AİLE DANIŞMANLIĞI
sosyal yapısı ve tarihsel gelişimi içinde
(SADELEŞTİRİLMİŞ VİZE-FİNAL DERS
NOTLARI)
(NOT: Bazı görseller eklenmemiştir!)
1. AİLE VE AİLEYİ ANLAMAK
Giriş
Aile danışmanlığı yaklaşımları ortaya çıktığı 60'lı
yıllardan beri eğitim faaliyetleri ve çalışma alanı açısından
çok tercih edilen danışmanlık yöntemlerinden birisi
olmuştur (Hoffman, 1981). Aile yaşayan bir sistemdir.
Yaşadığımız dünyada farklı kültür ve toplumların aileye
bakış açılarını farklılaştırması neticesinde birden çok aile
yapısının bulunması evrensel bir aile tanımının
yapılmasını güçleştirmektedir.
1.1. Aile Nedir? Nasıl Tanımlanı?
Aile kültürlerin ve ülkelerin yaşamında en önemli yapı
taşlarından birisini oluşturmaktadır. Ailenin ne olduğu ve
nasıl yapılanması gerektiği kültürden kültüre farklılık
gösteren bir durumdur. Türkçe sözlükte aile kavramı; kan
bağına dayalı olan, karı, koca, çocuklar ve kardeşler
arasındaki ilişkilerin oluşturduğu, toplum içindeki en
küçük sosyal birlik olarak tanımlanmaktadır. Alan
yazımında aile hakkında yapılmış tanımlara bakıldığında,
sosyal yaşamın temel birimlerinde biri olarak kabul edilen
yapısal bir bütün görülmektedir. Daha kapsamlı bir tanım
yapmaya çalışırsak aile aynı çatı altında yaşayan,
gelirlerini paylaşan, evlilik ve kan bağlarıyla birbirine
bağlı, çeşitli rollerle birbirlerini etkileyen ve etkilenen
bireylerin oluşturduğu, yasal, toplumsal ve ekonomik bir
kurum tanımını kullanabiliriz. Ailede, karı-koca yasal
evlenme yoluyla, ana-baba ve çocuklar ise kan bağı ile
birbirlerine bağlı bir topluluk oluştururlar.
Aile yaşamda çok önemli olan sevgi, bağlılık, adanmışlık,
ait olma, mutluluk, birliktelik gibi önemli ve tatmin edici
duyguları sunan yerlerin başında gelmektedir. Aile üyeleri
aynı çatı altında, birlikte yaşar, sorumluluklarını iş bölümü
halinde yerine getirir, gelirlerini paylaşır ve duygusal
bağlarla birbirlerine bağlanırlar (Özgüven, 2001).
Tarihsel süreçte birçok alanda olduğu gibi aile kavramında
ve tanımlanmasında da önemli değişiklikler meydana
gelmiştir. Geniş aile yapısının çekirdek aile yapısına
dönmesi ve şehirleşmenin artması bu değişikliklerin
başında gelmektedir (Kır, 2011; Yörükoğlu, 2007).
Aile ve aileye ilişkin tanımlar kültüre göre değişim
gösterir. Kültür inançları, inançlarda davranışları,
davranışlar da aileyi şekillendirir. Aileler kendilerini
oluşturmada farklı yapılar kullanır, her ailenin kendine
özgü inanç ve davranış sistemleri vardır. Aile birbirini
etkileyen üyelerden olur, aile ilişkiler, bu ilişkilerin
işlevleri, yoğunluğu, süresi bakımından kendine benzeyen
diğer insan gruplarından farklıdır. Aile kendini oluşturan
bileşenlerinin toplamından farklı, özel ve eşsiz bir yapıdır.
Hicran PARLAT Sayfa 1
Bunun için her aile kendi dinamiği, kendi kültürel ve
değerlendirilmelidir.
1.2. Ailenin Fonksiyonu
Aile yasal bağlar sonucunda ve adetler çerçevesinde
ortaya çıkan ve insan ilişkilerinin en özel, en yoğun
yaşandığı sistemdir. Bu sistemin en önemli kısmını eşler
arasında yaşanan ilişki oluşturmaktadır. Ailenin kurulması
ile birlikte karı ve koca olan çift, aile ortamında bütün
özgeçmişleri, kişisel davranışları, alışkanlıkları, bireysel
özellikleri ve davranış biçimleri ile birlikte bir araya
gelmektedir. Her ikisi de kendine ve farklı kişisel
geçmişleri olan bu kişilik yapılarının birbirlerine uyum
sağlamaları beklenmektedir. Birbirini sevmek, saymak ve
güvenmenin yanı sıra yetiştirecekleri nesillerin de önce
kendilerine sonra diğer insanlara saygı ve güvenduyan
birer varlık olarak gelişip yaşamaları için çaba
göstermeleri gerekmektedir. Evlilik süreci boyunca
birbirlerinin psiko-sosyal ihtiyaçlarını karşılamak,
birbirlerinin kişilik özelliklerini kabul etmek ve
bireyselliklerine saygı duymak, yaşanacak olası
problemlerde uzlaştırıcı bir yol izlemek durumundadırlar.
Evlilik ilişkisinde uyumun önemi bundan
kaynaklanmaktadır (Özgüven, 2001).
Ailenin en önemli işlevi aile üyelerinin kendilerini
anlaşılmış hissettikleri destek ve yakınlık ihtiyaçlarının
karşılandığı, kendilerini güvende hissettikleri ortamı
yaratmasıdır. Fonksiyonel ailede çiftler ortak amaçlara ve
değerlere sahiptir. İletişim, empati ve uzlaşma becerileri
yüksektir. Evlilik yoluyla edindikleri rollere uyum
gösterirler. İlişkilerinde çatışma yaşandığı anlarda, buna
uygun çözümler bulmada iş birliği yaparlar. Eşler
birbirlerine saygı duyar, birbirlerinin değişimlerine hoş
görülü yaklaşırlar. Eşler birbirlerini olduğu gibi kabul
ederler.
Günümüzde; değişen hayat şartları, teknolojide yaşanılan
ilerleme, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik
durumları gibi etkenler aile çeşitleri üzerinde değişim ve
dönüşümlere neden olmaktadır. Birbirlerine illiyet bağı ile
bağlı olan sanayileşme, kentleşme, modern yaşam,
küreselleşme ve bireyselleşme bu dönüşümü tetikleyen
temel faktörler olarak görülmektedir. Bu dönüşüm
beraberinde ailenin sağlıklı olma fonksiyonunu sağlıksız
bir yapıya da dönüştürerek; ailelerin işlevlerini kısmen
veya tamamen yerine getirmesini engellemektedir
(Hoffman, I98I).
1.3. Aile Çeşitleri
Aile çeşitleri evlilik yapısındaki özelliklere göre
değişmektedir. Aile kavramı farklı şekillerde
tanımlanmaktadır asıl olan tanımı yapanın bakış açısıdır.
Aile üyeleri arasında sosyal, ekonomik, duygusal
etkileşimlerin olduğu ve birbirlerinin gereksinmelerinin
paylaşıldığı bir yapıdır (Çakıcı, 2006). Sosyo-kültürel
yaşam, ekonomik değişimler, üretim biçimlerinin
kırsaldan kente taşınması, hayat görüşlerinin ve
önceliklerinin değişmesi aile yapısı üzerinde de etkilidir.
Sayılan bu unsurlardaki değişme aile tiplerinin
değişiminde rol oynamaktadır. Özellikle günümüzde
birçok farklı yaşam tarzı ortaya çıkmıştır. Bu değişiklikler
aile çeşitlerini de etkilemektedir (Doğan, 2000; Eshleman
ve Bulcroft, 2006).
Geniş Aile: Geniş aile ana-baba ve evli çocukların, ana ya
da babanın yakınlarının ve onların eş ve çocuklarının bir
çatı altında yaşadıkları aile biçimi olarak
tanımlanmaktadır. Türkiye’de aile tiplerine bakıldığında;
otorite, yerleşilen bölge ve hane halkı özellikleri dikkate
alınarak “büyük aile”, “kök aile”, “birleşik aile”,
“geleneksel geniş aile” şeklinde bir gruplama daha doğru
olacaktır.
Çekirdek Aile: Anne, baba ve çocuktan oluşan en küçük
ailedir. Bir başka tanım çekirdek aileyi karı-koca ve
evlenmemiş çocuklardan kurulu olan sanayileşmiş ya da
kentleşmiş toplumlarda oluşan aile biçimi olarak da
tanımlamaktadır. Çekirdek aile, aslında bir karı-kocadan
oluşan ailedir. Ama günümüzde anne, baba ve ergin yaşa
gelmeyen çocuklardan oluşan aile olarak
değerlendirilmektedir.
Tek Ebeveynli Aile: Bu tip aileler eşlerden birinin öldüğü
ya da boşanma ile ayrıldığı ve tek ebeveyn ve çocukların
bir arada yaşadığı aileler olarak tanımlanmaktadır. Son
yıllarda pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de tek
ebeveynli ailelerin sayısı hızla artmaktadır.
Tekrar Evlilik Yoluyla Oluşan Aile: Bu tip aile boşanma
sonrası tekrar bir başka aile kuran ailelerdir. Değişen
toplumsal yapıda karşımıza artık bu tip aileler sıkça
çıkmaktadır.
Çocuksuz Aile: Çocuksuz aileler çocuk sahibi olmak
istemeyen ya da çocuk sahibi olmak için devamlı çaba
harcayan ancak çocuk sahibi olamayan ailelerdir. Bu tip
aileler günümüz yaşam koşulları, iş stresi, biyolojik
rahatsızlıkla nedeniyle artmaktadır.
Yaşlı Aile: Eşlerin 65 yaş üstünde olduğu ailelerdir.
Yaşlılık dönemi fiziksel, sosyal ve psikolojik olarak
sorunları olan bir dönemdir. Bu aileler artık emekliliğe
geçen, torunlara bakım veren, tecrübeleriyle çocuklarına
yol gösteren ailelerdir. Bu dönem yaşamın sonu olan
ölümü karşılama dönemidir. Yaşlı ailenin üyesi olan
bireyinin yaşamını değerlendirdiğinde; yaşamın sağladığı
doyum ve geçirilen yaşamın üretken geçirilmesi ile
memnuniyetsiz geçirilen bir yaşamın mutsuzluğunu
yaşayabilir. Önceki yaşantının doyum verici geçmesi
yaşlılık dönemim sağlıklı geçmesi için önemlidir.
Bu aile çeşitlerinin yanı sıra yerleşilen bölge ya da
yaşanılan mekan dikkate alındığında, “kır ailesi- köy
ailesi”, “gecekondu ailesi”, kent ailesi” şeklinde bir
sınıflamada kullanılmaktadır (Türkdoğan, 1990).
İnsanların tutumları, davranışları, yaşam biçimleri,
yaşadıkları coğrafya, tarihsel ve kültürel ögeleri, içinde
yaşadıkları gelenek ve görenekler aile çeşitleri
farklılaşmaktadır. Buda ailelerin yapısında hızlı bir
değişimi beraberinde getirmektedir (Ozankaya,1995).
Hicran PARLAT Sayfa 2
1.4. Aile İçi İletişim
Aile, temel davranış özelliklerinin kazanıldığı ve
üyelerinin birbirleriyle ilişki kurmayı öğrendiği yerdir.
Birey ilk sosyal deneyimlerini aile içinde yaşar (Avcı,
1991). Birey ve toplum için en temel öğeyi aile
oluşturmaktadır. Aile üyeleri arasındaki ilişkiler ve aile
ortamı, psikososyal yönden gelişime katkı sağlamaktadır.
Birey geliştikçe kendine güvenene, kendine ve diğer
bireylere sevgi duyan, kişilik gelişimini tamamlamış,
sosyal becerilerini geliştirmiş ve topluma uyum sağlamış
oluyor.
Bireyin yaşamının ilk yıllarında sevilme, okşanma, kucağa
alınma, beslenme ve korunma gibi gereksinimleri
yeterince ve zamanında karşılanır ise, temel güven
duygusunun oluşumuna katkı sağlanır. Aksine kucağa
alınıp sevilmeyen, ağladığında ilgilenilmeyen,
konuşulmayan, oynanmayan çocukta ise bana
aldırmıyorlar, beni umursamıyorlar, öyle ise ben
değersizim, şeklinde bir izlenim ve temel güvensizlik
duygusu gelişir.
Çocuğun gelecekte kendinin tanımlaması ve dünya ile
kuracağı ilişki büyük ölçüde yaşamın ilk yılında yaşadığı
güven duygusu ve ebeveyn ilişkisi ile belirlenmektedir
(Kreppner, 1996). Çocuklarını her davranışı için eleştiren,
kınayan, onların duygu ve düşüncelerini önemsemeyen,
küçümseyen, düşüncelerini ve davranışlarını denetimleri
altında bulundurmak isteyen ebeveynler; tedirgin, kendine
güvenmeyen ve kendine saygısı az bireyler yetiştirirken;
çocuğunun duygu ve düşüncelerini ifade etmesi için
cesaretlendiren, ifade ettiği duygulardan dolayı onu
azarlamayan, kınamayan ebeveynler; kendine güvenen ve
öz saygısı yüksek, girişken ve insan ilişkilerinde başarılı
bireyler yetiştirir (Clark veShields, 1997).
Aile içinde iletişim problemi yaşayan aile bireyleri bir
süre sonra birbirini rahatsız eder, kişisel özelliklere ve
sınırlara saygı duymaz ve ailenin dinamik yapısı bozulur.
Unutulmamalı ki ailede bulunan her birey; kendine ait bir
bakış açısı, yaşam anlayışı, kişiliği, değer yargıları,
entelektüel düzeyi, duygu ve düşüncesi vardır. Aile içinde
konuşulan her söz, verilen her mesaj, her jest ve mimik,
açık ve örtük her duygu geçişi iyi veya kötü anlamda
ailenin diğer fertlerinde bir etki yapar. Aile üyeleri
birbirine verdikleri ve birbirlerinden aldıkları bu açık ve
zımni mesajlarla kendilerini değerli veya değersiz,
güvende veya güvensiz hissederler. Bu durum onların
psikososyal ve sosyokültürel konumlarını, işlevselliklerini
ve ruhsal durumlarını etkiler. Sonuç olarak sağlıklı
yetişmiş birey kendi çocuklar yetiştirmek için sağlıklı bir
aile oluşturacaktır. Sağlıklı aile sağlıklı toplumun temelini
oluşturacaktır.
1.5. Sağlıklı ve Sağlıksız Aile Özellikleri
Toplumda normal olarak kabul edilen aileyi tarif etmek
oldukça zordur. Ailen normalliğinin
kavramsallaştırılmasında halen daha karmaşa hüküm
sürmektedir. Ancak aile danışmanlarının aile ile çalışmaya
başlamadan önce aile ile ilgili bazı bilgilere sahip olmaları
da gerekmektedir. Sağlık kavramı bu açıdan kültürden
kültüre değişim göstermektedir. Sağlıklı aile kavramı,
olumlu ilişkilerin olduğu, aile üyelerinin birbirini
desteklediği, duygusal paylaşımın yapıldığı, üyelerin
kendini değerli hissettiği aileyi tanımlamaktadır. Aile
yaşam döngüsü sırasında her aile dönem dönem sağlıklı ve
sağlıksız olabilir. Aileleri, asemptomatik aileler, optimal
aileler, ortalama fonksiyonlu aileler ve transaksiyonel
aileler olarak dört başlıkta inceleyebiliriz.
Asemptomatik Aile: Aile üyeleri son zamanlarda patolojik
açıdan bir semptom göstermeyen ailedir.
Optimal Aile: İdeal karakteristiklere sahip olduğu ölçüde
başarılı ve sağlıklı olan ailedir.
Ortalama Aile: Birçok ailenin tipik ve yaygın bir
örneğine uygunluk gösteren aile tipidir. Bir aile normal
sınırlar içinde ise yani çoğunluğa uyuyor ise normal aile
olarak kabul edilir. Bu sınırların dışında kalan aileler ise
anormal aile olarak görülür. Bu tanıma göre normal aileler
asemptomatik olmak zorunda değildir.
Transaksiyonel Aile: Ailenin hem bireylerin hem de
sosyal sistem içindeki ilişkilerinin gelişimine katkı
sağlayan ve bireyi topluma entegre eden ailedir.
Genelde batılı toplumlarda, anne, baba ve çocuklardan
oluşan çekirdek aile normal olarak kabul ediliyorsa da bu
değişkenlik göstermektedir. Aile yaşam döngüsünde başka
bir bağlantısı olmayan genç yetişkin aile kurma kararı
aldığında artık bir çift olmaya ve yeni bir aile kurmaya
hazırdır. Bundan sonra iki kişi olan çift toplum içinde yeni
evlenmiş çifte dönmektedir; bu aile sonra küçük çocuklu
aileye, sonra ergen çocuklu aileye, daha sonra çocuğu
evden ayrılan aileye ve en son büyük ebeveyn olunan
aileye doğru değişim göstermektir. Aile sağlığı, her aile
bireyinin iyiliğinden kötü oluşuna doğru uzanan bir
dağılımda aile işlevlerinin nasıl iyi olabileceği ile ilgilidir.
Aile sağlığı yalnızca bir üyenin sağlıklı olmasını ve diğer
aile üyeleriyle ilişkilerinin nasıl olduğunu içermez, aynı
zamanda aile dışındaki toplulukla ilişkilerini ve baş
etmelerini de içerir.
Sağlıklı bir ilişkide ve ailede; eşler birbirlerine sadık, aile
üyeleri birbirlerinin aynı zamanda arkadaşı, birbirlerine
duydukları sevgi ve saygı gösteren, birbirlerini olduğu gibi
kabul eden, geleceğe dair ortak ideallere sahip olan bir
yapıdadır. Aile içinde yaşadıkları çatışmaları çözmeyi
başaran, birbirlerine duygu ve düşüncelerini net bir
şekilde, korkmadan, kaygı duymadan ifade edebilen,
birbirlerine bağlılık, güven duyan, birbirlerinin kişisel
amaçlarını, başarılarını destekleyen özellikleri vardır. Aile
üyeleri birlikte yeterince zaman geçiren, birlikte
geçirdikleri zamandan zevk alan, çocukların yetiştirilmesi
konusunda ortak fikirlere sahip, çocukların bakımı
konusunda iş birliği içinde olan, birbirlerinin hatalarına
karşı affedici davranana ve birbirlerine karşı destekleyici
bir tavır içerisinde olur yapıları ile devamlılık sağlarlar.
1.6. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Babam ve Oğlum
Hicran PARLAT Sayfa 3
Arada Kalan
Benim Adım Sam
Charlie’nin Çikolata Fabrikası
Dedemin İnsanları
Kitaplar:
Michael P Nicholas - Aile Terapisi Kavramlar ve
Yöntemler.
Randi Rubenstein - Ebeveyn Boşluğu: Çocuğunuzla
Sağlıklı bir iletişim kurmanızı sağlayacak araçlar.
Bölüm Özeti
Bu bölümde aile kan bağına dayana karı, koca, çocuklar
ve kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu, toplum
içindeki en küçük sosyal birimi olduğunu öğrendik.
Ailede, karı-koca yasal evlenme yoluyla, ana-baba ve
çocuklar ise kan bağı ile birbirlerine bağlıdır. Aile, aynı
yerde oturan ekonomik beraberliği ya da iş birliği olan,
çocuk yetiştirme hakkına sahip bir sosyal kurumdur. Aile
çeşitlerini evlilik yapısında özelliklere göre değişmektedir.
Birey, çocukluk döneminden itibaren, çevresinde yaşayan
insanların davranış ve tutumlarını taklit eder. Model alma
sırasında ilk örnekler anne ve babanın davranışlarından
kopyalanır. Çocuğun kişilik gelişimi anne ve babasıyla
kurduğu ilişkiden etkilenir. Ebeveynlerin gerek kendi
aralarında gerekse çocuklarıyla kurdukları iletişim biçimi,
çocuğun gelecekte tutum ve davranışlarını belirlemektedir.
Çocuğun gelecekte üstleneceği anne ya da baba rolünün
temelleri ebeveyn-çocuk ilişkisinde atılır.
Aile üyeleri birbirinden aldıkları ve verdikleri mesajlarla
kendilerini değerli veya değersiz, güvende veya güvensiz
hissederler. Bu durum onların psikososyal ve
sosyokültürel konumlarını, işlevselliklerini ve ruhsal
durumlarını etkiler.
2. AİLE DANIŞMANLIĞININ GELİŞİMİ
Giriş
“Danışmanlık” ve “Terapi” kavramları literatürde
birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Bu konuda çok farklı
görüşler ve bakış açıları olmak ile birlikte; Aile
Danışmanlığı ve Aile Terapisi iki farklı hizmetin adıdır ve
1970’lerin sonlarına doğru aile danışmanlığı bir noktada
“terapi” olarak kabul edilmiştir (Özabacı ve Erkan, 2014;
Zastrow, 1995).
Aile ve Çift danışmanlığı hareketinin temel olarak, 1952
-1961 yılları arasında başladığı bilinmektedir. Birçok
danışmanlık ve terapi ekolünde olduğu gibi aile ile ilgili
çalışmalar da ikinci dünya savaşı sonrasında hız
kazanmıştır. Günümüz aile yapısının değişimi ile birlikte
bu çalışmalar bizlere yeni kavramları ve yeni bir akışı
getirecektir. Ancak unutulmamalıdır ki gelişmeler bizi
nereye götürürse götürsün aile hayatımınız ana
merkezinde olacaktır.
2.1. Aile Danışmanlığının Tarihi
Aileye ve çiftlere yönelik danışmanlık ve terapilerin
yapıldığı profesyonel derneklerin kurulması, şizofreniden
etkilenen ailelerle yapılan çalışmalar ve II. Dünya
Savaşının aileler üstünde bıraktığı etki, aile
danışmanlığının oluşumunu etkileyen üç temel toplumsal
hareket olarak değerlendirilebilinir (Nazlı, 2014). Aile
dinamikleri ve etkileri hakkında çalışan ilk kişi Freud
olurken; aileyi ilk defa daha ayrıntılı inceleyen Alfred
Adler’dir (Nazlı, 2014). Bir başka ifadeyle aile
danışmanlığı uygulamalarının kurucusu1920’lerde aile
eğitim merkezlerini kuran Adler olarak kabul edilir
(Kuzgun, 1991). Ancak en genel kabul aile
danışmanlığının gelişimi 2. Dünya Savaşı'ndan sonra
başladığıdır. Bu tarihten önce de çalışmacılar bazı ailelerin
toksik ortamlar oluşturduğunu ve aile üyelerinin patolojik
olmasına neden olduklarını fark ediyor ancak sadece
patoloji geliştiren bireyi hastaneye yatırarak bireyi aile
ortamından uzaklaştırma yoluna gidiyorlardı. Ancak aile
üyesi yeniden aynı ailenin içine döndüğünde çözülmemiş
problemler yeniden kendini göstermeye başlıyordu.
Aile danışmanlığının tarihsel gelişimine bakıldığında
modernleşme, geniş aileden çekirdek aileye geçişin
yaşanması, yaşam rollerinin değişmesi ve kadınların iş
yaşamında daha fazla rol almaları önemlidir. Aile
danışmanlığı hareketi ilk ABD ve İngiltere’de 19. yüzyılın
ortalarından itibaren ortaya çıkmaya başlasa da 20. yüzyıl
ile birlikte bu faaliyetler daha sistemli ve bilimsel bir
temelden hareket edecek hale gelmiştir.
Aile danışma hizmetinin ortaya çıkması; 3 sosyal
fenomenin ortaya çıkışan bağlıdır. Bunlar: Profesyonel
olarak çiftlerle çalışan derneklerin kurulması, özellikle
şizofren aile üyelerinin bulunduğu aileler ile yapılan
çalışmalar ve son olarak II. Dünya Savaşının yarattığı
etkiler ve ülkelerdeki değişimdir.
Freudyen teoride danışanın terapötik problemleri
ebeveynleri ile olan sağlıksız çocukluk ilişkileri içeriğinde
tanımlanıyor ve terapide danışanla terapist arasında
kurulan (bu danışan ile ebeveynlerini temsil eder)
transferans ile çözümlenmeye çalışılıyordu. Aile
danışmanlığına ilişkin ilk ciddi adımların atıldığı dönem
1950-59 yılları arasındaki dönemdir. Aile danışmanlığının
doğuşu olarak kabul edilen bu dönemdeki gelişmeler, daha
çok bireysel çabalar ile gerçekleşmiştir. N. Ackerman, G.
Baterson, M. Erickson, C.Whitaker ve Murray Bowen,
alanda dönemin öncü isimleri olmuşlardır. Bu isimler
1950’lerden itibaren aile danışmasının disiplinler arası
anlayış ile oluşturulması gerektiğine dikkat çekmiş ve bu
konuda katkı sağlamışlardır. 1960’lı yıllara gelindiğinde
hem danışmanlık hem de terapi alanlarında çok hızlı
gelişmeler yaşanmıştır. Bu dönemde birçok teori ve
kavram ortaya çıkmıştır. Bu kavramlar ve değişim aileler
ile çalışmanın gerekliliğini beraberinde getirmiştir. Bu
dönemin en önemli isimleri; J. Haley, V, Satir, S.
Minuchin ve J. Bell’dir. Yine C. Whitaker, N. Ackerman
ve M. Bowen bu dönemde de öncülüklerini devam
ettirmişlerdir.
Hicran PARLAT Sayfa 4
Aile terapisi ve danışmanlığı anlayışlarının yeni yeni
gelişmeye başladığı dönemde, terapistler bu alt alanın
gelişmesinde yoğun bir şekilde çalışmışlardır. Özellikle
aileyi yaşayan bir sistem, organik bir bütün olarak gören
yeni bakış açılarının sistem teorisi ile beraber ortaya
çıkması ve Bowen’ın bu konudaki çalışmaları bu alana
öncü olmuştur. Bu bağlamda aile üyelerinden birisinin
gösterdiğini disfonkisyonun, ailenin genelini etkilediği
bakış açısı ortaya çıkmıştır. Bu noktada aile bireylerinden
birinin değişmesinin tüm sistemin işleyişini değiştirdiği
bakış açısı etken olmaya başlamıştır. En sonunda bireyi
değiştirmenin en etkili yolunun aileyi değiştirmek olduğu
anlaşılmıştır.
2.2. Aile Danışmanlığı ve İkinci Dönem
1950’li yıllarda aile danışmanlığı ve danışmasının ilk
kuramcıları aileyi bir sistem olarak ele almaya başlayarak
sibernetik düzenekte aile yapısında değişim ile ilerlemeyi
hedeflemişlerdir. Ailenin işlevsel bozukluklarının
düzenlenen iletişim örüntüleriyle çözüleceği vurgulandı.
Bu bakış açısında kötü iletişim yanlış geri bildirime neden
olur; bu da işleyişi ve ailenin düzenini bozar temelinde
ilerledi. Ailede geri bildirim etkili kullanır ise ilişkinin
dengede olacağı düşünülür denilmeye başlandı. Genel
sistem teorisi ve sibernetik epistemoloji birinci kuşaktan
itibaren tüm aile danışmanlığı modellerinin adeta
omurgası haline geldi. Birinci ve ikinci aile danışmanları
arasındaki temel fark, postmodern dünya görüşünün bu
alana yansımasıyla ortaya çıktı. Birinci kuşak aile
danışmanlığında aile içi süreçler, terapötik öncelikler
açısından dikkate alınken; normallik ve sağlıklılık önemli
kavramlardır. İkinci kuşak aile danışmasında ise
modernlik sonrası döneme damgasını vuran otoriteye ve
onun belirlediğine karşı oluşun; otorite ve dolayısıyla
statükoya karşı bir duruş vardır (Barker, 1992).
2.3. Aile Danışmanlığının Temel Kavramları
Aile danışmanlığı ve terapi alanında, ülkemizdeki
çalışmalar oldukça yenidir. Bu nedenle alanda kullanılan
kavramların netleştirilmesi gereklidir. Yapılan
çalışmalarda alana ilişkin literatür de dikkate alınarak
aşağıdaki tanımlamalar benimsenmiştir:
Aile Rehberliği: Aile rehberliği; ebeveynlere bireysel ya
da gruplar halinde çocuk eğitimi, ana-baba tutumları ve
sağlıklı iletişim gibi konularda bilgi verme hizmetidir.
Örneğin düzenlenen anne- baba okulları.
Aile Danışmanlığı: Aile danışmanlığı; sağlıklı bir iletişim
ortamının yaratılması için tüm aile bireylerine yapılan
psikolojik yardım hizmetidir. Ailenin hem kendi içinde
hem de dışarıda karşılaştığı psikososyal sorunların
çözümüne yönelik uzmanlık gerektiren hizmetlerdir.
Aile Terapisi: Aile terapisi, sağlıklı bir aile ortamının
yaratılması için gerekli olan duygusal, davranışsal ve
ruhsal müdehaleleri içeren biyopsikososyal bütünlüğü
olan tedavi hizmetidir (ASAGEM, 2008).
Aktaş (2015) aile danışmanlığı ve terapisi kavramalarına
daha farklı bir açıdan yaklaşmaktadır.
Aile Danışmanlığı (Family Counselling): Eğitimli
profesyoneller (psikolog, pskolojik danışman ve sosyal
çalışmacılar) tarafından aile üyelerine veya ailenin
bütününe verilen bireysel ve grup uygulamalarını içeren
destek ve danışmanlık hizmetleridir.
Aile Terapisi (Family Therapy): Ailenin problemlerini
çözmek; onların daha fonksiyonel ve uyum içerisinde
yaşamalarına yardım etmeyi amaçlayan stratejik teknik ve
uygulamalar ve profesyonel müdahalelerdir. Bu, sıklıkla
bir problem durumunda verilen hizmetleri içerir.
Literatürde terapi ve danışmanlığın birbirlerinden
farklılıkları vurgulanmaktadır. Aile terapisi; psikiyatrist,
psikolog, psikolojik danışman ve sosyal çalışmacıların
mezuniyet sonrası eğitimleriyle kazandıkları bir terapi
eğitiminden geçtikten sonra yürütebilecekleri profesyonel
müdahalelerdir. Ülkemizde tedaviye dönük yapısı
itibariyle terapistlik doktor tarafından üstlenilen bir roldür.
Ancak herhangi bir hastalık tanısı olmayan bireyin,
çiftlerin iletişim alanında yaşadıkları durumlarla daha
etkili baş etmelerini sağlamak üzere erilen profesyonel
işlemlerin de terapi içeriği vardır (Aktaş, 2015).
2.4. Aile Danışmanlığı Ekollerin Doğuşu
Aile danışmanlığının temelleri 1900’lü yıllara girmeden
atılmıştır. Bu çalışmalar toplumun ve toplumu oluşturan
bireylerin aile danışmanlığına olan gereksinimini
belirginleştirmiştir. Aile danışmanlığının ortaya çıkışında
toplumsal değişim, savaşlar ve bireysel ihtiyaçların rolü
bulunmaktadır. 1900’den 1970 yılına kadar geçen surenin
bu değişimin yavaş yavaş yaşandığı süre olduğu
söylenebilir. 1970 yılına gelinceye kadar pek çok
profesyonel Freudçu kavram ve görüşlerden giderek
uzaklaşmış ilişkisel ve kişilerarası anlamı olan kavram ve
görüşlere yaklaşmıştır. Bugün ise bilişsel davranışçı
terapi kuramının hakimiyetiyle kişiler arası etkileşimler
insanın çevre ve toplumla olan etkileşimleri önemini
kaybetmiş, birey ruhsal olarak değil bu sefer cinsel işleyiş
açısından tekrar odak noktası haline gelmeye başlamıştır
(Berksun, Sayar; 2013).
Aile danışmalarının gelişimine zemin hazırlayan bir başka
çalışma alanı grup ve grup dinamiklerdir. Bu bağlamda
1920’li yıllarda Kurt Lewin yaptığı çalışmalarla bu alanda
öncü rolü üstlenmiştir ve yaptığı çalışmalar ile Lewin aile
danışmanlığı tarihinde önemli bir kişilik olarak yerini aldı
(Nichols, 2013).
1950’lerin başından itibaren aile danışmanlığı çalışmaları
uygulanmaya başlanmıştır. Aile danışmanlığına ait
bilimsel yaklaşımlarda bu dönemde başlamıştır. Modern
aile danışmanlığı ekollerinin ortaya çıkmasına zemin
hazırlayan genel sistemler kuramı, sibernetik ve yapı
kavramı dikkate alındığında 1950’li yıllar dönüm noktası
olarak kabul edilir. Psikolojik sorunları aile ilişkileri
bağlamında ele alan modern tedavi uygulamaları bu
dönemde ortaya çıkmıştır. Aile danışmanlığı ve terapileri
tarihinde dönüm noktası olan isim Bertalanffy’dir.
Bertalanffy aile danışmanlığı ve danışmanlığının
yapılanmasında ileri sürdüğü kuram olan genel sistemler
kuramı ve sibernetik kavram aile danışmanlığının en
önemli bilimsel sistematik dayanağını oluşturmaktadır.
1950’lerde aile danışmanlığı kavramlarına yaptığı
katkılarla isminden söz ettiren bir başka uzman John
Bowlby’dir. Geliştirmiş olduğu bağlanma kuramında,
Hicran PARLAT Sayfa 5
çocuk ile anne arasındaki ilişkinin önemi, aile içi
etkileşimlerin etkileri, çocuğun ve erişkinin duygusal
gelişimine etkisini incelemiştir. Harry Sullivan ruhsal
rahatsızlıkların kaynağının hayat olaylarına karşı verilen
tepkiler olduğunu, önemli olanın kişilerarası ilişkiler ve
buradaki başarılar olduğunu belirtmiştir (Berksun, Sayar
2013).
Genel sistemler kuramı kısaca; aile bireylerinin
davranışlarındaki anormalliklerin, bir sistem olarak aile
ilişkilerindeki örüntülerin doğru şekilde kurgulanmasıyla
ortadan kalkacağını söylemektedir. 1960’yıllardan sonra
ise aile danışmanlığı alanındaki çalışmalara yön veren
Palo Alto grubudur. Bu grubun bakış açısı ile aile
sorunları ve ruhsal hastalıklar anne-çocuk ilişkisi
çalışılarak iyileşebilir olmuştur. Araştırmalarında baba-
çocuk ilişkisi üstünde duran Lidz, bu çalışmaların bir
bakıma tamamlayıcısı olmuştur. Psikolojik hastalıklarda
hep anneler sorumlu tutulurken Lidz ile babaların
davranışlarına, dolayısıyla içinde yaşanılan çevredeki tüm
insanların önemine dikkat çekilmesi mümkün olmuştur.
Palo Alto grubu terapi çalışmaları sırasında ailelerin
sadece birbiriyle ilişkide olan parçalardan meydana gelen
bir sistem değil aynı zamanda geribildirimlerle kendi
kendini yöneten sibernetik bir sistem özelliği taşıdıklarını
tespit etmişlerdir (Berksun, Sayar; 2013).
1970’li yıllarda aile danışmanlığı anlayışında öne çıkan
bakış “neler yapabileceğinize bir bakın” idi. Öncü
ekollerin eğitim merkezleri açması ve geliştirdikleri
modellerin meyvelerini toplamaya başlamasıyla birlikte
1970 ile 1985 yılları arasındaki dönem başka aile
danışması ekollerinin ortaya çıkışına zemin hazırladı.
1980’lerde yaygın model stratejik terapi ve öne çıkan isim
Salvador Minuchin’di. Bu dönemde bir başka öne çıkan
Milton Erickson’du. Erickson problem çözmeye yönelik
olan yaklaşımla, ailelerin yaşadıkları sorunlara nasıl
takılıp kaldıklarını anlamaya yönelik basit bir çerçeve
sunmaktaydı. Eriksona göre sorunlar, yaşanan sıradan
güçlüklerin yanlış yönetilmesinden ve hatalı
yorumlamadan kaynaklanmaktadır. Bu yanlış yönetim
insanların birbirine benzer çözümlere takılıp kalmasına
neden olduğundan ilk başta yaşanan sorun devam
etmektedir (Nichols, 2013).
Ailenin iletişimsel bağlamının anlamlı olduğunu ve aile
içerisinde bunun ne anlama geldiği 1957’de Don Jackson
tarafından yakından incelemiştir. Jackson’a göre ortaya
çıkan patoloji tamamen aile içindeki etkileşiminin
sonucudur. Jackson aileyi çeşitli davranışların ortaya
çıktığı ve sistemik davranışların ortaya çıktığı kapalı bir
bilgi sistemi olarak tanımlamaktadır. Aile üyelerinin kendi
aralarındaki etkileşimi sağlayan ve sabit bir halde
olmasına yardım eden aile homeostazisi kavramını ortaya
atmıştır. Jackson’ın aile homestazisi görüşü birçok
noktada Freud’un denge kavramına benzemektedir. Aileyi
kapalı bir sistem olarak değerlendirdiğimizde kuralların
sistemi nasıl kurguladığına bakılır. Yani aile, bireyin
problemine neden olur diye düşünmektedir.
Aile danışmanlığı bu alanda yapılan çalışmaların
çoğalmasıyla birlikte 1980-1989 yıllarında daha da
gelişmeye başlamış ve Jay Haley 1980’lerde yaptığı
çalışmalarla kendinden fazlaca söz ettirmiştir. Aynı
zamanda Milton Erikson’un öğrencisi olan Haley aile
çalışmalarında önemli isimlerin başında gelmiştir. Aile
danışmanlığında, müdahale edilen temel birimi ailedir.
Danışman problem çözme sürecine ailenin tüm üyelerini
katarak, problemin ortaya çıkmasında kendilerinin
oynadıkları rolü görmelerine yardım ederek çözüm için
çalışır. Aile üyelerinin aile içi iletişimlerin yanı sıra ailede
aldıkları rol ve sorumluluklarının dağılımı, aile üyelerinin
birbirlerinden beklentileri ve bunların yerine gelip
gelmemesinde yaşanılan sorunlar danışmanlığın temel
çalışma alanlarıdır. Tek başına birey ile görüşmek
problemi sadece yalnızca onun bakış açısı ile görmek ve
değerlendirmek anlamına gelirken aile danışmanlığında
aile üyelerinin tümüyle görüşerek her birinin
penceresinden soruna neden olan etkileşimleri dinlemek
daha köklü bir değişiklik getirmektedir.
2.5. Aile ve Evlilik
Aile ve evlilik kavramlarını birbirinden ayrı düşünmek
neredeyse olanaksızdır. Toplum ve kültürün oluşması
evlilik ve ailenin oluşumu ile gerçekleşmektedir. Bu
nedenle araştırmalarda bu iki kavram birlikte ele alır ve
değerlendirilir. Evlilik kavramı aile içindeki işlevine göre
de farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Ortak bir tanımlama
yapılacaksa bu; eğitim-öğrenimleri, kültürleri, geçmiş
yaşam birikimleri, yetiştikleri aileler birbirinden farklı
olan iki kişinin hayatlarını birlikte geçirmeye karar
vermesidir (Özuğurlu, 2001). Bu karar insan yaşamının
belki de doğumdan sonraki önemli başlangıcıdır. Evlilik,
aileyle kavramına göre daha somut bir kavramdır.
Toplumlarda bazı dönemlerde karşıtlarıyla bazı
dönemlerde de savunucularıyla evlilik insanlık tarihini
4000 yıllık sürecinde değişip gelişmekle birlikte temel
özelliklerini koruyarak devam eden ve vazgeçilemeyen bir
olgudur (Yıldırım, 1993). Tarihsel süreçte evlilik, sosyal
hayat içerisinde birçok fonksiyonu yerine getirmektedir.
Bular şu şekilde sıralanabilir: Ekonomik iş birliği,
doğacak çocuklara soy bağı, aile, iş hayatında rollerin
bölüşülmesi, cinselliğin sağlıklı olarak yaşanması, evlilik
yaşantısı, toplumsal rol ve görevleri sahiplenme, bireysel
yaratıcılığı ve gelişimi desteklemeyi, pozitif evliliğin
yarattığı yaşam doyumunu kapsamaktadır (Özgüven,
2000). Bazen de her insanı yapı gibi evlilikte zamanla
zayıflayan, aksayan, güçlendirilmesi, onarılması gereken
bir kurum olabilir (Özuğurlu, 2001). Evliliğin meydana
gelmesiyle birlikte, bireylerin yaşamlarında çeşitli
değişiklikler olmaktadır. Bireyler evlilik yaşantısıyla
birlikte bekarlık rolünden hızlı bir şekilde karı koca rolüne
geçmektedir. Bu üstlendikleri yeni roller, çiftlerin
birbirleriyle ve kendi geniş aileleriyle olan ilişkilerini
etkileyebilmektedir. Evliliğin ilk dönemlerde çiftler
birbirlerinin beklentilerine cevap veremiyor ise çeşitli
uzlaşmazlıklar ve düş kırıklıkları yaşanabilmektedir. Evli
çiftlerin yaşadıkları problemlere bakıldığında temelde
iletişimden kaynaklanan problemler yaşadıkları
görülmektedir. Eşlerden birinin dile getirdiği, diğer eş
tarafından başka şekilde algılanmakta bu da
çözebilecekleri problemleri çözmeleri bir yana, durumu
daha karmaşık ve güç bir yapıya sokmaktadır. Evliliğin
boşanma ile sonuçlanması bireyin hayatında çeşitli
değişimleri beraberinde getirmektedir. Sosyal yapının en
küçük ve en önemli temelini oluşturan ailenin varlığı,
Hicran PARLAT Sayfa 6
eşlerin birbirlerinden uzun süreli doyum aldıkları ve
birbirlerine uyum sağladıkları bir ilişki yaratabilmelerinde
yatmaktadır (Aydemir Sevim, 1999). Evlilikte amaç;
eşlerin birbirlerinin biyolojik, sosyal ve psikolojik
gereksinimlerini karşılayabilmesi ve birlikteliklerini uyum
içinde sürdürmeleridir. Evli çiftlerin birlikteliğini sağlayan
etkenler ile evlilik uyumunu sağlayan etkenlerin bu açıdan
aslında aynı olduğu düşünmek doğru olacaktır.
2.6. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Oğul Odası
Sıradan İnsanlar
Can Dostum
Umut Işığım
Kitaplar:
Mark Worden: ile Terapisi: Temelleri
Samuel Gladding: Aile Terapisi Tarihi, Kuram ve
Uygulamaları
Bölüm Özeti
Bu bölümde aile danışmanlığının tarihsel gelişimini ve bu
gelişim sırasında ortaya çıkan kuramları ve önemli
kuramcıları öğrendik. Aile danışmanlığını ortaya çıkaran
etmenleri ve bu çalışmaları hızlandıran yapıları inceledik.
Burada bahsedilen ekoller ile ilgili ilerleyen bölümlerde
daha ayrıntılı bilgi sahibi olmak için gerekli temel
altyapıyı hazırladık.
3. AİLE YAŞAM DÖNGÜSÜ VE AİLE YAŞAM
DÖNGÜSÜNDE AİLE DANIŞMANLIĞININ
HEDEFLERİ
Giriş
Nasıl her birey yaşanı boyunca bir döngü içerisinde
değişiyor, gelişiyor ise aileler de buna benzer bir döngü
içerisinde değişir ve gelişir. Peki aileler nasıl bir yaşam
döngüsünden geçmektedir. Aile yaşam döngüsü denilen
kavram ‘zaman’ içinde ailenin gelişimini betimlemek için
kullanılır. Neden aileler böyle bir döngü içinde
tanımlanmaktadır? Bu tanımlamalr bize ne öğretmektedir.
Aile danışmanlığında ailenin hangi dönemde olduğu önem
taşımaktamıdır ve bu nasıl kullanılmalıdır. Bu bölüm buna
benzer sorulara cevap vermeyi amaçlamaktadır.
3.1. Aile Yaşam Döngüsü
Aile yaşam döngüsü zamanla aile içerisinde meydana
gelen değişimleri ifade etmek için kullanılır. Bu anlayış
bireyin yaşam döngüsünü göz ardı etmemekle birlikte
aileye bir sistem vurgusu yapar. Gelişim, düz bir çizgi
takip etmeyen ve aileler üzerinde etkisi oldukça güçlü bir
faktördü. Aile danışmanları, tüm insan sorunlarının
temelinde ilişkisel bozukluklar olduğunu düşünmektedir.
Aile de bireyler gibi zaman içinde değişmekte ve
gelişmektedir. Aile yapısal olarak devamlı bir dönüşüm
halindedir bu dönüşüm aynı zamanda aile üyelerini 2.Çocuk yetiştirme ve okul öncesi dönem,
bireysel olarak da dönüştürür, bireyler dönüştükçe
toplumda değişir ve dönüşür. Bu dönüşüm, dünyanın ve 3.İlkokul dönemi,
ülkenin sosyo-kültürel, ekonomik, siyasi değişimiyle de
ilgilidir. Sosyal, ekonomik ve siyasi değişimler ailelerde
4.Lise dönemi,
geçmişte yaşanmayan olayların yaşanmasına neden
olmaktadır. Evlilikle başlayan aile, eşlerin ölümüne kadar
geçen süreçte roller ve ilişkilerde değişimin gerektiği faklı 5.Üniversite dönemi,
aşamalardan geçmektedir. Bu evrelerin her birinde
uyumsuz davranışların ortaya çıkma olasılığı yüksektir ve 6.Dinlenme dönemi,
bu davranışların düzeltilmemesi ailede disfonksiyon
ortaya çıkmaktadır. Problem sıklıkla eşler arasında aile içi 7.Emeklilik dönemi olarak çocukların eğitim hayatlarına
etkileşim becerilerinin yetersizliği, dış çevredeki paralel geliştirilen döngü olduğunu görmekteyiz.
değişimler, alışılmış tepkileri sürdürmeleri, yeni rolleri
almada güçlük çekmelerinden kaynaklanmaktadır. Her
yeni döneme geçiş rollerin, kuralların, ilişkilerin Aile yaşam döngüsü adı verilen, ailenin zaman içindeki
değişmesini gerektirir. Beklenen değişimlere ailenin gelişim evrelerinin sınıflanması konusunda farklı modeller
hazırlanması, yeni düzenlemelerin yapılması geçişin bulunmaktadır. Bu alandaki ilk çalışmalardan biri Duvall
başarılı olmasını sağlar. Bireyin bireysel yaşantısında tarafından geliştirilmiştir olandır. Bu model
olduğu gibi farklı ihtiyaç, beklenti ve sorumlulukları incelendiğinde ise aşağıdaki gibi bir döngü ile
içeren, değişik beceriler geliştirmek zorunda kalınan karşılaşılmaktadır:
evreler, ailenin gelişimsel dönemleri veya aile yaşam Aile Yaşam Bireylerin Ailenin Dönemdeki
döngüsü kavramıyla açıklanmaktadır (İşmen Gazioğlu, Döngüsü Aşaması Aile İçinde Kritik Gelişim ve
2012). ve Bu Aşamada Aldıkları Yaşam Görevi
Geçirilen Süre Roller
Aile yaşam döngüsüne ilişkin ilk çalışmaları 1931 yılında
Sorokin, Zimmerman ve Galpin’in çalışmaları ile ortaya Çocuksuz evli Karı-koca Karşılıklı bir evlilik
çıkmıştır. 1936 yılında Loomis’in çalışmasında ortaya çiftler (2 yıl) rolü kurmak, hamilelik,
attığı aile yaşam döngüsü oldukça basit dört aşamadan annelik ve babalığa
oluşmaktaydı. hazırlık

