1 მკითხველთა ლიგა

არაბულიდან თარგმნა დარეჯან გარდავაძემ

2 მკითხველთა ლიგა
 “

იბრაჰიმ ალ-ქუნი, ცნობილი თანამედროვე ლიბიელი

პროზაიკოსი, ნოველისტი და რომანისტი, მრავალი ლიტერა-
ტურული პრემიის ლაურეატი, თანამედროვე არაბული რომა-
ნის ერთ-ერთ საუკეთესო ავტორად მიიჩნევა.
წარმოშობით ტუარეგი, 1948 წელს დაიბადა და გაიზარდა
ლიბიის უდაბნოს ფეზანის ოაზისებში მდებარე პატარა ქალაქ
ღადამესში. ბავშვობიდან შეისისხლხორცა უდაბნო, მისი
ცხოვრების წესი და მორალი.
1977 წელს დაამთავრა მაქსიმ გორკის სახელობის ლიტე-
რატურის ინსტიტუტი მოსკოვში, სადაც რუსულ ენას, მარქსის-
ტულ ფილოსოფიასა და შედარებით ლიტერატურას სწავ-
ლობდა. პუბლიცისტური კარიერა სტუდენტობის წლებში და-
იწყო. ლიბიის ახალი ამბების სააგენტოს კორესპონდენტი
იყო, მოსკოვში ლიბიის კულტურის ცენტრში მუშაობდა, წერ-
და სოციალიზმსა და პოსტკოლონიურ ლიბიაზე.
მის ჟურნალისტურ საქმიანობას სამწერლობო გზა მოჰყვა.
როგორც მოგვიანებით კრიტიკოსები დაწერენ მასზე, სწო-
რედ რუსულმა განათლებამ და რუსული ლიტერატურის ღრმა
ცოდნამ – დოსტოევსკის, ტოლსტოის, ჩეხოვისა და სხვა რუსი
მწერლების ნაწერებმა, მათ შორის, გორკის, შოლოხოვის,
სოლჟენიცინის და ასევე ბახტინისეული ლიტერატურის თე-
ორიისა და ე. წ. სოციალის ტური რეალიზმის მიმდინარეობის
ლიტერატურათმცოდნეობითმა ანალიზმა იბრაჰიმ ალ-ქუნის,
როგორც მწერლის, ინდივიდუალური ხელწერისა და მწერ-

3 მკითხველთა ლიგა
ლური სტილის ჩამოყალიბებაში თავისი როლი ითამაშა და
წარუშლელი კვალი დაამჩნია მას, შექმნა ე. წ. ალ-ქუ ნის „მა-
გიური რეალიზმი“ სუფიური ფაბულებით, ეგზისტენციური
კითხვებითა და რომანის პოეტიკით.
იბრაჰიმ ალ-ქუნის ნოველების და რომანების ფოკუსი
უდაბნოსკენაა მიმართული. უდაბნოს სუნთქვა, უდაბნოს ტო-
ნები ძალიან დიდი დოზით იგრძნობა მწერლის ცხოვრებაშიც
და მწერლობაშიც. ის რაღაც შინაგანი მეექვსე გრძნობით
აღიქვამს უდაბნოს მაჯის ცემას, უდაბნოში ცხოვრების ფილო-
სოფიას, სიკვდილ-სიცოცხლის კანონზომიერებებსაც უდაბ-
ნოს ვექტორით, უდაბნოს პრიზმაში გამოტარებულს ხედავს.
მისი მკითხველიც პირველივე გვერდებიდან გრძნობს, რომ
უდაბნოს სცენები, ამდენი უცხო ტოპონიმიკა – უდაბნოს პა-
ტარა დასახლებების, მთების, ხეობების, ოაზისების სახელე-
ბი, ამდენი დაწვრილებითი ეთნოგრაფიული დეტალი, ტუარე-
გების ყოფა-ცხოვრების, ზნე-ჩვეულებების ამსახველი ტრადი-
ციები, ეს არაა გარეგნული, ზედაპირული ეგზოტიკის ელემენ-
ტების შემოტანა მკითხველის მოსახიბლად და მისაზიდად –
ბედისწერა, დრო, წუთისოფლის ცვალებადობა, უდაბნოს თი-
ლისმა და ადამიანთა ხვედრი, მწერლის მიერ კლასიკური სუ-
ფიზმის პრინციპებითა და საოცარი მხატვრული ძალით ერ-
თმანეთთან დაკავშირებული და ერთმანეთს გადაწნული, ჩა-
ითრევს მკითხველს თავის ჯადოსნურ მისტიკაში და ამ ყვე-
ლაფერზე სრულიად ახლებურად ჩააფიქრებს.
თუკი ლიბიის საჰარისა და რუსული ლიტერატურის სიყვა-
რულმა და ღრმა ცოდნამ ერთი მხრივ, იბრაჰიმ ალ-ქუნის
პროზას განუმეორებელი იერი და გამორჩეული ხელწერა
შესძინა, მეორე მხრივ, სწორედ ამავე მიზეზით დიდი ხნის
მანძილზე არაბული ლიტერატურული და კულტურული წრე-
4 მკითხველთა ლიგა
ებისთვის ცნობილი და აღიარებული მწერალი თითქმის უც-
ნობი რჩებოდა დასავლელი მკითხველისთვის და დასავლუ-
რი ლიტერატურათმცოდნეობისთვის. ლიბიის ჩაკეტილობა
და დასავლეთისგან იზოლირება, ასევე გარკვეული სტერეო-
ტიპული წარმოდგენები, რომლის მიხედვით საბჭოური სივ-
რცის გავლენის სფეროში და მის ორბიტაზე მოხვედრილი,
რუსულ განათლებამიღებული და საბჭოთა იდეოლოგიური
მანქანით დაპროგრამებული არაბული ქვეყნების ინტელი-
გენცია ქმნიდა უფრო ტოტალიტარულ რეჟიმებზე მორგებულ
პათეტიკურ, რიტორიკულ და იდეოლოგიზირებულ, ცენზურა-
გამოვლილ ლიტპროდუქციას, რომელსაც ყავლი მალე გას-
დიოდა და ჭეშმარიტი ლიტერატურული ფასეულობების მწვა-
ვე ნაკლებობას განიცდიდა, რის გამოც არც სერიოზული კრი-
ტიკისა და არც სამეცნიერო კვლევის ობიექტი არ ხდებოდა
ხოლმე დასავლეთში, რომ აღარაფერი ვთქვათ მის თარგმან-
ზე, იბრაჰიმ ალ-ქუნის და მის მწერლობას ლოკალურ არა-
ბულ გარემოში კეტავდა და მიუხედავად მისი გამორჩეულო-
ბისა, ადგილობრივ მოვლენად ტოვებდა.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ იბრაჰიმ ალ-ქუნი რა-
ღაც პერიოდით, 1994 წლამდე, პოლონეთში მკვიდრდება, სა-
დაც კვლავ ლიბიის ახალი ამბების სააგენტოს კორესპონდენ-
ტია და ვარშავაში ლიბიის კულტურის ცენტრში მუშაობს, ლი-
ბიურ-პოლონური მეგობრობის საზოგადოების წევრია და რე-
დაქტორობს ამ საზოგადოების მიერ გამოცემულ ჟურნალს,
არაბულენოვანი ლიტერატურის თარგმანითა და პოპულარი-
ზაციითაა დაკავებული.
1994 წლიდან კი იბრაჰიმ ალ-ქუნი უკვე შვეიცარიაში
ცხოვრობს, ქ. გოლდვილში. არაბული ლიტერატურის მთარ-
გმნელ, კრიტიკოს, ლიტერატურათმცოდნე არაბისტ დოქტ.
5 მკითხველთა ლიგა
ჰართმუთ ფენდრიჰთან შეხვედრამ იბრაჰიმ ალ-ქუნის ცხოვ-
რება მთლიანად შეცვალა. ფენდრიჰმა მისი ბევრი ლიტერა-
ტურული ნაწარმოები თარგმნა და მანამდე ლოკალურ არა-
ბულ გარემოში ცნობილი 60-მდე წიგნის ავტორი ეს მწერალი
უცებ იხვეჭს საერთაშორისო პოპულარობას და ინტერესს,
იღებს მრავალ საერთაშორისო ლიტერატურულ პრემიასა და
ჯილდოს, მათ შორის შვეიცარიის სახელმწიფო პრემიას მისი
გერმანულად თარგმნილი რომანებისთვის, ფრანგულ-არაბუ-
ლი მეგობრობის კომიტეტის პრიზს, ფრანგულმა ჟურნალმა
“Like” იბრაჰიმ ალ-ქუნი თანამედროვეობის 50 საუკეთესო
რომანისტთა შორის დაასახელა და მას მომავლის მწერალი
უწოდა. მისი რომანების თარგმანებს 35 ენაზე ასევე არაერთი
პრესტიჟული ჯილდო ხვდა წილად. მწერალი, შეიძლება ით-
ქვას, ახლა თავისი დიდების ზენიტშია. აქტიურად ითარგმნე-
ბა და გამოიცემა მრავალ ენაზე.

