T.C.

MERSİN ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

KM 401 KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI-1

DENEY- 3 ORSAT YÖNTEMİ İLE GAZ ANALİZİ DENEYİ

(21-10-2021)

DOÇ. DR. NİMET KARAGÜLLE(M. ERGÜT)

GRUP-1 ÜYESİ
MAZLUM YILMAZ 17-157-016

RAPOR VERİLİŞ TARİHİ:28-10-2021

MERSİN
SUNUM/ÖZ
Sayın Doç. Dr. Nimet KARAGÜLLE’YE;

21.10.2021 tarihinde “Orsat Analizi Yöntemi ile Gaz Analizi” deneyini Grup-1
olarak gerçekleştirdik. Deneyde orsat sisteminin çalışma prensibinin öğrenilmesi,
verilen bir gaz karışımının analizinin yapılması, orsat analizi ile yanma sonuçları
verilen bir gaz karışımının bileşenlerinin bulunması amaçlanmaktadır. Deneyde
kullanılacak düzenek ve gerekli bilgiler verildikten sonra deneye başlanmıştır. Elde
edilen veriler not edildikten sonra gerekli hesaplamalar yapılarak deney
sonlandırılmış gerekli veriler not edilmiş ve bu raporda sunulmuştur.

Deney için verdiği bilgiler ve yardımlarından dolayı Arş.Gör. Memduha

ERGÜT hocamıza teşekkür ederim.

Saygılarımla,
MAZLUM YILMAZ
 İÇİNDEKİLER
SUNUM/ÖZ
ÖZET
1. TEORİ
2. DENEYSEL YÖNTEM
2.1. Deneyin Amacı
2.2. Deney Sistemi
2.3. Deneyin Yapılışı
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
4. SONUÇ
5. SİMGELER VE KISALTMALAR
6. KAYNAKLAR
7. EKLER
7.1. Veriler
7.2. Hesaplama
ÖZET
Deneyde orsat analizi ile kantitatif gaz analizi hakkında uygulamalı bilgi sahibi olunması
amaçlanmıştır. Egzoz gazı temin edilip sisteme verilmiştir. Sırasıyla faklı absorbsiyon
pipetlerine gönderildi. Egzoz gazı her bir absorbsiyon pipetine gönderildikten sonra absorbsiyon
sonucu hacim ölçümü yapıldı. Hacim değişimi, kütle aktarımı belirlenmiştir. Sonuçlar deney
raporunda belirtilmiştir.
1. TEORİ
Gaz karışımlarının kantitatif analizleri bileşenlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine bağlı
olarak çok sayıda yöntem veya cihazla gerçekleştirilebilir. Absorpsiyon esasına dayanan bu
yöntemler, bulunan analiz neticelerinin kontrol edilmesi amacıyla da kullanılır. Kantitatif
analiz için kullanılan absorpsiyon cihazları:

 Bone Wheeler cihazı

 Hempel cihazı
 Orsat ve Sheperd cihazı
 Bunte büreti ve bunun değiştirilmiş şekli

Bunlardan hangisinin kullanılacağı, analiz yapılacak gaz karışımının miktarına, karışımdaki

gazların ayrı ayrı konsantrasyonuna bağlıdır. Bu absorpsiyon cihazları, elde edilecek
sonuçların hassasiyetine göre iki sınıfa ayrılır. %0,01-0,05 olanlara ‘hassas’,
%0,1-0,2 olanlara da teknik cihaz adı verilir.

Bu cihazlarda ölçme esasının dayandığı iki kaide vardır;

a) Lusac Kaidesi: Sabit sıcaklıkta gaz karışımının hacmi, bu karışımı meydana getiren
ayrı ayrı gazların hacminin toplamına eşittir.
b) Dalton Kaidesi: Sabit sıcaklıkta bir gaz karışımının basıncı, bu meydana getiren ayrı
ayrı gazların kısmi basınçlarının toplamına eşittir.

Orsat yöntemi gaz analizi için kullanılan en eski yöntemlerden biri olup absorpsiyon esasına
dayanır. Yöntemin esası, atmosfer basıncında bileşimi bulunacak belirli hacim gazın, her bir
bileşeni ayrı ayrı absorplayan reaktiflerden belirli bir sıraya göre geçirerek, hacim azalması
ölçümüne dayanır. Bu işlem sırasında, numune her bir absorpsiyondan sonra başlangıçtaki
basınca getirilir ve hacim değeri okunur. Bu analiz sırasında sıcaklık ve basınç sabit tutulur.
Bazı gazlar ve bunları absorblayan reaktifleri Tablo 1’de verilmiştir.

