‫‪ 

‬‬
‫ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ‪:‬ﺻﺎﻟﺤﻪ اﺧﮕﺮي ‪ ‬‬

‫ﻧﻜﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﺟﻤﻠﻪ ي ﺳﺎده و اﺟﺰاي آن‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺼﺪ دارﻳﻢ ﻧﻜﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﺟﻤﻠﻪ ي ﺳﺎده و اﺟﺰاي آن را ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ در ﻛﻨﻜﻮر راﺣﺖ ﺗﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻮاﻻت ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﮔﻮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ روزاﻓﺰون ﺷﻤﺎ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ آﻣﻮزﺷﻲ ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ي ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪ -1 :‬ﺳﺎده ‪ -2‬ﻣﺮﻛﺐ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ي ﺳﺎده ‪ :‬ﺟﻤﻠﻪ ي ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﻌﻞ دارد ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﺧﻨﺪﻳﺪ ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ي ﻣﺮﻛﺐ ‪ :‬ﺟﻤﻠﻪ ي ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻓﻌﻞ دارد ‪ .‬ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ دوﺳﺘﻢ را ﺑﺒﻴﻨﻢ ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ي ‪ ( 1‬اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ‪ :‬ﻧﻬﺎد ﻣﺤﺬوف ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺬوف ‪ ،‬ﻣﻔﻌﻮل ‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻠﻲ ‪ ،‬ﻣﺴﻨﺪ ‪ ،‬ﻓﻌﻞ‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ي ‪ ( 2‬ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ آن داراي اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺖ ) ﻓﻌﻞ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺬرا ﻳﺎ ﻧﺎﮔﺬر ﺑﺎﺷﺪ (‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ ‬‬ ‫اﺟﺰا ‪ ‬‬ ‫اﻧﻮاع ﺟﻤﻠﻪ ‪ ‬‬

‫ﮔﻞ ﺷﻜﻔﺖ ‪ /.‬رﻓﺘﻴﻢ ‪ /.‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ آﻣﺪ‪  .‬‬ ‫ﻧﻬﺎد ‪ +‬ﮔﺰاره ) ﻓﻌﻞ ﻧﺎﮔﺬر ( ‪ ‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ي دو ﺟﺰﻳﻲ ‪ ‬‬

‫‪ -1‬داﻧﺶ آﻣﻮز درس را آﻣﻮﺧﺖ ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺎ ﻣﻔﻌﻮل‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ي ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ‪ ‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻮا ﮔﺮم ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺎ ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫) ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ( ‪ ‬‬

‫‪ -3‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ رﻓﺘﻢ ‪  .‬‬ ‫‪ -3‬ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ ‪ ‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﺑﻪ او ﻳﺎد دادم ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺎ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ي ﭼﻬﺎر ﺟﺰﻳﻲ ‪ ‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺎران ﻫﻮا را ﺳﺮد ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺎ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫)ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ( ‪ ‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺮدم ﺑﻪ او ﻋﺎدل ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺑﺎ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﺴﻨﺪ‬

‫‪ -4‬ﻣﺎدر ﻛﻮدك را ﻏﺬا داد ‪  .‬‬ ‫‪ -4‬دو ﻣﻔﻌﻮﻟﻲ ‪ ‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻼم ‪ ،‬اﻓﺴﻮس ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ دﻳﺪار‬ ‫‪ -1‬ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻲ ﻓﻌﻞ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ي اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ‪ ‬‬

‫‪ -2‬ﻋﻴﺪﺗﺎن ﻣﺒﺎرك ‪ ،‬ﻧﻮروزﺗﺎن ﭘﻴﺮوز ‪ ،‬ﺧﺪاﺣﺎﻓﻆ‬ ‫‪ -2‬دو ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻲ ﻓﻌﻞ‬

‫‪ -3‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ )» ﻳﻌﻨﻲ « در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻤﻼت ﻣﻌﻨﻲ» اﺳﺖ«‬ ‫‪ -3‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻲ ﻓﻌﻞ ‪ ‬‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ‪ :‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ اﺳﺖ ‪  ( .‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻛﻨﻜﻮر ﺳﺮاﺳﺮي ﺳﻪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ‪:‬‬

‫‪ -1‬در ﻛﺪام ﻋﺒﺎرت ﺟﻤﻠﻪي دو ﺟﺰﺋﻲ )ﻧﺎﮔﺬر( ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد؟‬

‫ﻗﺮآن ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪ‪‬س‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ وﻓﺎدار ﺑﻮدﻳﻢ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮ ﺟﺎن ﺧﻮد را ﻓﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر دﻣﻴﺪن آﺧﺮﻳﻦ ﺳﭙﻴﺪهي زﻧﺪﮔﻲ و اﻓﺘﺨﺎرآﻣﻴﺰﺗﺮﻳﻦ روز ﻋﻤﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺻﻮت ﻗﺮآﻧﺸﺎن روحﻧﻮاز ﻣﻠﻜﻮﺗﻴﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻫﺴﺘﻲ و ﻋﻈﻤﺖ آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر ﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﺎﻳﻴﺪﻧﺪ و ﻫﻢﭼﻮن زﻣﺰﻣﻪي زﻧﺒﻮران ﻛﻨﺪو در ذﻛﺮ ﺧﺪا ﻏﺮق‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻢﻛﻢ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﺧﺎر در ﻛﻨﺎر و ﮔﻮﺷﻪي دﺷﺖ ﺳﺎﻳﻪ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻓﺮوغ ﺑﻲرﻧﮓ ﻣﻬﺘﺎب ﺑﻪ آراﻣﻲ ﭘﻬﻦ ﻣﻲﮔﺸﺖ و ﺧﺎكﻫﺎي ﻏﻢآﻟﻮد ﺑﻴﺶﺗﺮ‬
‫روﺷﻨﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪2‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر دﻣﻴﺪن آﺧﺮﻳﻦ ﺳﭙﻴﺪهي زﻧﺪﮔﻲ و اﻓﺘﺨﺎرآﻣﻴﺰﺗﺮﻳﻦ روز ﻋﻤﺮ )ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي ( ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬دوﺟﺰﺋﻲ )ﻧﺎﮔﺬر(‬