***

ამჯერად ქართველ მკითხველს არაბულიდან ქართულად

თარგმნილ იბრაჰიმ ალ-ქუნის 1989 წ. დაწერილ რომან „ოქ-
როს ქვიშას“ ვთავაზობთ, რომლის მთავარი გმირის – ტუარე-
გული ტომის ბელადის ვაჟის, ბედუინი უხაიადის ცხოვრების
ისტორიით მწერალი საოცრად თვალსაჩინოდ გვისურათებს
უდაბნოს დღემდე უცვლელ ცხოვრების წესს და მორალურ
კოდექსს წარმართული და ისლამური ელემენტებით, სიცოც-
ხლისა და სიკვდილის კანონზომიერებას და ფილოსოფიას,
კლასიკური სუფიზმის დოქტრინას დღევანდელობაში.

6 მკითხველთა ლიგა
 რომანის მოქმედების წრე ჩაკეტილია და უდაბნოსა და ოა-
ზისებს შორის ტრიალებს. მწერალი ამ ჩაკეტილ წრეში ახერ-
ხებს, მკითხველს უდაბნოს მრავალფეროვნება და განუმეო-
რებელი ხიბლი აგრძნობინოს, სადაც მიწა ცას, ადამიანი კი
ბუნებას შეერწყმის და სადაც ბევრად მძაფრია სამყაროს ერ-
თიანობის ცოცხლად და ხელშესახებად აღქმა, ბედუინის აქ-
ლემზე დამოკიდებულების ნამდვილ სახეს აჩვენებს, ცხოვრე-
ბის ჭეშმარიტ და მარადიულ ფასეულობებზე დააფიქრებს.

...„უდაბნო შემწყნარებელი არაა! თუ ვინმეს უდაბნოში სა-

მარცხვინო საქციელისთვის შეაჩვენებენ, მას ივიწყებენ და
შლიან მეხსიერებიდან. ნეტავ მხოლოდ ივიწყებდნენ!.. მასა
და მის მოდგმას ზიზღი და აბუჩად აგდება უწერია!.. აბუჩად
აგდება კი უდაბნოს კოდექსით მეხსიერებიდან წაშლაზე უა-
რესია!.. არყოფნაზე უარესია!.. აბუჩად აგდება, დამცირება
ყოველდღიური სიკვდილია, ყოველ საათს, ყოველ წუთს სიკ-
ვდილი!.. ასეთი კაცი თავის სიცოცხლეში ასჯერ, ათასჯერ
კვდება ერთხელ და საბოლოოდ სიკვდილის მაგივრად! ნამ-
დვილი კაცი, ღირსეული და კეთილშობილი კაცი ერთხელ
სიკვდილს ირჩევს ათასჯერ სიკვდილის ნაცვლად. ათასჯერ
სიკვდილი მონების, შეიძლება, ქვეშევრდომებისა და ვასა-
ლების ხვედრია, მაგრამ არა კეთილშობილ წარჩინებულ-
თა!..“

...„უდაბნოს ყველა სიმღერა დარდისა და ნაღველის,

გვალვისა და უცხოობაში ცხოვრების გამოხატულებაა, მარა-
დიული უცხოობისა და მშობლიურ საცხოვრისში, სიწყნარეში
დაბრუნების მარადიული ლტოლვისა... იმ მწყალობელ ოა-
ზისში დაბრუნების ლტოლვისა, რომელიც არ არსებობს...
7 მკითხველთა ლიგა
მშობლიურ ოაზისში, რომელთან შედარებით მთელი ფეზანის
ოაზისები მისი უბადრუკი ჩრდილია მხოლოდ“.

...„ჯილდო სიწმინდესა და აუმღვრევლობაში, კმაყოფილე-

ბასა და სიჩუმეში, სიწყნარესა და უკიდეგანო, გადაჭიმულ
სივრცეშია! სიმშვიდის მნიშვნელობა მხოლოდ იმან იცის,
ვინც ბორკილებით ხელფეხშეკრული ყოფილა, ცხოვრების
საწუხარითა და ხალხის მზაკვრული ხრიკებით შებოჭილი!
დღისით რომ შრომობს, წვალობს, ებრძვის ცხოვრებას, ღა-
მით ფხიზლობს, საზრუნავი არ აძინებს და ბორკილები კი
მხოლოდ უფრო ვიწროვდება და უხეშდე ბა. ერთ ნასკვს რომ
გამოშლის, ახალ თოკებს ნახულობს, ხელ-ფეხს რომ უბო-
ჭავს და ყელზე ჭალის გველივით ეხვევა. რამდენიც თავს წა-
მოსწევს და ჩაძირვიდან ხსნაზე ოცნებას იწყებს, იმდენი ფა-
რული ძალები შეიკვრებიან და ფსკერზე ეწევიან... ეს ცხოვ-
რების ხაფანგია ოაზისებში! ხოლო აქ, უდაბნოში, რჩება ორი
სივრცე – სივრცე ღია უდაბნოში და სივრცე გულში! ყურში თუ
სიჩუმეა, სიჩუმეა გულშიც. უდაბნოში თუ სიწყნარეა, სიწყნა-
რეა გულშიც. ალ-ქარმას წყარო სხეულს განბანს, სულს კი
მხოლოდ უდაბნო განბანს! სული განიწმინდება, სუფთავდება,
ცარიელდება და თავისუფლდება; უადვილდება, გამოვიდეს
და შეერწყას მარადიულ სივრცეს, ჰორიზონტებს, კოსმოსს,
რომელსაც ჰორიზონტს იქით მივყავართ, კოსმიური სივრცის
მიღმა; შეერწყას სხვა სამყაროს, საიქიოს, დიახ, საიქიოს! –
აქ, მხოლოდ აქ, ამ გადაჭიმულ ველებზე, ამ შიშველ უდაბნო-
ში, სადაც სამი მხარე ხვდება ერთმანეთს – გაშლილი სივ-
რცე, ჰორიზონტი და კოსმოსი, რათა მოქსოვონ ცის კაბადო-
ნი, რომელიც მიცურავს, რომ შეუერთდეს მარადისობას, სა-
იქიო სავანეს!.. ეს ზეციური კავშირი, წმინდა სამების კავშირი
8 მკითხველთა ლიგა
ავრცელებს ნდობასა და დაჯერებულობას, ქსოვს სიწყნარის
ძაფებს და თესავს სიჩუმესა და სიმშვიდეს გულში“.

...„ამქვეყნად არ არსებობს არსება, რომელიც აქლემს ფი-

ზიკური ტკივილის მოთმენაში გაეჯიბრება, მაგრამ ამასთანა-
ვე არ არსე ბობს ამქვეყნად არსება აქლემზე სუსტი და გულ-
ჩვილი ტკივილის გულით ტარებაში“.

რომანში ბევრი რიტორიკული კითხვაა, რომელზე პასუხ-

საც მხოლოდ ცხოვრება იძლევა:

...„რატომ ქმნის ღმერთი არსებას, თუკი სიკვდილი იქვეა

ჩასაფრებული?! რატომ იტანჯება ცოცხალი ქმნილება სიკ-
ვდილის წინ?!..“ ...„ნუთუ განკურნების გზა აუცილებლად ჯო-
ჯოხეთზე გადის?!.. ნუთუ ხსნა უკიდურესი ტკივილის გარეშე
არ არსებობს?!.. ნუთუ ცოდვის ფასი ასეთი მძიმეა?!.“
...„განა სამოთხე სამუდამოდ გასტანს, თუნდაც ღვთის
რჩეულთათვის?! განა სიტკბოება მარადიულია, თუნდაც წი-
ნასწარმეტყველთათვის?!..“

„რა ძნელია გონების მოკრება გაჭირვების ჟამს! კრიტი-

კულ მომენტში ქრება დედამიწის ყველა თილისმა. ეს ისაა ნე-
ტავ, რასაც სუფიური ორდენის შეიხები ეშმაკის ჩაჩურჩულე-
ბას ეძახიან? ეს ისაა, რასაც ხალხი სიგიჟეს ეძახის?!..“
„ო, ღმერთო!.. უდანაშაულონი არამზადების ხელით რა-
ტომ კვდებიან?!.. ღმერთო, მოციქულს სალახანები რატომ
კლავენ?!..“