30 aylık bebeği Karı-anne, Küçük çocuğun

1930’lu yıllarda belirlenen Sorokin, Zimmerman ve
olan aileler Koca-baba gelişimine uyum ve
Galpin’in aile yaşam döngüsü modeli;
rolleri güven sağlama,
(2-5 yıl) çocuğun bakım ve
1.Ekonomik özgürlüğünü kazanan yeni evli çiftler, beslenme
gereksinimlerini
2.Bir veya daha fazla çocuğu olan çiftler, karşılama

Okul öncesi Karı-anne- Okul öncesi dönem

3.Kendi kendine yeten çocukları olan çiftler,
dönemde çocuğu koca-baba çocuğun kritik ilgi ve
olan aileler (30 ay- kız çocuk-kız ihtiyaçlarına uyum
4.Yaşlı çiftler’dir şeklindedir. 6 yaş) kardeş erkek sağlamak. Okul
çocuk-erkek yaşantısına adepte
Loomis’in 1936 yılında geliştirdiği modeli ise, çocukların kardeş rolleri olmak.
yaşına göre belirlenmiştir;
Okula giden Karı-anne- Okul çağında
çocuğu olan aileler koca-baba çocukları olan diğer
1.Çocuksuz aileler, (6-13 yaş) (7 yıl) kız çocuk-kız ailelerle uyum içinde
kardeş erkek olmak. Çocukları
2.En büyüğü 14 yaşından küçük çocuklu olan aileler, çocuk-erkek akademik, sportif ve
kardeş rolleri sanatsal olarak
3.Çocukları 14 ile 36 yaş aralığında olan aileler, cesaretlendirmek.

Ergenlik çağında Karı-anne- Özgürlük ve

4.Yaşlı aileler’dir. çocuğu olan aileler koca-baba, sorumluluk arasında
(13-20 yaş)(7 yıl) denge oluşturmak,
1940’lı yıllarda yapılan çalışmalarda döngüler daha da kız çocuk-kız ergen çocuğun
gelişerek karmaşık hale gelmeye başlamış ve döngüye kardeş, erkek toplumda bir yer
yeni basamaklar eklenmiştir. Bu dönemdeki çalışmalarda çocuk-erkek edinmesine yardımcı
kullanılan döngü temelde yedi evreden oluşmaktadır. 1942 kardeş rolleri olmak
yılında Bigelow’un ortaya attığı döngüye baktığımızda;
Ailenin birinci Karı-anne- Genç yetişkinin iş,
1. Ailenin Kuruluşu,

Hicran PARLAT Sayfa 7

 topluma değişiklik gösterse de evlilik, bireyin hayatının
çocuğu evden büyükanne, meslek, askerlik,
birçok yönünü etkileyen, iki insanın kalıcı bir beraberlik
ayrılmış ve son evlilik gibi
için bir araya gelerek oluşturdukları, birbirlerine ve
çocuk evden koca-baba- kararlarını alması
ayrılmaya büyükbaba, için özgür bırakmak. çocuklarına karşı ortak sorumluluklarını yerine getirmeye
hazırlanıyor (8 yıl) söz verdikleri, birbirine bağlı sistemlerden oluşan evrensel
bir kurumdur (Saxton, 1983). Aile aynı zamanda
kız çocuğu- biyolojik, hukuki, coğrafi ve tarihsel öğelerin
kız kardeş- birleşiminden oluşan sosyal bir sistemdir. Diğer sosyal
sistemlerin aksine, aile sistemine giriş doğum, evlat
hala, erkek edinme veya evlilik yoluyla olur ve üyeler sadece ölümle
çocuğu- ayrılabilir. Aile bağlantılarını kesmek pek mümkün
değildir. Aile aynı zamanda aile üyelerinin yiyecek,
erkek kardeş- barınma gibi ihtiyaçlarının karşılandığı yerdir (Carter ve
amca rolleri McGoldrick, 1999). Bireysel gelişim evresi gibi ailenin de
gelişim evreleri vardır. Aile yaşam döngüsü ‘zaman’
Orta Yaşlı Anne- Karı-anne- Evlilik ilişkisini içinde ailenin gelişimini betimlemek için kullanılan
Baba, büyükanne, tekrar tanımladır. Tek ebeveynlik, boşanma, ayrılık ve yeniden
evlenme yaygın olaylar olarak, ailenin yaşam döngüsü
tanımlarını değiştirmiştir (Parke, 2004; Walsh, 2003).
Boşalmış evden koca-baba- inşa etmek. Daha
emekliliğe büyükbaba yaşlı ve daha genç
rolleri kuşaklarla soy Carter ve McGoldrick’in yaptığı çalışmalarda geleneksel
Kadar geçen süre bağlarını sürdürmek orta sınıf ailelerin yaşam döngüleri altı farklı dönemde ele
(15+yıl) alınmaktadır. Bun dönemler: bekar genç yetişkinlik, yeni
çift, küçük çocuğu olan çift, ergen çocuğu olan aile,
çocukları evden ayrılan aile, yaşamın son dönemlerinde
Aile üyelerinin Dul erkek / Yalnız yaşamaya
emekliliklerinden dul bayan, alışmak, arkadaş ve
olan ailedir. Aile yaşam döngüsünün her dönemi kendine
sonraki dönem (10- aile üyelerinin has bazı zorlukları beraberinde getirir. Döngünün içindeki
15+yıl) kayıpları ile baş değişimler hem ailenin geneli hem de aileyi oluşturan
karı-anne- bireyler için zorlayıcıdır (Carter ve McGoldrick, 1999).
büyükanne, etmek, emeklilik
sonrası yaşama uyum
sağlamak. Bekar Genç Yetişkinler: Bu evre aile yaşam döngüsünde
koca-baba-
ilk evredir. Bu dönemde birey genç yetişkinlik evresinde
büyükbaba
rolleri
olup; duygusal, fiziksel, sosyal ve ekonomik olarak
yetişkin hâline gelmeye çabalamaktadır. Toplumda yer
Aile yaşam döngüsünü açıklayan bir diğer model ise edinmeye ve bireyselliğini kabul ettirmeye çalışır. Bu
Dominian tarafından geliştirilmiştir. Dominian tarafından dönem bireyin kendi yaşamını kazanmaya, iş ve eş
uygulanan eklektik aile danışmanlığı yaklaşımı, ailenin seçiminin denemelerini yapmaya çalışır. Ergenlik
yaşam döngüsü üzerine kurulmuştur. Dominian aile yaşam sürecinde bağımsızlaşmayı deneyen ve bu süreci başarıyla
döngüsü aşamaları: tamamlayabilen ve bağımsızlaşmasında ebeveynlerinin de
desteğini alan bireyler eş seçimi ve evlilik kararı sürecinde
Evliliğin İlk Beş Yılı: Eşler bu dönemde yirmili kendi sorumluluğunu alarak bağımsız kararlar verir.
yaşlardadır. Fiziksel, duygusal, sosyal, entelektüel ve Aldığı kararların sorumluluğunu alır ve bu kararları
ruhsal olarak ilişkilerini inşa etme çabasındadırlar. uygulayabilir. Aksine, henüz kök ailesinden
bağımsızlaşamamış, bağımsız karar verme becerisi
gelişmemiş olanlar genç yetişkin bu süreçte güçlüklerle
Çocukların Büyüdüğü Dönem: Bu dönemde çocukların karşılaşır.
büyüdüğü ve en küçük çocukların evlendiği eşlerin elli
yaşına kadar geldiği dönemdir.
Yeni Çift: Doğru ve yaşamı beraber paylaşılacak eş seçimi
sağlıklı bir ailenin oluşmasında ilk ve en önemli koşuldur.
Elli Yaş Sonrası Dönem: Eşlerin elli yaşını aştıkları evreyi Yeni çift olmak eş adaylarının birbirleriyle tanışması ve
ifade etmektedir (Özgüven, 2000). birbirlerini tanımak için vakit geçirmeleriyle başlar. Bu
süreci bireylerin çift olmaya hazır oluşları, karşılıklı
Yaşam döngüsü, aile danışmanlığında çalışılacak konuları uyumları ve evliliğe istekli olmaları etkiler ve belirler. Bu
kavramsallaştırmak için özellikle yararlı bir çerçevedir. Bu çiftlerin birbirlerini uygunluk açısından test ettikleri bir
bölümde ailenin normatif modelleri ve bireysel yaşam dönemdir. Genç yetişkinlerin eş bulma ve evliliğe karar
döngüleri açıklanacaktır. Bölümün amacı, yaşam döngüsü verme süreçleri sosyokültürel farklılıklar, statü farklılıkları
boyunca aile danışmanlığı tarafından ele alınabilecek bazı durumlarda etkilenmektedir. Bu dönemde karşılaşılan en
sorun alanlarını özetlemektir. önemli güçlüklerden biri de ebeveynlerin ayrılığa hazır
3.2. Aile Yaşam Döngüsü olmamalarından kaynaklanan ayrılık süreci sorunlarıdır.
Aile bir anlaşmayla başlar, bu anlaşma çiftler arasındadır. Eş olmak ve evlilik ilişkisine alışmak bir süreç gerektirir.
Bu anlaşmayı takip eden süreç evliliktir. Evliliğin nasıl İlişkiler açısından uyumlu ve doyum sağlayıcı bir evredir.
olacağı ve hangi koşullarda gerçekleşeceği toplumdan Bu aşamada eşler arasındaki ilişkiler sosyal, psikolojik,
ekonomik, cinsel, kültürel, entelektüel boyutlara sahiptir.