REAKTİFLER ABSORBLADIĞI GAZ

%36 KOH , %32 NaOH CO 2
Bazik piragallol çözeltisi O2
Paladyum çözeltisi H2
Sülfat asidi çözeltisi Benzen ve bazı olefinler
Bakır-2-klorür CO
Tablo 1: Bazı gazlar ve bunları absorblayan çözeltiler

Uygun absorblayıcı maddesi bulunmayan bileşenleri içeren gaz karışımlarına ise yakma
işlemi uygulanır. Yakma işleminden sonra ortaya çıkan ürünler orsat yöntemi ile analizlenir.
Eğer gaz bileşeni yanıcı değil ise, N 2 , tüm absorblama işlemleri yapıldıktan sonra bileşen
miktarı toplam miktardan fark olarak hesaplanır.
Orsat yöntemi ile gaz analizi sırasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır:

1. Deneye başlamadan önce sistem içinde kalmış olması muhtemel gaz tamamen
boşaltılmalıdır.
2. Reaktiflerden herhangi biri, gaz karışımındaki bileşenlerin birden fazlasını absorblıyor
olabilir. Bu durumda herhangi bir hata olmaması için kullanılacak olan reaktiflerin
belirli bir sıraya göre kullanılması gerekmektedir.
3. Analizler sabit sıcaklılarda yapıldığı için suyun buhar basıncı sabit kalır.
4. Analizler sulu çözelti ortamında yapılır ve gazların su buharı ile doymuş olması
önemlidir. Analizler kesinlikle kuru gazla yapılmaz.

Şekil-1. Orsat Gaz Analiz Cihazı

Deneyde kullanılan orsat gaz analizi sisteminde, absorpsiyon çözeltileri içeren pipetler ve
pipetlerin iki yollu musluklarla bağlandığı su ceketi içine yerleştirilmiş dereceli bir büret
bulunur. Bu bürete bağlı, içinde cıva ya da asitlendirilmiş tuzlu su içeren bir seviye şişesi ve
sistemdeki gazın boşalması ya da sisteme gaz alınması için kullanılan üç yollu bir musluk
içermektedir.

Seviye şişesinin cıva yerine asitlendirilmiş tuzlu suyla doldurulmasının nedeni cıvanın pahalı
olmasıdır. Karbondioksit suda fazlaca çözündüğü için tek başına su kullanılamaz. Bu yüzden,
karbondioksit gazının sudaki çözünürlüğünü azaltmak için asitlendirilmiş tuzlu su kullanılır.
Absorplanan gazın miktarını, sabit hacimde veya sabit basınçta hesaplamak için gerekli
eşitlikler aşağıda verilmiştir.

Manometre ile basıncın kontrol edildiği sistemlerde hacim sabit tutulduğu zaman absorplanan
gazın hacimce % miktarı;

P 1−P2
Hacimce %= *100
P1

Basınç sabit tutulduğu zaman absorplanan gazın hacimce % miktarı;

V 1−V
Hacimce %= *100
2

V1

Burada,

P1: Başlangıçta alınan gazın toplam basıncı,

P2: Absorpsiyon işlemi sonrası ölçülen basınç,

V1: Başlangıçta alınan gazın toplam hacmi,

V2: Absorpsiyon işlemi sonrası ölçülen hacim olmaktadır.

2. DENEYSEL YÖNTEM

2.1. Deneyin Amacı

Orsat sisteminin çalışma prensibinin öğrenilmesi, verilen bir gaz karışımının (egzoz gazı)
analizinin yapılması, orsat analizi ile yanma sonuçları verilen bir gazın bileşenlerinin
bulunmasıdır.

2.2. Deney Sistemi

Şekil-1. Orsat Gaz Analiz Cihazı

 Egzoz gazı
 %32’lik NaOH çözeltisi
 Bazik piragallol çözeltisi
 %87’lik H 2 S O 4 çözeltisi
 Asitlendirilmiş tuzlu su
2.3. Deneyin Yapılışı
 İlk adım olarak pipetlere absorbsiyon çözeltileri konuldu ve her bir absorbsiyon
pipetinin dolum noktasında işaretlendi.
 Pipetlerin muslukları kapatıldı ve hazırlanmış olan asitlendirilmiş tuzlu su seviye
şişesine dolduruldu.
 Üç yollu musluk havaya ve sisteme açık konuma getirilip, seviye şişesinin kapağı
atmosfere açıldı.
 Ve seviye şişesinin aşağı yukarı hareketi sayesinde sistem içinde istenmeyen gazlar
sistemden uzaklaştırıldı.
 Seviye şişesi yukarı kaldırılarak büretin işaret çizgisine kadar dolması sağlandı.
 Ardından üç yollu musluk sisteme kapatıldı.
 Analizi yapılacak olan egzoz gazı üç yollu musluktan sisteme şırınga yardımı ile
verildi ve üç yollu musluk sisteme kapatıldı.
 Bürete dolan gazın hacmi kaydedildi.
 Absorblama işleminin başlaması için ilk pipetin musluğu açıldı ve seviye şişesinin
kapağı açıldı.
 Seviye şişesi yaklaşık olarak 10 kere aşağı yukarı hareket ettirelerek bürette biriken
gaz pipete gönderildi.
 Böylece absornlanacak olan gaz absorblanmış oldu. Sonra pipette ki çözelti ilk dolum
çizgisine getirildi. Ve musluk kapatıldı.
 Büretteki hacim kaydedildi.
 Aynı işlemler diğer iki pipet içinde tekrarlandı ve absorblanmak istenen gaz bileşenleri
absorblanmış oldu.
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
GAZ ABSORBLANAN %
MİKTAR
CO 2 1 ml % 1,82
O2 5 ml % 6,32
Benzen ve bazı olefinler 0 ml %0

