·,

Topkapı Sarayı Müzesi

. ·-

ISlAM
MiNYATÜRLERi

nhy-DC&YesilOrdek
 Sanat ve Kültür Yayınlan
ı

Topkapı Sarayı Müzesi

isLAM
MiNYATÜRLERi

FılizÇagman-ZerenTanmdı

Ali Rıza Baskan

Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş.
İstanbul, 1979
 İÇİNDE K İLE R

O"l"S ÖZ ... .. . ... · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ···· · · · · · · · 7

SELÇUKLU DÖNEMİ ........ ........ ....... ... ... .. . ..... .................. ... .. ...... 9
İLII Al\LI- MOC.OLDÖNEMİ : Tebriz Okulu.................................... 12
i�CU DÖ�EM1 : Şiraz Okulu .. . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 15
CELAYİRLERDÖNEMİ : Tebriz ve Bağdad Okulları . .. ...... . . . .. ...... ....... 16
MUZAFFERİLER DÖNEMİ : Şjraz Okulu .. . . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
TİMURLU DÖNEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 18
Şiraz Okulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Hcrat Okulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
KARAKOYUNLU TÜRKMENLERİ DÖNEMİ : Şira.t ve Bağdad Okulu . . . 23
AKKOYUNLU TüRKMENLERİ DÖ�EMİ : Şiraz ve Tebriz Okulu . . .. . . . . . 26
Alb üm Resimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 31
SAFEVİ DÖNEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Tebriz Okulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Kazvin Okulu . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 42
Isfahan Okulu ......... ..................... . .. . ... ..... . .... .... .. . �.............. ·12
Şiraz Okulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
ÖZBEKDÖNEMİ : Buhara Okulu .. . . . .. .. . .. . . .. .. .. .. . . . . .. .. . .. .. .. . .. .. .. . . .. .. . 51
l\ILSLC\IA'1 HINT i:\tPARATORLUCU ... ... ........... ..... .. .... . . .. . .. .... ... 52

OSMANLI DÖNEl\1i . . ..... . . . ....... . . . . . . . . . . . ............ ....... . . . .. ... . .. . ..... . . 53

Başlangıcı.ııdan XVI Yüzyıl Ortalarına Kadar Saray Okulu . .. ..... ...... 53

XVI. Yüzyıl İkinri ) nmında Saray Okulu . .... ....... ..... . .. ......... . .. . .. 59
XVI. Yüzyıl Sonlarmda Saray Okulu . . .. . . . .. .... .. .. ... .... . .. ..... ..... 6ı
Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Bağdad Okulu ...... .................. 61
XVII. ve XVIII. Yüzyıllıırda Saray Okulu ........ .. . ........ .......... .... 65

KI SALTMA ve KAY.NAKLJ\R . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . .. . . . . .. . .. .. . . . . . . . 76
HATT·\'f DiZiN i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
l'iAKKAŞ ve CİLTÇİDU1N1 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . .. 87
 Topkapı Sarayı Müzesi
Islam Minyatürleri Kataloğu
 TERCÜMAN SANAT VE KÜLTÜR
YAYlNLARlNI SUNARKEN

Tercüman Müessesesi Türk tarihi ve medeniyetini dünya bilim alemine

tanıtmak için çeşitli teşebbüslere girişmiştir. Bunlardan biri de "Tercüman
Sanat ve Kültür Yayınları" dizisidir. Bu dizi içinde, milli kültürümüzün çeşitli
konuları en selahiyetll bilim adamlarının kalemiyle Türk ve dünya okurları­
na sunulacaktır.

Bilindiği gibi. Türk tarih ve sanatı üzerinde bugün bütün dünyada büyük bir
ilgi ve yoğun bir çalışma vardır. Ancak, uzman olanların bile zaman zaman
düştükleri hatalar veya bıraktıkları boşluklar da inkar edilemez. işte biz,
bu boşlukları gidermek için, her konuyu en yeni bilgi ve belgelerle verebii­
me imkanını sağlama amacındayız. Bu Imkanlar, müze ve arşivlerimizde bu­
lunan belgeleri, bilginlerimizin yeni bir tasnif ve yeni bir yorumla işlemele­
rinden doğmaktadır.

Elinizdeki bu eser, Türk-islam Sanatı'nın çeşitli örneklerini vermek sure­

tiyle teşebbüsümüzün ilk adımını teşkil etmektedir. Bundan sonra yayınla­
yacağımız eserler hakkında bir fikir verebilmek için bir kaçının isimlerini
kaydedelim.

1 - Türk Giyim Tarihi (Prof. Dr. Nurhan Atasoy)

2 - Boğaziçi Yalıları (Prof. Sedat Hakkı Eldem)
3 - Türk Köşkleri ve Kasırları (Prof. Sedat Hakkı Eldem)
4 - Topkapı Sarayı Müzesi (Kemal Çığ)
5 - Türk Cilt Sanatı (Kemal Çığ)
6 - Türk Süsleme Sanatı (Azade Akar)
7 - Türk Denizcilik Tarihi (Hayati Tezel)
8 - Tuğralar (Vahe Berkin)
9 - Türk Yazı Sanatı (Uğur Derman-Kemal Elkeı1

Bu eserlerimizin gayesi, bir memleket hizmeti olmakla beraber milletleri

birbirine baglayan insan zekasının ve kudretinin timsali sanat eserlerini
dünya sanat alemine sunarak insanlığa hlzmettir.

Takdirlerinlze ve başarıya ulaşmak Için, çalışmak bizden, yardım Allah'­

tandır...

L<EMAL ILICAK

n n p -

Tercüman Gazetesi Sahibi

 ÖN SÖZ

Topkapı Sarayı Müzesi, özellikle İslam m:nyatürlü yazmaları ve albümleri bakımından

dünyanın sayılı kole�siyonlarından birine sahiptir. Henüz yeterince tarunmamış olan bu eser­
ler, Topkapı Sarayı müze olduğu yıllarda Sarayın çeşitli yapılarına dağılmış olarak bulunu­
yordu. Daha sonra ((Yeni Kütüphane» adı altında sarayın üçüncü avlusundaki Ağalar Camün­
llt• toplanmış ve geldikleri yere göre adlanclırıla rak bölümlendirilmiştir. Yeni Kütüphanede
bulunan bu kitaplıklarda beşyüzü aşkın minyatürlü yazma \'e alhüm vardır. Bu koleksiyonun
Sara} 'da oluşmaya başlaması, XV. yüzyıl son çt•yreğine, Saray'ın kuı·ulu.ş yiliarına kadar iner.
Hemen hemen Lüm Osmanlı Padişahları kitaba, özrllikle sanal eseri niteliğindeki cl yazma n
minyolürlü eseriere büyük ilgi göstermişlerdir. D.ır yandan saray atölyelerinde eşsiz resiroJeric
sü:.lü elyazmalan hazırlanırken. bir yandan da İ�lam dünyasının iliğer yörelerinde hazırlanını7
e,<rler Os:maıılı Imparatorluğunun Sarayında. Padi�'lhın hazinesi için toplanınıştır. Eserlerin

b::zıları, Padişabların tahta çıkış törcnleri. elı:i ziyarclleri. c;Ünnet düğünleri için komşu ülke­
h·dcn, ÖzPllikle Safe\'ilerden armağan olarak gt;nderilmiştir. Bu yazınaların büyük bir çoğun­
luğu ise İmparatorluğun genişlemesi sırasında ) apılan fetihlerde savaş ganimeti olarak alın­
mış ve Saray hazinesine kaydedilmiştir. Bu yoll'l Saray hazinesine geldiği anlaşılan eserlerin
başında. Yavuz Sultan Selim'in 1514 de Safevi başkenti Tebriz'i ve 1517 de de Memlüklar­
dan Kahire'yi alışıyla ilgili olanlar bulunmaktadır. Özellikle, Tebriz'den büyük çapta ve
değerde es:er saray hazinesine getirilmiştir. Bunların önemli bir kısmını Türkmen sarayında ya­
pılmış, son derece değerli eserler oluşturur. Diğer taraftan, varisieri olmayan vezir, kazasker ve
benzeri önemli görevlerde bulunan {'ahıslarm ölümlerinden sonra kıymetli eşyalarına el ko­
mılması yoluyla da bir çok ıninyatütlü eser sar:ı} hazinesine girmiştir. Yolsuzluk yaptığı sapta­
narak azledilen, öldürülen kişilerin sahip olduklıııı sanat eserleri ve kıymetli eşyalar da saray
hazinesine alınmıştır. Osmanlı çağında «muhallefat» adı verilen bu yolla saray'a alınan elyaz.
ma eserlcr, arşiv belgelerinde kolaylıkla saptanabilir.

XII. yüzyıldan XIX. yüzyıl başlarına kadar İslam dünyasının çeşitli :minyatür okulların­
dan örneklerin yer aldığı Saray koleksiyonunun en belirgin yanı İlhanlı, Celiiyirli. Timurlu ve
Türkmen minyatür okullarından son derece önemli örneklere sahip oluşudur. Kolleksiyon.
Safevi ve özellikle Osmanlı çağı eserleri bakunındım büyük bir değere sahiptir. Topkapı Sarayı­
nın sahip olduğu bu çok değerli eserlerden bazısı daha önceleri kuranlar, cilt ve yazı ömekle­
ı·i veya yağlı boya portrelerle birlikte. kısmen sergilenmiştir. İslam minyatür okullarının kro­
nolojik biçimde gelişimini ortaya koyan ilk sergi Sarayın üçüncii avlusunda bulunan Hazine
h.oğuşunun alt katında düzenlenmiş ve 23 nisan 1966 da ziyarete açılmıştu. Bir süre sonra.
eserler için daha sağlıklı bir ortam sağlamak amacıyla sergi kapatılmış, sürekli çalışmalar­
dan soru·a. onanlan binada yeni sergi düzenlc:-ner<:'k. 26 Haziran 1976 da ziyarete açılını\\tır.

Sergida Selçuklu çağı eserlerinden sonra XIV· XV. yüzyıJlarda İran'da gelişen minyatür
okulu örneklerine ağırlık verilmlş. Karakoyuolu ve Akkoyunlu Türkmenleri döneminde ha­
zırlanan c•erler. belli bir gelişim çizgisi içinde. İlk kez sergilenmeye çalışılmıştır. Ayrıca XVI.
:XVII. yüzyıl Safevi dönemi minyatür okulu Örnekleri. Özbek ve Hint minyatür1erine de yer

7
verilmiştir. Sarayın sahip olduğu en ünlü eserlerden «Fatih Albüınü» adı ile tanman Yakup
Bey albümünden seçilen, çeşitli sanat çevreleriojn ürünleriyle ayrı bir grup oluşturulmuştur.
Salonun yarıdan büyük bölümü Osmanlı döneroj Türk minyatürlerine ayrılarak, XV. yüzyıl
ikinci yarışından XIX. yüzyıl başlarına kadar Osmanlı - Türk minyatür okulunun verileri
belli bir gelişim çizgisinde sergilenmiştir.

Sergiyi tamtma ve belgelerne amacına )Önelik olan bu katalogda okurlara İslam resim us·
lupları konusunda özlü bilgiler sunulmaya çalışılıruştır. Kataloğun yayımlanmasını gerçekleş-o
tiren Tercüman Gazet<>si Sanat ve Kültür Yayınları y öneticilerine, basımında titizlik g österen
Güzel Sanatlar Matbaası yetkilisi sayın E rgun Baskan'a, <oayın Zeki Onafa ve matbaa perso­
nt>line teşekkürlerimiz sonsuzdur.

8
 SELÇUKLU DÖNEMİ

Selçuklu Türkleri 1040 ) ılında Horasanda Bağımsız bir devlet kurduktan kısa bir süre
sonra İran, Azeı·beycan .Mczapolamya, Suriye 'c Anadolu'yu da ele geçirerek büyük bir im­
paratoı-luk haline gelmişlerdir. İmparatorluğun kurucusu Tuğrul Bey 1055 de Bağdad'ı almış
ve yapılan anlaşma sonucu halife sadece ruhaui bir lider durumuna getirilmiştir. Büyük Sel­
çuklu hükümdarlarından Melik Şah'ın 1092 de ölümünden sonra çıkan siyasi karışıklıklar
sonucu impnatorluk parçalanarak dört büyük SelçukJu devleti oluşmu�tur. Bunlaı·daıı en
ı:zun ömürlü olanı Anadolu Sel!;uklularıdır (1092. 1308). Diğer Selçuklu devletleri ise,
siyasal nedenlerle parçalanmış ve )erlerine MoğoJların istilasına kadar süreu bölgesel biikü­
meller kurulmuştur.

Selçuklular devrinden günümüze gelen nıinyatürlii elyazmaları gencllikJe. İmparator­

luğun dağılmasıyla ortap çıkan l\Iezapotamya \C çenesindeki bölgesel hükümetlerin ve Ana­
dolu Selçuklu devletinin cğemen olduğu yörelerde hazırlanmıştır. Bağdad'dao Aoadolu·nun
içlerine kadar uzanan geniş bir alan içinde kalan Konya, Diyaı·bnkır, Musul ve Bnğdad gibi
şehirler bu dönem min ya tür sanatının konmduğu önemli sanat merkezleri olmuştur. Minya­
türlerin bir kısmı, Abbasiler devrinde Antik kaynaklardan derlenmiş veya doğruuan doğru­
ya Arapçaya çevirileri yapllmış tıp, botanik, astronomi ve mekanik huluş ları içeren bilinı­
sel konulu eserlerde yer alır. Bunların yanı sıra mesnevi ve hikaye kitapları gibi edebi eserler
de resimlenclirilmiştir. Bilimsel konulu eserlerden baztimında geç - Antik · Bizans resim sana·
tının etkileri yer yer görülmesine ı·ağmen, bu dönem minyatiir sanatına genellikJe İslami dü­
ı;ünceye uygun soyut bir üslup hakim olmuştur (no. 1- 5). Selçuklu minyatii:r sanatının en
ilgi çekici ve tipik örnekleri Topkapı Sarayında bulunan Varla-u Gülşah adh mesnevide yer
alır (no. 6).XIII. Yüzyıl başlurında Anadolu Selçuklu Devletinin merkezi Konya da hazır­
landığı anlaşılan eserin minyatürleri lamamen tliizeysel bir üsluptadır. Çizgi ve renk erken İs.
lam min)atür sanalının diğeı· Örneklerinde olduğu gibi, resmi SO) utlaşLıraeak biçimde kulla­
nı lmıştır . Figürlerin yer aldığı mckanlar1 doğa sembolik olarak belirtilmiş, resmin zcmını
kırmızı , mavi renklerle boyandığı gibi, Selçuklu devıi iliğer eserlerinde görülen motiflerlc
süsleıuni�tir. Selçuklu minyatür oktılunun Topkapı Sarayında btılunan en geç Örnekleri mulı·
temelen Xlll. Yüzyıl sonlarına doğru hazu-landığı tahmin edilen Kalila ve Dimna adlı eser­
de yer alır (no. 7).

1. Suvar al-kavakıb as-sabita

A. 3493 (Karatay, AY, III, no. 7044)
23,3 x 16 crn, 148 yaprak, nesi/ı hat, Arapça, 76 şekil
Abu'l Husayn 'Abd ar-Rahınan b ..Omar as-Süfi (ölm. 376/986) tarafından l\1. 956 yı·
lında yazılan eser, Ptoleme·nin astronomi kitabına dayanan (Almagest) IX. Yüzyıla ait Arap­
ça eserin kritik bir değerlendirmesidir. EsPriu kolofonunda Viisık b. Ali h. Omar b. al-Hu­
sayn al-maruf b. al-Şevki tarafından H. 10 Sn(er 525/M. 1131 Ocak da kopya edildiği kayıt­
lıdır. Hattat bu nüshayı kendisi için Şeyh Abu Tahir Ahdülbaki'nin ulishasından kopya etti­
ğini ve resimleri de kendisinin yaptığım kaydeder.Sabit yıldızlm·ı, burçları tasvir eden şekil·
Jer siyah müı·ekkeple çizilmiş. bazıları boyalllDJ{tır. Antik ikonografiyi siirdürcn resimlerde
çizgi, figür tipleri w kıyaCetler İslami knı·aklerJedir. Özellikle XII- XIH. ) üzyıla ait çeşitli
kopyaları giinümüze gelen lıu eserin en erken örneği ll. 400/M. 1 009-10 tarihlidir Ye Oxford
Bodleian kütüphanesinde bulunmaktadır (WeUesz, pp. 1-26).

Ysyın: E. Wellesz, pp. 2 0-2 1, fig. 43-44.

9
2. Muhtar al-Hikam va Mahasin ai-Kalim
.A. 3206 (Karatay, Al, III, no. 6679)
30 .'\: 18,5 cm. 173 yaprak, nesih hat. A.rapçu. 1·1 mi11yatiir

\.1. Yüzyıl pıza rlarınd an Ahıi'J Vafa nl-Muba��ir b. F:itik a l Kô":d tnrafmdan yazılan
-

e�cr. )unanh alim 'c fiJozofJann sözlerine dayanan fcl�l'fc. tıp. tarih konularını içerir \e ta·
rihsizdir. Başlangıç "ay!a:oında Atabek Yılmay'ın katiplerinden Abıi'l ,\la'ali Yunıis Da,· adiir'­
ın kü ı ü phanesi için h:ızırlandığı kayıLlıdır. Sn1on, Sokrat. Ari...to gib i alimleri ö�renc:leriylc
t::rtışırken tas' ir eden mirıya türle r muhtemelen XI 1 I. yiizyılın ilk � arNn d a kuze) Mezapotanı­
ya'da )apıl mı;; olmalıd ır.

't 8) ın : Ettingha usen AP. p. 74-78; İp şiroğlu, iR. re�.

. 5.

3. Kitab al-Haşa'iş
A. 2 I27 {f{aratay. lll. no. 7191)
.31 x 21 cm, 27·J. yaprak. nesi/ı hat, Arapçu. 3 nıirı)'atiir. 563 bitki resmi

Bu eser, ecza ve tıp ilimleri i l e uğı-a�nıış. Dioskuriclc�·in (l\1. S. I. Yüzyıl) De Materin

\ıledica adlı botana .. \e zoolojiden balL"eden e!'er :ııi n ı\rapça çe\iri,;idiı. Eı-er, II. 626 Sa!er/M.
1228 Aralık ıla hattat Ahü Yusuf Bahnanı h. ,\lusii b. Yıı:-uf ni-\la\':-ili (Musullu) taraf ınd an
) azılıııı�tır. Ba�langıç :-ayfasında ise Şam, Rum. Diyarbakır, Ernırn' ı id ar''"i altıncla bu lımdu­
ran i\lclik Abu'l Faza'il �1uhammed'in klitüp lıa ııcsi i�in ha11rlandığı knyıtlıdır. Yazınanın
bc�ınclu Dioskoridcs ve öğrcn�i] eı·ini tasvir eden ıniıt)nliirlcrclc Bizans sa na tının etkileri gör ü .

liir. Bitki resimlerinde Ü:-lup birli ği yoktur. Bir kı::ını Antik örneklere bağlıdır. B"r di�er
grup ise simetrik ve üsluplaşnuş görüntüleriyll' ldoıni özellikh•r gösterir. Bunlardan�. 29a. 'C
29h deki bitkilt'rin köklerinde (<Amel-i Abd al - Cnbbn r lı. Ali... >> imza�ı vardır.

Yny ın : Ettin ghausen . AP. p. 67-74: Grube. Ml. no. 1

4. K. fi Ma'rifat al-Hıval al-Handasiya

l. 3J.72 {Karatay, A Y. III. no. 7Jtl4)
33 x 24 cm, 179 yaprak, nesih lıal, Arapça. 153 minyatitr ı-e şcd,·il

Diyarbakır Sultanı Nasr ad-Din Mahmud"un ( 1 200-1222) isteği üzerine sa­

Artuklu
ray miilıendisi Abi'ı'l- İzz abü Bekr Isma'il b. ur-Razziiz al-Cazari lar afınd an yazılan teknik
buluşları kap sıyan hir eserdir. Su saatleri, otomatik kaplar insan ve hayvan şeklinde . maki­
ııcler, fıskıyclcr, müzikli mak.ineler, tulumhnlar. şifrC'li kilitl�r \'C o pnucılıktan bahseden çeşit.
li böliimlere ayrılmışt ır. Bu nüshanıo kolo fon undu ır. 602 ŞolıanjM. 1 206 Mart'da Muham·
mnd b. ).usüf b. Osman al-IIaş.kafi (Hasankeyfli) tarafından. c!'crin )azarı Caznri'niu kendi
eliyle yazdığı nüshadan koypa edildiği ve eserdı:ki resim ve ı;ckillerin Cuzari tarafından )'a­
pıldığı kayıtlıdır.
Yayın : Öğütmen, Rehber, s. 38; İp�iroğlu, İR. res. 3-4

5. Kitah al-Baytara
A. 2115
26,5 x 19 cm, 171 yaprak. nesih hat, Arapça 56 mirıyatiir
. •

Ahmnd ibn al-Husayn ibn al-Ahnnf t arafıııclan }az ılm ı�t ır. Binieilik ve atların teda,·isiylc
i lg ilidir . Ali b. ııl-IIasan tarafından H. 606/'f. 121 O )ılıncin kopyn C'rlilmi�tir.

Yay ın : Ettinghausen, AP, p. 97. 100

10
6. Varka-u Guı.ah
H. 841 (Karatay, FY, no. 396)
27,8 21,3 cm, 70 yaprak, nailı hat, Faraça, 71 minycıtür. Ruim 1, 2

XI. yüzyıl f8irlerinden Ayyıiki tarafından Sultan Abu'I-Kaaım Mahmud (Gaznevi) adı­
na yezılmıf manzum bir �k h.ikayesidir. Olay Hz. Muhammed zamanında, Arap kabileleri
arasında geçer. Varka ile Gülfah bu olayın kah.ramanlandır. Tarihsiz olan eserin minyatürle­
rinden birinde (y. 58b) nakk-.ın adı «Amal-i Abdülmu'min b. Muhammad al-nakki.f al ­
Huveyyu» yazılıdır. Bu sanatçının XIII. yüzyılın ilk yansında Konya'da yaşadığı saptanmış·
tır. ( Özergin, s. 228-229).

Yayın: At� pp. 143-152; İP'iroğlu, MM, s. 36-39; Melikiah · Chirvani, pp. 1-262; İpşiroğ­
lu, JR, s. 38, 39, res 15-21; Grube, Ml, no. 2.
.

7. KalilA ve Dlmna
no. H. 363 {Karatay, FY, no. 868)
23 x 15 cm, 1975 yaprak, neWı 1uıt, Far1ça 124 minyatür.

Hayvan m•sal.ları kitabı olan Kelile ve Dimne insaniann ve hükümdarların ibret al.
maları için ya.zılm.ı{ı hikayeleri içerir. Orijinali San.skirit dilinde olan eser, Pehlevi, Suryani,
Arap, Fars, Türk ve bab dillerine çevrilmiştir. Burada sergilenen eser İbn Mukaffa'nm Arap­
Çit çevizisinden Nasır Allah b. Mahmud b. Abd al-Hamid tarafından XII. Yüzyılda yapılan
Farsça çeviridir. Birçok yapraklan karışık ve sonu eksiktir. Bu nedenle kopya tarihi ve yeri
hallında bilgimiz yoktur. Büyük bir ihtimalle XIII. yüzyıl sonlarında minyatürlenım. olma­
lıdır.

Yayın : Öğütmen, Rehber, s. 8; İPliroğlu, IR, s. 37, res. 7-14; Waley and Titley, p. 54, fig.
14-16

ll
 İLHANLI . MOGOL DÖNEMİ: TEBRiZ OKULU

XIII. yüzyıl başlarından itibaren Önasya'yı istilaya başlıyan Moğollar, Ilülagu Han za·
manında Bnğdad'ı alarak İslam İmparatorluğuııa son vermişler ( 1258) ve bir kaç yıl içinde
l\Ioğol İmparatorluğunun hudutları kesinlik knz.:mnı�lır. Gazan Ilan zama nında hlamiyeti
kesinlikle kabul eden Moğollar, Pekin'deki Büyük Han·a bağlı olduklarını belirten İl-Han
adından vazgeçerek sadece Han adını kullanmışlardır (1295). Başkent Tebriz'in en ı>arlak
donemi Gazan Han'ın saltanat yıllarına rastlar (1295- 1304). Şehir bu yıllarda imar ddilmiş­
1
tir. Daha ı-onra hüküm süren Olcayto (1304-1316) ve Ebu Said ( 1316-1335) dönem 1nde de
�t.nat faaliyetleri sürdürülmüştür. Ebu Said'in ölümünden sonra 1355 yılına kadar bir çok
1
prens tahta çıkmışsa da Moğol Hanlığı siyasal gücünü tamamen yitirmiştir.

Moğol İmparatorluğu döneminde mınyatür ı.anatı Selçuklu üslubundan çok faı·klı bir
görünüm kazanmıştır. Her �eyden önce resimlcndirilcn eserlerin konusunda büyük bıjr deği­
1
şiklik dikkati çeker. Tarihi escrler, dini konular. destanlar Orta Asya ve Uzak Doğu re sim ge­
leneğine bağlanan gerçekçi yaklaşımda minyatürlerlc süı.lenmiştir. Moğollar devrinder, günü­
müze gelen ilk önemli minyatürler, \'erir RP�ideddin 'in ba�kanlığında bir heyet tarafınılan ha­
?ırlanan «Ciiıni at-Tuviirih» adlı eı;erin çeşitli nüshalarında yer alır (no. 8, 9). Moğol ressam­
lıl,ı Ebu Soid devrinde en parlak yıllarını yaşamıştır. Kaynaklar bu dönemin en yeten�kli sa­
nntçısının Ahmed Musa olduğunu ve sultan adına bir çok eseri resimiediğini belirtirler (no.
10-12). Saray albümlerinden birinde yer alan bu devre ait çe�itli resimler arasında, öıellikle
manzara resimleri dikkati çekmektedir (no. 61, 70). Moğol devrinden güııümüze �t·lcn en
geç tarihli mi oyatürler be «Gar;-a.,p-name)) adlı eserde yer alır (no. 13).

8. 9. Cami at-Tevarih'den iki minvatür

ll. 2153 nınnaralı Albiimden (Bu albüm içitı s. 11}.

Genel bir dünya tarihi olan «Cami üt -Tevarih·ı adlı eser, İlhanlı hükümdarıl Gazan
Han'ın ( 1295 · 1304) emriyle vczir Reşidcdlin l;aşkanlığında bir komisyon tarafından hazır.
lanmaya başlanmış ve Gazan Han'ın halefi Olcayto Hiidabende (l30·ı • 1316) devrioilc ta­
mamlanarak hükümdara takdim edilmiştir (1306. 1307). Orijinalinin Moğolca old�u tah­
min edilen bu eserin, devrinde Türkçe, Farı<ça, Arapça çeşitli kopyalan hazırlanmış ve 'mnlar­
dun çoğu resimlendirilmiştir. Arnlarmda Uygurlu-Türk sanatkarların da bulunduğu kalaba·
lık bir ekip tarafındım resimlendirilen o:Cami at-Teviirih)) nushaları devrinin en önem.i eser­
leri arasında yer alır. Bu eserlerdeki resimlerin en belirgin özelli�i, çizgi ve rengi11 figtirlcrin
hı:cım değerlerini belirtecek biçimde kullamlmış olmasıdır. Topkapı Sarayı Kütüphaı esinde
iç:nde devrinde yazılmış ve resimlcndirilmi� böliimlerin bulunduğu Farsça jki nüsha bulun­
maktadır (H. 1653 Ye ll. 1654 !nal. c<Janıi al - Ta\ariklu, p. 163 -175). Ayrıca, Saray al­
biimlerinden birinde yer alan ba7.ı resimlerin, «Cami at - Tevarih»in Moğol Hanları taı·ihi ile
ilgili, günümiize gelmemiş bir cildine ait olduğu, konularından ve uslup özellikleriııdeıiı. anla­
şılmaktadır. Moğol Hanlarının şorayındaki törenleri, bclkide tahta çıkış törenlerini tasvi·r eden
bu resimlerden ikisi sergilenmiştir.

8. S::trayda Tören
). 148b, 35,5 x 30 cm.

5aray ileri gelenlerinin yer aldığı resimde. hükümdar ve imparatoriçe bir taht ıizerin·
de birlikte otururken tasvir edilmişlerdi...

12
9. Sarayda Tören
y. 23a, 34.5 1: .10 cnı. Resim 3

Aynı tipte biı· tÖrt'ni tn"' ir eden rcsiııldf' hiıkiinu.l:mn yüzü bozulınu cıtur . Bir öıweki res·
me nazaran daha kuvvtt li renller lullunılaıı�tı r li.ı· iki rc�imdc X n . ) ii�)ıl ilk çeyreğinde
.

hı-zırlanmı� o]mahdır.

Yayın: Karamağra1ı, ı.. 7•1.86; res. <1: Gıuhc. Mİ, no. ·1.

10- 12. Miracname Mhıvatürleri

Bclırcwı Uır.:a Albiimiinclcn, no. II. 2151

M i dic mi rıyut ürleriııin içinde hulumh,ğu ı•llıiiıı. Sufe"i sultom ':iuh Tohınnsp'ın (1521·
1576} kardP�i llt·lırnırı Mirzu i�in (ölm. 1549? ) lı.zırlunırııc;Ln. Snnatı:;c,cr JJir şelıt.atlc olaıı
Bchram Mirza. drvriııiıı iinhi nal..ka� tı• h:ı:ı ılı Oıı�t llıı/uwwıc>(l"(•, iı:iııdt gc{'mi�in ve devri.
nin ünlü hatt.ıı \.C rc�s:ırııl..rırım �--"rlcriııiıı lnılıınılıı�ıı. hir all.ıiim ısnıarlur. Dost �luham·
ıııed, bu allıiimc. lsl:un rpc;jııı natı iç;ıı hclgP nitdiği ta�ıyaıı, nakka�
�.. ''C hat ı a tlıır hakkında
bilgi veren H. 951/M. 1544 tarihli bir ümö:t yilznıı�tır (BWG. p. 183). •111.5 x :{6.5 cm ölçü.
silnde 118 ) aınaklan tnt'yclıına gelen :ılhüınde X IV- XVI. }üzyıl Lı ra nit ı:ı.•çmc nını.otiirl.:r.
desenler. yazı örnrkleri yer alır . \luüı·1
• rı•-.iııılı ri iı;iıırlc en ilgi çekici olanl:.ırı, Hz. :\Tuh am·
med'in yolc u lu�) h ilgili minyatürlcru:r. All·iinı lıa�ı rl a nıı·ken bıııılarımn iizcriııcı �hmed
Musa tarafından )tıpıldığını belirten 'aı.ılnr }O:t.ılını';'lır. Dost Muhammed'in eserin önsöziin·
de verdiği bilgiye gör!', Alımed Musa İllıanlı lıiikürııdnrlormdan Ebu Snid (1317 • 1335) dö.
nl"minde y:ı�:ımış iinHi h ir rcss:ımdır. Sullun adı nn «Elı u SoidnamC')), « KcJilc Dimnc n, « Mirac­
na mc» ve r<T:ırih.i Cengiz Ilan» adlı cscrlcrdc·ki minyatürleri yapmıştır. Bunlardan sadece
Albümde lıulıınan Mirae rcs;mleri taoınmaktnd ı (y. 3lb. 42a, 42b. 61a üst. 6la alt. 6lb.
62a, 107a. 12la üst, 12la alt). Ahmed l\fuc;a'nıı. resimiediği Miraename adlı cc:crden olduğu
anla-:ılan bu min)ati irlrrde Uıak Doğu 'e Orta .\şya etkilerinin } anı sırıı. llhunlılar dönemin·
de İran'a tücrar 'c misyoncrler]c gelen Batı �'ln;tlı eti.. ilerinden de söz l'dilmcktedir (Euing.
hausen, «Ascension Miniatures,» p. 377). XIV. yü�y ıl ortalarma doğru Tebriz'de hazırlandıl5ı
anlaşılan minyntürlerden üı:ü sergilenmckl<'dir.

1 0. Hz. Muhammed Kubbet üs-Sahre1'da

y. 62a, 30,3 x 25,4 cm.

Hz. M uhammed kendinden önceki Peygamberler arasında otururken tasvir edilmiştir.

Ön planda Peygamber'in Mirac yolculuğ uon lıa1lı) acağı taş ve Burak görülür.

1 1 . Hz. Muhammed ve Melekler

y. 31b, 38,4 .x 24 cm. Resinı 6

Resim Üzerinde Ahmed Musa tarafı ncl:ın y:ıpıldığını belirten yazı vıii'Clır.

J 2. Hz. M uhammed'e bir melek taralınd:.n Kudüs şehrinin takdim i

y. J07a. ,% .T 25.2 cm.

Ytı}111: İp�i ro�lu. Eyiihoğlu, n·-;. 86. 83. 89, 91 • 94; Eıtingha usen, «Ascension l\1iniatuı·es.»
p 360. 383. fig. 1. 8: Öğütınen, Relıbc:r. s. 10; İpşiroğlu, MM. {ig. 19·23, p. 56·62; İ�ir ·
oğlu. IR, res . 38·39. Gruhc. Mİ, no. 17 • 20.

13
 13. Garsaspname
H. 674 (Faratay, FY, 385)
35,5 x 25,5 cm, 91 yaprak, nesih lıat, Farsça, 5 minyatür.

Şahname 'nin ünlü kahramanı Rüstcm'in büyük dedesinin dede<>i, Sistan hükümdari
Gar1asp'ın macaralarını anlatan manzum bir eı:erclir. Yazarının Abu'l-Hasan Ali b. Ahmad
nl-Asadi nt-Tusi olduğu zannedilmektedir. Eserin kolofonunda H. 755 Receb/)1 1354 Tem­
.

muzunda da al-Haec Hasan Rukn ad·D in tarafından kopya edildiği kayıtlıdır. Geç İlhanh
dc..vti üı-lup Özelliklerine sahip olan minyatürler Tebriz de yapılmış olmalıdır. Bir çok resim
)Crinin boş oluşu, eserin yarım kaldığını gösterir.

Ynyın: Ettinghausen, ccMongol Miniatures,» p. 59; Öğütmen, Rehber, s. 8-10.

14
 İNCU DÖNEMİ: $İRAZ OKULU

İlhanlılıınn son yıllarında merkezi gücü•ı ıayıflaına�ıyla kuvvet kazanan İncu sülalesi
1303 yılında Fnrs bölgesinde egemenliği ele g(>çirir. Mahmud Şah 1325 de Şiraz ve Isfahan 'ı
uJır. 1335 yılmda İllıanlı hiik.ümdarı Ebu Said'in öliimliylc İncular lamamen bağım�ızlıkları­
nı kazanarak 1353 yılına kadar Fars e)'aletine hakim olurlar. İncu hakimiyetinden günümü­
ze gelen uıinyatlirlü yazmalarda ortak bir ii;ılup di!,kaıi �eker. Gene1likle metin arasmda
yer alan minyatürlcrin en belirgin özelliği Koınpozis}onlarm enine gelişimi, zeminin kır­
mızı veya sarı rengc boyanışıdır. Figürler, hik.ayeei anlatuna uygun olarak. resim ) Uzeyinde
irilikleriyle dikkati �ekerler. Kompozis�onlnr. manzara \C mimari elemanlar basittir. Zemin
ve giysilerdeki süslemelerde \loğol devrinin etkileri hbsrdilir. İncu Şiraz üslubunun en er­
·

ken Larihü örneği Saray koleksiyonundadır.

14. Salıname
H. 1-179 (Karatay. F} . no. 332)
37.5 x 29 rm. 286 yapralc. nesih hat Farsra. 95 miııyatiir. Resim 1

İran edebiyatının en ünlü eseri olan Şiilıniın:ıe. Firılevsi taraiuıdıııı yazılmış. Sa--ani İm.
paratorluğunun �onuna kadar İran tarihini içeren 60 000 l.ıeyitlik biiyük bir de.cıtandır. IL
100/�f. 1010 yılında tamamlanan eser, CaLDeli Sultan \fahmud·a takdim edilmi�lir. Şahno­
me'nin resirnlendirilmiş en erken örneği olan l.ıu nüslıanın kolofonunda H. 731 Safer/M.
1330 Kasım ayında Hasan b. Ali b. al-IIuo::ayn nl-Bahmaoi tnra!ındıın kopya edildiği k�yıtlı­
clır. Minyatürll'r:n üslubu c:-rrin İncu sülalr.;i Şiraz'da lıuzırlandığını gö:.terir.

'ı ll)ın: BWG. no. 23. pl. XVB • XVIIAB: lp.-iroğlu. MM. pp. 39-12. fig. 3-5: İpşiroğlu. İR
ıc:;. 27-34: Grubc. Mİ, no. 7.

15
 CELAYİRLER DÖNEMİ: TEBRİZ VE BAGDAD OKULLARI

XIV. Yüzyıl ortalarında Moğol Hanlığının sona ermesiyle, Moğollann bir kolu olan
Celayirler, imparatorluğun büyük. bir kısmını, bu arada Batı İran ve lrak.'ı ellerine geçirdi­
ler. Son hükümdarları Alımed Celayir devrinde ( 1382 - 1410) Başkent Tebriz, Toktaınış,
Timur ve Karakoyuulu Türkmenleri taraf'ından i';'gal ve yağma edildi. İkinci başkent Bağdad
ise 1393-l 101 yıllarında Timur tarafından istih·ya uğradı. Timur'un 1405 de öliimünden son­
ra Sultan Ahmed Celiiyir ülkesine yeniden sahip çıkar:;a da bu durum uzun sürmedi ve Kara­
koyuolu Türkmenleri Celayirlcrin hakimiyetin<- son verdi.

