TEMEL İŞLEMLER II

LABORATUVARI

Deney 7: Hava Sıyırma İle

Amonyak Giderimi
PROF. DR. YÜKSEL ARDALI
 DENEYİN AMACI
Amonyak azotunun sudan havayla sıyırma (Air-Stripping) yöntemi ile
giderilmesi
Azotun Formları ve Su İçerisindeki Dağılımı

İçme suları, kullanma suları ile yüzeysel suların ve kirlenmiş su kütlelerinin

içerdiği çeşitli organik ve inorganik azotlu bileşikler, suyun kalitesini belirlemede
önem taşırlar. İçme suyunda amonyak bulunması, suda kısa süre önce olası bir
fekal kirlenmenin gerçekleştiğinin bir ölçütü olabilir.
Sularda ve atıksularda bulunan başlıca azot bileşikleri; nitrat azotu (NO3-N),
nitrit azotu (NO2-N), amonyak azotu (NH3-N) ve organik azot (org-N)
biçimindedir. Bu azot formlarının yanısıra azot gazı (N2-N) azot döngüsünde yer
alır. Azot çevriminde yer alan bu formlar, biyokimyasal reaksiyonlar sonucunda
birbirine dönüşürler.
Nitrit azotu;

Azotun oksidasyonu sırasında hem amonyumun nitrata oksitlenmesi hem

de nitratın indirgenmesi aşamalarında ara ürün olarak oluşur. Bu tür
indirgenme ve oksidasyon reaksiyonları; atık arıtma sistemlerinde, su
dağıtım sistemlerinde ve doğal kaynaklarda oluşur. Nitrit iyonunun varlığı
ortamda aktif bir biyolojik olayın işaretidir. Çok düşük değerlerde bulunsa
bile, kirlenmenin bağladığını biyolojik olayların sürdüğünü gösterir.
Nitrat azotu;

Azot çevriminde azotun en yüksek yükseltgenme basamağındadır. Yüzey

sularında çok eser miktarda nitrat bulunur, ancak yer altı sularında daha
yüksek miktarlardadır. Sudaki nitratın kaynağı jeolojik olarak volkanik
kayalardır. İçme sularında 5-10 mg/L bulunması halinde kirlenmeden
şüphe edilmelidir. Suda amonyak ve nitrat bulunması bakteriyolojik
analiz yapılması gereği için bir uyarı ölçüsüdür. Suya aynı kaynaktan
zararlı bakterilerinde gelebileceğinin bir göstergesidir.
Organik azot;

(3-) değerlikli oksidasyon kademesinde organik olarak bağlı azottur.

Organik azot konsantrasyonu, göl sularında rastlanan birkaç yüz μg/L den
kanalizasyon sularında karşılaşılan 20 mg/L ye kadar uzanan geniş bir
aralıkta bulunabilmektedir.
Amonyak azotu;

Amonyak, azot ve hidrojen elementlerinden oluşan, başlıca amino asitlerin

deaminasyonundan ve nükleik asit, aminler gibi diğer kaynaklardan oluşan, suda
kolay çözünen, havadan hafif, renksiz, bazik, oldukça zehirli ve keskin kokulu bir
gazdır.
Amonyağın molekül ağırlığı 17,0304 gr/mol oda koşullarında yoğunluğu 0,88
gr/ml; bir atmosfer basınç altında kaynama noktası 33,34 ⁰C (239,81 ⁰K); donma
noktası -78 ⁰C’dir.
Suda çözünmesi sonunda amonyum (NH4) iyonu ve hidroksil (OH) iyonu meydana
gelir. Serbest kalan OH molekülleri suya bazik özellik kazandırmaktadır.
Amonyak Nerelerde Kullanılır?