‫ﺻﻮت ﻗﺮآﻧﺸﺎن روحﻧﻮاز ﻣﻠﻜﻮﺗﻴﺎن ﺑﻮد‪ :‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬
‫در ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪» 2‬ﻧﺸﺴﺘﻦ«‪ ،‬از ﻓﻌﻞﻫﺎي ﻧﺎﮔﺬري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪي دو ﺟﺰﺋﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪ ،1‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ از اﻓﻌﺎل ﮔﺬرا ﺑﻪ‬
‫ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻮدﻳﻢ ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي و از اﻓﻌﺎل ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺪا ﻛﺮدن ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ و ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪ .‬در ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪ 3‬ﺳﺎﻳﻴﺪن از‬
‫اﻓﻌﺎل ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺪﻧﺪ از اﻓﻌﺎل اﺳﻨﺎدي و ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ ‪ ،‬در ذﻛﺮ ﺧﺪا ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻢ ﻏﺮق اﺳﺖ ‪ .‬در ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪،4‬‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ از اﻓﻌﺎل ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪ ،‬درﻛﻨﺎر و ﮔﻮﺷﻪ ي دﺷﺖ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﺸﺖ از اﻓﻌﺎل اﺳﻨﺎدي و ﭘﻬﻦ ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ آراﻣﻲ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي اﺳﺖ و ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي اﺳﺖ و ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺬف اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ‪:‬‬

‫»ادﺑﻴﺎت ﭘﺎﻳﺪاري ﭼﻬﺮهي اﻧﺴﺎﻧﻲِ ﻋﺎﻣ‪‬ﻲ دارد و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮﺳﻴﻢ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ‬ﺗﻀﺎدﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻠّﻲ ﻳﺎ ﭼﺎرﭼﻮب اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺧﺎص ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ و داﺳﺘﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ و ﻣﺨﺎﻃﺐ آن ژرﻓﺎي وﺟﺪان ﻋﺎم‪ ‬ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ «.‬اﺟـﺰاي ﺗﺸـﻜﻴﻞدﻫﻨـﺪهي‬
‫ﺟﻤﻼت ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬دو ﺟﺰﻳﻲ )ﻧﺎﮔﺬر(‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫‪ -2‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪4‬‬
‫ادﺑﻴﺎت ﭘﺎﻳﺪاري ﭼﻬﺮهي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻋﺎﻣﻲ دارد‪ :‬ﺳﻪﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫در ﻫﻴﭻ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻠّﻲ ﻳﺎ ﭼﺎرﭼﻮب اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺎص ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ :‬ﺳﻪﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‬
‫ﺷﻌﺮ و داﺳﺘﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ‪ :‬ﺳﻪﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ آن ژرﻓﺎي وﺟﺪان ﻋﺎم‪ ‬ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻪﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫ﻓﻌﻞ دارد در ﺟﻤﻠﻪ ي اول ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت » ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮﺳﻴﻢ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻀﺎدﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن« ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺣﺬف اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻤﻠﻪ ي دوم ﮔﻨﺠﻴﺪن داراي ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻓﻌﻞ ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ دارد ‪ .‬ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ در ﺟﻤﻠﻪ ي ﺳﻮم ﮔﺬرا ﺑﻪ‬
‫ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪ .‬اﺳﺖ در ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ زﻳﺮ‪:‬‬

‫»ﭘﺸﺖ ﭘﻨﺠﺮه اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﻣﻴﻠﻪﻫﺎي آﻫﻨﻲ را ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻓﺸﺮد‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺑﭽ‪‬ﻪاي دو ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻟﺐ ﺑﺮﭼﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺸﻢﻫﺎي ﭘﺮ ﺑﻐﺾ و ﻛﻴﻨـﻪاش‬
‫ﺑﻪ دﻳﻮار ﻧﻮﺳﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻨّﺎ و ﻋﻤﻠﻪﻫﺎ ﺧﻴﺮه ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ از او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻫﺮﭼﻪ از او ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﻧﺸﻨﻴﺪه ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ «.‬اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهي‬
‫ﺟﻤﻠﻪي اول‪ ،‬دوم‪ ،‬ﺳﻮم و ﺷﺸﻢ ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬
‫دو ﺟﺰﺋﻲ )ﻧﺎﮔﺬر(‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫دو ﺟﺰﺋﻲ)ﻧﺎﮔﺬر(‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬

‫‪ -3‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪2‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪي اول‪ :‬ﭘﺸﺖ ﭘﻨﺠﺮه )ﻗﻴﺪ(‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد )ﻓﻌﻞ ﻧﺎﮔﺬر( ‪ ‬ﺟﻤﻠﻪي دوﺟﺰﺋﻲ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي دوم‪ :‬ﻣﻴﻠﻪﻫﺎي آﻫﻨﻲ را )ﻣﻔﻌﻮل(‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎﻳﺶ )ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي(‪ ،‬ﻣﻲﻓﺸﺮد )ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل( ‪ ‬ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺜﻞ ﺑﭽﻪاي دو ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ )ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي(‪ ،‬ﻟﺐ )ﻣﻔﻌﻮل(‪ ،‬ﺑﺮﭼﻴﺪه ﺑﻮد )ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل(‪ ‬ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ )ﻣﻔﻌﻮل(‪ ،‬از او )ﻣﺘﻤﻢ(‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ )ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ( ‪ ‬ﺟﻤﻠﻪي ﭼﻬﺎرﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪ :‬در ﺟﻤﻠﻪ ي اول ﻧﻬﺎد ﻣﺤﺬوف )او( اﺳﺖ و ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻬﺎد ﻣﺤﺬوف و اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﻓﻌﻞ ﺳﺎده و ﻣﺎﺿﻲ ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ و ﺟﻤﻠﻪ دو ﺟﺰﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬در ﺟﻤﻠﻪ ي دوم ﻓﻌﻞ ﻓﺸﺮدن ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ و ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي ﺑﺎ دﺳﺖ ﻫﺎﻳﺶ ﺟﺰء اﺟﺰا ء ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺟﻤﻠﻪ ي ﺳﻮم‬
‫ﺑﺮﭼﻴﺪه ﺑﻮد ﻓﻌﻞ ﭘﻴﺸﻮﻧﺪي و ﻣﺎﺿﻲ ﺑﻌﻴﺪ و ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪ .‬در ﺟﻤﻠﻪ ي ﺷﺸﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪن از اﻓﻌﺎل ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺣﺮف‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ و ﺣﺮف ﻧﺸﺎﻧﻪ ي را اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻋﺒﺎرات »ﻧﻘﺶﻫﺎ و رﻧﮓﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪه را زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺒﻚ و آرام‪ ،‬اﺣﺴﺎسِ ﺳﺮﮔﻴﺠﻪاي ﻟﻄﻴـﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺷﻤﺴﻪﻫﺎ و داﻳﺮهﻫﺎ و ﻣﻘﺮﻧﺲﻫﺎ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺮ ﭘﻠّﻪﻫﺎي اﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎدهاي« ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ؟ اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬
‫ﭼﻬﺎر ـ ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﭼﻬﺎر ـ ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﭘﻨﺞ ـ ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﭘﻨﺞ ـ ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬

‫‪ -4‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪  2‬‬

‫ﻋﺒﺎرات ﭼﻬﺎر ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬ ‫‪‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪي او‪‬ل‪» :‬ﻧﻘﺶﻫﺎ و رﻧﮓﻫﺎ« ﻧﻬﺎد‪» ،‬ﺑﻴﻨﻨﺪه را« ﻣﻔﻌﻮل‪» ،‬زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﻲزﻧﻨﺪ« ﻓﻌﻞ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي دوم‪ :‬ﻧﻬﺎد و ﻣﻔﻌﻮل ﺣﺬف ﺷﺪهاﻧﺪ‪» ،‬ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬

‫‪3‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻮم‪ «-»» :‬ﻧﻬﺎد‪» ،‬اﺣﺴﺎس ﺳﺮﮔﻴﺠﻪاي ﻟﻄﻴﻒ« ﻣﺴﻨﺪ‪» ،‬اﺳﺖ« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﭼﻬﺎرم‪ «-»» :‬ﻧﻬﺎد‪» ،‬ﭘﺎ« ﻣﻔﻌﻮل‪» ،‬ﻧﻬﺎدهاي« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬
‫زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ و ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ از ﻓﻌﻞ ﺳﺎده ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﻏﻴﺮ ﺻـﺮﻓﻲ‬
‫ﻓﻌﻞ ﻧﻘﺶ ﻧﭙﺬﻳﺮد و ﻗﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺎ ﻫﺎ و ي و ﺗﺮ و ‪ ...‬ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺟﻤﻠﻪ اي ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻣﺘﻦ »دﻣﺪﻣﻪﻫﺎي اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺰادهي اﻓﺴﻮنﺷﺪهي اﻓﺴﺎﻧﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻃﻠﺴـﻤﺶ را ﺷﻜﺴـﺘﻪاﻧـﺪ و آرامآرام از ﺧـﻮاب ﺑﻴـﺪار‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻜﻮﻓﻪﻫﺎي ﺑﻪ و ﺑﺎدام رؤﻳﺎﻫﺎي ﭘﺮﭘﺮﺷﺪهي اوﻳﻨﺪ و ﺑﻴﺪ ﻣﺠﻨﻮن‪ ،‬ﻣﻌﺸﻮﻗﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻟﻒﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ او اﻓﺸـﺎﻧﺪه اﺳـﺖ‪ «.‬ﭼﻨـﺪ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫اﺳﺖ؟ اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهي ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬
‫ﭘﻨﺞ ـ ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ‬
‫ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﭘﻨﺞ ـ ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و‬
‫ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‬
‫ﺷﺶ ـ ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔـﺬرا ﺑـﻪ ﻣﺴـﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﻪﺟﺰﺋـﻲ ﮔـﺬرا ﺑـﻪ ﻣـﺘﻤ‪‬ﻢ‪،‬‬
‫ﭼﻬﺎرﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ‬
‫ﺷﺶ ـ ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﻪﺟﺰﺋـﻲ ﮔـﺬرا ﺑـﻪ ﻣﺴـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫‪ -5‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي‪4‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪي او‪‬ل‪» :‬اﺻﻔﻬﺎن« ﻧﻬﺎد‪» /‬ﭼﻮن ﺷﺎﻫﺰادهي اﻓﺴﻮنﺷﺪهي اﻓﺴﺎﻧﻪ« ﻣﺴﻨﺪ‪» /‬اﺳﺖ« ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي دوم‪ «» :‬ﻧﻬﺎد‪» /‬ﻃﻠﺴﻤﺶ را« ﻣﻔﻌﻮل‪» /‬ﺷﻜﺴﺘﻪاﻧﺪ« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻮم‪ «» :‬ﻧﻬﺎد‪» /‬ﺑﻴﺪار« ﻣﺴﻨﺪ‪» /‬ﻣﻲﺷﻮد« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﭼﻬﺎرم‪» :‬ﺷﻜﻮﻓﻪﻫﺎي ﺑﻪ و ﺑﺎدام« ﻧﻬﺎد‪» /‬رؤﻳﺎﻫﺎي ﭘﺮﭘﺮ ﺷﺪهي او« ﻣﺴﻨﺪ‪» /‬ـَ ﻧﺪ‪ :‬ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﭘﻨﺠﻢ‪» :‬ﺑﻴﺪ ﻣﺠﻨﻮن« ﻧﻬﺎد‪» /‬ﻣﻌﺸﻮﻗﻪاي« ﻣﺴﻨﺪ‪» /‬اﺳﺖ« ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﺷﺸﻢ‪ «» :‬ﻧﻬﺎد‪» /‬زﻟﻒﻫﺎي ﺧﻮد را« ﻣﻔﻌﻮل‪» /‬اﻓﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪ :‬دﻣﺪﻣﻪ ﻫﺎي اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ :‬ﻗﻴﺪ زﻣﺎن ‪ ،‬اﺳﺖ ‪ :‬ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻦ‪ :‬ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل ‪ ،‬از ﺧﻮاب ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي و ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺬف اﺳﺖ ‪ / .‬ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ :‬ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي وﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاو درﺟﻤﻠﻪ ي آﺧﺮ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي و ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺬف اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ي ‪ ( 3‬ﻣﺘﻤﻢ ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ ‪ -1 :‬ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ ‪ -2‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي‪ -3‬ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻢ ) ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ در اﺟﺰاي ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻚ ﺟﺰ ء ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﺪ‪( .‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ ‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺬف ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﻨﻜﻮر ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻢ ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ در ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻜﻲ ﺑﻴﺶ ﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬

‫‪ - 3‬اﻓﻌﺎل ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ داراي ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪4‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي‬ ‫ﻣﺼﺪر‬

‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‬

‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺑﺮادرم ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻢ‪  .‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻴﺪن ‪ ،‬ﺑﺮازﻳﺪن ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردن ‪،‬‬

‫ﺑﻪ ‪ ‬‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ‪ ،‬ﺗﺎﺧﺘﻦ ‪ ،‬ﭼﺴﺒﻴﺪن ‪،‬‬

‫ﮔﺮوﻳﺪن ‪ ،‬ﻧﺎزﻳﺪن ‪ ،‬ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ‪ ‬‬

‫رﺳﺘﻢ ﺑﺎ اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر ﺟﻨﮕﻴﺪ‪  .‬‬ ‫ﺟﻨﮕﻴﺪن ‪ ،‬درآﻣﻴﺨﺘﻦ ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ‪،‬‬

‫ﺑﺎ ‪ ‬‬ ‫ﺳﺘﻴﺰﻳﺪن ‪ ،‬آﻣﻴﺨﺘﻦ ) ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن ( ‪ ‬‬

‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻌﺎﺻﻲ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد ‪  .‬‬ ‫از ‪ ‬‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻳﺪن ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﺪن ‪ ،‬رﻧﺠﻴﺪن ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻦ ‪ ‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ذﻫﻦ او ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﺪ ‪  .‬‬ ‫در ‪ ‬‬ ‫ﮔﻨﺠﻴﺪن ‪ ‬‬

‫ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺿﺪ ﺿﺤﺎك ﺷﻮرﻳﺪﻧﺪ‪  .‬‬ ‫ﺑﺮ ‪ ‬‬ ‫ﺷﻮرﻳﺪن ‪ ‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻛﻨﻜﻮر ﺳﺮاﺳﺮي ﺳﻪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهي ﺟﻤﻠﻪي زﻳﺮ ﺑﺎ ﻛﺪام ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ؟‬

‫»در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات ﻳﺎ ﺻﻔﺤﺎﺗﻲ ﭼﻨﺪ از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ‪«.‬‬
‫ادب ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺎ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺑﻴﺪادﮔﺮ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ آزادي و آزادﮔﻲ و ‪ ...‬ﻣﺮزﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻧﮕﺮش اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ادب ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﺣﻮزهي آن را از ﺳﺎﻳﺮ آﺛﺎر ادﺑﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮوﺧﺘﻪﺷﺪن ﻋﻤﻮﺗُﻢ ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ارﺑﺎب او و رﺧﺪادﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ او ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ آﺛﺎري را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺷﻌﺎر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻗﺎﻟﺐ ﺧﺎص ﻣﻠّﻲ در ﮔﺴﺘﺮهي ادﺑﻴﺎت ﭘﺎﻳﺪاري ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪3‬‬
‫اﺟﺰاي ﻋﺒﺎرت ﺻﻮرت ﺳﺆال ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي(‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ )ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي(‪ ،‬ﮔﺎه )ﻗﻴﺪ( ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات ﻳﺎ ﺻﻔﺤﺎﺗﻲ ﭼﻨﺪ )ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻠﻲ(‪ ،‬از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫)ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻤﻲ(‪ ،‬ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ )ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ(‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«3‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه )ﻧﻬﺎد(‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ )ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي(‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﻤﻮﺗﻢ ﺑﻪ … )ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ )اﺟﺒﺎري(( ﻣﻲﭘﺮدازد )ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ( ‪ ‬ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«1‬ادب ﭘﺎﻳﺪاري )ﻧﻬﺎد(‪ ،‬ﺑﺎ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ‪ ) ...‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي ( ﻣﺮزﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ را )ﻣﻔﻌﻮل(‪ ،‬ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ )ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل( ‪ ‬ﺟﻤﻠﻪي‬
‫ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬

‫‪5‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«2‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﻪ … )ﻧﻬﺎد(‪ ،‬ﺣﻮزهي آن را )ﻣﻔﻌﻮل(‪ ،‬از ﺳﺎﻳﺮ آﺛﺎر ادﺑﻲ )ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻤﻲ(‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ )ﻣﺴﻨﺪ(‪ ،‬ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي(‪.‬‬
‫‪ ‬ﺟﻤﻠﻪي ﭼﻬﺎرﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ‬
‫دﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ »ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ« را ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻴﺎورﻳﺪ زﻳﺮا ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﻘﺶ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ‪.‬‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«4‬ﭼﻨﻴﻦ آﺛﺎري را )ﻣﻔﻌﻮل(‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان )ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﻌﻞ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺷﻌﺎر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و … )ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي(‪ ،‬در ﮔﺴﺘﺮهي ادﺑﻴﺎت ﭘﺎﻳﺪاري‬
‫)ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻠﻲ(‪ ،‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ )ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ(‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬
‫در ﻋﺒﺎرت ﺻﻮرت ﺳﻮال ﻓﻌﻞ » ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ « ﻛﻪ از اﻓﻌﺎل داراي ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ و ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ در ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪ 3‬از اﻓﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ »رودﻛﻲ‪ ،‬در ﻳﻜﻲ از روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم رودك ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه و ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤـﺎ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬در ﻛـﻮدﻛﻲ ﺣﺎﻓﻈـﻪاي‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ داﺷﺖ و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ در ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻗﺮآن را ﺣﻔﻆ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮي ﭘﺮداﺧﺖ‪ «.‬اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪهي ﺟﻤﻠﻪي ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ ﻛـﺪام‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬

‫‪ -2‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪1‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ اﺳﺖ زﻳﺮا »ﭘﺮداﺧﺘﻦ« در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪي »ﺑﻪ« ﻧﻴﺎز دارد‪.‬‬
‫)رودﻛﻲ( ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮي ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬‬ ‫ﻓﻌﻞ‬ ‫ﻧﻬﺎد ﻣﺤﺬوف ﻣﺘﻤﻢ‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬
‫ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪن ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ در ﻳﻜﻲ از روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم رودك ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ و ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺸﻮ و ﻧﻤـﺎ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ و ﻣﺎﺿﻲ ﺑﻌﻴﺪ و ﺟﻤﻠﻪ دو ﺟﺰﻳﻲ اﺳﺖ ‪ .‬در ﻛﻮدﻛﻲ ﺣﺎﻓﻈﻪ اي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ داﺷﺖ ‪ .‬داﺷﺘﻦ ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧـﺪ ﮔـﺬرا‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ﺣﻔﻆ ﻛﺮد ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ و ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ در ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي ‪:‬‬

‫‪ -1‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺬف اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻤﻢ ﻫﺎي ﻗﻴﺪي را ﻣﻲ ﺗﻮان اﻓﺰاﻳﺶ داد ‪ .‬ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ اﺗﻮﺑﻮس ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ رﻓﺘﻢ ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻤﻲ ‪ :‬ﮔﺮوه اﺳﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﻢ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﺑﻪ آن ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻋﻼﻗﻪ ي او ﺑﻪ ﻧﻘﺎﺷﻲ زﻳﺎد اﺳﺖ ‪ ) .‬ﻋﻼﻗﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ( ‪ /‬ﻧﻜﺘﻪ ‪ :‬واژه ﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺒﻴﻞ » ﺗﺴﻠﻂ ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و‪ «...‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ‪ ( 4‬ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪول اﻓﻌﺎل ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺣﻔﻆ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ي ‪ ( 5‬ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎي ﺳﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﻫﺎي اﺳﻨﺎدي » اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻮد ‪ ،‬ﺷﺪ ‪ ،‬ﮔﺸﺖ ‪ ،‬ﮔﺮدﻳﺪ « ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺴﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ و ﻣﺘﻤﻢ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪ :‬ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﻓﻼﻧﻲ از ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﻦ ﻣﺤﻞ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻛﻨﻜﻮر ﺳﺮاﺳﺮي ﺳﻪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺎرت »ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﺑﻮدن روش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي درﺳﻲ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ﻛﺎرﺑﺮد درﺳﺖ آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي در ﻫﻢ ﺗﻨﻴـﺪه‪ ،‬اراﺋـﻪ و‬
‫ارزشﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ «.‬ﭼﻨﺪ ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﺴﻨﺪ‬

‫‪ -1‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪2‬‬
‫»ﻗﻮاﻋﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ و ﻛﺎرﺑﺮد ‪ «...‬ﻧﻬﺎد‪» ،‬اراﺋﻪ و ارزشﻳﺎﺑﻲ« ﻣﺴﻨﺪ‪» ،‬ﻣﻲﺷﻮد« ﻓﻌﻞ ← ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬

‫ﻋﺒﺎرت » ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﺑﻮدن روش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي درﺳﻲ « ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي اﺳﺖ و ﻓﻌﻞ» ﺷﺪ« از اﻓﻌﺎل اﺳﻨﺎدي و ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻋﺒﺎرت »دو ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺮ آوازه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻌﺪي و ﺣﺎﻓﻆ ﭘﻴﺶ از ﺧﻮاﺟﻮ و ﭘﺲ از وي‪ ،‬از ﺟﻬﺖ اﻟﻬﺎمﮔﻴـﺮي و اﻟﻬـﺎمﺑﺨﺸـﻲ‪ ،‬ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﺷـﺎﻋﺮِ ﻋـﺎرف‬
‫ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ در ﺧﻮر ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺷﺎﻳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬ﭼﻨﺪ ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﻔﻌﻮل‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﺴﻨﺪ‬

‫‪ -2‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪2‬‬

‫در ﻓﺎرﺳﻲ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻌﻞﻫﺎي دو ﻣﺼﺪرِ »ﺑﻮدن« و »ﺷﺪن« و ﻫﻢﻣﻌﻨﻲﻫﺎي »ﺷﺪن« ﻣﺜﻞ »ﮔﺸﺘﻦ« و »ﮔﺮدﻳﺪن« و دﻳﮕـﺮ ﻣﺸـﺘﻖﻫـﺎي آن )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد و ‪ (...‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻣﺴﻨﺪ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﻣﺴﻨﺪدار ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ /‬درﺧﻮر ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺷﺎﻳﺎن ) ﻣﺴﻨﺪ( ‪ /‬ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي(‬ ‫دو ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺮآوازه )ﻧﻬﺎد(‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺎرات »از ﺟﻬﺖ اﻟﻬﺎم ﮔﻴﺮي و اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺸﻲ ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺎرف ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ « ﻣﺘﻤﻢ ﻓﻌﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و از اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻛﺪام ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ؟‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺰرگ اﺑﻮاﻟﻔﺮج روﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﻏﺰﻧﻮي‪ ،‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي و ﻋﺪ‪‬هاي دﻳﮕﺮ را از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺒﻚ ﻋﺮاﻗﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺒﻚ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬رودﻛﻲ‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻠﺨﻲ‪ ،‬دﻗﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻓﺮّﺧﻲ ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ و ﻋﻨﺼﺮي‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي داﻣﻐﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻓﺮدوﺳﻲ از ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﺣﻴﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ روﺣﻴ‪‬ﻪي ﻣﺒﺎرزهﺟﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‬