Celnyirlerin ikinci hükümdım Şeyh 11veys ( 1356-1374) döneminde büyük bir resim
fPaliyeti dikl.ati çeher. Tarihi kaynaklar Ahmcrl Musa'nın öğrencisi olan Şemscddin'in Şeyh
Üveys'in sarayında çalı�tığını ve Firdevsi Şahnamesini resimlediğini kayderler. Saray a1büm­
krimh•n birinde. yer alan büyük boydaki Şalmiime resimlerinin bu döneme ait olduğu ve
Şenıseddin tarafından yapıldığı sanılmaktadır (no. 15-2 1 ) . Su1tan Ahmed CeHiyir'in devrine
kadar Moğol resim iislubunun ana hatlarmda değişiklik olmamı.�tır. Yüzyılın sonlanna
doğru, Ahmed Celiiy ir'in himayesinde minyatiir sanatında adeta yeni bir dünya görüşüyle,
XV. Yüzyıl Timurlu devri iislubunu hazırlıyan, İslami görüşe ve kitap sanah kurallanna daha
u�gun bir tarz benims<'nmiştir. Özellikle Nizami ve ondan esinlenerek yazdıkları mcsnevile­
riyle tanınan Hacii) hirmani. gibi şair]erin cst'rltri bu yeni diinyn görüşü i�inde resimlcndiril·
rneğe başlanrnıstır. D<'�işen üsluhun en tipik Örnekleri Londra British l\1useum. da bulu­
nan IJnriıy Kirmnni'nin 798/1396 yılında Baatlad'da resimlend.irilen mesnevilerinde
buluyoruz (Robincıon, PMP, no. 8). Eserin minyatürleri Ciineyd nakkaş tarafından yapılmış­
tir. Bu dönemin bir eliğer önemli nakka�ı ise Üstad Şemseddin'in öğrencisi olan Abdülbay'
dır (no. 22). leni üslup. \loğol üslubuyla İslam diinyasmın c--ki geleneklerinin sentezi şek­
linde ortaya çıkmıştır. Resim saha'lının yukarı doğru uzanan, bazen tüm sayfa iizerinde yer
alan dikdörtgen satıhlarda yer alışı, geniş görüş açısından �ahneye bakış, yükseltilen ufuk hat­
tı ve figür boyutlarının peyzaja göre küçülme.siylc çevrenin önem kazanması sağlanmtşhr.
S&nntJ.-nrlar bu �ekilde cloha geniş sahalan, zen�in kompozisyoninn kolaylıkla tasvir etme ola­
nağı bulmuslardır. Özellikle peyzaj yeni kurallara uygulanırken tabiatçı göriinümünü kaybet·
miş. nnkış dilinin ağır bastığı dekoratif bir karnkter kazanınağa başlamıştır. Yeni uslupta
en önemli rolü oynıyan unsur ise, hiç bir şeküd<' mesafe gözetmeden kullanılan saf ve parlak
renkler olmuştur.

15-21. Firdevsi Şahnamesinden minyatürlcr

H. 2153 nolu. albümden
Burada sergilenen ve aynı fuıliip özelliklerine sahip yedi minyatürün biiyük boyda bir
şahname nüshasına ait olduklan �anılmaktadır. Özellikle doğa tasvirlerinde kuvvetli Uzak
Doğu etkilerinin göriildüğü resimler en geç 1370 civarında. Tebriz'de Ahmed Musa'nın öğ­
rencisi Şemseddin tarafından hazırlanmış olmalıdır.

15. İsfendiyar'ın kurtları öldürüşü

Y. 73b, 31.5 x 28 cm. Resim 8

Resmin kenarında «Mir Halil» taraf'ından yapıldığını belirten sonradan yazılmış bir
yazı vardır.
Yayın: Ögel, «İki Minyatür Albümü,» res. 2; İp�iroğlu, MM, p. 86, fig. 50; Atasoy, «Four
İstanbul Albumsl>, pp. 43-44, fig. 20; Grube. Mİ, no. 16.

16
1 6 . Semengan Padişahının kızı Tehmine'nin Rüstem'in odasına gelip
aşkını anlatışı
y. 54b, 26 x 31, Resim 7

Resmin kenarmda sonradan yazılmış <CAhmed Musa» adı okunur.

Yayın : Alasoy, «Four İstanbul Albüms,>> pp. 46, fig. 25.

I 7. Kavus'un Mazenderan Padişahı ile yaptığı savaşta, Rüstem'in Ma­

zenderan ordusunun en güçlü askeri Cuya ile döğüşü
y. 52b-53a, 40,5 x 31,5 40,5 x 30,5 cm.

Yayın : Atasoy. «Four İstanbul Albumsı>, pp. 43, fig. 19; İpşiroğlu, İR, res. 5 2-53

18. İsfendiyar'ın yedi menzilli yolda Turan'a giderken, üçüncü menzil­

de e jderi öldürmesi
y. 157a, 46 x 33,5 cnı.

Resmin ön planında öldürülen ejder, İsfcndiyar ''e adamlan yer alır. Arka planda
ise İsfend!yar'ın ejderle mücadele için yaptırdığı araba görülmektedir.

Yayın : Atasoy, «Four Istanbul Albums» pp. '12·43, fig. 18; İpşiroğlu, İR, res. 45

19. Rüstem'in Mazenderan yolu üzerinde rastladığı cadıyı öldürmesi

y. 103b, 43,5 x 33 cnı. Resim 9

Yayın : Atasoy, «Four İstanbul Albuıns», p. 4 5, iig. 23.

20. Rüstem'in Turan sımrında uyumas1

y. 102a. 33 x 27,5 cm.

Yayın : Atasoy, « Four İsLanbul Alhuıns», p. 4 5-46, fig. 24.

21. İranlllarta TuranJılarm savaşında, Minucehr'in Tur'un sırtına mız­

rak sapiayarak öldürmesi
y. 102a, 33 x 27,5 cm,

Yayın : Grap, PP, p. 43; Atasoy, «Four İstanbul Albumsıı, p. 42, fig. 17

22. Nakkaş Hace Abdiilhay'a atfedilen bir ıninyatiir

Bdırarrı Mirza Albümünden, no. ll. 215·� y. 20b. 28_5 x 19.5 cnı.

Minyatürde bir köşktc uyuyan geç sultan ve gökten inen melekler tasvir edilmişth.
Resmin üzerinde «Hace Abd al-Hay» tarafından yapıldığını belirten, albüm hazırlanırken ya­
zılnu� bir yazı vardu. Hace Abdiiihay Sultan Üveys devrinin ünlü sanatkarı Şcmseddin'in
öğrencisidir ve Sultan Ahmed Celayir devrinde faaliyet göstermiştir. Timur'wı 1393 de Bağ­
dcd'ı işgalinden sonra, onunla birlikte Semerkand'a gitmiş ve orada ölmiiştiir (BWG, pp. 184-
185). Sergilenen resim geç Celayir - erken Timuı-lu devri saray uslubunun tü m özelliklerine
sahiptir.

Yayın : Öğütmen, Rehber, s. 13. 15; Sims, p. 64, (ig. II

17
 MUZAFFERİLER DÖNEMİ: $İRAZ OKULU

İncu sülalesine son 'eren Muzafferiler, 1l353 den itibaren Şiraz'a hakim oldular ve
Timur'un 1393 de şehri zaptma kadar bu bölgede hüküm sürdüler. MuzafferHer devrinde Şi­
raz ve çevresinde resimlendirüen eseriere İncu döneminden tamamen farklı bir üslup hakim
olmuştur. Kitapların boyutları, yazıları ve buna bağlı olarak resim sahası küçülmüş ve minya­
tür üslubu geç Celayiri devri örneklerinde olduğu gibi, kitap sanatı kurallarına ve İslami
düşüneeye uygun soyut bir anlatım kazanmıştır ( üslup Özellikleri için bkz : İpşiroğlu, İR, s.
85-106). Yeni üslubun en erken tarihli örneği sergide yeralan Şahname nüshasıdır.

23. Salıname
H. 1 5 1 1 (Karatay, FY, no. 333)
26,5 x 16 cm, 288 yaprak, nesih hat, Farsça, 12 minyatür. Resim 5

Fırda"si Şahname'sinin bu nücıhası H. 172 Şcnalj:\1. 1371 Nisanında Şiraz'da Mas'­

ud b. )lan�tır b. Ahmad al-Mutatayyib tarafından kopya edilmiştir. Eserin başı eksiktir. Min­
yatürleri, Muzaffcri dönemi Şiraz üslubunu en iyi biçimde yansıtır.

Yayın : Ağaoğlu, «Notes», fig. 4 - 7; Grap, PP. p. 63-64: Grulıe, Mİ. no. 8, fig. BAB.

TİMURLU DÖNEMİ

İran XIV. Yüzyıl sonlarında Timur tarafından istila edilerek Tebriz, Şiraz, Bağdad gibi
İran'ın ünlü sanat merkezleri alınmış ve Timm'un hükümdarlığı zamanında Semerkant önem­
li bir sanat merkezi olmuştur. Timur'un ölümünden sonra. ( 1405) başkent olan Herat ve
önemli bir eyaJet merke:ıi olan Şiraz'da, Timurlu sultanların himayesinde minyatür sanatı bü­
yiik bir gelişme göstermiştir.

$İRAZ OKULU

XIV. Yüzyılın ikinci yarısında Muzafferi

l crio idı:ıresinde bulunan Şiraz, 1386 yılmda
i tila edildi �e 1393 de ş· rnz ve çevresi kesinlikle
Timur tarafından ilk defa s Timurluların
idaresine geçti. Karakoyuolu Sultanı Cih�ah tarafından 1453 zaplma kadar Timurlu so­

yundan sultanlar tarafından idare edildi. Timur'un oğlu Şahruh hanedarun başına geçtikten
tiOnra, Yezd bölgesi Timur'un torunu lskender Sultan idaresine verildi ( 1405). İskender
Sultan daha sonra ( 1409 - 10) Şiraz'n lJütün Fars bölgesine hakim olarak bağımsız bir hü­
kümdar gibi hareket etti. Bu durum Şahruh'u kuşkulandırdı ve İskender Sultan'ın gözlerine
mil çekilerek hazinesi Herat'a götüri
ildü ( 1414) İ�kcnder Sultan Timurlu deni kitap re.,.mi­
nin ilk ve en önemli hamisi olmu�tur. Onun saltanat },]]arında oldukça çok sayıda ve yüksek
kalitede resimli eserler hazırlanmıştır. Bu eserler genellikle Nizami, Emir Hü!lrev Dchlcvi gi­
bi ünlü şairlerin eserlerini içeren Antolojilerdir .. A} rıca, Astronomi ve astrolojiyle ilgili bi­
limsel eserler, gerek antolojilerin içinde gerekse tck başına resimlendirilıniştir. XIV. yüzyıl

18
sonlarında Celayiriler ve Muuıfferiler devrinde ortaya çıkıto yeni minyatür üsluhu İskender
Sultanın himayesinde en güzel örneklerini vermiştir. Topkapı Sarayında, İskender Sultanm
Fars valiliğinin ilk yıllarında Y ezd'de hazırlanmış devri n üslubunu yansıtan minyatürlerle
siislü bir antoliji vardır (no. 24). İskender Sullan'dan sonra Şiraz valisi olan İbrahim Sultan
( 1414 · 1435) devrinde resimlendirilen eserlerde üslup sadeleşir. Bunun nedeni İskender'in
himayesinde bulunan yetenekli sanatkarların Şnhruh tarafından Herat'a götüı-ülmesidir. İb­
rı:bim Sultan adına hazJrlanan çok az eser günümüıc gelmiştir. Bunların en önemlisi Oxford
Bodleian Kütüphanesinde bulunan Firdev::;i Şühnamesidir (Robinson, p. 16-22). Minyatür­
lcr, sade peyzajlar, ince uzun ve az sayıda figiiriin }Cr aldığı basit kornp<'7.isyonlarla dikkati
teker. Topkapı Sarayında bu döneme ait minyatiirlü bir <<Aca'ib al-�Iahlükat>> nüshası var­
dır ( no. 25).

İbrahim Sultan'ın ölümünden sonra sırayla 1435 de oğlu Abdullah, 1446 da Muham­
med Miran Şah, 1451 de Ebü'l-Kasım Babu:r, Karakoyuolu Türkmenlerinin istilasına kadar
Şiraz'da hüküm sürmüşlerdir. Bu yıllarda Şiraz ve Yezd'de bir çok miDyatürlü yazma hazır.
lıınmıştu. Genellikle Nizami'nin Hamsesinin n·"imlcndiği ve kitap boyutlannın küçük tutul­
dıığu dikkati çeker. Hareketli bir çizginin şekilkndirdiği kukla gibi küçük figürler, sünge­
rimsi kayahklar, basit bitki örtüsü ve genelliklt' metin arasmda enine gelişen kompozisyon­
lnr üslubun karakteristik özellikleridir. Topkapı Sarayında bu devre ait çeşitli Örnekler vardır
(no. 26-28).

24. Macmüa-i Aş'ar

H. 796 {Karatay, FY, no. 887)
25,7 x 17.5 cm, 289 yaprak. nestalik hat. Farsça, 1 6 rninyatiir. Resinı. 10

Ünlü şairlerin eserlerinden seçmeleri içeren eser, H. 810 RebiyülevvelfM. 1407

Agustos'da « Yezd» de hazırlanmıştır. Minyatürlcrden dokuzu 1410 · 1414 yılları arasmda İs­
k(;nder Sultan adına hazırlanan eserlerle henzer Ül'luptadır. Saray kalitesindeki bu minyatü:rler
Mecmua'nm baş kısmındn yer alır. Özensizce hozırlanmış diğer minyotürler ise eserin yarım
kaldığını ve daha sonraki yıllarda tamamlandığını gösterir. Yezd'de 1407 yılı civarında İs­
kender Sultan veya başka bir önemli kişi için hazırlandığı sanılan eser, geç Cclayirli erken
Timurlu-Şiraz minyntür okulu arasındaki üslup bağlantısını kurması açısından oldukça önem­
li bir yere sahiptir.

Yayın : Stehoukine, «Yazd», pp. 99-104.

25. Aca'ih al-Mahlukat ve Gara'ib ai-Mavcudat

R. 1660 (Karatay, FY, no. 193)
23,5 x 15,5 cm, 287 yaprak, nestalik hat, Farsça, 244 minyatiir.

Zakariya b. Muhammad b. Malımüd al - Kazvini'nin (ölm. H. 682/M. 1283) Arapça

kozmoğrafya ile ilgili ünlü eserinin Farsça çeviri!'>idir. Bu nüsha H . 824 Rebiyülevve1/M. 1421
Martında kopya edilmiştir. İskender Sultan dönemi minyatür üslubunun etkisini taşıyan re­
simler. Şiraz'da İbrahim Sultan döneminde ( 14U . 1435) hazırlanmış olmalıdır. Başından
b&zı yaprakları eksik olan eserin ilk yaprağı New York Metropolitan mür�sindedir. ( Sur.
vey, vol. V. pl. 9450).

19
31. Humav-u Humavftn
R. 1045 (Karatay, FY, no. 614)
28,5 x 1 9 cm, 50 yaprak, ince nestalik hat, Farsça, 3 rninyatiir. Resim 14

Hiicüy-i Kirmani adıyla tanınan Karnal ad . Din Abü'l -'Ata Mahmud h. Ali Murşidi'­
nin (ölm. H. 753/M. 1352) ünlü mesnevilerinden biridir. Şah Hüşang'ın oğlu Humii ile Çin
prensesi Huın3yün arasındaki aşk hikayesini konu alır. Kopya L.arihi belirtilmeyen eser XV.
yüzyıl son çeyreğinde Heral da resirolenmiş bazı ) azmalarla üslup birliği gösterir. En yakın
hf·nzerleri Duhlin Chester Beatty kütüphanesinde bulunan H. 890/M. 1485 tarihli Dahlavi'·
nin Hamı;a'sindedir {no. P. 163, Robinson, P:\1P, no. 28). Hiicüy-i Kirmiini'nin bu eseri
1485 yılı civarında Herat'da resimtenmiş olmalıdır.

32. Haşt Bahişt

II. 676, (Karatay, FY, no. 602)
38 x 26 cm, 41 yaprak, ince nestalik hat, Farsça, karşılıklı yapraklar üzerine yapılmış
1 minyatür

Amir Husrav Dahiavi'nin Hamsesinde yer alan mesnevilcrden biridir. İran hüküm­
darlarından Behram Gür'ün maceralan anlatılır. Ünlü hattat Sultan Ali Meşhedi tarafından
H. 902 Safer/ M. 1496 Ekim'de kopya edilmişlir. Escrio başında Sultan Muhammad Muh.
sin Babadır Han'ın kütüphanesi için hazırlandığı kayıtlıdır. Sultan Muhammad Muhsin, son
Timurlu hükümdan Sultan Hüseyin Mirza'nın oğludur. Yazmanın başındaki minyatürde
bir av sahnesi canlandırılınışlır. 26h-27a ve 35b-36a arasında minyatürlü iki yaprak eksik
tir. Bunlardan birisi Washington Frcer Gallery of Art'dadır (Sakisian, pl. LXIII; BWG, no.
85; Survey, vol. V. pl. 8 9 1A , Atıl, PE, pl. 24 ) . Eserin, geç Timurlu dönemi Herat minyatür
okulunun ünlü nakkaşı BHızad'ın yönetiminde--i l atölyede hazırlımdığı san1Lr.

Yayın : İpşiroğlu, İR, pl. 93; Akalay, «Emir Ilüsrev,» s. 347-373.

33. Divan-ı Huseyni

E. ll. 1636 (Karatay, TY, no. 2307)
24,6 x 15,3 cm, 123 yaprak, nestalik hat, Türkçe, 4 minyatür

Hüseyni takma adını kullanarak şiirler yazan ünlü Timurlu hükümdarı Sultan Hüse­
)in Mirza'nın (Baykara) Çağatay-Doğu Türkçesiyle yazdığı gazellerinden oluşan Divanıdır
( ölm. H. 911/l\1. 1506). Eser Sultan Ali Meşhcdi tarafından Il. 897 Şahan/M. 1492 Mayısın­
da kopya edilmiştir. Başında )er alan karşılıklı yapraklar üzerine yapılmış minyatürde Sultan
Hüseyin Mirza sarayında tasvir edilmiştir. Ycr yer renkli sedef ( arusek ) süslemelerin de bu­
lunduğu bir minyatürdeki k.öşklerin üzerindeki ) azılardan eserin Sultan Hüseyin Mirza için
hazırland1ğı anl�ılır. Çizgici, dekoratif iisluptaki minyatürler, Herat'ta Bihzad ekolünden
fıırklı çalışan bir atölyenin ilgi çekici ve önemli örnekleri arasında yer alırlar.

Yayın : Öğütmen, Rehber, s. 20.

22
KARAKOYUNLU TtlRKMENLERİ DÖNEMİ: ŞİRAZ VE BACDAD
OKULU

Karakoyunlular ilk olarak XIV. Yüzyılın k

i inci )arısında Van gölü civarında yerleşmiş
bir Türk topluluğu olarak orta)a çıkarlar. Bir süre sonra, beylik haline gelen Karakoyunlular,
daha sonralan Horasan hariç bütün İran'a halim olarak Türkmen İmparatorluğunun temel­
lerini attılar. En önemli liderleri Karayusuf ( 1388-1420), İskender ( 1420- 1439) ve Ci­
hanşah ( 1439 - 1476) olmuştur. Cihanşah döneminde Bağdad alıllllllŞ ( 1446} ve Fars bölge­
si ele geçirilmiştir ( 1452 - 53). Cihanşah bu bölgenin )önetimini oğlu Pir Budak Sultan ·a
bırakır. 1458 de Cihanşah, Pir Budak ile birlikte Herat"ı i':'gal eder ve kısa bir süre sonra geri
çekilir. Karakoyuolu devri ıninyatür sanalı Pir Budak 'ın himayesinde önceleri Şiraz da ge­
lişmişlir. Pir Budak'ın müstakil bir hükümdar gibi hareket etmesi Cihanşah'ı kızdırmış ve
Şiraz'a doğru harekete geçmiştir. Bunun üzerine Pir Budak 1462 yıh ortalarında Şiraz'daki
şair ve g�l sanaLlarin uğra�anJarın çoğunu yarıma alarak. Bağdad"a çekilmiştir. Bağdad'da
.\kkoyunlu Uzun Hasan ile ilişki kurunca Cihanşah Bağdad·ı muhasara etmiş ve 1466
da Pir Budak öldürülmüştür. Bir yıl sonrada Cihanşah'ın Akkoyunlu Sultan Uzun Hasan'a
yenilmesiyle Karakoyuolu Türkmen Imparatorluğu sona crmiştir. Karakoyuolu devri minya­
türlü eserleri Pir Budak'm himayesinde Şiraz ve Bağdad"da hazırlanmıştır. Şiraz'da yapılan
eserlerde farklı üsluplar dikkati çeker. Bunların bazılarında Timurlu Şiraz okulunun etkileri
görüliir (no. 34, 35). Ilcrat"ın 1458 de işgalinden sonra Ş iraz'da hazırlanan bazı yazmalarda
llerat okulunun kuvvetli ctk.ileri hi�sedilir. ( oo. 36, 3 7 ) . Bu durum Budak'ın Herat dönü­
şü beraberinde bazı sanatkarları Şiraz'a getirdiğini gösterir. 1462-1466 yılları arasında Bağdad'­
da Pir Budak Sultan 'ın himayesinde hazırlanan resimli kitaplarda bu etki devam eder (no.
3 8 ) . Topkapı Sarayı Kütüphanesi bu devre ait oldukça zengi n malzerneye sahiptir.

34. Hamsa-i Nizami

li. 773, (Karatay, FY, no. 408)
25,8 x 17,3 cm, 351 yaprak, nestalik hat, Farsça, 1 3 minyatür

ll. 865 Rebiyülevvel/M. 1460 Aralığında Abd ar - Ruhman b. Muhammad b. Isma'il

tarafından kopya edilmiştir. Minyatürlerde,özellikle manzara elamanlarında Timurlu dö­
nemi Şiraz okulunun etkileri hissedilir. Eyalet karaktcrindeki bu minyatürlerin en yakın ben­
zerleri daha önce gördüğümüz Nizami llamse·�inde )er alır (no. 26).

35. Şahnama-i Firdavsi

If. 1496 (Karatay, FY, no. 336)
34 x 24 cm, 684 yaprak, nestalik lıat, Farsça, 30 minyaıür

H. 868 Zilbicce/M. 1464 Ağustos ayında �Iuhammad b. :\luhammad al - Bakkal tara­

fından kopya edilmiştir. Çok kaliteli olmayan resimlerde Timurlu dönemi Şiraz okulunun et­
kileri görülür. Doğa elemanları, tıknaz figürler ve giysiler ise yeni bir üsluhu belirler. 1470
lerden sonra, Akkoyunlu Türkmenleri devrinde! yaygınlaşan ve XVI. Yüzyıl başianna kadar
devam eden belirli kalıplara bağlı bu sade üslup çok sayıdaki örneklerini Şiraz'da vermiştir.
Bu eserin minyatürleri de sözünü ettiğimiz Şiraz - Türkmen üsluhunun ilk örnekleridir ve Ak­
koyun) u devri Şiraz üslubunun, Karakoyunlular zamanında şekiilenrneğe başladığını gösterir.

23
36. Harnsa-i Nizami
H. 753 (Karatay, FY, no. 470)
35,5 x 25 cm, 325 yaprak, nestalik hat Far.�çcı. 37 minyatiir. Resim 15

Tarihsizdir. Minyatürler arasında görÜl"ıı hiiyül.. üslup farklarmdan eserin üç farklı

dönemde Lamamlanclığı anl�ılır. Minyatür ü::ılupları bu nüshanın Karakoyuulu Türkmenleri
döneminde Şiraz'da, muhtemelen Pir Budak Sulıanın himaJe:,inde başlatıldığını gösterir.
Karakoyunlu Türkmenlerine ait min)atürlerde Car:-.lı iki üslup dikkati �eker. Bir kısmı
Timuri-Ş:raz geleneğine bağlıdır. Zengin kompın.:i�)'oıılann kullamldığı diğer minyatürlcrde
llerat okulunun etkileri görüliir. Ilcral cth..isirıin görülüşü, eserin 1458 den yani Pir Budağm
Cihan Şah ilc birl ktc Ilcrat'ı işgalindcn sonra rc�imlt>ncüğinc işaret eder. Bilindiği gibi Pir
Budak. Herat'dan ba- çok sanatkarı da beraberinde Şiraz'a getirmişti. Karakoyunlular devrin­
de tamamlı:mamıyan bu Jazmanın ilinci dönem nı nyatiirleri, erken Safevi-Tebriz mirıyatür
okulu üslubundadır. Minyatürlerden birinde de I I . 916/1510 tarihi vardır (y. l9a.). Eserin
üçüncü dönem minyatürleri erken Osmanlı üslubundadır. 15�0 ci,arında İstanbul sarayında
)apılme;; olmalıdı..r. Farklı ü..,Juplardan da anla-:;ılacağı gibi, eser tamamlanmadan Safevi-Teb­
riz • r taraCından fethinden sonra
sarayına ge-;miş. 1514 yılında Tebriz'in Türklt İstanbul
Sarayına getirilmiştir.

Yaym : Akula). « Il:uine 753.» s. 389 - 409; Soucck. «Nizanıi,ıı p. 10, fiğ. ı. Stchoukine,

u La Khaınseh de Niziimi, Il. 753.» p. 239-246, fig. 1-2, pl. VII - X.

37. Hamsa-i Nizfuui

ll. 761, (Karalay, 1/Y. no. 410}
31 x 20,5 cm, 405 yaprak. nestalik hat, Farsça. 16 minyatiir. Resim 16

l lanıse'nin pördüneü mesne\'i�inin sonunda ( y . 200a) ll. 866 Rebiyülcvvel/M. 1461

A ralığında Şeyh Mahml'ıd Pir Büdüki tarafından. Pir Buduk Sultan ;çin kopya edildiği kayıı­
lıdır. Yazınaıun sonunda ise. H. 881 ŞabanjM. l•L76 Kasımında da Sultan Halil'in emriyle
haltat Fahr ad · Din Ahmad tarafından tam:ımlandığı }aztlıdır. E�crin başındaki madalyanda
Sullan Hasan Sahadır Han'ın (Uzun Hasan, 1157 - 1478) kütüphanesine girdiğini belirten
kayıt vardır. Bu eser kopya tarihlerinden de anlaşılacağı gibi, Karakoyuulu Türkmenleri­
nin önce Şiraz sonra Bağdad valisi olan büyük sanal hamisi Pir Büdak Sultan'ın isteği üzeri­
ne, hazırlanmağa başlanmış ve 1462 yılı ortalarında Pir Büdak'ın Şiraz'ı terk ederek Bağdad'a
k:ı�ışıyla }arım b.almı� olmalıdır. Eserin Leyla �c .\lecnün mc;;ne\bindeki yüksek kalitedeki
4 minyatiiri
i bu dönemdendir ve Herat okulunun kuvvetli etki...i lıi�sedHir. Yazmanın diğer
minyatürleri 1-.1.76 )ıllarında Akkoyunluların Şiraz valisi Sultan Halil'in himayesinde Şiraz'­
da yapılmış ve eser, Akkoyunlu Sultanı Uzuu llo<ınn'a takdim edilmiş olmalıdır. Bu devre
ait m'nyatürlcr özellikle Sultan Halil'in valiliği sırasında Şiraz'da çok )aygın olan zarif bir üs­
lubun en kaliteli örnekleridir (no. 39).

Yayın : Stchoukine, <(Baghdad », pp. 3-18

38. Hamsa-i Husrav Dahiavi

R. 1021 (Karatay, FY, no. 592)
37 x 22.5 cm. 190 yaprak, nestalik hat, Farsça, 7 minyatii.r. Resim 17

H. 867 Şcvval/M. 1463 Ilaziranda Mahmud al-KiWb tarafından Bağdad'da kopya edil­
miştir. Eserin ba.�mda karşılıklı yapraklar üzerine yapılmış takdim mirıyatürü 1520 civarmda
Safevi devrinde Şiraz'da eklenmiş olmalıdır. Yazmanın diğer minyatürleri Bağdad'da Pir

24
Büdak Sultanın valiliği sırasında yapılmı,.tır. Açık renk tonlannın kullanıldığı bu minyatür­
lcrde Herat okulu etkileri hissedilir. Pir Budii;ın
' Bıığdad valiliği ı-ıra�ıncla { l462-H66),
Bağdad'da hazırlanmış bir diğer minyatürlü yatma H. 870/;\1. 1465 tarihli « IIamse-i Cema­
li» nushasıdır ( Robinson, İndia Office Cat., no. 71-79 ) .

Yayın : Stchoukine, «Baghdad,» pp. 3-18: Cig. 6·9: Tiıley, <<Amir Khusrnu)). fig. lSa.

25
AKK.OYUNLU TÜRKMENLERİ DÖNE1\1İ: ŞİRAZ VE TEBRiZ
OKULLARI

Doğu Anadolu'da yerleşmiş bir Türk kabilesi olan Akkoyunlular XV. Yüzyılın ba­
şında devlet baline geldiler. Ünlü hükümdarlarından Uzun Hasan'ın saltanat yıllarında
( 1457 - 1478), Karakoyunlular idaresindeki bütün ülkeler ele geçirilerek Ak.koyunlu Türk­
men İmparatorluğu kuruldu (1467). Uzun Hasan bu tarihten itibaren devlet merkezi ola­
rak Tebriz'i seçti ve burada imar faaliyetlerine başlatarak Heşt Bihişt sarayını yaptırdı. Sul­
tan Uzun Ilasan'ın ölümü üzerine oğullarından Şiraz valisi Sultan Halil tahta geçti ( 1478).
Aynı yıl kardeşi Diyarbakır valisi Yakub tarafından öldürüldü. Akkoyunlu hükümdarları
içinde minyatür sanatını koruyan en Önemli hükümdarlar, Sultan Ilalll ve Yakub olmuştur.
Sultan Yakub'un saltanatının sona ermesinden sonra ( 1478-1490) çeşitli Akkoyunlu sultan­
la batı İran, Azerbeycan ve Fars bölgesinde 1502 - 1507 yıllannda Şah İsmail ile yapılan savaş­
lardaki yenilgiye kadar hüküm sürdüler.

Uzun Ha<ıan'ın saltanat yıllarmda Şiraz valisi olan oğlu Sultan Halil'in himayesi al­
tında, Şiraz'da min)atür sanatı büyük bir gelişml' göstermiştir. Sultan Halil döneminde, Şi­
rn7'ın eyalct karekteri gösteren kalıplaşmış üslubunun akademik kalitede örnekleri verildiği
gibi, kısmen Herat etkisi hissedilen değişik, orjinal üslupta minyatürlü yazmalar da hazırlan­
nuştır ( no. 37, 3 9 ) . 1478 den itibaren Tebriz sarayında, Sultan Yakub'un himayesinde çalı­
şan bir çok ünlü 'e yetenekli nak.kaşm daha önceleri Sultan Halil'in emrinde Şiraz'da çalıştık­
ları anlaşılmaktadır. Ayrıca,. 1469 yılında Sultan Uzun Ilasan'ın Timurlulan Karabağ'da ye­
nilgiye uğratması üzerine himayesine aldığı Heratlı ilim adamları ve sanatkarlar da Şiraz'­
daki atölycdc toplanmış olmalıydı. (Togan, «Dört Çönk,,» s. 83 ) . Şiraz okulu Sultan Ila­
li!'in ölümünden sonra da varlığını korumuş ve pek çok minyatürlü eser hazırlanmıştır.
Topkapı Sarayında bu dönem Şiraz okulunun �eşitli örnekleri vardır (no. 40, 41, 42, 44).

Akkoyunlu Türkmenleri Tebriz minyatür okulu, Sultan Halil'in 6 Ocak 1478 de tah­
t'\ çıkışından sonra Şiraz'dan getirttiği seçkin sanatkarlarta başlatılmış olmalıdır. Bu okul
Sultan Yakub'un saltanat yıllarında en üst düz<ye ulaşmıştır. Topkapı Sarayı Kütüphanesin­
deki yanlışlıkla Fatih albümü olarak tanınan iki ünlü albümdeki escrlerin çoğunun onun
d<'vrinde hazırlandığı bilinmektedir. Albümlerdeki rcsiınlerin kuvvetli Uzakdoğu etkileri ta­
şımalan Tebriz Sarayındaki sanat ortamının çok yönlülüğünü ve zenginliğini belirtir (bu
albümler için bkz: s. 4 1 ) . Ak.koyunlu Türkmenleri deHinin, belb.idc XV. Yüzyılın en muh­
teşem minyatürlerinin bulunduğu bir Nizami Hamsesi de bu döncmdcndir. Sultan Halil ta­
rafından başlatılan eser, Sultan Yakub'un hima)esinde Tebriz de yazılmış ve minyatürleri, al­
büm resimlerinde de eserlerine rastlanan üstad Şeyhi ve Derviş Muhammed tarafından yapıl­
mıştır ( no. 45). Sultan Yakub'un ölümünden sonraki siyasi karışıklıklara rağmen Akkoyun­
J u minyatür sanatı, daha öncede belirttiğimiz gibi Şiraz ve çevresinde örnekler vermiştir
( no. 40 - 44).

39. Hamsa-i Nizimi

R. 874 (Karatay, FY, no.411)
31 x 18,5 cm, 343 yaprak, nestalik hat, Ftmça, 16 nıinyatiir. Resim 18

H . 881 RebiyüevvelfM. 1476 Haziran ortalarında Şiraz'da kopya edilmiştir. Eserin

kaliteli ve zarif minyatürleri no. 37 de sergilenen Niz8mi Hamsc'sinin 1476 tarihli minyatiir­
lcriyle aynı üsluptadır ve aynı sanatkar tarafından yapılmış olmalıdır. Akkoyunlu Türkmen

26
Sultanlarından Uzun Ilasan'ın oğlu, Sultan Ilalil"in Şiraz valisi olduğu yıllarda orta}B çıkan
bu üslup, 1470 - 1478 yılları arasmda Şiraz'da <b·amlılığını sürdürmüştür. En belirgin özel­
liği, açık renk tonlarının kullarulması, zarif figürleri ve kompozisyonlarda llerat okulu et­
kilerinin yeni bir anlayışla değerlendirilmesidir. Şim.G'da Sullan Halil için hazırlanmış olması
gereken eser, bu üslupta belirli kompozisyon :;;cmalarının kurulduğu önemli bir yapıttır.

40. Divan-ı Cami

H. 988 (Karatay, Fl', no. 685)
25 x 16 cnı, 277 yaprak, nestalik hat, Farsça. 5 minyatür

Nur ad-Din ' Abd ar-Rahman b. Ahmed Cami ( ölm. 898/1492-93) nin Divan 'ıdır. Bu
nüsha, H. 882 Şevval/M. 1478 Ocakda kopya edilmiştir. Küçük ölçüdeki eserde yer aJan
resinıleı Akkoyunlu Türkmenleri devri Şiraz okulunun iki farklı üslubunu alscttirir. Min­
yatürlerden üçü ( no. 39 ) da gördüğümüz e�erdeki minyatürlerle uynı üsluptadır. Diğer
iki minyatür Şiraz okulunun XVI. yüzyıl başlarına kadar kesintisiz devarn eden yaygın ve
genellikle ticari amaçla yapılmış örneklerindendir.

41. Hamsa-i Nizami

no. H. 754, {Karatay, FY, no. 413)
34,6 x 22,2 cm, 365 yaprak, nestalik lıaı Farsça. 28 minyatür Resim 19

Il . 888/M. 1483 de Şiraz'da Murşid ad - Din \luhammad al-KaLib tarafından kopya

cdılmiştir. Akkoyunlu Türkmenleri devri Şiraz'ın tanınmış üslubunu yansıtan minyatürler
Özenle hazırlanmıştır. Minyatürlerden ikisi, no. 39, 40 da gördüğümüz üsluptadu. Eser önem­
li bir kişi için hazırlanmış olmalıdır.

42. Hamsa-i Nizami ve Hamsa-i Husrav Dahiavi

H. 1008 {Karatay, FY, no. 416)
34,7 ;r 20.3 cm. 542 yaprak nesıalik /wt, Farsça, 47 nıinyatiir. Resim 20

Nizami ve Ilusrav Dahiavi'nin Hamseleri birarada ciltlemniştir. Nizami Haruse'si H.

895 Cebaziyülahır/M. 1490 Martında Murşid ad - Din Muhammed tarafından kopya edilmiş­
tir. Dahiavi Hamsc'si de aynı hattat tarafından II. 896 Rebiyülevvel/M. 1491 Ocağında ta­
mamlanmıştır. Aynı üslupdaki minyatürler, Şiraz Türkmen okulunun seçkin örneklerin­
dendir.