Orsat yöntemi ile gaz analizinde %36’lık KOH çözeltisi, bazik piragallol çözeltisi ve %97’lik
H2SO4 çözeltisi kullanarakCO 2, O2 absorplandı. Absorplanan gaz olarak egzoz gazı
kullanıldı. Deney sırasında her bir absorpsiyon çözeltisinden geçerken egzoz gazında ki hacim
azalmalarından faydalanılarak içindeki CO2, O2 hacimce yüzdeleri hesaplandı. Reaktiflerden
biri, gaz karışımındaki gazlardan biri veya birden fazlası için absorbe aracı olarak kullanılıyor
olabilir. Hata olmaması için reaktifler belli bir sıraya göre kullanılmalıdır. Yoksa istenilen
veriler elde edilmeyebilir. Analizler sabit sıcaklıkta yapıldığı için suyun buhar basıncı sabit
kalır. Deneye başlamadan önce sistemin içinde kalmış olması muhtemel olan gaz da tamamen
boşaltılmıştır. Böylelikle istenmeyen gazlar sistemden uzaklaştırıldı. Orsat düzeneğinde
bulunan seviye şişesinin civa yerine asitlendirilmiş tuzlu su ile doldurulmasının sebebi civanın
pahalı olmasıdır. Saf su kullanılsaydı eğer hem su içindeki karbondioksit hem de absorplanan
gazlarda bulunan karbondioksit sebebiyle hatalar meydana gelebilirdi.
4. SONUÇ
Orsat yöntemi ile gaz analizi deneyinin üç amacı vardır. Birincisi sistemin çalışma prensibinin
öğrenilmesi, ikincisi hava gazı, doğal gaz, egzoz gazı ya da sentetik bir gaz karışımının orsat
gaz analizinin yapılması, üçüncüsü orsat analizi ve yanma deney sonuçları verilen bir gaz
karışımının bileşiminin bulunmasıdır. Orsat analizi sayesinde egzoz gazındaki bileşenlerin
yüzdesi bulundu. Absorblanmanın az olmasının nedeni ise egzoz gazının sisteme verilirken
gaz kaçağının yaşanması olabilir. Orsat cihazında ki seviye şişesinde neden asitlendirilmiş
tuzlu su kullanıldığını öğrenilmiştir. Deney sonucunda Dalton ve Lusac kuralına göre sistemin
çalıştığı öğrenilmiştir. Çözeltilerdeki kapiler borular absorplanacak yüzey alanının artması
için kullanılmıştır. Absorpsiyon daha verimli ve çabuk gerçekleşmesi için yüzey alanı
arttırılmıştır.
5. SİMGELER VE KISALTMALAR

 CO: Karbonmonoksit
 CO 2: Karbondioksit
 O 2 : Oksijen
 H 2 : Hidrojen
 NaOH : Sodyum hidroksit çözeltisi
 H 2 S O 4 : Sülfirik asit çözeltisi
 V başlangıç : Başlangıçtaki hacim miktarı(mL)
 V son : Sondaki hacim miktarı(mL)
 V : Hacim(mL)
6. KAYNAKÇA
1. [1]http://content.lms.sabis.sakarya.edu.tr/Uploads/65468/42166/bölüm_8_gaz_analizi.dox
2. [2] http://chem.eng.ankara.edu.tr/files/2013/03/lab_el_kitabi_20120620.pdf
3. [3] http://web.itu.edu.tr/sorusbay/EGE/EGE_FILES/N07.pdf
7. EKLER
7.1. Veriler
GAZ ABSORBLANAN %
MİKTAR
CO 2 1 ml % 1,82
O2 5 ml % 6,32
Benzen ve bazı olefinler 0 ml %0

7.2. Hesaplamalar
Deneysel sonuçlara göre egzoz gazı için bileşen hesaplamaları

1. CO2 için bileşim = (78-79)/78*100 = %1,82

2. O2 için bileşim = (79-84)/79*100 = %6,32
3. Olefin için bileşim = (65-65)/65*100= %0