9 მკითხველთა ლიგა
 ასევე ბევრია აფორიზმი და ბრძნული გამონათქვამი, რომ-
ლებიც ან ხალხურია და გადმოცემით ცოცხლობს ტომში, ან
სუფიური ორდენის შეიხებს და ტომის ბრძენ ხალხს მიეწერე-
ბა. თითოეული მათგანის ჭეშმარიტებაში რომანის მთავარ
გმირ უხაიადს ცხოვრება არწმუნებს:

...„სიცილს ტირილი მოსდევს, სიხარულს კი სევდა, სიკ-

ვდილი თვალის დახამხამებაში შეიჭრება სიცოცხლეში!“
...„დიდება შენდა, ღმერთო!.. ავადმყოფობა ცოცხალ ქმნი-
ლებებს როგორ აქცევს რაღაც სხვა, სრულიად განსხვავებულ
არსებებად!..“
...„ღმერთმა ასეთნი შეგვქმნა, სუსტნი და უძლურნი! არც
ერთ არსებას არ შეუძლია სხვის ნაცვლად ტანჯვა და ტკივი-
ლის განცდა!“

...„მოთმინებაა ბედისწერისგან დამცავი თილისმა!.. სი-

ცოცხლე თმენაა!.. და ეს არაა ილუზია!.. მოთმინება უდაბნოს
მარადიული მცველი თილისმაა!.. თუ ღმერთი მოთმინებას
მოგცემს უდაბნოში, ამით ყველაფერს გაძლევს!.. საიდუმლო
მოთმინებაშია!.. მოთმინება ერთადერთი თილისმაა უბედუ-
რების წინააღმდეგ. მოთმინება მცველი თილისმაა, თუ უდაბ-
ნოში გინდა ცხოვრება. მოთმინება ლოცვაა, მოთმინება
ღვთის თაყვანისცემაა!“

„ყოველთვის ასეა!.. განცხრომა და ნეტარება შეუძლებე-

ლია!.. თუ რამე მოვა ცხოვრებაში, აუცილებლად რაღაც მისი
საპირისპირო წავა!.. სრულყოფილება მხოლოდ ალაჰს
აქვს!.. სრულყოფილი და დალხინებული ცხოვრება არ არსე-
ბობს! არც სამოთხეა და არც წალკოტი დედამიწაზე! სამოთხე
10 მკითხველთა ლიგა
მხოლოდ იმქვეყნადაა! აქ კი, მიწაზე, განკურნებას იპოვი და
სილამაზეს დაკარგავ! ჯანმრთელობას დაიბრუნებ და სრულ-
ქმნილება გაგიფრინდება ხელიდან! სრულყოფილება მხო-
ლოდ ღმერთთა ხვედრია!.. ახალგაზრდობაში ქარაფშუტობა-
დაუდევრობას ფრთა აქვს შესხმული, სიბრძნე და ცოდნა კი
მის ადგილს მხოლოდ მოხუცობაში იკავებს, მაგრამ სიბრძნეს
რა ხეირი აქვს ახალგაზრდობის გარეშე?!.. ცოდნას რა ფასი
აქვს ცხოვრების გარეშე?!..“

...„მხოლოდ სევდა შობს ღვთაებრივ ცეცხლს გულში!..

უფალს თავის მადიდებელთა შორის მხოლოდ ტანჯულნი და
წამებულნი უყვარს. მეტიც, ის სატანჯველით მხოლოდ იმას
გამოსცდის, ვინც უყვარს!“

...„სიახლოვე სიყვარულში ამ სიყვარულის სამარეა და

დრო კი ის თილისმა, რომელიც სიყვარულს ჯადოსნობას ახ-
სნის და მის პოეზიას ფანტავს“.

...„შიმშილი ყველაზე კეთილშობილ არსებებსაც კი არა-

რაობად აქცევს! თუკი დაიმშევიან, სულტნებიც კი მუხლებზე
იჩოქებენ და მდაბლად ხოხავენ მონებივით“ .

...„არაფერია ცხოვრებაში უფრო სახიფათო, ვიდრე ნიშნე-

ბი, რომლებსაც არად აგდებ ან მხედველობიდან გამოგრჩე-
ბა! მინიშნება ეს ბედისწერაა! ასე უთქვამს უდაბნოს!.. ოჰ, ეს
ნიშნები!.. ო, რა ძლიერ სახიფათოა ნიშანთა ენა!.. ფარული,
საიდუმლო ენა, რო მელსაც უდაბნო ასწავლის!.. ის არასო-
დეს ლაპარაკობს ღიად და აშკარად, რადგან ის შეუცნობელს
მალავს... რადგან ის თავადაა შეუცნობელი. შეუცნობელი კი
11 მკითხველთა ლიგა
ნიშანს ტყუილად არ იძლევა. შეუცნობელს ხუმრობა არ უყ-
ვარს. შეუცნობელი ეს თავად ბედისწერა, ბედისწერის ენა კი
მომაკვდინებელია!“

.. „უბედურება მოდუნებასთან ერთად ბრუნდება და უზრუნ-

ველობაში შეუმჩნევლად შემოიპარება ხოლმე. თუ თანასწორ
ბრძოლაში ვერ შეგიპყრობს, მიიმალება, რათა უკნიდან ჩაგ-
ცეს დანა, როგორც კი შეტრიალდები და ზურგს შეაქცევ“.

...„ო, ღმერთო!.. როცა ბედისწერა აწყობს რამეს, ისე აკე-

თებს, რომ ყველას ხდის პასუხისმგებელს და დამნაშავეს.
ყველას მტრად აქცევს – ხალხს, საგნებს, უდაბნოს... ეს უზე-
ნაესი ბედისწერის თვისებაა, როცა წყვეტს, რომ პასუხისმგებ-
ლობა ყველას აჰკიდოს მხრებზე, რათა არ არსებობდეს ერთი
დამნაშავე. როცა დანაშაულის თანამონაწილეა ყველა, მაშინ
არ არსებობს დამნაშავე. ბედისწერა ყველაზე ოსტატურად
შლის კვალს, გადაანაწილებს დანაშაულს, რათა შეუძლებე-
ლი გახდეს დანაშაულის ნამდვილი ჩამდენის პოვნა“.

...„როდესაც სატანა რამეს გადაწყვეტს, კაცს ამ საქმეს უი-

ოლებს და გზას ქვა-ღორღისგან მოუსუფთავებს, რათა ამ საქ-
მის ჩამდენს უფსკრულისკენ უბიძგოს“.

...„ეშმაკის მონა კაცთა მონაზე უარესია. ის საშინელი მო-

ნაა, ზიზღს რომ იწვევს. მონის მონა სიბრალულს აღძრავს,
ეშმაკის მონა კი – ზიზღს“.

12 მკითხველთა ლიგა
 ...„ოქრო ყველას აბრმავებს. ოქრო ყველაზე საუკეთესო
ზნეობასაც კი ხრწნის... ოქროა ყველა დაწყევლილი საქმის
მიზეზი.

...„ასეთია ცხოვრება! ყოველთვის მხდალები იმკიან ნა-

ყოფს!“

...„გული მხოლოდ ზეცად უნდა დაივანო. თუ მას მიწიერ

ქმნილებას მიანდობ, მისწვდება მას ხალხის ხელი და დაგიწ-
ვავენ“.

მიუხედავად იმისა, რომ უხაიადს ეს სიბრძნე და შეგონება

გამზრდელი სუფი შეიხი მუსასგან ბავშვობიდან აქვს შეთვისე-
ბული, ტომის შეიხთაგან მოსმენილ-დამახსოვრებული, ბე-
დისწერა მაინც ბედისწერაა და მიუხედავად უდაბნოს მინიშ-
ნებებზე დაკვირვებისა და სიფრთხილისა, მას მაინც ეწევა მა-
მის წყევლა – ცოლი ეშმაკის მიერ შექმნილ ქამანდად ექცევა,
ვაჟიშვილი – გასართობ სათამაშოდ, რომელშიც მამა უკვდა-
ვებისა და ხსნის ნაცვლად მისი ქონების დამნიავებელსა და
სიცოცხლის მომსპობს ხედავს... სირცხვილი კი მორიგ ილუ-
ზიად ეჩვენება, უდაბნოს ხალხის მიერ შექმნილად, რათა თა-
ვი დაიმონონ და შეიბოჭონ კისერზე შემოხვეული მეტი ჯაჭვი-
თა და თოკით. თავისუფლების, ღირსებისა და კეთილშობი-
ლების ძიებაში ის მსხვერპლად გაიღებს ამ ქამანდსაც, გა-
სართობ სათამაშოსაც და ილუზიასაც და ირჩევს ამლაყ აქ-
ლემს, რათა მასთან ერთად განაგრძოს მოგზაურობა უდაბ-
ნოს ღია სივრცის საუფლო ში. თავისი განუყრელი მეგობრის
– ამლაყი აქლემის გადამკიდე, ის სიკვდილ-სიცოცხლის სამ-
ზღვარზე გაივლის, სიკვდილს ჩახედავს თვალებში წამით, რა-
13 მკითხველთა ლიგა
საც სუფიური საძმოს შეიხები „ბედისწერის შეხვედრას“ უწო-
დებენ... და გადაკვეთს მას ბნელეთის წუთისოფლისკენ...
ბედისწერისვე განჩინებით, უცხოს მზაკვრობის მსხვერ-
პლი ხდება, იმ უცხოსი, რომელსაც უდაბნო ასე ერიდება და
უფრთხის.