43. Hamsa-i Husrav Dahiavi

H. 801, (Karatay, FY, 594)
20,8 x 12,5 cm. 332 yaprak, nestalik hat, Farsça, 18 minyatiir. Resim 22

Eser, H . 902 Ramazan/M. 1497 Mayı�da Mahmud al - fakir Hasan al - Husayni tarafın­
dan, Sultan Mahmud için « Yezd» şehrinde kop) a edilmiştir. Akkoyunlulnrdan Uğurlu Meh­
mcd'in oğlu ve Uzun Hasan'ın torunu, Sultan Mahmud için yapılan eserin resimleri devrinin
saray üsluhunu yansıtır. Kısmen Şiraz okulu geleneklerine bağlı, !akat yaratıcı güce sahip
bir sanatkar tarafından yapıldığı anlaşılan minyntürler. zengin renkleri ve farklı kompozisyon
şemalanyla dikkati çeker. Bu üsluhun en } akın benzerleri Londra lndia Office kütüphanesin­
de bulunan bir Nizami Hamse'sinin bazı minyaLlirlerinde görülür (Robinson, lndia Office,
Cat., no. 86-133).

Yayın : Ak.alay, <cEmir Hüsrev,» II, s. 12, 14, 15.

27
44. Mihr ve Müşteri
H. 831 (Karatay, FY, no. 621)
26,7 x 16 cm, 216 yaprak. nestalil' hat, Farsça, 49 nıinyatür

Şams ad-Din Muhammad 'Assür Tibrizi ( ölın. 781/l 382-83) tarafından yazılmış bir
mesue\ idir. Mcsne' ide Istalır Sultam'nın oğlu .\lilır ilc, 'czirinin ogl u Mü�teri arasındak i
dostluk YC ba:;olarından geçen maceralar anlatılıı. Şe)h ::\luhaınmatl h. Falır :ıd-Din Ahmad
al - Ansari ta rafından 1 1 . 905 Şenalj:\1. 1500 \" ...anda l...op)a edilen e ...
crin mi nyatürler i. ka­
.
lıplaşmı\' Türkmen �iraz okulunun geç de' ir örnekleri nde görülen uslubu ) ansı tır. Giysiler­
deki a�ırı süslemt•. genellikle açık tonlardan olu�an değ;�il.. reııl... ...kala!<ı \ e karşılıklı yap·
raklar iizcrindt' düzenlenen kompozisyonlar bu ınin)atürlcrin tipi!.. ö�l lil.. leridir. Erken Safe.
' i Şirat minyatür okulunu etkileyen bu uslubun görühlü�ri.i bir ıliğer örnek Ox!ord, Bodleian
kiitüpho:ıncsindedir ( ııo. 1\ls. Eliot 192; Rohiıı:.on. p. 54, pl. V ) .

45. Han1sa·i Nizrum

ll. 762, {Karatay. F"L no. 412)
30 x 19.7 cm. 317 yaprak, ince nestalihlıut. Farsça. 19 minyatür. Re�im 21

Eserin iki yerinde kopya tarihini belirten kolofon vardır. << Leyla u Meenun» mesnevisi·
nin sonunıla Al.ıd ar-Rahim h. Abd ar-Rı:ıhıııiin al - l h araznu al-Sultaııi tarafından H. 880/M.
1175 yılında yazılılığı kayıtlıdır. Haınsc'niıı sonundaki k.olofonılu Abd ar-Rahim al - Yaktı·
bi tarafından 25 Muharrem H. 886/M. H81 \larıında Tebriz'de yazılmasırun lamamlandı­
ğ• belirtili r. kitabın en :;onunda, eserin haıırlıını\> tarihini \ e çalı�an sanatkarları anla­
tan bir bölüm yer alır. Bu bölümden \C kopya tar:hlerinden anla�ıldığına göre eser. Uzun Ha·
san'ı n oğlu Sultan Halil'in isteği üzerine, muhtemelen Şiraz'da haıırlanmaya başlanm.ıştır.
ultan Halil cs!'rin miny utürlerini iiı.tad Şe) hi ile Derviş :\luhaıumcd'in yapmasını emretmi�
tir. Sultan Halil'in 1178 yılında tahta çı kıp. U) nı ) ıl kardeşi )ak uh tarafından öldürülmesı
Üzt>rine e:s!'riıı handanmasına Sultan Yakub'un hima) esindc Tebriz :.arayıoda devam edilmiş·
tir. Yazılını.ıı.ı 1481 yılJUda tamamlanan niishanııı minyatür ve sii�Ieınclerinden bi r kısmı Sul­
tan Yaktıb'un ölliınÜ)le yarım kalmı�lır ( 14.90 ) . Du yazınanın tümüyle tamamlanması, Safevi­
ler devrinde, Şah İsınail'in saltanal y ıi Jarındn olduğu hildirilirse de bazı minyaLürler yarım
kdmı�tır. Eser, Yavuz Sultan Selim'in Tcbriı �cfcrinden ( 1 5 1 1 ) aldığı ganimetlerle birlikte
Topkapı Sarayına gelmiş olmalıdır.

Yazmadan çıkarılmış üç minyatür, Londr:.'tla Özel bir kolı•ksi}o ndad ı r Keir Coll., pp.
C i 8 - 179. pl. 19 · 2 1 ) . Eserin « Haft Peykcrıı ıııı sııe\ iO'indeki ınin}atiirlerden çoğu. albünı­
l!'rde de resimlerine rastlanan Akkoyunluların ünlü rcssamı Şe) hi to:ırafından )apılmıştır.
Hcrat kökenli bir sanatkar olduğu anlaşılan Oc•n iş MuhamnH'<I'in ç::.ılışmaları İst> genellikl<'
yarım kalmıştır. Safeviler devrinde yanm kalan ı·csimlcrin çoğu tamamlandığı "gibi, boş !..alan
)erlere Türkmen sanatı geleneklerine bağ lı yt'ni resimler yapılmıştır. Bu eserin minyatürleri
Akko) unlu Türkmenleri'nin ve XV. yüzyıl nı· nynt iir sanatının en srç:ki n örnekleri olduğu
giLi, )Cni denenen kompozisyon şernaları son clrrrrt> z<'ngin rrnklrri n• anlat ım aç:ısından İslam
ıninyatür sanatındaki Önemli bir aşaınayı göstrrnı!'l... t<'<lir.

) ayın : Stchokukint'. « Khamsch,ıı p. 45-58: ÜAüLtn('rt. Rehber, s. 18; Öğiilmen. ı<A Wealth,»
fig . 3 Wclch, fig. 2, 9.

28
46. Manzara
H. 21.53 nolu albiimdeıı y. 127b, 25.5 x 3:J cm.

Bahar at;mı'? ağaç ve çiçekler arasında iki arslan \C çc:;.itli ku�lar tas' ir edilmiştir. Kaya­
lık Lepe konturları bitki ve hay\anlar rcnklendirilmiş, bahar açmış ağaç kara kalem çalışılmış·
tı r
. \kkoyıınlu Türkmenleri devrinde, 1•180 c:varında yapılmış olmalıdır.
•

) ayın : Wclclı, fig. 6.

47. Genç Türkmen Sultanı ve ınaiyeti

H. 2153 nolu albiimdt•tı. y. 90b-91a. 38,5 x 6 1 cm.

Çok bü) ük ölçiide li:ılı�ılan hu nlbüm resminde. genç bir ..;ultanın ya�l ı ve bilge bir ki­
':'i� k konu.:nuısı tas\İr edi lrni;-1: r. .\�ık lı:l\ ada gcçrn ola) da. sultan vr konuşıuğu kişi bir :;a­
)dnının altıncia oıurur. l\lai)'cli iki Laraftn ayakta onları izler. Zengin ınanzara elamanları,
rrnk anlayışı. figürler ve kı)afcLleri hu ı·csmin Akkoyunlu Türkmenleri devrinde 1480 civa­
rında Tebriz :;ara� ında ) apılmış olduğunu gösterir.

Y:ı}ın : Wclch. fig. 3.

48. Genç bir çift ve yaşlı kadınlar

H. 2153 nolu albiimden, y. 24b. 21.5 x 31 cm.

Kumaş ü.wrinc yapılmı"tır. Bir uğacın iki tarafında yer alan genç kadın \'l' erkek figü­
riiyle sanatkar beIkide İran edebiyatının ünlü aşıklan llüsre\' ile Şirin 'i veya U uma ile Hu­
n•a)Ün'tı la'-\ ir etıncl i:·-tl'llli-.ıir. Kı) afetler \C rcııl-.. lcr ı no . 80 ) ılları arasında Ab.b.oyunhı
1 lirb.ıncnlcri til'\ rinde ) apıltlığını gö<:teri r. Resmin bir ha�la kop}a�ı il) nı albiimdc 'ardır ( � .
! 7 b ) . Bu J...o p)ada. sol l!ınıfta görlil<'n ya�lı iki lallııı figiirürıe )t'r H'rilmemiştir.

49. Aslan aviayan süvari

11. 2153 nolu albiimdeıı. ,.. 147b. 20.5 x 29 cm.

Kwnaş iizerinc ) ap ı la n resirnd(' mızrakla arslan avlı)an siivari tasvir edilmiştir. Genç
lıiı· ı;u]tan olduğu anlaşılan avcının mızrağı sonradan çizi]m=ştir. Fon boyasızdır. Sultanın tir­
kt•-.i (ok torha�ı) Ye ha' ada u<;an lu!;lun gövdeo;i renkli sedef tozu ( arusck) kullanılaral renk­
leııdirilmi�tir. Re<:min altında « Arnel-i ü:.tad Şe) hi,, yazısı \'ardır. Re<:im. Akko}'unlu Türb.­
ıncn Stıltanlurıntları Halil 'r Yakub'un saray nakkaşı olan Şe} hi tarafından, Tebriz'de 1·!80
civarında yapı lm ış olmalıdtr. Bu resmin, kağıt üzerine yapılmış deı:;<'ııi aynı albi.iındc ( y . 14b ) ;
b(•) anmış <l'�cr kopyası i"'e I J . 2160 nolu albiiındedir ( y . 6 l a ) . Bu rcı-min sol tarafında ka�ıt
ii;�erine ça lışı l ını-:- \'C hafif n·nb.lcndirilmiş (20.5 x 12.5 em.) dal. kuş \C kelebekler ıa,, ir edil­
ıni�tir. Kenarında Şeyhi tarafından ) apıldı/rını beliı-ten bir yazı \ardır.

50. İki savaşçı

H. 215.3 nolu albiimdcm. y. 97b. 32 x 19 cm. Resim 23

Eflatun rrnkli kai!ıt iizcrine bii) iik ölçi.idr ı;alı�ılun resimde. iki suvarıııııı mücadele·
si tasvir edilir. (<J\mel-i üstüd Drrviş Muhammed)) iınznlıdır. Şe)'hl nakkaşla birlikte. Türk·
mcn �ara� ında çal ıştığı bilinen bu sanatkar HeratJıdır. Figür taS\ ideri, detaycılığın hakim ol­
duğu. zarif \1.' '-latik bir ii...luhu yan,ıtır. 1 ' 8 0 c:,arı Tebriz.

29
S1 . Bir sıra üzerinde oturan iki genç kadın
H. 2153 nolu albümden, y. 14 6b, 22 x 29,5 cm.

Bir sıra üzerinde oturan bu iki genç kadın, çin modasına göre giyimlidir. Birisi elinde
yelpaze tutar, diğeri ona kitap okur. Resmin sol üst köşesinde ccAmel-i üstad Şeyhi nakkaş» ya­
zılıdır. Lacivert rengin hakim olduğu uyumlu renk kompozisyonu, özellikle yüzlerio işlenişin·
deki özen, Şeyhi'nin üslup özelliklerini yansıtır. Bir Çin resminelen yararlanılarak yapıldığı
anlaşılan bu resmin albümde. imzasız ve Şeyhi uslübunda başka örnekleri de vardır. Diğer bir
örnek (y. lSOb) ipek üzerine yapılmıştır ve resme ayakta duran kadınlar eklenıniştir. Bu
resim muhtemelen Çin kökenli ilk kopyadır. Burada sergilenen eser ve diğerleri 1480 civa·
rında Tebriz sarayı nda üstad Şeyhi ve yardımcılım tarafından yapılmış olmalıdır.

Yayın : Loehı·, fig. 49.

52. Dervişler
li. 21.53 nolıı albiimden, y. 32a, 1 6,5 x 20 cm. Res:m 24

Dervişleri ve yaşlı erkekleri tasvir eden resimde fon boyanmarruştır. « Amel-i Şeyhi
al-Yakulıi» ioız::ılıdır. Yakulıi ilinıisi, Şeyili'nin bu resmi Akkoyunlu Sultanlarından Yakub
B('y'in (1478 . 1490) himayesinde Tebriz de yaptığım gösterir. Genellikle Çin kıyafetli ka.
dınlar, çiçek, kuş resmi yapan sanatçının yaşadığı çevrenin insanlarını gözlemci bi r yaklaşım·
la resmettiği dikkati çeker. Resmin yapışt ırıldığı albüm yaprağında Ak.koyunlu Türkmenlerı
devrinin ünlü haLtatları « Abd ar-Ralıim al · Yakuhi>> ve ccAbd al-Karim al-Hvarazmi»nin yazı·
lurıda yer alır.

53. Bir albüm resmi

fl. 2153 nolıı albi
inıden, y. 138a, 26 x 34.5 cnı.

Çin kökenli ı·esiınlerden yararlanılarak yapıldığı anlaşılan resimde, Çin kıyafetli üçlü
grup tasvir edilıniştir. Ortadaki erkek, elinde XV. yüzyıl başlarına ait mavi-beyaz Çin porse.
lcni tutan bir kadınla konuşur. Sağ taraftaki genç kadın onları izler. Konturları kısmen bo­
yanmış tepelerin ardında garip kıyafetli iki yaşlı adam gülerek konuşurlar. Altta cekar-ı üstad
Şeybi nakkaş» yazısınm bulanduğu bu resmin 2Jbümdc imzasız bir kopyası daha varclır (y.
15b). Resimler, albümlerde bu tür çalışmaların:. rastladığımız, üstad Şeyhi tarafından 1475 -
85 yıllan arasında yapılmış olmalıdır. Resmin sol tarafında «Şeyh Mahmud» tarafından ya.
zılmış H. 869/M. 1464-65 tarihli bir nestalik yı.ızı vardır.
Yayın : Aslanapa, Abb. 32; Loehr, p. 88.

30
 ALBÜM RESiMLERİ

Alhiimler (Murakka) güzel yazıların, minyatürlerin, desenlerin, tezhiplerin içinde

toplandığı eserlerdir. XV. yiizyılda ortaya çıktığı anlaşılan alhüm-murakka yapımeılığının
bir sanat kolu olarak hız kazanması XVI. yüzyıl ortalanna doğru Safevi sarayında olmuştur.
Genellikle başında, albiimün hazırlanışı veya ünlü battatlar, nakkaşlar ve kitap sanatı ile
ilgili diğer sanatkarların konu edildiği bir önsözün yer aldığı bu eserlerin en güzel örnek leri
Saray Kütüphanesinde bulunan Şah Tahmasp ve Bebram Mirza (no. 10 - 12, 9 6 ) albümleri.
dir. Yüzyılın ikinci yarısında giderek daha çok önemsenen murakka yapımcıhğı, XVI. yüzyıl
sonlarına doğru Osmanlı ve müslüman Hint hükümdarlımnın saraylarında da benimsenmiş
ve bu sanat kolu yüzyıllarca devam etmiştir. Saray kütüphanesinde çeşitli devirlerde hazırlan­
mış minyatürlü 45 albüm bulunmaktadır ve bunlardan seçilmiş bazı minyatürler burada sergi·
lenmiştir.

Topkapı Sarayının sahip olduğu kapsam bakımından en değerli albümler ise Hazine
Kütüphanesinde 2153 ve 2160 sıra numarasında kayıtlıdır. H. 2153 numaralı albümde Fatih
Sultan Mehmed'in iki portresinin bulunuşu bu eserlerin «Fatih Albümü» adıyla tanınması­
na yol açmıştır (no. 127, 128). Z. V. Togan, bu alhümlerdeki yazı ve resimlerden çoğunun
Akkoyunlu Türkmen Sultanlarmdan Yakub Bey devrinden { 1478-1490) olduğunu belirte­
rek eserler ccYakub Bey albümleri>> adını vermiştir (Togan, Dört Cönk ) . Son derece değerli
yüzlerce resim, minyatür, desen, güZel yazı örnekleri, süslemeler, şiirler, belgeler, kaat'ı
(kağıt oymacılığı) örnekleri ve gravürlerin yer aldığı bu iki allıümde XV. yüzyıldan sonraki
döneme ait esere rastlanmaz. Resimler ve diğer eserler Özen gösterilmeden beceriksizce yerleş­
tirilmiş, çoğu kez aynı ı·esme veya ruloya ait parçalar ayrı yerlere yapıştırılmıştır. Hangi ta­
rihte ve nerede düzenlendiği kesinlikle belli değildir. XIV. yüzyıl başlarmdan XV. yüzyıl
sonlarına kadar, Tebriz sarayındak i çeşitli resim ekallerine ait en seçkin örneklerin çoğunlukta
oluşu, alhüınlerdeki eserlerin Tebriz Sarayında toplandığ1ru gösterir. Albümlerin Topkapı Sa­
rayına gelişi hakkında da yeterli bilgiye sahip değiliz. Z. V. Togan, H. 2160 numaralı alhii­
mün başındaki Yavuz Sultan Selim'e ait bozuk mühüre dayanarak bu eserlerin 1514 Tebriz
seferindcn getirilen ganimctler arasında bulunduğunu ileri sürer. Fatih Sultan Mehmed'e ait
poı·Lrelerin bulunuşu ise albümlerin Osmanlı Sarayında düzenlenmiş olabileceği ihtimalini
yaratır. Her iki albiimde de Sultan I. Ahmed'in yazdığı notlara rastlanışı ise, en geç XVII.
yüzyül başlarmda olduklarının kesin kanıtıdır.

.
Albümlerdeki resimler arasında en erken örnekler, İl-Hanhlar döneminde Tehriz de ha­
zırlanan «Cami üt-Tevarih» nüshalarından birine ait olduğu anlaşılan resimlerdir {no. 8, 9 ) .
Ayrıca bu döneme alt manzara resimleri de albümlerde yer alır. {no. 61, 7 0 ) . XIV. Yüzyıl re­
simlerinin çoğunluğunu ise İl·Hanlı ve Celayirler devrinde Tebriz'de resimlendirilmiş Firdevsi
Şahnamelerine ait minyatürler oluşturur (no. 15-2 1 ) . XIV. yüzyıl sonları Celayirler ve XV.
yüzyıl ilk yarısı Tim urltılar dönemine ait desen, minyatür ve rojoyatür taslakları, bazı Avrupa
gravürleri ve erken Ming devrinden orijinal Çin resimleri de ( no. 62 - 64) bulunmaktadır. Al­
bi.im resimleri arasında en ilgi çekici gruplardan birisi Uzak Doğu sanatının etkisiyle yapılmış
ve genellikle Akkoyunlu Türkmenleri devrinin ünlü sanatkarı <cŞcyhi>> ye atfedilen resimlerdir
(no. 49, 51-53, 66, 72, 77, 8 1 ) . Ayrıca Karakoyuulu ve Akkoyunlu Türkmenleri devrine ait
bir çok resim albiimlcrdc yer alır {no. 46-48, 50, 65, 71, 73 ) . Bunların yanı sıra değerlendi­
rilmesi oldukça gi
iç, benzerlerine başka sanat çevrelerinde rastlanmıyan ve araştırıcılar tara­
fından üzerinde bir çok yorumlar yapılmış desen, rulo parçaları, resimler, hayvan etütleri vs.
alhiimlerin değerini artıran önemli malzemelerdir (no. 54-60, 74.76, 78-80 ) . Albümlerdeki

31
en i.inlü resim grubu ise, genellikle ıı \1('hmed Siyah Kalem» atıflı, devler ,.e göçebe yaşantı­
sı) la ilgili b;r grup rr:;imdir. l\fchmccl Siyah Kalem adına i.i slup birliği gösteriDiyen eserlerde
dt· rostlanışı ve ) azı karakterinin uymaması bu aLfın daha sonra �i tarihlerde yapıldığını göste­
ri ı . Allıümlcrdc l\lehmed Siyah Kalem üslubunda 64 rc�il"'l vardır. Genellikle ahersiz kağıt üze­
rine yapılmı�lardır. Bazıları i�c ahcrli kağıt ve ipek üzerine �alışılmıştır. Boyutlarından kitap
i;iıı
ı hazı rl a nr '1adıkları kesinlikle anlaşılan bu rc..imler. rulo1:ıra ait pa rçalar olmalıdır \ C albü­
mr gelişi güzel kesilerek yapıştırılmı�tır. Siyah ren�in ton ları� la çalışılan bu eserlerde yer yer
kırm ızı ve maYi sarının mat tonları kullan ılmış ve fır�ayla çalışılmıştır. Resimler konu bakı­
mından iki ana grupta toplanır. İlk grupta im:ın V(' hayvan karışımı devierin gürcştiği, daıı­
scttiği. oyunlar oynadığı. içki içtiği. atların kaçırılclı�ı, parçalandığı resimler yer alır. Şa­
ınanizın ilc yakın ili!;'kisi olduğu sanılan bi r in�n\ ılünyasını yanc;ıtan bu resimlerdeki devie­
rin m:-ske g· ymi-. im:anlar olduğu sanılmaktadır. İl-inci grup re:.imdc ise göçebe boylar halin­
de ) U�U) an bozkır in:>anlarının yaşantılarından !�i
iri.irıtÜI('r )<'r alır. Benzerlerine başka sanat
<'rvı-rlcı·inde ra,.. LiıuHn<l)an, \:zgici \'C son dcre<•e ifach·li rc...imlcrin kökeni genellikle gö<'ebe ya­
�ıııııı::;ının lıa!-;m olchıf:{ı ı, Çin \C d iğer As)a medcniyt•Llcrinin etkisi alıında bulunan Ti.irkis-
1a ıı - 1\Im eraii n nehr lıiil�l':-i nde. aranmıştır. Tarih lerıeli rıuc açısındancin çc�i tl i görüşleri n ileri
...;iiriildii!!ii lı u ;.!rtı pt:ı: i re-.imlerin tek bir :.-ana ıkar tarafından ) apıldığı nı düşünmek bir ha) li
zıırdur. Knnunın·a lıu essiz e!'erler, Türklerle �elen bir re..,i:n ge!eneğinin Ş:ı ınanist inançların
}a�a tıld ığı çevrrlı•rdd.i \.lV. \ C XV. ) ÜZ) ıla alı ürünleri ol malıdı r ( lp�iroğlu, İR. s. 63, 81-
8 1: lp�iroğlu. . 7-·1 6 ) . Saray :ılhüınlcrinin bu ünlii ı-t•.,iın grubundun seçilmiş bazı örnekler
<l) rt uir \ i t rinde srrgilcnınişıir (no. 82-93).

=54. A. Yırtıcı hayvanlar

ll. 215.3 nolu albümden, '· 9!>b (iist). 15 x 4.3.5 cm.

...; iyuh m ürekkeple \alışılmış hiı· rulo­

Sırtlanların çeşitli harekt>lll'ı·ini gösteren rrsiın .
nun pa rçasıdır (no. SSB de bir parçaı.ının daha sergilendiği bu rulonun diğer kısımlan albü­
ıniin lSa Ye 9 1b )Upraklarında )f'r alır). XV. )ÜZ) ıl.
)H)ın : Yörükan. s. 191. rulo 2.

')4. B. Hayvan etiidieri

Il. 2153 nolu albiimden, y. 9.)b, (alı). 17 x ·19 cm.

Ziirafa. ıll'H' gilıi ha�' anların çift çift tc;;\ ir ı ılildiği resim tamamlanmamış bir rulo
parçasına ait olmalıdır. Yer yer çiçek kiimt'leriyl<- �üslc-nm:� olan bu ctüdiin bazı kısımlarında
mavi ve pembE' rcnkll'r ()lçülü '='"kilde kullanılm:':'tır. XV. yi.izyıl.

5 5 . A. Hayvan etüdleri
ll. 2 1 5.3 nolu albiimden. y. 191J. (iist ) . l i x •lfJ cm.

Çc:;-it li hapaniann çift �·ifL tasvir c d ildip;i rt'ı-iınıl(' )N yer ç:ı.:ck kiimeleri. uçuşan 1-ele­
b!'kler görüliir. Siyah ıni
irekkcple çalı:;ıılan eser yukarıda :;özü <•dikn resmin parçası olma­
lıdır ( no. 5 lll ) .
Yayın : İpşiroflu. İR. re:>. 6 6 : Asla na pa. p1. 3. �.\Lıb. 5 : Grube. J!İ. no. 48a.
55. B. Yırtıcı hayvanlar
H. 2153 nolu albümden, y. 19b, (alt), 16.2 x 48,5 cm.

No. 54A da sergilenen rulonun parçasıdır XV. yüzyıl.

"\'ayın : Yörükan, s. 194, rulo 2; Aslanapa, pl. 3; ALlı. 5; İpşiroğlu, MM, (ig. 54; Grube, Ml,
no. 48B.

56. Kedi
H. 2160 nolu albiimclen, y. 66b. 18,2 x 18 cm.

Kıvrılmış yatan kedi resmi, siyah mürckkı.>pll' �alışılınışlır. XIV - XV. yiizyıl.
Yayın : İpşiroğlu Eyüboğlu, res. 99; Aslanp::ı, pl. 19, Abb, 46: Gruhc, Mİ, no. 63.
·

57. Köpekler
H. 2160 nolu albiimden. y. 48a, 19,8 x 20 cm.

Dairevi şekide kıvrılmış yatan iki köpek lawiri de no. 56 ile aynı üslupta ve aynı dö.
nemden olmalıdır. Rcc;min kenarında «ustad \lchmed si)ah kalem» yazılıdır. ..

Yayın : İpşiroğlu, Eyüpoğlu, res. 98; Aslanapa. pl. 19, Ablı. 45: ccDU.ı> p. 18.

58. Aslan ve Boğa

H. 2160 ııolu albümdeıı, y. 90b, 14,5 x 25,2 cm.

Mücadele etmcğe hazırlanan cepheden siyah bir boğa ile arkadan görülen aslan tasvi­
rinin yer aldığı resimde, zemin boyasızdır. Ilay\'anlann dönüş hareketleri esere kolaylıkla his­
sedilen bir derinlik kazandırır. XIV . XV. Yüzyıl.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu, res. 97; İpşiroğlu, ll l!. fig. 53; Aslanapa. pl. 1, Abb. 2; Trea­
sc.rs, pl. 227; Grubc, Mİ, no. 35; İpşiroğlu, 57.

59. Savaş
H. 2153 nolu albiimden, y. 77a, 33 x 49 cnı.

Uzakdoğulu süvarilerin savaşını canlandıran reı;im, çızgıcı üsluptadır. Yer :yer uçuk
renkler kullarulnııştır. Bu resmin benzeri Boston. Fine Arts l\luseum dadır (Sakisian, MP, pl.
A VIII). XV. yiizp] da Çin eserlerinden } ararlanılnrak yapılmış olmalıdır. Kenarda �Iehıned
Si yalı Kalem tarafından yapıldığını belirten yazı \ ardır.

60. Manzara
H. 2153 nolıı albiinıden, y. 85b, 28..
5 x •19 rııı.

İleriiyen bir kcrvanın, uzakdan görülen kulenin }Cr aldığı bu manzara resminde pastel
n:nklcr kullanılmıştır. Çin etkileri görülür. XV. y üıyıl. Re:;nıin sol üst köşc'iincle taslak halin­
de boyasız bir minyatiir vardır.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu. s. XXII.

33
61. Güz manzarası
H. 2153 nolıı albümden, y. 68a, 30,5 x 42 cm. Resim 25

Yaprakları güz rengine dönüşmiiş ağaçlar topluluğu, coşkun akan sular ve ovanın görül­
düğü manzara, kuş bakışı yapılmıştır. Kuvvetli Çin etk ileri vardır. Üzerinde sonradan «kar-ı
Mani» yazılmıştır. XIV. yüzyıl ikinci çeyreği, İlhanlı devri.

Yayın : İpşiı-oğlu, MM, fig. 49; Grube, Mİ, no. 5

62. Adar
H. 2153 nolu albii.mden, y. 1 5lb, 30 x 26,5 cm.

Çin kökenli bir rulonun parçası olduğu tahmin ecülen resim. erken Ming (XIV · XV.
yüzyıl ) devrine tarihlenchilir.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu, res. 1 1 3 ; «DU,>l p. 1 7 .

63. Öliimsüz iki Taoist

H. 2153 nolu albii.mden, y. 36b. 33 x 44 cm. Resim 26

KarşıLklı durmuş konuşan iki Taoisfder. ( Çin'de yaygın bir ıneshebin mensubu) biri
koltuk değneğine dayanmıştır ve sağ elinden sihirli b!r duman yükselir. Cepheden görülen
diğer Tao!stin omuzunda 1<kara kurbağa» vardır. Kağıt üzerine yapılan eser erkeu Ming dev­
rine tarihlenir.

Yayın : Loehr, pl. 22, fig. 5 1 ; Gruhe, Mİ, no. 62.

64. İki Ming Mandarini

H. 2153 nolu albümden, y. 150a, 45.5 x 32.3 cm.

Çin'in askeri veya sivil iki yüksek meınnı-unu konuşurken tasv ir eden resim ipek üze­
rine yapılmıştır. Kırmızı ve yeşil renklerde Çin saray elbisesi g;yimJ idirler. Zemin, yeşil
renktedir ve yer yer otlarla belirlenmiştir. Sağduki figür elinde görünmiyen atının yularını
tutar. Bir rulonun parçası olduğu anlaşılan eserin. Llir kopyası aynı alhümde (y. 123b) yer
alır. Başka bir kopyası .ise Behram Mirza alhümüntledir ( H . 2 1 5 4 , y. 34·a: no. 10 · 1 2 ) . Bu al­
bümdeki ( y. 33b) yarım beyaz at tasvirinin de aynı ruloya ail olması mümkündür. Burada
sergilenen eser ve sözü edilen diğer örneklerin el"ken Ming devrinden orijinal Çin eserleri ol·
duğu sanılmaktadır. Bu iki Ming Mandarin resminin XVII. yüzyıl başlarında Osmanlı sarayın­
de yapılan kopyası. Sultan 1. Ahmed adma hazırlanan Falname adlı eserde yer alır (no. 1 74 ) .

Yayın : Aslanapa. pl. 1 5 , Abb. 33; Loehr, p . 88.

65. Çiçekli dallar üzerinde kuşlar

2153 nolu albiinıden, y. 66a, 38.5 x 27 cm.. Resinı 27

Kuma� Üzerine, zengin ve kuvvelli renklerle çalışılmış olan bu güzel eser, XV. ) Üzyıl
üçüncü çeyreğinde Akkoyunlu Ti.iı-kıncnleri Sarayında Çin kökenli resimlerden esinlenerek
yupılmış olmalıdır.

34
66. Fülüt çalan kadın ve dinleyiciler
H. 2153 nolu albümden, y. 172b, 48 x 31 cm,
Fülüt çalan kadın ve onu dinleyen çiftten oluşan topluluk, kuşların, kelebeklerin uçuş­
tuğu, bahar açmış bir ağaç dalı altmda yer alırlar. Zarif ve ustaca eserdeki baZl figürlerin yüz­
leri ve elbiseler Yııan veya erken Ming devrine ait Çin resimlerinden esinlenerek yapıldığını
gösterir. Üst kenarda Şeyhi tarafından yapıldığııu belirlen sonradan yazılmış bir kayıt vardır.
Özellikle seçkin renkler ve işçilik bu resmin Akko) unlu Türkmenleri sarayında üstad Şeyhi
tarafından yapıldığını gösterir. Bu resmin bir d��cr kopyası ayru allıümdedir ( y . 36a, Gnıbe,
Ml, no. SS). Allıümde ayrıca resmin üst kLsmındaki bahar dalı ve kuşlann kopyalarana da rast­
lanır ( y . 30b, S1b).

Yaym : Grube, «SLudien,>) fig. 4.

6 7. E iderleri yakalavan melekler

ll. 2153 nolu albiimden, y. Sb, 28 x 26 rnı.

Kayalar arasmdaki ejderhaları, zaı-aı·sız hale gelirmek için uçarak. kemendle bağlarmya
uğraşan melekler resmedilmiştir. Kayaların koytı renklerine karşıt. meleklerde uçuk renkle­
rin kullanıldığı çizgiei bir üslup hakimdir. XV. Yüzyıl.
Yayw : Aslanapa. pl. 17, Abb. 38; İpşiroğlu, MM. flg. 24; Grube. Mİ, no. 50; İpşiroğlu, 66.

68. Kayalar arasında ejder

H. 2153 nolu albii.ınden, y. 171a, 29 x 40 cm.

Kayalıklar arasında yerleşmiş bir ejderle bir kayanın tepesinde onu delışelle izleyen
adamlar tasvir edilmiştir. Resmin sağ alt köşesinde « Mevlana Veli Astarabacli» tarafından ya­
pıldığı yazılıdır. Bir önceki resimie aynı üsluptadır.

Yayın : Loehr, pl. 21, fig. SO; Grube, Mİ, no. s ı .

69. Efsanevi havvanlar

li. 2153 nolu albiimden, y. 1 70b. 26 x 37 cm.

Mücadele etmeğe hazırlanan efsanevi iki hayvan (chilin), yapraksız bir ağaç ve bulut·
lurdan oluşan fantastik bir çalışmadır. Sağ alt köşede « Üstad Mehmed Siyah Kalem» tarafın­
dan yapıldığı yazıJıysa da, Mclımed Siyah Kalem grubu) la benzerlik göstermez. XV. Yüzyıl.

Yayın : İpşiroğlu, MM, fig. 52; Gruhe, Mİ, no. 49.

70. Karda av
H. 2153 nolu albi
i.nıden, 28a, 40 x 30 cm.

Uzakdoğu etkilerinin görüldüğü resimde ) apraklarını dökmüş ağaçlar, yer yer karla
kaplı izlenimini veren tepeler, gözlemci bir i.isluba işaret eder_ Tcpclcrin ardından çıkan iki atlı
avcı, kaçan ve ağaç dibine sinen av hayvanlarını izlerler. Albriimdcki bazı Şahname resimleriy­
le aynı üslup özelliklerini gösteren bu eser. XIV. Yiizyıl ortalarında Tebriz de yapalınış ol­
malıdır. Resmin sağ kenarında Ahmed l\1u:;a tarafından yapıldığını ve güzel bir resim ol­
duğunu belirten sonradan yazılmış yazı vardır. Benzer, üslupdaki resimler için bkz: Atasoy,
((Four İstanbul Alhums,>> fig. 11-16.

Yayın : Aslanapa, pl. 8. Abb. 16; Loehr, p. 88; Öğütmen, Rehber, s. 45; İpşiroğlu, İR, res.
42; Grube, Mİ, no. l l .

35
7 1. Bir albüm resmi
H. 2153 nolu albiimckn, y. 130a, 25 x J.3 cm.

Enine gelişen kompozisyonda, yolculuk eden bir grup resmedilmiştir. Önde eşek üze.
ri ncle haı.ta hir kadın ve yardımcısı; arkasında iç-inde muhteşem Çin porselenlerinin taşındı.
ğı araba ve sürücüsü yer alır. Yol üzerinde ve trpe ardında onların gidişini seyreden şahı�­
lar sıralanır. Sol üst köşede ise bir yerleşme yeri görülür. Peyzaj yer yer belirtilmiştir. Özel­
likle kıyaietlerde Çin etkilerinin görüldüğü resim XV. Yüzyılın ikinci yarısında Akkoyun­
lu Türkmenleri Saraymda yapılmış olabilir.

Yayın : Grubc, Mİ, no. 56.

72. İki Uzakdoğulu kadın

H. 2160 nolu albiinıden, y. 51b. 39 x 34 cm,

Çin orijinli bir eserden kopya edildiği anlaşılan eser ipek iizcrinc yapılmıştır. Soldaki
kadın bir elinde atmaca, diğerinde nar tutar. Diğeri balık taşır. Bu sembolik motif Budist ·

Çin sanatından alınmışhr.

Yayın : Loehr, fig. 47, p. 85.

73. Yaşlı adamlar

H. 2153 nolıt albii.mden, y. 126a, 33 x 36 cm. Resim 28

Ağaç altında oturmuş sohbet eden dört ycşlı adamı tasvir eden re�ıim kumaş iizeriııc
)apılmıştır. Özellikle ) Üzlerin sondereec ifadcli <>lduğu \ C canlı renklerin kullanıldığı resim.
Akkoyunlu Türkmenleri deninde. XV. "ı üzyıl ikinci yarısında yapılmış olmalıdır.

74. Gelin alayı

H.2153 nolu. albünıden, y. 3b4a ve H. '? 160 nolu albiimden y. 77l>. 34,5 x 66.4 cm, ve
34 x 19,5 cm.

