посебно големи примери, само ограничувањето на Windows-от во

Од “Start” менито активирајте ја опцијата: “Programs  Accessories  Command

На командната линија потребно е да се зададе следната инструкција:

bootcfg /copy /d "Windows XP - 3GB" /id 1

На овој начин креирана е уште една конфигурација на оперативниот систем која се

bootcfg /raw /3gb /id 2

На овој начин на претходно креираната конфигурација “Windows XP - 3GB” и додадовме

За да провериме дека се е направено како што треба, потребно е да се отчука:

После ова на екранот би требало да се појават следните податоци:

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Boot Loader Settings

Boot entry ID: 2

За враќање во Windows опкружувањето од командната линија command prompt, отчукајте

При наредното стартување на (boot) Windows-от ќе се појават две конфигурации. Ако се

Работата на програмот е поддржан во сите стандардни резолуции кои се предвидени за

Проверката на инсталираниот drajver ќе ја добиете ако од “Start” менито ја активирате

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Во отворениот прозор, со дупло кликнување на маусот ја активирате иконата “Display”,

Кликнувајќи со маусот на опцијата “Settings”, отворете ја оваа картотека.

За да го придвижите програмот во листата “Colors”, потребно е да се постави или “High

Од излезните уреди за печатење, програмот ги поддржува сите уреди кои се поддржани

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

1.2 Инсталирање на програмот

Програмот можете да го инсталирате само ако го поседувате правото за инсталирање на

1.2.1 Поединечна инсталација на програмот

Copyright (c) Radimpex * http://www.radimpex.rs * e-mail: info@radimpex.rs * Tel. 011 3809-158

Бидејќи во текот на инсталацијата неопходно е присуство на соодветен hardlock, со оваа

Запалената сијаличка на USB hardlock-от означува