Hicran PARLAT Sayfa 8

Eşler karşılıklı birbirlerine alışma ve uyumlu bir
bütünlüğü sağlama çabası içerisindedir (Savage-Scharff &
Bagini, 2002).
Küçük Çocuğu Olan Çift: Çocuk sahibi olmayla birlikte
eş alt sistemine ‘ebeveyn’ alt sistemi eklenmektedir. Eş alt
sisteminde uyum olmadan ebeveyn alt sistemi uyumu
yakalanamamaktadır. Çocuk sahibi olmaya karar
vermeden eşler arasında uyum ve meslek kariyerindeki
konum dikkatle değerlendirilmelidir. Çiftin ikisinin de
çocuğu istemesi ve hazır olması ilerleyen zamanlarda
önem kazanacaktır. Aile yaşam döngüsü modelinin bu
aşamasında ana görev küçük çocuklara yer açmak ve
evlilikte sadece çift olmak değil aynı zamanda anne-baba
olmayı öğrenmektir. Bu sayede çiftlerin ebeveynlerinin
büyükanne ve büyükbaba rolleri geliştirmeye de
hazırlanırlar ve çocuklar için akran ilişkileri düzenlemeyi
öğrenirler. Ebeveynlik rollerinin gelişimi, çocukların
ihtiyaçlarını karşılamak için rutin kurmak çiftin
sorumluluğudur. Bu ihtiyaçlar emniyet, bakım, kontrol,
çocuğun gelişimi desteklemeyi içermektedir. Bu rutinleri
geliştirmek karmaşık bir süreçtir. Bu ihtiyaçların her birini
karşılamadaki farklılıklar, aile danışmanlığına konu
olabilir. Çocukların yiyecek ve barınma, bağlanma,
empati, anlayış ve duygusal destek sağlama gibi çeşitli
alanlarda bakım ihtiyaçları aile tarafından karşılanmalıdır.
Açık kurallar ve sınırlar koymak çocukların bu
beklentilere uymasını sağlamak için denetim yapmak
gereklidir. Çocuğun duygusal, dil ve entelektüel gelişimi
de aile tarafından desteklenmelidir (Reder, McClure ve
Jolley, 2000).
Ergen Çocuğu Olan Aile: Bu dönemde eşler orta yaşa
girmiş, eş ilişkileri ve mesleki yaşantıları belli bir düzeye
ulaşmıştır. Bu yaşantılar bireylere doyum sağlayıcı da
olabilir, olmayabilir de, ancak bu doyum çiftin yaşamını
etkilemektedir. İlk üç dönemi iyi ya da kötü atlatabilen
çiftlerde ortak dil/uyum gelişmiştir ve birliktelikleri daha
iyidir. Aile yaşam döngüsü modelinde çocukların
ergenliğe girmesi, ebeveyn-çocuk ilişkileri, ergenlerin
daha fazla özerklik geliştirmelerini sağlamak için yeniden
yapılanmayı gerektirir. Aynı zamanda, yaşlanan
büyükanne ve büyükbabaların bakımlıları ile de aile
ilgilenmelidir. Bu, özellikle ebeveynler için aile yaşam
döngüsünün son derece karmaşık ve zorlu bir aşamasıdır.
Ergenin gelişimi için iyi ebeveyn-çocuk iletişimi ve ortak
problem çözme becerilerinin geliştirilmesi ve ebeveyn-
çocuk ilişkilerinin yeniden yapılanması gereklidir.
Epidemiyolojik araştırmalar, çoğu ailede ebeveyn ve
ergen kavgalarının düzensizlik, müzik, giyim ve sokağa
çıkma yasağı gibi sıradan konularla ilgili olduğunu
göstermektedir (Rice ve Dolgin, 2004).
Çocukları Evden Ayrılan Aile: Bu evrede çocuklar
ergenlikten çıkıp genç yetişkinlik dönemine girdikleri,
meslek edinerek hayatlarını kazanmaya başlarlar ayrıca
başka sosyal ilişkiler geliştirip evde ayrılmaya
hazırlanırlar. Bu dönemde eşler mesleklerinde emeklilik
sürecine girer ve tekrar iki kişilik bir hayata adım atmaya
hazırlanırlar. Aile yaşam döngüsü modelinde yetişkin
çocukların ebeveyn evinden gidişi aileyi ve ebeveyni
zorlar. İdeal olarak bu geçiş ebeveynler ve çocuklar
arasında daha az hiyerarşik bir ilişkinin geliştirilmesini
Hicran PARLAT Sayfa 9
gerektirir. Bu aşamada, ebeveynler tekrar bir çift olarak
yaşamaya alışmak ile karşı karşıyadır. Aynı zamanda orta
yaşın yeniden değerlendirilmesi süreci ortaya çıkmaktadır.
Çocuklar büyüdükçe ve evden ayrılmaya başladıkça,
ebeveynler yalnızca olgunlaşan çocuklarıyla ilişkilerindeki
değişiklikleri değil, aynı zamanda orta yaştaki evlilik
ilişkilerini ve kariyer hedeflerini de yeniden
değerlendirirler (Santrock, 2003).
Yaşamın Son Dönemlerinde Olan Aile: Bu dönemde çift
artık emekli olmuştur. Emeklilik ile birlikte pasif yaşama
geçmiştir. Evli çocuklarla beraber gelin-damat, torun ve
dünürlerle ilişkiler başlamıştır. Hayatlarına giren sağlık
sorunları ile uğraşmaya başlamışlarıdır. Aslında bu dönem
bir açıdan ölüme hazırlık dönemidir, eş ölümü, yalnızlık,
çocukların yanına sığınma ya da huzurevi yaşamı
başlamıştır. Aile yaşam döngüsü modelinin son
aşamasında, aile ebeveynlerin fizyolojik düşüşü ve ölüme
yaklaşması ile başa çıkması gerekirken, aynı zamanda
yaşlıların bilgeliğinden ve deneyimlerinden yararlanmak
için birlikte olmaları gerekir. Ebeveynler daha sonraki
yaşama geçtikçe bu aşamadaki tüm aile üyeleri için en
önemli konu, yaklaşan ölümler, olası ölümcül hastalıkları
ve ölüm ve sonuçta kaçınılmazlığı ile başa çıkmaktır.
Tüm bu yaşam adımları incelendiğinde aile yaşam
döngüsünün en önemli adımlarından birisi eş seçimidir.
Adams (1995), eş seçimini dört aşamayı içeren karmaşık
bir süreç olarak görmektedir. İlk aşamada, eş adayı
etkileşim için bulunulanlar arasından seçilir. Bu aşamada
insanlar, ilgi, zekâ, kişilik ve diğer değerli davranış ve
niteliklerin yanı sıra fiziksel olarak çekici ve kendilerine
benzeyen eş adayları seçerler. İkinci aşamada, kendini
anlatmak için konuşmaya başlarlar. Bu, çekimin
derinleşmesine yol açarsa, ilişki devam eder. Üçüncü
aşamada, rol uyumluluğunun araştırılması ve empati
gelişimi vardır. Çekim yeterince derinleşirse ve ayrılmanın
önündeki engeller yeterince güçlü ise, ilişkinin
sağlamlaşması gerçekleşir. Dördüncü ve son aşamada,
uzun vadeli uyumluluk ve bağlılık hakkında bir karar
verilir. Her iki konuda da olumlu bir karara varılırsa,
evlilik kararı verilir. Çift bir araya geldiğinde, iki aile
geleneğini etkili bir şekilde bir araya getirmekte ve bu
geleneklerin normları, değerleri, kuralları, rolleri ve
rutinleri ile yeni bir geleneği oluşturmaya hazırlık
yapmaktadır. Bu süreç hakkında karar vermek her zaman
kolay değildir ve çiftler bu karmaşık sorunu ele almak için
bir evlilik ve aile danışmanına gelebilir. 2003 yılında
yapılan bir çalışmada evlilik memnuniyeti ile ilişkili olan
bazı faktörler tespit edilmiştir (Newman ve Newman,
2003). Bunlar:
• Eğitim seviyelerinin denk olması,
• İyi bir sosyoekonomik durum,
• Eşlerin çıkarlarının bir olması,
• Eşlerin kişiliğinin benzerliği
• Aile yaşam döngüsüne girmede çok erken davranmamak
ya da çok geç kalmamak,
• Cinsel yaşamın uyumlu olması
Bu faktörleri evlilik memnuniyetine bağlayan kesin
mekanizmalar tam olarak düşünülmese de önemli
oldukları kesindir. Bazı bakış açıları daha yüksek eğitim
seviyesi ve daha yüksek sosyoekonomik durumun
muhtemelen daha fazla evlilik memnuniyetine yol açan
faktörler olduklarını; çünkü bu faktörlerin mevcut olduğu
yerlerde insanlar muhtemelen daha iyi problem çözme
becerilerine ve daha az kronik yaşam stresine sahip
oldukları düşünülmektedir. Karşıtların birbirini
tamamladığına dair bir inanç olsa da araştırmalar
benzerliklerin ve benzer insanların birbirleriyle empati
kurması ve ortak çıkarları takip etme kolaylığından dolayı
evlilik memnuniyetinin daha çok olduğunu göstermektedir
(Reder, Duncan ve Lucey, 2004).
3.3. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Aile Babası
Bir Erkek Hakkında
Addams Ailesi
İlişki Durumu Karmaşık
Kitaplar:
Güler Baran: Aile Yaşam Dinamiği
Bölüm Özeti
Bu bölümde aile yaşam döngüsüne farklı açılardan
bakarak aile yaşamının nasıl değiştiğini anlamaya çalıştık.
Aile yaşam döngüsü kavramı farklı araştırmacılar
tarafından 1930 yıllardan beri kullanılmaktadır. Aile
yaşam döngüsü ailenin içinde bulunduğu kültüre göre
biçimlenmektedir. Aile yaşam döngüsü ailenin değişimi
sırasında ortaya çıkan tüm aşamaları içermektedir. Aile
danışmanlığında aile yaşam döngüsü ve ailenin bu
döngüde yaşadığı zorluklar çalışılmaktadır.
4. AİLE DANIŞMANLIĞININ KÖKENLERİ
Giriş
Danışmanlık sürecinde nasıl çalışılacağının belirlenmesi
ve kullanılacak yöntemin seçilmesi önemlidir. Aile
danışmanlığının kökenlerini bilmek bu yöntemlerin nasıl
kullanılacağına karar vermek noktasında önemlidir. Aile
bütün olarak değerlendirildiğinde yaşam döngüsünde
hangi basamakta olduğu, ailenin yapısı ve ailenin
özellikleri değişim için temel faktörlerdir.
4.1. Aile Danışmanlığındaki Gelişmeler
Aile danışmanlığı; danışmanlık ve terapi faaliyetlerinde
yeni yöntemlerden biridir. Bir hareket olarak, aile
danışmanlığı 1950'lerin başlarında ortaya çıkmıştır. Aile
danışmanlığı çocuk odaklı ve yetişkin odaklı problemlere
uygulanabilen oldukça esnek bir psikoterapötik
yaklaşımdır. Aile danışmalığının temel amacı, öncelikle
Hicran PARLAT Sayfa 10
sorunu olan kişi ile ailesinin ve sosyal ağının önemli
üyeleri arasındaki ilişkilere odaklanarak, ortaya çıkan
sorunların çözümünü kolaylaştırmak ve sağlıklı aile
gelişimini teşvik etmektir. Aile danışmanlığı, birçok
kurucu okulu ve geleneği içeren geniş bir psikoterapötik
harekettir. Bu birçok okul ve gelenek şunlara vurgu
yapılarak sınıflandırılabilir: (1) problemi sürdüren
davranış kalıpları; (2) sorunlu ve kısıtlayıcı inanç
sistemleri ve söylemler; (3) tarihsel ve bağlamsal önceden
belirleyen faktörler. Bu bölümde, çeşitli hareketlerden,
profesyonel disiplinlerden, psikoterapötik yaklaşımlardan
ve araştırma geleneklerinden gelen önemli katkılara atıfta
bulunularak, ilk olarak aile danışmanlığının kökenleri
özetlenmiştir.
Aile danışmanlığı, 1950'lerde çeşitli farklı ülkelerde ve
çeşitli farklı hareketler, terapötik ve araştırma gelenekleri
içinde aynı anda ortaya çıkmıştır. Aile danışmanlığı
hareketinin öncülerini entelektüel olarak birleştiren temel
kavrayış, insan sorunlarının özünde kişiler arası olduğu ve
bu nedenle çözülmelerinin insanlar arasındaki ilişkileri
doğrudan ele alan bir müdahale yaklaşımı gerektirdiğiydi.
Bu anlayış, o dönemde ruh sağlığı uzmanlarının sahip
olduğu hakim görüşe aykırıdır. Bu görüş, tüm davranış
sorunlarının temelde bireysel bozuklukların tezahürleri
olduğu ve bu nedenle bireysel odaklı danışmanlık
gerektirdiğiydi. Aile danışmanlığı, kısmen, yalnızca
bireysel temelli tedavi yaklaşımlarının gerçek
sınırlamalarına yanıt olarak ortaya çıkmıştır (Broderick ve
Schrader, 1991; Hecker, Mims ve Boughner 2003).
4.2. Aile Danışmanlığının Amaçları
Aile danışmanları bireylerin kişilik ve davranış
bozukluklarının ailenin içeriğinden ayrılamayacağı
düşünmektedir. Psikoterapinin etkili olması için aile
bireylerinin de terapide olmasına özen gösterirler (Aydın
1993). Her ekol yaklaşım ve amaçlar konusunda farklı
referanslara sahip olmasına rağmen bazı ana yaklaşım ve
amaçlar şunlardır:
a) Aile bireyleri arasındaki uyuma götüren sözel iletişimi
arttırmak: Kötü fonksiyon gören ailelerin üyeleri zıt
kutuplarda toplanıp birbirlerinin iletişim çabalarını
işitmeme, dikkate almama eğilimindedirler. Konuşmama
yolunu seçebilirler ya da sürekli bir ağız dalaşı
içindedirler. Aile danışmanlığından üstüne çalışılan
amaçlardan bir tanesi de aile üyelerine, birbirlerini
dinleme ve anlama konusunda yardımcı olmak ve arada
ortaya çıkan belirsizlik ve karmaşayı çözmeye çalışmaktır.
b) Duygusal iletişimi arttırmak ya da kolaylaştırmak:
Sorunlu ailelerde terapist diğerlerinden aynı ve çatışma
içindeki bir bireyi görebilir. Genelde ailenin bir ya da
birden fazla bireyi duygusal olarak diğerlerinden izoledir.
Bu bireylerin diğerlerinden duygusal mesajlar almada ve
onlara bu tür mesajlar vermede zorlukları vardır.
Danışmanın amaçlarından bir tanesi de bu duygusal
izolasyonu sona erdirmektir. Bunun için terapist aile
bireylerine duygularını ifade etmede ve diğerlerinin
hislerini anlamada yardımcı olur.
c) Ailede güç dengesini yeniden sağlama: Ailelerde sık
karşılaşılan problemlerden biri de otorite dengesizliğidir.
Çocuk kimsenin kendisini dinlemeden emirler verildiğini,
evin hanımı kocasının kendine danışmadan aileyi
etkileyen kararlar aldığını ya da ailede problemli ya da
hasta bir bireyin bütün aileyi kontrol ettiğinden şikâyet
edebilirler. Aile danışmasının üstünde durduğu ana
konulardan birisi de ailedeki bu problemi ortaya koyup
ailedeki bireylerin bu sorunu açıkça konuşmaların'
sağlamaktır.
d) Ailede roller probleminin belirlenmesi: Ailede değişen
sosyal şartlarla (örneğin kocanın işini kaybedip hanımının
işe başlayarak evin geçimini sağlar hale gelmesi) evde
roller de değişebilir. Disfonksiyonel ailelerde yeni rollere
uyumda olan problemlere terapist yardım eder.
e) Akut sorunların çözümü: Boşanma, ölüm, intihar
teşebbüsleri, işten atılma gibi ailenin karşılaştığı akut
sorunlar karşısında aile danışmanlarına başvurulabilir. Bu
durumlarda terapist daha çok danışmanlık ve aileye destek
görevini üstlenir.
f) Seçilmiş bireye yönelen suçlamaları önlemek: Ailelerin
çoğunluğu (aile danışmanlığında olan) ailenin bir bireyini
hasta birey olarak nitelendirir ve damgalar. Bu birey aile
tarafından sorunların ve evdeki bütün sıkıntıların temeli
olarak görülür. Böylece aile hem problemi daha basit
indirgemiş hem de diğer bireylerin sorunda olan
paylarından kaçmış olur. Ailede kimse bu damgalanan
bireyin okulda gösterdiği başarısızlıktan, davranım
bozukluklarından, sosyal normlara uymada gösterdiği
yetersizlikten şaşkına dönmez çünkü ona yakıştırılan ve
ondan beklenen davranışın projeksiyonu dışarıda bu
şekilde görülür. Danışmanın amaçlarından biri de bu
durumu ortadan kaldırmaktır (Barker, 1992; Lyons, 1994).
4.3. Aile Danışmanlığında Kademeler
Tanışma: Bazı aileler etrafındaki arkadaşlarından ya da
medyadan duymaları sonucu aile danışmanlığı hizmetini
bulurlar. Ne şekilde gönderilmiş olurlarsa olsunlar
başlangıçta danışmanın yapması gereken aileye aile
danışmasının ya da evlilik danışmasının kurallarını ve ana
hatlarını anlatmaktır. Bazen aile üyelerinden bir tanesi
kendisi hakkındaki özel konuların diğer üyelere
anlatılmasını istemez. Bu durum aile danışmanlığı için
uygun değildir, o zaman bireysel terapiden faydalanabilir.
Terapi esnasında da bazı aile bireyleri tek başına
görüşmek isteyebilirler; terapist bunun yerine problemin
ya da konunun aile içinde konuşulmasını teşvik edecektir.
Başlangıç görüşmesinde tedaviden beklenen amaçlar ve
tedavi süresi terapötik bir kontrat içinde belirlenir.
Amaçlar ve hedefler belli olduğu için aile danışmanlığı
bireysel tedaviye göre daha kısa sürer. Bazen aile
danışmanlığı için bütün bireyleri yan yana getirmek
mümkün olmayabilir. Bu durumda ana problemin
etrafında olan bireylerle terapiyi sürdürmek pratik olabilir.
Ancak bazı ailelerde diğerleri bazı bireylerin katılmasını
istemediği ya da bir bireyin motivasyon eksikliği
nedeniyle katılmak istemediği durumlarda buna izin
verilmemelidir. İlk görüşmede tanı, danışmanlık planı ve
formülasyon belirlemeli ve danışmanın ekolüne göre
çalışma planı oluşturulmalıdır (Cleavely, 1994).
Hicran PARLAT Sayfa 11
Danışmanlık seansları ilerledikçe: Doğal olarak
seansların gidişi danışmanın ekolüne bağlıdır.
Konuşulacak ve yoğunlukla ele alınacak konular bu
yaklaşım çerçevesinde belirlenir. Danışmanlığın ilk
seansları değerlendirmenin ağırlıklı olduğu dönemlerse de
hem ailenin hem de danışmanın sorunları fark edip
çözümü yönündeki çabalarının da başladığı dönemdir.
Başlangıç seanslarında aileye problemlerini belirlemeleri
ve boyutlarını tanımlamaları yönünde yaklaşılır.
Danışmanın görevlerinden bir tanesi de "onun problemi"
diye nitelendirilen problemin aile tarafından "bizim
problemimiz" şekline dönüştürülmesidir. Aile bireylerinin,
özellikle seansların başlangıcında sadece bireysel olarak
terapistle iletişime girme eğitimleri vardır. Ailede
disfonksiyon ne kadar çoksa bu durum da o kadar
belirgindir. Yıllar içinde sağlıklı olmayan iletişim ve
bunun sonucu ortaya çıkan çatışmalar ve kırgınlıklar
iletişim ve konuşmada öğrenilmiş kaçınmayı
oluşturmuştur. Bu yüzden aileler beraber ya da
birbirleriyle konuşmak yerine terapistle iletişime girmeyi
daha risksiz bulabilirler. Problemlerin çözümlenmemiş
olduğu ve ileride daha da alevlenmesi riskini taşıdığı bu
durumda ilerleyen seanslarda bir yandan iletişimin
paternleri incelenirken bir yandan da iletişimin yeniden
sağlanmasına çalışılır. Bazen ailelerin seanslarda
birbirimizle konuşmayı öğrendik demeleri olağan dışı
değildir ve danışmanlığın doğru yolda olduğunun lehine
bir göstergesidir. Danışma seansları ilerlerken konuşulan
problem alanları ve dinamikler, problemin tanım ve
formülasyonuna götürür ve ardından da çözümler ve
ailenin takibi gelir. Doğal olarak değerlendirme seansları
sonrasında çok daha iyi tanınan ailenin dinamik
formülasyonu özellikle dinamik terapi yaklaşımında
bulunanlar için görünür hale gelecektir. Ailenin ne kadar
süre ile takip edileceği konusunda ailenin problemsizliği,
bireysel semptomların iyileşmesi ve ailenin desteğe
gereksinim düzeyi yol gösterici olacaktır. Ailenin
psikolojik sağlığı, adaptasyon, bireylerinin sağlıklı ego
fonksiyonu, çatışmanın çözümündeki kalite, bireyselliğin
kazanılması, seçme ve seçilme yeteneği, kişilerarası süre
gelen ilişkilerin oluşturulması ve empati kapasitesinin
oluşturulabilmesi gibi göstergeler de oluşur (Finkelstein,
1988).
4.4. Aile Danışmanlığının Çalışma Alanları
 1. İş ve Ekonomik Konular: Aile danışmanlığı alanında
çalışılan önemli alanlardan bir tanesi paranın nasıl
kazanılacağı ve kazanılan paranın nasıl harcanacağıdır.
Özellikle çiftler birbirine benzer miktarda para
kazanmıyor ise bu bir problem yaratmaktadır. Çiftin
geçimine destek olan aile üyelerinin olması yaşanan
problemi büyütmektedir. Para konusu çiftler arasında
önemli işlevsel bozukluklar yaratmaktadır.
2. Ebeveyn Olmak: Aile döngüsünde anne baba olmaya
karar vermek önemli bir adımdır. Çocuklara kimin
bakacağı, eğitimlerinin nasıl olacağı, disiplinin kimin
tarafından ve nasıl sağlanacağı çiftler arasında tartışma
konusu olabilir. Genellikle eşlerden birinin tam zamanlı
ebeveynlik yaptığı ailelerde ya da bir tarafın bu konuları
daha iyi bildiğini düşündüğü zaman çeşitli problemler
ortaya çıkmaktadır.
3. Çiftlerin Birbirine Zaman Ayıramaması ve İletişim
Problemleri: Ebeveyn olmak zorlu bir süreçtir. Bu
süreçte anne ve babanın hem kendilerine hem de
birbirlerine zaman ayırmaları gerekmektedir. Eşlerin
birbirlerine, çocuklarına, arkadaşlarına, akrabalarına
ayırdıkları zaman ve kalitesi önemlidir. Birbirlerine yeterli
zaman ayırmamaları çift olma ve birlikte hareket etmeyi
ve ilişkiyi etkileyen bir problemdir. Çiftlerin en sık
yakındıkları şeylerden biri “biz konuşamıyoruz” veya
“artık konuşacak bir şey bulamıyoruz” olmaktadır.
Birbirine zaman ayıramayan ve konuşamayan çiftlerin
yaşadıkları problemler büyümekte ilişkiyi olumsuz
etkilemektedir.
4. Aile Olamama: Çift kendileri yeni bir aile kurduğunu
fark etmez ve büyük aile sistemi içerisinde yaşamaya
devam ederse bu bireysel ve ilişkisel alanı etkileyen bir
problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Eşlerden birinin,
genelde de erkek olanın ailesiyle birlikte yaşamak ya da
eşlerden birinin anne ya da babasıyla birlikte oturmaktır
ve bu danışmaya gelen çiftlerin sorun alanı olarak sıklıkla
tartıştıkları bir konudur. Bazı durumlarda bir süredir
büyükleriyle yaşayıp sonradan kendi evlerine geçen
çiftlerde yaşamaktadır. Kalabalık bir ortamdan baş başa
bir ortama geçtiklerinde birbirlerine nasıl davranacaklarını
bilememekte ve ilişkiyi yürütememektedirler.
5. Cinsellik: Evlilik ilişkisini büyük bir kısmı yetişkin
cinselliği üstüne kurgulanmıştır. Cinsel ilişkilerinin
istenilen sıcaklıkta, sıklıkta, kalitede olmayışı evlilik içi
problemleri ortaya çıkartmaktadır.
4.5. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Bulutların Ötesinde
Benden Bu Kadar
Karşı Pencere
Duvak
Kitaplar:
Jay L. Lebow: Çift ve Aile Terapisi
Bölüm Özeti
Bu bölümde aile danışmanlığında amaç oluşturmanın
önemi, aile danışmasındaki temel çalışma alanları ve
değişim için ailenin geçmesi gereken aşamaları öğrendik.
Bu çalışma alanları şunlardır:
1. İş ve Ekonomik Konular
2. Ebeveyn Olmak
3. Çiftlerin Birbirine Zaman Ayıramaması ve İletişim
Problemleri
4. Aile Olamama
Hicran PARLAT Sayfa 12
5. Cinsellik
5. AİLE DANIŞMANLIĞI EKOLLERİ
Giriş
Aile danışmanlığında aile ile çalışırken ailenin
özelliklerine uygun bir yöntem seçmek ekolleri iyi bilmek
ile mümkündür. Aile üyelerinin özelliklerine ve ailenin
yapısına uygun yöntemi seçmek ancak teorik alt yapı ile
mümkündür. Aile danışmanlığı süreci aile sisteminin ve
ondan etkilenen aile bireylerinin ilişkilerini değiştirmeye
yönelik müdahaleler içermeli ve ailenin ihtiyaçlarına
yönelik olmalıdır.
5.1. Ekollere Kısa Bakış
Aile danışmanlığı insanların yaşam alanları içerisinde
daha az örselenecekleri bir yaşam kurmaları için
geliştirilen alanlardan biridir. Bu alan özellikle ikinci
Dünya Savaşı'ndan sonra hızlı bir gelişme göstermiştir.
Aile ve ailenin etkileri ile ilgili ilk çalışan Freud olurken,
daha sistematik inceleyen Alfred Adler'dir. 1950-1959
yılları arasında aile danışmanlığında önemli olan isimler
Nathan Ackerman, Gregory Bateson, Murray Bowen ve
Carl Whitaker'dir. Bu yıllarda Jay Haley, Salvador
Minuchin, Virginia Satir, Carl Whitaker, Murray Bowen
ve Nathan Ackerman gibi isimler gelişmelere öncülük
etmiştir. 1970-1979 yılları arasında iki büyük dernek The
American Association For Marriage And Family Therapy
ve American Family Therapy Association dernekleri
kurulmuştur. 1974'de bu alandaki ilk akademik dergi
çıkarılmaya başlamıştır. 1970’lerin başında İngiltere ve
İtalya'da aile danışmanlığı ile ilgili çalışmalar hızlanmaya
başlamıştı. 1990'larda birçok yeni teori ortaya atılmıştır.
Günümüzün aile terapileri, ailenin bir yapı olarak
korunması gerektiği noktasında birleşirmiştir. Modern
zamanlarda değişen aile anlayışına yüksüz, yansız bir
tutum sergilemeye çalışırken ailenin yapısını korumak için
çalışmaya devam etmektedirler. Aile danışmanlığı tarihi
terapotik misyonu gereği, aileyi bir bütün olarak
değerlendirmek ve evliliklerin ayakta tutulması gereken
yapılar olarak korunması ile yükümlüdür. Danışmanın bu
misyonu geleneksel anlayış içinde tıpkı bir hekimin
hastasını sağlıklı tutma sorumluluğuna sahip olmasına
benzetilebilir. Terapide kullanılacak model farklı olsa da
aile danışmasının misyonu değişmez. Aile danışmanlığı
sürecinin danışmanın kuramsal yaklaşımlardan bağımsız
olan başka yönleri de vardır. Her bir terapi kuramı ve
modeli bazı ortak süreçleri takip eder. Hatta ortak
teknikleri, ritüelleri, formatı kullanır (Kerr, 2003).
5.2. Aile Danışmanlığında Kullanılan Kavramlar
Aile danışmanlığı 1950’lerin sonundan beri gelişmekte
olan bir alandır. Bu terapi alanın gelişmesinde rol oynayan
bazı anahtar kavramlara bakıldığında (Gollan, Friedman
ve Miller, 2002):
Psikoanaliz: N. Ackerman ailelerle çalışmış ve Freud’un
psikoanaliz kavramlarını aile danışması alanına
uyarlamıştır.
Genel Sistemler Teorisi: Ludwig Von Bertalanfy genel
sistemler teorisini 1940'larda geliştirmiştir.
Şizofreni ile İlgili Yapılan Araştırmalar: 1940'lara
kadar aile dinamiği ve şizofreni arasındaki ilişkiyi
saptamak üzere birçok araştırma yapılmıştır. Aile
dinamiği ile şizofreni arasında tam bir ilişki bulunamamış
olmasına rağmen, bu çalışmalar aile danışmasının yeterli
bir tedavi modeli olduğuna dikkati çekmiştir.
Evlilik Danışmanlığı ve Çocuk Rehberliği: Evlilik
danışmanlığı ve çocuk rehberliği, problemin hem bireyin
kendi içinde hem de kişiler arası ilişkilerden
kaynaklandığını göstermesi açısından ilk danışma
yaklaşımlarını temsil etmektedir.
Grup Danışması: Levy Morino 1940'larda, grupla
psikolojik danışmanın danışma sürecindeki yerini
araştırmıştır. Grupla danışmadaki bu gelişme evlilik ve
aile danışmanlığının gelişmesine katkısı olmuştur.
Örneğin, evlilik ve aile danışmanlarının grup liderliği
becerilerini nasıl kullanacaklarını, aile üyelerinin
etkileşimini anlamak için grup sürecinin ne olduğunu,
aileyi değiştirmek için grubun neler içereceği gibi
konularda alana katkısı olmuştur.
Aile Yapısı Değişiklikleri: Geleneksel aile yapılarının
bozulması ve değişik aile yapılarının çoğalması aile ve
evlilik danışmasının gelişimine etken olmuştur.
5.3. Aile Danışmanlığı Kuramları
Aile danışmanlığı kuramları, psikolojik danışma
kuramlarını, teorileri ve klinik müdahale tekniklerini
birleştirerek bireylere, çiftlere ve ailelere yardımcı
olmaktadırlar (Gorrell-Barnes, 2004).
Aile danışmanlığı kuramları, psikolojik danışma
kuramlarına benzerlik göstermekte ve danışmanlık
tekniklerinden faydalanmaktadır. Ancak, bu tamamen aynı
oldukları anlamına gelmemelidir. Aile danışmanlığı aile
sistemini bir "danışan" olarak görür. Danışma sürecine,
birey değil aile katılır. Aile danışmanlığı, aile üyelerinin
birbirleriyle etkileşim kurma biçimleriyle ilgilenir. Aile
danışmanlığı aileyi bir sistem olarak ele alır ve aile içi
etkileşimlerle ilgilenir (Hoffman, 2002).
Aile danışmanlığında kullanılan kuramlar çeşitlilik
göstermektedir. Geleneksel terapi kuramlarının uyarlaması
biçiminde olanların yanında, alanda yepyeni yaklaşımlar
ortaya atılmakta ve uygulamaya konulmaktadır. Burada
sözü edilecek olan terapi kuramları günümüzde yaygın bir
kullanım alanı bulan, denenmiş ve başarıları kanıtlanmış
olan yaklaşımlardır. Aile danışmasının kısmen yeni
gelişen bir terapi şekli olmasından dolayı yeni teoriler ve
yeni yaklaşımlar olarak ortaya çıkmaktadır. Altı aile
danışmanlığı okulu tarif edilmiştir. Bunlar (Cleavely,
1994);
5.3.1. Psikoanalitik Yaklaşım
Psikodinamik aile danışmanlığı yaklaşımının öncüsü
Ackerman’dır. Psikodinamik aile danışmanlığı Sigmund
Freud’un klasik çalışmalarına dayanır (Gladding, 2012).
Psikanalitik aile danışmanlığı, analistlerin ailelerle
yaptıkları uzun süreli görüşmeleri ve aileyi bir bütün
olarak ele alıp değerlendiren yöntemleri kullandıkları
sözel iletişime dayalı bir tedavi yöntemidir (Nazlı, 2001).
Psikanalitik aile danışmanlığı yaklaşımında danışmanın
Hicran PARLAT Sayfa 13
görevi aile bireylerinin “bilinçdışı” düşüncelerini teknikler
yardımıyla “bilinçli” duruma getirmek ve kişinin geçmiş
yaşantısı ile şimdiki davranışları arasındaki bağlantıları
görmesini sağlamak, problemin kaynağına ilişkin iç görü
geliştirmesine yardım etmektir (Nicholas 2013).
Psikanalitik aile danışmanlığına göre normal ailenin
fonksiyonları; ebeveynlik ilişkileri belirlenmiş,
koalisyonların olduğu, cinsiyet geçişli ebeveyn rollerinin
olduğu bir sistemdir. Psikanalitik aile danışmanlığı, aileyi
bir bütün olarak ele alır ve çekirdek ailenin tüm üyeleri ve
gerektiği durumlarda geniş aile üyelerini de terapiye davet
eder (Özgüven, 2009).
Psikanalitik kuramda terapist gözlemci değildir aksine
terapötik yaklaşımın tam merkezinde durur ve transferans,
rüya ve düş analizi, yüzleştirme, güçlü yanlara odaklanma,
aile geçmişi, yorum, dinleme, analitik tarafsızlık gibi
teknikleri kullanır (Dallos ve Draper, 2005). İçgörü,
ailenin yapısındaki çatışmaların açığa çıkartılarak
çalışılması, aileyi yansıtan süreçlerin ele alınması, aile
