HUKUKA GİRİŞ

2019-2020
GÜZ DÖNEMİ
 1. HUKUK KAVRAMI VE HUKUK SİSTEMLERİ

A. Hukuk Kavramı
 ‘Hukuk’ terimi Arapça kökenlidir ve ‘haklar’ demektir. İstem, talep anlamına da gelir.
 Hukukun amacı; toplumda, sosyal yaşamda bireyler arasındaki çıkar çatışmalarına dayanan
sorunlara adalete uygun normlarla çözüm yolu bulmaktır.
 Bir hukuki düzenlemenin üç unsuru barındırması gerekir:

NORM

 Normlar hiyerarşisine uygun olması gerekir.

 Normun, anayasada belirtilen yetkili mercii tarafından yapılması gerekir.
 Mevzuatta öngörülen prosedüre uygun olarak hazırlanmış olması gerekir.

SOSYAL OLGU (SOSYAL GERÇEKLİK)

 Hukuki düzenleme yapılırken toplumun ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır.

ETİK DEĞER

 Hukuki düzenlemenin adalete uygun olması gerekir.

B. Hukukun Görünümleri

1) Pozitif (Dogmatik) Hukuk

 Bir ülkede belirli zamanda yürülükte olan hukuk kurallarının bütününü ifade eder.
 Örf ve adet kuralları pozitif hukuk içerisinde yer alır.
 Pozitif hukuk her zaman doğal hukuka en yakın olanı ister.

2) Doğal (Tabii) Hukuk

 Pozitif hukukun dışında ve üstünde adaleti tam olarak yansıtan hukuktur. Mevcut hükümlerin
yorumlanmasında etkilidir.

C. Hukuk Sistemleri

1) Roma-Cermen Hukuk Sistemi (Kıta/Kara Avrupası)

 Büyük ölçüde Roma kökenlidir.
 Hukukun asli kaynakları yazılı kurallardır.
 Örf ve adet kuralları, mahkeme içtihatları tamamlayıcı (ikincil) kaynaktır.
 Kamu-özel hukuk ayrımı vardır.
 Türkiye, Japonya, Latin Amerika, Fransa, Almanya, İtalya, İsviçre
 2) Anglo-Sakson Hukuk Sistemi
 11. yy’da İngiltere’de ortaya çıkmıştır.
 Hukukun asli kaynakları örf ve adet kuralları ve mahkeme içtihatlarıdır.
 Kamu-özel hukuk ayrımı yoktur.
 Yazılı hukuk değildir.
 İngiltere, ABD, Kanada, Avustralya, Hindistan, Güney Afrika

3) İslam Hukuku Sistemi

 Temeli İslam dini esaslarına dayanır.
 Başlıca dört adet asli hukuk kaynağı vardır: Kur’an-i Kerim, sünnet, icma (görüş birliği), kıyas
(belirsiz konulara kıyasen çözüm).
 İran, Arabistan, Yemen

4) Avrupa Birliği Hukuk Sistemi

 Başlarda ekonomik bir birliktir.
 Üye olan ülkelerin iç hukukundan farklıdır.
 Avrupa Birliği hukuk kuralları, üye olan ülkelerin hukukuyla çeliştiğinde öncelikli olan AB hukukudur.
 1995 Ankara Gümrük Birliği Antlaşması’yla kısmi olarak bu sisteme bağlandık.

2. HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ

A. Emredici Hukuk Kuralları

 Kendilerine mutlak surette uyulması gereken, tarafların iradesiye değiştirilemeyen veya ortadan
kaldırılması mümkün olmayan hukuk kurallarıdır.
 Kamu düzenini koruma amacı vardır.
 Ceza kanunlarının hepsi emredicidir.
 Genel ahlakı, adabı ve zayıfları koruma amacı vardır.
 İkiye ayrılır.

1) Mutlak Emredici Kurallar

 İrade ve taraflararası sözleşmeyle değiştirilemez.

ÖR: TMK 124 ‘Erkek veya kadın on yedi yaşını doldurmadıkça evlenemez.’

2) Nispi Emredici
 Sözleşme zayıf taraf lehine değiştirlebilir, aleyhine değiştirilemez.

ÖR: THS ‘Satıcı taraf tüketici lehine garanti süresini uzatabilir.’

 B. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları (Yedek)
 Tarafların serbest iradeleriyle değiştirilebilen hukuk kurallarıdır. Eğer değiştirlmediyse tamamlayıcı
hukuk kuralları devreye girer.
 Sözleşmede boşluk varsa uygulanır. Sözleşmeyi tamamlar.