Amonyak yapay gübre ve nitrik asit üretiminin hammaddesi olduğu kadar

birçok sanayi dalında da önem taşımaktadır. Yaygın olarak gübre
sanayinde, eczacılık sektöründe, boya üretiminde, kozmetik sanayinde,
temizlik malzemesi üretiminde, kimya sanayinde, beyaz eşya sanayinde
(soğutucu gaz olarak), kuru pil üretiminde, otomotiv sanayinde, plastik,
lastik ve naylon üretiminde amonyak kullanılmaktadır.
 GENEL BİLGİ
Amonyak yüzey sularında ve atıksularda doğal olarak bulunur. Yeraltı suyunda
konsantrasyonu azdır. Çünkü toprak ve kil parçaları tarafından adsorplanır ve
kolaylıkla serbest hale geçemez. Amonyak çoğunlukla organik azotun
deaminasyonu ve ürenin hidrolizinden meydana gelir.
Bazı su arıtım tesislerinde klorla reaksiyona girip amonyum klorür bileşikleri
oluşturmak için kullanılır. Amonyak konsantrasyonu yüzey ve yeraltı sularında
10 mg NH3-N/L’den, atıksulardaki 30 mg/L’ye kadar değişen aralıklarda
bulunabilir.
GENEL BİLGİ
Yüksek amonyum iyon konsantrasyonunun limit değerler altına indirilmesi
için işlem performansı ve maliyet açısından en çok kullanılan arıtım
yöntemleri; hava sıyırma (air-striping), nitrifikasyon-denitrifikasyon, iyon
değişimi ve membran filtrasyon olarak sayılabilir.
Suyun hava ile temasına dayanan hava sıyırma prosesi ekonomik açıdan her
ne kadar cazip bir yöntem olarak kabul edilse de amonyak sıyırma
kolonlarında oluşan biyolojik aktivite nedeni ile kullanımı sınırlıdır.
Nitrifikasyon
Amonyağın biyolojik atıksularda iki grup bakteri tarafından nitrit ve nitrata
yükseltgendiği iki kademeli bir prosestir. Biyolojik atıksu arıtma aşaması
süresince, NH4-N, eklenen oksijenin de yardımıyla NO2-N’e ve daha sonra
NO3-N’e dönüştürülmektedir.
Nitrifikasyondan sorumlu mikroorganizmalar nitrosomonas ve nitrobakterdir.
Bunlar, en az 12 °C’lik sabit sıcaklık, uygun bir C:N:P oranı ve yeterli
miktarda eklenen oksijene ihtiyaç duyarlar. Çamurun yaşı, azotlama
bakterilerinin yavaş çoğalmalarına göre ayarlanmalıdır.
Denitrifikasyon
Anoksik koşullar altında, NO3-N, ara ürünler NO2-N ve NO/N2O aracılığıyla
temel azota dönüştürülmektedir. Denitrifikasyon biyolojik arıtma
aşamasından önce (akıntıya karşı), arıtma aşaması süresince (eşzamanlı) ya
da biyolojik arıtma aşamasından sonra (akıntı yönünde, nadiren)
gerçekleştirilir. Biyolojik olarak kolayca parçalanabilen karbonun yeterli
miktarda varlığı bu proses için önemlidir. Anaerobik koşullarda
gerçekleştirilir. Bu yüzden ortamda hiç çözünmüş oksijen olmamalıdır.
Hava Sıyırma
Havayla amonyak sıyırma ile, (amonyak azotunu atıksuyun havalandırılmasıyla
gaz fazındaki amonyağın uçurulması şeklinde giderilebilmektedir) atıksudaki
amonyak miktarını düşürmek için uygulanan basit bir desorpsiyon yöntemi
olmakla birlikte sahip olduğu bazı dezavantajlar bakım ve işletme maliyetlerini
arttırmaktadır.
pH=7’de suda sadece amonyum iyonları mevcuttur. Amonyak pH=10,5-11,5
aralığında çözelti içerisinde çözünmüş gaz fazında mevcuttur. pH=7’den 11,5’e
yükseltildiğinde gaz fazındaki amonyak konsantrasyonu artar ve havalandırma
ile giderilebilir
Azot gideriminde etkili fakat pahalı bir çözüm yolu olan hava sıyırma (yüksek pH
değerlerinde sürekli havalandırma) metodudur. Sudaki pH değeri arttırılırsa
amonyum iyonu (NH4+), amonyağa (NH3) dönüşür.

