Professional Documents
Culture Documents
Етноорганологија 1
Етноорганологија 1
МУЗИЧКА АКАДЕМИЈА
ОДДЕЛ: ЕТНОКОРЕОЛОГИЈА
Штип
Ментор: Кандидат:
проф. д-р Родна Величковска Антонио Стојчески
бр. на индекс 12730
Вовед............................................................................................................................3
1. Аерофонични инструменти....................................................................................4
3.3. Штимови............................................................................................................7
3.4. Орнаментирање...............................................................................................8
ЗАКЛУЧОК...................................................................................................................9
БИБЛИОГРАФИЈА....................................................................................................10
ПРИЛОГ ФОТОГРАФИИ...........................................................................................11
2
Вовед
Во мојот семинарски труд ќе пишувам за традиционалните инструменти
кавал и шупелка. На почетокот накусо ќе објаснам за аерофоничните
инструменти бидејќи тие два инструмента влегуваат во таа група, па потоа
користејќи повеќе литератури од стручни лица ќе се обидам да го раскажам
нивниот начин на изработка, нивните димензии и штимови.
За кавалот и шупелката малку се знае а сеуште се применуваат и во
денешниот 21 век. Најмногу по фолклорните ансамбли каде што најчесто
кавалот е неизбежен инструмент од целиот традиционален оркестар на самиот
ансамбл. Еден од изработувачите односно мајсторите кои сеуште го
изработуваат овој инструмент е Стојанче Костовски, инаку и вработен во НУ
„Танец“ како инструменталист на кавал и гајда, кој и ден денес ги изработува
традиционалните инструменти во онаков формат како што биле некогаш,
нормално со пософтицирани алати за работа. Кавалите не само во
фолклорните ансамбли, се среќаваат дури и како инструменти во склоп на
некои вокално- инструментални состави па и групи за свадби.
Шупелката, е инструмент кој се повеќе и повеќе не се користи. Во
минатото бил овчарски инструмент, па преминал во инструмент на кој свиреле
и за време на поголемите празници и веселби. Во денешницава, се користи
исто како и кавалот само во некои фолклорни ансамбли а поретко и во мали
аматерски состави.
Ја одбрав темата, бидејќи и јас самиот веќе седма година како изучувам
предмет традиционални инструменти, претходно во класата на проф. м-р
Тимко Чичаковски, подоцна во класата на проф. д-р Горанчо Ангелов. Во оваа
прилика сакам да го спомнам и мојот дедо Никола Цветковски, односно човекот
кој зад себе има отсвирено и оставено многу традиционални ора и песни. Жал
ми е што не го запознав лично, но јас ќе останам негов наследник кој ќе
продолжи да ја негува Македонската традиција и култура.
3
1. Аерофонични инструменти
Аерофони музички инструменти (аеро – воздух, фон – звук, грч.)
Претставуваат посебна група на инструменти кај кои со треперењето на
воздухот во воздушниот простор или воздушниот столб во цевките
(отворени или затворени) настанува звукот. Тие се поделеи во две групи од
кои во првата спаѓаат едноставни аерофони инструменти додека на втората
група припаѓаат дувачките инструменти. Кавалот и шупелката припаѓаат
втората група.
4
се изработува во повеќе штимови („В“, „С“, „CIS“, „D“ и „ES“). Нотирањето е во
виолинскиот клуч. Обемот на тоновите е две октави:
5
среќаваат шупелки со седум мелодиски отвори. Доколку се сретне таква,
седниот мелодиски отвор се пробива на задната страна, на височина на која се
наoѓa најгорниот, шестиот мелодиски отвор, или над шестиот, на исто
растојание на кое се поставени другите мелодиски отвори.
Петтиот мелодиски отвор броен од долната кон roрната страна, т.е. кон
отворот за дување, се пробива секогаш во средина на инструментот, а другите
пет се распоредени на оддалеченост 12 – от дел од должината на
инструментот.