ÖR: TBK 89 ‘Borcun ifa yeri, tarafların açık veya örtülü iradelerine göre belirlenir. Aksine bir anlaşma
yoksa hükümler uygulanır.’

C. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

 Tarafların yapmış oldukları bir hukuki işlemde kullandıkları ancak ne anlama geldiğini
açıklamadıkları hususların nasıl yorumlanması gerektiğini belirten hükümlerdir.
 Sözleşmedeki anlam yoruma açıksa uygulanır. Sözleşmede boşluk yoktur.

ÖR: ‘Sözleşmede borcun alınacağı tarih ayın başı olarak belirtilmişse belirtilen ayın birinci günü,
ortası belirtilmişse onbeşinci günü olarak yorumlanır.’

D. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları

 Bir hukuki kavram veya kurumun anlamını belirten, aydınlatan hukuk kurallarıdır.

ÖR: TTK 11’de ‘ticari işletme’ tanımı yapılmıştır.

3. SOSYAL DAVRANIŞ KURALLARI

Ortak Özellikleri
 Normatif kurallardır.
 Konusu insan davranışlarıdır.
 Din kuralları dışında insanlar tarafından konulmuştur.
 Bir yaptırım öngörürler.

A. Din Kuralları
 İnsanlık tarihi kadar eskidir.
 Örf ve adet hukukunu dinler oluşturmuştur.
 Dışa dönüktür.
 Din ile hukuk kuralları arasındaki fark; yaptırım gücüdür.

B. Ahlak Kuralları
 Ahlak kurallarını ortaya koyan; bireyin kendisi, vicdanıdır.
 C. Görgü Kuralları
 Bireyin toplumda nasıl hareket etmesi gerektiğini belirler.
 Toplum tarafından geliştirilmiştir.
 Yaptırımı kötü tepkiler ve ithamlardır.

D. Örf ve Adet Kuralları

 Toplum içerisinde uzun yıllar boyunca doğal olarak oluşurlar.
 Yaptırımı toplumsal baskıdır.
 Birey doğduğunda kendini bu kurallar içerisinde bulur.

E. Hukuk Kuralları
 Yaptırımı devlet tarafından olur ve bu yaptırım maddi (somut) bir yaptırımdır.
 Hukuk kuralları; ahlak kurallarını gerçekleştirir.

4. HUKUKUN KAYNAKLARI
A. Hukukun Asli Kaynakları
1) Yazılı Kaynaklar
 Anayasa’da belirtilen yetkili organ tarafından ve ilgili mevzuatta öngörülen prosedüre uygun
kurallardır.

KANUN

 TBMM iç tüzüğüne göre çıkarılan kurallardır.

 Yasama yetkisi TBMM’ye aittir ve devredilemez (Anayasa 7)
 Kanun nasıl çıkarılır ?
 Bakanlar Kurulu’nun ‘kanun tasarısı’ veya milletvekillerinin ‘kanun teklifi’ ile başlar.
 Kanun tasarı ve teklifi TBMM’ye sunulur.
 İlgili komisyon 45 gün içinde rapor sunar.
 Teklif TBMM’de oylanır. Reddedilirse gündemden kalkar; kabul edilirse hemen yürürlüğe
girmez.
 Cumhurbaşkanına gönderilir. Cumhurbaşkanı, 15 gün içinde Resmi Gazete’de yayımlatır ya
da gerekçesiyle birlikte meclise geri gönderir.
 Meclis tasarı veya teklifi ayn haliyle tekrar kabul ederse Cumhurbaşkanı onaylamak
zorundadır. Tasarı veya teklifte değişiklik olursa Cumhurbaşkanının bir red hakkı daha vardır.
 Kanun Resmi Gazete’de yayımlandığı gün yürürlüğe girer.

ULUSLARARASI ANTLAŞMALAR

 Anayasa 90’da düzenlenmiştir.

 CB, Dışişleri Bakanı ve CB tarafından yetkilendirilen kişiler uluslar arası antlaşmaları yapabilir.
 Bazı uluslar arası antlaşmalar meclis onayı olmadan da yürürlüğe girebilir. Ama 20 gün önce
TBMM’ye bildirilmelidir.
 Ekonomik, ticari ve teknik alanda yapılan antlaşmalar 1 yıl yürürlükte kalır.
 TBMM onayladığından kanunlarla eş düzeydedir fakat iptali için Anayasa Mahkemesi’ne
başvurulamaz.
 Uygulamada kanunların hatta Anayasa’nın üstünde sayılabilir ancak hiyerarşik olarak kanunla
eşdeğerdir (ahde vefa ilkesi).
 Anayasa 90/son’a göre ‘Eğer iç hukuktaki kanun hükümleriyle temel hak ve özgürlüklere ilişkin
antlaşmalar birbirleriyle çatışıyorsa TC’nin taraf olduğu uluslararası antlaşmalar uygulanır.’
CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİ

 Olağan Durumda:
 Anayasa 104’te düzenlenmiştir.
 CB tarafından ve yürütme yetkisi kapsamına giren hususlarda çıkarılabilir.
 Herhangi bir konuda kanun hükmü varsa o konuda CBK çıkarılamaz.
 Bir konuda kanun hükmü yoksa ve CBK çıkarılmışsa o konuda kanun çıkarılmasıyla CBK
yürürlükten düşer.
 CBK ile kanun hükmü çatışırsa kanun hükmü uygulanır.
 Temel ve siyasi hak ve ödevler hakkında çıkarılamaz.
 Anayasa 148’e göre Anayasa’ya aykırı olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi’ne iptal davası
açılabilir.
 Olağanüstü Dönemde:
 Anayasa 119’da düzenlenmiştir.
 Öncelikle CB tarafından ohal ilan edilmeli ve TBMM tarafından onaylanmalıdır.
 Gerektiriyorsa temel ve siyasi hak ve ödevler hakkında çıkarılabilir.
 Anayasa Mahkemesi’ne iptal davası açılamaz.

YÖNETMELİKLER

 Anayasa 124’te düzenlenmiştir.

 Eğer bir yönetmelikte düzenlenen hususlar milli güvenliği ilgilendiriyorsa, gizlilik derecesi varsa
RG’de yayımlanmaz.
 CB, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri tarafından çıkarılabilir.
 Yönetmelikler bir kanuna ya da bir CBK’ya dayanmalıdır.
 Yönetmelikler dayandıkları kanuna veya CBK’ya aykırı olamaz. Bir aykırılık durumunda yönetmelik
tüm ülkede uygulanacaksa Danıştay, belirli bir kurum ya da bölgede uygulanacaksa İdare
Mahkemesi denetim merciisidir.

YÖNETMELİK BENZERİ DÜZENLEYİCİ İŞLEMLER

 Tebliğler, genelgeler, yönergeler ve sirkülerler düzenleyici işlemlerdir.

 CB, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri tarafından kendi görev alanlarını ilgilendiren hususlarda
çıkarılırlar.
 Kanunların, CBK’ların, yönetmeliklerin nasıl uygulanacağını göstermek için çıkarılırlar. Bunlardan
birine dayanmak zorundadırlar ve bunlara aykırı olamazlar.
 Dayandıkları normlara aykırı oldukları takdirde; tüm ülkede uygulanacaksa Danıştay; belirli bir
bölgede uygulanacaksa İdari Mahkeme denetleme merciisidir.
 Milli güvenliği tehdit etmiyorlarsa RG’de yayımlanması zorunludur.
TC ANAYASASI’NDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR 6771 SAYILI KANUNLA
KALDIRILAN YAZILI KAYNAKLAR

 6771 sayılı kanunun F bendine göre 9 Temmuz 2018’de yürürlükte olanlar, yerine çıkarılan bir
kanunla tasfiye edilene kadar yürürlükte kalacaktır.
1) Kanun Hükmünde Kararnameler
 Anayasa 91’de düzenlenirdi.
 Yerine CBK’lar geldi.
 BK tarafından çıkarılırdı.
 Olağan dönemde Başbakan başkanlığında toplanan BK tarafından çıkarılırdı. İptal davası
açılabilirdi.
 Ohal döneminde CB başkanlığında toplanan BK tarafından çıkarılırdı. İptal davası açılamazdı.
2) Tüzükler
 BK tarafından çıkarılırdı.
 Kanunların nasıl uygulanması gerektiğini gösterirdi.
 Çıkarılmadan önce Danıştay’ın onayı gerekirdi.
 CB imzalardı.
3) Başbakanlık ve BK Tarafından Çıkarılan Yönetmelikler ve Yönetmelik Benzeri Düzenleyici İşlemler

SOYUT NORM DENETİMİ

 Anayasa 150-151’e göre yapılır.

 İptal davası açabilen merciiler şunlardır:
 CB
 TBMM’de en fazla milletvekiline sahip iki partinin meclis grupları
 TBMM üye sayısının en az beşte birini oluşturan milletvekilleri.
 Anayasa 151’e göre ‘İlgili kanunun RG’de yayımlandığı tarihten itibaren 60 gün içinde dava
açılmalıdır.