„უცხოთათვის საიდუმლოს გამჟღავნება, უდაბნოს კანო-

ნით, მომთაბარეს შეიძლება სიცოცხლის ფასად დაუჯდეს.

უცხოებს ისე უნდა მოეპყრო, როგორც მოწინააღმდეგეს.

კაცი უცხო მხარეს მიზეზის გარეშე არ მიაშურებს. უცხოს
გულში ყოველთვის რაღაც საიდუმლოს სძინავს.

რა მიუწვდომელია უცხოთა საიდუმლოებანი!.. რა ძლი-

ერები არიან უცხოები!.. ისინი, ვინც საიდუმლოებებს მალა-
ვენ, ყოველთვის ძლიერნი არიან!

რაც არ უნდა ბევრი იფიქრო, რაც არ უნდა კარგი ჭკუის

პატრონი იყო, რაც არ უნდა ინტერპრეტაციები აკეთო, რაც
არ უნდა მცოდნე იყო, რაც არ უნდა მახვილგონიერებით და-
ჯილდოებული, უცხოთა იარაღი ყოველთვის უფრო ძლიერია,
რადგან კაცი უცხოობაში უმიზეზოდ არ მიდის!“

ბედისავე ირონიით, ღრმა სულიერებით გამორჩეული შე-

იხი მუსას ნამოწაფარი უხაიადი მკვლელი ხდება და თავადაც
სწორედ ლაჩრებისა და სალახანების ხელით აღესრულება,
თუმცა ეს აღსასრული და მისი ნიშანი – წყვდიადით მოსილი
სახლის ტყვეობაში თავის სიზმრად ხილვა, რომელიც მისი
ბავშვობისეული აკვიატებული კოშმარია, მისი ამქვეყნიური
14 მკითხველთა ლიგა
ციხის – წუთისოფლისა და სხეულის – ტყვეობიდან გათავი-
სუფლებისა და სულის მარადისობასთან შერწყმის სუფიურ
მეტაფორად გვევლინება.
ვიმედოვნებთ, რომანი „ოქროს ქვიშა“ და მისი ავტორი იბ-
რაჰიმ ალ-ქუნი ქართველს მკითხველს გულგრილს ვერ და-
ტოვებს. ასევე დიდი იმედი გვაქვს, რომ ეს ავტორი თავისი
განუმეორებელი ხელწერით სულ მალე არაბული ლიტერატუ-
რის ქართველი მკვლევრების ყურადღების ორბიტაშიც მოექ-
ცევა.
დასასრულ, აუცილებლად გვეჩვენება ერთი კომენტარი
ქართველი მკითხველისათვის. რომანში მთავარი პერსონის
ტუარეგი უხაიადის განუყრელი სულიერი მეგობარი, რომანის
ასევე მთავარი გმირი ჭრელი მაჰრული ჯიშის აქლემია. არა-
ბულში ცხენის ან აქლემის მიმართ გამოყენებული ფერის აღ-
მნიშვნელი ზედსართავი სახელი „აბლაკ“ ძველ და საშუალო
ქართულშიც შემოსულია ქართულ-არაბული მრავალსაუკუ-
ნოვანი ისტორიულ-კულტურული ურთიერთობების შედეგად
და დამკვიდრებულია „ამლაყის“ ფორმით,1 ამიტომ, ამ ურ-
თიერთობებზე ხაზგასასმელად, თარგმანშიც ვამჯობინეთ,
სწორედ ეს ფორმა – ამლაყი გამოგვეყენებინა იმის მიუხედა-
ვად, რომ თანამედროვე ქართულში მისი ხმარება შეიძლება,
ისეთი ხშირი არაა.
დარეჯან გარდავაძე

1გიორგი წერეთელი თავის არაბულ-ქართულ ლექსიკონში არაბული „აბ-

ლაკის“ შესატყვის ქართულ-სვანურ ფორმად ისევ „აბლაკს“ მიუთითებს,
თუმცა, სულხან-საბას და სხვა ლექსიკონებში „ამლაყ“ ფორმით გვაქვს ეს
სიტყვა მითითებული და ქართულ ტექსტთა კორპუსში დადასტურებული
პრაქტიკაც ამავე ფორმას გვიჩვენებს.
15 მკითხველთა ლიგა
 „რადგან კაცის და პირუტყვის ხვედრი ერთია – ერთის სიკ-
ვდილი მეორისას ჰგავს და ყველას ერთი სული უდგას, კაცი
პირუტყვზე ვერაფრით ვერ უპირატესობს, რადგან ყველაფე-
რი ამაოა“.2
ეკლესიასტე 3:19

„ამ სამეფოს სულთნის მორჩილებაში არიან ოქროს ქვი-

შის უდაბნოს ქვეყნები. მათ ყოველ წელს მიაქვთ სულთნის-
თვის ოქროს მადანი. ისინი ველური ურწმუნოები არიან და
სულთანმა რომ მოინდომოს, დაიპყრობდა მათ, მაგრამ ამ სა-
მეფოს მეფეებმა გამოცდილებიდან უკვე იციან, რომ აიღებენ
თუ არა რომელიმე ამ ოქროს ქალაქს და შევა თუ არა იქ ის-
ლამი და აზანის ხმა გაისმება, ოქრო შემცირდება, მთლად
დაილევა და გაქრება. იმავდროულად, მეზობელ წარმართულ
ქვეყნებში ოქრო მოიმატებს და მოიმატებს“.
იბნ ფადლ ალ-ლაჰ ალ-უმარი
„მალის სამეფო და მისი შემოგარენი“

2და რამეთუ მათცა შემთხუევაი ძეთა კაცთავე, ვითარცა შემთხუევაი პი-

რუტყუთან, ერთ არს მათი, ვითარცა მისი სიკუდილი, ეგრეცა ამის სიკუ-
დილი. და სული მათი ყოველთა შინა და რაითამე ჰმატს კაცი პირუტყუსა?
არარაით, რამეთუ ყოველივე ამაო.
16 მკითხველთა ლიგა
 1

როცა აჰაგარის ტომთა3 ბელადისგან საჩუქრად მიიღო,

ჯერ მხოლოდ ნორჩი კოზაკი იყო. უხაიადი მთვარიან საღამო-
ებში თავს იწონებდა და ამაყობდა მისით თანატოლებში,
ტკბებოდა საკუთარ თავთან კითხვა-პასუხით: „განა რომელი-
მე თქვენგანს აქამდე უნახავს ამლაყი4 მაჰრული5 აქლემი?“
და თავადვე პასუხობდა: „არა!“ „განა რომელიმე თქვენგანს
აქამდე უნახავს მისი მსგავსი გრაციოზულობისა და სიმსუბუ-
ქის მაჰრული აქლემი, ასეთი აწყობილი, სიმეტრიული ტან-
ფეხით?“ „არა!..“ „განა რომელიმე თქვენგანს აქამდე უნახავს
მისი მეტოქე და ბადალი მედიდურობაში, გამბედაობასა და
ერთგულებაში?!“ „არა!“ „განა რომელიმე თქვენგანს აქამდე
უნახავს გაზელი, მაჰრული აქლემის სახეში გარდასახული?!“
„არა!“ „განა რომელიმე თქვენგანს აქამდე უნახავს უფრო
ლამაზი და ჯიშიანი აქლემი?!“ „არა!.. არა და არა!..“ „მერწმუ-
ნეთ, არც გინახავთ და ვერც ნახავთ!“ ის ნახტომით აიჭრება
ჰაერში, ყალყზე დგება ექსტაზით შეპყრობილი მოცეკვავის
მსგავსად, დაღლილი კი ქვიშაზე ეცემა, ზურგზე წვება და ხმა-
მაღლა ერთ ისეთ მაგიურ ხმას ამოუშვებს, უდაბნოში მოგზა-
ურ მხედრებს თილისმასავით რომ ამხნევებს შემოწოლილი

3 აჰაგარის ტომები – ალჟირის სამხრეთ-აღმოსავლეთით მოსახლე ძირ-

ძველი ტომები.
4 ამლაყი – ჭრელი, მომდინარეობს არაბული სიტყვიდან „აბლაკ“, რომე-

ლიც ჭრელს ნიშნავს და ცხოველთან მიმართებით იხმარება.