Bir tören alayının gece yolculuğu tasvir edilmiştir. Alayın önündeki raksederek Herli­
yen iki kadın oy une·uyu elinde balta (teber) tutan bir muhafız ve meşale ve muınlar taşı·
)an muhafıziarın c�liğinde ileriiyen atlara binmiş iki genç !-.adın takip eder. Solda tepeterin
ardında eli halLalı yn�lı bir adam bu aln)ı ider. Olayın gece ge�tiği muhafıziarın ellcrindckı
meşaleler ve �ök yüzündeki ) tldızlarla belirtilmiştir. İpek Üzerine ) apılmış olan rulo halin·
deki resim. Saray albümlerinin değişik yapraldurına yapıştırılmıştır. Ilk defa B. Yörükan ta·
rdmdan bir rulonun parçaları olduğu anlaşılarak ya)ımlanmıştır. Bir araya getirildiği zaman
34,5 x 86 cnı, öl�üsündc olan eser, daha biiyük bir ruloııun parçasıdır. Konusu haklunda çe­
şitli fikirler ileri sürülmüştür. Genellikle soylu bir kadının gelin gidişini canlandırdığı kabul
edilir. Uzakdoğu ve Orta Asya etkilerinin Jslaın dünyası içindeki sentezini yansıtan bu esc­
rın, genellikle XlV. Yüzy ı l sonu XV. Yiizyıl bnşlarında Semerkand tic yapıldığı kabul edilir.
Akkoyunlu Türkmenleri devri sanatkarlarındnıı üstari Şeyhi'nin çalı�malnrı} la olan benzerliği
ist. daha geç tarihlerde. XVI. Yiiz)·ıLn ikinci ) arısında Tebriz de yapılmış olması olasılığını
yaratır.

Yayın : Yöriikan, !;. 194-197, res. 3; Aslanapa. pl. 17. Abb. 39AB, pl. 8, Abb. 17; Grube.
Mİ. no. 57, İpşiroğlu, 67ABC.

36
7 5. Manastır Yaşamı
H. 2153 nolu albiinıden, y. 13lb, 34 x 48 cnı,

Eser bir manastırdaki yaşantıyı eanlanclırır. Binanın katlarındaki bölmelerde aralann­

da konuşan, okuyan rahipler ve bazı bölmelerde çocuklannı emziren ve dışarıyı seyreden ka­
dınlar görülür. Manasllr odalarının duvarlan iucilclcn alınmış konuların tasvirleriyle süslü­
dür. Avluda kuyudan su çeken, çan çalan adamlur; çocuklu kadınlar vs., günlük ya�antıları
içinde görülürler. Bir çok eleman eserin XV. \ iityılda yapıldığını gösterir. Kesin tarihlendir­
menin bir hayli güç olduğu bu eser. XV. Yiiz)ılın ikinci )arısında H70 sıralarında Tebriz sa­
rayında Akkoyunlu Türkmenleri idaresinde y:.pılmış olabilir.

Yayın ; Ettinghausen, «Four İstanbul Albunıs,» pl. 26, Cig. 62; Öğütmen, Rehber, s. 47;
Tresors, p. 231; GrubC', Ml, no. 53.

76. Yaşlı adam ve kadınlar

H. 2160 rıolu alb iimden. y. 89b. 24 x .3.3.5 cm. Resim 29.

Beyaz saç ve sakallı, rahip olması muhtemel yaşlı adam yarundali çocuklu kadınla ko­
nuşur. Taburcde oturan rahip bir elinde kitap tutar, diğeriJle takdis i�arcti yapar. Diğer ta­
rafta onları diniiyen ve aralarında koını�an kadınlar yeralır. Tepelerin ardında ikili grup­
Inı halinde konuşan gruplar görülmektedir. Boyasız olan zeminde peyzaj, tepe konturları ve
Lıir ağaçla belirtilmiştir. Eser, manastır yaşamını tas\İr eden ı·csimlc (no. 75 ) aynı üsluptadır
V" aynı konuyla ilgilidir. XV. Yüzyıl.

77. Müzisyenler ve dans eden çift

H. 2160 nolu lllbümden, y. 70b, 22 x 34 cm.

Çin müzik aletleri �alan üç kadın ve coşkunca dans eden çiftin yer aldığı resimde fon
boyasızdır. Dans eden figürlerin dönüş hareketleriyle salıneye belirli bir derinlik kazandırıl­
mıştır. Çin modasına göre giyimüdirler. Özcllikl<' renk kompozisyonu ve çeşi tleri, yüzlerio işle­
nişi açısından Şeyhi nakkaşın eserleriyle benzerlik gösterir. 1470-80 civarında Akkoyunlu
Türkmenleri Sara} ında yapılmış olmalıdır.

Yayın : Aslanapa, «pl. 9, Abb. 18; Loehr,» p. 88; Oğütnıen, Rehber, s. 49; Grube, Classical
Style, fig. 25.

78. At ve sahibi
H. 2160 nolu albiimden, y. 86b, 21,5 x 24,5 cm. Resim 30

Atının kuyı-uğunu düğümlemeğe hazırlanan bir savaşçı tas,·iridir. Peyzaj, yapraklı bir
ağacın dalları ve çiçek kümeleriyle belülenmiştir. Bu resmin desen halindeki kopyası «Abd
al - Bakl al - Bal.uin iınzalıdır (Aslanapa. «Turkische \1iniaturınalerei, Abb. 13») Eser, geç
Yüan ve erlcn l\ling devrinden Çin de çok popüler olan bir konunun İslami kopyasıdır.
AV. Yüzyıl.

Yayın : Aslanapa, pl. 6, Abb. 12; Loebr, p. 87; İpşiroğlu, MM, fig. 47; İpşiroğlu, 70.

37
79. At ve bakıcısı
H. 2160 nolu albünıden, y. 50b. 16 x 25 cm.

Yerde yuvarlanan bir at ve eli kırhaçlı siyah tcnli bir adamın tasvir edildiği resimde
fon boyasızdır. Çin resınlııde sevilen bir konunun İslami kopyasıclır. No. 78 ile ayru üslup­
tadır.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu, res. 10; «Du», p. 16; Aslanapa, pl. 2, Abb . 4; Loehr, p. 87; İp­
şiroğlu, MM, fig. 46; Treasors, p. 228: Grube, Mİ. no. 34·; Ettinghausen, TM, pl. 7 İpşiroğ­
lu, 58.

80. Ava ,:;denler

H. 2160 nolu albiiınden, y. 84a, 17,8 x 26.8 cm.

Ellerinde almacalar, atlar üzerinde ava giden topluluk resmin derinliklerine doğru
uzanır. Diagonal bir hat üzerine sıralanan avcılardan arkada kalan ikisi aralannda konuşur­
lar. Sadece dönmek üzere olan en arkadaki avcı cepheden görülür. Manzara elamanları, ön
plandaki renkli kayalıklar, kuru bir ağaç ve iki parsdan oluşur. Resme sonradan, Mebmed
Siyah Kalem tarafından yapıldığı yazılmıştu. XV. Yüzyıl.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu. res. 75; Aslanapa, pl. 7, Abb. 14; İpşiroğlu, MM, fig. 51; Grube ,
no. 55; Ettinghausen, TM, pl . 8, İpşiroğlu, 7 1 .

81. Avcı
H. 2153 nolu albümden, y. 6b, 27 x 26,5 cm.

Beyaz al üzerinde, elinde doğanıyla hızla ileriiyen bu süvari tasviri ipek Üzerine yapıl­
mıştır. Zemin boyasızclır. B i r çok elernanlar Uzakdoğu etkilerini gösterir. Üzerinde Mehmet!
Siyah Kalem tarafından yapıldığı yazılıysa da Şeyhi nak.kaşın üslubuyla benzerlik gösterir.
Akkoyunlu Türkmenleri devrinde yapılmış olmalıdır.

Yayın : Aslanapa, pl. 5, Abb. 9.

82. Bo�şan devler

ll. 2153 nolu albiimden, y. 109b, 33 �· 20.5 cm.

Biri diğerini başaşağı kaldırarak yere yıkmağa hazırlanan iki dev tasviridir. Aherli kağıt
Üzerine yapılmıştır. Zemin boyasızdır.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu, res. 25; İpşiroğlu. 52.

83. Üç yaşlı göçebe

H. 2153 nolu albünıden, y. 92b, 17,2 x 24.9 cm,

Oturan yaşlı adamın önünde ayakta durmuş hararetle konuşan, birisi koyu tenli i k i ih­
tiyarın tasvir edildiği resimde zemin boyasızdır. Abersiz kağıt üzerine yapılmıştır.

Yayın : Ipşiroğlu, Eyiiboğlu, res. 68; Gruhe, Mİ. no. 25. İpşiroğlu, 18.

38
84. A�aç kesen devler
H. 2153 ııolıı albiimden, y. 14la, 25,4 x 34.2 cm.

İri bir testereyle ağaç kökünü parçalamağa uğraşan iki devin yer aldığı resmin, iist
kısmında bir diğer dev ve kesil� ağaç parçası klsmen görülür. Daha büyük bir resmin veya
rulonun parçası olmalıdır. Abersiz kağıt üzerine yapılmıştır. <<Mehıned Siyah Kalem» tarafın­
dan yapıldığı üzerinde belirtiJmişLir.

Yayın : İ pşi roğlu, Eyi

iboğlu, res. 23; Art Treasııres. fig. 172: Grube, Mi, no. 37: İpşiroğlu,
43.

85. İki rahip

ll. 2153 nolıı albiimden. y. 106b. 27.2 x 18.2 cm.

Ayakta konuşan iki rahip Lasviridir. Ahersiz kağıt üzerine yapılmıştu. Kenarda
ı<ÜsLad Mehnıed Siyah Kalem>> yazısı vardır.
Yayın : İ pşi roğlu, Eyüboğlu, res. 40; İpşiroğlu. 36.

86. A. Devler
H. 2153 nolu albünıden, y. 37a, (ii.st) 24,6 x 33 cnı.

Bir kumaş parçasını çekişlirerek gösteri yapan iki dev ve onları kenardan izleyen diğer
iki dev Lasviridir. Ayaktaki dcvJer, giyimlidir. Ahersiz kağıt Üzerine yapılmıştır.

Y<ıym : İpşiroğlu, Eyüboğlu, res, 63; Aslanapa. pl. 16. Abb. 37: Ettinghausen, TM. pl. 6;
İpşiroğlu, 38.

86. B. Devler ve ejder

H. 2153 nolu albiimden, y. 37a (alt), 23,6 x 83 cm.

Yakaladıklan ejderhayı iple bağlamağa hazırlanan iki dev tasviridir. Zeminde bitki
kümeleri dikkati çeker. o. 82 de sergilenen resimde ohluğu gibi. aherli kağıt üzerine ya­
pılmıştır. Resmin köşesinde ııMehmdc Siyah Kalem)) tarafından yapıldığını belirten bir yazı
vardır.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu, res. 32; Aslanapa, pl. 16, Abb. 36; İpşiroğlu, 54.

87. inatçı eşek ve devler

ll. 2153 nolu albünıden, y. 27b, 26,8 x 35.3 cm.

İleriemek istemeyen inatçı bir eşek ve onu zorla yurutmeye uğraşan iki dev tasvir
edilmiştir. Abersiz kağıt üzerine çalışılan eserin sol alt köşesinde «Mehmed Siyah Kalem))
tarafından yapıldığını belirLen bir yazı vardır.
Yayın : İpşiroğlu. MM, fig. 29; GruhE', Mİ, no. 36, İpşiroğlu. 41.

88. A. Dans eden Şamanlar

H. 2153 nolu cılbümden, y. 34b (üst). 18.5 x 24.5 cnı. Resim 31.
Ellerinde mendillerle dans eden siyah teoH iki şaman 'ın tasvir edildiği resim, Mehıned
Siyah Kalem grubunun başarılı Örneklerindendır. Ahcrsiz kağıt üzerine yapılmıştır.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu, res. 48; «Du». p. 34; İpşiroğlu, MM, fig. 39; Tresors. p. 226;
Grube Mİ, no. 32; İpşiroğlu, 30.
,

39
88. B. Oturan iki dev
H. 2153 tıolu albii.mden, Y• .34b, (alt}, 17.5 x 23,5 cm. Resim 32.

Karşılıklı oturarak konuşan i!U devden birisi elinde madeni bir kab tutar. Üst kısımda
düğüınlenmiş bir kumaş parçası ve yerdeki madeni gürz kompozisyonu tamamlar. Abersiz ka­
ğıt üzerine çalışılan resimde ccMehmed Si) ah Kalem ,, tarafından yapıldığını belirten bir ya­
Z! vardır.

Yaym : İpşiroğlu, Eyühoğlu, res. 31; Grube, Mİ. no. 40; İpşiroğlu, 46.

89. Göçebe kampı

ll. 2153 nolu albümden. . y. Bb, 19 x 37 cm.

Çamaşır yıkayan, yemek pişiren, aralarında konuşan göçebcler, atlar ve köpeklerinin

t:ısvir edildiği resim abersiz kağıt üzerine çalışılruıştır.

Yayın : İpşiroğlu, Eyüboğlu, res. 76; Aslanapa, pl. 13, Abb. 30; «Du», p. 32; Ettioghausen,
TM, pl. 3 ; İpşiroğlu, MM, fig. 43; Grube, Mİ, no. 30; İpşi roğlu , 2.

90. Dans eden devler

H. 2153 nolıı albiimden, y. 64a, 22,2 x 48 cnı.

Zillerle tempo tutan devierin eşliğinde çılgınca dans eden iki devin yer aldığı resim,
bir rulonun parçası olmalıdır. Kompozisyonun. resmin ortasındaki kırmızıyla çizilmiş oniki
köşeli yıldızdan çıkan hatların kcsişmcsi)le düzenlf"ndiği anlaşılır. Uçuşau mendiller, dü.
ğLimlü kumaşlar hareket unsurunu kuvvetlendi rir. Bu grubun en popüler Örneklerinden olan
bu resimde dev kılığındaki şamanların daosı ca n land ırılmış olmalıdır. Mehmcd Siyah Ka­
lem tarafından yapıldığı yazılıdır. Abersiz kağıt üzerine yapı l mıştır.

Yayın : İpşiroğlu, Eyühoğlu , res. 79; «Du», p. 38; İpşiroğlu, MM, fig. 33; Öğütmen, Rehber,
s. 43; İpşiroğlu, İR, res. 76; Grube, Mİ, no. 41; İpşiroğlu, 45.

9 1 . Taş taşıyanlar
H. 2153 nolu albiimden. y. 89a, 26,7 x 35 cm.

Omuzlarında veya yardımlaJ?arak kaya parçalarını taşıyan adamlar ve başlarındaki yö­

ncliciden oluşan kompozisyonda, insan vücudunun çeşitli hareketleri verilmek istenmiştir.
Abersiz kağıt üzerine açık tonlarla çalışılmıştır.

Yayın : İpşiroğlu , Eyüboğlu, res. 83; İpşiroğlu, 59,

92. Sohbet
H. 2153 nolu albiimden, y. 128a, 17,7 x 25,6 cm

Çömelrniş, sohbet eden iki erkek tasviridır. Bunlardan Lirisi beyaz tenli ve açık renk
gözlüdür. Diğeri siyah tcıılidiı·. Üzerlerinde sadeec etek ve boyunlarından sarkan örtü var.
dır. Abersiz kağıt üzerine yapılmıştır.

Yayın : İpşiroğlu, Eyühoğlu, res. 56; İpşiroğlu, 22.

40
93. Üçlü JO'UJ)
Il. 2153 nolu albümden, y. 152a. 22 .� 33 cm,

Siyah tenli bir kadın ve bastonlarına dayanmış iki erkekden oluşan topluluk, araların­
da konuşurlar. Kadm elinde bükülmüş bir humaş tutar. Ahersiz kağJL üzerine yapJlınıştır.

Yayın : lpşiroğlu, Eyüboğlu. res. 57; <<Dtı», p. 26; Grube, Mİ, no. 24; İpşiroğlu, 16.

41
 SAFEVi DÖNEMİ

Kuzey Batı İran 'da yerleşmiş olan Safeviler. Şah İsmail 'in idaresinde Akkoyunlu Türk­
menlerini yenerek Tebrizi aldılar ve Safevi İmpaı-atorluğunun temellerini attılar ( 1502).
Bir kaç yıl süren mücadeleden sonu önce Şi raz ( 1503), daha sonra Horasan ve Hcrat"ı aldı­
lar ( 1 5 1 0 ) . Şah İsmail'in saltanat yılları ( 1502 - 1524) Osmanlı Sultanı Yavuz Sul ta u Selim"e
karşı uğradığı yenilgi ( 15 1 4 ) ve Tebriz'in Türkler tarafından işgali bir tarafa bırakılacuk
olursa, İmparatorluğun kurulduğu, siyasal açıdan parlak bir dönem oLnu�tur. Şah İsmail'in
ölümünden sonra yerine geçen oğlu Şah Tahmasp'm saltanat yıllarında ( 1524-1576) başkent
Tebriz Osmanlılar tarafından 1534. 1538 ve 1548 de üç kez işgaleeliimiş ve bunun üzerine
Safeviierin başkenti Kazvin'e taşınmıştır. Tahmasp 'ın ölümünden sonra tahta çıkan en önem­
li sultan Şah Abbas'tır ( 1582-1629). Şah Ablıa.> İmparutorluğun merkezini Isfahan'a alınış
v') şehirde biiyük bir imar faaliyetine girişmişli r ( 1598). Safevi İmparatorluğu, Afganlıla­
nn 1722 de istilasına kadar varlığını sürdürmüştlir.

TEBRiZ OKULU ( 1 502 - 1548)

Tebriz minyatür okulu, Yavuz Sultan Selim'in 1514 de şehiri işgaline kadar geçen
kısa süre içinde Akkoyunlu Türkmenleri minyatür iislubunun kuvvetli etkisinde kalmıştır.
1514 den sonra Safevi Tebriz minyatür sanatında yeni bir aşama görülür. Bunda. Şah İsmail'­
in 1510 da Horasan ve Herat'ı fethedişi ve ünlü ressam Bihzad·t ve diğer sanalkarlan Tebriz'e
getirişinin biiyük payı olmuştur. Bu dönemden Heratlı sanatçılar tarafından resimlendirilmiş
eserlcı· günümüze gelmiştir (no. 9 4 ) . Safevi ı·esminin en karakteristik özelliği. yüzyıltn son­
larına kadar devam eden ve devrinin modasını aksettiren sanklardaki « tac-ı haydari» deni­
Ine uzun kırmızı serpuşlardır.

Tebriz okulu Şah Tahmasp'ın saltanat yıllarında en seçkin ve muhteşem örneklerini

vermiştir. Türkmen ve Timurlu Heral okul unu·ı çeşitli etkilerinin kaynaşmasıyla ortaya çı­
kıın Tahmasp devri Tebriz minyati.ir üslubu zengin renk skalası, aşırı yüzey süslemeciliği,
kalabalık ve gösterişli kompozisyonları, son derece itinalı işçiliğiyle dikkati çeker (no. 95··
9 8 ) . Topkapı Sarayında Tahmasp devrine ait en Önemli minyatürler, Şah Tahmasp ve kar­
deşi Behram Mirza adına hazırlanmış iki albünıde yer altr (no. 96-100 ) .

KAZVİN OKULU ( 1548-1598)

Kazvin'in 1548 de başkent olmasıyla Tebriz Sanat aleiyeleri bu şehre taşınmıştır. Ge­
rek Şah Tahmasp devrinde gerekse daha sonraki yıllarda Kazvin, yüksek kalitede minyatür­
Jü yazmaların hazırlandığı önemli bir sanat merkezi olmuştur. Önceleri Tebriz okulunun
üslup özelliği sürclürülüı·ken, daha sonra kısmen fat·k.L bir üslup yerleşir . Genellikle ı·esim çer­
çe\-esini aşan zarif doğa kesitleri yuvarlak güzel yüzlü, ince uzun figürler, vcrıikal hatların
l'gemenliği Kazvin okulunun karakteristik özelliklerid:r ( no. 1 0 1 - 1 0 6 ) . Kazvin üslubu sa­
natçıların seyahat etmeleri sonucu Safeviler idaresindeki başla merkezlerde de kendini gös­
terir. Devrio önemli sanal koruyucuları arasında Şah Tahmasp'ın kardeşi l larat valisi Sam
Mirza (ölm. 1576-77) ve Tahmasp'ın yeğeni Sultan İbrahim Mirza başta gelir. Aynı zaman­
da Tahmasp'ın damadı olan İbrahim Mirza, 1556-57 de Meşhed valisi olmuştur. Edebiyat,
resim, tı.b. astronomi yle ilgilenen ve 5000 ınısralı k ilivan yazan lbı·alıim Mirı:a için Sebzevar'da

42
hazırlanmış min}aliirlü bir eser Saray Kiiıiiphanı•...iıHieclir ( no. 1 0 5 ) . 1 ine Sara} Kütüphane·
inde Horasan bölgc..,indc Tun lasabasınıln lıazırlaıııııı� b!r yazınoda do l\.azdn Saray üslubu­
:.

nun en kaliteli ınin�aliirlerine rast la nır ( no. 1 0(ı). Topkapı Sara) ınıl a l\t��vin miıı) o tür Üs­
lubunu }aıısıtan Ön('mli m inyn ıürl ü yuzıııuhıı·ın nıııı Hl'a. Lu devl'c ait pel.. çok clcs<'n. tek figi.ir
çalışmaları, porı rciC'r VC' m i nyatüriin yer ald ığ ı nllıüııılcr bulunmaktadır ve bun lardan seçme
örnekler sPrgilcnmişlir ( no. 107-110 ) .

94. Kıran as-sa'dayn

fl. 871 (Kurala). FY. rıo. 605)
26.8 x 1 7 cm, 138 yaprak. nestalik hat, Farsra, 3 ıninyatür

Amir llusnıv Dnhla\i tarafından ynzılun e:-.<: r B(•ogul ,ali�i Na:.r ad-Din �luhmud Buğro
Han i le oğlu Dclhi Sulıanı Keykubad ornsındoki uııhısınu1lığı anlatan ıarilıi hi ı· ınesnevidi r. I I .
9 1 6/M. 1 5 1 6 ) ılında Saravi devrinin ünlü hatı<ıtı Sultan \l u hammad :\ iı r nl-l..atib t arafın dan
kopya edi lmiştir. 'ı atı, ıezhip. cilt ye ınin)atüı·lt·ri özenle )apılan bu C"Cr lıü} ük bir ihtimalle
Şah İsmail adına Tcbru'de hazul anını�l ı r. lh•ral BJuad atÖl)csinin k un -ctl i etkilerini ta­
t"ı)an minyatiirlcrin en )Uktn benzerleri Şah i�mail tlc,rine ait Saıli'nin Busıaıı'ırun iki ayrı
nüshasmda görülür. ( l...ıanbul Türk \'C Tslıını E--nlcri :\lüzc:'i no. 1919. Çığ. « Katalok.ıı s. 64-
64, lev. XV - :>.. \ I Londra (ier
l Kolch.si)Oilu; Thl' h..eir C Jl.. p . 180. pl. 22ab).

Yayın : Akalay, «Emir lliisre' , » II s. 1·1-15. 18

95. Yusuf ve Zaliha

R. 910 (Karatay. FY. no. 739)
23.5 x 14 cm. 150 yaprak, nestalih /uıt, Fcırs�·a. 5 nıinyaiiir. Resim 35.

Eser, Cami 'nin Ilamse 'sini teşkil eden nıc.,.ne\ilcrden biridir. l l . 931 Şe"' al/�1. 1525
Temmuzuncia �ilh \l ah ın i'ı d 1\işapuri t ara fı nd a P kopya ecü lm i::- li r. Bu kiiı;i.il.. H' zarif eserin
minyatürleri, lıol altın yaldızın kullanıldığı Z<'ngin rcnkskala:.ı, aşm yiizcj siislcmcsi. gösterişli
kompozisyonlarıylıı d ikkati çeker. Safevi resim sunatının en güzel Ö1'111." klerinin verildiği Şah
Tahmasp döneminin ilk. yıllarında Tebriz de yapılmış olan eserin minyatürlü lake cildi
orijinal dir.

96. Şirin'in Ferhad'i Bisutun dağında ziyareti

H. 2161 nolu .�alı Talı masp albiimiind('ll . \. 97n. 27 :r 18 cm.

Şah Tahmasp Albümü olarak lanınun :ıllıiim, 4 6 x 34 cm. öl çi.isii nde 192 yapraktır.
'A IV - XVJ. Y üzyı llara ait m inyat ür. tezhip \C ,:;üzel yazıları kapsıır. 7a-16u yaprakları ara­
sında Ahmad al- l l usayni al-.:vt:aşhadi tarafından l l . 972/\l. 1561-65 ıle )azılınış hal ve hallal­
lar tarihi hakkında bilgi \eren bir bölüm 'ardır. \luüm Kazvin 'dc Salı Tahmasp adın a düzen ­

le nmiş ol mal ıd ır ( To�an. Jliniatııres. p 1 6 ) . Scr�ilcnen mi n) atür, \iraıni Ham!'e'sinin Ilüs­

rev Ye Şirin me..,ne\ isi nden bir l...onu) u i�IC'r. ü..,llin teknik ve zarif bir elesene sahip olan
minyatür. Tebriz'de 1 540-45 civarında Jnpılmı-;- olmalıdır.

Yay ı n : Öğü ımen , Rehber. �. 17. 19.

43
97. Polo oyunu
H. 21 6 1 nolu Şah Tahmasp albümiinden, y. 4a, 33 x 22 cm.

Altın yaldıza boyanmış bir ovada polo oynıyan c:üvarilcri tasvir eden minyati.ir, Tebriz
okulunun seçkin örneklerindendir.

Yayın : İpşiroğlu. İR, res. 94.

98. SuJtan ve maiyeti

H. 2161 tıolu Şah Talımasp albiinıünden, y. 3b, 33.5 x 22 cm.

B.ir Safevi hükümdan nın, muhtemelen Şah Tahmasp'ın dere kenarında ınaiyetiyle bir­
likte oturması tasvir edilmiştir. Uyumlu renkler, dengeli kompozisyoııa sahip resim, Şah Tah­
masp albümündc yer alan ve burada sergilenen diğer iki minyatürlc (no. 96, 97) aynı elden
çıkmış olmalıdır.

Yayın : İpşiroğlu, İR, res. 95.

99. Genç Sul tan ve saki

H. 2145 nolu Behram Mirza albürniinderı, {no. 10-12). )._ 138b, 25.3 x 16,7 cm.

Genç bir Safevi Sultanı ve ona hiz.ınel eden sakiyi tasvir eden minyatürün Üzerinde,
cc Dust musavver» tarafından yapıldığını belirten ) azı yer alır. Adı geçen sanatçı, albümü hazır­
layan ve sanalkarlar hakkında bilgi veren kısmı ) Ozan «Dust Mubammatb olmalıdır. TUiun­
cu rcnkdc gö::.Lcrişli kaftanı, sorguçlu sarıgıyla dikkati çeken Sullan bir eliyle sakinin elini tu­
tar, diğeriyle mücevhcr1i içki kasesini ona doğru uzatır. Saki'nin elinde müccvherli altın bir
::.ürahi ,·ardır. Açık gri renkli zemindeki çiçekkümeleri, Lepelerin üstünde altın yaldız gök }ü­
züne uzanan bahar açmış fidan, figürlerin yer aldığı doğa kesitini renklendirir. Resim 1530 ·

40 civannda Tebriz'de yapılmış olmalıdır.

100. A. Genç Safevi Sultanı

H. 2161 nolu Şah Talwıasp albümiinden, y. 52b, 18.5 x 8.5 cm. Resim 34.

Ayakta durrnu� elinde gül tutan Safevi Suhanı. siyah ve Luruncu renkte giysileriyle
dikkati çeker. Resmin etrafını ,lacivert zemin ii...erine bitkiler, ef�anevi )araLıklar ve hay­
' an mücadeleleri) Ic aüslenmiş geniş bir bordür �evrcler. Resmin sol alt lö�esinde Behzad'ın
öğrencisi, ccAhd al-aziz» tarafından yapıldığı ) at;ılıdır. 1540 yı l ları civarında Tebriz'de yapılmış
olmalıdır.

1 00. B . Genç kadın

H. 2161 nolıı Şah Tahmasp albürrıünderı, y. 53a. 1 7.5 x 8 cm. Resim 33.

Ayakta duran bu genç kadın figürü, son derece zarif bir �izginin ürünüdür. Resmin
fonu, altın yaldız küçük çiçeklerle süslenmiştir. Şah Tahmasp albümündc Abd al-aziz jmzalı
genç sultan figürüyle (no. lOOA) karşılıklı yapraklarda yer alır. Bu resim de aynı sanat­
çının olmalıdır.

44
1 0 1 . Mecmua
R. 1986 Mük. (Karatcıy, FY, no. 905).
33 x 22,5 cm, 70 yaprak, iri nestalik hat, Farsça, 4 nıinyatür

İran'ın ünlü şairlerinin mesnevi ve gazellerini içeren bu mecmuanm kopya tarihi yok­
tur. Minyatürlerde şairlerin portleri altın yaldız fon üzerinde tasvir edilmiştir ve üzerlerine
isimleri yazılmıştır. Minyatürleri. orjinal lake cildi, eserin Safevi dönemi Kazvin okulunun
:.cçkin örneklerinden olduğunu gösterir. 1575-80 civarına tarihlenebilir.

102. Haft Avrang

H. 1483 (Karatay, FY, no. 360)
34.5 x 23,5 cnı, 229 yaprak. nestalik hat, Farsça, 32 nıirıyatür

Cami'nin Subbat al-abriir (2b) ; Tuhfat al-ahrar (38b); Leyla u Macniin (60b); Sil­
süat az-zahah 1 . lusım ( 105b); Aynı eser 2. kısım {151b); aynı eser 3. kısım ( 17la ) ; Sala­
an-u absiii ( 185b): Iskandar-nama {20lb) adlı mesnevilerinden oluşur. Mesuevilerin so­
nundaki kopya tarihlerinden en geç olanı (y. 105a ) H . 979 Rebiyülevvel/M. 1571 Temmuz
dur. Safevi devrinin ünlü hattallarından Muhibb-i Ali al-kat i p tarafından yazılmıştır. Aynı
zcmanda şair olan bu hattal, Şah Tahmasp'm yeğeni Meşhed valisi olan İbrahim Mirza'nın
kitapdarlığını yapmıştır. Saray kütüphanesindeki en güzel Safevi minyatürlerini içeren bu
eser Me�hed veya Kazvin'de yapılmış olabilir. Yazı aralarına da sokularak tam sayfa bo­
yu t una ulaştırılan m inyatürler bu dönemin sitatik üslupdaki ender örneklcridir. Stchouki­
ne tarafından Meşhed'de Mevlana Şeyh Mubammad tarafından yapıldığı kabul edilirse bu ko­
nuda kesin bir kanıt yoktur.

Yayın : Stchoukine. «Mauluna Shaykh Muham.mad» pp. 3-11, pl. I-VI.

1 03. Timur-nama
R. 1520 (Karatay. FY, no. 770)
29,5 x 18 cm. 196 yaprak, nestalik hat, Farsça, 3 mirıyatür

'Abd AWih Hatıfi (ölm. 927/1521) tarafından yazılan eser, Timur devrinin manzum
tarihidir. Bu nüsba, Ziya ad-Din Muhammad b. Muhammad Amin tarafından kopya edilmiş
olup tal"İhsizdir. Eserin başında yer alan ilk iki minyatür karşılıklı yaprak lar üzerine yapıl­
mıştır. Zarif ve güzel figürlerin hakim olduğu bu sade kompozisyon. 1575 civarındaki Kazvin
minyatür okulunun özelliklerine sahiptir. Yakın benzerleri için bkz: Robinson, PMP. No. 54,
pl. 26; Grube, Classical Style, no. 77. 1-77.2. Aynca Saray Kütüphanesinde H. 983/M. 1575
da Kazvin de kopya edilen yazmanın bozuk başlangıç minyatürü (no. R. 884, Karatay, FY, no.
483 ) .

1 04. Divan-ı Hilali

R. 1012 (Karatay. F Y .no. 773)
30 x 19 cm. 47 yaprak, nestalik hat, Farsça, 2 minyatür. Resim 37, 38.

Bııdı· ad-Din Hilali Aslarabadı 'nin (ölm. 939/1532-33) gazel ve kıtalarından oluşan
divanıdır. H. 962/M. 1554-55 yılında Yari al - Katib tarafından kopya edilmiştir. M inyatür­
ler, eserin başında kaı·şılıklı yapraklar üzerinde yer alır. Fıstık yeşili reııkde kağıt üzerine ya­
pılmıştır. Sanatçı figürlerin yüzlerini bazı giysi ve doğa elamanlannı açık tonlarda boyayarak,
reılimleri oluşturmuştur. Bu minytürler, Kazvin de çok moda olan yarı renklendirilmiş, desen
hal'ndeki günlük yaşam tasvirlerinin kitap yaprakları içine girmiş ender örneğidir. Safevi

45
s-ıralarında yapılarak eserin başına eklenmiş olmalıdır. Daha sonra Horasan'a giden bu sanat­
çı. albüm için hazırlanmış az renkli desenleri ve genellikle günlük yaşam tasvirleriyle tanı­
nır. Sanatçının tipik eserlerinden birisi iınzah ve H . 986/l\1. 1578-79 tarihlidir. (Paris,
Louvre da bulunan bu resim için Lkz: Rolıinson, PD. pl. 39. Muhammedi hakkında etraflı bilgi
için Welclı. «Pain6ng and Patronage.» pp. '166-,170 ) .

1 O S. Nakş·i Badi
R. 1038 (Km·atay. FY. no. 787)
23 x 15. 8 cm. 38 yaprak. nastcılik lıat, Farsça, 2 miııyatür

M uhammad Gaziili Maşlıadi"nin (ölm. 980/1572) sufi)ane mı>snevisidir. IL 982 Muhar­

rem/M. 1571 Nisanında Sultan Muhamınad Handau tarufın<lan Sebzevar şehrinde... Sultan
İbrahim Mirza'nın kütüphanesi için kopya ('dilıniştiı·. Bu küçük "e zarif yazmaıun minyatür­
leri daha Önc-e ( no. 103 de) göri.ilen escı·in minyatürleriyle benzer üslupıadır.

1 06 . Divan-ı Hafız
ll. 986 ( KcmıfaY. FY. no. 6.34)
31 x 20 cm. 210 yaprak. iri neslalik lıat. Farsç(l. 8 m;nwıtiir. Resim .%.

İran'ın ünlü şairlerinden lHifız'ın (Şams ad-Din Mubammad ölm. 791-92/1388-90)

Divan'ıdır. H . 989/Ramaznn/1\1. 1581 Eylül de SulLan Hu:;ayn b. Kastın at-Tuni tarafından
Sultan SülC)llı<ın adına kop)a edilmiştir. Öusö:.:ünün ( diuaçe ) sonundaki kayıtta ( y . 4 a ) ese­
.rin Sullan aı-Ti:ıni tarafındau Tun'da H . 994 Hebiy ülcvvel/M . 1586 Şubatında tamamlanch­
ğı belirtilir. 1581-1586 yıllaı·ı arasında ) apıldığı anlaşılan ıninyati.irler, Kazvin okulunun üs­
Jup Özelliklerine sahiptir. Dört !'anatçı üslubu fark edilil·. Mi nyatürlerden ikisi cc Arnel-i Bihzad
İ brahimt >> () . 2lb. l l l b ) imzalıdır. Bu yazmanın kayıp min) aLürlcrinden birisi Londra Keir
Koleksiyonundarlu ( RoLinson. Kcir Col.. no. l l l . 232. pl. 2 4 ) ve Bihzad imzalı minyatürler­
lc 3)nı uslüptadır. Eserin minyatüdü lake cildi orjinaldir. B u eşsiz eser. Kazvin okulunun iis­
lulıunu sürdüı·en seçkin nakkaşların. 1580-86 )lllan arasmda Borasan bölgesinde. Herafın
batısındaki bir kasaba olan Tun'da çalıştıklarını gösterir.

1 07. Genç erl{ek

H. 2155 11olıı albiimdPn, y. 25b. 16.2 x 9,:2 cm,

Ka)a iizf.'r.mle oturan turuncu c·eket \C nıor �ahur gi)imli ge nç , gömleğinin kolunu
sn arken tasvir edilmiştir. Resmin zemini altın yaltlu ol 'e bulutlarla süslüdür. Şah Abbas
ın H . 995/M. 1587 tarilıJi mührii lıasılıdır. Şah Abbas dönemi Kazvin okulunun beğeni-
sini yansıtan bir allıiiın ı·esmidiı·. 1585-1598 yılları arası n a ıarihlenebilir.

1 08. Yaşlı Rus elçisi

H. 2155 ııolll albii mden. y. 19b. 19,3 x Q.2 cm. Resim 39

Kchve rengi kağıt üzerine yapılan resimde ayakLa duran beyaz sakallı, kalpaklı yaşlı
bir erkek tasvir cd.ilmişliı-. Resmin üst köşesindf' Şah Ahba:5ııı cmı-i}'le yapılnuş Rus elçisi'nin
resmi olduğu yazılıdır. Ayrıca Şah Abbiis"ın H . 995/M. 1587 tarihli mührü basılnuşbr. Port­
rl! karakteri gösteren eser. son dcrf.'ee özenle çalı�ılınıştır.