SOMUT NORM DENETİMİ

 Herhangi bir mahkemede, herhangi bir dava sırasında uygulanacak hükmün Anayasa’ya aykırı
olduğuna inanılıyorsa, mahkeme ya da davalı-davacı böyle bir düşüncesini mahkemeye belirtmişse
ve mahkeme tarafından kabul edilirse Anayasa Mahkemesi’ne başvurulur.
 Anayasa Mahkemesi sorunu 5 ay içinde çözümlemek zorundadır. Eğer 5 ayda çözülmediyse
mahkeme Anayasa’ya aykırılığı iddia edilen hükümle davayı sonlandırabilir.
 İptal kararları gerekçeleriyle RG’de yayımlanır.
 Anayasa Mahkemesi’nin verdiği karar kesindir.
 İptal edilen kanun hükmü RG’de yayımlandıktan sonra yürürlükten kalkma süresi, yerine kanun
koyulma ihtimaliyle maksimum 1 yıl ertelenebilir.

2) Örf ve Adet Hukuku

 Toplumun kendi içerisinde ortaya koyduğu, uygulana uygulana yerleşmiş kurallardır.
 Örf ve adet hukuku kuralları özel hukukta uygulanabilir. Ceza hukukunda uygulanamaz. Sebebi
TCK 2 ve Anayasa 38’deki ‘suçların ve cezaların kanuniliği ilkesi’dir.
 Örf ve adet kuralları ikiye ayrılır: alelade örf ve adet kuralları, örf ve adet hukuku kuralları.
 Örf ve adet kurallarının hukuk kuralı haline gelmesi için üç bağlılık vardır:
Maddi Koşul: Süreklilik

 Alelade bir örf ve adet kuralının bir hukuk kuralı haline gelmesi için uzun bir süredir uygulanıyor
olması gerekir.

Psikolojik Koşul

 Toplum, uzun süredir uygulanan örf ve adet kuralının bundan sonra da uygulanması gerektiği
düşüncesinde olmalıdır.

Yazılı Hukukun Benimseyişi

 Yazılı hukuk kurallarının bu alelade kurallara açıkça veya örtülü olarak atıfta bulunması gerekir.

B. Hukukun Yardımcı Kaynakları

1) Mahkeme İçtihatleri
 TMK 1/3 ‘e göre kural olarak bağlayıcı değildir.
 Her ne kadar içtihatlar mahkemeler tarafından bağlayıcı olmasa da uygulamada böyle değildir.
Genelde alt dereceli bir mahkeme, bir üst dereceli mahkemenin içtihatlerini (dava temyize gittiği
takdirde onaylanması için) dikkate alır.
 Bağlıyıcılığı olmayışının istisnası ‘içtihadı birleştirme kararlarıdır’. Aynı konu hakkında
Yargıtay’ın ya da Danıştay’ın farklı dairelerinin farklı kararlar vermesi adil olamayacağından, hukuk
güvenliği sarsılacağından Yargıtay ve Danıştay’ın ‘İçtihadı Birleştirme Kurulu’ vardır. Bu kurulun
verdiği kararlar RG’de yayımlanır. İçtihadı birleştirme kararları bağlayıcıdır. Tüm mahkemeler
uygulamak zorundadır.

2) Doktrin (Öğreti)
 Hukuk bilimiyle uğraşan kişilerin düşünceleridir.
 TMK 1/3’e göre hakim doktrinlerden yararlanabilir.
 Bir bağlayıcılığı yoktur. Yol göstericidir.
 Hukukun gelişmesini sağlar.

5. NORMLAR HİYERARŞİSİ
 Normlar hiyerarşisi teorisine göre, bir hukuk düzeni içerisindeki bütün normların geçerlilik temeli
kendisinin bir üstünde yer alan normdur.
 Normlar hiyerarşisi teorisi, hukuk düzeninin kendi içerisinde tutarlı bir bütün olduğuna dayanır.
 Normlar hiyerarşisinin Türk hukukunda kaynağı Anayasa hükümleridir.
A. Anayasa
 Bir devletin yapısını, yönetim şeklini, devleti oluşturan organları, bu organların birbiriyle ilişkisini ve
vatandaşların devlete karşı sahip olduğu hak ve yükümlülüklerini içeren temel bir kanundur.
 Temel normdur. Diğer hiçbir norm Anayasa’ya aykırı olamaz. (Anayasa 11 ‘Kanunlar Anayasa’ya
aykırı olamaz.)
B. Temel Hak ve Özgürlüklere İlişkin Uluslararası Antlaşmalar (Anayasa 90/son)
C. Kanunlar, Uluslararası Antlaşmalar, Ohal CBK, Halen Yürürlükte Olan KHK
D. CBK, Halen Yürürlükte Bulunan Tüzükler
E. Yönetmelikler
F. Yönetmelik Benzeri İşlemler