5 მაჰრული აქლემები – ჯიშიანი აქლემები, რომლებიც აქლემების რემას

წინ მიუძღვიან. წარმომავლობის სახელი მიემართება მაჰრა იბნ ჰიდანის

იემენურ ტომს.
17 მკითხველთა ლიგა
მარტოობის გასაფანტად და სევდიან სიმღერას ცნობილი ბე-
ითებით ამთავრებინებს:
„როცა წინ გამოვიდა ამუდი, შევეგებეთ მას საომარი მაჰ-
რული აქლემებით,
ისეთი მხედრები ჩავაბარეთ, მიზანს რომ არ აცდენდნენ!“6
უხაიადის ამლაყი მაჰრული აქლემით გატაცებამ იმ ზომას
მიაღწია, რომ ქელ აბადის ტომთა ცნობილ პოეტ ქალთან მი-
ვიდა და სთხოვა, მაჰრულ აქლემზე სახოტბო კასიდა7 შეეთ-
ხზა, რომელშიც მის საუკეთესო თვისებებს განადიდებდა, მის
თანდაყოლილ ნიჭს ხოტბას შეასხამდა მეომარი რაინდებისა
და გმირების დარად. მთელი საღამო ეჯდა პოეტ ქალს და ამ-
ლაყი მაჰრული აქლემის გამორჩეულ თვისებებს ჩამოუთ-
ვლიდა: „ჭრელია, მოხდენილი და გრაციოზული, ტანკენარი,
ჯიშიანი, გამბედავი და ერთგული...“ გამოცდილმა პოეტმა
ქალმა უეცრად სიტყვა გააწყვეტინა: „რაინდს უდავოდ
ჩრდილს არ აყენებს თავისი მაჰრული აქლემის გამორჩეული
თვისებების ჩამოთვლა და პატრონის პოზიციიდან მასზე სა-
უბარი, მაგრამ სახოტბო კასიდას თავისი პირობები აქვს! შენს
აქლემს არც ბრძოლაში მოუხვეჭია სახელი და არც ცეკვა-თა-
მაშობებში!“ უხაიადი შეცბა, დარცხვენა მეგობრული შეხუმ-
რებით დამალა: „მაგრამ ის ხომ ჭრელია!.. ისიც კმარა, რომ
ის ჭრელია! განა აქამდე გინახავს ამლაყი მაჰრული აქლე-
მი?!“
პოეტ ქალთან მოსვლამდე უხაიადი თავის ქვეშევრდომებს
ანდობდა მაჰრული აქლემის წვრთნასა და გახედვნას, ახლა

6 ბელად ამუდის მიერ ფრანგ დამპყრობელთა მოსაგერიებელი ომის სა-

ხოტბო გრძელი კასიდის დასაწყისი.
7 კასიდა – შუა საუკუნეების არაბული პოლითემატური ლექსი.

18 მკითხველთა ლიგა
კი აზრი შეიცვალა და მიიჩნია, რომ სირცხვილი იქნებოდა,
მაჰრული აქლემისთვის ცეკვის სწავლებაც მათთვის მიენდო.
აქლემისთვის ლამაზ ქალთა წინაშე ცეკვის სწავლება
უდაბნოში რაინდთა ვალია!

სანამ არენის შემოფარგლულ ადგილას მაჰრული აქლე-

მით გამოვიდოდა, უხაიადმა ძალიან მოინდომა და იზრუნა
მის მორთულობაზე. ითხოვა თითქმის ყველაფერი აუცილებე-
ლი – უნაგირი, ქვეშ დასაფენი, ლაგამი, ხურჯინი, აღვირი...
მათრახიც კი! მისი ძველი სამოსი, გაფერმკრთალებული და
გახუნებული, მზისგან შეჭმული, არ გამოდგება იმ მაჰრული
აქლემის მოსაკაზმად, ჰარემის არენაზე გამოსასვლელად
რომ ემზადება და მუსიკის ჰანგებსა და რიტმს აყოლილი,
როკვას აპირებს.
მთელი დღე მისთვის არენაზე გამოსასვლელი აღკაზმუ-
ლობის მზადებაში გაატარა. უნაგირი გათის8 ყველაზე დახე-
ლოვნებულმა მჭედელმა დაჭედა, ქვეშ დასაფენად თუათი-
დან9 ვაჭრების ჩამოტანილი მოქანდული ხალიჩა არჩია, ლა-

8 გათი – სამხრეთ-დასავლეთ ლიბიის ფეზანის რეგიონის მთავარი ოლქი

და ადმინისტრაციული ცენტრი; ისტორიულად, ტრანსსა ჰარის სავაჭრო
გზის საბოლოო პუნქტი.
9 თუათი – ცენტრალური ალჟირის უდაბნო რეგიონი, პატარა ოაზისების-

გან შემდგარი.
19 მკითხველთა ლიგა
გამი ღადამესში10 იფოგასის11 ტომელი მოხუცი ქალების მი-
12
ერ იყო მოწნული, ხურჯინი თამანგასეთის ლამაზმანთა თი-
თებს დაექარგათ, მათრახი კი ტყავის ძაფებით მოსირმული
იშვიათი ცალი იყო, ზედ ამოტვიფრული ქანოს13 მაგიური თი-
ლისმებით. ტომის ბრძენთ სწამდათ, რომ მათრახმა, რომე-
ლიც მისთვის თანატოლ შურიან თანატომელს შეეპარებინა,
თავისი როლი შეასრულა უხაიადის ჩამოვარდნასა და სამარ-
ცხვინო სკანდალის აგორებაში.
არენაზე ნაშუადღევს გამოვიდა. ქალები ველზე დოლების
გარშემო წრედ დამსხდარიყვნენ. პატარა ბიჭები მათ ირ-
გვლივ ფართო რგოლად შემორტყმოდნენ, შეიხებს თავიანთი
ადგილი სამხრეთ შემაღლებაზე დაეკავებინათ, მათ მოპირ-
დაპირე მხარეს კი კაცები და ვაჟები განლაგებულიყვნენ,
თავზე მდიდრული ლურჯი ჩალმები წამოედგათ და ფარშევან-
გის მედიდურობით აუჩქარებლად, რწევა-რწევით მიმოდი-
ოდნენ. მაჰრული აქლემები შორს, ჰორიზონტზე, ღია სივ-
რცის ორივე მხარეს გამწკრივებულიყვნენ. რიგი დასავლე-
თით იყო მზადყოფნაში და რიგი – მის მოპირდაპირედ, აღმო-
სავლეთით. ერთ-ერთი ქვეშევრდომისთვის საცოლის მისაგ-
ვრელი საქორწინო პროცესია მალე დაიძვრებოდა. ეს იყო
კაცი, რომელიც ხშირად ქორწინდებოდა და ასევე ხშირად ეყ-
რებოდა; ამჯერად მშვენიერი, მულატი ქალი შეერჩია საცო-

10 ღადამესი – ჩრდილო-დასავლეთ ლიბიის ოაზისი, ალჟირისა და თუნი-

სის საზღვართან მდებარე ქალაქი.
11 იფოგასი – ტუარეგული ტომების საცხოვრისი მალის ტერიტორიაზე,

მთიანი მასივი.
12 თამანგასეთი – ოაზისი, სამხრეთ ალჟირის პროვინცია აჰაგარის მთი-

ანეთში.
13 ქანო – ნიგერიის ქალაქი საჰარის უდაბნოს სამხრეთში.

20 მკითხველთა ლიგა
ლედ თავისი ისედაც შერეული სისხლის ცხელ, ზანგურ სის-
ხლთან შესაჯვარებლად.
გასართობი წარმოდგენა მისალმების სახოტბო ფორმუ-
ლებით დაიწყო.
პირველად ორი ტანაშოლტილი მხედარი დაიძრა დასავ-
ლეთიდან, შემდეგ მათ ორი მხედარი გამოეგება საპირისპი-
რო, აღმოსავლეთის მხრიდან. ერთმანეთს გზა საცეკვაო არე-
ნის მახლობლად გადაუჭრეს და ზაღარიდების14 კორიანტელი
დაიმსახურეს.
უხაიადი დასაძვრელად მოემზადა. მის გვერდით ქვეშევ-
რდომი ახალგაზრდა კაცი ბრწყინავდა. თავს თაგოლმოს-
თის15 ჩალმა ედგა და წელზე შესანიშნავი ტყავის ქამარი შე-
მოერტყა. ზედმიწევნით მორთულ უნაგირზე იჯდა, რომელიც
მოხდენილი, ფერფლისფერი მაჰრული აქლემის ზურგზე და-
ემაგრებინა. ეს ახალგაზრდა კაცი მისი თანმხლები იქნებოდა
ველის გადაკვეთისას.
მეორე მხრიდან ორი მხედარი მოახლოვდა. ახალგაზრდა
ქვეშევრდომი თავისი აქლემით უხაიადს ისე მიუახლოვდა,
ლამის მის ამლაყ მაჰრულ აქლემს ზედ მიაგდო და უთხრა:
– დღეს პატივი მერგო, თავი მოვიწონო იმით, რომ ვიყო
შენი თანმხლები. ამლაყი მაჰრული აქლემი იშვიათობაა
უდაბნოში!
შემდეგ მალულად თვალი ჩაუკრა ლურჯი სელის ნაჭრი-
დან. ამ შენიშვნამ უხაიადი შეაწუხა, რადგან თანმხლების
თვალებში გულწრფელობა ვერ დაინახა.