46
J 09. A. Genç erkek
H. 2155 nolu albünıden, y. 20a, 13,5 x l1 cm.

Bir yastığa dayanarak olurmuş, elinde içki sürahisi tutan genç erkek tasviridir. Şah
Abbas'ın H . 995/M. 1587 tarihli mührü basılıdır. 1590 yılları civarmda Kazvin'de yapılmış
olmalıdır.

109. B . Rus elçisi

H. 21.S5 nolu albii.mden, y. 20a, 16,7 x 9,5 cnı.

Ayakta duran bu erkek tasviri de no. 108 de sergilenen yaşlı Rus elçisini yapan sanal­
çının elinden çıkmış olmalıdır. Mavi kağıt Üzerine çalışılan porlredc Şah Abbas'ın H. 995/M.
1587 tal'ihli mührü basılıdır.

1 1 O. Münzeviyi ziyaret
ll. 2135 nolu albiimden, y. Sb. 20.5 x 11.6 cm. Resim 40.

Zengin bir doğa görüntüsünüu hakim olduğu resimde, kayalıklın arasından çıkan pına­
rın başında oturan bir miinzevi ve onu ziyarete gelen yaşlı kişinin konuşması tasvir edilir. Gü­
müş yaldız suda yüzen ördekler, çevredeki hayvwılar, bazı bilkiler ve iri çınar ağacının gövde­
si yer yer hafifçe rcnklendirilmiştir. Alt köşedeki mühürde «Veli Abdühü Musavvir» adı oku­
nur. Bu şahıs, yani musavvir Veli. resmi yapan sanatçı olabileceği gibi eserin sahibi de o1abHir.

JSFAHAN OKULU ( 1 598-1722)

1598 de başkentin Isfahan'a taşınmasıyla Safevi resim sanatında yeni bir dönem baş­
] ar. Daha çok mimariye ilgi duyan Şah Abbas. lsfahan'ı çeşitli abidelerle donalmış ve saray
duvarlarını resiroleric süsletmiştir. Onun zamanında Isfahan 'da hazırlanmış minyatürlü yaz­
ma lar. desenler, tek veya grup portreler albümler içinde günümüze gelmiştir. Isfahan okulu
minyatürlerinde ağırlık noktası, ) ay gibi kıvrılmış. bacak ve gövdeleri uzun, başlarmda deY­
rin modasını aksettiren dağınık sarıkiarın bulunduğu insan figürlel'idir. Isfaban üslubunıın
en ünlü temsilcisi Saray Küti.iphanesinde de imzalı eserleri bulunan Rıza-i Abbasi adlı sanat­
çıdır (no. 1 12 - l 1 � ) Şah Abbas'ın ölümimden sonrada ( 1629) varLğım sürdüren Isfahan
okulunun rıakkaşları arasında Muhammed Kasım_ Sadıki Beg. Muin musavvir en ünlüleridir.

ı 1 1 . Şahname-i Firdevsi
fl. 1512 (Karalay. FY. no. 376)
48 x 32 cm. 581 yaprak, nestalik hat, Farsça, 26 minyatiir. Resim 41.

Taı·Uısizdir. Bu büyük ölçüdeki yazmanın tam sayfa ölçüsüncieki üstün kaliteli minya­
türleri Jsfahan Saray i.islubunun özelliklerini yansıtır. 1600 yılları civarında hazll'lanmış ol­
malıdır. Saray kütüphanesinde aynı atölyeden çıkmış minyatürlerle süslenmiş iki Şahname
nüshası daha vardır ( no. H. 1502, 1 5 0 3 ) .

47
 1 1 2 . Mahzan al-asrar
E. H. 1641 (Karatay, TY, no. 2301)
29 x 15,5 cnı, 30 yaprak, iri nestalik hat, Çağatay Tiirkçesi. 7 minyatür.

Haydar Ilvarazmi tarafından (XV. yüzyıl ba�ında !'ağ) �izami"nin aynı adlı eserinden
e!':iıılenerf'k )azılmış Türkçe mesnevidir. Şah Abbas döneminin iinlü sanatkarlarından Ali
Hıza-i Abbii,:;i tarafından kopya edildiği kolofoncl:ı ka) ıtlıdır. ı�rahan Saray atölyesinin en gü­
zel örneklerinden olan minyatürler muhtemeleneserin hatta tt tarafından yapılmışhr. (Aynı
lupta miıı)atürlcrin bulunduğu bir diğer eser Leniııgrad Ermitage ıniizesindedir. :Minyatürle­
rin altında Rıza-i Abbasi tarafından H. 1020(\1. 1612 yılında }apıldığı kayıtlıdır. Bu eser
için bkz: Stchoukine. Shiih Abbas ler . , pp. . 105-106. pl. XXXVHl-XXXIX: Akimushkin. İva­
nov, PM, pl. 59-60) . Ali Rıza-i Abbasi'nin hattat ve aynı zamanda re�sam olduğunu belirliyen
minyatiirlü bir eliğer eser New York Kevorkian kolcksiyoııundadır. ( l lubbard, «Ali Rıza-ı 'Ab­
basi.» p. 281 . 288).
Yayın : Stchoukinc : Shiilı Abbas I er.., p. 155, pl. LXXXVII.

1 1 3 . Manzara
TT. 21 6 6 nolu albii.nıden, y. 27a, 18,5 x 34.7 cm,

Yer )N hafiC renktendirilmiş resimde. hay.. anlarına odun yiiklcyen, çift süren koylü­
lc r: pınar bat-ında atını sulayan. sohbet eden kişiler \ C mai) <•li) Ic lıir ba� köşküne ileriiyen Sa­
f:n i ..ultanı )Cr alır. Resmin sol üst köşesinde. tepeleri n ardında şehir görülür. Şehrin kapısı­
nın ii zer inde cı Rıza-i AbhasiJ> imzası vardır. Bu rc�im "XVI. 1 iiz) ıl sonlarında çok sevilen. kıs
lllCil rl.'nkleııdir:lmiş desen halindeki günlük ya�am tas\ irierinin ilgi çekici Örneklerindendir.
"\VI. ) Üz)ı1 �onlarında Isfahan "da yapılmış olmalıdır. Bu resmin bir benzeri Paris Biblothek
'\'ationardcdir. Sıt·houkine. /ı{ı fı Abbiis ler.. , pl. V I ) .

1 1 4. İç-ki içen genç erkek

H. 2137 nolu albiimden. y. 25b, 18 x 10 cm,

Eflatun t•lb:�e ve y�il sarık1ı genç erkek tasviri, it-1<-ınrli bir yastığı dayanmış oturur.
Bir elinde kndeh diğerinde sürahi vardır. Zemin altın yaldız bir ağar;ln süslenmiştir. Rıza-i Ah­
basi imzalıdır. Sunalçının Isfahan'da 1600 - 1620 yıllan ch arında yaptığı eserlerden olmalı
dır. Bu ı·esınin muhtemelen daha geç bir kopya-sı Paris Bibl. Nat. dcdir ( Stchoukine, Shnh Ah­
büs ler . ., pl. XLII ) .

1 1 5 . Sevahat eden aUe

ll. 2162 nolıı albıiuıden, y. 20b, 24,5 x 16.5 cm.

Çocu�u ilc ala binmiş bir kadın ve hizmetkarının la::ıviridir. IÜI\ vetli ve çarpışı renkle­
rin kullanıldığı bu alLüro resminin en yakın benzerlerine Wimlsor Caslle kütüphanesinde
bulunan H . 1058/M. 1648 tarihli Firdevsi Şahname'sinin minyatürlerinde rastlanır ( Stchou­
kine, Shah Abba� ler ... pl. LIV-LXV) .
Ya}ın : Stclıoukiııe. cı �otes» p. 209. pl. X .

1 1 6. Oturan genç kadın

H. 2137 nolıı albümden. y. 21b. 17,3 x 1 1 .6 cm. RP�im 42.

Vücudunun üst kıı.ım yarı çıplak, dizinin üstüne ko)dıı�u kabııktao çubukla esrar içen
kadın ta::;viri 1\luhanunaı.l Kasım inıza1 ıdır. Resm in fonu bo)anmamı�lır, doğa ayrıntıları altın
yaldız ve uçuk renllerle belirtilmiştir. 1610 charı.

"'ı ayın : Sıc·lıoukin€', ıcNotes>> p. 208, pl. V I I I . :3

48
 ŞİRAZ OKULU

Yüzyılla r boyunca minyatür sanatı merkezi olan Şiraz, Safeviler devrinde de önemini
korumuş ve XVI. Yüzyıl boyunca bir çok minyatürlü yazma hazırlanmıştır. Şiraz atölyelerin.
de XVI. yüzyıl başlarında hazırlanan eserlerdeki minyatürlere, geç «Şiraz.Türkmem> minya­
türünün kuvvetli etkisin.in görüldüğü dekoratif bir uslup hakim olmuştur no. 1 1 7 ) . Yüzyılın
ikinci çeyreğinde Şiraz atölyelerinden hazırlanan bu dönemin bütün safhalarını belirten akade·
mik kalitede pek çok eser günümüze gelmiştir. Genellikle pastel tonlarm seçildiği uyumlu
renkleri, altın yaldızm bol kullanışlı ve kaliteli işçilikle dikkati çeken bu ruinyatürlerde Safe­
vi dönemine özgü dikine gelişen oldukça başarılı kompozisyonlar denenmiştir {no. 118-119).
Saray kütüphanesinde bu döneme ait oldukça ilgiçekici malzeme vardır. Bunlar arasında ay­
nı sanatçı tarafından yapıldığı anlaşılan bir grup eserden birinde müzehhip Hüseyin'in
imzası görülür (no. 1 1 9 ) . XVI. Yüzyılın ikinci yarısında, 1570 lerden sonra Şiraz a tölyele­
rinde hazırlanmış eserlerdeki minyatürler kısmen farklı usluptadır. Bu dönemde hazırlanan
kitapların boyutları genellikle büyük tutulmuş ve bununla orantılı olarak tam sayfa boyunda
yapılan minyatürlerin sahası da genişlemiştir. Kazvin saray üslubunun etkilerinin görüldüğü
ve eflatun rengin bolca kullanıldığı nakışlaşmış peyzajlar, konunun tamamen değerini yıtır­
cliği, çok sayılla figürün yeraldığı karışık kompoz·syonlar bu dönem Şiraz okulunun tipik
özellikleridir {no. 120).

1 1 7. Salınama-i Firdavsi
H. 1504, (Karatay, FY, no. 349)
45 x 25 cm, 522 yaprak, nestalik lıat. Farsça, 84 minyatür

H. 914 Zilkade/M. 1509 Şubat da Mahmud b. Celal b. Mahmud b. Yusuf al-Kummi

tarafından kopya edilmiştir. Manzara elemanlan, figür kalıplan ve enine gelişen kompozis­
)Onlar. geç Türkmen Şiraz minyatür üslubunun Özelliklerinin Safevilerde devamlılığını göste­
rir. Aynı nakkaş elinden çıkan minyatür1er. ine!'. uzun ve zarif hatlı figiirlerdeki kalın ve -

uzun Safevi serpuşları, benli yüzler, parlak vr c·aıılı renklerle dikkati çeker.

Yayın : İnal, «Şah İsmail Devrinden,» s. 497-498, res. I.

1 1 8 . Hamse-i Nizarnİ
H. 760, (Karatay, FY, no. 447)
32 x 20 cm, 401 yaprak, nestalilc hat, Farsça, 30 minyatür
H. 94·1 CemaziyülevvelfM. 1543 Kasımında Murşid al-IGtilı aş-Şirazi tarafından kopya
edilmiştir. Eserin minyatürleri, Şiraz da 1530 larda yaygınlaşan saray kalitesinde bir üslu­
bun örnekleridir.

1 1 9. Hamse-i Nizami
H. 758 {Karatay, FY, no. 448)
22,4 x 20 cm, 402 yaprak, nestalik hat, Fursça, 20 minyatiir. Resim 43.

H. 945 27 Rebiyülsani/M. 1538 Ağustosunda Murşid al-IGLib aş-Şiriizi tarafından kop­

ya edilmiştir. XVI. Yüzyıl ilk yarısı Şiraz resim atölyesinin kalite1i minyatürlerini içirıe alan
bu eserin minyatürlerinden birinde ( y. 383a) H. 947 fM. 1540-41 tarihi ve «Müzehhib H u.
seyin» imzası vardu.

49
1 20. Şahnama-i Firdavsi
H. 1497 (Karatay, FY, no. 361}
43,5 .x 28 cm, 519 yaprak, nestalik hat, Farsça, 25 minyatür

H. 982, 1 0 Muharrem/M. 1574 Nisanında Hasan al·Husayni al·Katip tarafından Şiraz

da kopya edilmiştir. XVI Yüzyılın ikinci yansıoda Şiraz atölyesinde çok sayıda hazırlanan bü.
yük boyutta el·yazmalarının tipik ömeklerindendir. Tam ııa)fa boyundaki minyatürler, çok sa­
yıda figürün yer aldığı zengin ve karışık dÜzenlemeleri, bu döneme özgü rr.nk kompozisyonu
ve yoğunlaşan nakış zevkiyle dikkati çeker.

50
 ÖZBEK DÖNEMİ: BUHARA OKULU

Maveraünnehr.dc ycrleşmi� olan Özbekler ( Şeyhaniler), Safevilerle aynı dönemde, yani

XVI. yüzyıl başlarında politik bir güç olaral ortaya çıkmı�lardır. Ünlü hükümdarlanndan
Şeyhani Han, Buhara'yı (1500) ve kısa bir siire sonra Timurlular'dan Herat'ı ( 1507) almış­
tır. Şeyhani Han'ın Herat'daki bazı sanatlarları Buhara'ya götürdüğü söylenmektedir. Özbek­
ler, Şeyhani Han'ın 1510 da Mcrv'de Şah İsnıail'e yenilip ölmesiyle Buhara'ya çekilmişler­
dir. Daha sonraki yıllarda Özbekler Horasnn Bölgesine ve Jlcı·aı'a bir çok akınlar yapmış­
lar ve 1535 yılında Herat'ı yağma ederek yine bazı sanatkarları Buhara·)a götürmüşlerdir.
Özbek egemenliğine 1600 yıllannda Astrahanlı Canidier tarafından son verilmiştir. Özbek
hükümdarların hakimiyetindeki Buhara'da X\'I. Yüzyıl boyunca yapılmış minyatürlü yazına­
lar, bu şehrin önemli bir sanat merkezi olduğı nu gösterecek niteliktedir. Buhara okulu min­
yatiirlcrinde. genellikle geç Timurlu okulun u.
m c bu okulun ünlii sanatçısı BillZad·ın etkile­
ri görülür. Özellikle yüzyılın ortalanna doğru hazırlanan yiiksek kaliteli minyatürlerde Mah­
mud ve Abdullah gibi Heral resin1 atölyelerindrycti�miş olduklnrına şüphe olmayan yetenekli
sanalçıların payı büyük olmalıdır (no. 122). (.ok renkli giysiler içinde. tek \C) a grup halin­
de kadın ve erkek tasvirleri. düz satıh halinde bolca al tın yaldız kullanıL�ı bu clönt'm Buhara
okulunun sevilen konuları ve karakteristik özellikleri arasında yer alır (no. 1 2 1 ) . XVI yüzyı­
lın ikinci yarısında, büyük bir olasılıkla Heratlı sanatkarların Buhara'dan ayrılmaları sonucu,
Buhara minyatürlerindeki eski dinarnizmin ka)hoJt.luğu görüliir. Pastel renklerde üst iiste yığıl­
m� süngerimsi kayalar . bol taşlı zemin, zayıf figürler. diiz geniş satıhlar halinde sürülen al­
tın yalı!ız geç Öz.bek minyatürlerinin belirginözellikleridir.

1 2 1 . Şiir mecmuası
R. 958, {Karatay, FY, no. 899)
27,5 x 17,5 cm, 70 yaprak, nestali1c hat, Farsça, karşılılclı yapraklar iizerine yapılmış
4 minyatür.
İran'ın ünlü şai rler in in gazellerini ıçıne alan eser, kalib abd al-muzennib \fuhammed
Ali b. Mahmud al-munaceim al-bakanİ tarafından H. 953/M. 1546-47 de Buhara'da (y. 17a)
ve al-abd al-müzennib 1\lir Husayn al-Husayni al-katih tarafından H. 954/M. 1547-48 de (y.
45a) kopya edilmiştir. A z sayıda figiirün görüldüğü minyati.irlcrde kırda aşıklar, içki alemi
gibi konular işlenmiştir. Özbek devri Buhara okulunun karakteristik özelliklerinden olan al­
tın yaldız fon üzerindeki figürler, göz alı<'ı r<'nklcrde süslü giysileriyle dikkati çeker.

1 22. Şiir mecmuası

R. 1964 (Karatay, FY, no. 911}
29,5 x 18,5 cm, 222 yaprak, nestalik hat, Farsça. biri.si karşılıklı sayfalar üzerine yapıl­
mış 5 nıiııyatiir, Resim 44.
Çeşitli şairlerin eserlerinden derlenen mccmua, tarihsizdir. \luhammad Ali al-katib
ve Mir Husayn al-Husayni taraCından kopya edilmiştir. 1\Iinyatürlerden üçü Mahmud imzalı­
dır (y. l b-2a, 95b). Bir diğer minyatür iı.c \hdııllah inızalıdll' ( ) . l07a). Zengin giysiler
içinde ikili gruplar halinde ayakta duran kadın figürlerini taS\ ir eden Mahmud imzalı minya­
türler Buhara okulunun çok sevilen kompozisyonlarıdır. Abdullah imzalı minyatürde ise XV.
Yüzyıl sonu Heral okulunun etkileri göriilür. E�erin hattatlan ve nakkaşları özellikle Mah­
mud nakkaş, Özbek devri Buhara sarayının ünlü kişileridir. XVI. Yüzyıl ortalarında Buhara'­
dı.ı hazırlanan bir çok eserde isimlerine rastlanır ( Robinson, p. 134-136).

51
 MÜSLÜMAN HİNT İMPARATORLUGU

Müslümanlığın VIII. yüzyılda yayılmaya başladığı Hindistan'da, İslam minyatürü Ti­

murlu Şehzadelerden Bahur'un ( 1483-1530) kurduğu Hint İmparatorluğu döneminde geliş.
miştir. Kitap resmine karşı ilgi bu İmparatorluğtın ikinci paclişahı Hümayun ( 130-1556) dö­
neminde başlar. Birara Hümayun'un siyasi nedenlerle, Sefevilerden Şah Tahmasp'ın sarayına
sürgün olarak gidişi Tebriz sarayındaki sanat ortamı ile yakından Hgilenmesine neden olur.
Dönüşünde, Tebrizli bazı ünlü ressamları da ber:.• uerinde Hindistan 'a getirerek sanat atölyele­
rinin kurulmasına önderlik eder. Önceleri Tebrizli sanatçıların kendi usluplarında hazırladık­
ları eserlerle belirlenen müslüman Hint minyati.irü, yerli sanatçtların yetişmesiyle kendine öz­
gü bir uslup kazanmış ve en parlak dönemine Hümayun·un oğlu Ekber'in saltanat yıllarında
( 1556 - 1605) ulaşmışrn. Klasik edebiyata ait c:ıl"rlerin yanısıra, Müslüman Hint imparator­
ları için yazıln:uş birer Şahname niteliğiueleki eserler de muhteşem minyatürlerle süslenmiş­
tir. <(Babur-name», « Ekber-name» adlı bu eserlerde, Hükümdarın savaşları, avlanması, tören­
ler, eğlenceler parelelleri ancak Osmanlı miuyatiiründc görülebilen, gerçekçi bir davranışla res­
medilmiştir. Müslüman Hint minyatürünün bir d·ğer ilgi çekici yönü, Osmanlılarda olduğu
g:bi, portre ressamlığının varlığıdır. XV. Ylizyılın ikinci yarısından itibaren Hint sarayına ge­
len Avrupalıların beraberlerinde getirdikleri gravür ve resimler, Hint mirıyatürünü kuvvet­
le etkilemiştiı-.
İmparator Cihangir devrirıde ( 1 605-1628) tek veya grup portreler, alhüm resimleri
önem kazanmıştır. Müslüman Hint İmparatorluğunun son büyük iki hükümdarı Şah Cilıan
( J 628-1659) ve Evrengizih ( 1659-1 707) dönemlerinele minyatiir sanatında gelişme durmuş
ve müslüman Hint minyatür sanatı Racestan, Dekkan gibi eyaJetlerde varlığını sürdürmüştiir.
Topkapı Sarayı Kütüphanesinde Hint minyatür sanatından çok az örnek vardır. Genellikle eya­
lct karektcrindeki bu eserler arasında burada bı.ızı yaprakları sergilenen, saray kalitesinde re·
simlerio yer aldığı bir albüm bulunmaktadır (no. 123-125 ) .

1 23 . Ava giden sultan

H. 2137 nolıı albiinıden, y. 6b. 22,5 x 10 cm.

Resmin içinde bulunduğu albüm Saray Kütüphanesinin en değerli Hint ıninyati.jrleri­

ne sahiptir. Abu-l-Gazi Vali Muhammad Bahadır Han adına Salih al-kiitib tarafından H.
1018/M. 1609-10 yılında düzenlenmiştir. Avrupa gravürleri, Safeviierin ünlü nakkaşı Rv.ki-i
Abhasi, Muhammad Kasım'ın eserleri, çeşitli hat örnekleri ve Hint minyatürlerinden oluşur.
Albümdeki Hint minyatürlerinin yakın benzer1cri Berlin State Library'de bulunan Cihangir
albümündedir (Kühnel, Goetz, ]alıangir's Albunı}. Sergilenen resimde ava giden bir sultan
tebardarı ve avianan bir avcı tasviri görülür. Eıo:er altın yaldızla çalışılmış yer yer çok az renk
ku11anılınıştır. Bu albüm için hazırlandığı anlaşılan resim 1610 civarına tarihlenebilir.

1 24 . Müzisvenler
H. 2137 nolıı albünıden, y. 14a, 17,3 x 10.3 rm.

Biri def diğeri ud çalan iki miizisyenin tasvir edildiği bu alhüm resmi no. 123 ile aynı
elden çıkmıştır. Figürlerin giysileri, zemin sii· lernesi allın yaldız]a boyanmışbr. Sadece kuş­
lar turuncu, sarı ve eflatunla renklendirilm'işt;r.

1 2 S . Aşıklar
H. 2137 nolu albiinıden, y. 37b, 19,3 x 12,3 cm. Resint 45.

Geleneksel giysileri içinde, bir ağacın altıııda oturan gen� aşıkları tasvir eden resim, kuv­
vetli reııkleri, kaliteli üsluhuyla dikkati �ekc·· 1610 yıllan civarına tarihlenebilir.

52
 OSMANLI DÖNEl\.fİ

Anadolu beyliklerinden birinin lideri ol: n Osman Gazi tarafından İznik yakınındaki
Söğüt kasahasında kurulan (1299) Osmanlı devleti, Bursa ( 1326) İznik (1331), Edirne'nin
( 13 6 1 ) fethi ve Rumelide kazanılan zaferlerle kısa zamanda gelişmi�Lir. SulLan II Mehıned
devı·inde İstanbul'un Bizanslılardau alınışı ( 1453) Osmanlı devletini güçlendirmiş ve hüküm­
dar «Fatih» ünvaruru almışllr. Fetihten sonra Osmanlılarm başkenti İstanbul olmuştur. Os­
marular özellikle Sultan I. Selim döneminde doğuda büyük zaferler kazanmış, 1514 yılında
Tebriz alınnuş, 1517 de ise Memluklar yenilerek Mtsır fellıedilmiş ve halifelik Osmanlı sul­
taniarına geçmiştir. Kanuni Sultan Süleyman'ın saltanat yılları ( 1 520-1566) Osmanlı İmpa­
ratorluğunun sırurlarının en geniş düzeye ulaştığı ve dünyanın en kudretli devleti haline gel­
diği yıllar olmuştur. XVI. Yüzyılın sonlanndan itibaren duraklama devrine giren Osmanlı
İmparatorluğu 1923 yılında modern Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuna kadar 600 yılı aş­
kın bir zaman süresi içinde üç kıtada yayılmış bir imparatorluk olarak varlığını sürdürmÜş·
tür.

BAŞLANGlClNDAN XVI. YÜZYIL ORTALARINA KADAR SARAY

OKULU

İstanbul'un fellıine kadar geçen dönemden günümüze örnek gelmemiştir. Ancak, kaynak­
lardan yetenekli sanatkarların varlığı ve Edirne Sarayında bir sanat atölyesinin bulunduğu an­
laşılmaktadır. Sultan II Mehıned'in İstanbul'u felhinden sonra İstanbul sarayında yoğun bir
r€Sim faaliyetini başlathğı, ünlü İtalyan ressamları sarayına davet ederek onlara hatılı krallar
gibi portre ve madalyonlarını hazulattığı, saray duvariarım resimlerle süsletliği bilinmektedir.
Gelen sanatçılar arasmda en ünlüleri Gentile Beliini ve Constanzo da Fcrraradır. Saray al­
hümlcrinden birisinde Com;tanzo da Fcrrara'nın elintic çıktığı kabul edilen Fatih Sultan Mch­
mcd'e ail bir portre yeralır (no. 127). Ayrıca bu dönemin yerli sanatçılarından olduğunu
bildiğim.iz Sinan Bey tarafmdan yapıldığ1 ileri siirülen Fatih Sultan Mehmed'e ait bir
portre aym alhüm içinde günüroüze gelmiştir (no. 128). Fatih Sultan Mehmed'in saltanat
yıllarında İstanbul saray atölyelerinde hazırlannuş minyatürlü bir elyazmasınm bilinmemesi­
ne karşıt, aym dönemde Edirne Sarayında re-simlendirildiği anlaşılan bir kaç eser günümü­
ze gelmiştir (no. 126). Daha sonra tahta çıkan Sultan II Bayezid ve I. Selim (Yavuz) döne­
minde İstanbul saray atölyelerinde resirnlendirilmiş eserler, batı ile olan ilişkilerin kesildiği­
ni, çağdaş doğu m.inyatür okullarının etkisini sürdüren bir resim tarzının benimsendiğini gös­
terir. Özellikle Sultan I. Selim'in Tebriz seferinden getirdiği ( 1514) sanatkarlarm saray atöl­
yelerinde etkin olduğu dikkati çeker (no. 130) .0smanlı kitap resminin ilk parlak dönemi Ka­
nuni Sultan Süleyman'ın uzun süren saltanat yıllarına rastlar ( 1520-1566). Bu dönemde Os.
manlı sarayındaki çeşitli sanat akımlarıru yansıtan bir çok minyatürlü eser hazırlanmışhr. Bir
yandan İran okullarının etkisini sürdüren, kalıplaşilll.Ş minyatür anlayışının yaşatıldığı re­
simler, klasik edehiyata ait eserlerde yer alırken (no. 131-134); bir yandan da yeni konuların
yeni bir anlayışla resimlendirildiği dikkati çeker. Osmanlı Larihi ile ilgili olan bu eserlerdeki
resim usluhunun en önemli temsilcisi Matrakçı Nasuh'tur. Sanatkarın, Osmanlı ordusunun
seferlerini konu alan eserlerdeki gözleme dayanan kale, liman, şehir tasvirleri Türk minyaru­
rünün gerçekçi yönde gelişiminde önemli rol oynamıştır (no. 142) . Devrio bir diğer ünlü
ismi, eserlerinin çoğu Topkapı sarayında bulunan portre sanatçısı Nigari'dir (no.
13 7-140). Yüzyılın ortalarına doğru saray atölyelerinde Kanuni Sultan Süleyman'ın devrin-

53
deki olayları konu alan Şahname tar&Oda yazılmış ((Süleymanniıne» adlı eserin resimlendiril­
mesi Türk minyatiir sanatında önemli bir dönüm noktası olmuştur (no. 143-147) . İmpara­
torluğun çeşitli yörelerinden getirilmiş olan en yetenekli saray nakkaşlarının işbirliği ile ger­
çekleşen eser, özellikle yeni kompozisyon şernaları açısından büyük bir değere sahiptir.

J 26. Külliyat-ı Katibi

R. 989 (Karatay, FY. no. 660)
16,9 x l l cnı. 271 yaprak, nestalik hat, Farsça, 2 minyatür.

Katibi'nin (ölm. 1434-35) şiirlerinden oluşan eserin kolofonu yoktur. Yazınada bulu­
nan birisi karşıht... l ı sa)falar üzerine yapılmış iki ınin)atür, XV. yüzyıl Osmanlı tasvir sana­
Lının özelliklerine sahiptir. Resimler Oxford Bodlcian kütüphanesindeki II. 860 jM. 1455 -
56 yılında Edirne'de kopya edilen Dilsiz-name'nin minyatüı·leriyle benzer usl upladır. Bu ne­
denle Katibi'nin K u ll iyatıda Fatih Sultan Mt'hınc:-d'in salta nat yılla rında, 1450-1480 yılları
arasmda Edirne'de ha1ı rlanrnış ol malıdır .

Yayın : Çağınan, « Kü lliyat-ı Katibi,» s. 333 - 34 6 .

ı 27. Fatih Sultan Mehmed'in portresi

H. 2153 nolu albiimden, y. 145b, 26 x 22 crn.

Portre 1478-1481 y ıl ları arasında İstanbul'a gelen ve saray atölyesinde çalışan İtalyan
ı·essam Constuıızo da Fcrrara 'ya atfedilir. E!'er, Fatih Albümü veya Yakup Bey albümü adıy-
,
la Lanınan albümde yer alır.

Yayın : Öğütmen, Rehber, s. 24, res. 25; Atıl, ccOttoman.» p. l l l , fig. 12.

1 28 . Fatih Sultan Mehmed'in port resi

H. 2153 nolıı albümden, y. lOa, 39 x 27 cm. Resinı 46.

Fatih Sultan Mehmed'in bu portı·esi Türk sanatkarlarından Sinan Bey tarafından ya­
pıldığı kabul edilmektedir. Kaynaklar Sinan Bey'in Vcnedikli ressam Mastori Pavli'nin öğ­
rC'ncisi olduğunu b)dcdcrlcr. Bir önceki rcsimlc 3)111 albümde yer alır.

Yayın : Atasoy, Çağman, TMP, p. 18, pl. 1; Tresors, pl. 196.

ı 29. Hamse-i Hüsrev Dehlevi

H. 799 (Karatay, FY, no. 595}
28 x 1 9 cnı. 201 yaprak, nestalik hat, Farsça, 28 nıinyatür.
Eser Mahmud 1\liı· cl-Hacc tarafından l L 903 Ramazan/M. 1498 Nisanında kopya edil­
miştir. Yaı:madaki 28 minyatürden. yirmisi '{V. )Üzyıl sonu Herat okulunun bir grup minya­
türler"ylc benzerlik gösterir. Heşt Bchi�t me::ınevisindcki yedi, Leylü u Mccnün mcsnevisindcn
bir minyatür değişik usluptadır. Sultan II. Bnyczıcl dönemi Osmanlı saray resminin özellikleri­
ni yansıtır.
Yayın : Stehoukine, PT, I, p. 47. 105, p1. IV; A tasoy, Çağman, TMP, p. 19, pl. 2.

54
130. Mantık et-tayr
E. H. 1512, (Karatay, FY, no. 497).
22 x 1 2 cm. 150 yaprak, nestalik hat, Farsça, 1 6 minyatür.

Ferideddin Attar ( ölm. 1229-30) tarafından yazılmış bir mesnevidir. Yazma, H. 921
Muharrem/M. 1515 Şubat da kopya edilmiştir. İçindeki sekiz minyatür karşılıklı sayfalar
iizerine yapı lmıştı r . Resimler XV. y lizyıl sonlarında Herat'da hazırlanan Divan-ı Hüseyninin
(no. 33 ) minyatürleriyle benzerlik gösterir. Eser: resimle ndiren nakkaş Sultan I. Selim'in 1514
de Tebriz'i fetbinden sonra İstanbul'a gönderildiği Haratlı bir sanatçı olmalıdır .

Yayın : Stchoukine, PT, I, p. 50, 106, pl. V ; Atasoy, Çağman, TMP, p. 20.

13 1 . Divan-ı Neva-i
R. 804, (Karatay, TY, no. 2293)
26 x 1 6 cm. 214 yaprak, nestalik hat, Çağatay Tii.rkçesi, 8 nıinyatür.

Minyatürler Kanuni Sultan Süleyman devrinde edebi konulu eserlerde çok yaygın olan
kısmen dekoratif bir üsluhu yansılırlar. Saray aLöJyclerinde 1530 civannda resimlenmiştir.

Yayın : Stchoukine; PT, I, p. 55, pl. XIV-XV; Atasoy, Çağman, TMP, pp. 24-25, pl. 4.

132. Guy-i Çevgan

H. 845 (Karatay, FY, no. 666}
24 x 1 5,3 cm. 35 yaprak, nestalik-kaat'ı hat, Farsça, 2 nıinyatür.

Arifi (ölm. 1449) t arafın dan yazılmış sufiyane bir mesnevidir. Eser Muhammad b.
Gazanfer tarafından H. 946/M. 1539-40 yılında kopya edilmiştir. Muhammed b. Gazanfer
Kanuni devrinin en ünlü kaat'ı ( kağıt oyma ) ustasıdır. Karşılıklı yapraklar üzerine yapıl­
mış, bir av sahnesini tasvir eden minyatür devrinin en seçkin örnekleri ndendir.

Yayın : Stchoukine, PT, 1, p. 56, 109; pl. XVI; Atasoy, Çağman, TMP, p. 25.

133. Mecmu'a-i eş'ar

YY. 846 (Karatay, FY, no. 647)
2 1,5 x 8,2 c1n. 85 yaprak, nestalik hat, Farsça, 5 nıinyatür.

İçinde Hafız Şiritzi'nin seçme gazel ve ruhailerinin bulunduğu bu mecmua, cönk bi­
çimindedir. Çok küçük ölçüdeki minyatürler no. 131 deki eserin minyatürleriyle aynı üs­
lup özelliklerine sahiptir. Tarihsiz olan yazma 1530 civarında hazırlannıış olmalıdır.

Yayın : Atasoy, Çağman, TMP, p. 25.

134. Tercüme·i Şahname

H. 1520, (Karatay, TY, no. 2156}
33.5 x 22,5 cm, 310 yaprak, nesih hat, Türkçe, 41 minyatür.

Firdevsi'nin Şahnamesinin Şerif Amicü tarafından Memlük Sultanı Kansuh Gavri adına
çevirisidir. Bu nüsha H. 952/M. 1545 - 46 yılında kopya edilmiştir. Minyatürler çok
itinalı olmamakla birlikte Kanuni Sııltan Süleyman döneıni resimli eserlerinde yaygın olan
bir üsluhun (no. 131, 133) önemli örnekleri arasındadır.

Yayın : Stchoukine, PT, 1, pp. 57-58, pl. XVIII; A tasoy, Çağman, TMP, p. 25.

55
1 35 . Tercüme-i Şahname
H. 1 1 1 6 (Karatay, TY, no. 2153}
42,5 x 23,5 cm. 330 yaprak, nesilı lıat, Tiirkçe. 6 minyatür. Resim 49.

Firdevsi Şahnamesinin Türkçe çevirisinin b:r b

ölümüdür. Kolofonu olmıyan eserin min·
yatürleri, 1540 yıllarında yapılmış olmalıdır.

Yayın : Akalay, «Hazine 753,» s. 399, res. 18; Atasoy, Çağman, TMP, p. 23.

1 36 . Hamse-i Neva'i
H. 802 (Karatay, TY, no. 2299)
29.5 x 18,5 cm, 309 yaprak, nestalilc hat, Çtığaltıy Türkçesi, 16 minyatür. Resim 48.

Mir Ali Şir Nevii'injn beş mesnevisinden oluşan Hamsesidir. Eser, Pir Ahmad b. İsken·
der tarafından ll. 937/M. 1530-31 de kapya edilmiştir. Minyatürler Kanuni Sultan Süley·
man devri saray okulunun daha önce gördüğümüz örneklerinden farklı üsluptadır. Yem kom­
pozisyon şemaları, mimari kuruluşlardaki farklı çizgiler ve renk düzenlemeleri erken Osmanlı
devri minyatür okuluna hakim olan eklektik karakteri yansıtır. Aynı nakkaş tarafından re­
simlenen bir diğer eser Munich Bayerische StaaL.:;bibliothek'de bulunmaktadır (no. cod. turc.
183. Söylemezoğlu, pp. 469-478)

Yayın : Stchoukinc, PT, I, pp. 52-54, 108, pl. X-X l ; Atasoy, Çağman, TMP, p. 22, pl. 3 .

1 37 . Barbaros Hayreddin Paşa'nın portresi

H. 2134 nolıı albümden, y. 9. 26 x 19,5 cm.

Ünlü Türk denizeisi Barbaros Hayreddin Paşa'yı yaşWık yıllarında canlandıran bu

portre, Kanuni Sultan Süleyman ve Sultan IL Selim devirlerinin bir diğer ünlü denizeisi
Haydar Reis tarafından yapılmıştır. Nigari mahlasıyla resimler yapan, şiirler yazan Hay­
dar Reis (ölm. Il. 980/M. 1572), özellikle Sultan II. Selim'in yakın ilgisini görmüştür. Port­
rerun kenarındaki şiirde adını veren Nigari, portre konusunda Sinan Bey'den sonra portre
ressamlığında en ı;ok şöhret yapan sanatçı olmuştur. Barbaros'un portresinin profilden ve büst
şeiJinde oluşu sanatçının batı portrcciliğinin iderini taşıdığını gösterir. Nigar·nin bu eseri
1540-45 yıllarına tarihlenir.