ilişkilerinin yeniden kurulması ve yeniden birleştirilmesi,
bireysel ve ailevi büyümenin ve olgunlaşmanın
sağlanması tedavinin amaçlarıdır. Psikanalitik aile
danışmanları grup etkileşimlerinden çok, bireye ve
duygulara odaklanır. Psikodinamik aile danışmanlığının
başlıca amacı aile üyelerini bilinçdışı düşüncelerinin
etkisinden kurtarmaktır. Terapötik ilişkinin odağında aile
üyelerinin bilinçdışılarına ve iç dünyalarına vurgu vardır.
Birçok aile danışmasının aksine psikodinamik yönelimli
aile danışmanlığı doğrusaldır ve neden-sonuç ilişkisine
odaklanır. Ancak bu yöntem zaman ve para açısından
masraflıdır. Durumları ele almada somut bir anlayış
sergileyen ve soyut kavramlara sabrı olmayan aileler için
uygun değildir. Vaka çalışmalarına dayanmaktadır.
5.3.2. Bilişsel Davranışçı Yaklaşım
Davranışçılık bireylere yardım etmek için kullanılan en
eski yaklaşımlardan biridir ve kaynağını anne-baba
eğitimlerinden almıştır. Davranışçılık 1970’li yıllarda
Beck ve Elis’in çalışmalarıyla bilişsel kuramcılardan
etkilenmiş ve bu akımla birleşerek bilişsel davranışçı
kuramı oluşturmuştur (Nazlı, 2001). Bu yaklaşım Ivan
Pavlov, John B. Watson ve B.F. Skinner’ın araştırmalarına
ve çalışmalarına dayanarak geliştirilmiştir. Öğrenme
kuramını merkez alır ve kısa süreli terapi esasına göre
çalışır. Bilişsel davranışçı yaklaşım doğrusal bir bakış ile
çalışır (Carlson, Sperry, Lewis; 2005). Bu yaklaşımda
ailenin problemi tüm aile sisteminin yapı ve düzenine göre
değerlendirilir. Yaklaşım; ailenin anlattığı probleme
dolaysız bir çözüm bulma çabasındadır (Ersevim, 2008).
Davranışçı aile danışmanlığı klasik ve edimsel koşullanma
olmak üzere iki temel davranışçı çalışma yapısı üzerine
dayandırılmıştır. Bu kuramın temelinde: (1) Davranış
öğrenilir ve ailenin tutumlarıyla pekişir, birey önceki
pekiştirilmelerine göre davranır. (2) İşlevsel olmayan ve
problem yaratan davranışı ve bu davranışın altında yatan
nedenlere odaklanmak gerekir. Davranışın geçmişine
bakmadan şimdiki halini değiştirmeye odaklanılır. (3)
Değişimin gerçekleşmesi için ailedeki herkesin
görüşmelere dâhil edilmesi gerekli değildir. Tedavinin
amaçlarına bakıldığında somut, gözlenebilir ve amaca
uygun davranışlar için, sosyal pekiştirmelerdeki
belirsizliğin giderilmesini sağlamak amaçlanmaktadır.
Uyumlu davranışı ödüllendirmek, uyumsuz davranışı
ödüllendirmemek, davranışların kişiler arası sonuçlarından
yararlanmak temel değişim hedefidir. Psikanalitik
yaklaşımda olduğu gibi problemin kaynağına inerek
nedenlerin bulunması ve tedavi edilmesi gereksizdir,
bunun yerine bireyin sergilediği belirtilerin problem
olduğunu ve danışmanlıkta bunların ortadan kaldırılması
gerektiğine inanır. Ailenin örgütlenişinden ya da ilişkilerin
sağlıklılığından çok davranışa odaklanır. Bilişsel
davranışçı danışmanlığın amaçlarını su şekilde sıralamak
mümkün olmaktadır: Ailenin şu anki davranışlarını
değerlendirmek, aile üyelerine davranışlarını ve
düşüncelerini nasıl değerlendirmeleri gerektiğini
öğretmek. Aileye; iletişim becerileri, problem çözme,
çatışma yönetimi, kendini tanıma, karar verme gibi yeni
becerileri öğretmek. Aile üyelerini zora sokan davranışları
ortadan kaldırmak. Danışman, aileye ilişkilerini
değerlendirme ve güçlendirme stratejilerini öğreten eğitici
rolündedir. Danışman her oturumun sonunda aile bireyleri
ile birlikte bir sonraki oturuma kadar yürütülecek
davranışları ve ödevleri belirler, bu ödevlerin amacı uygun
davranışları öğrenmek ve pekiştirmektir.
5.3.3. Yapısal (Striktürel) Yaklaşım
Yapısal aile danışmanlığı Salvador Minuchin tarafından
geliştirilmiştir. Yapısal aile danışmanlığının amacı aile
sisteminin yapısal olarak değişmesini sağlamaktır. Bu
bakış açısı bireyi kendi yaşadığı sosyal çevre içinde
incelemektedir. Ailenin kendini oluşturan alt sistemleri
olduğu, bu alt sistemlerin hem birbirlerini hem aileyi
etkilediği düşünülmektedir. Yapısal aile danışmanlığı
ailenin sınırları ile çalışır (Turan, 1999). Ailenin kuralları
değiştiği zaman davranışlar da değişecektir. Terapötik
müdahalenin amacı ailenin sağlıklı işleyişini kazanmasını
sağlamaktır. Aile organizasyonlarının belli formları
işlevsel değildir ve bu durum problemlere yol açar.
Değişim bir ailenin tüm üyelerini kapsadığı için ortak ve
uzlaşmacı bir şekilde karar vermeye ihtiyaç duyulur.
Yapısal aile danışmanlığı şimdi ve geleceğe odaklanır.
Belirlenmiş hedeflere yönelik kısa süreli bir tedavi
biçimidir. Bu yaklaşıma göre ailenin şimdiki zamandaki
davranışları geçmişi yansıtır bu nedenle müdahalede
“şimdi ve burada” üzerine odaklanılır. İnsanla sistem
arasında karşılıklı neden-sonuç ilişkisi vardır. İnsan
sistemden etkilendiği gibi, sitemi de etkiler.
Yapısal aile danışmanlığını diğer terapilerden ayıran iki
temel özellik: 1) Normal sayılmayan uyumsuz davranışlar
ve bunların devamını sağlayan etmenler üzerinde
durulurken danışan tarafından belirtilen nedenler üzerinde
durulmaz. 2) Psikolojik temellere dayalı deneysel bir
yaklaşımdır.
Danışmanın görevi aile sistemi ve alt sistemler arasındaki
ilişkilerin ahenkli işleyişini sağlamaktır. Yapısal aile
danışmanlığı kuramının temel bileşenleri yapı, alt
sistemler ve sınırlardır. Aileler alt sistemlere ayrılır. Bu alt
sistemler kişiler arası sınırların çizdiği kuşak, cinsiyet ve
işlev farklılıklarına dayanır. Sağlıklı ailelerde sınırlar
bağımsızlığı koruyacak kadar net, karşılıklı desteğe izin
verecek denli esnektir. Kişiler arası sınırlar katıdan
dağınık olana farklılık gösterir. Yapısal danışmanlara göre
sorunların sürme nedeni ailedeki işlevsiz örgütlenmedir.
Bu nedenle danışmanlığın amacı da aile yapısının, ailenin
yaşadığı sorunları ve işlevsel olmayan davranış kalıplarını
Hicran PARLAT Sayfa 14
kırarak çözmesini sağlayacak şekilde değiştirilmesi,
sorunların çözümü ve aile sistemleri ile alt sistemlerin
yapısında değişiklik meydana getirilmesidir. Aile
yapısında değişiklik yapıldığında, üyeler ailedeki problemi
çözmüş olurlar. Yapısal aile danışmanlığı iç
görüye/anlayışa yönelik eylemler üzerinde durur.
Eylemler oturumlarda gerçekleşir. Oturumlarda aile
işleyişini yeniden yapılandırarak, danışman aile yapısını
etkiler, ev ödevleri vererek ailenin eylemlerinde değişim
sağlamaya devam eder. Danışman sorunları çözmez, bu
ailenin işidir. Danışman ailenin işleyişinin değişmesini
böylece aile üyelerinin kendi sorunlarını çözmesine
yardım eder. Bu yöntemin müdahale biçimlerinde aileye
katılım, izleme, yeniden yapılandırma, canlandırma, stresi
artırma, yeniden çerçevelendirme tekniklerinin kullanımı
vardır (Nicholas, 2013). Tedavinin amacı aile yapısını
organize etmek, üyelerin pozisyonlarının, işlevsel
olmayan ilişki kalıplarının kırılabilmesi için değiştirmek,
ebeveyn adına hiyerarşiyi güçlendirmek, daha berrak ve
esnek sınırları oluşturmak, daha uyumlu alternatif ilişki
kalıplarının harekete geçmesini sağlamaktır.
5.3.4. Stratejik Yaklaşım
Stratejik aile danışmanlığı teknik odaklı, kısa süreli,
spesifik ve pozitif bir yaklaşımdır. Stratejik aile
danışmanlığı Milton Erickson’un çalışmalarına
dayanmaktadır. Başlıca uygulayıcıları Palo Alto Grubu
(MRI), Milan Grubudur. Ericson’un terapideki amacı
değişime öncülük etmek olup, danışanlarının içsel
kaynaklarını kullanmaya ve her problem için spesifik bir
strateji geliştirmedir. Problemin sebep ve seyri ile ilgili
değişik özellikler ortaya çıkabilir ve bu özellikler ile ilgili
çalışılmalıdır. Ailelerin başarısız problem çözme çabaları,
yaşam döngüsü geçişlerine uyum sağlamada beceriksizlik,
kötü işlev gören hiyerarşik yapı problem kaynağıdır. Bu
yöntem özellikle gelişimsel güçlükleri olan aileler için
tercih edilebilecek bir yaklaşımdır. Stratejik aile
danışmanlığı 1980’lerde aile danışmanlığının merkezine
yerleşmiştir. Bu yaklaşımın ana özelliği danışmanın
danışanın problemlerini çözmek için farklı ve işlevsel
stratejiler tasarlamasıdır. Spesifik problemi yok etmek
önce danışanın terapi amaçları oluşturulur, terapi devam
ederken bu amaçlara ulaşabilmek için davranışsal
planlamalar yapılır (Fisch, 2004). Stratejik aile
danışmanlığı, ailelerin kural yönelimli sistemler olduğu
bakışını temel alır. Ortaya çıkan semptomlar sistemin
işleyişi ile ilgilidir, iletişimde meydana gelen bozulmalar
ailenin yaşam amaçlarına ulaşmasını önlemektedir. Aile
yaşam döngüsündeki gelişim basamaklarında anlayış
gelişimi, empati önemlidir burada yaşanan problem
gelişim basamağını etkiler. Stratejik aile danışmanlığında
odak noktası şimdi ve buradadır. Problemin neden ortaya
çıktığı önemli değildir, önemli olan ailenin davranışlarında
değişim yaratmaktır. Danışmanlığın amacı ailenin
yaşadığı problemi çözmek, aile üyelerinin bireysel
yaşamlarında ve aile yaşam döngüsünde devam etmelerini
sağlamaktır. Danışmanlıkta aile üyelerinin danışmanla
birlikte kararlaştırdıkları amaçlar doğrultusunda ilerlemek
hedeftir. Danışman süreçte aktif ve rol benimser. Bu
yaklaşımda kullanılan başlıca teknikler: Yeniden
çerçevelendirme, yönerge vermek, paradoksal müdahale,
zora koşma, …mış gibi yapmaktır. Yaklaşımın önemli
özelliği ailenin verdiği probleme yoğunlaşmasıdır.
Danışmanın amacı sadece mevcut problemi çözmektir.
Davranışsal amaçlar ise zorlayıcı davranışların
değiştirilmesi esasına dayanmaktadır.
5.3.5. Sistemik Yaklaşım
Sistemik aile danışmanlığı aile bireylerinin psikolojik
durumları ile ilgilenmeye başlamak yerine, aile
bireylerinin birbirleriyle ilişkilerini çalışmayı tercih eder.
Sistemik yaklaşım doğrusal bir bakış açısı yerine sirküler
bir bakış açısına sahiptir. Davranışların tek bir nedeni ve
sonucu olduğunu düşünmez. Sistem yaklaşımı ailede
bireylerin birbirleriyle olan ilişkileri ve bu ilişkilerin
ortaya çıkardığı davranışların etkileşiminin altını çizer
(Carlson, Sperry, Lewis; 2005). Normal aile
fonksiyonlarını aile bireylerinin benlik farklılaşması ve
duygusal dengeye sahip olmaları olarak tanımlar. Aile
üyelerinin bozulmuş ilişkileri, işlevselliklerinin bozulması,
farklılaşmaya saygı duyulmaması ve ailede
üçgenleşmelerin olması sağlıksız aile özellikleridir.
Ailedeki her bir birey diğerlerini etkilerken kendisi de
diğerlerinden etkilenir. Birey, aile, grup, toplum gibi
birimler bir sistemin parçalarıdır. Bu sistemler de birçok
alt sistemden oluşmuştur. Her alt sistem, parçası olduğu
bir üst sitemden belirli ölçüde bağımsızdır. Bir sistem
olarak ailenin uyumu aile üyelerinin değişme ve
varlıklarını sürdürme çabalarına bağlıdır (Dallos ve
Draper, 2005). Koşullar değişip geliştikçe aile sistem de
değişir. Geçmişe bağlı olmamak ve değişerek var olmak
kavramları aile danışmanlığı için önemlidir. Çünkü aile
danışmanlığında izlenen “şimdi ve burada” yaklaşımı bu
temele dayanmaktadır. Ailedeki sorunun kaynağı ne
olursa olsun herhangi bir zamanda sistemde değişiklik
yapmak suretiyle problem ortadan kaldırılabilir.
Danışmanlığın amacı bireylerin farklılaşmanın
sağlanması, bilişsel işlevlerde bağımsız olmalarını
sağlamak, aile sistemi içindeki ilişkilerin şekillenmesi, aile
üyeleri arasındaki kopuk ve ayrık ilişkilerin tamiridir.
5.4. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Hayat Güzeldir
Dönüş
Yeniden Sev Beni
Yengeç Sepeti
Kitaplar:
Paul Watzlawick: Mutsuzluk Kılavuzu
Paul Watzlawick: İyideki Kötü
Bölüm Özeti
Bu bölümde aile danışmanlığı ekollerinin neler olduğunu,
gelişim süreçlerini ve önemli teorisyenlerini öğrendik.
İlerleyen bölümlerde bu ekollere daha ayrıntılı bakarak
danışmanlık için hangilerinden nasıl yararlanılacağını ve
çalışma prensiplerini öğreneceğiz.
6. YAPISAL AİLE DANIŞMANLIĞI
Hicran PARLAT Sayfa 15
Giriş
Yapısal aile danışmanlığında önemli olan temel unsur;
problemin yaşandığı anda bireyin gerçeğinin ne olduğu ve
bunu nasıl algıladığıdır. Yapısal aile danışmanlığının
temel tutumu problemin çözümüne yönelik davranışların
sergilenmesidir. Ailenin yaşadığı problemi oluşturan
sosyal çevredir ve aynı zamanda problemden etkilenen bir
değişkendir. Yapısal aile danışmanlığı; aile sistemin
parçalarının nasıl etkileşime girdiğini, ailenin dengesini
nasıl sağladığı ve nasıl disfonksiyonel iletişim kalıplarını
nasıl düzeltileceğini öğreneceğiz. Daha önce de adını
duyduğumuz Salvador Minuchin’in ortaya attığı ekolü
daha yakından tanıyacağım.
6.1. Yapısal Aile Danışmanlığı
Yapısal aile danışmanlığı Salvador Münichin tarafından
1970’lerde geliştirilmiştir. Bu ekolun başlıca
uygulayıcıları Minuchin, Montalvo, Aponte’dir. Bu ekol
temel olarak ailenin organizasyonu ve dolayısıyla aile
üyelerinin pozisyonlarını değiştirmek ile ilgilenir. Yapısal
aile danışmanlığı bütünün sistemin ve sistemi oluşturan
parçaların ancak parçalar arasındaki ilişkiler üzerinden
anlaşılabileceği varsayımına dayanır. Ailenin iyi ya da
kötü işlev görmesi yalnızca yapısal özellikleri aracılığıyla
anlaşılır. Teorik varsayımı bütün ve parçalar ancak
parçalar arasındaki ilişkiler üzerinden anlaşılabilir. Ailenin
iyi ya da kötü işlev görmesi sadece yapısal özellikleri
aracılığı ile anlaşılabilir.
Yapısal aile danışmanlığının en önemli özelliği çözüme
odaklanmak yerine çözümü etkileyecek unsurlara
odaklanmasıdır. Yapısal aile danışmanlığını diğer aile
danışmanlığı yaklaşımlardan ayıran aileyi saran çevresel
metaforları incelemesi ve danışmanın danışma
görüşmeleri sırasında aktif olmasıdır.
Münichin’e göre ailenin sağlıksız hale gelmesinin nedeni
yapısının bozulmasıdır (Minuchin, 1974). Bu kuramda
danışmanın bakış açısı, bireye kendi sosyal çevresinde ve
yapısında geçerli olacak teknikleri kullanarak müdahalede
etmektir. Terapi ailenin yapısını değiştirmeye
odaklamaktadır. Ailenin genel yapısı değiştiğinde aile
üyelerinin pozisyonları da değişir. Minuchin işlevsel veya
işlevsel olmayan yaşantıların aile alt sistemlerinin
sınırlarına göre değişik kriz durumları ortaya
çıkarabileceğini düşünmektedir. Ailedeki tüm bireyler
farklı deneyimler yaşamaktadır (Minuchin, 1974).
Yapısal aile danışmasının temeli problemli aile yapılarının
aile yaşam döngüsünde ortaya çıkabilecek değişikliklerle
veya öngörülemeyen streslerle başa çıkabilme becerilerini
tehlikeye sokacağı bakış açısıdır. Yapısal aile
danışmanlığında danışman aileye onun bir parçası gibi
katılır, ailenin yapısını ve ailenin karşılamakta zorlandığı
ihtiyaçlarını tespit edip, ailenin problem çözme
girişimlerini uygulamalarına yardımcı olur. Ailenin
yapısını değiştirmek önce sağlıksız olan dengesini bozar
sonra yeni ve daha sağlam sınırlar oluşturarak ailenin içsel
kaynaklarını kullanmasını sağlar (Minuchin, Simon,
1996).
Yapısal aile danışmanlığı merkezinde ailenin olduğu bir
yaklaşımıdır. Yapısal aile danışmasında probleme bakış
hep çözümü yönelimlidir. Yapısal aile danışmasında
normal aile fonksiyonları zaman içinde değişim
göstermektedir. Ailenin sınırlar nettir ancak esnektir,
delinmez. Danışman aile üyeleri arasındaki iletişimi
artırarak aile düzenini yeniden oluşturmaya çalışır.
Yapısal aile danışmanlığı ailenin yapısı, aileyi oluşturan
sistemler ve alt sistemler, ailenin sınırları ve aile üyeleri
arasındaki koalisyonlar ile çalışır. Ailenin yapısı, aile
üyelerinin iletişim yollarını organize eden bir ağdır. Her
aile kendine has işletim modeli olan bilgisayar gibidir.
İşlemlerin tekrarlanması, ne zaman ve nasıl yapılacağı aile
sistemin kurulurken oluşmuş olan temeline dayanır
(Minuchin, 1974). Münichin aile üyelerinin iletişimlerini
organize eden görünmez kuralların ve kodların var
olduğunu ve bunların ailenin yapısı oluşturduğunu
söylemektedir (Minuchin ve Fishman; 1981).
Danışmanlık ile birlikte yeni kurulan dengeler aile
sisteminin hayatta kalabilmesini sağlamalıdır. Bu kuramın
önemli parçası alt sistemlerdir. Alt sistemler olmadan ana
sistem bir bütün olamaz ve işlev gösteremez. Aile üyeleri
bir aradayken üyeler normalden farklı davranışlar
sergileyebilmektedir. Bu davranışlar bazen geçici bazen de
kalıcı olabilmektedir. Eş alt sistemi, karı koca üzerine
yoğunlaşmaktadır. Birbirini destekleyen ve birbirini
duygusal olarak besleyen eşler ailenin gelişimi için çaba
sarf etmektedir. Ebeveyn alt sistemi çocukların
sosyalleştirilmesi, korunması ve topluma hazırlanması için
çalışır. Normalde sağlıklı bir yapı olan bu sistem, çok
kuşaklı ailelerde bazı sıkıntılar ortaya çıkarabilir. Böyle
durumlarda aileler, çocuklarının yetiştirilme şekillerini
değiştirmeyi tercih edebilir. Kardeş alt sistemi, aile aynı
yaş grubuna ait bireyleri kapsamaktadır. Üvey kardeşler
de bir alt sistemi oluşturabilmektedir. Bu sistemdeki aile
bireyleri aynı psikolojik yapıda olduklarından birbirlerini
destekleyebilirler.
Aile üyeleri işlevlerini sürdürebilmek için birbirleriyle
ilişki kurmak zorundadır ve bu ilişkileri düzenleyen
kurallar bulunmaktadır. Yapısal aile kuramına göre iç içe
geçmiş aileler, kopuk aileler, evine bağlı olmayan aile
üyelerinin olduğu aileler, ilgisiz ebeveynli aileler,
olgunlaşmamış ebeveynin bulunduğu aileler olmak üzere
beş çeşit problemli aile yapısı bulunmaktadır. Yapısal
kurama göre problemli bu ailelerin tümü patolojiktir. Kriz
ve stresli yaşam olaylarında bu ailelerin baş etme ve
problem çözme becerileri sağlıklı ailelere göre daha
düşüktür.
Alt sistemler aile üyeleri arasındaki sınırların çizdiği
kuşak ve cinsiyet farklılıklarına dayanmaktadır. Alt
sistemler sınırların diğer alt sistemler ve dışarıya yeterince
korunmazlarsa ilişki becerileri engellenir. Sınırlar, her bir
alt sistemin başka sistemlerle olan etkileşimlerini
belirleyen kurallar bütünüdür ve alt sistemlerin
bağımsızlığını koruyamaya yardım ederler (Minuchin,
1984). Katı, belirsiz ve belirgin olmak üzere üç farklı tür
sınır bulunmaktadır. Katı sınırlara sahip aileler kendileri
dışında tüm sistemlere kapalıdır. Belirsiz sınırlara sahip
ailelerin sınırları geçirgendir ve aile sisteminin diğer
sistemlerden korumakta yetersizdir. Esnek sınıra sahip
aileler olumlu ebeveynlik ilişkisi geliştirmiş olan, aile
üyelerinin bireyselleşme ihtiyaçlarını destekleyen
Hicran PARLAT Sayfa 16
ailelerdir. Belirgin sınırlara sahip aileler ve aile üyeleri
kendi kararlarını verebilir ve sağlıklı bir biçimde iletişim
kurabilirler. Katı sınırlar, kısıtlayıcıdır ve diğer sistemlerle
ilişkiye az izin verirler bu da kopukluk oluşmasına neden
olmaktadır. Kopuk aileler desteğe ancak yoğun stres
altında kaldıkları zaman başvurma ihtiyacı duymaktadır
(Nichols ve Schwartz, 2004). Koalisyon iki veya daha
fazla aile üyesinin diğer bir aile üyesine karşı oluşturduğu
birlikteliktir. Sabit-kalıcı ve geçici olmak üzere iki tür
koalisyon bulunmaktadır. İşlevsiz olan bir diğer koalisyon
türü ise üçgenleşme olarak tanımlanmaktadır. Üçgenleşme
anne ya da babanın çocuk/çocukları kendi taraflarına
çekme ve diğer ebeveyne karşı örgütlemedir. Bu tutum
ailenin yapısal dengesizliğinin açığa çıkarmakta ve
hiyerarşik düzenlemeye zarar vermektedir. Bunun
sonucunda gelişimsel ve çevresel ihtiyaçlara uyumsuz
tepkiler ortaya çıkmaktadır.
1. Sınırlar: Sınırlar birey ve ait olduğu alt sistem arasında
alt sistemlerle aile arasında ve aile sistemi ile sosyal çevre
arasındadır. Alt sistemlerle bunlar arasındaki sınırlar belli
transaksiyonlarda kimlerin paternin içinde ya da dışında
olduğuyla belirlenmiştir. Sınırların açıklığı, aile
işlevselliğinin iyi bir göstergesidir. İç içe geçmişlik ve
ayrılık arasında bir düzlemde değerlendirilmelidir.
2. Birliktelik: Bir işin gerçekleştirilmesi sırasında sistemin
bir üyesinin diğer bir üyeyle iş birliğine girmesi ya da
karşı karşıya gelmesidir. İş birliği koalisyon kavramlarını
içermektedir. İş birliği (allience) iki üyenin ortak bir
amaçta birleşirken onlarla aynı amacı paylaşmayanın
dışarıda kalması ve koalisyon iki kişinin birleşerek üçüncü
kişiye karşı tavır almaları olarak tanımlanmaktadır.
3. Güç: Her üyenin bir aktivitenin sonucunu etkilemekteki
görece etkisidir. Sistemi eyleme geçiren enerjiyi
vermektedir. Mutlak bir değer değildir. Kime ne hakkında
olduğu ile belirlenmesi söz konusudur. Aile içinde işlevsel
gücün olmaması karşılaşılabilecek olan güç
problemlerinden biridir. Buna örnek olarak bireyin aile
organizasyonu nedeniyle aile içinde yaşının gerektirdiği
şekilde davranamaması ya da ebeveynin çocuklarını
yönlendirmede yeterli güce sahip olmaması verilebilir.
Aileyi değerlendirirken ailenin yapısı, esneklik, rezonans,
destek ve stres kaynakları, gelişim evreleri, transaksiyonel
kalıpların sürdürülmesinde tanımlanmış danışanın nasıl
kullanıldığına bakılmaktadır. Danışmanlığın amacı
sistemin yapısal işlevselliğine bakmak, fonksiyonlarını
nasıl yerine getiriyor bunu anlamak, problemin sürmesine
neden olan yapıları tespit edip değiştirmek ve aileyi
yeniden yapılandırmaktır.
Yapısal aile danışma sürecinde gelişmeler sabit bir hızda
gerçekleşir ve kademeli olarak birbirini takip eder. Bu
değişim sırasında ailenin benimsediği kültürel değerler,
ortam ve bireysel ilişkilere dikkat edilir. Danışman bu
süreçte ailede yeni davranış kalıplarının oluşması,
ilişkilerin bu yeni temelde kurulması için çeşitli teknikler
kullanır. Bu teknikler aile iç dinamikler göz ardı
edilmeden seçilmeli ve uygulanmalıdır. Görüşmelerde aile
içi iletişim gözlemlenir, ödevlerle değişim sağlanmaya
çalışılır. Seanslarda uygulama yapılması bu yöntemin
temel özelliklerindendir. Danışmanlık sürecinin başarıya
ulaşması işlemeyen yapıların değişimi ile mümkündür.
Değişen yapılar ile birlikte bireysel ilişkiler daha üretken
bir yapıya kavuşur.
Yapısal aile danışmasında danışma süreci birkaç adımda
gerçekleşir. Bunlar:
1. Problem: Danışma oturumlarında danışman ailenin
problemlerini tespit etmeye çalışır.
2. Bilgi: Danışman, ailenin problemine ilişkin bilgi toplar.
3. Hipotez kurma: Danışman topladığı bilgilere dayanarak
problemin çözümü için hipotez kurar.
4. Amaçlar: Hipotez kurulduktan sonra değişim için
amaçlar belirlenir.
5. Müdahale: Danışman aile üyeleri ve/veya üyelerin
kendi benlikleri ile olan etkileşim kalıplarını değiştirmek
için ve transaksiyonel çeşitliliği kontrol ederek
müdahalenin etkililiğini artırmaya çalışır.
6. Dönüt: Danışman, aile üyelerinin geri bildirimleri
doğrultusunda bu döngüyü tekrar eder.
6.2. Vaka Örneği
13 yaşında ortaokul 3. sınıf öğrencisi erkek danışan,
ailenin isteği ile danışmanlık almaya gelmiştir. Son
zamanlarda özellikle okul başarısında belirgin düşüş ve
arkadaşlarıyla sürekli kavga etmesi üstüne bir danışmanlık
alması ailesi tarafından isteniyor. Aile; anne, baba ve 13
yaşındaki çocuklarında oluşmaktadır. Kendinden 9 yaş
büyük olan ağabeyi yaklaşık üniversite okumak için farklı
bir şehirde yaşamaktadır. Yapılan görüşme sonucunda son
zamanlarda canının ders çalışmak istemediği, kimseyle
konuşmak istemediği ve kendini mutsuz hissettiğini ifade
etmiştir. Böylece danışanı mutsuz eden durumlar üzerine
danışmanlık hizmeti yürütülmeye karar verilmiştir. Daha
sonra okulda yaşadığı problemlere odaklanılmıştır.
Konuşmalar sırasında danışan ağabeyini çok özlediği
anlatmıştır. Çözülmesi gereken durumun bireysel değil,
ailenin tümü ile çözülmesi gerektiği; bu nedenle sürekli
iletişim ve etkileşim hâlinde olan diğer aile bireylerinin de
görüşmede bulunmasının önemi açıklanmıştır. İkinci
seansta danışan uzun zamandır ailesinin herhangi bir
konuda nasıl hissettiğini, işleriyle ilgili ne düşündüklerini,
onların hayatları, birbirleri ve kendisi hakkında ne
düşündüklerini bilmediğini ve kimsenin kendisiyle
ilgilenmediğini söyledi. Anne oğlunun neden bu kadar
mutsuz olduğunu, ona nasıl yardımcı olabileceğini ve
neden sürekli aile bireylerine karşı öfkeli davranışlar
sergilediğini anlamadığını, artık kendisini tanıyamadığını
anlattı. Daha sonra danışanın abisi konuşmaya katıldı, iki
kardeşin birbirleriyle ilişkilerinin ne kadar önemli ve iyi
olduğunu anlattılar. Abisi danışana tüm bu süre içerisinde
yaptığı olumsuz davranışları bırakmasını istediğini, eskisi
gibi arkadaşlarıyla iyi geçinmesinin çok daha iyi olacağını
düşündüğünü anlattı. Danışan daha sonraki danışma
süreçlerinde danışmanın ona söylediklerine uydu ve
Hicran PARLAT Sayfa 17
görüşmeler sırasında bozulmuş olan aile üyeleri arasında
bağları yeniden kuruldu. Bu aşamada, anne-baba ortak
karar vererek ev ve okul kuralları koydu, sınırları
belirlediler. Daha sonraki görüşmelerde danışanın
olumsuz davranışlardan uzak durması, onlarla birlikte
sınırlara uygun olarak ev içerisinde yaşamını sürdürmesi
için ebeveyn olarak yardımcı olmaya çalıştılar. Bu vaka
değerlendirildiğinde, kuşaklar arası ayrılıklar, sınırların
net olmaması ve anne-baba ve çocuklar arasındaki
iletişimin bozulması üstüne çalışılarak ilerlenmiştir.
6.3. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Karşı Pencere
Bir Ömür Yetmez
Serseri Mayınlar
Kitaplar:
Jay Haley: Sıradışı Terapi Milton H. Erickson Psikiyatrik
Teknikleri
Sidney Rosen: Sesim Seninle Her Yerde
Bölüm Özeti
Bu bölümde aile danışmanlığındaki en önemli ekollerden
olan yapısal ekolün nasıl ortaya çıktığı, gelişinin nasıl
gerçekleştiği ve kuramın önemli temsilcilerinin kimler
olduğunu öğrendik.
7. ADLERYEN AİLE DANIŞMANLIĞI
Giriş
Aile dinamikleri, aile sistemi içindeki yapısal ve işlevsel
birçok çeşitli kavramın karşılıklı etkileşimlerini kapsar.
Adler’in aileye bakış açısı ailenin bireyleri topluma
hazırlayan bir sistem olduğu yönündedir. Birey ailede
öğrendikleriyle toplumsal ilgi geliştirir ve değişir.
Adler insan davranışlarının bir amaca yönelik ve
etkileşimsel olduğunu düşünmektedir. Adler tüm
bireylerin ve toplumların bütüncül olduğunu ve bireyin
sosyal sistemdeki davranışları doğrultusunda değiştiklerini
savunur. Bu noktada en temel sosyal sistem ailedir ve
birey ailede diğer insanlarla ve toplumla etkileşim
kuracağı öğrenir. Adler’e göre sadece geçmiş ve çocukluk
yaşantılarımız bizi şekillendirmemekte aynı zamanda
birey olarak kendi kendimizi yeniden yaratmaktayız. Aile
danışmanlığı uygulamaları Alfred Adler’in çalışmalarıyla
başlamıştır. Bu kuram aile danışmanlığı uygulamaları
içerisinde önemli bir yer tutmaktadır.
7.1. Adleryen Aile Danışmanlığı
Aile danışmanlığı kuramları içerisinde en eski geçmişe
sahip olan kuramlardan bir tanesi Alfred Adler’in aile
danışmanlığı yaklaşımıdır (Sweeney, 2009). Bu yaklaşım
bireylerin davranışlarını ve yaşadığı problemleri ailenin
davranış kalıplarına bakarak anlaşılacağını düşünmektedir
(Broderick, Schrader, 1991). Adleryen bakış temel olarak
bütüncül, amaçlı, bilişsel ve sosyal olan teoridir. Adler’in
bireysel psikoloji bakış açısında öne sürdüğü tüm
kavramlar aile danışmanlığında da önemlidir. Adler’e göre
bireylerin tüm davranışları sosyaldir ve aile bireylerini
hem kendi ilişkileri ve hem de içerisinde yaşadıkları
sosyal bağlamda değerlendirmek gerekmektedir. Adler,
insanın sosyal bir varlık olduğunu ve tüm yaşam
problemlerinin sosyal bir bağlamda oluştuğunu