14 ზაღარიდები – გამაყრუებელი, საზეიმო რიტუალური შეძახილები (ძი-

რითადად ქორწილებსა და დღესასწაულის აღნიშვნებზე).
15 თაგოლმოსთი – პირბადის სამაგრი ჩალმის ნაირსახეობა; ტუარეგულ

ტომებში მამაკაცები პირბადით დადიან.

21 მკითხველთა ლიგა
 – დავიძრათ!
დაიძრნენ და გვერდიგვერდ, მტკიცედ, ქედმაღლურად,
ჰარმონიულად, მწყობრად და ნარნარად გაემართნენ. უხაი-
ადმა იმ მოკლე მონაკვეთში, დასავლეთით გადაჭიმულ უდაბ-
ნოს რომ ჰყოფდა ცენტრში მდებარე სასიმღერო არენისგან,
საუკუნო ბედნიერება გამოსცადა. ერთმანეთის მიჯრით ორი
მაჰრული აქლემის გამოსვლა აუჩქარებელი და გაწონასწო-
რებული იყო, თუმცა უხაიადს ისეთი შეგრძნება ჰქონდა, თით-
ქოს ფრთაშესხმული მიფრინავდა კოსმოსში და გული ლამის
გახეთქვოდა მოჯადოების, მღელვარებისა და ფარული სიხა-
რულისაგან. მუსიკას დაეტყვევებინა და ცეკვის, ვნებისა და
იდუმალი ლტოლვის მძევლად ყოფნის განცდა ჰქონდა.
გრძნობდა, რომ საუცხოო ამლაყი მაჰრული აქლემი მისი
მძაფრი განცდების მოზიარე იყო, სანამ წრეს არ მიაღწიეს. არ
იცის, ეს როგორ მოხდა. ოცნებიდან გამოერკვა და აღმოაჩი-
ნა, რომ მისი თანმხლები რწევა-რწევით წასულიყო მხედარ-
თა მწკრივისკენ აღმოსავლეთის მიმართულებით, ამლაყ მაჰ-
რულ აქლემს კი მარცხნივ გადაეხვია და საცეკვაო სცენას
გარს უვლიდა. პატარა ბიჭებმა სიცილი დააყარეს და უხაიადს
შერცხვა. ხელი ჯადოსნურ მათრახს წამოავლო, რომ აქლემი
დაეძრა და თანმხლებს დასწეოდა, მაგრამ როგორც კი ამ-
ლაყმა აქლემმა მათრახის დაკვრა იგრძნო სხეულზე, გაგიჟ-
და. იმის ნაცვლად, რომ მარჯვნივ გადაეხვია და თავის მეწ-
ყვილეს დასწეოდა, ყმაწვილების წრეს წიხლი ჰკრა და ღირ-
სეული იერი სულ დაკარგა. უხაიადმა კიდევ ერთხელ შემოჰ-
კრა ფერდში მათრახი, მაგრამ ცხოველი სულ გადაირია.
ქალთა წრე გაარღვია და გაზელის ტყავგადაკრული ნატიფი
დოლი დაამტვრია. ქალები მიმოიფანტნენ, სიმღერა შეწყდა.
შეიქმნა საყოველთაო მღელვარება. უხაიადმა ლაგამი ისე
22 მკითხველთა ლიგა
მოზიდა, მაჰრული აქლემის აბორგებული თავი ლაჯებში მო-
იქცია, მაგრამ ამ ზომითაც კი ვერ შეაწყვეტინა ქაოსური მოძ-
რაობა საცეკვაო არენაზე. აქლემი კვლავ წიხლავდა ჩლიქე-
ბით ყველაფერს თავის გზაზე. დუჟს ყრიდა, სადავეებს
ღრღნიდა და მხეცურად გლეჯდა. მისი დუჟის ქაფის გაფუებუ-
ლი, თვალისმომჭრელად თეთრი მასა ქალებს ზედ დასდი-
ოდა. მისკენ გამოქანდნენ ნარჩევ-ნარჩევი ქვეითი გოლიათე-
ბი და თოკებით შებოჭეს. აქლემი კვლავ წინააღმდეგობას
უწევდა მათ და ისინიც იძულებულნი გახდნენ, მიწაზე დაეგ-
დოთ. მხედარი და აქლემი ორივე ერთად დასცეს ძირს საცეკ-
ვაო არენაზე.

ეს პირველი შემთხვევა არ ყოფილა. მანამდეც გაუხვევია

ამ აქლემს უხაიადი უფრო სამარცხვინო სკანდალებში.
უხაიადი შეეჩვია, ღამეული სასიყვარულო თავგადასავლე-
ბისთვის მეზობელი დასახლებები ამლაყ აქლემზე ამხედრე-
ბულს დაელაშქრა. მზის ჩასვლის შემდეგ შეკაზმავდა მას და
გაუდგებოდა გზას სატრფოთა კარვებისაკენ. ნაშუაღამევს მი-
აღწევდა, აქლემს უახლოეს ხეობაში თოკით მიაბამდა, თვი-
თონ სიბნელეს შეერეოდა და თვალწარმტაცი ქალების კა-
რავში შეიპარებოდა. არშიყობდა, ლაზღანდარობდა, კოცნას
იპარავდა, სანამ უდაბნოს ჰორიზონტს სინათლის სხივი არ
გააპობდა. მაშინ ისევ ხეობაში მიიპარებოდა, უნაგირს მოახ-
ტებოდა და უკან ბრუნდებოდა.

23 მკითხველთა ლიგა
 მისი ე. წ. ლაშქრობები მეორდებოდა, სანამ ერთ მშვენიერ
დღესაც არ აღმოაჩინა, რომ მის მოხდენილ ამლაყ აქლემს
მომხიბვლელი დედალი აქლემის სიყვარული ჩავარდნოდა
გულში. ტომს, რომელსაც ეს დედალი აქლემი ეკუთვნოდა,
ჩვეულებად ჰქონდა გაზაფხულის გატარება მაღარღარის ხე-
ობაში და უხაიადიც ამ წარჩინებული ტომის გოგოებიდან
ერთ-ერთ მაცდურ, თვალწარმტაც გოგოს სტუმრობდა ხოლ-
მე. ამლაყ აქლემს ხეობის ძირში ტოვებდა თავისუფლად აქ-
ლემებთან ერთად საბალახოდ, თავად კი თავის მაცდურ გო-
გოსთან მიდიოდა კარავში. თავისი მაჰრული აქლემის სასიყ-
ვარულო გრძნობები არ გამოჰპარვია, პირველივე ვიზიტები-
დან შენიშნა მისი უზომო გატაცება თეთრი დედალი აქლემით.
კიდევ უფრო თვალნათლივ დარწმუნდა ამაში მას შემდეგ,
რაც ნახა, ამლაყი აქლემი როგორ მიფრინავდა მაღარღარის
ხეობისკენ და როგორ იწვოდა ღამეული მოგზაურობის ეშ-
ხით. ამიტომ თვითონაც კიდევ უფრო ახელებდა და ეუბნებო-
და:
– რატომ მიმალავ?! გამოტყდი, რომ მე კი არ მიმაფრენ
ჩემს სატრფოსთან, არამედ შენი სატრფოსკენ მიფრინავ! ამ-
ჯერად შენს რბოლაში არავითარი სხვა მიზეზი არ ურევია!
მდედრია მიზეზი! ისაა ყოველთვის ყველაფრის მიზეზი!..
პასუხად ამლაყი აქლემი წაიხრებოდა, ქაფიანს გადმოა-
ფურთხებდა, ბედნიერ რბოლაში სადავეს გაღეჭავდა და ყო-
ყინით პასუხობდა:
– ავ!.. ყა... ყა... ყა...
უხაიადიც გაიცინებდა და ხუმრობით წამოარტყამდა.
ასე გრძელდებოდა იმ დღემდე, სანამ კურდღლისცოცხამ
თავისი სევდიანი თეთრი ყვავილები არ გამოისხა.