Yayın : «Barbaros,» s. 155-158; Stcboukinc, PT, I, p. 66; Atasoy, Çağman, TMP. p. 38,
pl. 20.

1 3 8 . Kanuni Sultan Süleyman'ın Portresi

11. 2134 nolu albiimden, y. 8, 40 x 29 cm . Resinı 47

Haydar Reis ( Nigiiri) tarafından yapılmı�tır. Kanuni Sultan Süleyman yaşlılık yılların­
da, iki muhafızıyla bahçede dolaşırken tasvir edilmiştir. Portre 1560 - 65 yıllarına tarihlerur.

Yayın : Ünver, Ressam Nigiıi., s. 16-17;

56
139. Sultan II. Selim'in Portresi
H. 2134 nolu albümden, y. 3, 40,5 x 57 cm.

Sultan II. Selim doğancıbaşının elinde tuttuğu hedefe ok atarken tasvir edilmiştir.
Sultanın arkasında silahtan yer alır. Nigari'nin en son eseri olması gereken bu minyatür 1570
civarına tarihlenebilir.

Yayın : Ünver, Ressam Nigiüi, s. 18-20; Tresors, pl. 194; Art Treasures, p. 104, fig 192.

140. Av sahnesi
H. 2134 nolu albiinıden, y. 5. 28,5 x 45,5 cnı.

İki şehzadenin avianmasını gösteren minyatür, Nigari tarafından 1540 yıllarında yapı!.
mış olmalıdır.

1 4 ı . Selimname
H. 1597 - 98, (Karatay, TY, no. 639)
28 x 1 8 cm, 277 yaprak, iri nestalik hat, Tü rkçe, 24 nıinyatür.

Şükri tarafından mesnevi tarzında yazılan eser, Sultan I. Selim·in ( Yavuz) tahta çıkışın­
dan ölümüne kadar olan olayları, kazandığı zaferleri konu alır. Kopya tarihi olmıyan bu yaz,.
ma, Kanuni Sultan Süleyman'ın saltanatının başlarında, 1525 civarında hazırlanmış olmalı­
dır. Minyatürler kompozisyon ve üslüp hakımından Akkoyunlu Türkmenleri Şiraz okulu ve
daha önce sözünü ettiğimiz Herat kökenli dekol'atii üsluhun ( no. 130) etkilerini taşır. Minya·
türler üslup açısından Ti.irk kitap resmine yenilik getirmezler. Ancak, bu eser Osmanlı
tarihiyle ilgili resimlendirilmiş ilk. eser oluşu nedeniyle önem kazanır.

Yayın : I. Stchoukine, PT, I, p. 51, pl. VI-VI II; Atasoy, Çağman, TMP, p. 26;

142. Sülevmanname
H. 1608, {T<aratay, TY, no. 667)
25,5 x 1 7,5 cm, 146 yaprak, nesih hat, Türkçe, 30 nıinyatiir, 4 harita.

Eser, Kanuni Sultan Süleyman devri alimlerinden Matrakçı Nasuh tarafından yazılmış
ve resimlenmiştir. Nasuh, tarih, yazarı ve ressam olduğu kadar, matematikçi, matrak oyunu­
nun yaratıcısı, iyi bir süahşör ve hattattır. Eser iki bölümdür. Birinci bölümde Barbaros Hay­
reddin Paşa kumandasında Osmanlı donanmasının 1543 yılında Fransa'nın Akdeniz !imanla­
rına yaptığı sefer anlatılır. Genellikle çift sayfa üzerine yapılmış minyatürlerde bu limanları
gerçekçi bir şekilde tasvir eder. Eserin ikinci l.ıölümünde Kanuni Sultan Süleyman'm aynı
yıllarda Macaristan'a yaptığı sefer anlatılır. Bu bölümdeki resimler sefer SU'asında konakla­
nan yerleri ve şehirleri topoğrafik anlayışla tasvir eder. Nasuh �izdiği minyatürlerde insan fi­
gürüne hiç yer vermemiştir. Matrakçı Nasuh'un yine haritacı anlayışıyla minyatürlenmiş iki
Tarilı-i
eseri daha bulunmaktadır. Bunlardan biri SulLan II. Bayezıd devri olaylarını anlatan
Sultan Bayezıd ( Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. no. R. 1272) diğeri ise Kanuni Sultan Süley­
man'm 1534-35 senesinde İran ve lrak'a yaptığı seferi konu alan Beyan-ı Menazil-i sefer-i
lnikeyn'di r ( İstanbul Üniversite Ktp. no. T. 5964).

Yayın : Gabriel, «Les etapes», p . 328-349; Yurdaydın, «Matrakçı Nasuh'un,» s. 229-233;

Yurdaydın, MN; Ettinghausen, TM, p. 9-11; Akalay, s. 102-115; Reindl, p. 146-171; Ata­
soy, Çağman, TMP, pp. 26-27, pl. 6.

57
143 -146. Süleymanname'den dört minyatür
H. 1517, (Karatay, FY, no. 160).
37 x 25,5 cnı, 617 yaprak, nestalik hat, Farsça, 69 mirıyatür.

Kanuni Sultan Süleyman'ın tahta çıkışmdan ( 1520) saltanatının 1558 yılına kadar olan
olaylan anlatan eser, Arili malılasım kullanan Fethullah b. Katip cş-Şirazi tara:fından man­
zum olarak Şahname tarzında yazılmıştır. Arifi Kanuni devrinde Osmanlı Sarayına girmiş \'C
Osmanlı padişahlarının tarihte gördükleri devirden itibaren yapttkları i�lcri konu alan bir eser
yazarak padişahın takdirini kazaniDJştır. Şülıniime-i Al-i Osman adına taşı) an bu eserini Arifi
beş cilt olarak hazırlamıştır. Süleymanname bu serinin son eildidir. Diğerlerinden sadece dör­
düncü cilt günümüze gelmjştir. cw York Ilans P. Kraus koleksiyonundaki bu cilt min­
yatürlüdür (Grube, (cKraus Coll.., pp. 216-239, pl. XLII - XLV). AriCi'nin Kanuni Sultan
Süleyman için yazdığı bir başka eser ise Anbiyanarnc'dir. İçinde on minyatür vardu ve tasvir­
ler Süleymanname'nin sergilenen minyatürleriyle aynı usluptadır ( Christie's, Lot. 24, pl. 6 ) .
Süleymanname'nin kololonundan Ali b . Emir Bcyk Şirvani tarafından l L 965 Ramazan/M.
1558 Haziran'ında kopya edildiği anlaşılmaktadır. Değişik çevrelcre mensup beş farklı nakkaş
grubunun ortak çalışmaları sonunda hazırlanan minyatürlcr. bu dönemin tüm resim uslupla­
rını yansıtır. Minyatürler kompozisyon ve anlatım yönünden tarihi konulu Türk kitap ressam·
hğına önemli yenilikler getirmiş ve daha sonraki dönemi geniş öl�üde etkilemiştir.

Yayın : Öğütmcn. Rehber ., p. 26-27; Stchoukinc, PT. I, p. 59, 1 1 1 - 1 13, pl. XIX - XXII; Ata­
.

soy, «1558 Tarihli.,» s. 167-196; Akalay, «Tarihi,» s. 151-166; Aslanapa, Turkish Art. , p. .

316, fig. 236-239; Atasoy, Çağman, TMP, pp. 28-29, pl. 7-9: Sohrwcide, pp. 286-289: Aka­
lay, ((Klasik,» s. 14-23.

143. Kanuni Sultan Süleyman'ın Kasr-ı Şirin' e gelişi

y. 367a, 22,8 x l l cm.

1 44 . Mohaç Savaşı
y. 219b-220a, 29,2 x 19,5 cnı. ve 29,2 x 18,8 cm.

145. Kanuni Sultan Süleyman'ın Barbaros Hayreddin Paşa'yı kabulü

y. 360a, 23 x 14,5 cnı. Resinı 50.

1 46. Behram Paşa'nın Celalilerle yaptığı savaşta ölümü

y. 235a, 23 x 14,8 cm,

147. Futfıhat-ı cemile

H. 1592 {Karatay, FY, no. 161}
33 x 22,5 cm, 31 yaprak, nestalik hat, Farsça, 7 nıirıyatiir.

Kanuni Sultan Süleyman devrinde 1551 yılında Tameşvar, Peç, Lipva ve Eğri kaleleri­
nin fcLhini anialan bu mesneviyi AriCi yazmıştır. Eser. Abü Turiıb al-Hasani al-Huseyni tara­
fından H. 964 Ramazan/M. 1557 Haziran'ında, J...opya edilmiştir. Tam Sa)fa boyunda yapılan
ıninyatürler Sülc) manname ( no. 143-146) ile aynı atölyeden �ıkmıştır.

Yayın : Atasoy, Çağman, TMP, pp. 29-30, pl. 10.

58
XVI. YÜZYlLlN İKİNCİ YARlSlNDA SARAY OKULU

Türk minyatürü Sultan II Selim (1566-1574) ve özellikle Sultan III Murad'ın (1574-
1595) saltanat yıllannda en olgun ve verimli yıllarını yaşamıştır. Resimlendirilen eserler ara­
sında Osmanlı ordusunun zaferlerini, Sultanın adaletini, devrindeki çeşitli sosyal faaliyetle­
ri, avianmadaki hünerlerini, elçi kabullerini ve o devir için önemli bazı olayları konu alan
c<Hünername)) «Şehlnşahname» gibi Türkçe veya Farsça yazılmış manzuın eserler başta ge­
liyordu. Saray şehnamecisi tal'afından yazılan bu eserler saray atölyelerinin en yetenekli sa­
natkarları tarafından hazırlanıp resimlenditilerek sullana takdim edilmiştir (no. 150, 152,
153, 158 ) . Bunların yamsıra önemli savaşları konu alan, devrin ünlü tarihçileri tarafından
yazılmış kroniklerde de tüm olaylar resimlerle belgclemniştir (no. 148, 154, 1 6 0 ) , Devrio
en Önemli yapıtı ise Osmanlı halkımn günlük yaşantısını, sosyal ve ekonomik gücünü görün­
tüleyen yüzlerce minyatürün bulunduğu ccSurnameJ> dir. Sultan l l l . MUl'ad'ın oğlu Meh.
med'in sünnet düğünü şenliklerini anlatan bu eser Osmanlı sanatçılarına tamamen gözleme
dayanan bir anlatım yolu sağlamıştır (no. 155 - 1 5 7 ) . Ayrıca Padişah portderinin yer aldığı
eserler ve bazı albüm resimleri bu verimli dönemin önemli yapıtları arasında yer alır (no. 1 5 1 ,
1 6 1 ) . Klasik dönemin en ünlü sanatçısı, belirtilen eserlerin çoğunda çahşmış olan Nakkaş Os­
man'dır. Osman ve bu dönemin diğer nakkaş - ınusavvirleri"nin yaşadıkları dönemi belgelerne
amacına yönelik çalışmaları sonucu, Osmanlı minyatürleri diğer Islam minyatürlerinin ka­
Jıpçı ve süslemeyi ön planda tutan eserlerinden ayrılır. Osmanlı sanalkarları içjn olaylar, olay
kahramanları en önemli unsur olmuş, bu olaylaı·ı çevreyle birlikte ve kendilerine özgü renk
diizenlemeleriyle gerçekçi bir yaklaşımla resmelmişlerdir.

148 - 1 49 . Nüzhet ( el-esra r ) el-ahbar der sefer·i Sigetvar adlı eserden iki
Minyatür
H. 1339 {Kcrratay, TY, no. 692)
39 x 25 cm, 305 yaprak, nesih hat, Türkçe, 20 minyatü.r.

Ahmed Feridun Paşa (ölm. 1582) tarafından yazılan eser, Kanuni Sultan Süleyman·­
m Sigetvar seferini ( 1566), ölümünü ve Sultan II. Selim'in tahta çıkışım anlatan bir tarih ki­
tabıdır. Yazar eserini Sokollu Mehmed Paşa için yazmıştır. Yazmanın kolofonunda Çorlu'da
H . 976/M. 1568-69 da kopya edildiği kayıtlıdır. Eserin genellikle tam sayfa boyunda olan min­
yatürleri XVI. yüzyılın ikinci yarısında görülen realist üslubun ilk örnekleridir. Bu minyatür­
ler, klasik Türk minyalür okuluımn ünlü sanatçısı Nakkaş Osman'ın ilk eserlerinden olmalı­
dır.

Yayın : Çığ, «Sigetvar,» s. 370-371; Stehoukine,PT, I , pp. 65-66, pl. XXVI-XXVIII; Öğüt­
men, Rehber., s. 28-29; Esin, TMP, p . 22-23; Atasoy, Çağman, TMP, p . 32, pl. ll.

1 4 8 . Kanuni Sultan Süleyman'in Erdel Prensini kabulü

y. 16b, 31 x 20 cm. Resim 51.

Padişah, Macar kralı Zapolyai Janos'un oğlu v e varisi prens Zsigmond-Janos'u Tuna
üzerinde ve Belgrad ·ın karşısında, Semih şehrine hakim bir tepe üzerinde kurulan ortağında
29 Haziran 1566 da kabul ederken tasvir edilmiştir.

149. Sigetvar kalesinin kuşatılması

y. 32b-33a, 38 x 49 cm,

59
ı so. Şahname-i Selim Han
A.. 3595 (Karatay, FY, no. 788)
34,5 x 24 cm. 158 yaprak, nestalik hat, Farsça, 44, minyatür.

Sultan II. Selim ve Sultan III. Murad devrinin saray şahnamecisi olan Lokman b.
Seyyid Huseyn al-Aşfıri al-Urmevi (ölm. 1601) tarafından Farsça ve manzum olarak yazılan
eserde Sultan II. Selim'in tahta çıkışından ölümüne kadar geçen olaylar anlatılır. Hattat İl­
yas katip tarafından H. 988 ZilhiccejM. 1581 Ocak'da ya2.1lmıştır. Bazı minyatürleri kayıp­
tır. Resimlerin ünlü sanatçı Osman ve Ali tarafından yapıldığı bir arşiv belgesinden anlaşıl­
mıştır. Kayıp minyatürlerden ikisi Boston Fine Art müzesindedir (no. M . F. A. 14.693-69 4 ) .

Yayın : Stchoukine, PT, I , p. 66, pl. XXVIII -XXX; Çağman, cc Şahname-i Selim Han,» s.
4 1 1-442; Atasoy, Çağman, TMP, pp. 34-36, pl. 14-16.

ı s ı . Kıyafet el-insaniye fi Şema'U el-Osmaniye

H. 1563 (Karatay, TY, no. 711}
33,5 x 20 cm, 77 yaprak, iri nestalik hat, Türkçe, 12 minyatür portre.

Şahnameci Seyyid Lokman tarafından yazılan eserde, Osman Gazi'den Sultan III.
Murad'a kadar olan oniki Osmanlı padişahının özellikleri anlatılır. Yazar eserin girişinde,
sultanlarm portrelerinin yapılması ve Özelliklerinin saptanması için <<eşsiz üstad» nakkaş Os­
man ile araştırma yaptıklarını belirtir. Sanatçı bazı sultanianın portreleri nin bulunduğunu.
bulunnııyanları ise Frenk ( Avrupalı) üstadlarJan Sadrazam Sokollu Mehmed Paşa'nın yardı­
nuyla getirtiklt:riui ya:aır. Bunları ellerindeki örucklt:de karşılaştınp gerçeğe uygun olup ol­
madıklarını saptayıp, çeşitli kayııaklar araştuıldıktan sonra eseri hazırlamağa başladıklarıru
belirtir. Nakkaş Osman taralından hazırlanan bu portreler Osmanlı portre sanalına yüzyıllar
boyunca örnek olmuştur. Bu nüsha, H. 987 /M. 1579 tarihli İstanbul Üniversite Kütüphane­
sinde bulunan bir diğer nüsha Üe ayııı yıllarda resimlenmiş olmalıdır (no. T. 6087).

Yayın : Atasoy, «Nakkaş Osman'ın,» s. 2-14; Atasoy, Çağman, TMP, pp. 38-39; Stchoukine,
PT, I, pp. 68-69, pl. XL-XLI.

ısı. Hünername Cilt I

H. 1523 (Karatay, TY, no. 688)
48,5 x 30,5 cnı, 234 yaprak, iri nestalik hat, Türkçe, 45 minyatiir. Resinı 52.

Seyyid Lokman tarafından yazılan Hünername'nin birinci cildinde Saray ve burada ya­
pılan törenlerden ve eski Türk tarihinden sözedilerek Osmanlı devletinin kurucusu Osman
Gazi'den Sultan Selim ( Yavuz) dönemine kadar olan padişahların tahta çıkışlan, kazandıkla­
rı zaferler, çeşitli hünerleri anlatılır. Eser, hat at Bosnalı Sinan b. Mehmed tarafından H. 992/
M. 1584 tarihinde yazılmıştır. Hünername'nin tam sayfa ölçüsündeki minyatürlerinde, abi­
devi görünümü kuvvetlendiren, statik ve az sayıda iri figürlerden kurulu, kompozisyon şe­
maları kullanılmıştır. Özel bir yeri olan plan ve harita karektcrindeki minyatürler son derece
titiz gözlemci bir aıılayışla çizilmiştir. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivinde bulunan ve Rüner­
name'nin I . cildiyle ilgili olduğu sanılan bir belgeden, eserin hazırlanmasında çalışan, sanat­
çılann isimlerini ve nakkaşlarm yaptıkları minyatür adedini öğreniyoruz (Anafarta, HM).
Belgeye göre sanatçılar Osman, Ali, Mehmed Bey, Veli Can, Molla Tiflisi Mehmed Bursa-

60
vi'dir. Belge ve minyatür üsluplanndan, yazmanın minyatürlenmesinde en Önemli görevin
Nakkaş Osman'a düştüğü anlaşılmıştır. Hünername'nin bu cildine ait minyatürlü bir sayfa
Worchester Sanat Müzesindedir (Cott, « Recent Accessions,>> p. 47, fig. 20, Grube, MMP, no.
84) .

Yayın : Öz, «Hünemame I,>> p . 167-171; Öz, «Hünername,» s. 3-6; I. Stchoukine, PT, I, pp.
76-77, 123, pl, LXII-LXV; Atasoy, Çağman, TMP, pp. 44-46, pl. 23, 24.

1 53 . Hünername, Cilt II
H. 1524, ( Karatay, no. 689)
43 �· 30 cnı. 302 yaprak, iri nestalik lıat, Türkçe, 65 rnitıyatiir. Resinı 53.

Seyyid Lokman tarafından yazılan Hünername'nin 2 cildinele Kanuni Sultan Süleyman'­

ın h üncrleri ,
adaleti, kazandığı zaferler. devrin önemli olayları ve Sigetvarda ölümü anlatılır.
Sonu cks:k olan yazmanın aı·şivde bulunan müsvedde yapraklarına göre H. 996 SaferjM. 1588
Ocak İstanbul da hattat Ali... Adanavi tarafından yazılmıştır. Sultan III. Murad'a sunulan
eser. Osman lı tarihiyle iJg;Ji en güzel minyatürlt:re sahiptir. Yaklaşık altı nakkaşm işbirliği
sonunda hazulallllllşlır. Bunlar arasmda devri n ünlü sanatçısı Osman 'ın da bulunduğunu
üslup özelliğinden ve eserin sonundaki kayıttan öğreniyoruz.

Yayın : Öz «Hiinername,» s. 3-17; Stchoukine, PT, I, pp. 77-79, pl. LXVI-LXXI ; Atasoy,
Çağman. TMP, pp. 46-48. pl. 25, 26.

1 54 . Nusretname
H. 1365 (Karatay. TY, no. 699)
38,5 x 23 cm, 257 yapralc, nesih hat, Türkçe. 56 minyatiir.

Mustafa Ali Gelibolulu (ölm. H. 1008/M. 1599-1600) tarafından yazılan eser­

Tarihçi
de Gürcistan, Azerbeycan ve Şirvan'm fethine tayin olunan Lala Mustafa Paşa'nın 1578-80
yılları arasında yaptığı doğu scferi anlatılır. Bazı kısımlan eksik olan bu yazma Sultan lll.
Murad'ın özel katiplerinden Mustafa b. Abdülcelil tarafından H. 992/M. 1584 yılında kopya
edilmiştir. Genellikle tam sayfa boyundaki minyatürler, kuvvetli renkleri, dinamik kompozis­
yonlarıyin dikkati çeker. Giysilerde ve çadırlarelli süsleme unsurlarına çok yer verilmiştir.
Bir kaç sanatkar elinin fark edildiği bu minyatürler, devrin ünlü nakkaşı Osman"ın eserlerin­
den farklı Özelliktcdir.

Yayın : Stchoukine, PT, I, pp. 75-76, pl. LIX -LXI; Esin TMP, p. 24; Atasoy, Çağman, TMP,
pp. 49-50, pl. 27, 28.

1 55 - 1 57 . Sfırname·i Humayfuıdan üç ıninyatür

ll. 1314, (Karatay, TY, no. 703}
34 x 22,5 cm, 432 yaprak, Msih hat, Türkçe, 427 nıinyatür.

Surname, Sultan III. Murad'ın oğlu Mehıned (Sultan III. Mehmed) için 1582 yılında
A t me}tL.ın ında ( I Iipodı·om-SulLanahmet)
düzenlenen, 52 gün 52 gece siiren muhteşem sün­
net düğüni-inü anlatır. Bazı sayfaları ve sonu eksik olan eserin yazarı belli değildir ve ta­
rihfizd'r. Tahminen 1582 yılı sonlarında hazırlanmış olmalıdır. Surname minyatürlerinin,
Nakkaş Osman idaresindeki bir ekip tarafından 250 kompozisyon olarak hazırlandığı eserde

61
kaydedilmiştir. Fakat günümüze genellikle kar�ıl ıkl ı sayfalar üzerinde düzenlenmiş 215 kom·
pozisyon gelmiştir. Nakkaş Osman şenlik ve gösterileri Atmeydanında, deği şıniyen çevre için­
de tasvireder. Her sahnede sol sayfada sullan ve şehşadesi İbrahim Paşa Sarayında; sağ sayfa­
da ise kurulan localarda saray ve elçili k mensuplan gösterileri seyreder. Ön planda gösteriler
yaparak geçen İstanbul esnafı. çeşitli eğlenc-eler las,•ir edilir. S urname minyatürleri Türk ve
1slam minyatür sanatında önemli bir yenilik otarak ortaya çıkar.

Yayın Stchoukine, PT, I, pp. 71-72, pl. XLVI r-Llll; Ettinghausen, TM, p. 20, pl. 18-21; Ata­
soy, Çağman, TMP, pp. 39-42, pl. 2 1 . İpşiroğlu. İR. s. 132-134, res. 113-123; Öğütmen, Reh­
ber, s. 30.

1 55. Hakkabazların gösterisi

y. 205b - 206a. 30,5 x 20.5 ııe 30.5 x 20 cm. Resim 54.

1 56. Tekerlekli b i r araba üzerine verlestirdikleri fırında ekmek pjşi­

rerek geçen ekmekçiler
y. 152b - 153a. 30 x 20 ve 30 x 20,5.

J 5 7 . Tckcrlek]j arabala rında hel va yaparak geçen helvacılar

y. 310b - 3 1 1a, 29 x 20 ve 29 x 20.

1 58 . Şebinşah-name·i Murad I I I
B. 200 (T<aratay. FY, no. 792).
36 x 24 cnı. 160 yaprak, ince nestalih hat. Farsça, 94 minyatür. Resim 55.

Sultan Ili. Murad'ın saltanatJnın 1582 - ] 588 yılları arasında geçen önemli olayları ko­
nu alan bu eser. devrin şahnamecİsİ Sen·id Lokman tarafından manzum olarak yazılmıştJr.
Eserin sonundaki kayıtLa, yazmanın hattat Mirza Ali Hacemkuli tarafından H. 1001 Safer/M.
1592 Kasımmda temize çckildiği fakat, tamamlanmasının H. 1006/M. 1597 yılında Sultan
lll. Mchmed'in saltanatJnın ilk yıllarında olduğu belirtilir. Minyatürler diğer süslemelerle bir­
likte 1592-1597 yılları arasında yapılmış olmalıdır. Ordu yürüyüşleri, savaşlar, elçi kahulleri,
<:eşiLli törenleri tasvir eden minyatlirler genelli kle tam sayfa boyunda ve karşılıklı yapraklar
Üzerine yapılm ıştı r. Kompozisyonların zenginliği ve çeşidi bakımından klasik devrin en başa­
rıh örnekleri arasında yer alır. Nak.kaş Osman'ın yönetimindeki sanatçılar tarafından haznlan­
dığı anlaşılan mi nyat ür1erden bir çoğu. Sultan I I I . Murad'ın oğlu Şehzade Mehmed için yap­
urdığı sünnet düğünü gösterilerine ayrılmıştır. Bu kısma ait iki minyatür Philadelphia Free
Ubrary'dedir ( Atasoy. «Şehinşalıname», s. 359-387).

Şehinşahname'nin Seyyid Lokman tarafından yazılan bidnci cildi İstanbul Üniversite

Kütüphanesindedir (no. F. 1404). Bu ciltte Sultan III. Murad'ın saltanatının 1574-1582
yılları arasındaki olaylar konu t-dilmektedir. (Stehoukine, Ethem. no. III, pl. II, III; Stc­
houkine, PT, I , p. 68, pl. XXXVIII - XXXIX; Atasoy, Çağman TMP, pp. 36-38, pl. 17-19;
İpşiroğlu, İR, res. 99, 101, 102).

Yayın : Stchoukine, PT, I, pp. 82-83, pl. LXXVI-LXXJX: Ettinghausen, TM, p. 19, pl. 15-
17; İpşiroğlu. İR, res. 97; At asoy, Çağman, TMP, pp. 50-51, pl. 29-30.

62
159. Zubdet al-as 'ar
R. 824 (Karat�y, FY, no. 793)
26 x 15,5 cm. 12 yaprak, nesih hat, Farsça. birisi karşılıklı yapraklar Üzerine yapılmış
2 minyatür.
Hace Sa'dadrun'in (ölm. 1008/1599-1600) Sultan III. Murad'ın oğlu Şehzade Mehmed'
in 990/1582 yılıoda yapılan sünnet düğününü :mlatan Farsça �iirleri ile padi�ahın Türkçe
gı:ızelinin yazar tarafından yapılan tahmisinden oluşur. 1582 yıllarında hazırlandığı anlaşılan
eserin minyatürlerinde Safavi dönemi Kazvin minyatür okulunun etkileri görülür.

Yayın : Öğütınen, Rehber, s. 28; Atasoy, Saı·ay, s. 51, res. 24.

160. Kitab-ı Gencine-i Feth-i Gence

R. 1296, (Karatay, TY, rıo. 706)
30,2 x 17,5 cm, 63 yaprak, nestalik hat, Türkçe, 20 nıinyatiir.
Rahimi.zade İbrahim Çavüş tarafından nesir ve nazı mla yazılan eser, Ferhad Paşa'nın
H. 996/M. 1588 yılında Azerbeycan'da yaptığı fetihleri anlatır. H. 28 Rebiyülahır 998/M.
1590 yılı 7 Şubat'da yazılmıştır, aynı sanatçı elinden çıkan minyatürlere ince bir nakış zevki
egemendir. Doğa elemanlarında, figür tiplerinde Safavi dönemi Kazvin minyatür okulunun
etkileri görülür.

Yayın : Stchoukine, PT, I, p. 82, pl. LXXV· Atasoy, Çağman, TMP, p. 50.

1 61 . Oturan melek
H. 2162 rıolıı albi
i.mden, y. Bb. 1 7,5 x 9 cm.

Yer yer allın ya ldızia renklendirHmi� siyah kalem melek tasviri « Kalem-i Veli Can»
imzalıdır. Bu sanatçının, XVI yiizyıhn ikinci yarısında Tebriz'den Anadolu'ya geldiği ve Si­
yavuş adlı nakkaşın öğrencisi olduğu kaynaklarda belirtilir. Sanatçı daha sonra Saray ressamı
olmuştur. Melek lasvirlcri, çiçek desenlerinden oluşan imzalı bazı eserleri günümüze gelmiş­
tir.
Yayın : Meredith-Owens, TM. p. 12; Stchoukine, PT, Il, pp. 46, pl. XIVb.

63
XVI. YÜZYIL SONLARlNDA SARAY OKULU

Sultan III. Mehıned"in saltanat yıllarmda { 1595-1603) Saray atölyelerindeki resim

faaliyeti son derece yoğunlaşmış ve klasik dönemden kısmen farklı üslup özellikleri kazan­
mıştır. Sultan III. Murad'ın isteği üzerine başlanarak, Sultan III. Mehmed'in himayesin­
de tamamlanabilen Hz. Muhammed'jn hayatım konu alan, altı cHtlik Siyar-i Nebi adlı eser­
deki yüzlerce minyatür bu kısa dönemdeki üslubun ilk örnekleridir {no. 162). Ayrıca Os­
manlı sultanlarının hayatını, Sultan III. Mehmed in zaferlerini konu alan ccŞahnameler» (no.
'

164, 165 ) ; Farsça veya Arapça'dan Türkçe'ye çevı-ilmiş <<Cilr», fal hikaye kitapları ve çe­
şitli eserlerin devrin üslubuna uygun resimlendirilmesi Osmanlı minyatür sanatına yeni bir
görünüm kazandırmışllr {no. 167-1 68 ) . Özellikle, peyzajlarda kuvvetli renklerin kullanıldı­
ğı, klasik örneklerden farklı renk düzenlemeleri ve daha az sayıda figürün yer aldığı sade bir
anlatımla belirlenen bu dönem Saray minyatür okulunun eu ünlü ve yetenekli sanatçısı nak­
kaş Hasan Pa�a'dır (no. 164 ).

OSMANLI İMPARATORLUGU DÖNEMİNDE BAGDAD OKULU

Osmanh İmparatorluğunun önemli bir cyalet merkezi olan ve aynı zamanda köklü bir
resim geleneğine sahip Bağdad'da XVI. yüzyLl sonları, XVII. Yüzyıl başlarında bir Türk min­
yatür okulunun varlığı son yıllarda anlaşılmıştır. Bağdad'da vali olarak bulunan sanat sever
devlet adamlarının himayesinde gelişen bu okulun örnekleri, genellikle Bağdadlı �air Fuziıli'nin
{ ölm. 1562-63) eserlerinde yer alır. Ayrıca hikaye kitapları, genel tarih kitapları, Sufiya­
nc eserlcr, destanlar ve şecereler de resimlemniştir ( no. 196 - 1 7 2 ) . Bağdad'da özellikle sadra­
zam Sokollu Mehmed Paşa'nın oğlu Hasan Paşa'nın valiliği sırasında { 1 598 - 1603) saray
kalitesinde önemli eserler hazırlanmıştır. Bu escrlerin bazılarında Bağdad'da veya Hasan
Paşa için yapıldığı belirtilmiştir (no. 169). Günümüze gelen tarihli örnekleri 1594-1606
yılları arasında olan, bu okulun sanatçılarının tarikat mensubu ve büyük bir olasılıkla Mevle­
vi dergahlarında yetişmiş kişiler olduğu sanılmaktadJr. Bağdad okulunun minyatürleri, Os­
manlı saray atölyelerinde yapılan örneklerden farklı özelliklere sahi ptir Bazı detaylardr XVI.
.

yüzyıl ikinci yarısı ve sonları İran okullarının etkilerinin görüldüğü bu minyatürler, kendi­
lerine özgü zengin ve etk ileyici renkleri, dinamik kompozisyonları, çeşitli karakterlerin belir­
tildiği ve yer yer karİkatüre kaçan çizgi üslubuyla Türk minyatür sanalının ilgi çekici bir us­
luhunu oluştururlar.

64
XVII ve XVIII. YÜZYILLARDA SARAY OKULU

XVII. Yüzyıl Saray atölyelerinden günümüze gelen minyatürlü eserler genellikle Sul­
tan I . Ahmed ( 1603-1617) ve Sultan II. Osnıan'ın { 1 6 18-1622) saltanat yıllanndandır. Sul­
tım I . Ahmed döneminde hazırlanan eserlerin en önemlileri büyük boyda bir fal kitabı ile
Sultanın adına hazırla�, günlük hayattan alınmış konular tasvir eden resimlerin çoğun­
lukta olduğu bir albümdür (no. 173, 174). Sı nıy minyatür okulunun en parlak olduğu dö­
nem Sultan II. Osman'ın kısa süren saltanat yıllarına rastlar. Sultanın zaferlerini anlatan bir
Şahname (no. 175 ) , tarihi konulu resimlerin yer aldığı bir şiir mecmuası, alimlerin biyografi­
lerinin verildiği eserler ve albümler bu döneme ait �on derece kaliteli minyatürleri kapsamak­
tadır (no. 176-179). Zarif bir çizgi uslubunun egemen olduğu bu dönem minyatürlerinde ye­
tenekli bir sanatkar olan Nakşi"nin rolü büyüktür. Osmanlı - Türk minyatür sanab için XVII.
Yüzyılın ikinci yaı·ışı 'lOll derece verimsiz olmuştur. Saray kütüphanes:nde bu döncmden min­
yatürlü elyazma olmamasına rağmen albümde bulunan bazı minyatürler, devrio resim zevkini
belirtecek niteliktedir (no. 180, 181 ) .

Osmanlı minyatür sanabom son parlak dönemi XVIII. Yüzyılın ilk yansına rastlar.
Eğlencelerin ön planda geldiği ve Osmanlı tarihinde «Lale devri» olarak adlandırılan bu yıl­
larda büyük bir sanat sever olan Sultan III. Ahmed"in ( 1703 - 1730) himayesinde saray
atölyelerinde minyatürlü yazmalar ve albüm resimleri hazırlanmıştır. Bu dönem resim us­
lubunun en önemli temsilcisi Levni adıyla tanınan Abdülcelil Çelebidir (ölm. 1732). Sanat·
kar şahsiyeti ile bir ekol oluşturan Levni'nin en önemli resimleri Sultan III. Ahmed için ha·
zırlanan «Surname)> adlı eserde yer alır (no. 182). Devrio diğer eserleri arasında, Levni ta­
ı·afından yapılmış günün modasına göre giyimli çeşitli sınıfiara mensup kadın ve erkek tas­
virlerinin yer aldığı bir alhüm ( no. 184-194) ve Osmanlı Sultanlarının portrelerinin bulun­
duğu «Silsilename» adlı bir diğer albüm dikkati çeker (no. 1 8 3 ) . Levni'yi takip eden yılların
en ünlü sanatkan, genellikle tek figür ve ç:çek resimleriyle tanınan Abdullah · Buhari dir
(no. 195 - 197). Levni ve Abdullah Bobari'nin çalışmalannda ve aynca bo dönemde hazır.
la� diğer eserlerde Osmanlı minyatür sanatının geleneksel kurallarına b�ı.ğlı kalınınasma
rağmen, bir çok detayda üçüncü boyutun arandığı dikkati çeker (no. 198). Bunlann yamsı­
rn Osmanlı toplumundaki azınlık sanatkarların batı estetik kurallarına uygun eserleri Osman­
lı saray çevresinin batı kültür sanatına karşı duyduğu hayranlığı açıkça gösterir {no. 202 .
204). Bu ilgi yüzyılın ikinci yarısında giderek artmış ve Osmanlı minyatürü yerini tamamen
bab sanatı kurallarına uygun eseriere bırakmıştır (no. 200-205).

'

1 62. Siyer-i Nebi

H. 1221 (Karatay, TY, no. 483)
35 x 24 cm. 416 yaprak, iri nesih hat, Tiirkçc, 139 minyatür. Resim 57
Hz. Muhammed'in hayatım ve onun ölümüne kadar İslam tarihini konu alan eser, Er­
zurumlu Dair Mustafa b. Yusuf b. Ömer tarafından Arap kaynaklarından derlenerek XIV.
Yüzyıl sonlarına doğru Mısır'da yazılmıştır. Sultan III. Murad, saltanatının son yıllarında
bu Türk şairinin eserinin resimli nüshasının hazırlanmasını emreder. Eser, Saray atölye­
sinde aralarında Hasan Paşa ve Osman'ın da Lulunduğu ünlü nakkaşların yönetiminde 800 ü
aşkın minyatürle süslenerek altı cilt halinde ve ancak Sultan III. Mehmed döneminde tamam­
lanır. Siyer-i Nebi'nin birinci, ikinci ve H. 1003/M. 1594-95 tarihini taşıyan altıncı cildi Sa­
ray kütüphanesindedir ( H . 1221, H. 1222, H. 1223). Üçüncü cilt New York Spencer kolek­
siyonunda {Grube, «The Siyar-ı Nebi,>) p. 149- 176, pl. LXXVI - LXXXIII ) . H . 1003/M.