‫‪7‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫ﺑﻌﺪ از دﻫﺨﺪا ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ او از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻠﻚاﻟﺸّﻌﺮاي ﺑﻬﺎر و اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻻﻫﻮﺗﻲ و دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻋﺮان ﻣﺘﺠﺪ‪‬د ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﺑﻴﺘﻲﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪3‬‬
‫در ﻓﺎرﺳﻲ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻌﻞﻫﺎي دو ﻣﺼﺪر »ﺑﻮدن« و »ﺷﺪن« و ﻫﻢ ﻣﻌﻨﻲﻫﺎي »ﺷﺪن« ﻣﺜﻞ »ﮔﺸﺘﻦ« و »ﮔﺮدﻳﺪن« و دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺘﻖﻫﺎي آن )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد و ‪ (.....‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻣﺴﻨﺪ ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﻣﺴﻨﺪدار ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻓﺮدوﺳﻲ‪ ،‬از ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ) ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻢ (‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﺣﻴﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ) ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻢ (‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﺖ روﺣﻴﻪي ﻣﺒﺎرزهﺟﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و ‪ ...‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻌﻞ‬ ‫ﻣﺴﻨﺪ‬ ‫ﻧﻬﺎد‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«1‬ﺟﻤﻠﻪي ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«2‬ﺟﻤﻠﻪي ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«4‬ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤ‪‬ﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬
‫در ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ ي ‪ 1‬و‪ 2‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آوردن و ﻧﺎم ﺑﺮدن از اﻓﻌﺎل ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ و ﻣﺴﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ و ﻣﺘﻤﻢ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪ ،4‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ از اﻓﻌﺎل داراي ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ‪ ( 6‬ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎرﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ ﻫﺎي ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﻌﻞ ﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﺣﺮف ﻧﺸﺎﻧﻪ ي» را« ﻳﻚ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬

‫ﻣﺼﺪر ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﻓﻌﺎل ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ ‬‬ ‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫ﻣﺼﺪر ‪ ‬‬

‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫ﺑﻪ ‪ ‬‬ ‫آﻣﻮﺧﺘﻦ ) ﺗﻌﻠﻴﻢ دادن ( ‪ ،‬آوﻳﺨﺘﻦ ) وﺻﻞ ﻛﺮدن ‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﻛﺮدن (‪،‬‬

‫ﻣﻦ درس را ﺑﻪ داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺗﻌﻠﻴﻢ دادم ‪  .‬‬ ‫اﻓﺰودن ‪ ،‬آﻟﻮدن ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻴﺪن ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ‪،‬‬

‫ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن ‪ ،‬ﺳﭙﺮدن ‪ ،‬ﻓﺮوﺧﺘﻦ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ ‪ ،‬دادن ‪ ‬‬

‫ﻣﻦ ﻛﺎﻏﺬ را ﺑﺎ ﻣﻮم اﻧﺪودم ‪  .‬‬ ‫ﺑﺎ ‪ ‬‬ ‫اﻧﺪودن ‪ ،‬آﻣﻴﺨﺘﻦ ) ﻣﺨﻠﻮط ﻛﺮدن ( ‪ ،‬ﺳﻨﺠﻴﺪن ‪ ‬‬

‫‪ ‬‬ ‫از ‪ ‬‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪن ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪن ‪ ،‬دزدﻳﺪن ‪،‬‬

‫او ﻛﻮدك را از دزد ﺗﺮﺳﺎﻧﺪ ‪  .‬‬ ‫رﺑﻮدن ‪ ،‬رﻫﺎﻧﺪن ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪن ‪ ،‬ﻛﺎﺳﺘﻦ ‪،‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻦ ) ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻦ ( ‪ ‬‬

‫ﻟﺒﺎس را در ﻛﻤﺪ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪم ‪  .‬‬ ‫در ‪ ‬‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ‪ ‬‬

‫‪8‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻛﻨﻜﻮر ﺳﺮاﺳﺮي ﺳﻪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺎ ﻓﻌﻞﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻛﺪام ﮔﺮوه ﻣﺼﺪرﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺮف ﻧﺸﺎﻧﻪي »را« ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ »ﺑﻪ« ﻣﻲآﻳﺪ؟‬
‫آﻟﻮدن‪ ،‬ﺑﺨﺸﻴﺪن‪ ،‬ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن‪ ،‬اﻓﺰودن‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪن‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﺪن‪ ،‬ﺑﺎﻟﻴﺪن‬
‫اﻓﺰودن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬درآﻣﻴﺨﺘﻦ‪ ،‬ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‪ ،‬آﻟﻮدن‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺎزﻳﺪن‬

‫‪ -1‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي‪2‬‬
‫ﻓﻌﻞﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه از ﮔﺮوه ﻣﺼﺪرﻫﺎي »آﻟﻮدن‪ ،‬ﺑﺨﺸﻴﺪن‪ ،‬ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن‪ ،‬اﻓﺰودن« ﻋﻼوهﺑﺮ ﺣﺮف ﻧﺸﺎﻧﻪي »را« ﺑﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ »ﺑﻪ«ﻫﻢ‬
‫ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪهي ﺟﻤﻠﻪي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻋﺒﺎرات زﻳﺮ ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬

‫»ﺷﺐ‪ ،‬ﻫﻤﻪ رﻧﮓﻫﺎ را ﻳﻜﺴﺎن ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺻﻮرت ﻳﻚ رﻧﮓ ﺑﺨﺸﻴﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن ﺧﻮد آرام ﻣﮋﮔﺎن ﻣﺮا ﺑﺮ ﻫﻢ ﻧﻬﺎده و آﺧﺮﻳﻦ ذر‪‬هي اﻣﻴﺪ‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ آب ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ داده اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ‬
‫‪ -2‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪4‬‬
‫)‪ (-‬ﻧﻬﺎد‪» /‬آﺧﺮﻳﻦ ذر‪‬هي اﻣﻴﺪ ﻣﺮا« ﻣﻔﻌﻮل‪» /‬ﺑﻪ آب ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ« ﻣﺘﻤﻢ‪» /‬داده اﺳﺖ« ﻓﻌﻞ← ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬

‫ﻓﻌﻞ داده اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﻞ ﺳﺎده و ﻣﺎﺿﻲ ﻧﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ و ﻫﻢ داراي ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺐ‬
‫ﻫﻤﻪ ي رﻧﮓ ﻫﺎ را ﻳﻜﺴﺎن ﻛﺮده ﭼﻬﺎر ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ اﺳﺖ و ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﺴﻨﺪي دارد و ﻛﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺮداﻧﺪ ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺻﻮرت ﻳﻚ رﻧﮓ ﺑﺨﺸﻴﺪه ‪ .‬ﺑﺨﺸﻴﺪه ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ اﺳﺖ و داراي ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ و ﺣﺮف ﻧﺸﺎﻧﻪ ي را‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي ﻣﮋﮔﺎن ﻣﺮا ﻣﻔﻌﻮل ﺑﺮ ﻫﻢ ﻧﻬﺎده ﻓﻌﻞ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ‪ ( 7‬ﻋﻤﺪه ﻓﻌﻞ ﻫﺎي ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎي ﭼﻬﺎر ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ ‬‬ ‫ﻣﺼﺪر ‪ ‬‬

‫او ﻣﺎ را آﮔﺎه ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ ) .‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺮداﻧﺪن ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي اﺳﺖ ‪  (.‬‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪن ) ﮔﺬراي ﺳﺒﺒﻲ ﮔﺸﺘﻦ و ﮔﺮدﻳﺪن ( و ﻓﻌﻞ ﻫﺎي ﻫﻢ ﻣﻌﻨﻲ آن‬
‫‪ :‬ﻧﻤﻮدن ‪ ،‬ﻛﺮدن ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ‪ ‬‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪن و ﻓﻌﻞ ﻫﺎي ﻫﻢ ﻣﻌﻨﻲ آن ‪ :‬ﺧﻮاﻧﺪن ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ ‪ ،‬ﺻﺪا ﻛﺮدن ‪ /‬زدن ‪  ‬ﻣﻦ ﻧﺎم او را ﺣﺴﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪم ‪) .‬ﺧﻮاﻧﺪن در ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺎﻣﻴﺪن ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي‬
‫اﺳﺖ ‪  (.‬‬

‫ﺷﻤﺮدن و ﻓﻌﻞ ﻫﺎي ﻫﻢ ﻣﻌﻨﻲ آن ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آوردن ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آوردن ‪  ‬ﻣﻦ او را اﻧﺴﺎن وارﺳﺘﻪ اي ﻣﻲ ﺷﻤﺮدم ‪  .‬‬

‫‪9‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫او را ﻓﺮد ﺑﺎ دراﻳﺘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻢ ‪  .‬‬ ‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ و ﻓﻌﻞ ﻫﺎي ﻫﻢ ﻣﻌﻨﻲ آن ‪ :‬دﻳﺪن ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻦ ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻦ ‪ ‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ي ‪ ( 8‬ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻓﻌﻞ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺟﺰاي ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻌﻞ‬

‫‪ - 1‬ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ ‪ :‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع آن ﺣﺪاﻗﻞ دو ﺗﻜﻮاژ دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻗﺮار دادﻳﻢ ← ﻗﺮار ده ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻓﻌﻞ ﺳﺎده ‪ :‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع آن ﻓﻌﻞ ﻳﻚ ﺗﻜﻮاژ آزاد اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬دﻳﺪم ← ﺑﻴﻦ ‪.‬‬

‫‪ - 3‬ﻓﻌﻞ ﭘﻴﺸﻮﻧﺪي ‪ :‬ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع آن ﻳﻚ وﻧﺪ ﻫﻢ دارد ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬در رﻓﺘﻢ ← در رو ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪ ‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻌﻞ ‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ‪ ‬‬

‫»ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ« ﻣﺘﻤﻢ و ﻗﻴﺪ و ﻣﻔﻌﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﻨﺪ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻣﺮﻛﺐ‬ ‫او دﻳﺸﺐ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﺎ ﻛﺘﺎﺑﺶ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫» ﻛﺮد« ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي» ﮔﺮداﻧﺪ« ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫»ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ« ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪» .‬ﻛﺮدن« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﻧﺠﺎم دادن« ﻣﻔﻌﻮل‬ ‫ﺳﺎده ‪ ‬‬ ‫او دﻳﺸﺐ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد ‪  .‬‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‪  .‬‬
‫»زﻣﻴﻦ « ﻣﺘﻤﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮرد ‪  .‬‬ ‫ﺳﺎده ‪ ‬‬ ‫دوﺳﺘﻢ دﻳﺮوز در ﺣﻴﺎط ﻣﺪرﺳﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮرد ‪  .‬‬

‫»ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪم « ﻓﻌﻞ ﻛﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ و ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ‪ ) .‬ﻓﻌﻞ ﻫﺎي ﻛﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﺮﻛﺐ ‪ ‬‬ ‫از ﺧﻄﺎي ﺗﻮ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪم ‪  .‬‬
‫ﻣﺮﻛﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪  (.‬‬
‫ﺑﺎﻻ ← ﻗﻴﺪ ‪ ‬‬ ‫ﺳﺎده ‪ ‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺪ آب درﻳﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ آﻳﺪ‪  .‬‬