24 მკითხველთა ლიგა
 უხაიადმა ამლაყი აქლემით ხეობას მიაღწია, ის საბალა-
ხოდ დატოვა სურნელოვანი კურდღლისცოცხას მახლობლად
და არ კი იცოდა, რომ კურდღლისცოცხას ყვავილები ნიშანია
უდაბნოს ველებზე გაზაფხულის სტუმრობისა. გაზაფხულის
ნაყოფიერებისა და შეჯვარების სეზონის დადგომა კი აქლე-
მებზეც მოქმედებს, ახელებს და აგიჟებს მათ.
სწორედ ასეც მოხდა იმ დღეს.
დიდხანს არ გაუვლია, რაც თავის სატრფოს ყურში სა-
ალერსო სიტყვებს ჩასჩურჩულებდა, რომ მის სმენას გადა-
რეული ცხოველის ბღავილი მისწვდა. თავიდან იფიქრა, რომ
ეს შორეული ქუხილის ხმა იყო და ხვევნა-არშიყი გააგრძელა,
მაგრამ იგივე ღრიალი განმეორდა უფრო მეტი გააფთრებით.
უხაიადი კარვიდან გამოვარდა და ხეობისკენ გაექანა. იქ მისი
ამლაყი აქლემი ფერფლისფერ საშინელ აქლემს გადახლარ-
თვოდა. სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაში შებმულები ერ-
თმანეთს დედალი აქლემის დაუფლებისთვის ხოცავდნენ!
ცისკრის სხივი ჰორიზონტს დასცემოდა. მრუმე ბინდ-ბუნდში
მაჰრული აქლემის ჭრილობა გამოჩნდა. მეტოქეს კისერი და
ყბა კბილებით დაეგლიჯა მისთვის და მარცხენა ფერდშიც
მძიმე ჭრილობები მიეყენებინა. იმ საშინელ, უსახურ აქლემ-
საც კარგი დღე არ დასდგომოდა და იარებიდან სისხლი სდი-
ოდა! მთელი სხეული სისხლით ჰქონდა მოსვრილი.
ხმაურმა იქ მოსახლენიც გამოაღვიძა. ხელკეტებით შეი-
არაღებული მწყემსები ხეობაში მოცვივდნენ და ხანგრძლივი,
მძიმე ბრძოლის შემდეგ მოახერხეს და მეტოქეები ერთმა-
ნეთს დააშორეს.
მზე ამოიწვერა და უხაიადმა იგრძნო, რომ ის სრულიად
გამოაშკარავებული იყო. შემთხვევის ადგილას მოვიდნენ
ტომის ახალგაზრდა კაცები და უხაიადმა მათ თვალებში გა-
25 მკითხველთა ლიგა
კიცხვა ამოიკითხა. მათი მზერა ეუბნებოდა, რომ ყველაფერი
იცოდნენ. წაიყვანეს ტომის შეიხთან, ხმელ-ხმელ, ტანმაღალ
მოხუცთან, რომელსაც ლოტუსის ხისგან ნაკეთი ნატიფი
კვერთხი ეპყრა ხელთ, კვერთხზე ტყავის თასმები ჰქონდა შე-
მოხვეული, ზედ ამოკვეთილი დახვეწილი, რელიეფური ნაყ-
შებით. შეიხის ლოყები ღრმა ნაოჭებს დაეღარა, მაგრამ მის
გამოხედვაში სიცოცხლისუნარიანობისა და სიჯანსაღის, სიხა-
ლისის იდუმალი განცდა იგრძნობოდა. მან ჩაის მომზადების
ბრძანება გასცა და უხაიადი კარავში დაფენილ ხალიჩაზე და-
საჯდომად მიიპატიჟა. ლოტუსის ხისგან ნაკეთი კვერთხი ერ-
თხანს ხელში ატრიალა, შემდეგ ღირსების გრძნობით უთხრა:
– წარჩინებულ, კეთილშობილ კაცს როდი არცხვენს მიჯ-
ნურობა ან ფარულ შეხვედრაზე გამგზავრება! მაგრამ თუკი
მუსლიმური სამართალი ვიცით, რა არის ცუდი იმაში, თუკი
სახლში კარიდან შევალთ?!
შემდეგ გაიღიმა და დაამატა:
– გვახარებს მიგიღოთ ჩვენს საცხოვრისში, შეიხ ამან გა-
სატინის ვაჟო! მამაშენის დამსახურებაა უცხოელ დამპყრობ-
თა მოგერიება და მათი თარეშის შეწყვეტა უდაბნოში!
უხაიადი მიხვდა, რომ ბრძენი შეიხი რომანტიკულ თავგა-
დასავლებსა და სასიყვარულო მოგზაურობებზე საუბრითა და
უდაბნოს დამპყრობთა წინააღმდეგ გამოსვლაში მამამისის
დამსახურებაზე მინიშნებით თავისი ტომის ახალგაზრდა კაც-
თა მორბილებას და დაშოშმინებას ისახავდა მიზნად. ტომთა
შეიხები ხომ სიტყვასაც კი არ წარმოთქვამენ ტყუილუბრა-
ლოდ! მათ მოსწონთ მინიშნებების გამოყენება საკუთარ მეტ-
ყველებაში.

26 მკითხველთა ლიგა
 ტომის ერთ-ერთმა კაცმა ჭრილობებით ღონემიხდილი ამ-
ლაყი აქლემი მოიყვანა. ის სისხლით, ნერწყვით, ოფლითა და
მიწით იყო მოსვრილი.
ბრძენმა შეიხმა თავის ტომელ კაცებს შეუძახა:
– ღმერთო ჩემო! ეს რა არის?! რატომ არ მითხარით, რომ
ჩვენს კეთილშობილ სტუმარს ასეთი სრულქმნილი მაჰრული
აქლემი ჰყოლია?! ამლაყი მაჰრული აქლემი გაზელივით
მოხდენილი და ლაზათიანია! ეს ჯიში უკვე ასი წელია, რაც გა-
დაშენებულია უდაბნოში! გაფიცებ ალაჰს, როგორ იშოვე?!
– აჰაგარის ტომის ბელადის საჩუქარია, როცა სრულწლო-
ვანების ასაკს მივაღწიე.
– ოჰ, აჰაგარის ტომის ბელადი იბრაჰიმ ბაქდა!.. ამ ჯიშის
აქლემი მისნაირ გმირს შეჰფერის! სხვას ვის შეეძლო ასეთი
საჩუქრის გაკეთება!.. ძირძველ ტომებს ყოველთვის სიურ-
პრიზები და საიდუმლოებები აქვთ!..
ჩვენში ამბობენ, მაჰრული აქლემი მხედრის სარკეაო. თუ
გსურს, მხედარს დააკვირდე, მის საიდუმლოებებს ჩასწვდე,
მაშ, გამოსცადე მისი ცხენი ან მაჰრული აქლემი! დაიჭირე
მაჰრული აქლემი, თუ გსურს, გაიგო მისი პატრონი! ახლა შე-
მიძლია გითხრა, რომ შენ სრულყოფილებით შემკული ახალ-
გაზრდა ხარ. ასეთი ამლაყი აქლემის პატრონი არ შეიძლება,
ღირსებებისა და კეთილშობილური ფასეულობების ნაკლე-
ბობას უჩიოდეს! ჩვენს საცხოვრისში შენი მოსვლით პატივი
დაგვდე, წარჩინებულო, კეთილშობილო ყმაწვილო! თუმცა
ვწუხვარ, რომ შენი შანსები, მემკვიდრეობით დაიკავო მამა-
შენის პოზიცია ტომში, ძალიან სუსტია! როგორც ჩემთვის

27 მკითხველთა ლიგა
ცნობილია, შეიხს, მამაშენს, სამი დიშვილი16 ჰყავს. მაგრამ
ვინ იცის, ეგებ სასწაული მოხდეს!.. სასწაულთა კარი ხომ მუ-
დამ ღიაა!..
გიგანტური ტანის, უხეშყვრიმალებიანმა ახალგაზრდა კაც-
მა უხეში ხელებით მწვანე ჩაი პირველ წრეზე ჩამოარიგა.
შეიხმა ჩაის თავზე მომდგარი ქაფი მოწრუპა.17 ჭიქა იატაკ-
ზე დადგა და თქვა:
– ჩვენი კეთილშობილი სტუმარი ნებას მოგვცემს, მის მაჰ-
რულ აქლემსაც გავუმასპინძლდეთ. ხშირად როცა მხედარი
ბუზღუნებს და ჯავრობს ჩვენს სახლებში კარიდან შემოსვლა-
ზე, მაჰრულ აქლემს ამის გაკეთება დიდად არ აწუხებს!
გაიღიმა და დამსწრეთა უმრავლესობასაც ღიმილი მოეფი-
ნა. უხაიადმა ქარაგმა ვერ გაიგო, მინიშნებას ვერ მიუხვდა
შეიხს. ბრძენმა მოხუცმა ხმამაღლა გააგრძელა:
– თუკი მხედარი ტომის მშვენიერ ქალებს გაუსხლტა, იშ-
ვიათი ჯიშის მაჰრული აქლემი მაინც ვერ უნდა დაუსხლტეს
ტომის დედალ აქლემებს! ვხედავ, ჩვენს დედალ აქლემებს
მასზე შთაბეჭდილება მოუხდენიათ! ჩვენ ნაშენი გვინდა ამ გა-
დაშენებული ჯიშისა. ამლაყი მაჰრული აქლემები ჩვენი აქ-
ლემების რემაში ყველა ტომს შურს აღუძრავს და შეეხარბება!
ამლაყი მაჰრული აქლემის გადაშენებული ჯიშის გაცოცხლე-
ბა და მისი დაცვა ჩვენი ვალია! ჩვენი სტუმარი რას ფიქრობს
ამაზე?