65
1591 - 95 tarihli. dördüncü cilt Dubün Chester B<.'atty kütliphane�inde (CB Cat., no. 419, pl.
17 - 19), dörtiiincü cildin daha ge� bir kopya"t Türk '" j,Jam Eserleri Müzesinde ( Çığ, «Ka­
talok,» s. 61), bulunmaktadır. Beşinci. cilt ise ka)lptır. llurnda sergilenen Siyar-i Nebi'nio bi­
rinci cildidir. Bu cütte Hz. Muhammed'in SO)U, doğ uımı \C 25 ya�ına kadar geçen olaylar an­
latılır. Tam sayfa boyundaki minyatiirler Sultan III. \lchmcd de\ rinin ünlü nakkaşı Ilasan
Paşa nı n üslup özelliklerini taşır.
'

Yayın : Esin, TMP, pl. 4-7; Stchoukine. PT. I, pp. 84-86. pl. L"<XX-LXXXVIII; İpşiroğlu,

İR, s. 103-107; Atasoy. Çağman, TMP. pp. 52-54, pl. 31-33: Tanındı, «Nakkaş Hasan,>> s.
122-123.

163. Bir Osmanlı Sultanı ve maiveti

H. 2169 nolıı albümden, y. l2b, 21,2 x 9,6 cm.

Tahta oturan hükümdarın bir yanı nda silahtarları, diğer tarafında kızlarağası olması
muhtemel şahıs yer alır. Ön planda komiklik yapan cüceler görülür. XVI. Yüzyıl �onu
XVII. yüzyıl başlarındaki saray minyatür ü�lubunun ö�:dlikll'rini yansıtan bu resmin üzerin­
de Sultan I. Ahmed'in tasviri olduğuna dair bir kay1t vardır.

t 64. Şahname-i Sultan Mehn1ed III veya E�ri Fetihnamesi'ııden bir min­
vatür
H. 1609. (Karutav. TY. UJ) 43 .5 x 27 rm. 7·1 yapralc. :ri uesilı hat. Tiirhçe. iiçii kar­
.

şılı/dı J«praklar iizc>rinP yapılmış 4 mitıvatür.

Sultan lll. Mehmecl'iıı Eğri kalesinin lwm ııianlurını Otağ-ı lliirıuiyım'da kabulü, y. 26b-
27a, 37,5 x 46,5 cm.

Sultan III. Mehmcô'in 1596-1597 yıllaruırl:ı l\lac•aristan'da Ej{ri'yi fPth:ni, Haç·O\ a sa­
vaşını anlatan eser, Nisari malılasını kullananTalikizade Suphj Çelebi adıyla tanınan, Meh­
mcd b. Mehmed el-Fenari ( ölm. l l . 1008/\1. 1599-1600) tarafından mesncvi tarzmda yazıl­
mıştır. Sultan lll. Mehmed·e takdim edill'n <.'"er. 1598 yılında hazırlanmış olmalıdır. Yaz.
manın sonunda minyatürleri yapan sanatkarın Nillu� Ilasan olduğu belirtilir. Bu devrio en
başarılı ressam ı olan Nnkkaş Hasan E nderundu H't=şmiı.;, Ycni<:rriagalığı, bl') lerbeyliği ve
vezirlik yapmıştır. H. 1002/M. 1623 yılında ölen Nakkaş Ha!'an Paşa'nın sanatkar olarak
faaliyeti yeniçcriağası olduğu 1603 yılına kadar olmalıdır (Tanımlı. c<Nakkaş Hasan.ıı s. l l ı-
125).

Yayın : Stchoukine, PT, L p. 94, pl. XCVll l - XCIX: ı\ta!'oy. Çağman, Tl\1P, pp. 56-58. pl.
35; Fehervari, <cEgri Fetrbname,>) pp. 155 . 1 6 1 : Feher. TM, p. 21. tai. XLVIII; Tanındı.
ccNakkaş Haı:an,» s. 114-119.

1 65 . Şahname veva Şema'il-name-i ali Osman

A . 3592 (Karattıy, TY, 3030)
41 x 25 cnı. 125 yaprak, ııestalik lınt. Tiir!.-re 12 miııyatiir. Resim 56.

Eksik ve karı�ık bir durumda güniimiiıt> gelen C!'l'r, eski Tiirk tarihini ve O"manlı Sul­
tanlanm Sultan III. Muı·ad·a kadın konu alır. ] 596 yılında Saray şahııamocisi olan Tallki
zade Subhi Çelebi tarafından nesir \C nazımla yazılmı�tır. Konu hakımından ll ünername 'nin

66
birinci cildini (no. 152) hatırlatan yazmanın minyatürlerinde de Hünername'ye benzer
kompozisyonlar kullanılmıştır. 1596-1600 yılları arasında resimlenen bu Şahname Nakkaş
Hasan 'ın atölyesinden çıkmış olmalıdır.

Yayın : Ettinghausen, TM, p. 12; Atasoy, Çağm an, TMP, p. 56, pl. 34; Tanındı, «Nakkaş
Hasan,» s. 121.

ı 66. Tercüme-i Miftah Cifr el-cami

B. 373, (Karatay, TY, no. 1965)
30,5 x 19 cm, 100 yaprak, iri nesih lıat, Türkçe, 50 minyatiir.
Abdurrahman b. Muhammed b. Ali b. Ahmed e 1-Bistami'nin (ölın. 858/1454) Arap­
ça Cifr ile ilgili eserinin Şerif b. Seyyid Mehmed b. Şeyh Burhan tarafından Sultan III. Meh­
med'in emri üzerine II. 1006/M. 1597-98 de yapılan tercümesidir. Kitap 1600 civannda ha­
zırlanmış olınaLdır. Eserin minyatürlü bir di�<'r nüshası İstanbul Üniversite Kütüphanesinde­
dir ( no. T. 6624, Edhem, Stehoukine, no. VI, pl. VI-VII ) .

Yayın : Stchoukine, PT, I , pp. 99-100, pl. CTV-CV; Atasoy, Çağman, TMP, p. 58.

167. Mecmua
H. 1711 (Karatay, TY, no. 2897)
24,7 x 16,5 cm. 54 yaprak, nesih t'e nestalik hat, Türkçe, 38 minyatiir.

Bu mecmuada, Cami'nin Babaristan adlı eserinden bazı hikayelerin Hakkı adında bir
kişi tarafından yapılan tercümesi (y. 1b-37L) \ C Tiirkçe manzum atasözleri vardır (y. 38b-
54b). Babaristan tercümesi Babüssaade ağası Gazanfcr Ağa ( ölm. 1603) için hazırlanmıştır.
Bu kısımdaki 14 minyatür SuJtan III. Mehmcd döneminin en kaliteli örnekleridir. Farklı
üslupta çalışan iki sanatkar tarafından res;mlcPmiştir. Atasözlerini açıklayan küçük ölçüdeki
28 minyatür daha erken tarihten. 1590 ciYarındnn olmalıdır.

Yayın : Stchoukine, PT, I , pp. 102-103; Atasoy, Çağman. TMP, p. 57; Tanındı, «Nakkaş
Hasan,n s. 124.

1 68. K. el-Aca'ih ve'l gara'ib

A. 3632 {Karatay, TY, no. 1331)
25,5 x 16,5 cm, 134 yaprak, nesih hat, Türkçe, 127 minyatiir.

Kazvini'nin eserinin Suniri malılasını kullanan, Musliheddin Mustafa b. Şaban tara­

fından kısaltılarak )apılan tercümcsidir. Kımımi Sultan Süleyman'ın oğlu Şebzade Mustafa'.
nın hocası olan Sururi, bu eseri Şehzadcnin emri üzerine tercüme etmeğe başlamış, fakat onun
1553 de öldürülmesi üzerine yarım bırakmıştır. Bu nüshanın tarihi yok tur. 1595 civarına ta·
rihlenen minyatürler Nakkaş Hasan atölyesinelen çıkmış olmaLdır.

Yayın : Tanındı, «Nakkaş Hasan,» s. 124 125.

·

1 69. Cami el-slyer

II. 1230 (Karatay, TY, no. 1082)
34,5 x 21 cm. 219 yaprak, nesi/ı lıat. Tiirhç<•. 9 m inyatür. Resim 59.

Muhammed Tahir b. Şeyh Nıirullah en-Necibi es-Su1ıreverdi tarafından Sultan III.

Mehmed devrinde 1598-1603 yıllan arasında Bağdad valisi olan Sokolluzade Hasan Paşa'nın
isteği üzerine, Bağdad'da yazılmıştır. Peygambeı·ler ve halüeler tarihi olan eser iki cilttir. Bu-

67
rada sergilenen ikinci cilt 750-1336 yıllan arasındaki İslam tarihini içine alır. Kolofonu olmı­
yan eser. Bağdad'da 1600 yıllan civarında hazırlanmış· olmalıdır. İfadeli figürleri, saray oku­
lundan farklı renk anlayışı, dinamik kompozisyonlarıyla dikkati çeken bu resimler Bağdad'
da 1595-1610 yıllan .arasında varlığını sürdüren bir Türk minyatür okulunun seçkin örnek­
lerindendir.

Yayın : Stchoukine, PT, II, p. 70, 120, pl. LII-LIII; Atasoy, Çağman, TMP, pp. 60-61,
pl. 37.

170. Hümayfumame
R. 843, {Karatay, TY, no. 2832}
23 x 19 cm. 497 yaprak. nestalik hat, Tiirkçe, 87 nıinyatür.

Bidpay'ın Sanskritçe hayvan hikayelerinin Farsça Envar-ı Süheyli adlı çevirisinden,

Kınalızade Ali Çelebi b. Salih (ölm. H. 950/M. 1543-44) tarafından yapılan Türkçe çeviri­
sidir. Tarihi olmıyan eserdeki minyatürler 1595-1600 yıllarında Bağdad'da hazırlanmış olma­
lıdır.

Yayın : Stchoukine, PT, I, pp. 93-94, pl. XCVI-XCVII; Öğütmen, Rehber, s. 34; Atasoy,
Çağman, TMP, pp. 61-62, pl. 38.

1 7 1 . Ahlak-ı Muhsini
R. 392 (Karatay, FY, no. 2 1 1 )
26 x 15,6 cm, 202 yaprak, nestalik hat, Farsça, 2 minyatür.

Hüseyn b. Ali el-Va'iz el-Kaşifi (ölm. H. 910/M. 1504-1505) taraiındnn yazılmış 40

bölümlük ahlak kitabıdır. Tarihli olmıyan bu nüsha 1595-1600 yılları arasında Bağdad'da
r<'.simlenmiş örneklerle aynı üsluptadır (no. 1 6 9 170).

172. Şahname
H. 1486 {Karatay, FY, no. 368).
33,5 x 24 cm. 538 yaprak, nestalik hat, Farsça, 5 5 minyatiir, Resim 60.

Firdevsi'nin Şahnamesinin tarihsiz bir kopyasıdır. Eserdeki minyatürlerin üslubu,

XVI. Yüzyıl sonu Bağdad minyatür okuluna hağlanır.

Yayın : Atasoy, Çağman, TMP, p . 60, pl . 36.

173. Sultan I. Ahmed albümünden iki minyatür

B. 408, y. 19a

Sultan I. Ahmed için Kalender Pa�a tarafından hazırlandığı anlaşılan albümde dcvrin
sosyal yaşantısıyla ilgili minyatürler, tek kadın ve erkek figürleri, çeşitli yazı örnekleri yer
alır.

68
173. A. Haremde eğlence
17,7 x 24,6 cm. Resim 63.

1 73 . B. Gece eğlencesi
16,7 x 24,6 cm,

Resimde yüzleri maskeli gülünç danslar yapan bir grup, müzisyenler ve seyirciler yer
alır. Yanan şamdanlar eğlencenin gece yapıldığını belirtir.

Yayın : Ünver, «Türk Ressaıru,» res. I, 3; Ünver, «L'Album» pp. 127-162; Atasoy, Çağman,
pp. 65-66, pl. 42.

174. Falname'den bir minyatiir

H. 1703, (Karatay, FY, no. 1972}
68,3 x 47,5 cnı, 41 yaprak, iri nesih hat, Türkçe, 35 minyatür.
Adem ve Havva'nın Cennet'ten kavulnıalan, y. 7b, 47,5 x 34,5 cm. Resim 64

Devrin vezirlerinden Kalender Paşa tarafmclan hazırlanan hu fal kitabı Sultan I. Ah­
med'e sunulmuştur. Kalender Paşa eserin önsözünde, minyatürlerin karşı sayfasında yer alan
metnin o minyatürü açan kişinin falı olduğunu belirtir. Büyük ölçüdeki minyatürlerin çoğu
elini konuludur. Üslup farkları bir kaç sanatçının, değişik ikonografilere dayanan çalışmalarını
yansıtır. Burada sergilenen minyatürde bir çok demanlar semboliktir. Cennetin kapısındaki
yılan kötülükleri, tavus kuşu cenneti, Havva nın elindeki buğday başaklan yasak meyvayı
sembolize eder.

Yayın : Esin, TMP, p: 8; Stchoukine, PT, I, pp. 100-101, pl. CVI- CVII; Atasoy, Çağman,
TMP, p. 65, pl. 41.

17 S. Şahname-i Nadiri
H. 1124 (Karatay, TY, no. 2377)
41 x 27 cm, 77 yaprak, iri nesih hat, Türkçe, 20 minyatiir.
Nacliri malılasını kullanan Mehmed b. Abdülgani b. Emirşah (ölm. 1036/1626-27)
tarafından mesnevi tarzında yazılmıştır. Baştarafı eksik olan eserde Sultan II. Osman devrinin
1618-1622 yıllan arasındaki önemli olaylan anlatılmakta ve eser, padişalıın Hotin seferin­
den İstanbul'a dönüşüyle bitmektedir. Nacliri'nin bu şahnamesi 1622 yıllarında, Sultan'ın öl­
dürülmesinden önce tamamlanmış olmalıdır. Minyatürlerden ikisi devrin ünlü sanatçısı Nak­
şi tarafından, diğerleri ise XVII. Yüzyıl Safevi minyatür okuluna ilişkin naif üslupta çalışan
nak.kaşlar tarafından yapılmıştır. Bu grup minyatürlerden birinde «!{emine-i Aga Rtza» im­
zası vardır (y. 19a). Eserin kayıp yapraklarından ikisi Dublin Chester Beatty kütüphanesin­
dedir (CB., Cat., no. 418 ) .

Yayın : Ettinghausen, TM, pl. 23, Stchoukine, p . 104, pl. CX-CXII; İpşiroğlu, İR, s. 126;
Atasoy, Çağman, TMP, pp. 69-70, pl. 45-46. •

176. Mecmua
H. 889 (Karatay, TY, no. 2372)
26 x 1 6 cnı. 16 yaprak, nesih hat, Türkçe 9 minyatür, Resim 61.
İçinde Nildiri'nin şiirlerinin de bulunduğu eser tarihsizdir ve tam sayfa boyundaki min­
yatürler Osmanlıların kazandığı zaferler, önem li kişilerle ilgilidir. Resimler kompozisyon ve

69
renk bakımından olduğu kadar mimari detaylardal-.i perspektif anlayışıyla da dikkati çeker.
Sultan II. Osman'ın saltanat yıllarında bu dönemin ünJü sanatçısı Nakşi tarafından 1618 22 ·

yılları arasında yapılmış olmalıdır.

Yayın : Stchoukine PT, I , p. 95, pl. C-CI; Ata"O). Çağman. T.l1P, pp 68-69, pl. 44.

177. Sultan II. Osman'ın portresi

imden, y. 13a 27 x 18 cm Resim 62.
H. 2169 nolu albi

Osmanlı Laribinde Genç Osman adıyla tanınan. 14 yaşındaki padişah at üzerinde tas­
,. ir edilmiştir. Re�min geri planındaki doğa anbpşı. Padişahın kaftanı ve atın koşumlarında­
ki detaycı ve öı:enli çalışma bu resmin de gözlemci bir sanatçı olan Nakşi tarafından, Sultamn
paclişah olduğu )lllarda ( 1618 civarı) yapılmış olduğunu gösterir.

Yayın : Art Treasures, fig. 197a.

ı 78 - ı 79. Tercüme·i Şeka'ik-i nu'maniye'den iki minyatür

ll. 1263 (Karatay, TY, 110. 1 1 92}
29,5 x 17,5 cm, 260 yaprak, nestalik hat, Tiirlcçe, 49 minyatür.

Taşköprülüzade (ölm. 968/1560-6 1 ) tarafından Arap�a yazılan eser, Halci mahlasını

kullanan .Muhtcsibzade Melımed Belgriidi tara(mtlan Sultan I I . Osman döneminde Türkçeye
çevrilmiştir. Eser, Türk alim ve şeyhlerinin biyografilcrini konu alır. Minyatürlerde bu ün­
lü kişiler tek başına veya öğrencileriyle tasvir edilmiştir. Yazınanın sonunda minyatürleri
yapan sanatçının Nakşi olduğu belirtilir. En son minyatürde sanatkar kendisini Sultan Il.
Osman ve vezir Mehmed Paşa ile birlikte tasvir etmiştir. Eser, 1622 yılları civarında hazırlan­
mış olmaLdır.

Yayın : Ünver, Ressam Nakşi; Meredith-Owens, TM, p. 22; Stchoukine, PT, I, pp. 103 .
104, pl. CIX-CVIII; Öğütmen, Rehber, s. 32; Atasoy, Çağman, TMP, pp. 67-68, pl. 43.

178. Molla Musannifek

y. 117b, 12 x 9 cm.

179. Molla Ayas ve yardımcıları

y. 121b, 12 x 9 cm.

1 80. Seyahat eden bir Bey'in yolda konaklaması

ll. 2148 nolu albümden, y. 8a 30 x 20,5 cın. Resim 64.

Bu minyatür XVII. Yüzyılda çok yaygın olan albüm resinılerinin üginç örneklerinden­
dir. Türk genre resminin önemli yapılı olan bu minyatür XVII. yüzyıl ikinci yarısmdandır.

Yayın : Ünver, «Türk Ressnmı,» res. 5; Öğütmen, Rehber, s. 36; Renda, «Manzara,» s. 39,
40, res. 3; Renda, res. 1.

70
1 8 1 . iki savaşçı
H. 2148 nolu albümderı, y. 9b. 28,2 x 19,5 cm.

Albüm için hazırlanan bu minyatür >..V II. Yüzyıl ikinci yarısındadır.

J 8 2 . Sfu·name-i Vehbi
A. 3593 ( Karatay, 1'Y, no. 871)
37.5 x 23,6 cm. 1 75 yaprak, nestalik hat, Tiirh;e. 137 nıinyatür, Resim 65.

Sultan l l l Ahmed'in ü� şehzadesinin 1720 ) ılında sünnetleri edilmeleri dolayısıyla Ok·

ıneydaıu ve sa hi l sara)larını.la 15 gün 15 gC'cC :>Lireıı ıtcnlikleri. gösterileri anlatan eser devrio
şaiü Hüseyin Vchul tarafından nazım ve ne.�i rlc karışık ) azılmı�lır. Yazmanın tam sayfa ölçü­
Slindeki minyatlirleri ı;anıy başnakkaşı Le'' ni ( AlıdLilcelil Çelebi ) tarafuıclan yapılmış, sanat­
çı bazı minyatürleri inızulamıştır ( > · l72b, 173Lı). Le, nı, esnaf loncalarının alaylar halinde ge­

�·işlerini, ziya[etlcri, çeşitli cğlenceiC'ri, hediye ıakdiınlcrini. geceleri yapılan ateş oyunlarını,
Haliç"de deniz üzerinde yapılan gösterileri gl'rçckçi b:r yakl�ımla resimlemiştir. Bu minyatür­
lcr denin resim usluhuuu göstermesi açısından olılu�u kadar. kültür tarihimizi belgelernesi
bakımındanda bÜ)Ük bir değer taşır. Eserin �artı) Kütüphanesinde bulunan bir diğer kop­
) asında 110 minyatür \ardır ( no. A. 3591). Vclirazam Damat İbrahim Paşa için hazırlan­
dığı sanılan bu n u-.ha run minyatürleri Lcvni okuluna mensup bir sanatçı tarafından yapıl­
mıştır.

Yayın :Ettinghauscn, TM, PIJ· 21-22, pl. 21-288; Stchoukine, PT, II, pp . 74, 122-130, pl.
LX-LXXV; İ pşiroğl u , İR, s. 134-135, res. 124-125; Atasoy, Çağınon, TMP, pp. 73-75, pl.
1 7-48 .

1 83 . Sultan III . Ahmed'in portresi

A. 3109. y. 22b, 25.5 x 17,5 cm.

SUsilename adlı Padişab portreleri albüm ünde )'Cr alan bu minyatürde, Sultan tahtta
oturw·ken tasvir edilmiştir. Arka tarafta şehza dcsi görülür. Bu albümde, Osman Gazi'den Sul.
tı.n III. Ahmed kadar olan padişahlann portreleri Lcvni tarafından 1720 civarında yapılmış·
tır. III. Ahmed den Sultan IV. Mustafa ya kadar olan padişahların portreleri ise sonradan,
lıcr padişahın döneminde eklenmiş olmalıdır.

l ayın : Ünver, Ressam Levni, Lev. 9; Stchoukire, PT. II, p. 78, pl. LXXXIII. Atasoy, Çağ­
man, TMP, pp. 76-76. pl. 49; Anafarta, PP, lcv. XIX.

1 84. Levni albiimünden minyatiirler

fl. 2161, 21,5 x 15 cm. 24 yaprak, 46 nıinyatiir.

Alhüındeki minyatürlerden 43 ü Levni imzalıdır. 1710 - 1720 yılları arasında yapıldı­

gı sanılan resimler, yaklaşık 15.5 x 8.5 cm. ölçii�iindcdir. Sanatçı çeşitli giysiler içinde devri·
nin J...adın ' e erkeklerini, Avrupalı Ye İranlıları t:ıs>ir etmiştir. Özellikle gü7.el giysili kadın Ii­
gürlerinin çoğunlukta olduğu bu resimler, III. \hmed dönemindeki eğlence ve lüks düşkün­
lüğünü aksettirir.

71
1 84. Genç kadın müzisyenler
y. 17b, Levni imzalı.
Yayın : Ünver, Ressam Levni; Stchoukine, PT, Il, pl. LXXIX, b.

1 8 5 . Dans eden genç kız

y. lBa, Levni imzalı
Yayın : Stchoukine, PT, II, LXXIXa; Atasoy, Çağman, TMP, pl. 50

186. Karanfilli ve pembe �ivsiH genç kadın

y. 19a, Levni imzalı

187. Tesbih ve karanfilli genç erkek

y. 6b, Levni imzalı, Resim 67.
Resmin üzerinde aBursa tazelerinden Mehmed Şah» yazılıdır.

1 88 . Feraceli kadın
y. 7a, Levni imzalı
Devrio sokak giysisinin görüldüğü bu kadın figürünün üst kısmında «Menek�e Dudu»
yazılıdır.
Yayın : Öğütmen, Rehber, s. 37 ..

189. Genç kadın

y. 7b, Levni imzalı

Bir eliyle saçının örgüsünü tutan genç kadın figürünün üst kısmında «Acem çengisi
Maverdi kolhaşı» yazılıdır.
Yayın : Yetkin; PT, lev. 12.

190. Genç kadın

y. 15a, Levni imzalı, Resim 66

Siyah kaitanlı figiirün başında beyaz şeffaf bir örtü vardır.

1 9 1 . Başına çiçek takan hotozlu kadın

y. 15b, Levni imzalı,
Yayın : Yetkin, PT, lev. l l

192. Kahve getiren zülüflü genç

y. 2b, Levni imzalı

Resmin Üst kısmında «Osman Han'ın içağalarmdan Cafer Bey» yazılıdır.

Yayın : Stchoukine, PT, II, pl. LXXXI, b.

72
1 84. Genç kadın müzisyenler
y. 17b, Levni imzalı.

Yayın : Ünver, Ressam Levni; Stchouk.ine, PT, II, pl. LXXIX, b.

1 8 5 . Dans eden genç kız

y. 18a, Levni imzalı

Yayın : Stchoukine, PT, Il, LXXlXa; Atasoy, Çağman, TMP, pl. SO

1 8 6 . Karanfilli ve pembe giysili genç kadın

y. 19a, Levni imzalı

1 87. Tesbih ve karanfilli genç erkek

y. 6b, Levni imzalı, Resim 67.
Resmin Üzerinde «Bursa tazelerinden Mehmed Şah» yazılıdır.

1 88 . Feraceli kadın
y. 7a, Levni imzalı

Devrin sokak giysisinin görüldüğü bu kadın figi.

irünün üst kısmında «Menekşe Dudu»
yazılıdır.
Yayın : Öğütmen, Rehber, s. 37 ..

1 89. Genç kadın

y. 7b, Levni imzalı
Bir eliyle saçının örgüsünü tutan genç kadın figürünün üst kısmında «Acem çengisi
Maverdi kolbaşı» yazılıdır.

Yayın : Yetkin; PT, lev. 12.

190. Genç kadın

y. 15a, Levni imzalı, Resim 66

Siyah kaftanlı figürün başmda beyaz şeffaf bir örtü vardır.

1 9 1 . Başına çiçek takan hotozlu kadın

y. 15b, Levni imzalı,

Yayın : Yetkin, PT, lev. l l

192. Kahve getiren zülüflü genç

y. 2b, Leımi imzalı

Resmin üst kısmında «Osman Han 'm içağalarmdan Cafer Bey» yazılıdır.
Yayın : Stchoukine, PT, II, pl. LXXXI, b.

72
1 99. İcınal-i tevarih-i al-i Osman
E. H. 1435, (Karatay, TY, no. 957) .
25,4 x 16,5 cm, 61 yaprak, nestalik hat, Türkçe, 27 padişalı portresi.

Osmanzade Ahmed Ta'ib (ölın. 1136/17 23-24) tarafından yazılmış, Osman Gazi den
Sultan III. Mustafa devrine kadar bir Osmanlı tarihidir. Resimlendirilıniş olan bu nüsha,
Mir Mehmed Emin tarafından H. 1201/M. 1786-87 yılında kopya edilmiş ve Sultan I. Ahdül­
hamid devrine ait bilgi de ilave edilmiştir. Oldukça kaba bir teknikle ve kısmen geleneksel
kalıplara göre yapılan 2 7 padişah portresi, Fatih Sultan Mehmed devrinden beri devam eden
portre geleneğinin en son örnekleri arasında yer alır.

Yayın : Renda, «Manzara,» s. 41, res. 5 ; Rendda, s. 62-63, res. 32, 33, 7 {renkli).

200. ilhann Divan'ından seçmeler

H. 912 (Karatay, TY, no. 2586)
24,5 x 13 cm, 21 yaprak, nestalik hat, Türkçe, l l minyatiir.

İl hami takma adını kullanan Sultan III. Selim 'in ( 1789 - 1807) Divan'ındau seçilmiş
şürlerden oluşan bu eser tarihsizdir. Konu ve üslup açısından, XVIII. Yüzyıl sonları, XIX.
Yüzyıl başlarındaki resim zevkini yansıtan minyatürlerden ikisinde manzara, diğerlerinde mey­
valar ve çiçekler tasvir edilmiştir. Özellikle manzaralar Osmanlı kitap resminin geleneksel üs­
lubunun tükenerek, yerine batı resim estetiğinin tam anlamıyla yerleştiğini gösterir.

Yayın : Randa, s. 74-76, res. 43, 9 (renkli ) .

20l . Genç erkek portresi

H. 2143 nolıı albiimden, y. la, 21,7 x 13,2 cnı.

Resmin altında «Kostantin » imzası vardır. Devrinin ünlü bir sanatkarı olan Kostantin.
Sultan III. Selim'in yağlı boya bir portresini, Osmanlı padişahlarının seri portrelerini yap­
mıştır. Bu seri Londra da Young Albümü adıyla bastlıruştır. Sanatkar guvaj z i lenimi veren bu
çalışmasında başanlı ışık gölge tekniği kullanmıştır. XVIII. Yüzyıl sonları.

Yayın : Renda, s. 58, res. 25.

202. Delikanlı portresi

H. 2143 nolu albümden, y, 3a, 20 x 10,7 cnı. Resim 69.

ccRafail» imzalıdır. Bu sanatçı XVIII. yüzyıl ikinci yarısında saray çevrelerinde çok
tutulan Ermeni ressamlardandır. Bazı kaynaklar İtalya'da yetiştiği ni belirtir. Guvaj-tempara
tekniğinde yapılan eser, XVIII. yüzyıl ortalanndan olmalıdır.

Yayın : Renda, s. 56-57, res. 8 (renkli)

203. Genç kadın portresi

H. 2143 nolıı albümden, y. 4a, 21,4 x 10.5 cm.

Aynı teknikte yapılan bu portre de «Ra[ail» imzalıdır. Resmin teknik ve üslubu, Ra­
fail'in bab sanat estetiğini tam anlamıyla henimsediğini gösterir. XVIII. Yüzyıl ortalarm­
dandır.

Yayın : Stchoukine, PT, II, p. 88, no. 134, pl. XCIII; Renda. s. 56, res. 24.

74
204. Sırtında ok torbası, ellnde yay tutan genç kadın portresi
H. 2143 nolu albümden, y. 2b, 28 x 19 cm.

Resmin altında okunamıyan, imza olması muhtemel bir yazı ve H. 1160/M. 1747 tarihi
vardır. <<Rafail» tarafından yapılmış olmalıdır.

Yayın : Stchoukine, PT, II, p. 88, no. 133, pl. XCIV.

205. Genç kadın portresi

H. 2143 nolu albümden, y. lb, 17,8 x 11,8 cnı.

Guvajla yapılmış, cepheden büst portre ccistratiıı imzalıdır. XIX. Yüzyıl başlan.
Yayın : Renda, s. 58, res. 26.

75
 KISALTMA VE KAYNAKLAR

Ağaoğlu, ccNotes» M. Ağaoğlu, «Preliminary Notes on Somc Persian lllustrated

Mss. in the Topkapı Sarayı Müzesi; Part 1,» Ars Islamica, I
( 1934), pp. 183-199.

Akalay, Z. Akalay, «Tarihi Konuda İlk Osmanlı Minyatürleri,» Sanat

Tarihi Yıllığı, II (1968), pp. 102-116.

Akalay, «Tarihi» Z. Akalay, «Tarihi Konularda Türk Minyatürleri,» Sanal Tarihi

Yıllığı, III ( ı970), pp. ısı - ı66.

Akalay, « Hazine 753» z. Akalay, «Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine 753 no.
lu Nizami Hamsesi'nin Minyatürleri.» Sanat Tarihi Ydlığı, V
( 1973), pp. 389-409.

Akalay, «Emir Ilüsrev» Z. Akalay, ccEmir Hüsrev Deh1evi'nln 1496 yılında Minyatürlen­
miş Heşht Bihişt'i,» Sanat Tarihi Yıllığı, VI (1976), pp. 347·
373.

Akalay, «Klasik» Z. Aka1ay, «Klasik Türk Minyatür Resimlerinin Öncüleri,»

Scınat Dünyamız, 7 (1976 ), pp. 14-23.

Akalay, «Emir Hüsrev» II Z. Akalay, «Emir Hüsrev Dehlevi ve Topkapı Sarayı Müzesi
Kütüphanesinde Bulunan Minyatürlü Eserleri,» Kiiltil.r ve Sanat,
5 ( Ocak 1977), pp. 8-19.

Aklmushkin - lvanov, PM O. F. Aklmushkin and A.A. lvanov, Persidskie Minwruri XIV .

XVII ( Persian Minialures of the 16-17th centuries), Moscow,
1968.

Ali Mustafa Ali, Menakıb-ı Hünerveran, İstanbul, 1926.

Auafarta, PP N. Anafarta, Topkapı Sarayı Padişah Portreleri, Istanbul, 1966.

Ana!arta, HM N. Anafarta. Iiii.nernanıe Minyatiirleri ve Sanatçıkın, İstanbul.

1969.

Arnold T. W. A.rnold, Painting ın lslanı, Oxford, 1928 new cdition,

New York, ( 1965).

Art Treasures Art Treasures of Turkey Catalogue of the Exhibition of Art

Treasures of Turkey (1966-1968}, Washington, D. C., 1966.

Aslanapa O. Aslanapa, ccTurkische Miniaturmalerei anı Hofe Mehmet des

Eroberers in Istanbul,» Ars Orientalis. I ( 1954), pp. 77-84.

Aslanapa, Turkish Arı O. Aslanapa, Turkish Art aııd Arclıitecture, London, 1971.

Atasoy, «1558 Tarihli» N. Atasoy, «1558 Tarihli Süleymanname ve Macar Nnkkaş Per­
vane," Sanat Tarihi Yıllığı, III (1970), pp. 167-196.

77
Atasoy, «Four Istanbul N. Atasoy, ccFour İstanbul Albums and Some Fragments from
Albums» Fourteentlı Century Shah-Namehs,» Ars Orientolis VIII (ı970),
pp. 19-48.

Atasoy, «Nakkaş Osman'ın» N. Atnsoy, «Nakkaş Osman'ın Padişah Portreleri Albümü,»

Türlciyemiz, 6 (1972), pp. 2-14.

Atasoy, Saray N. Atasoy, İbrahim Paşa Sarayı, İstanbul, 1972.

Atasoy N. Aıasoy, Tiirk il-tinyatür Sanatı Bibliografyası, İstanbul, ı972.

Atasoy, ccŞehinşahname» N. Atasoy. «<II. Murat Şebinşahnamesi Sünnet Düğünü Bölümü

ve Philadelphia Free Library'dck.i İki Minyatürlü Sayfa,» Sanat
Tarihi Yıllığı, V ( 1973), pp. 359-387.

Atasoy - Çağman, TMP N. Atasoy and F. Çağman, Turkish Miniature Painting, Istan­
bul, 1974.
Ateş A. Ateş, <<Un Vieux Poeme Romanesque Persan: Recit de
Warkah et Gulshah,» Ars Orientars, IV ( ı96 ı ) . pp. 143-152.

Atıl E. Atıl, Sıımanıe-i Vehbi: Arı Eiglıteeııth-Centııry Ottonıarı Book

of Fe.�tivals, University of Michigan, ı 969 ( doctoral dissertalion
published by University Microfilms, Ann Arbor, Michigan).

Atıl, PE E. Atıl, Exhibition of 2500 Years of Persiarı Art, Washington,

D. C. 1971.
Atıl, <<Ütloman» E. Attl, <<Ütloman Miniature Painting under Sultan Mehmed
II,:o Ars Orientalis. IX ( 1973), pp. 103-120.

Binney E. Binney, Turki.sh Miniature Paintiııg arıd Marıuscripts, New

York and Los Angeles, 1973.

BWG L. Binyon, J.V.S. Wilkinson and B. Gray, Persian Miniature

Painting, London 1933.

CB Cat. V. Minorsky, Tlıe Chester Beatty Library: A Caıalogue of the

Turkish Manu.scripts and Miniatures, Dublin, 1958.

Christie's Christie's, lslamic and Indian Marıuscripts and MinUıtures and

European Paintings, Prints and Maps of lslamic Interest. No­
veınher 17. 1976.

Çağman, o:Şahname» F. Çağman, «Şahname-i Selim Ilan ve Minyatürleri,» Sanat Ta­

rihi Yıllığı, V ( 1973), pp. 4 1 1-443.

Çağman, <<Külliyat·ı F. Çağman, ((Sultan Mehmed ll. Dönemine Ait Bir MiDyatürlü
Katibi» Yazma: Külliyat-ı Kalihi,»Saruıt Tarihi Yıllığl, VI ( 1976), pp.
333-34.6.

Çağman F. Çağman, «Türk Minyatür Sanalının İslam Sanatındaki Yeri,»

İslam Sanatında Türkler (Turkish Cotıtributiorı to lslamic Arts},
İstanbul, ı 976, pp. 85-117.

78
Çığ K . Çığ, «Sigetvar Seferine Dair Eşsiz Bir Eser ,» Tarih Dünyası,
9 ( 1 9 5 0 ) , pp. 370-371.

Çığ, «Katalob K. Çığ, «Türk ve İslam Eserleri Müzesindeki Minyatürlü Kitap·

ların Kataloğu,» Şarkiyat Mecmuası, III ( 1959), pp. 50-90.

Du M. Ş. İpşiroğlu, and S. Eyüboğlu, ccAus dem Albuın des Erob­

erers, Ein Beitrag zur Türkisehen Malerei im 15. Jahrhundert,»
Dıı. 220 ( 1 9 5 9 ) , pp. 8-42.

Eelhem - Stchoukine F. Edhem and I. Stchoukine, Les Manıı.scrits Orientaux Illustre

de la Bibliotheque de l'Universite de Stamboul, Paris, 1933.

Esin, TMP E. Esin, Turkish Miniature Painting, Tokyo, 1960 ( second edi­
tion, London, 1 9 6 5 ) .

Et tinghausen, R. Ettinghausen, «An Illuminated Manuscript of Hafız-ı Abru in

Hafız-ı Alıru»
<C Istan bul, » Kunst des Orients, II ( 1 9 5 0 ) , pp. 30-44.

Etliughausen, « Four R. Ettingbausco, «Four Istanbul Albums,» Ars Orientalis, I

Istanbul Albums» (1954), pp. 90-103.

Ettinghausen, «Ascension R. EtLinghausen, «Persian Ascension Miniatures of the Four­

Miniatu res » teenth Century,>J Accedemia Nazionale de Lincei, Atti XII,
Rome, 1957, pp. 360-383.

E u ingh ausen, «M ongol R. Ettinghausen, «Ün Some Mongol Miniatures,» Kunst des
Mi niatureS >> Orients, III ( 1959), pp. 44-65.