‫دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ از ﻣﺼﺪر دﻳﺪن اﺳﺖ ‪ ) .‬ﻓﻌﻞ ﻫﺎي ﻛﻤﻜﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮي‬ ‫ﺳﺎده ‪ ‬‬ ‫او دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ‪  .‬‬
‫در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻓﻌﻞ ﻧﺪارﻧﺪ‪  (.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻛﻨﻜﻮر ﺳﺮاﺳﺮي ﺳﻪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻋﺒﺎرات »ﻧﻘﺶﻫﺎ و رﻧﮓﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪه را زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺒﻚ و آرام‪ ،‬اﺣﺴﺎسِ ﺳـﺮﮔﻴﺠﻪاي ﻟﻄﻴـﻒ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺷﻤﺴﻪﻫﺎ و داﻳﺮهﻫﺎ و ﻣﻘﺮﻧﺲﻫﺎ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺮ ﭘﻠّﻪﻫﺎي اﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎدهاي« ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ؟ اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬
‫ﭼﻬﺎر ـ ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﭼﻬﺎر ـ ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﭘﻨﺞ ـ ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﭘﻨﺞ ـ ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬دو ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﮔﺬر‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‪ ،‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬

‫‪ -1‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ‪2‬‬

‫‪10‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫ﻋﺒﺎرات ﭼﻬﺎر ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬ ‫‪‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪي او‪‬ل‪» :‬ﻧﻘﺶﻫﺎ و رﻧﮓﻫﺎ« ﻧﻬﺎد‪» ،‬ﺑﻴﻨﻨﺪه را« ﻣﻔﻌﻮل‪» ،‬زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﻲزﻧﻨﺪ« ﻓﻌﻞ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي دوم‪ :‬ﻧﻬﺎد و ﻣﻔﻌﻮل ﺣﺬف ﺷﺪهاﻧﺪ‪» ،‬ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻮم‪ «-»» :‬ﻧﻬﺎد‪» ،‬اﺣﺴﺎس ﺳﺮﮔﻴﺠﻪاي ﻟﻄﻴﻒ« ﻣﺴﻨﺪ‪» ،‬اﺳﺖ« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪي ﭼﻬﺎرم‪ «-»» :‬ﻧﻬﺎد‪» ،‬ﭘﺎ« ﻣﻔﻌﻮل‪» ،‬ﻧﻬﺎدهاي« ﻓﻌﻞ ← ﺟﻤﻠﻪي ﺳﻪﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪ :‬در ﺟﻤﻠﻪ ي اول زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ ﻓﻌﻞ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ و ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ در ﺟﻤﻠﻪ ي دوم ﻓﻌﻞ ﺳﺎده اﺳﺖ و ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺘﻤﻢ ﻗﻴﺪي اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﺒﻚ و آرام ﻗﻴﺪ و اﺳﺖ در ﺟﻤﻠﻪ ي ﺳﻮم ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي اﺳﺖ ‪ .‬در ﺟﻤﻠﻪ ي ﭼﻬﺎرم ﻧﻬﺎده اي ﻓﻌﻞ ﺳﺎده و ﭘﺎ ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﺟﺰاي اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهي ﻛﺪام ﻋﺒﺎرت‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؟‬
‫او در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ در ﻛﺴﻮت ﻳﻚ ﻣﻬﺎﺗﻤﺎ ﮔﺎﻧﺪي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎدي ﻳﻚ ﺣﻴﺎت ﺗﺎزه ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻲﺷﺪ‪) .‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ(‬
‫اﻳﻦ ﻓﻘﺮ اﺧﺘﻴﺎري را ﺑﺮ ﻣﻜﻨﺖ و ﺗﺠﻤ‪‬ﻞ راﻳﺞ در دﺳﺘﮕﺎه ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻴﺦاﻻﺳﻼم ﺷﻬﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲداد‪) .‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ(‬
‫درﮔﻴﺮي داﻳﻢ در ﺗﻨﺎزع ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ را‪ ،‬در ﺳﻠﻮك راه ﻛﻤﺎل‪ ،‬اﻧﺤﺮاف از ﺧﻂ ﺳﻴﺮ روﺣﺎﻧﻲ و اﻣﺮي ﺧﻼف ﺷﺄن اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪) .‬ﭼﻬﺎر ﺟﺰﺋﻲ‬
‫ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ(‬
‫در دﻧﻴﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﺮﺧﻮري و ﺗﺠﻤ‪‬ﻞﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻨﻪي ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺑﻴﺶﺗﺮﻳﻨﻪي آنﻫﺎ ﺟﺰ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺑﻴﻨﻮاﻳﻲ راه دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪) .‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل(‬
‫‪ -2‬ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ‪2‬‬
‫او )ﻧﻬﺎد ﻣﺤﺬوف(‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﻘﺮ اﺧﺘﻴﺎري را )ﻣﻔﻌﻮل(‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻜﻨﺖ و ﺗﺠﻤﻞ راﻳﺞ … )ﻣﺘﻤﻢ(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲداد )ﻓﻌﻞ( ‪ ‬ﭼﻬﺎرﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺘﻤﻢ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«1‬او )ﻧﻬﺎد(‪ ،‬ﻣﻨﺎدي ﻳﻚ ﺣﻴﺎت ﺗﺎزه )ﻣﺴﻨﺪ(‪ ،‬ﻣﻲﺷﺪ )ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي(‪ ‬ﺳﻪ ﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﻪي »‪ :«3‬او )ﻧﻬﺎد ﻣﺤﺬوف(‪ ،‬درﮔﻴﺮي داﺋﻢ در ﺗﻨﺎزع ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ را )ﻣﻔﻌﻮل(‪ ،‬اﻧﺤﺮاف از … و اﻣﺮي ﺧﻼف ﺷﺄن اﻧﺴﺎﻧﻲ )ﻣﺴﻨﺪ(‪ ،‬ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد )ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي(‪ ‬ﭼﻬﺎرﺟﺰﺋﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﻔﻌﻮل و ﻣﺴﻨﺪ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ‪» :‬از ﺧﻂ ﺳﻴﺮ روﺣﺎﻧﻲ« ﻣﺘﻤﻢ اﺳﻢ ﺑﺮاي واژهي اﻧﺤﺮاف اﺳﺖ‪» /.‬ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮد« در ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺖ« ﻓﻌﻞ اﺳﻨﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ‪:‬‬

‫ﻓﻌﻞ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ داد ﻣﺮﻛﺐ و داراي ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﺮ و ﺣﺮف ﻧﺸﺎﻧﻪ ي را اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪ ‬‬