söylemektedir. Adler, insanların davranışlarının bir amaca
yönelik olduğunu ve temelde üstünlük çabasına karşı
aşağılık kompleksi doğrultusunda hareket ettiğini söyler
(Adler, 1954). Adler’e göre aile üyeleri, aile içerisindeki
iletişimlerinde yaşam amaçlarına göre davranmaktadır. Bu
danışmanlık yönteminde eşler arasındaki ilişki kalıpları
önemlidir ve çalışılmalıdır. Çiftlerin yaşadığı ilişki
problemleri ve çatışmalar, çiftin iş birliği içerisinde
hareket edememesinden kaynaklanmaktadır (Dallos ve
Draper, 2000). Ailenin sağlıklı olması ileriki dönemlerde
çocuğun gelişim aşamalarını sorunsuz atlatması açısından
önemlidir. Adler’in aile danışmasının amacı, ailenin
sorunlarına ve danışma sürecinden beklentilerine göre
farklılaşsa da önemli olan aile üyelerinin özsaygılarını
arttırmak, aile içindeki karar alma süreçlerine katılımlarını
desteklemek, ailede karar alma aşamalarına katılımlarını
sağlamak, topluma karşı sosyal ilgi geliştirmelerini teşvik
etmek ve aile üyelerinin birbirlerini dinlemelerini
sağlamak, aile üyelerine iletişim ve çatışma çözme
becerileri kazandırmaktır (Dinkmeyer ve Dinkmeyer,
1992). Adleryen aile danışmanlığı danışana işlevsel başa
çıkma mekanizmaları kazandırmaya ve alternatif
düşünceler, davranışlar geliştirilmesine yardım etmektedir.
Bu yaklaşımın odak noktası, danışanın bilişsel yönlerini
geliştirmektedir. Danışman ailelerin inanç ve amaçlarına
ters düşen hatalı bilişler nedeniyle etkisiz davrandıklarını
fark ettirmeye çalışır. Adler aile danışmanlığı bakış
açısına göre ailelerin yaptıkları temel hataların farkında
olmadıkları, bunları fark edip düzelttiklerinde kendilerini
daha iyi hissedeceklerini ve davranacaklarını düşünür.
Adleryen aile danışmanlığı, dört aşamaya ayrılabilir;
bunlar ilişki kurmak, değerlendirmek, iç görü kazanmak
ve yeniden yapılandırmaktır. Adler’in bakış açısına göre
insanların davranışları her zaman bir amaca yöneliktir. Bu
nedenle, anne-baba eğitimi çok önemlidir, danışmanlar
anne- babaları çocuklarının uygun olmayan davranışlarını
fark etmek, bu davranışların altın yatan nedenleri anlama
ve uygun çözüm yolları bulabilmeleri konusunda eğitir
(Chang ve Ritter, 2004).
Bu danışmanlık yaklaşımının temelinde aile üyelerinin
günlük deneyimlerin, davranışların, hareketlerin ve
geçmişte yaptıkları davranışların kalıplarının anlaşılması
ve davranış kalıplarının, hedeflerin ve amaçların
keşfedilmesine dayanır. Danışman, olayları ve durumları
yorumladığı süre içerisinde aile üyelerinin tümünün
verdiği cevaplara duyarlı olmalıdır (Goldenberg ve
Goldenberg, 2003). Adleryen danışmanlığın temel
kavramlarına bakıldığında bireyin bağlı bulunduğu sosyal
yapı içerisinde anlaşılabileceği görülmektedir. Adleryen
danışmanlar, insan davranışlarının arkasında yatan
görünümlere bakarak ve bireyin hayat amaçlarına ulaşmak
için neler yaptıklarını açığa çıkartırlar. Sosyal ilgi, doğum
sırası, sevme kabiliyeti, bir amaca yönelme, bütüncül
Hicran PARLAT Sayfa 18
bakış, yaşam seçimleri, cesaretlendirme Adler’in
kuramının temeldir.
Toplumsal ilgi Adleryen terapi kavramları içerisinde en
önemlisidir. Toplumsal ilgi anne kanalı ile gelişir, sosyal
ilginin gelişmesi için anne çocuğu desteklemeli ve
cesaretlendirmelidir. Böylece çocuk annesinden aldığı güç
ile sosyal ilgisini başkalarına da yöneltecektir. Adler için
bütün davranışların toplumsal açıdan bir önemi vardır.
Hepimiz dünyaya bir aşağılık duygusuyla başlarız,
çocuğun güçsüzlüğü de bunu yansıtır. Yaşamımız
boyunca bu aşağılık duygusuyla baş etmeye çalışırız. Bu
da üstünlük çabamızla olur, toplum tarafından toplumun
bir üyesi olarak kabul edilme ihtiyacımızdan kaynaklanır.
Adleryen danışmanlar, danışanlarının öznel gerçekliğiyle
uğraşır. Gerçeklik bireylerin algısına göre şekillenir.
Bireyler mantık ve duygusal yapıları çerçevesinde içinde
yaşadıkları çevreyi yorumlar, olaylar arasında neden-
sonuç bağlantıları kurar ve yeni amaçlar seçerler. Danışma
sürecinde bireylerin amaçlarına doğru ilerleyip
ilerlemedikleri ve bu yolda kullandıkları davranışlar
değerlendirilir. Adler’in danışmanlık yaklaşımına göre
insan kendini gerçekleştirme yolunda sorumluluk
sahibidir. Her birey tek ve özeldir. Bir bireyi anlamak
kendine koyduğu amaçlara ve bu amaçlara ulaşmada
kullandığı stratejileri araştırmamız gerekmektedir. Aile
danışmanın görevi, bireyin amaçlarını, yapıcı ve faydalı
hale getirmesine yardım etmektir.
Adler’in kullandığı önemli kavramlardan biri de yaşam
tarzı kavramıdır. Bu kavram bireyin düşünme tarzına,
hareketlerine, sosyal yaşamına bakış açısını içeren öznel
bakış açısıdır. Yaşam tarzı terimi bireyin yaşam
yönelimini ve hayatına anlam katan konuları
kapsamaktadır. Aile içi deneyimler ve kardeşlerle olan
ilişkiler bu yaşam tarzının gelişmesine katkıda bulunmakta
ve davranışlarımızı belirlemektedirler. Yaşamın ilk
yıllarında yaşananlar sahip olduğumuz biricik stilini
oluşturmakta ve sonraki yaşamımızda kişilik gelişiminde
önemli olmaktadır. Adleryen yaklaşımda aile danışmanı
bireyin yaşam tarzını gözleyebilir. Adleryen danışmanlar
doğum sırasını, önceki hatıraları, sosyal ilgiyi, yaşam
tarzını, ailenin atmosferini, ailenin değerlerini esas alarak,
danışanlarını anlayarak bilgi toplar.
İnsanlar sosyal yaşamda karşılarına çıkan her duruma
karşı tepkilerini özgür bir biçimde seçebilir. İnsan kendine
koyduğu amaçlara ulaşmak için uğraşır. İnsanlar, kendi
kendilerini yöneten, yaratıcı, kendi kararlarını alabilen ve
kararlarının sonuçlarına katlanabilen bir yapıdadır.
Adleryen danışmanlar bireyin bir amaç doğrultusunda
ilerlediğini düşünür. Bireyi anlamak için onun bilişsel,
sosyal ve duygusal yapısını anlamak ve amaçlarını
hayatına yansıtabilmesi için danışmanlık verilmelidir.
Adleryen danışma ilişkisi eşitlikçi bir ilişkidir. Danışman
herhangi bir şekilde üstün olmaktan uzak olmalıdır.
Danışman süreç boyunca öğretici rolündedir.
Bireyler ideallerini oluştururken zaman zaman cesaretsiz
olabilir, danışana cesaret kazandırma Adleryen
danışmanlığın önemli noktalarındandır. Danışman
danışanının cesaretlendirerek değişime yönlendirir ve
harekete geçmesi için onu güçlendirir.
7.2. Alfred Adler Kimdir?
Adler Viyanalı bir ailenin ikinci çocuğu olarak Şubat
1870’te doğmuştur. 4 erkek 2 kız kardeşi vardır. Adler’in
çocukluk dönemi hastalıklar ile geçmiştir. Kendisinden
küçük kardeşinin yanı başında ölmesi ve geçirdiği
hastalıklar Adler’in tıp okumasına neden olmuştur. 1895
yılında Viyana Üniversitesi tıp fakültesinden mezun
olmuştur. Önce göz, sonra iç hastalıkları alanında ihtisas
yapan Adler daha sonra psikiyatri alanını seçmiştir. 1902
yılında Freud’un tartışma grup toplantılarına katılmış ve
psikanalitik ekole ilgi duymaya başlamıştır.1910 yılında
Viyana Psikanalitik Derneği’nin başkanlığına getirilmiş
ancak Freud’la görüş ayrılığına düşerek ayrılıp kendi
derneğini ve kuramını (bireysel psikoloji) oluşturmuştur.
1926’da ABD’ye göç etmiş, 1937’de seyahat için gittiği
İskoçya’da kalp krizinden ölmüştür.
7.3. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Güllerin Savaşı
Can dostum
Kitaplar:
Alferd Adler: Yaşamsal Sorunlar
Alferd Adler: İnsanın Doğası
Bölüm Özeti
Bu bölümde Adleryen aile danışmanlığın ne olduğunu,
nasıl geliştiğini ve temel kavramlarını öğrendik. Özellikle
aşağılık kompleksine karşı üstünlük çabası ve sosyal ilgi
kavramlarının önemini anladık. Adler’in bireysel
psikolojik danışma süreci için öne sürdüğü temel ilke ve
kavramlar aile danışmanlığı yaklaşımında da önem
taşıdığını ve bireylerin tüm davranışlarının sosyal
olduğunu ve ailenin ilişkisel ve sosyal bağlamları
içerisinde değerlendirilmesi gerektiğini öğrendik.
8. AİLE SİSTEMLERİ KURAMI
Giriş
Aile sistem yaklaşımı, tüm aileyi bir sistem olarak görür
ve aile üyeleri arasındaki etkileşime odaklanır. Sistematik
aile danışmanlığı, bireylerin kendi sorumluluklarını alması
ve değişim için çaba sarf etmelerini hedefler. Aile
sistemleri kuramı bireylerin kendilerini geliştirebilecekler
ve potansiyellerini fark edebilecekleri aile ortamları
yaratma hedefi ile çalışır.
8.1. Aile Sistemleri (Murry Bowen)
Bu yaklaşımda amaç tüm bireylerin kendileriyle ilgili
farkındalık kazanmalarıdır. Aile sistem yaklaşımı, tüm
aileyi bir sistem olarak görür ve aile üyeleri arasındaki
etkileşime odaklanır. Terapide aile yapısında değişiklikler
yapmak amaçlanmaktadır. Aile sistemleri kuramı temelde
genel sistemler kuramına dayanmaktadır. Aile sistemleri
kuramının kurucusu Murray Bowen’dır. Aile sistemleri
Hicran PARLAT Sayfa 19
kuramı ile ailede var olan ilişkilere ve sistem içerisindeki
işlevsellik düzeylerine odaklanmakta ve kuşaklararası
geçişi dikkate almaktadır (Bowen, 1978). Bowen’ın
yaklaşımda benliğin farklılaşması en önemli kavramlardan
biridir. Bir bireyin farklılaşması için hem duygu ve
düşüncelerini birbirinden ayırabilmesi hem de
başkalarından bağımsız olması gerekir. Farklılaşmış
insanın güçlü bir benlik duygusu vardır ve başkalarının
etkisinde kalmadan davranışlarını seçebilir. Aile sistemleri
kuramının özelliklerine bakıldığında ilişkiler sistemi ve
kişilerin sistem içindeki pozisyonel işlevsellikleri, kuşak
geçişler önem taşımaktadır. Bowen’a göre nereye gidersek
gidelim ailemiz her zaman bizimledir. “Yaşamlarımızda
tamamlanmayı bekleyen en önemli iş, anne babaya karşı
duygusal tepkiselliğin çözülmesidir.” Bu kuramın en
önemli kavramı kaygıdır. Kuşaklar arası aktarım
süreçlerinde bir ailede travmatik bir olayın izlerinin
aktarılabileceği gibi kaygıyla ve stresle baş etme
yöntemleri ve stratejileri de aile üyelerine aktarılır. Önceki
kuşakların duygusal süreçleri yeni ailenin duygusal
sisteminde kendisini gösterir (Nichols, 2013).
Aile danışman bu süreçte ailede ortaya çıkan semptomları
açar, aile bireyleri arasındaki stresi arttırır, ailede
içerisinde duygusal süreci geliştirerek iletişimi çoğaltır,
aileyi çevredeki diğer bireyler ve kültürel gruplarla
bağlantıyı kurmaya teşvik eder, ailenin sınırlarını
anlamaya çalışır, aile üyelerini fonksiyonlarını
öğrenmeleri için teşvik eder, kuşaklar arasında farklılığı
arttırır, ailedeki bireyleri kendileri olmaları için
cesaretlendirir. Sistematik aile danışmanlığında, bireylerin
yukarıda sıralanan davranışlarda bulunmaları ve
sorumluluk almaları desteklenir. Danışmanlık sürecinde
bireylerin kendilerini geliştirmelerini ve potansiyellerinin
farkına varmalarına katkıda bulunulur. Şu ana odaklanılır.
Genel sistemler kuramının temel kavramlarını aile
danışmanlığına uygulayan çalışmalar, ailelerin ekolojik bir
organizmaya benzediğini varsaymaktadır. Bu bakış açısına
göre, aile üyesinin davranışı, diğer üyelerin davranışları
bağlantılı ve ilişkilidir. Sistem kuramının aileyi
tanımlamasına göre aile ortak bir geçmişi olan, aralarında
duygusal bağ bulunan, birbirlerinin duygusal
gereksinimlerinin karşılandığı yapıdır (Friedman, 1991).
Her aile, kendi üyelerinin korunma, sağlıklı büyüme ve
gelişme dengesini korumak ile yükümlüdür. Ailenin
işlevlerini sürdürmesini sağlayan bir denge vardır bunun
adına aile homeostasisi denmektedir (Nichols, 2003). Aile
alt sistemlerden oluşan bir bütündür ve aile sisteminin
işlevselliğini çalışılırken mutlaka alt sistemler ile de
çalışılmalıdır (Bowen, 1978). Her aile ayrı bir varlıktır ve
kendi sistemi içerisinde değerlendirilmelidir. Şu an
yaşanılan problemler aile geçmişimizden
kaynaklanmaktadır. Değişim her zaman mümkündür;
bireysel farklılaşma ve kendi kişiliğini inşa etme ancak
bireyin sınırların korunması ile mümkündür. Yüksek
endişe ve duygusal baskı altında bile bireyler kendi
kimliklerini korumak zorundadır. Fiziksel olmayan
sınırları ve her biri kendine ait sınırlarla korunan alt
sistemler vardır (Silver ve ark, 1998). Bu bakış açısında
aile sisteminki farklılaşma aile üyesinin diğer aile
üyelerine tepki vererek kendi varlığını ortaya koyması
şeklinde tanımlanmaktadır. Farklılaşma ve bireyselleşme
ile birey düşünceleri ve hisleri dengeleyebilir, duygularını
doğru şekilde ifade edebilir. Bunları yaparken
objektifliğini ve esnekliğini koruyabilir ve böylece
ailesinin duygusal baskısından bağımsız hareket edebilir
(Goldenberg ve Goldenberg, 2003).
Nichols ve Schwatz (2004), ailelerin kök ailelerinden
farklılaşamamasının eşler arasında duygusal problemlere
neden olabileceğini ve bununda evlilikte çatışmaya yol
açabileceğini belirtmiştir. Bireyler, kendi ayrışma
düzeylerine benzeyen ayrışma düzeyine sahip eşler
seçmektedir. Aile füzyonunun etkisi altında kalan çocuk
ayrışmaya doğru hareket eder. Bunun nedeni sınırlı
duygusal kaynakları olan kişilerin genellikle tüm
sorunlarını birbirlerine yansıtmalarıdır. Kendi kök
aileleriyle iletişimlerini kesen üyeler oluşan duygusal
ihtiyaçlarını yeni oluşturdukları aileleri ya da
arkadaşlarıyla karşılamaya çalışmaktadır (Gladding,
2001). Aileler iki çeşit problemle karşı karşıyadır. Bu
problemlerden ilki dikey problemlerdir. Bunlar
ebeveynlerden çocuğa geçer, ebeveynleri ile soğuk ve
uzak ilişkilere sahip olan yetişkinler, çocuklarıyla nasıl
sıcak ve yakın ilişki kuracaklarını bilmezler ve bu nedenle
kendi sorunlarını çocuklarına aktarırlar. İkinci problem ise
yatay problemlerdir. Bunlar çevresel stresler veya aile
gelişimindeki geçiş noktalarından kaynaklanır. Bu, kronik
bir hastalık, aile evinin kaybı ya da bir aile üyesinin ölümü
gibi travmalardan kaynaklanabilir. Aile için en kötü
durum, dikey ve yatay sorunların bir anda
gerçekleşmesidir (Friedman, 1987).
Tarafsızlık kavramı aile sistem yaklaşımının önemsediği
bir diğer kavramdır. Danışmanlık sürecinde tarafsızlık;
danışmanın aile içi koalisyonları, birliktelikleri, çatışma ve
tartışmaları anlayabilmesine yardım eden kavramdır.
Tarafsızlık aynı zamanda aile üyelerinin sorunlarına
çözüm üretmek üzere teşvik edici rol oynamaktadır.
Danışmanlığın amaçlarına bakıldığında anksiyete ile baş
etmek mekanizmaları üstüne çalışılmakta, eş seçiminde
aile özelliklerine benzer seçimlerin yapılması ve aile
rollerinin buna göre seçilmesi üstüne müdahale
edilmektedir. Danışmanın görevi duygusal süreçlerle ilgili
sorular sormak, duygusal sistemdeki üçgenleşmelerden
kendini korumaktadır.
Sistemik aile danışmanlığın en önemli özelliği esnek olma
üzerine kurulmasıdır. Sistemik aile danışmanlığı
kullanılarak birçok farklı özellikteki aileler ile çalışılabilir.
Sistemik aile danışmanlığının ikinci önemli özelliği
danışmanların takım halinde çalışmalarıdır. Danışman aile
ile çalışırken diğer danışmanlar aileyi ve danışmanı tek
yönlü ayna ile izler. Bu aynı zamanda bir süpervizyon
sürecidir. Üçüncü özellik ise kısa zamanda bir problem
üstüne odaklanması ve sadece onu çözmeye çalışmasıdır.
Danışman, ailelerin problemle ilgili olarak birbirlerine
karşı değil birbirleri ile iş birliği içinde ortak çalışma
becerilerini geliştirmeye çalışır. Bu danışmanlık yöntemi
klinik olarak güçlü ve farklı yaklaşımlara bağlı olarak
çalışan terapistlerle iş birliği yapmak olanağı sağladığı için
geliştiricidir. Birden fazla danışmanın aynı konuda fikir
yürüttüğü için ailede değişim daha hızlı olmaktadır.
Hicran PARLAT Sayfa 20
8.2. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Umudunu Kaybetme
Sol Ayağım
Kitaplar:
Virginia Satir: Temel Aile Terapisi
Sidney Rosen: Sesim Seninle Her Yerde
Murray Bowen Kimdir?
1913 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde dünyaya
gelmiştir. Küçüklüğünden itibaren sıkı aile bağları
içerisinde yetişmiş ama sonra ailesinden uzakta yaşamayı
tercih etmiştir. Kendi yaşamında ailesini onu yetiştirme
tutumları ve köklerinin etkilerini görmüştür. Psikiyatrist
olarak çalışırken ailelerle ilgilenmeye başlamıştır.
Bowen’a göre aileleri temelde duygusal sistemler olarak
değerlendirmiş, ailelerde görülen davranış, inanç, değer ve
duygusal tepkilerin nesilden nesile aktarılarak süreklilik
kazandığını ifade etmiştir.
Virginia Satir Kimdir?
Virginia Satir 26 Haziran 1916 tarihinde Amerika Birleşik
Devletleri’nde dünyaya gelmiştir. Virginia Satir, özellikle
sistemik aile terapisine yaklaşımı ve aile rekonstrüksiyon
terapisi alanındaki öncü çalışmaları ile tanınmaktadır.
Bütüncül, yaşantısal ve patolojiye odaklanmayıp bireyin
gelişimi ve sağlıklı davranışlar üzerine odaklanmasıyla
aile terapilerine çağdaş bir bakış getirmiştir. Daha
1970’lerde aile içerisindeki barışçıl ortamın, toplum ve
dünya barışının önemine vurgu yapmıştır.
Bölüm Özeti
Bu bölümde aile sistemleri kuramının nasıl ortaya çıktı, bu
kuramının iki önemli ismi olan Virginia Satir ve Murray
Bowen’ın kimler olduğunu. Bu kuramın ortaya
çıkmasında etkili olan genel sistem teorisini ve kuramın
temel kavramlarını öğrendik. Bu kuram sayesinde ailelere
odaklanarak sorunla ilgili çözümlerini sıralamaları ve
sistemik değişim sağlamaya yönlendirmek gerektiğini
öğrendir.
9. YAŞANTISAL AİLE DANIŞMANLIĞI
Giriş
Yaşantısal aile danışmanlığı kuramına göre aile
içerisindeki yaşantılar değişim için çok önemlidir. Bu
yaşantılar aile içerisinde sağlıklı bir ortam hazırlar ve aile
üyelerinin psikolojik dayanıklılıklarını geliştirir. Her aile
birbirinden farklı iletişim kalıpları kullanır, o zaman
danışmanlar aileleri kendi sistemleri içerisinde
değerlendirerek hareket etmelidir
9.1. Yaşantısal Aile Danışmanlığı
Yaşantısal aile terapileri, 1960’ların insancıl-yaşantısal
hareketinden ortaya çıkmıştır. Sembolik yaşantısal aile
danışmanlığı, geştalt terapi, psikodrama, danışan merkezli
yaklaşım ve hatta grup danışmanlığından izler taşır.
Yaşantısal terapiler geçmişten ziyade şu ana, şimdi ve
burada’ya odaklanır. Terapide önemli olan şu an’dır.
Yaşantısal aile danışmasının ileri gelen isimleri Carl
Whitaker, Walter Kempler, Kaplan, David Kantor, Fred
Duhl, Bunny Duhl ve Virginia Satir’dir (Whitaker ve
Bumberry, 1988). Bu terapi modeli, gerçekte
söylenenlerin altındaki temsil sistemiyle başa çıkma
çabasını tanımlar (Gladding, 2002). Yaşantısal aile
terapileri duyguları etkilemeye odaklanır. Duygu
farkındalığı ve ifadesi kişinin ve ailenin kendini
gerçekleştirmesi anlamına gelmektedir. Bu bakış açısına
sahip profesyoneller, duygularının ifadesinin evrensel bir
etkisinin olduğunu varsayar. Duyguların etkileyici ve net
bir şekilde ifade edilmesi desteklenir. Sağlıklı bir aile,
birbirlerinin deneyimlerine açık olan ailedir. Ailenin
gelişmeye açık olması sağlıklı işlev gösterdiğinin
göstergesidir. Sağlıklı ailelerde güç dağılımı esnektir. Bir
aile, kişisel katılımlar ve duyguların çeşitliği teşvik edilir
ve desteklenir. Buna karşın, fonksiyonel olmayan aileler
etkileyici riskler almada dirençli ve etkileşimlerinde katı
tutumdadır (Gladding, 2002). Soyut kavramlar ve teorik
bilgiler bu kuramda gerçekliğe odaklanma sağlanmıştır.
Satir’in temel kavramı kendilik değeri yani benlik
saygısıdır. Kendilik değeri kişinin başkalarının görüşü ne
olursa olsun kendisine verdiği değerin derecesini ifade
eder. Satir’e göre başkalarını sevmenin ön koşulu bireyin
kendisini sevmesidir. Satir’e göre düşük kendilik değerine
sahip bireyler genellikle evlenmek için düşük kendilik
değerine sahip kişiler ile evlenirler. Böyle bir ebeveynle
yetişen çocuklar da genellikle düşük benlik saygısına
sahiptir. Ancak bir insan isterse yetişkin yaşta bile benlik
saygısını artırır. Danışmasının görevi, bireyin kullandığı
savunma mekanizmalarını bulmak ve bunları
etkisizleştirerek insanların doğasında bulunan canlılığı
ortaya çıkarmaktır (Whitaker ve Ryan, 1989). Yaşantısal
aile danışmanlığına göre ancak aile üyelerinin tümü
kendilerini gerçekleştirdiğinde aile işlevsel olabilir.
Danışmanlığın ilerleyen dönemlerinde terapist gözlemci
olarak katılır. Ailede var olan problemin kaynağının
duygusal kısırlık olduğu düşünülerek bu yaklaşımda
duyguların açığa çıkarılması ve paylaşılması oldukça
önem taşımaktadır (Napier ve Whitaker, 1978).
İnsanlar kendi eksikliklerini tamamlasın diye evlenirlerse
ailede döngüsel problemler başlar. Bazı durumlarda eşler,
evlilikten doyumsuzluklarını azalmak için bir bebek sahibi
olmak ister, sonra çocuktan kendi hayallerini, isteklerini
tamamıyla karşılamasını bekler. Çocuk, ebeveynlerinin
ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir yolmuş gibi algılanır ve
çocuk bu şartla kabul edilir. Ebeveynler genellikle çatışma
içindedir. Yaşantısal aile danışmanları ailede yaşanılan
sorunların temelinde duygusal bastırma olduğunu
düşünmektedir. Aile içi etkileşimleri aile üyelerinin
birbirlerinin savunma mekanizmalarına yaptıkları
yansıtmaların bir sonucu olarak görmektedir. Ailelerde
problemlerin çözülmesi ve olumlu değişimlerin
oluşabilmesi için aile bireylerinin gerçek duyguları ile
bağlantı kurulması gerekir. Bunun yapabilmenin koşulu
aile bireylerin duygularını ailenin diğer üyelerine dürüst
bir şekilde söylemeleridir. Danışanı bu şekilde
davranmaya yönlendirerek aile bağlarının güçlenmesine
Hicran PARLAT Sayfa 21
yardım etmeye çalışmak danışmanın temel hedefidir
(Nichols, 2003). Yaşantısal aile danışmanları kendi
içlerinde ikiye ayrılırlar: Carl Whitaker gibi danışmanlık
sürecini kendi doğal gelişimine bırakan ve Virginia
Satir’in gibi süreci yapılandırarak yürüten danışmanlar
bulunmaktadır (Satir ve ark,1991).
Carl Whitaker ve MRI ekolü terapistleri danışmanlık
sürecini kendi spontanlığına ve danışmanın kişiliğine bağlı
olarak oluşturur. Danışmanlık sürecinde gelişim ve
duygulara önem verir. Aile üyelerinin ait olma, bağımlık,
bireysellik gibi duygu ve davranışları deneyimlemeleri
amaçlar. Bu açıdan Whitaker danışmanlık sırasında yedi
farklı müdahale kullanır. Bunlar:
1- Ailedeki gelişimi desteklemek için semptomları
yeniden tanımlama: Ailelerin fonksiyonel olmayan
davranışları danışman tarafından açığa çıkarılır.
Danışmanlık sürecinde aileye farkındalık kazandırılır.
Disfonksiyonel davranışların yerine uygulanabilecek daha
fonksiyonel davranışlar belirlenir.
2- Gerçek yaşam stresi yerine hayali alternatifler
oluşturmak: Danışmanlığın bu noktasında danışan
tarafından ortaya konan fikirler değerlendirilir, bu
fikirlerin işlevsel olup olmadığına bakılır ve görüşme
içerisinde roleplayler ile bu davranışlar somutlaştırılır.
3- Kişilerarası stres ile kişisel stresi birbirinden ayırmak:
danışmanlığın bu noktasında farklı nedenler ile ortaya
çıkan stresin birbirinden ayrışması sağlanır. Aile içinde
gelişen streslere karşı farklı önlemler alınıp müdahale
yöntemleri üstüne konuşulur.
4- Pratik müdahaleler: Danışman süreç içerisinde ailenin
değişim ihtiyaçları doğrultusunda bireylere müdahalede
bulunulur.
5- Aile üyelerinin çaresizliklerini çalışmak: Aile üyeleri
görüşmeler sırasında ifade edemedikleri duygular ifade
etmeleri için desteklenir. Ortaya duygu yoğunluğu çıkar
ve aile üyeleri bunu birbirleriyle paylaşır.
6- Duygusal yüzleştirmeler: Danışmanlık sürecinde
davranışların analiz edilmeden önce aile bireylerinin
duyguları duygular ön plana çıkarılır.
7- Çocuklara çocuk gibi davranmak: bu danışmanlık
yaklaşımında danışman çocuklara bireyi olduklarını
hissettirilir ve onlar danışmanlık sürecine dahil eder.
Virginia Satir ise ailenin iletişim biçimlerine
odaklanmakta, duygusal sistemlerine önem vermekte ve
duygularını dışa vurmasını sağlayacak teknikler
kullanmaktadır (Satir ve ark,1991). Satir’in aile bakışı,
ailenin bir sistem olduğudur. Bu bakış içinde varoluşçu ve
hümanistik yaklaşımları da barındırır. Hümanistik öğeler
vardır aile üyesindeki rahatsızlığa ya da bozukluğa
odaklanmaz, bunun yerine üyedeki iyi ve olumlu değişim
ve yönelime odaklanır. Varoluşçudur; bireyi sabit ve
değişmez bir kişilik yapısının etkisi altında
değerlendirmez. Bireyin edilgen bir kişi olduğunu
düşünmez. Satir danışmanlık sürecinde aile içi dengeye
vurgu yapmaktadır, ailenin denge unsurunu bozan
durumlara (yeni bir çocuğun doğumu, boşanma, eve gelen
başka bir aile üyesi vb.) önem vermektedir. Danışmanlıkta
aile üyelerinin öz-benlik saygılarını inceler, sağlıklı ve
dengeli ailelerde bireylerin öz-benlik saygılarının yüksek
olduğunu savunur.
Satir, aileyi üç kuşak (çocuk, annesi-babası ve
büyükannesi-büyükbabası) olarak bir bütün şeklinde görür
ve danışmanlığın ilk aşamalarında ailedeki iletişim
kalıplarıyla çalışır. Satir, aile üyelerini danışmanlığa
getiren problemler üzerinde durur. Aile üyeleri arasında
problemden en çok etkilenen üyeyi bulur ve onun
üzerinden var olan problemi çözmeye çalışır. Özgüven ve
öz-benlik kavramlarına vurgu yapar, aile üyelerinin
özgüvenlerini arttırabilmek için danışmanın da özgüven
sahibi olması gerektiğini düşünür. Satir, aileye sistem
anlayışı çerçevesinden yaklaşmaktadır. Aile, kendi başına
bir sistemdir ve her aile sisteminin diğer sistemlerle
ilişkisi vardır (Innes, 2002). Danışmanlıkta temel amaç
danışanda değişim sağlamak, meydana gelen değişimi
devam ettirmek, aileyi değişim yönünde çalıştırmak ve
aile üyelerinin sahip oldukları yaratıcılık, özen, sevgi gibi
niteliklerini geliştirmektir.
9.2. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Ölü Ozanlar Derneği
Aklım Karıştı
Kitaplar:
Murat Dokur, Yael Profeta: İlişki Denklemi: aileler ve
Çiftler.
Bölüm Özeti
Bu bölümde aile danışmanlığı ekolleri içerisinde yapısal
ekol olarak adlandırılan teoriyi öğrendik. Yaşantısal ekol
hangi kavramları kullanmaktadır. Satir ve Withekar
arasındaki farklılıklar nelerdir gibi konulara değindik.
Yaşantısal aile danışmanlığının nasıl kullanılacağına
ilişkin bir bilgi sahibi olduk.
10. BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI AİLE
DANIŞMANLIĞI VE ÇÖZÜM ODAKLI AİLE
DANIŞMANLIĞI
Giriş
Bilişsel davranışçı danışmanlık ya da terapi (BDT)
düşüncelerimizin, ne hissettiğimiz ve nasıl davrandığımızı
belirlediğini vurgulayan yapılandırmış bir danışmanlık
şeklidir. Çözüm odaklı danışmanlık yaklaşımı ise bilişsel
danışmanlık yaklaşımını destekleyen ve hızlandıran bir
problem çözme yöntemi bütünüdür.
Tüm çiftler zaman içerisinde çatışma yaşar ve dolayısıyla
çatışma çözümü, aile uyumunun korunması bakımından
çok önemli bir beceridir. Bilişsel davranışçı yaklaşımcılar
ailede ilişki becerilerinin geliştirilmesi gerektiğini
düşünür, çözüm odaklı yaklaşımcılar ise ailede ana
Hicran PARLAT Sayfa 22
odaklanarak problem için denenmemiş çözüm yollarını
hayata geçirmeyi destekler.
10.1. Bilişsel Davranışçı Danışmanlık
Albert Ellis ve Aaron Beck 1960’li yılların sonunda
davranış değişimi için bireylerin düşünce ve duygularının
değiştirilmesi gerektiğine vurgu yapmış bu bakış açısı
bilişsel yaklaşımı aile danışmanlığına sokmuştur (Beck,
2011). Bilişsel davranışçı danışmanlık çift ve aile
danışmanlığında en sık
kullanılan psikoterapi yöntemlerinden birisidir. Yakın
ilişki problemlerinde bilişsel davranışçı danışma
uygulamaları 1960’lı yıllarda Albert Ellis ile başlamıştır.