Etting hausen, AP R. Ettinghausen, Arab Painting, Geneva, 1962.

Etting hauscn, TM R. Euinghausen, Turkish Miniatures from the 13th to the 18th
century, Milan, l 965.

Fchcr, TM G. Feher, Turkische Minialuren aus den Clıroniken der Unga­

rıschen Feldziige, Budapest, 1976.

Fchervari « Eğri C. Fehervari, «Az, 'Egri Fetihname' as lstanbuli Topkapı Szeraj

Felihuamen Muzeumban,» Eger, 1969, Különlenyonwt as Egri Muzeunı,
1968, Evi (VI), Evkönyve bol, pp. 155-164.

Gabriel, «Lcs E tapes>> A. Gabriel, ccLes Etapes d'une Campagne dans les Deux 'Irak
cl'Apres un Manuscrit Turc du XVI Siecle,n Syrie, 9 (1928), pp.
328-349.

Gray, <<Two Portraits» B. G ray, «Two Poı·traits of Mehmed Il,» Burlington Magazine,
62 ( 1932), pp. 4-6.

Gray. PP B. Gray, Persiaıı Pa iııtiııg, Geneva, 1960.

Grubc. MMP E.J. Gmbc, Muslim Miniature Painting (from the XIII to XIX
cent.) from Collect:ons in the U.S. and Canada: Catalogue of tlıe
Exlıibition. Venezia, 1962.

79
Grube. «The Siyar-ı Nabi» E.J. Grube, «The Siyar-ı Nabi of the Spencer Golleetion in the
New York Puhüc Library,» Atti del Seeonda Cong. Int. di Arte
Turca, Venezia, 26-29 Settembre, 1963 Napoli, 1965, pp.
149-176.

Gruhe, Classical Style E.]. Grube, The Classical Style in lslamic Painting, 1968.

Gruhe, «Studien» E.]. Grubc, « Studicn zur Malerei der Timuriden, I: Zur Frühs­
ıufc von Herat,» Kurıst des Orients, V (1968), pp. 1-25.

Grube, Kraus Coll., E.J. Grube, Islcunic Pcıintings from tlıe l l tlı to tlıe 18th Cenıu­
ries in the Collectwn of Ilans P. Kraus, New York, 1972.

Grube, «Timurid» E.J. Grube, «Notes on the Decorative Arts in the Timurid Peri­
od,)) Grıırujamaııjarika: Stııdi in Onore di Giuseppe Tııcci, Na­
pot:, 1974, pp. 233-279.

Grube. M l E.J. Grubc. Mirıiatııre lslamiclıe Ne/la Collezione del Topkapı

Sarayı Istanbul, Padova. 1975.

Huhbard, «Ali Rıza-i 1 . lluhbard. «Ali Rızu-i Ahbasi. Calligrapher and Painlcr,» Ars
Abbasiıı lslanıica. IV ( 1 937), pp. 282-288, figs. 1-9.

İnal, «Jami nl-Tavarikh» G. İnal, «Some Minialures from the Jami' al-Tavarikh in İstan­
bul, Topkapı Museum Hazine Library no. 1654,» Ars Orientalis,
\' ( 1 963) pp. 163-175.

İnal. «Şah İsmail G. İnal. «Şah İsmail Devrinden Bir Şahname ve Sonraki Etki­
Devrindcn» leri.>> Sanat Tarihi Yıllığı. V ( 1973), pp. 497-530.

İpşiroğlu - Eyüboğlu M. Ş. İpşiroğlu and S. Eyühoğlu, Fcıtih Albiimüne bir Bakış {Sur
l'Aibum dıı Coııquerant). İstanbul, 1955.

İpşiroğlu, MM \1. Ş. İpşiroğlu, Malerei der Mongolen, Mııniclı, 1965.

İpşiroğlu, İR M. Ş. İpşiroğlu, İsimnda Resinı Yasağı ve Sonuçlan, İstanbul,

1973.

İpşiroğlu M. Ş. İpşiroğlu, Siyalı Qalenı, Gr:u�, 1976.

Karamağaralı B. Karamağaralı, <cCaıni u't-Tevarih'in Bilinmiycn Bir Nüshasına

Ait Dört �Iinyatür.» Sanat Tarihi Yıllığı, II ( 1968), pp. 70-86.
Karatay, T Y F. E. Karatay, Topkapı Sarayı Miizesi Kütiiplıanesi Tiirkçe Yaz­
malar Kataloğu. C. I-II, İstanbul, 1961.

Karatay, FY F. E. Karaıay, Topkapı Sarayı Miizesi Kiitiiplıanesi Farsça Yaz­

malar Krıtcıloğu. İstanbul, 1961.

Karatay, A Y III F. E. Karala). Topkapı Sarayı Miizesi Kii.tiiplıarıesi Arapça Yaz­

nıalar Katalojjıı. C. III, İstanbul, 1966.

Keir Coll. Tlıe Keir Collection, lslanıic Pcıiııting and Arts of tlıe Book,
London, 1976.

80
Kühnel-Goctz E. Kühnel and H. Goetz, lndian Book Painting froın ]ahangir's
London, 1926.
Album in the State Library itı Berlin,

Lochr )1. Loelır. ccThe Chinese Eleınents in the Istanbul l\1iniatures,n

Ars Orieutalis, I ( 1954), pp. 85-89.

l\Ielikian-Chin ani A. S. Melikian-Chirvani, <<La Roman de Varque et Golsah,))

numero �pccial, l970.
Arts Asicıliques.

\Icredith-Owens, TM G. ::\1. Meredith-0\\cns, Turkish Miniatures, London, ı963.

Ögcl, cı iki Minyatür B. Ögel. <<Topkapı Sarayı Mütcsindc Bulunan İki Minyatür Al­
Alhiimii>> bümii Hakkında Notlar,» Tari/ı Vesifwları. Yeni Seri, I, no. ı
( ı955), pp. 135-140.

B. Ögcl, c< Fat ih Albiiın iind<' 'Şe} hi' imzah Mi oyatürler Hakkın.
da.>> Vakıflar Dergisi. IV {1958), pp. 209-24 1 .

Öğiitıncn, Rehber F . Öğülmen ( Çağman), XII-XVIII. Yiizyılfar Arasında Minya­

tür Sanatından Omelder: Topkapı Sarayı Miııyatiir Böliimü
Rehberi. İstanbul, 1966.

Üğiiırncn, «A wealthıı F. ÖğüLmcn ( Ç:ığm::ın ). ccA wcalth of :\Iiniaturcs,» Apollo. ol .

''

XCII. no. 101. Ncw Serics (July. ı970). pp. 28-37.

Ö.:, cı BorLaro:.>> T. Öz. «Barbaro-;"un Otantik Resmi.» Tiirk Tari/ı, Arkeologya -ı:e
Etnografya Dergis.·. III ( 1936). pp. 155-158.
Öz, « Iliinername h T. Öz. « Hünernamc lı> ]oıımal of the Palestiııe Oriental Society,
ıs, (1938), pp. 167-1 71.

Öz, « Iliinernomc» T. Ö.ı. e<llünernaıne ve 1\lin}ntürlcri.>ı Giizel Sanatlar, no. ı, pp.

3-16.

Ö.G, « İşlen1clcr>> T. Öz, ccTürk El İ�lcmeleri ve Rc...,iın Da:resi,» Giizel Sanatlar

Dergisi. 1 ( l 949), pp. 29-52.

Özcı·gin M. K. Özergin. ccSelçuJ... Iu Snnalçısı Nnkkaş Abdülmü'min el-Hoyi

H.:ıkkıncla.ı> Belleten, XXXI V ( 1970), pp. 219-229.

Özcrgin, «Tebrizli Ca!er» M. K. Özergin, ccT'murlu Sanatına Ait Bir Belge: Tebrizli Ca­
fer'in Bir Arzı,» Sanat Tarilıi Yıllığı. VI ( ı976), pp. 471-5 18.

Rcindl H. Re=ndl. «Zu Einigcn Minialuren und Karten aus Handschrif­

Renda, «Manzara»
ten �1atraqcı Nasuh's,>> İslamlcwıdlidıe Ablıaadlımgen, Beitrage
::ur Kenntnis Siidosteuropas uncl cles Nulıen Orients, XVIII.
Band. :\lunieh, 1974, pp. 146-171.
G. Renda. «Türk Re'<mindc 1\lanzarn Geleneği.» Sed. Sanat · Ede­
b:yat, ı975/1, pp. 36-19.

Renda G. Renda. Batılılaşma Döneminde Tiirk Resim Sanatı: 1 700-1850.

Ankara. 1977.

Robinson B. W. Robinson. A Descriptiı•e Catrılogue of the Persian Paintings

in the Bodleian Library, Ox!ord, 1951:1.

81
Robinson, PD B. W. Robinson, Persum Drawings, New York, 1965.

Robinson, PMP B. W . Robinson, Persian Miniature Paintings from Collections

in tlıe British Isles, London, 196 7.

Robinson, «Prince B. W. Robinson, «Prince Baysungbur and the Fables of Bidpai,>>

Baysunghur» Oriental Art, vol. XVI, no. 2 (Summer, 1970), p. 145, figs.
1-16.

Robinson, India Office Cat. B. W. Robinson, Persian Paintings in tlıe lndia Office Library:
A Descripıive Catalogue, London, 1976.

Sakisian A. Sakisian, La Miniature Persane dıı Xlle au XVIle Siecle,

Paris-Bruselles, 1929.

Sakisian, «La Peinture» A. Sakisian, «La Peinture a Constantinople ct Abdullah Bouk­

hari: Impressioniste Turc du XVIIle Siecle,>> Revue de l'Arı
Ancien et Modeme, LIV ( 1 828) .

Sims E. G. Sims. «The Timurid lmperial Style: Its Origins and Dif­
fusion,» AARP, 6, pp. 60-61.

Sohı·wcide II. Sohnveide, «Der Verfasser der als Sulcyman-namc bekannten

!stanbuler Prachthandschrift,)> Der Islam, 47 (Jan; 1971). pp.
286-289.
Soucek, «Nizami» P. P. Soucek, «Nizami on Painters and Painting,» lslanıic Art
in the Metropolitan Mııseunı of Art, 1972, pp. 9-21.

Söylemezoğlu N. Söylemczoğlu, «An Illustrated Copy of Hamdi's Yusuf "e

Zuleykha Dated A.H. 921/1515 in the Bayerische Staatsbilıli­
othek in MLmich,>> Near Eastem Nıımismatics. lconography,
Epigraplıy and History, 1974, pp. 469-478.

Stchoukine, MT J. Stchoukine, Les peinture des Manuscrits Timıırides, Paris,

1954.
Sıchoukioe, Shah I. Stchoukine, Les Peintures des Manuscrits de Slıalı Abbas ler
Abbas ler a la Firı des Safavis, Paris, 1964.

Stchoııkine, « Yazd» I. Stchoukine, «La Peinture a Yazd au debut du XVe Siecle,>>

Syria, 1966, pp. 99-104,

Stchoukine, « Turcomanes» l. Stcboukine, «Les Peintures Turcomanes et Safavies d'une

Khamsch de Nizami, achevee a Tabriz en 886/1481», Arls Asia­
ıiques, 1966, pp. 3-16.

Stchoııkine, PT; I I. Stclıoukine, La Peinture Tıırque d'Aprcs les Manııscrits lllııs­

tres, ler partie: de Suleyman ler a Osman II (1520-1622), Paris,
1966.

Stchoukine, «Mohammad I. Stchoukine, « Miniatures turques de temps de Mohammad Il,»

Il» Arts Asiaıiqııes, 1967, pp. 47-50.
Stchoukine, <<Khamseh» I. Stchoukine, «Une Khamseh de Nizami de la Fin du Regne de
Shah Rokh,» Arts Asiatiques, 1968, pp. 45-58.

82
Stchoukine, PT; II I. Stchoukine, La Peinture Turque d Apres les Marwscrits Illus­
'

lres, lle part:e: de Murad IV a Mustafa III, ( 1623-1773 ) , Paris,

1971.

Stchoulcine, «Notes» I. Stchoukine, cc Notcs sur des images de l'ecole d'lsfahan de la

Cin du XVIe et du XVIIe siecle,» Syria, 1971, pp. 203-212.

Stchoukine, ccBaghdad>> 1. Stchokine, « La Peinture a Baghdad sous Sultan Pir Budaq

Qaı:a- Qoyunlu,n Arts Asiatiques. 1972, pp. 1-18, figs. 1-9.

Stchoukine, «La Klıamseh I. Steboukine, « La Khamselı de Nizami, H. 753, du Topkapı Sa­

de Nizami» rayı Müzesi d'lstanhul,» Syria, 1972, pp. 239-246, pls. VII-X.

Stchoukine, cc Maulana l . Stchokine, ccMaulana S haykh Mohamıned, u n Maitre de l'Eeolc

Shaykh Mohammad>> de Meshhed du XVIe S:ecle,» Arts Asiatiques, 1974, pp. 3-11,
pls. I-VI.

Survey A. U. Pope, (ed.) Sıırt'ey of Persiaıı Art, O:x!ord, 1939, vol. VI.

Tanındı «.:\lakkaş Hasan» Z. Tan ındı (Akalay ). ccNakkaş Hasan Paşa ,» Sanat 6 ( Haziran
1977), pp. 1 l<l-125.

Tit ley :\. Titley. ccMiniature Paintings lllustrating the Works of Amir
Khusrau: 15th. 16th, 17th centuries,» Marg; Homage to Amir
Klıusrau, Junc, 1975, pp. 19-52.

Togan, « Dört Cönk » Z. V. Togan, «Topkapı Sarayında Dört Cönk,» Isianı Tetkikleri
Enstitüsü, Dergsi,
i 1 ( 1953-54 ) , pp. 73-89.

Togan, «Miniaturcs>> Z. V. Togan, On the Miniatures in Istanbul Libraries, Istanbul,

1963.

Tresors E. Akurgal, C. Mango. and R. Ettingbausen, Les Tresors de

Turquie, Geneva, 1966.

C nver, Ressam N igari A.S. Ünver, Ressam Nigari; Hayatı ve Eserleri, Ankara, 1946.

Ünver, Ressam Levni A.S. Ünver, Ressam Levni: Hayatı ve Eserleri, Ankara, 1949.

Ünver, Ressam Nakşi A.S. Ünvcr, Ressam Nakşi; Hayatı ve Eserleri, Ista nbul, 1949.

Ünver, «L'Alhum» A.S. Ünver, c<L'Album d'Ahmed ler,» Annali dell' lstituto Uni­
t'ersitario Orientale eli Napoli, nuova ser XIII (1963 ) , pp. 127-
162.

Ünver, «Tiirk Ressamn> A.S. Ünver, «Türk Ressamı ve İçtimai Yaşayışınuz,» Güzel Sa­
natlar. no. I, figs. 1·3.

Waley - Titley P. Waley and N. M. Titley, «An Illustratcd Pcrsian Text of

Kalila and Dimna Dated 707/ 1 307-08.ıı The British ı:brary
Journal, vol. I, no. 1 { 1 975), pp. 42-61.

Welch S.C. Welch. A King's Book of Kings, The Slıah-Nameh of Shah

Talımasp, London, 1972.

83
Welch, cePainting and A. Welch. ((Painting and Patı·onage under Shah Abbas I,» lrarıi-an
Patronage» Studies. VII ( Summer-Autumn, 1974}, Studies on Isfahan:
Proceedings of the lsfalıan Colloquiunı, paı-L II, pp. 458-507.

Wallesz E. Wallesz. <<An Early nl-Sufi MS. in the Bodleian Library i n

Oxford: A Study in lslamic Conslellation lınages,» Ars Orien­
talis, lll ( 1959), pp. 1-26.

YetlJn, PT S. K. Yetkin. J.:Ancienne Pe:nture Tıırque du X/le au XVI/le

Siecle, 1970.

Yörükan B. Yörükan. « Topkapı Sarayı Müzesindeki Albümlerde Bulunan

Bazı Rulo Paı·çaları,» Sanat Turilıi Yıllığı, I ( 1965), pp. 188-
201.

Yurdaydın. MN H. G. Yuı·da)dın, Malrakçı Nasulı, Ankara, 1963.

Yurdaydın, ccM.alrakçı H. G. Yurdaydın. cclYiatrakçı Nasuh'un Minyatürlü İki Yeni

Nasuh'umı Eseri,» Belleten, XXVIII (1964), pp. 229-233.

84
 HATTAT DiZİNİ
(Sayfa ve katalog numaralarına göre)

Abu al-Karim al-l I' araznıi, s. 30 ( 52 )

Abd al-Rahim b. Au<.l ar-Rahmao al-H\'arazrni, s . 2 8 (45), 3 0 (52)
Abd ar-Rahmaıı al-llvarazıru. s. 20 (26)
Abd ar-Rahman b. Muhammad b. Isma'il, s. 23 ( 34)
Abü Bakr b. Isın5'il Mahmi'ıd Au al-Farlıki. s. 20 (27)
Abü Tuı·ah al-Ilasaı1i al-lluscyru, s. 59 ( 14 7 )
Abu Yusuf Bahnam b. Musa b. Yusuf al-Mavsili, s. 10 ( 3 )
Ahmad al-Husayni ai-Maşbacli, s . 4 3 ( 96)
All... Adana\ i, s. 61 ( 153)
Ali b. Emir Bcyk Şirvani, s. 58 ( 1 43-146)
Ali b. al-Hasan, s. 1 O ( 5 )
Ali Rıza-i Abbasi, s . 48 ( 1 1 2 )
C a'fcr, s. 20
Dust Muhammed, s. 1 3
Fahr ad-Din Ahmad, s. 2 4 ( 3 7 )
Hasan b. Au b . ai-Jlusayn al-Bahmani, s . l S ( 14)
Hasan al-Huscyoi al-katib, s. SO ( 120)
( al-Hacc) Ilasan Rukn ad-Din, s. l4 ( 13 )
ihrahim b . Hacı Mehmcd b . Ham ( Baltacı). s. 73 ( 198)
İlyas Katili, s. 60 ( 150)
İmad Habbnz Ahrkuhi, s. 20 ( 26)
Malımüd al-fakir Ilasan al-Husayni, s. 27 ( 43)
Mahmud b. Ccıaı b. Mahmud h. Yusuf al-Kum mi, s. 49 ( 1 1 7 )
Mahn1üd Mi r al-Ilacc, s . 54 ( 129)
( Şeyh) Mahmi'ıd Pir Budiıki, s. 24 (37, 38), 28 (S3)
Mas'ud b. Mansur b. Ahmad al-Mutatayyib, s. 18 (23)
Mir Husayn al-Husayni al-katili. s. 51 ( 121, 122)
Mina Ali llacemkuli, s. 62 (158)
'Muhamınad Ali b. \lnhmud al-munaccim al-hakani, s. 51 ( 121)
(Şeyh) �lu hammad b. Fahr ad-Din Ahmad al-A nsa ri, s. 28 ( 44)
:\luhammad h. Gazanfer, s. 5S ( 132)
Muhanımad b. l l usam Şaıns ad-Din al-Baysunguri, s. 21 ( 29)
Muhaınmad b. Muhumınad al-Bakkal, s. 23 ( 35)
Muhammad b. Yusuf b. Osman al-Haşkafi, s. 10 ( 4)
Muhibb-i Ali al-kfıtih, s. 45 ( 102)
Murşid ad-Din Muhammad al-katib, s. 27 ( 41, 42)
Murşid al-katili aş-Şir5zi, s. 49 ( 118. 119)
Mustafa b. Ahdülcelil, s. 6 1 ( 154)
Pir Ahmad b. İshender, s. 56 ( 136)
Silih al-kalib, s. 52 ( 123)

85
 Sinan b. Mchmed, s. 60 ( 1S2)
Sullan Ali Meşhedl, 21. 22 ( 32. 33)
s.

Sultan Ilusayn b. Kasım at-Tuni. s. 46 ( 1 0 6 )

Sultan Muhamınad H andan, s . 1 6 ( 10 5 )
Sultan :\1uhammad Nu r al-katib. s. 1 3 ( 9t )
Şah :\lahmiid � -::-apuri. s . ! 3 ( 9 5 )
Va:-ık b. Ali b. Omar b. al-H u "a) n al-maruf b. al-�cd,:i. �- 9 (1)
)'ari al-katili. ı:. •lS ( 104)
) usuf al-Gımi, s. 21 ( 3 0 )
Zi) a ad - Din \1uhamnıad b . :\1uhammad \min, s. ·lS ( 103 )

86
 '{AKKAŞ \E CİLTÇİ DiZİNİ
(Sayfa ve katalog numaralarına göre)

Abd al aziz, s. 44, ( 100A-B)

Abd :ıl-Baki al-Baktı!, s. 37 ( 78)
Abd al-Hay ( Hace), s. 16. 17 ( 2 2 )
Abd al-Cabbar b. Ali. � . 1 0 ( 3 )
Abdülmü'min b . Mulıammad
. al-nakka� ul-Huveyyu, s. ll ( 6 )
Abdu1lah, s. 5 1 ( 122)
Abdullah Buhari. s. 65. 73 ( 195-197)
Aga Rını, s. 69 ( 175)
Ahmed Mu�a. s. 12. 13 ( 1 1 ) . 16. 1 7 ( 16 ) . 35 ( 7 0 )
Aka \1irak. s . 2 1
Ali Rıza-i Abba::;i, s . 4 8 ( 1 1 2 )
Ali al-Tcbr'izi (Haee), s. 21 ( 3 0 )
Ali, s . 6 0 ( 150, 152 )
Ali ( McvHina), s. 20
Bihzad. s. 21. 22 ( 32. 33). 42, 43 ( 9 ·l ) . •14 ( 1 OOA). 51
Bihzacl İbrahimi. 16 ( 106)
'·

Con::;tanzo da Ferrara. s. 53, 54 ( 127)

Cüncyd, s. 16
Den i� Mu ha mmed, :-;. 26. 28 ( 45), 29 ( 50)
Dust \1uhanımcd, s. 13. H ( 9 9 )
Centilc Bcllini. s . 53
Gıya�cddin ( Hace ) . s. 20
IIaı:.an Pa�a, s. 6ı. 65 ( 1 62). 66 ( 164-165). 67 ( 168)
Ilu!'cyin (müzehhib). �. 19 ( 11 9 )
Hulil (Emir), s . 20
Iı:.ırati, s. 75 ( 2 0 5 )
Kalender Paşa (vas�aJc ustası), s . 68. 6 9 ( 173-174)
Kasım Ali, s. 2 1
Kıvameeldin (Mevlana) nıücellid, s . 20
Koslan lin. s. 7 4 ( 201 )
Lcvui ( Abdiilcelil Çelebi), s. 65. 71-73 ( 1 82-194)
Mahmud, s. 51 ( 122)
\lani. s. 3ı. ( 6 1 )
Ma�tori Pavli. s . 54 (128)
1\Ichmed bey, s. 60 ( 15 2 )
Mchmcd Bursavi, s . 6 0 ( 152)
Mehmccl Siyah Kulcm, s. 32, 33 (57, 59), 35 (69), 38 (80, 8 1 ) , 39 ( 81-88A ),
40 (888. 90)
\lir Halil, s. 1 6 { 15 )
..\lolla Tiflisi. s. 60 ( 152)

87
 Muham.mad Kasun. s. 47. 48 ( 1 16). 52 ( 123)
Muhammedi, s. 46 ( 104)
Muin musavvir, s. 47
Na4i, s. 69 ( 175). 70 ( 176-179)
Nasuh nıatrakçı, s. 53, 57 ( 142)
Nigari ( Haydar Reis), s. 56 t l37. 138). 57 ( l39, 110}
Osman, s. 59 ( 148-149 ). 60 ( 150-152). 61 ( 1 53-155), 62 (158). 65 ( 162)
Refail, s. 74 (202, 203), 75 ( 2 0 1 )
Rıza-i Ahbiisi, s . 47. 48 ( 1 13, 1 1 4 ) . 5 2 ( 123)
Sadıki Beg, s. 4 7
Sinan Bey, s. 53, 54 (128), 56 ( 137 )
Siyavuş, s. 63 ( 16 1 )
Şcınscddin, s . 16, 17 ( 2 2 ) .
Şeyh Muhaınmad Mevlunli. s . 4 5 ( 102)
Şeyhi, s. 26, 28 ( 4 5 ) . 29 ('l9-50 ), 30 ( 5 1-SJ). 3 1 . 35 ( 6 6 ) , 36 (74),
37 ( 77 ) , 38 ( 8 1 )
Veli Asırabadi Mcvliiııı'i. s . 35 (68)
Veli Can. s. 60 ( 152). 63 ( 16 1 )
Veli Mııscıvvir, s. H ( ll O )

88
Rı''"" 1. Ciilşcıh'uı bını/ması (no. 6). Yili. Yii:yıl ilk yarısı.

Ht··'"" 2 l 11rlıtı Gu/şa/ı'uı yalmırı mı•ı(ll"ı ba�1111l11 (uo. 6). XIII. Yii:)ıl ilk ycırısı.
 - .__.. , ...__.. � .
- .

"---�·�-;..o.rı..:
i���(.l.; .)..>.V.,;OJ ;'
��)·)�
...,

0/&)� ._-.

-f->
.......- 4v
.) \)
/.._;...-

\ '

/{,.,,,, 1 Guş/aslı'ııı Pjderlı• �CII'tı�l (nu. 14) . /.'1.30 tari/ıli.

l<ı•"m ·'· f<u,tt•m 111 'wlırııb ı olıliiriişii (1111. :!:1). Uil turilıli.

J<,.,;, (J. ll: \/,/ıtlll/1111'11 ,.. ,,.J,/der (1111. l l ) \ l l . ) ii:1tl ili. \'(trı....
!(,,,, '· �f'llll'tıgall /'(1(/işcıllltllll 1.-ı=ı 'I'Pillrtilll•'llill Rii�tı-m 'i11 mltı.-tiiii i:Wh•rpJ. aşkwı wtlutı�t
1 ,, /{ı). /.'17() .ırtı/(lrt.
/(,.,,, H J,fı•m/1\cır'uı l.urıları 11/ıluru�ii f11u. /."j) 1.1i0 >�rtıları
!(,,,;, '1. /(ii>ll'lll·;,, • -·
'[11 .. .111[1•1•1111 ,11{11 ,·,· �-r· rimle lmr,s ı/ıı•tıiiı
v " crıdı .\'1 ölıliıriişii (1/0. 19). I:JiO
"mittil
1�..,;, /(1. B<•lımm·w geuç 1.-udıu 1.-ılıtwa gir••ıı radıy[a lwıu�maM (ıw. 2J). 1 107 tari/ıli.
u..,;, l l. //,,��., .'
;iiriıı ,, lui�lw ..,,;,ı{,. fııo. :!lı ) . l l HI uıri/ıli.
Hl'sim 1:! "w/u"""' ıll't'l' ılı• J.:ar-ıla�111ı lldtımw l.ı•ııtluıı /,,.,,.,,, '"rl.ıtuw,, fwı .!1/ J / 1:!11
/tmlı/ı
RP,im 13. Bıdırıwı Cıir"ıw Hılmıı f'�ej!i yak(l/ıımı� unlwıı ıurıı'" (mı. .'W). l l /.). / (} tarılı/ı
 . . .
-ı("111111'>j (Illi• •J / J
1 1. lllillitil i/ı• 1/ılltıl/\1111 Ull ··� / 1/J.i 'ırıılı�n.
/(,.,,, /.ı lfulmıı 111 pı•n l.ı:ftlrııtı �u:Ptfı·uı,.,, ( "" .lfı 1 llM) •ırııfurı
u''·" m If• r,., lu ,.,. '' " ' , ,J.... I<la t 11u. .r;1. 1 1 tıl ""ılı/ı
/(<''Illi 18 flp/ırıım (,lll 1'1' f'1/111' fl/'t/11 (Illi J</) 1 r:rı ltıri/ı/i
R,,,,m :!0. llii,,r,.,.·;,, •·PIPIImi!SI (ıw J:l). / 19 1 turi/ıli
Uı>.,im 2 1 . llt>lırıwı Giır \lagri/ı preıısesidı> 1 Pşi/ kiişktı• (ıw. ı:ı) 1 ıli/ trırilıli.
/(ı•.-.m :!2. Lı•,·lıı ı•e Mernwı·u, lmlıışması (1111. ı.J). 1 ıın tari/ıli.
Ut•sım :!.'1. Iki >nı•tış�·t (no. :50). O<•rı·i� \lulıallttlll'tl im:11lt 1 180 Mittillll
 .�

1
"

..

.
� .

Uı•,,im :!4. Dervişler ( ııu. 52). Şı•ylıi im:alı. 1480 sır(l/arı.

u,.,,, ::.i (,ıı: ıı11m:ı'"'" r "" fı/ 1 1 :no '"·ıılıırı
f<p,j, :17. Çiı:ı•l,/ı ılulllfr ıi�t'llltılı• lw�lar ( 1111. (>.) ). \ 1 . } 11Zu/ i/,,,., \IIrt"
l<ı•swı :.!H } u�/ı mlıımlcır ( "" i'.'lJ \1 } u:\1/ ı/,ııırı ""' ''·
 "'
1

Uı·,im :.!IJ ) u�/ı uı/11111 ı•ı• /,m/w/tır (Illi 71)). \ 1 ) ıı=,ıf.

u,.,,, ·w lı ,.,. ,,./,hi (ııu 78 1 \1 ) u:"/
{(,.,,m :11 {),,,"'ıll'tı �tlllltlllfttr (1111. /IH l l \lı•lwll•tl "i\1/lı ""'''lll \ll \1 ) tt:\11
J(,.,,, ."1:!. Otttrıttt il.i ,[,., (ıtll. IIIIIIJ llı>lttttl'd .'ii11ılı 1\ıılı•�tı. \ 1 1 . \ 1 . ) tt�) ıl.
J<,.,;, 1.1. (,,.,•. '·"''"' ( Illi /llllll1 1 ' /(1 ,,.,,1/rı
u,.,,,, 1/. (,,., ,,,, l l "ttllllltt ( ""· / Illi ı 1 i /ll �,.,/,,
f(,.,,, :1.1 ) '""'"" ,,,,, """� ( rw. '1.1 1. IS:!.) ltırı/ıli
J<,,;, :16. IJ,.,,.;�[,,rw '"'''""/''' (nu //}{ı ) llilı:ml lfllıt!ıllııı ım:ulı. /.)11 / turi/ıli
l<nuıı .1;- l�ı/,(.,, ( llr• 111/J (;;:; (..;.� 1111ilıft
Rı•.>ım · .1/1 h11ıl11 .• ••mı•!. lw:ırlıjiı ('"'· 101 ). 1 :;,; /.i.i ttıri/ıli.
u,..,;, 39. ) aş/ı Ru., ı•/çisı (11o. 11111). /.i/17 _,ırtıfnrı.
Ut•,<im 10. llun:c•r•il'r :ıwrt:'l {"''· 1 10). 1590 sını/arı,
l<1•sim ı1 '>111'11\1111 �·filı•nı•1• ( 1111. 111) f(ı(J(J ,,,{,,
 11)D
"""' n
- "7
•
-
1)
: 1....
.
.

.�
. ) <..
.J. 11
)
�) "

"?
\
.:1

. . r
..
·
" )
-

... (
'\
.

ı.._ ,..

Rf'.\1111 1:!. Gı·u� kadm (ıw. 1 16). \/ulıamm(l(/ 1\c"'"' im;alı. 1610 ı�ıraları.
 --==::r;l
. /.

ftt•sim 43. Hir i{t'IH"ill pPri 1.-ızlttmll xii:etlPIIII'<i (110. 1 1 9) . 1:).'18 turilıli.
f{,,,,/11 ll l\lrtfn ı•i1h•11cc• (1111. 12:!) 1/nlıclfıc/ı ı m ;11fı /.i l.i "mlıoı
'1

ı1ı

Nt•.,im J:J
• . l�ıhlrır ( 1111. 12,;). 1 6 1 O sıraları.
)

, J.
'•••.

u.,,, Hı FIIli/ı �ulttlll llı•lllllf'd'w fi(Jr/11•\1 (ıw I:JH) u,.__,,,,. o.;;,,, n,., 1 r:-.i.HII •ımlurı.
Ht''"'' ı; 1-..ııııuııı '>ulllııı ..,,,,,, mmı·ııı porlrt>•ı ( "'' /.1H J Rı·"'"'"· \it:üri 1:;r,fl.fı.i ,ırnlurı
 . .
.,;
.j � �.,,.;,-.� ...
Jci.,..?t; "-: '
?./.
L.· . .

.1 :. ; �_Ji
_,
•
•

(j' 1 lo / ı.J•'
' 1

�ı.J 'J. 'i'.T :..;- : i;r'ı.J uJ :;; � ,

'j���J-:;'�
;. , . J . 1 •
'
J�
.J v� ıı.;
•

.
•.
..

/(,.,,,, lll /.,.,/, , ,. llf'rııım'uu lmlu<mtl\t f•w /.ltı) ı;;:w .H '"""''

 @ ��--' ���j��_, _:ı? �L_J J \ )-\\;v.Sf{J ı - ·:; j_fo
: .. ..
���:,�..)fi. �\�.))-..s ).)� j '�--". �����.) �J_, \ sj}.kt·

.S,)f��.>�.Ji.. .!X,\�j l,;yJ_,t,(�� J ��i. j .>J.>��'":';..J_, \ j �

. �j� :,1((-.X..: 'u.sj�
..:, - � h.vJ.<
- - .)- \:...�&!.\JJi'
. �,;-. f; .)
1{.,,;111 )0. /Jıırlıtırw. llttHNfdttı l'u�(l 1\auuui ."ıultnn ."ıiılf'\ matı·ııı l�tı:urunılu (mı. 1 1.)) /.):;8 tarilı/ı
/l,.,,, i/ "111111111 Sıılttlll .'iıılt•\ mı111 tn Ertlı•l /'r-•n,iııı l.-alı11lii 1 ""· l lH J 1}68 69 tarılı li.
l<ı•sim .>2. Topl.ııJJI .'ıartl\lllltı birını·i aı•lıısıı (tw /.i:!). 1581 tarilı/ı
Resiııı 53. Kcmıwi Sultan ule,·mau ı·e ordu>u Zigetı•ar ,·nluııcln ( 1111 1.33). /.�.)8 tari/ıli.
Resi111 .)•/. lloldwbaz.larıu [:iistl·risi (mı. 1 5:
>). 1 .>8:! >�pıllırı.
/(,.,,, .5.) u,.,,,, da fı•rlıad l'a,,,·,,, oltıjiı (1111 /.ili ) 1.11)7 >�rıtltın.
Unwı :ilı 'ıulıwı ll 'ıı•lwı ıu ( ,J.ıulıır 1/ıırtıuıtılı•tı•ılı• ııtlw11ııu" (ıw llı.)J. 1 iiJb {600 "m'ı.
/11,,1111 .j;" .'ııtiOIIIIf' l/ufıır11• 11111 1/: \ftıfllllllll/l'tf 1 ı•m:irırlf•.•i (1111. [(,J) { )1)1 - IJ.i ltırilılı.
((,.,,, ıli. ldı•m t'ı• //uıı tt'l/111 ıı•tıtıı•/lı•tı l.unılmulıuı (uu. /;'/j ltılll / l ı / � "'"''
)�.,\../�·.:.>l'r-�.l�'�\1l-���;�?-�(/-\..- .: ��l,;, �..u
��,.;�.,��)..>;� )�\;.s.f !J� --?)�'i)'-'.) ::..\.J.r.-- ��>_).1.
 ��ti..).-_!)L?)
� .

���'(y
. �;,l,f;'' .
• .. 1

ı;)�J�� �;��J Lv.

Hı,�im Ml. /;kı•ııdl'riıı Miinıii (ııo. 1/:!J. lfıOO ,ımlıırı.
u,.,;"' lıl. f:.,ırlt•rıu ,.,,.,·,,, llltıf,ımı ;:ı•lırifııw'i ( "" /lll} 1 '"ll . f(ı:!.! ,,,,,,
Uı•sim 62. ::iultıtll l l. O.,mıw'ıll tmrtrı•." (ııu. I i i / . 1 () /I J -'<ltıltırı.
H,.,,, 63. llım•mıfı• ı•j!/ı•m·ı• ( ""· 17:1 1) 1 M/J. f(ı/1 \lrıtfllrı
Rı·•im fıl -;,.,·ahat eclt'ıı bir Be,·;, /,onaklcımu'' (no. JBUJ. xı ll. ) u�plııı ıl.iııri 'arı.''
Rı··'"" tı.ı 1/ııfıt;'ıfı• gosterı (no /H:!). \o/;/;,., · ( ı•ı·ııi 1720·:!.> """'
'

R''·" "' ,,.ll(' /w.!w (ll(), /')0). /,(•ı•ui wı:u/ı, 17:!0 ,,·ttiIIrt
bb. (
(,ı•w: 1,1/a•l• ( '"'· 1117) . /,ı•ı•ııi /·ıIIZII/1. /7:!(1 .,ırcı/11,
/{,.,;, fıH Cı•ıı( /au/w lııo /1/(.ı ) lbrlullıl/ı flulwrı ım:ıılı. 1 i U 'ırulım
l<c•,tm lı'/ /Jt•lil.wılı portrı•>� ( ıw. :!0:.! }. l<ufııi/ im:u/ı \ 1 /// ) uzn/ urtu>ı