NH4+ + H2O ↔ NH4OH + H+

NH4OH → NH3 + H2O

Buradan görülebileceği gibi pH değeri yükseldikçe NH3 yüzdesi artar. NH4+’u

uçucu NH3’e çevirmek için pH’nın 10.7-11 civarında olması gerekir. pH değerini
yükseltmek için genellikle sönmüş kireç (Ca(OH)2) kullanılır.
Amonyak sıyırma, amonyak içeriği 10-100 mg/lt arasında değişen
atıksularda iyi sonuçlar vermektedir. Daha yüksek amonyak
konsantrasyonu ( > 100 mg/lt) içeren atıksular için buhar sıyırma veya
biyolojik yöntemlerin kullanılması daha ekonomik olmaktadır.
Amonyak sıyırma yönteminde tasarım kriterleri;

Amonyak sıyırma sistemleri tasarlanırken dikkat edilmesi gereken hususlar;

• Hidrolik yükleme (0,1-0,2 lt/min/m³ )
• Hava akımı hızı (32-54 lt/min/m³ )
• Reaktördeki dolgu malzemesi yüksekliği (6,1-7,6 m)
• Atıksu pH (10,7-11,5) değeri
• Dolgu malzemesi (plastik veya tahta)
•Atıksu sıcaklığı (20°C’de %90-95 amonyak giderme verimi elde edilirken
sıcaklığın 10°C’ye düşmesiyle amonyak giderme verimi %75’e düşmektedir).
• Atıksudaki amonyak konsantrasyonu.
• Üniform atıksu dağıtımı
Amonyak sıyırma yönteminin avantajları ve dezavantajları
• Atıksuyun pH’ı ve sıcaklığı değişmediği sürece, atıksu salınımından etkilenmeyen işletilmesi
basit bir sistemdir.
• Amonyak sıyırması mekanik bir yöntem olduğu için geri yıkama ve rejenerasyona gerek
duyulmamaktadır.
• Amonyak sıyırması biyolojik sistemin performansını bozacak toksik bileşiklerden etkilenmemektedir.
• Amonyak sıyırmasında, atıksu sıyırma kulesine pompalandığı için bakım ve enerji gereksinimi
artmaktadır.
• Sıcaklığın düşmesiyle amonyak giderimi düşmektedir.
• Amonyak sıyırması ile nitrit ve organik azot giderilememektedir.
• Gürültü problemlerine neden olmaktadır.
• Amonyak atmosfere genelde düşük miktarlarda (6 mg/m³ ) salınmaktadır
• Amonyak ve sülfürdioksitin (SO2) reaksiyona girmesinden hava kirliliği problemleri yaşanabilir.
Azot Döngüsü;
Atmosferik Azot Döngüsü;
 Deneyin Yapılışı
• Belli bir hacimde 100 mg NH4+/L konsantrasyonunda numune alınır.
• 3 behere aynı konsantrasyon ve hacimdeki amonyak çözeltileri konur, sırasıyla her birinin pH’sı
kendi orijinal değeri, pH’sı, 5 ve 10 olacak şekilde NaOH ile ayarlanır.
• Her bir behere hava pompası kullanılarak eşit oranlarda 10 dakika boyunca havalandırılır ve bu
süreçte karıştırıcılar yardımı ile karıştırma devam eder. 10 dakika sonunda aşağıdaki tayin metoduyla
amonyak miktarı tayin edilir ve pH ile değişimi grafikle gösterilir.
• Numunenin 100 ml’sine 1 ml ZnSO4 çözeltisi ilave edilir. İyice karıştırılır.
• NaOH ilavesi ile pH 10.5’a ayarlanır. Tekrar iyice karıştırılır. Çözelti filtre kağıdından süzülür.
• Süzüntünün ilk 25 ml’si atılarak geri kalan süzüntüden 5 ml alınıp 50 ml’ye seyreltilir.
• Karışıma 1 damla EDTA ve 2 ml Nessler reaktifi ilave edilerek 10 ila 30 dk arası beklenir.
• Oluşan renk sarı-kahverengi ise 400-425 nm’de, kırmızı-kahverengi ise 450-500 nm’de okunarak
sudaki amonyak konsantrasyonu belirlenir.
Hesaplama
Elde edilen absorbans değerlerini hazırlanan kalibrasyon eğrisindeki formülde yerine koyarak
konsantrasyonları hesaplayınız.

Absorbans Denklemi;

y = 8,7216 . ( X) – 0,2151

𝐶0 −𝐶𝑒
𝑉𝑒𝑟𝑖𝑚 = × 100
𝐶0
Tartışma ve Sonuç
1. NH4+ gideriminde pH’ın etkisini tartışınız.
2. NH4+ gideriminde kullanılan diğer yöntemler nelerdir?
3. Havalandırmanın NH4+ giderimine etkisi nedir, tartışınız.
4. Amonyak’ın çevre üzerindeki etkileri nelerdir, deşarj standartları nedir?
5. Deney sonuçlarını yorumlayınız.