Ellis çift ilişkisinde yaşanılan problemlerin; tarafların
eşlerine dair mantıksız, irrasyonel inançlarına ve ilişki
hakkında gerçekçi olmayan beklentilere bağlı olduğunu
savunur. Bu olumsuz bilişler çitlerde öfke, karamsarlık,
mutsuzluk gibi negatif duygulara sebep olmakta ve
olumsuz davranarak bunu eşine yansıtmaktadır.
Danışmada ana prensip, çiftlere anlaşmazlıklarını neyin
ortaya çıkardığını farkına varmalarına ve devamında da
davranışlarını yeniden yapılandırmalarını öğretmek
önemlidir (Krain, Kendall; 1999). Bilişsel danışmanlık
aile üyelerinin birbirleriyle kurdukları iletişimleri
yönlendiren ve ara inançlarını, temel inançlarını
çözümlemeye dayanan süreçtir. Sonuçta eşlerin
kendilerine ait bilişsel çarpıtmalarını ve olumsuz
bilişlerini değerlendirme ve değiştirme, doğru iletişim
kurabilme ve problemleri yapısal biçimde çözme
becerilerini kazanmaları sağlamak esastır. Bilişsel
davranışçı aile danışmanlığında aileye sorun çözme
becerileri geliştirmek müdahaledir. Bilişsel davranışçı
bakış açısına göre aile üyelerinin beklentileri, inançları ve
tutumlarının birbiriyle ilişkililerine odaklanılır. Bu
nedenle bireylerinin etkileşimlerine odaklandığından
geleneksel sistemik aile danışmanlığı ve yapısal aile
danışmanlığıyla da uyumludur.
Bilişsel davranışçı aile danışmasının temelinde problemli
davranışların ve bilişlerin tekrarlanan kalıplar tarafından
öğrenilip sürdürüldüğü bakış açısı vardır. Bu kalıplar
taklit, koşullandırma, şartlanma, sosyal öğrenme içerir. Bu
danışmanlık ekolü ailede meydana gelebilecek davranış
değişikliğini desteklemek amacıyla, ailenin problem
yaratan davranışlara ilişkin gerçekçi olmayan inanışlarını
değiştirmek için çalışılmak hedeftir.
Aile danışmanlığında davranışın sürmesinin, ortaya çına
sonuçlara bağlı olduğu düşünülmektedir. Bilişsel
davranışçı aile danışmanları, çalıştıkları ailelerdeki aile
üyelerinin problemli olmayan davranışlarını
güçlendirmek, sosyal becerilerini geliştirmek için çalışır
(Beck, 2005). Aile danışmanlığı bakış açısında çiftler
ilişkilerinde ödüle odaklanmakta, davranışlarından ödün
vermek ve bedel ödemekten kaçınmaktadır. Başarılı bir
ilişkide eşlerin bu tür ödülleri arttırması ve ilişkideki
mutluluğu çoğaltması. Mutsuz ve başarısız evliliklerde,
çiftler kendilerini savunmaya çeker, incinmeme çabasına
girer, birbirlerini mutlu etmek ve bir arada vakit geçirmek
için çaba sarf etmezler. İyi bir evlilik ve aile ilişkisinde
denge vardır. Birçok evlilikte hoşa gitmeyen davranışlar,
pozitif davranışlara göre daha etkili olmakta, doyum
yerine olumsuzluk yaratmaktadır. Aile danışmanları için
en önemli konu ailede ve çiftler arasında iletişim
becerisini geliştirmek ve problemleri üzerine
konuşabilmelerini sağlamaktır. Aile danışmanlığında aile
içi problemlerin çözümü için davranışsal amaçlar
belirlemek ve bu amaçlara ulaşmak için gerekli becerilerin
öğrenilmesi, davranışsal denemelerinin yapılmasını
sağlamak vardır (Carlson, Sperry, Lewis; 2005). Bilişsel
davranışçı danışmanlıkta semptomlar çiftler tarafından
öğrenilmiş tepkiler olduğu düşünülür, çalışmalarda
doğrudan semptoma odaklanarak problemli davranışı
pekiştiren tepkileri çalışılır. Bilişsel davranışçı aile
danışmanlığında çiftin ilişkisinin sağlıklı olmasından çok
istenmeyen davranışı ortadan kaldırılması ve bu davranış
yerine olumlu alternatiflerinin kullanılması vardır. Bilişsel
davranışçı aile danışmanlığı yaşantılar üzerinde büyük
etkiye sahip olan düşünce, duygu ve davranışlara
odaklanmaktadır (Carr, 2001). Bu şekilde aile
danışmanlarının hedefi danışanlarının davranışların
değiştirecek düşünce, inanç ve tutumların değişiminin
sağlanmasıdır.
Davranış değiş tokuş modeline göre, iyi bir ilişkide alma
verme dengesi eşittir. Aile içi de uyumla ilgili genel
görüşten çok da farklı bir şey söylenmiyormuş gibi
görünebilir; ancak davranışçılar tatminkâr ilişkilerin
ayrıntılarını incelemeye devam etmiş dardır. Evlilikte
duyum açısından en önemli olan konuların sevecenlik,
iletişim ve çocuk bakımı olduğu bulunmuştur. Hoşa
gitmeyen davranışların, evlilikte doyumu pozitif
davranışlardan daha çok etkilediği bulunmuştur o halde,
iyi bir ilişkide pozitif tepki değiş tokuşu söz konusudur,
ancak bundan önemli si hoşa gitmeyen tepki değiş dokusu
alt düzeydedir. Diğer bir değişle, iyi ilişkilerde pozitif
pekiştirici denetimi bulunmuş. İletişim becerisi, konuşma
yeteneği, davranışçılar açısından iyi ilişkilerin en önemli
özelliğidir. Bilişsel davranışçı danışmanlığın amacı, temel
sorunu gidermek için belirli davranış örüntülerini
değiştirmektir. Ailenin örgütlenişinden ya da ilişkilerin
sağlıklılığından çok, davranışa odaklanan bu yaklaşım
nedeniyle bilişsel davranışçı terapi, çoğu sistematik aile
danışmanlığına oranla daha teknik bir duruş verir.
Davranış danışmanları tedaviyi vakaya göre düzenler,
ancak genel eğilim istenmeyen davranışı ortadan kaldırma
ve bunun olumlu alternatiflerini pekiştirmektir. Örneğin,
çiftler genellikle hedeflerini kaçınmacı davranışları
azaltmak olarak belirler, ancak davranışla terapist olumlu
davranışları çoğaltarak duyumu artırmalarına yardım
edecek bir hedef çizecektir. Belirli davranış sorunlarını
ortadan kaldırmak amacıyla öğrenme kuramından
yararlanılır, ancak bunun yanı sıra davranış danışmanları
iletişim, sorun çözme ve uzlaşma becerilerini de öğretir.
Benzer şekilde, bilişsel davranışçı danışmanlar
danışanlarının çarpık inançlarını yeniden gözden geçirerek
belirli yakınmaları çözmelerine yardım etmekle
kalmaz, ailelere gelecekte sorunları çözmek için
bilişsel stratejilerin nasıl kullanacaklarını da öğretir. Sonuç
olarak bilişsel davranışçı aile danışmanlığı danışanların
var olan güçlü yanlarını ortaya çıkartıp, bu güçlü yanları
yaşanılan problemlerin çözümünde kullanmak için çalışır.
Ana inançlardan kaynaklanan kökleşmiş bilişsel, duygusal
ve davranışsal problemlerin ortaya çıkartılıp bunların
alternatifleriyle değiştirilmesi temel müdahale yöntemidir.
Hicran PARLAT Sayfa 23
10.2. Çözüm Odaklı Aile Danışmanlığı
Çözüm odaklı terapi yaklaşımı 1980'lerde, Steve de
Shazer ve Insoo Kim Berg tarafından ve MRI (Mental
Research Institution) ekibi ile birlikte geliştirilmiştir
(Shazer, Berg, Lipchik, Nunnally; 1986). Çözüm odaklı
aile danışmanlığı, işlevselliği kanıtlanmış modern, etkili
aile danışmanlığı yaklaşımlardan birdir. Çözüm odaklı
terapi yaklaşımı kısa süreli perspektife ve stratejik
temellere dayalı, çözümleri ailelerin kendilerinin ortaya
çıkarmasına yöneliktir. Çözüm odaklı terapilerde
danışmanlar problemin nedenini bilme gereğine ihtiyaç
duymaz. Tüm insanlar etkin davranma kapasitesine
sahiptir ama zihinsel yapılarındaki olumsuz işleyişler buna
engel olmaktadır. Aile üyelerinin dikkatlerini unuttukları
özelliklerine odaklayarak yaşadıkları problemin
çözümünün kendi ellerinde olduğunu göstermek çözüm
odaklı danışmanların temel hedefidir. Çözüm odaklı terapi
yaklaşımı problemlerini çözecek gücü kaybetmiş
insanların güç ve dayanıklılık kazanmasına ve kendilerini
kuvvetli yönlerinin bulmalarına yardımcı olmaktadır
(Seligman,2002). Çözüm odaklı danışmanlıkta danışan,
kendi yaşantısını en iyi bilen kişi olduğundan yaşamı için
en iyiyi bilen uzman olarak kabul edilmektedir (Groot,
2002). Bu süreçte danışman, danışanın kendi problemini
çözebilecek kaynaklara ve güce sahip olduğunu düşünür
ve danışanı bunun için destekler. Danışmanlık sürecinde
danışanın güçlü yanlarına ve onun isteklerine odaklanmak
böylece danışanın potansiyelini üst seviyeye çıkarması
için desteklemek, değişimin devam etmesini sağlamak
amaçlanmaktadır. Aile danışmanlığında genel olarak
yaşanılan şu ana ve şimdiye odaklanmak hedeftir. Çözüm
odaklı terapiler ise geleceğe dönük çalışmaktadır. Etkili
çözüm için yeni ve daha etkili yaklaşımlar sergilemek
gerekir. Çözüm odaklı yaklaşımın en temel ilkesi
işlemeyini çöpe at yerine yeni bir şey yap ve işleyeni tut
ve daha çok yaptır. İnsanlar birkaç ufak değişiklik ve çaba
ile problem çözme döngüsüne girmekte ve etkisiz çözüm
çabalarından vazgeçmektedir (De Shazer ve ark, 2007).
Çözüm odaklı aile danışmanlığında bakış açısında
yaratılacak küçük bir değişimin, büyük değişimlere
kaynak olacağı ana fikri söz konusudur. Çözüm odaklı
danışmanlar küçük değişimlerin birikerek büyük
değişimleri ortaya çıkaracağını düşünür. Çözüm odaklı
terapi yaklaşıma göre aileler problemlerini nasıl
çözeceklerini bilmektedir ancak yaşadıkları nedeniyle
bunu bulamamaktadır terapide önemli olan ailelere bunu
fark ettirmektir (Halley, 1976). Çözüm odaklı aile
danışmanları problemlerin, aile üyelerinin karamsar bakış
açılarından ve bu bakışın genelleşmesinden
kaynaklandığını düşünmektedir (Robbins, Szapocznik,
Pe’rez; 2007).
Ailelere çözüme yönelik farklı bakış açıları kazandırmak
ve problemle karşılaştıklarında işleyen çözümler
bulmalarını desteklemek hedeftir. Çözüm odaklı aile
danışmanları ailelerin yaşadıkları problemleri çözebilecek
kaynaklara ve güçlere zaten sahip olduklarına
inanmaktadır ancak sürekli problemi düşünmekten ve
olumsuzluğa odaklanmaktan çözüm kapasitelerini
körelmiştir. Bu yüzden bireylerin odak noktalarını var
olan problem ve başarısız çözüm yollarından
uzaklaştırmak ve çözüm için yeteneklerini ortaya
koymalarına olanak tanımak gerekir. Bireyler problemlere
odaklandıkları için bu sorunlarının sürekli devam ettiğini
düşünmekte bu yüzden problemin yaşanmadığı zamanları
fark etmemekte güçlük yaşamaktadır. Danışanlara
sorunların yaşanmadığı istisna zamanların olduğunu ve bu
istisnaların çözüm için kaynak olduğunu göstermek çözüm
odaklı danışmanlığın temel amacıdır. Çözüm odaklı
yaklaşımda çözümlerin problemin gelişim biçimiyle
ilişkisiz olduğuna inanılır ve sürekli problemi düşünmenin
yaratıcı, işleyen ve etkin çözümler bulmayı zorlaştırdığı
düşünülür (Watzlawick, Weakland, Fisch, 1974). Çözüm
Odaklı aile danışmanlığında süreç, genellikle ailenin sahip
olduğu kaynaklar, güçlü ve başarılı yönleri açığa çıkararak
amaçlarını gerçekleştirmeye ve danışmaya getirdikleri
problemlere ilişkin farklı bakış açıları kazanmalarına
yöneliktir. Çözüm odaklı danışmada terapötik sürecin
önemli bir bölümü, danışanın gelecek zaman hakkında
düşündüklerini ve hayatında farklı olmasını arzuladığı
şeyleri kapsamaktadır. Çözüm odaklı aile danışmasında
terapötik sürecin büyük bölümü, danışanın gelecek zaman
hakkında düşündüklerini ve hayatında farklı olmasını
arzuladığı şeylere ilişkin bakış açıları geliştirmesini
sağlamaya yöneliktir.
Bu doğrultuda çözüm odaklı aile danışmanının,
danışmadaki görevler: Ailenin ihtiyaçlarına karşı duyarlı
ve destekleyici olmak. Danışmada kullanılan dile önem
vermek. Danışmanlık sürecinde değişim ile ilgili pozitif
varsayımlar dile getirmek ve yapıcı bir dil kullanmak.
Ailenin danışma sürecine getirdiği problemin nasıl
meydana geldiğini anlamaya çalışmaktan çok problemin
çözümüne odaklanmak. Geçmişi tartışmak yerine yakın
geçmiş ve gelecek üzerine yoğunlaşmak. Aile ile iş birliği
içinde çözüm üretmek. Aileyle beraber problemin çözümü
üzerinde bir dedektif gibi çalışmak. Ailenin baskın
öyküsünü ortaya çıkarmaya çalışmak ve öykü içerisindeki
istisna durumları belirlemek. Ailenin problemin
yaşanmadığı durumlarda farklı olarak ne yaptığını
anlatması için araştırma yapmak. İstisnaların varlığına
dayanarak aile için alternatif belirlemek. Ailenin gelişme
gösterdiği zaman farklı olarak ne yapıyor olabileceğini
keşfetmek için derecelendirme soruları kullanmak. Aileye
problem olmadığı zaman davranışlarını pekiştirecek
görevler vermek. Aileyi küçük değişimler yapmaları için
yüreklendirmek.
10.3. Film ve Kitap Önerileri
Filmler:
Atlı Karınca
Ölümcül Oyunlar
Kitaplar:
Frank Dattilio: Bilişsel Davranışçı Çift ve Aile Terapisi:
Klinisyenler için Kapsamlı
Bir Rehber
Thorana Nelson: Kısa Süreli Çözüm Odaklı Aile Terapisi
Hicran PARLAT Sayfa 24
Bölüm Özeti
Bu bölümde bilişsel davranışçı aile danışmanlığın ve
çözüm odaklı aile danışmanlığın yaklaşımlarını ve
kullandıkları teknikleri öğrendik. Bu iki yaklaşım aslında
birbirini destekleyen ve bir arada çalışan yaklaşımlardır.
Bilişsel davranışçı aile danışmanlığın temeli; görünen
davranışın ve problemlerin tedavi edilmesi, yeni sosyal
becerilerin öğrenilmesi ve işe yaramayan davranışların
elenmesi, pozitif davranış kontrol ve eğitim sistemleri
hakkında aileyi bilgilendirmek, çeşitli davranışçı teknikler
arasından basit, pragmatik ve işe yarar olanı seçmek, kısa
sürede problemleri ortadan kaldırmak temel yöntemdir.
11. ÖYKÜSEL AİLE DANIŞMANLIĞI
Giriş
İnsanlar yaşamları boyunca kendilerinin başrolünü
oynadığı hatta senaryosunu kendilerinin yazdığı bir yaşam
serüvenin de deneyimleri doğrultusunda kendi öykülerini
oluştururlar. Zaman içerisinde oluşturdukları bu öyküler
bağlamında yaşamlarına anlam yüklerler. Bu bağlamda
insanlara onların öykülerinden yararlanarak
yapılandırdıkları öyküleri dinledikten sonra farklı sonlar
içeren yeni öyküler oluşturarak destek sağlamak söz
konusu olabilir. Günümüzde bu yöndeki müdahaleler,
öyküsel danışmanlık olarak adlandırılmaktadır.
11.1. Öyküsel Aile Danışmanlığı
Öyküsel aile danışmanlığı sosyal olarak yapıcı bir alt
yapıya dayanır. Sosyal yapıcılık nesnel bir sosyal
gerçeklik olmadığına inanır ve “Tekbir gerçeğin herkes
için doğru” olabileceği görüşünü kabul etmez. Kendimizi,
başkalarını ve yaşadığımız sosyal dünyayı nasıl
gördüğümüz, sosyal süreçler ve bizim başkalarıyla olan
ilişkilerimiz gerçekliği yaratır. İnsanın zihinsel yapısı,
gerçeği kendine göre yaratma ve yaşadıklarına kendi
perspektifinden değer biçerek çalışır. Öyküler insanın
çevreye uyum sağlama ve dünyayı anlama ihtiyacının
metaforik anlatımlarıdır. Öyküsel aile danışmanlığında
toplumsal normlar haline gelmiş kültürel hikâyelerin
yeniden yapılandırılması temeldir, aile böylece değişecek
ve uyum sağlayacaktır (Nazlı, 2014). Yeniden
yapılandırmada, bireyin varlığını sürdürdüğü sosyal,
fiziksel ve duygusal koşulların olumsuz etkilerine rağmen
kendi içerisinde barındırdığı orijinal ve otantik kişiliğe
ulaşması amaçlanmaktadır. Öyküsel aile danışmanlığına
göre önemli olan sosyal gücün analiz edilmesidir. Bu
yaklaşımda güç toplumsal işleyişi belirler ve gerçek olarak
görülür; bunun sonucunda bireyler kendi yaşamlarıyla
ilgili yarattıkları öykülerde bu güçten etkilenir. Güç ve
baskın kültür tarafından doğru kabul edilen bilgi ayrışmaz.
Öyküsel aile danışmanlığı yaklaşımına temel olan sosyal
yapılandırmacı bakış açısına göre büyük kültürün
içerisinde alt grup ve bağlamlarda varlığını sürdüren
bireylerin olayları anlamlandırma sürecinde ortaya çıkan
sosyal etkileşim ve bu etkileşimin gücü̈ önemlidir.
Günümüzde insanların artık gerçeklerin peşinde
koşmaktan uzak olduğunu ve insanın kendisine ait öznel
yapılarının, kendi yaşamının, kendisine yönelik benlik
algısının, kişilerarası ilişkilerini düzenlediğini savunur
(Nazlı, 2014).
Öyküsel aile danışmasında danışman, danışanın sesine ve
anlattığı hikayesine formal bilgilerden daha çok önem
verir. Bu yaklaşımda danışmanlar danışanlarının güçlü ve
sağlıklı taraflarına vurgu yapar. Öyküsel aile
danışmanlığında danışanlar kendi öykülerini kendi
tercihleri ve kendi ifadeleri ile anlatırlar. Danışanın
demografik özellikleri formal bilgi olarak düşünülür ve
daha az önem verilir. Bu yaklaşımın temel hedefi danışanı
kültürel hesaplaşmaların içesine alan anlatımların
kıstırmışlığından kurtarıp danışanın özgürleşmesini
sağlamaktır. Öyküsel aile danışmanları danışanların
bireysel öykülerine odaklandıkları için insanları harekete
geçiren gücün ne olduğu üzerine pek fazla konuşmazlar.
Bireyin çevre ile kurduğu etkileşimi sonucundaki
yaşantıların elde ettiği örtük bilgi kültürel içeriklerin
olduğu öykülerin oluşumunda etkilidir (Karaırmak ve
Aydın, 2007). Öyküsel aile danışmasını danışmanlık
alanında teorik bilgiden uzaklaştırıp pratik ortama
uygulayanlardan White ve Epston (1990) aile
danışmanlığını kendi özel ilgi alanları olarak
belirlemişlerdir. Bu çalışmalardan sonra öyküsel terapiyle
ilgili araştırmalar, makaleler, eğitimler ve seminerler
özellikle aile danışmanlığı alanında hızlı bir artış
göstermiştir.
İnsan yaşamı öyküsel aile danışmanlığı yaklaşımına göre
bir öyküler dizidir. Öyküsel danışmanlık çiftler, aileler,
bireyler ve çocuklarla kullanılmaya başlamıştır. Öyküsel
aile danışmanlığı yaklaşımının içerisinde bağlanma
terapisi, aile sistem modelleri, stratejik aile danışmanlığı
ve çözüm odaklı yaklaşıma ait yöntemler bulunmaktadır
(Wood, Frey 2003; Freeman ve Couchonnal, 2006).
İnsanlar kendi kişisel öyküleri içerisinde sıkıştıklarını
hissettiklerinde veya kendi öyküleri kendilerine anlamsız
geldiğinde, öyküsü kendi kişisel deneyimleriyle uyumsuz
olduğunda profesyonel yardım aramaya başlar. İnsanlar
yaşadıkları olayları birbirine bağlama ve bunlardan bir
anlam çıkarma çabasındadır. Bu anlamı çıkaramadıkları
zaman bağlantı kuramazlar. Öyküsel aile danışmanlığında
danışmanın ilk amacı danışmaya gelen kişilerin ve
ailelerin daha doyurucu ve daha etkileyici öyküler inşa
etmelerine yardımcı olmaktır. İnsanların öyküleri izole
şekilde oluşmaz, başkalarıyla kurdukları ilişkiler
sonucunda oluşur (Nazlı, 2014).
Danışmanlık süreci terapötik iletişim ile başlar, danışan ve
danışman arasında işbirlikçi bir yaklaşım, sorunları
tanımlama ve dışa vurma, hikâyenin anlam ve önemini
yeniden inşa ederek iyi olanın gücüne vurgu yaparak
devam eder ve sonunda kişinin kendi yaşamına dair yeni
bir bakış açısı kazanmasıyla alternatif öykü üretilir.
Dil, bireylerin kendilerini ifade etme ve çevresindeki
insanlarla anlaşabilmesi için gerekli olan bakış açısını
sunar. Dilin olmadığı bir dünya anlatım ve anlam bakımın
eksiktir. Dil içerdiği anlamlar nedeniyle basit bir temsil ya
da yansıtma aracı değil aynı zamanda değişik
fonksiyonları içinde barındıran karmaşık sistemler
bütünüdür (Elliot, 1996). Kısaca dil iletişimin sadece basit
bir tanımı ya da aracı değil bir sosyal pratik ve yaratma
sürecidir. Dil insanları için sosyal yaşamın merkezindir.
İnsanlar arası konuşmalar sosyal dünya yaratır. Bu
Hicran PARLAT Sayfa 25
noktada dil, anlamın yaratıcısı konumundadır (Wood &
Kroger, 2000).
Öyküsel terapistin ilk kurucuları olan White ve Epston’a
(1990) göre de öyküsel terapistin temel amacı, kişisel
alternatif öyküler tanımlayarak ya da yeniden oluşturarak
yeni anlamlar içeren daha tatmin edici deneyimlerin ortaya
çıkmasıdır. Öyküsel aile danışmanlığın amacı insanların
kendi yaşam öykülerini onları daha mutlu edecek şekilde,
daha üretken bir biçimde inşa etmelerine yardımcı
olmaktır. Danışmanlık süreci boyunca problemi
dışsallaştırma öyküsel aile danışmanlığının en önemli
terapötik aracıdır. Öyküsel aile danışmanlarının temel
amacı bireyin kendi yaşamı ile yaşam gücünü̈ azaltan
öykü̈ arasında ayrım yapmasını sağlamaktır. Danışanın
öyküsünü̈ yaşam şekli olarak kabul etmeyip yaşam ve
öykünün birbirinden bağımsız kavramlar olarak fark
etmesini sağlamak hedeftir.
Bu süreç içerisinde bazı öykülerin içerik olarak daha
yoğun olduğu bazılarının ise daha seyrek olduğu
gözlemlenebilinir. Öyküsel aile terapisinde kullanılan en
önemli teknik danışanın hayatını kaplayan ve onu zora
sokan öykünün dışlayıcı konuşma tekniğini ile yapısal
olarak çözümlemesini ve sonrasında yeniden
yapılandırılmasıdır. White ve Epston (1990)
çalışmalarında bunu insanların zamanında
kişiselleştirdikleri can sıkıcı olayları somutlaştırmalarına
yardım eden teknik olarak tanımlamıştır. Danışanın
danışmanlık sürecine getirdiği problem yüklü öyküye nasıl
baktığı bu duruma ilişkin bakış açısını gösterir.
Dışsallaştırmayla problem, tam anlamıyla bireyden ve
ailesinden bağımsız bir hal alır (White ve Epston, 1990).
Dışsallaştırma ile birlikte aile üyeleri kendilerini
tanımlayan ve yaşamlarına rehberlik eden öyküleri
anlatmaya başlar. Danışan kendi öyküsü̈ hakkında
kendisini tanımlayan konuşmayı durdurduğunda
dışsallaştırmayı öğrenir. Bu süreçte danışman, problemi
etkileyen unsurları sormak yerine, aktif olarak kişinin
problemlerini oluşturan inançları hakkında açıklama
yapmaya uygun bir dil kullanır. Böylece kişi kendini
diğerlerinden yarına güçlü bir farkındalık oluşturur
(White, Epston, 2004).
Danışman, kişinin sorunlarını içselleştirmesini sağlayan
sorular yerine problemi dışsallaştıran ve ayrıştıran sorular
kullanır. Bu sayede dışsallaştırma tekniği, danışana ve aile
üyelerine probleme dair kendi inançlarını ve
problemleriyle ilişkilerini değiştirmeleri olanağı tanır. Bu
yaklaşımda belli durumlarda nasıl davrandığımız bizi o
anda etkileyen öyküye bağlıdır. Bazen de aynı kişi bir
öyküde başka şekilde ortaya çıkarken bir başka öyküde
tamamen farklı bir tutumda sergileyebilir. Bu yaklaşımda
danışan ve danışman ilişkisi daha eşitlikçidir ve danışan
danışmanlık sürecinde aktif rol oynamaktadır (Nazlı,
2014).
Danışan, kendi öyküsüne yaratıcı bir alternatif senaryo
yazarken danışman sadece yardımcı bir yazar rolünü
benimser ve danışanların yaşamlarını onların bakış
açısıyla anlamlandırmaya çalışır. Daha genel olarak
danışmanın en önemli görevi danışana yaşam
senaryosunun içine yerleştirebileceği alternatif bakış
açılarını bulması dış ses olmaktır. İnsanlar sübjektif
algılarına bağlı olarak aynı olaydan farklı zamanlarda
tamamen farklı sonuçlar çıkarabilir. Danışan ve danışman
bazen en iyi senaryoyu açığa çıkarmak için aynı öykü
üstünde tekrar ve tekrar çalışabilirler. Öyküler bireyin
fenomolojisinin bir ürünüdür. Danışman danışanının tercih
edeceği öyküsünü bulmasına yardımcıdır. Öyküsel aile
danışmanı, danışanın problem içeren anlatımlarından çıkıp
yeni anlatımlar oluşturmasına yardım eder. Öyküsel aile
danışması anlayışına dayalı olarak radikal dinleme
kavramı ortaya atılmıştır. Bu kavram, her insanın içinde
sürekli olan içsel bir diyalog olduğunu ve bu içsel
diyalogun dış dünyaya duyurulması istediğini ifade
etmektedir.
Öyküsel aile danışmasında amaç daha tatmin edici öyküler
oluşturmaktır. Bazen danışan öyküsünü anlatırken
ıstırabını tekrar yaşar bu süreçte istenilen bir durumdur.
Sonra problemi dışsallaştırarak yeni bir alternatif öykü
oluşturulur. Danışmana bu noktada düşen rol, her bir
öykünün açıkça duyulabilmesi için gerekli koşulları
yaratmaktır. Öyküsel aile danışmanlığında en önemli
boyut problemli öykünün danışandan alınarak danışanın
dışında bir yere yerleştirilmesidir. Danışan, değişimin
kaynağı olarak görmekte ve danışman da üstlendiği uzman
ve bir bilen rolünden uzaklaşarak danışanı eşit koşullarda
çalışılan bir ortak olarak görmektedir (Nazlı, 2014).
Terapötik süreç, kişisel öykülere yönelik farkındalık
kazanımını araştırır ve bu süreç danışmana danışanın
öyküsünün yardımcı yazarı olma olanağı tanır (Morgan,
2002). Öyküsel danışmanlıkta bir çeşit yardımcı yazar
olan danışman terapötik süreçte bazı sorumluluklar
üstlenir. Bunlar: Probleme hem kendisinin hem de danışan
kabul edeceği bir isim bulmak için danışanla çalışmak.
Problemi dışsallaştımak, problemin ardında gizli olan
baskın söylem ve niyetleri ortaya çıkarmak. Problemin
danışanın yaşamının nasıl olumsuz etkilediği danışanla
birlikte araştırmak. Probleme ilişkin alternatif anlamlar ve
hikâyeler keşfetme, danışanın probleme farklı bakış açıları
ile bakmasına yardımcı olmak. Geliştirilen yeni bakış
açıları yardımıyla, geçmişi, şimdiyi ve geleceği birbiriyle
ilişkilendirmek. Danışanın yaşam öyküsünün yeniden
yazmasına yol göstermek. Yeni yaşantıların terapi
odasının dışına yayılması için danışanı desteklemek
(Corey, 2005).
Öyküsel aile danışmanlığı uygulamalarında danışanların
yaşamlarına dair sağlıklı alternatif hikayeler
oluşturmalarına olanak tanıyan terapötik ortamın
yaratılması birinci şarttır. Danışmanlık ortamında, sağlıklı
alternatif öyküler geliştirmek, danışanların kendi hayatları
üzerinde kontrol duygusunun artarak gelişmesini sağlar.
Öyküsel danışmanlık bu alanına getirdiği yeni bakış açıları
sayesinde problemli öykülerin öznesi olan insanları,
problemden ayrıştırarak kendi yaşamlarının gerçek
anlamda öznesi olmalarını sağlamada yardımcı olur. Bu
yöntem sayesinde bireyler daha önce sorgulamadan kabul
ettikleri ve kendi gerçeklikleriymiş gibi inandıkları pek
çok toplumsal söyleminin yaşamları nasıl
Hicran PARLAT Sayfa 26
şekillendirdiğinin farkına varır. Öyküsel danışmanlıkta
kendi yaşamlarının uzmanı olarak kabul edilen danışanlar
kendi yaşamlarını şekillendirme ve düzenleme de uzman
bireyler olarak değerlendirilir.
Bölüm Özeti
Bu bölümde öyküsel aile danışmanlığının ne olduğunu,
yeni öyküler yaratmak için danışanlarla nasıl çalışılması
gerektiği, danışanların yaşamlarını zorlayan öykülerin
alternatiflerinin nasıl yaratılacağını öğrendik. Bu
yaklaşımda önemli olan danışan ve danışmanın iş birliği
içinde beraber çalışmalarıdır. Öyküsel aile
danışmanlığında danışan yaşamını tekrar özgün bir şekilde
tanımlamayı öğrenir.
12. AİLE DANIŞMANLIĞI VAKA İNCELEMESİ
Giriş
Aile danışmanlığında kullanılan birçok farklı yaklaşımı
öğrendik, bu yaklaşımlar içerisinden size gelen aileye en
uygun olanı seçmek ve değişim ihtiyaçlarına yardımcı
olmak temel hedef olmalıdır. Fakat bazı durumlarda tekbir
yönteme bağlı kalmak değişikliğe giden yolda sizleri
zorlayabilir. Bu noktada birbiri ile uyumlu çalışacak
yaklaşımları bir arada kullanarak daha hızlı ve fonksiyonel
çalışabilirsiniz. Bu bölümde okuyacağınız vaka
incelemeleri size çalışırken nelere dikkat etmeni
gerektiğini ve değişimin nasıl sağlanamayacağına ilişkin
küçük ipuçları sunmak üzere hazırlanmıştır.
12.1. Aile Danışmanlığı Vaka İncelemesi 1
Aşağıda okuyacağınız bir aile danışmanlığı vaka
incelemesidir. Bu vaka ile yukarıda yazılmış olan
kuramlara göre nasıl çalışılacağına dair bir temel çerçeve
sahibi olmanız amaçlanmaktadır.
Ailenin Demografik Bilgileri:
Anne: yaş 42, ortaokul mezunu, ev hanımı. Baba: yaş 49,
kendisine ait dükkânı işletiyor, lise mezunu. Kız çocuk:
yaş 16, lise öğrencisi. Erkek çocuk: yaş 14, ortaokul
öğrencisi. Anneanne: yaş 69, Üç yıl önce eşi vefat etmiş
ve kızının ailesi ile birlikte yaşıyor. Danışmaya gelen
anne. Yaşadıkları problemler nedeniyle özel danışmanlık
alma isteği ile başvurdu. Annenin anlattıkları dinlendikten
sonra daha faydalı olacağı düşünülerek görüşmeye tüm
aile bireylerinin katılması istendi. Aile ile ilk 4 seansı bir
buçuk hafta aralık ile daha sonraki 2 seansı da üç hafta
aralıklı olacak üzere toplam 6 seans yapıldı.
İlk seansa gelen anne olduğu için önce anne ile görüşüldü
ve problem tanımı alındı, beklentileri öğrenildi. İkinci
seansa ebeveynler birlikte geldiler. Üçüncü ve dördüncü
seanslarda ebeveynler ve çocuklar ile birlikte görüşüldü.
Beşinci seansta tüm aile bireyleri anneanne ve babaanne