6
3.1. Држење на кавалот
Кавалот при свирењето се држи со двете раце, наклонет на левата
страна за околу 45о спрема вертикалата. Со левата рака се покриваат првата,
втората, третата и четвртата мелодиска дупка, а палецот се користи како
потпирач. Со десната рака се покриваат петтата, шестата и седмата мелодиска
дупка, а со палецот осмата. Исто како и кај шупалката, и кај кавалот се дува на
горниот заострен отвор, така што устата опфаќа половина дел од отворот за
дување.
3.2. Чување на кавалот
За да се заштити кавалот од свиткување, се навлекува на дрвена
виличка наречена арбија. На крајот на краците на арбијата, се дупчат отвори во
кои се провлекуваат крпчиња натопени со зејтин (сл. )5
Арбијата има двојна улога односно да го заштити кавалот од свиткување
односно искривување и да ги одржува sидовите влажни.
3.3. Штимови
Штимот на кавалот се одредува спрема должината на истиот, ако
кавалот е покус тогаш има повисок звук и обратно, доколку кавалот е прилично
долг, тој кавал е со понизок звук односно понизок штим. Па така постојат
следниве штимови: C, Cis, D, H и поретко B кавали.
Овој инструмент е со широк дијапазон на тонови што може да ги
произведе, изобилува со мелизматика, а со неговиот опсег од две октави плус
квинта, спага во најагилните народни македонски инструменти. 6 Се користи
техниката на предувување за да се произведат сите тонови, а со самото тоа
што може да отсвират и хроматски цели и полустепени, припаѓа на видот
хроматски инструменти. Кавалот во минатото бил исклучиво овчарски
инструмент. Големиот број на тонови што можат да се отсвират на овој
инструмент, овозможува инструменталецот да ги покаже своите мајстории,
брзината и големиот број на орнаменти. Се среќава и свирење во пар - кавали
од ист штим, од кои едниот ја води мелодијата, а другиот го свири придружниот
бордунски глас. На истиот практикува и свирење во вокално инструменталната
традиција, каде во придружба на пар-кавали се пеат песни со различна
5
Види во прилог фотографии
6
Линин Александар, Народните музички инструменти во Македонија, Скопје, 1986 г. (стр. 71)
7
содржина во рубато техника. Овој инструмент најмногу бил распространет во
западните делови на Македонија.7
3.4. Орнаментирање
Во минатото, се верувало дека орнаментите се поврзани со одредени
верувања или натприродни сили. Овие орнаменти допринесуваат да се
зголеми естетската страна на кавалот а преку нив, градителите на инструменти
создаваат индививуален израз со кој се идентификуваат во светот на
музичките инструменти. Украсувањето бара големо внимание бидејќи овие
украси се изработуваат преку резбарење, со помош на остри алатки.
Посветеното време на орнаментирање на кавалот допринесува овој
инструмент да биде баран и ценет од страна на инструменталистите кои се
потенцијални купувачи.8
7
Чичаковски Тимко, Македонски традиционални музички инструменти, Скопје, 2011 г. (стр. 9)
8
Ангелов Горанчо, Изработка и тонски карактеристики на кавалот во Р. Македонија, Штип, 2017
г. (стр. 8)
8
ЗАКЛУЧОК
Во овој семинарски труд ги согледавме разликите на традиционалните
инструменти кавал и шупелка, објаснивме од какво дрво се направени, кој е
начинот на изработка и делумно целата постапка по која се оди да се добие
саканиот резултат.
9
БИБЛИОГРАФИЈА
1. Ангелов Горанчо, Изработка и тонски карактеристики на кавалот во Р.
Македонија, Штип, 2017
2. Линин Александар, Народните музички инструменти во Македонија,
Скопје, 1986 г.
3. Чичаковски Тимко, Македонски традиционални музички инструменти,
Скопје, 2011 г.
10
ПРИЛОГ ФОТОГРАФИИ
Сл. 1 (Шупелка)
11
Сл.3 (Стара фотографија од Лазарополе)
12
Сл. 5 (Орнаменти на кавал)
13