dahil katıldı ve altıncı ve son seansta ise tekrar sadece
ebeveynler ile görüşüldü.
İlk görüşme; danışmanlık almaya gelen anne ile yapıldı.
Bu görüşmede annenin problem tanımı alındı ve evlilik,
aile içi ilişkiler, yaşam zorlukları, çocuklar ile yaşanan
çatışmalar konuşuldu. Evlilik hikayeleri sorulduğunda
görücü usulüyle evlendiklerini, 23 yıldır evli olduklarını
eşini tanımadığını ama sonraları tanıdıkça sevdiğini
anlattı. Eşini ile yaşadığı en büyük problemin eşinin kendi
fikirlerine hiç değer vermediği ancak kayınvalidesinin
fikirlerine değer vermediği ve sürekli onun kontrolünde
olduğunu düşündüğünden bahsetti. Eşinin kendisinin
düşüncelerini aşağıladığı ve dalga geçtiğini bunun
kendisini çok üzdüğü ve eşinden soğumasına neden
olduğunu anlattı. Aslında eşinin kendisini sevdiğini
düşündüğünü ama kayınvalidesinin yönlendirmeleri
nedeniyle bunu göstermediğini düşündüğünü ekledi.
Eşinin çocukları arasında ayrım yaptığını ve oğullarına
daha fazla önem verdiğini bu durumun kızlarını üzdüğünü
ve derslerini etkilediğini anlattı. İlk görüşme annenin
anlattıklarıyla gerçekleşti ve aile hikayesi kadının
penceresinden dinlendi. Bu durumda anneye ikinci
görüşmeye eşin ile gelmesinin mümkün olup olmadığı
soruldu, anne eşinin bunu istemeyeceği ama kendisinin
zorlamasıyla gelebileceğini söyledi.
İkinci Görüşme: Bu görüşmeye ebeveynler birlikte geldi,
ilk görüşmede annenin anlattıkları annenin izni dahilinde
babaya özetlendi ve babanın bu durumlar hakkındaki
bakış açısını anlatması istendi. Baba eşinin annesine ön
yargılı davrandığından ve kendi davranışlarına annesinin
karışmadığından bahsetti. Annesinin aynı eşinin annesi
gibi eşini kaybettiğini, eşinin annesi onlarla birlikte
yaşarken kendi annesinin tek başına yaşadığını ve yaşlı bir
kadın olduğunu ve daha çok saygıyı hak ettiğini söyledi.
Annesinin babasının ölümünden sonra duygusallaştığını
ve ara sıra huysuzluk yaptığını, basit olaylara büyük
tepkiler verebildiğini ve bunun neticesinde eşi ve
çocuklara bazen gereksiz çıkışları olduğunu ama bunların
çok fazla olmadığını söyledi. Bu durumlarda aslında
annesini uyardığını ve annesinin kendisine “sen hiç
babana çekmemişsin, karın köylüsün, kılıbıksın” dediğini
ve bunları duymaktan hoşlanmadığını ve bu nedenle bazen
eşine ve çocuklara gereksiz yere kızdığını söyledi. Bunları
dinledikten sonra eşi kendi çocuklarının ve kendi
annesinin önünde azarladığında çok rahatsız olduğunu ve
üzüldüğünü hatta kendisinden uzaklaştığını söyledi. Kendi
annesinin onlarla beraber yaşamasına rağmen asla onlara
karışmadığını kendisine ev işlerinde yardım ettiğini ve
televizyon izlediğini ama eşinin annesinin başka bir evde
yaşıyor olmasına rağmen onları huzursuz ettiğini
düşündüğünü söyledi. Ayrıca eşinin böyle davranmasının
çocukları özellikle kızlarını çok üzdüğünü ve böyle devam
ederse çocukların üniversiteyi kazanıp gideceklerini ve bir
daha eve gelmeyeceklerinden korktuğunu ya da babalarına
cephe alacaklarını ve onu saymayacaklarından korktuğunu
anlattı. Tüm bunlar dinlendikten sonra çifte birbirleriyle
konuşarak beklenti ve duygularını anlatmaları ve
gerginlikler sırasında mutlaka ara vererek tansiyonu daha
fazla çıkarmadan kontrollü hareket etmeleri ödevleri
verildi. Üçüncü görüşmeye çocukların da dahil olması
istendi.
Üçüncü Görüşme: Bu görüşme çift ve çocuklarıyla birlikte
gerçekleşti. Çiftin ödevlerinin nasıl gittiği konuşuldu, çift
ödevler sayesinde uzun zamandan sonra ilk kez yalnız
olarak birbirlerinin duygu ve beklentilerini sesleri
yükselmeden ve birbirlerine kızmadan söyledikleri ve
Hicran PARLAT Sayfa 27
birbirlerini dinlediklerinden bahsettiler. Görüşmeye gelen
çocuklarla tanışıldı ve büyük olan kızlarına evdeki
problemler hakkındaki ne düşündüğü soruldu. Kızları
anneannelerinin onlarla beraber yaşamasına rağmen
evdeki hiçbir şeye müdahale etmediğini ama
babaannesinin evlerine olan her şeye müdahale ettiğini
düşündüğünü ve babasının buna müsaade ettiğini anlattı.
Sonra erkek kardeşi ile her tartışmalarına babasının
müdahil olduğu ve daha ne olduğunu anlamadan ve
dinlemeden erkek kardeşinin tarafını tuttuğunu ve bunun
kendisini çok rahatsız hissettirdiğinden bahsetti. Evde
kendisinden çok fazla şey beklendiğinden ve aynı
zamanda ders çalışması gerektiği için zorlandığından,
kardeşinin hiçbir şey yapmadığından artık onun da
büyüdüğünden ve en azından kendisine ait eşyalarını ve
yatağını toplayarak sorumluluk alması gerektiğinin
düşündüğünü söyledi. Erkek çocuk, kendisinin erkek
olduğu ve ev işlerini kadınların yapması gerektiğini
söyledi. Anne burada konuşmaya girerek bu düşüncenin
sebebinin babaannesinin tutumlarından ve söylemlerinden
kaynaklandığını ve evlerinin iç işlerine karıştığının bir
kanıtının bu olduğunu söyledi. Baba, aslında oğlunun da
en azından kendine ait eşyaları, odasını ve yatağını
toplaması gerektiğini, hatta küçük ev işlerine yardım
etmesinin doğru olacağını ama annesinden çekindiği için
bu düşüncesini söyleyemediğini bildirdi. Bu görüşmede
aile bireyleri arasındaki iletişim problemlerinin düzelmesi
için ben dili kullanımının önemi ve empatik bir tutum ile
konuşmaları gerekliliği anlatıldı. Bir sonraki görüşmeye
tekrar birlikte gelmeleri istendi. Çifte çocukların kendi
aralarındaki problemlere çok dahil olmamaya özen
göstermeleri gerektiği illa müdahale edilmesi gereken
durumlarda sadece yönlendirme yapmalarının daha iyi
olacağı anlatıldı.
Dördüncü Görüşme: Bu görüşmeye de aile bireyleri
katıldı. Aile içerisinde konuşmalarda nelere dikkat ettikleri
soruldu. Çocuklar tartışmalarına ebeveynleri karışmayınca
daha çabuk çözdüklerini ve mesele çok uzamadan
sonlandığın için evde daha az sıkıntı yaşadıklarını
söylediler. Özellikle erkek çocuk kendi eşyaları ve odasını
toplamaya başladığı için kız çocuğun derslerine daha fazla
vakit ayırdığını söylemesi ile ama çatışma konularından
birinin ortadan kalktığı gözlemlendi.
Beşinci Görüşme: bu görüşmeye hem ailenin tüm bireyleri
hem de anneanne ve babaanne katıldı. Görüşmeye yeni
katılan aile üyelerine bir önceki seansı özetledi ve evdeki
iş dağılımının halen daha iyi gidip gitmediği
değerlendirildi. Anne, baba ve kız çocuk evde bazı
kararlar almalarına rağmen erkek çocuğun geçen haftaki
tutumunu sergilemediğini ve gene ev işlerine yardımda
bulunma konusunda zorluk çıkardığını söylediler. Aileye
davranışın hemen değişmeyeceğini bu tür değişikliklerin
zaman alacağının aldıkları kararları uygulamada sebat
etmeleri gerektiği hatırlatıldı. Ailede yaşanan problemler
ile ilgili anneanne ve babaanneye ne düşündükleri soruldu.
Anneanne eşi öldüğünden beri kızı ve damadı ile
yaşadığını ve her ailede böyle gerginliklerin olacağını
düşündüğünü söyledi ve ben onların aile işlerine
karışmam dedi. Babaanne ise kendisinin de eşinin
öldüğünü kendini yalnız, korumasız hissettiğini, gelinin
annesi oğlu ve ailesi ile yaşarken kendisinin yalnız
kaldığını bazen buna çok içerlediğini, gelinin kedisini
onlarla oturması için davet etmediğini onunda onlara ev
işlerinde yardım edebileceğini söyledi. Bunlardan sonra
gelini kayınvalidesinin kendileri ile yaşamak istediğini hiç
aklına getirmediğini eğer böyle bir isteği var ise neden
oğluna hiç söylemediğini sordu. Ailenin tüm bireyleri
birbirlerine ilişkin duygu ve düşüncelerini paylaştılar.
Kadın ev işlerinin yoğunluğundan dolayı kendisine özel
zaman ayıramadığından ama aslında kendi için belediyede
düzenlenen bazı kurslara katılmak istediğini söyledi. Aile
üyeleri babaanneye onlarla yaşaması önerisinde bulundu
böylece anneanne ve babaanne birlikte ev işlerine
yardımcı olabilir ve birbirlerini destekleye bilirlerdi.
Babaanne bunun kendisini çok memnun edeceğini söyledi.
Her bir aile ferdinin duygu ve düşüncelerini ifade
etmelerinden sonra, çifte birbirlerine daha fazla zaman
ayırmaları ve ilişkilerini kuvvetlendirebilmek için birlikte
yapabilecekleri etkinlikler planlamaları, anneanne ve
babaanneye evle ilgili sorumlulukları paylaşarak yardımcı
olmaları hakkında öneriler verildi.
Altıncı Görüşme: Bu görüşmeye bir önceki görüşmede
herkesin beklentilerini özetleyerek başladı. Anne,
belediyedeki kursa başladığını ve annesi ve
kayınvalidesinin kendisine destek olduğunu bundan mutlu
olduğunu söyledi. Baba, annesinin kendileriyle birlikte
yaşamaya başlamasından çok memnun olduğunu söyledi.
Eşiyle aralarının eskiye göre biraz daha iyi olduğunu ama
eşinin kursa gitmesinden çok hoşlanmadığını ama sesini
çıkarmadığını söyledi. Çocukları arasında tartışmaların ara
sıra devam ettiğini oğlunun halen daha ev işlerine çok
yardımcı olmadığını söyledi. Tüm görüşmelerde
konuşulanlar gözden geçirilerek görüşmeler sonlandırıldı.
Bu aile değerlendirildiğinde geleneksel temele dayalı,
ataerkil özellikler içeren kapalı bir aile yapısına sahip
oldukları ve değişime çok açık olmadıkları görülmüştür.
Aileye her ne kadar aile büyükleri onlarla beraber
yaşasalar da kendi içlerinde çekirdek bir aile oldukları
hatırlatılmıştır. Böylece aile kendi sınırlarını oluşturma ve
kurallarına koyma noktasında desteklenmiştir. Ailede
herkesin farklılaşan ihtiyaçlara sahip olması ve aile
bireylerinin bunu fark etmemesi iletişim problemlerine
neden olmuştur. Görüşmelerde tüm aile üyelerinin
farklılaşan ihtiyaçlarını fark etmeleri için çalışılmıştır.
Aile üyelerinin problemlere daha esnek yaklaşmaları ve
problem çözmeye yönelik adım atmaları değişimi
hızlandırmıştır. Annenin kendini sıkışmış hissetmesi ve
kendine zaman ayıramaması düzenlenmiş anne belediyede
kursa giderek bu sıkışmış histen kurtulmaya çalışmıştır.
Eşler arasındaki ihmal edilmiş eş ilişkisinin işler hale
gelmesi için çiftin ev dışında birlikte birtakım etkinlikler
yapması planlanmıştır. Bu yaklaşımlar sonucunda ailede
olumlu yönde değişimler sağlanmaya başlamıştır.
12.2. Aile Danışmanlığı Vaka İncelemesi 2
Aşağıda aile Danışmanlığı uygulamalarına ilişkin bir vaka
incelemesi okuyacaksınız. Bu vaka çift olarak gelmiştir.
Ailenin Demografik Bilgileri: Kadın 49 yaş, ev hanımı,
ilkokul mezunu, ikinci evliliği. Erkek 69 yaşında, emekli,
ilkokul mezunu, ikinci evliliği. Kız çocuğu 13 yaşında,
Hicran PARLAT Sayfa 28
kadın danışanın ilk evliliğinden çocuğu, ilköğretim
yedinci sınıf öğrencisi.
Çift olarak gelen danışanlar evliliklerine devam edip
etmeme konusunda karar vermeye çalışıyorlar ve
evliliklerinde problem yaşıyorlar. Bu çift ile temelde
problem çözme becerisi ve aile ilişkilerine ilişkin toplam
dokuz görüşme yapılmıştır. Danışmanlık talebi ile gelen
kadın danışan görüşmelere başlanmıştır ve beş kere birebir
görüşme yapılmıştır. Sonra bir kere danışanın eşi ile tek
görüşülmüştür. Daha sonra üç kere çift olarak görüşme
yapılmıştır.
İlk Görüşme: İlk görüşmede başvuruyu yapan kadın
danışan ile başlanmıştır. Evlilik öyküsü ve evlilikte
yaşadığı problemlerden bahsetmesi istenmiştir. Danışan
kronolojik olarak evlilik öncesi süreçleri, ilk evliliği ve
sonlanması, ikinci evliliğinin başlangıç dönemleri ve
ilerleyen dönemlerde yaşananlardan bahsetmiştir. Hem
kendisini hem eşinin ikinci evlilikleri olduğunu, eşinin
kendisinden 20 yaş büyük olduğunu, çalışmadığını ve bir
gelirinin olmadığını dolayısıyla kızının ve kendisinin
geleceğinin daha iyi olması için bu evliliği
gerçekleştirdiğini anlatmıştır. Yaşadığı temel problemin
eşinin kendisine değer vermemesi, sürekli aşağılaması ve
hakaret etmesi olduğunu; üç yıldır ayrı odalarda
uyuduklarını, yaklaşık üç ay önce eşinin kendisine fiziksel
şiddette bulunmaya başladığını, bu zamandan beri
ilişkilerinin tamamen koptuğunu, iletişimi kendi kızının
sağladığını, kahvaltı ve yemeklerini ayrı yediklerini ve
birbirleriyle hiç konuşmadıklarını anlatmıştır. Yaşadıkları
tartışmalardan sonra eşinin kendisini ve kızını evden
kovduğunu, gidecek bir yeri ve geliri olmadığı için evden
ayrılamadığını söylemiştir. Eşinin günlük alışveriş, pazar
için ya da ekmek almak için kullanılacak para dışında eve
para bırakmadığını bıraktığı paranın da yetersiz olduğunu,
kızının okul masrafları ve ihtiyaçlarının giderilmesi için
ailesinin para gönderdiğini anlatmıştır. Eşinin, kızına
kendisi kadar kötü davranmadığını ama kızının eşiyle
aralarında yaşananlardan dolayı çok üzüldüğünü ve
korktuğunu anlatmıştır. Eşinin kendisini dövdükten kızına
kendisi için kadın sığınma evine başvurup, kızını da
yetiştirme yurduna vermek istediğini söylemiş ancak
kızının “intihar ederim” demesinden sonra bu
düşüncesinden vazgeçtiğini söylemiştir. Danışana yaşadığı
bu problemlerin çözümü için neler yaptığı sorulduğunda,
eşinin hakaretlerine tekrar tekrar maruz kalmak
istemediğinden konuşmayı denemediğini anlatmıştır.
İkinci Görüşme: ikinci görüşmeye daha tarafsız olarak
olayları anlatabileceği düşüncesi ile danışanın eşinin ilk
evliliğinden olan oğlunun eşi davet edilmiştir. Bu
görüşmeye gelen gelinden kayınpederinin ve danışanın
evlilik ilişkileri hakkında neler düşündüğü anlatması
istenmiştir. Geline göre kayınpederinin davranışlarında
yetiştiği ataerkil değerlerinin etkili olduğunu yetiştiği
toplumda kadınlara değer verilmediğini belirtmiştir.
Kayınpederinin ölen ilk eşine çok daha daha kötü
davrandığı, onun ölümünden sonra 10 yıl tek başına
yaşadığını yeniden evlenmeye karar verdiğinde,
akrabalarının beyaz tenli, güzel, kent giyimli ancak Türk
kültürel değerlerini taşıyan, çocuksuz birini ile evlen
dediklerini, aradığını bu özelliklerin şu andaki eşinde
olduğunu duyunca daha önce evlenmiş ve bir çocuğu
olmasına rağmen bu durumu kabullenerek evlendiğini
anlatmıştır. Kayınpederi ailenin en büyüğü olduğu için
çevresindeki herkesin onun istediği gibi davrandığını
belirtmiştir. Gelinden sonra tekrar danışanın kendisiyle
görüşülmüştür. Eşinin kendisini üzen ve korkutan
davranışları nedeniyle hiç konuşmayı denemediğini, eşinin
yetişkin biri olarak davranışlarının farkında olması ve
nasıl davrandığını ve buna nasıl üzüldüğünü bilmesi
gerektiğini, kendisinin öğretmen olmadığını ve bunları
eşine anlatamayacağını zaten konuşsa bile bir şeylerin
değişeceğine inanmadığını ve hatta konuştuğunda eşinin
daha da çok öfkelenmesinden korktuğunu söylemiştir.
Kendisine, evliliğinde yaşadığı bu iletişim kopukluğu
probleminin çözümü için eşiyle konuşması önerildiğinde
bunu yapmayı deneyeceğini ama söz vermeyeceğini
söylemiştir. Evlilikten neler beklediğini, bu beklentilerinin
ne kadarının gerçekleştiğini, hangilerinde hayal kırıklığı
yaşadığını yazması istendiğinde bunu kesin bir dille
reddetmiştir. Bir sonraki görüşmeye kadar eşiyle
konuşması, bu konuşma sürecinde hem eşinin davranışları
karşısında kendisinin kırgınlığını, duygularını,
hissettiklerini açıklaması; hem de eşinin beklentilerini ve
duygularını öğrenmeye çalışması konusunda ödev
verilmiştir.
Üçüncü Görüşme: Danışana bir önceki görüşmede verilen
eşiyle konuşarak eşinin beklenti ve duygularını öğrenme
ödevini yerine getirip getirmediği sorulmuştur, danışan
bunun için uygun ortam bulamadığını ve açıkçası bunu
yapmak istemediğini söylemiştir. Bu görüşmeye evde
yaşanılanları kızından dinlemek için kızı ile gelmesi
istenmiştir. Danışanın kızı üvey babasının kendisine
davranışlarından memnun olduğunu, öz babasıyla
yaşamayı asla tercih etmediğini, anne ve babasının
birbirleriyle konuşmadıklarının ve kendisini bir iletişim
aracı olarak kullanmalarından çok rahatsız olduğunu
anlatmıştır. Annesinin, üvey babasının istemediği, üvey
babasının annesine yapma dediği şeyleri annesinin
yaptığını ve bu nedenle üvey babasının öfkelendiğini
anlatmıştır. Sonra evde yaşanılan durum hakkında aslında
her ikisinin de sorumlu olduğunu eklemiştir. Bu
konuşmalar sırasında ağlayarak evdeki huzursuz ortamdan
çok etkilendiğini, huzurlu bir ev istediğini söylemiştir.
Daha sonra görüşmeye danışan ile devam edilmiştir.
Kendisine kızının ergenlik döneminde olduğu, eşiyle
ilişkilerinin kızın tüm dengesini değiştirdiğini ve ev
içerisinde buna dikkate etmesi gerektiği hatırlatılmıştır.
Danışan kızının eşiyle olumsuz ilişkilerinden etkilenmiş
olabileceğini hiç düşünmediğini söylemiştir. Bir sonraki
görüşmeye kadar eşiyle konuşmayı tekrar denemesi ve
kızının duygularını öğrenmek üzere bir başka konuşmayı
da kızıyla yapması istenmiştir.
Dördüncü Görüşme: danışana ödevlerini yerine getirip
getirmediği sorulduğunda ne eşiyle ne de kızıyla
konuşmayı denemediğini ifade etmiştir. Kendisine bu
evliliğin devam edip etmemesin konusundaki düşünceleri
sorulduğunda kendine ait bir gelirinin olmadığın için
evliliğine devam etmek zorunda olduğunu söylemiştir. Bu
şekilde devam etmesinin çok zor olduğunu, danışmanlık
almaya geldiği ancak kendisine verilen ödevleri
yapmadığı ve bu şekilde değişim gerçekleşemeyeceği
Hicran PARLAT Sayfa 29
anlatılmıştır. Danışana ödevler tekrar verilmiştir. ile
görüşme devam etmiş tekrar eşi ve kızıyla görüşmesi için
ev ödevi verilmiştir.
Beşinci Görüşme: Danışan gene eşiyle ve kızıyla
görüşmemiştir. Bu noktada danışana bir psikoeğitim
yapılarak ergenlik dönemi ve bu dönemin özellikleri
anlatılmış ve evdeki ortamın buna yardımcı olmadığı bir
kere daha vurgulanmıştır. Problemin çözümü için mutlaka
eşinin de bir sonraki görüşmeye gelmesi teklif edilmiştir.
Kendisinin buna itiraz etmeyeceğini ancak eşinin
görüşmeyi kabul etmeyeceğini söylemiştir.
Altıncı Görüşme: Danışanın eşine ulaşılarak görüşmeye
davet edilmiş ve kendisi bu daveti kabul etmiştir.
Görüşme sırasında rahat ve sakin bir şekilde konuşan
danışanın eşi evliliklerinin ilk başlarında eşinin çok halim
selim anlayışlı göründüğünü ama zamanla öyle olmadığını
fark ettiğini anlatmıştır. Eşinin, kendisini yaralayan ve
kendisinden uzaklaşmasına neden olan davranışlarının
başında kendi akrabalarına karşı olan olumsuz tutumları
olduğunu, kendisinin ise karısının akrabalarına iyi
davrandığını ve bunun karşılığını göremediğini
söylemiştir. Ayrıca eşinin ev işlerini yapmada örneğin
çamaşırları yıkamada, ütülemede özenli olmadığını, çok
iyi yemek pişirmesine rağmen kendisi için özel yemekler
hazırlamadığını sabah işe giderken kendi kahvaltısını
kendisinin hazırlamadığını anlatmıştır. Eşinin kendisine ve
hatta kızına da küfürlü konuştuğunu, sürekli kendisini
seyrettikleri televizyon programları üstünden iğnelediğini
eklemiştir. Kendisine bu konuları eşiyle konuşmayı
deneyip denemediği sorulduğunda eşinin kendisini
rahatsız eden davranışları ile ilgili olarak kendisiyle
konuştuğunu ama hiçbir şeyin değişmediğini ve hatta
eşinin kendisini dinlemediğini söylemiştir. Eşi ile yaklaşık
altı aydan daha fazla zamandır konuşmadığını zorunlu
ihtiyaçların karşılanması için kızlarını kullandıklarını ve
bundan çok rahatsız olduğunu dile getirmiştir. Eşinin
kızını da kendisi gibi yetiştirdiğini, eşinin çocuk yetiştirme
tarzını beğenmediğini ancak öz babası olmadığı için
karışmak istemediğini ve aralarına girmediğini
söylemiştir. Eşinin namusundan asla şüphe etmediğini
ama evliliği sadece buna dayanarak yürütemeyeceğini
eşinin davranışlarından dolayı ondan tiksindiğini, eşinin
kendisi ile konuşmak istediği halde buna izin vermediğini,
bütün gün saygısız davranışlara maruz kaldıktan sonra
akşam hiçbir şey olmamış gibi davranamayacağını bunun
için boşanma kararı aldığını, ancak kızın derslerini
etkilememesi için okulların kapanmasını beklediğini
söylemiştir.
Yedinci Görüşme: Bu görüşmede çiftten evlilikleri ile
ilgili yaşadıkları sorunları tanımlamaları, gerçekleşen ve
gerçekleşmeyen beklentilerini anlatmaları istenmiştir. Çift
bu görüşmenin uzun bir kısmında geçmişten bugüne kadar
yaşadıkları sorunlarla ilgili birbirini suçlamıştır.
Suçlamalarda somut örnekler verilerek en ufak ayrıntıya
kadar birbirlerinin üstüne gitmişlerdir. Bu esnada, çifte
birbirlerini suçlarken neler hissettikleri sorulmuştur. İkisi
de “bu söyledikleri çok gücüme gitti, rahatsız oldum,
küçük düştüm” gibi kelimelerle duygularını ifade etmiştir.
Birbirlerine yönelik konuşmalarda, danışanın eşinin
kendisinde de hata olabileceğini söylemesine karşın,
danışanın kendisinde hiçbir hata olmadığına inandığı
gözlemlenmiştir. Bu konuşmalar sırasında danışanın
eşinin karısının küfürlü konuşmasından, kendi
akrabalarına ilgi göstermemesinden, olan her şey için
sadece kendisini suçlamasından rahatsız olduğunu dile
getirmiştir. Ayrıca emekli olarak sınırlı bir gelire sahip
olduğunun bilerek kendisiyle evlenen eşinin direkt olmasa
da dolaylı olarak ve iğneleyerek sürekli maddi taleplerde
bulunmasından, yemek pişirmek dışında kendisine hizmet
etmekte isteksiz olmasından ve kendisini sürekli ihmal
etmesinden son derece rahatsız olduğunu dile getirmiştir.
Buna karşılık danışan ise eşinin bir eş ve kadın olarak
kendisine hiç değer vermemesinden, onu adam yerine
koymamasından, ona hakaretlerde bulunmasından, sosyal
olaylarda kendisini sürekli yalnız bırakmasından, hep
öfkeli olmasından ve evin içerisinde sürekli
bağırmasından çok rahatsız olduğunu belirtmiştir.
Evliliklerinde bundan sonra nasıl bir değişim
yapabilecekleri ve birbirlerinden neler bekledikleri
sorulduğunda danışanın eşinin evliliğinin devam etmesini
tercih edeceğini çünkü ev işlerinin yapılmasının işine
geleceğini ancak eşinin küfürlü konuşmasının mutlaka
düzelmesi gerektiği, akrabalar arasında ayrım yapmaması
ve kendine hizmet etmesi gibi belli koşulların yerine
getirilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Danışan ise huzurlu
bir ortam sağlandığı takdirde evliliğin devam etmesini
istediğini, ancak eşinin kendisine daha fazla değer
vermesini, kendisine ilgili davranmasını ve kendisini
yalnız bırakmamasını beklediğini söylemiştir. Danışan ilk
defa kendisinin de hatalı davrandığını kabul etmiştir.
Çifte, birbirlerine duygu, düşünce, istek ve beklentilerini
ifade ederken kullanabilecekleri iletişim kalıpları, ben dili,
sen dili ile ilgili psikoeğitim verilmiştir. Bu kapsamda
suçlayıcı/yıkıcı eleştiri yerine yapıcı eleştiride bulunmaya
ilişkin çalışmalar yapılmıştır. Birbirlerini rahatsız eden
davranışları ve birbirlerinden beklentileri hakkında nasıl
konuşacakları üstüne çalışılmıştır. Çift iletişim kurma ve
yapıcı iletişim kurma konularında çaba göstereceklerini,
evliliğin devamı için kendilerine şans tanıyacaklarını
söylemiştir. Bu görüşme sonucunda günlük yaşam
alışkanlıklarına uygun pazara birlikte gitmeleri,
birbirlerinin hasta akrabalarını birlikte ziyarete gitmeleri,
akşam sofrada birlikte yemek yemeleri, birlikte yürüyüşe
çıkmaları ve birbirleriyle iletişim kurmak için kızlarını
kullanmak yerine direkt iletişim kurmaları için ödev
verilmiştir. Çiftten birbirlerini suçlamak için bile olsa
kurdukları iletişimi devam ettirmeleri konusunda çaba
göstermeleri ve konuşulanları yeniden değerlendirmeleri
istenmiştir.
Sekizinci Görüşme: Çift görüşmenin başlangıcında
birbirlerini suçlamaya devam etseler de önceki görüşmeye
göre daha ılımlı bir atmosfer oluşmuştur. Bundan sonraki
davranışlarında birbirlerini daha çok dikkate alacaklarını
ifade ederek evliliğin devamı için deneme yapmaya karar
verdiklerini bildirmişlerdir. Çift yalnız yaşamak yerine
evli olmanın avantajlı olduğunu ifade etmiştir.
Dokuzuncu Görüşme: Son görüşmede çift verilen ev
ödevlerin sonucunda pazar alışverişine birlikte gittiklerini,
iletişimi direkt kurduklarını anlatmışlardır.
Konuşmalarında birbirlerini suçlamamaya çaba
gösterdikleri, bunun işe yaradığını ve evliliğe devam etme
Hicran PARLAT Sayfa 30
yönünde karar aldıklarını ifade etmişlerdir. Ailedeki
iletişim kalıplarının yeniden yapılandırılması sonucunda
ailenin daha sağlıklı işlemesi ve tarafların evliliğe devam
kararı ile görüşmeler sonlandırılmıştır.
12.3. Aile Danışmanlığı Vaka İncelemesi 3
Aşağıda aile danışmanlığı uygulamalarına ilişkin bir vaka
incelemesi okuyacaksınız. Bu vaka önce annenin gelmesi
sonra aile olarak görüşmeler ile devam etmiştir. Danışan
ile iki, danışan ve eşi ile bir, çocuklarla beraber iki olmak
üzere toplam beş görüşme yapılmıştır.
Ailenin Demografik Bilgileri: Anne 42 yaşında lise
mezunu, ev hanımıdır. Baba 47 yaşında, üniversite
mezunu, iş adamıdır. İki çocuktan büyük çocuk 25 yaşında
erkek ve üniversite mezunu, babası ile çalışıyor. Küçük
çocuk 16 yaşında kız ve lise öğrencisi.
Birinci Görüşme: Danışan çocuklarıyla yaşadığı
problemler sebebiyle danışmanlık almak istemiştir.
Yaşadıkları problemler sorulduğunda, büyük çocukları ile
anlaşamadıklarını işe gitmek istemediğini ve babasıyla
sürekli tartıştığını söylemektedir. Ailenin gelir düzeyi
yüksek olduğundan ekonomik bir problemlerini
bulunmadığını ama oğlunun çalışmaya isteksiz oluşunun
eşi ile gerginlik çıkardığını anlatmaktadır. Küçük
kızlarının aileyle birlikteyken iyi davrandığını ancak
dışarıda arkadaşlarıyla birlikteyken kızını tanıyamadığını
birkaç defa arkadaşlarıyla olan konuşmalarına tanık
olduğunu ve bundan çok rahatsız olduğunu dile
getirmektedir. Baba kızının dışarıdaki bu davranışlarından
ötürü kızına birkaç kez fiziksel şiddet uygulamıştır.
Danışan çocuklar ve eşi ilen bu durumun evde kendisini
çok yıprattığını ve artık buna dayanamayacağını dile
getirmektedir. Danışan yaşadığı bu duygusal
çalkalanmalara daha fazla katlanamayacağını, buraya
eşinden gizli geldiğini, danışmanlık görüşmesine geldiğini
duyar ise eşinin kendisine de şiddet uygulayacağını
anlatmıştır.
İkinci Görüşme: Danışan bu görüşmeye gelmeden önce
devlet hastanesine psikiyatriste gitmiştir. Psikiyatrist
danışana depresyon tanısı koymuş ve anti depresan ilaç
kullanmasını önermiştir. Danışan ilaçları kullanmanın
sanki kendisini hissiz yaptığını evde olanlarla artık
ilgilenmediğini anlatmıştır. Eşine ailecek destek alsak mı
diye sorduğunda eşinin ben deli miyim, deli olan sizsiniz
siz gidin dediğini ifade etmiştir. Danışanı kızının bu
sorumsuz ve tutarsız davranışlarına ve oğlu ile eşi arasında
iş nedeniyle olan gerginliklere daha fazla
dayanamayacağını anlatmıştır. Danışanın eşi bir sonraki
görüşmeye davet edilmiştir.
Üçüncü Görüşme: Bu görüşmeye danışan eşi ile birlikte
gelmiştir. Danışanın eşi görüşmeye zorla geldiğini burada
ne işi olduğunu anlamadığını söylemiştir. Danışan eşine
danışmanın desteği ile çocuklara ve kendisine
davranışlarından mutlu olmadığını hatta kendisinden
korktuğunu, çocuklar ile sürekli kavga etmesinin evdeki
huzuru ortadan kaldırdığını çocukların bu halde
olmalarının onun bu tutumundan kaynaklandığını
söylemiştir. Danışanın eşi bu söylenilenlere şiddetle karşı
çıkmış ve kendilerine bakmak için sürekli çalıştığını eve
gelince tek istediğinin huzur ve sakinlik olduğunu işte
oğluyla ayrı uğraştığını eve gelince de kendisinden sürekli
kızı ile ilgili şikâyet dinlediğini ve bunun önüne geçmek
için kızlarını dövmek zorunda olduğunu söylemiştir.
Çocukların evde olanlar ile ilgili ne düşündüklerini
öğrenmek için bir sonraki görüşmeye çocuklar da davet
edilmiştir.

Dördüncü Görüşme: Bu görüşmeye tüm aile birlikte

katılmıştır. Danışanın eşi bu görüşmelerden mutlu
olmadığını çocukların böyle olmasının sorumlusunun
danışanın kendisi olduğunu söylemiştir. Eşinin kendi
hakkındaki bu olumsuz algısı ve tutumunun artık
katlanılamaz boyutta olduğunu söyleyen danışan görüşme
boyunca sessiz kalmıştır. Çocuklar babalarını kendilerini
yok sayan davranışlarından ne yapacaklarını
bilmediklerini söylemişlerdir. Kızları sadece babam ve
anneme görünebilir olmak için onların sinirleneceği şeyler
yapıyorum demiştir, oğulları da ben aslında üniversitede
başka bir bölüm okumak istemiştim ama babam işlerin
başına geçesin diye bana zorla istemediğim bir bölüm
okuttu ve ben bu şirkette çalışmak istemiyorum demiştir.
Çocukların bu çıkışlarıyla yüzleşen danışanın eşi
görüşmeyi terk etmiştir.

Beşinci Görüşme: Bu tam bir görüşme olmamıştır.

Danışan artık görüşmeye gelmeyeceğini geçen görüşmede
olanlardan sonra eşinin artık buna izin vermediğini
söylemiştir.

Bu aileye bakıldığında ailede bulunan semptomlar

sistemik olarak fonksiyonel olmadıklarını göstermektedir.
Ailenin ürettiği bu semptomlar ailenin ilerleyişini
engellemiş ve aile içerisinde şiddet ve ayrılığı
tetiklemiştir. Aile işlemeyen ilişkileri için hiçbir şekilde
boşanmayı düşünmemiş, bir çözüm üretmemiş ve
hayatlarına böyle devam etmişlerdir. Danışan görüşmelere
gelirken çocuklarının davranışlarını getirmiş olsa da sorun
aslında çok daha karmaşık ve ilişkiseldir. Ebeveynlerin
baskıcı tutumu her iki çocuk içinde stres kaynağıdır. Aile
yaşam deneyimleriyle başa çıkamamaktadır.

Bölüm Özeti

Bu bölümde aile danışmanlığı uygulamalarına ilişkin vaka

örneklerini inceledik ve önceki bölümlerde öğrendiğimiz
bilgilerin pratik hayatta nasıl kullanılacağını öğrendik.

Hicran PARLAT Sayfa 31