16 ტუარეგები ნათესაობაში დედის ხაზს მიჰყვებიან. მემკვიდრე დიშვილია

და არა საკუთარი ვაჟი. ეს მატრიარქალური საზოგადოებების გავლენით
აიხსნება.
17 ჩაის დაყენების რიტუალი ითვალისწინებს მის სიმაღლიდან დასხმას

ისე, რომ ჩაიმ ქაფი მოიყენოს.

28 მკითხველთა ლიგა
 და ისე, რომ სტუმრის აზრს არ დალოდებია, ბრძანა, მაჰ-
რული აქლემი დედალ აქლემებზე მიეშვათ. უხაიადმა იმ
დღეს პირველად ნახა, როგორ ანაყოფიერებს მამალი აქლე-
მი დედალ აქლემს.
მოიყვანეს თეთრი დედალი აქლემი და ტრიალ ადგილზე
დააჩოქეს. წინა და უკანა ფეხები გაუკავეს, შემდეგ გადარეუ-
ლი ამლაყი აქლემი მიუშვეს მასზე და თვითონ მათ გარშემო
შექუჩდნენ. მაჰრული აქლემი ისე დაეშვა დედალ აქლემზე,
უხაიადს მოეჩვენა, რომ საწყალ დედალ აქლემს ნეკნები გა-
დაემტვრა. ბღაოდა, შველას ითხოვდა და ქაფიანს იფურთხე-
ბოდა. მისი კუდი მისიის აღსრულებას აფერხებდა და ამიტომ
ერთ-ერთმა ტომელმა კუდი დაუჭირა და მაღლა აუწია. მისმა
გოდებამ სახლები შეძრა. ბავშვები და ქალები სეირის საყუ-
რებლად გამოიშალნენ და სახლების წინ მჭიდრო რიგებად
ჩამწკრივდნენ. მოხუცი დროდადრო იცინოდა და ლოტუსის
ხისგან ნაკეთ კვერთხს ჰაერში იქნევდა, თან იმეორებდა:
„თუკი მხედარი გაგისხლტება, ამლაყი აქლემი მაინც ვერ უნ-
და გაგექცეს!“
საზიზღარი პროცესი იყო. უხაიადს რამდენჯერაც ეს მო-
აგონდებოდა, გულისრევისა და სირცხვილის გრძნობა იპ-
ყრობდა.

ამლაყი აქლემი უდაბნოს საძოვრებზე მობალახე დედალ

აქლემებთან სასიყვარულო ავანტიურებს აგრძელებდა, სანამ
ბრმა მამაკაცური ენერგიის აყოლამ მუნი არ შეჰყარა. ერთ-

29 მკითხველთა ლიგა
ერთი სასიყვარულო ლაშქრობიდან დანაღვლიანებული დაბ-
რუნდა. დიდ თვალებში მხიარულების ნაპერწკალი ჩაჰქრო-
ბოდა და ქვედა ტუჩი კიდევ უფრო დაბლა ჩამოჰკიდებოდა.
ტრიალ ადგილას წყნარად, მდუმარედ გაჩერებული ჰორი-
ზონტზე მოცეკვავე ზეციური მირაჟის ენებს სევდიან მზერას
აყოლებდა.
დარცხვენილი იყო.
უხაიადმა შენიშნა მისი ნაღველი, მაგრამ ამ ამბის საიდუმ-
ლო მხოლოდ რამდენიმე დღის შემდეგ გამჟღავნდა მისთვის.
მოელვარე, ბრწყინვალე ბეწვს უთვალიერებდა, დაწინწკლუ-
ლი კანიდან ლოტუსის ხის ხიჭვი ამოუღო და ტკიპები ხომ არ
ჰყავდა, შეუმოწმა. ბეწვის ქვეშ, კანზე სენისგან ანთება წასუ-
ლიყო. თითებით მოფხანა და მაჰრულ აქლემს ისე ეტკინა,
ტკივილისგან იყვირა. მაკრატელი მოიტანა, დაზიანებული
ადგილი შეარჩია და იქიდან სქელი ბეწვი შეაჭრა. დაავადებუ-
ლი ადგილი საზიზღარი სენისგან გაათავისუფლა. კანის ის
ნაწილი გაშავდა და ცხოველის ხორცი ამოჭამა.
რამდენიმე დღეში შენიშნა, რომ მუნის ფართობი გაიზარ-
და, ამლაყი აქლემის სხეულზე ახალ ადგილებს მოედო და
ამოჭამა. უხაიადმა ტომის ექიმებს მიმართა რჩევის სათხოვ-
ნელად. მათ ერთხმად დაასკვნეს, რომ განკურნების იმედი
მცირე იყო, რადგან მუნი აქლემს თუ მოედებოდა, მერე იმედი
აღარ იყო. უხაიადი იმედს არ კარგავდა, ვერ წარმოედგინა,
რა ძალას შეეძლო მისთვის ამლაყი აქლემი წაერთმია. ცხო-
ველთა სენის გამოცდილმა მცოდნემ, ბრმა კაცმა, თავი გადა-
იქნია და სკეპტიკურად უთხრა: „შვილო ჩემო, სიცილს ტირი-
ლი მოსდევს, სიხარულს კი სევდა, სიკვდილი თვალის დახამ-
ხამებაში შეიჭრება სიცოცხლეში!“
მას ეს არ აკმაყოფილებდა.
30 მკითხველთა ლიგა
 ამლაყი აქლემი სიკვდილისთვის არ იყო შექმნილი! იხსე-
ნებდა, როგორ ზრუნავდა მასზე და ზრდიდა, როცა ტომის პა-
ტივსაცემი ბელადისგან საჩუქრად მიიღო იგი, ჯერ კიდევ კო-
ზაკი. ქერს იპარავდა კარვიდან და ამლაყ აქლემს ხელისგუ-
ლებით მიართმევდა. ამ მოქმედების ხშირი გამეორების შემ-
დეგ ეს ამბავი გამოაშკარავდა და ზანგმა მოახლემ დედამისს
შესჩივლა. ეს დედის გარდაცვალებამდე იყო. დედამ მამას
მიუტანა ამბავი. მამამ გაკიცხა და უთხრა: „როცა ხალხსაც კი
არ მიუწვდება ხელი ქერზე, შენ პირუტყვს აძლევ მას?!“ მან კი
დაუფიქრებლად უპასუხა: „ჭრელი აქლემი პირუტყვი არაა!
ამლაყი აქლემი... ამლაყი აქლემია!“ მამამ, რომელიც ღიმი-
ლითაც კი იშვიათად იღიმოდა, გაიცინა და მუქარით თითი
დაუქნია, როგორც ჩანს, მისი პასუხი მოეწონა.
დასახლების მცხოვრებთა ყველაზე დიდი დაცინვის საგანი
მაინც ის იყო, პატარა მაჰრული კოზაკი მასთან ერთად რო-
გორ დასეირნობდა კარვებს შორის და ფეხდაფეხ დასდევდა
პატრონს ძაღლივით. უკან მისდევდა მაშინაც, როცა ის ღია
ცის ქვეშ ღამის მხიარულად გასატარებლად მიდიოდა ღამე-
ულ თავყრილობებზე. არ იძინებდა, სანამ პატრონი დასაძი-
ნებლად არ წავიდოდა. პატრონს თან მისდევდა მაშინაც, რო-
ცა ის განმარტოებულ ადგილას ბუნებრივი საჭიროებების და-
საკმაყოფილებლად მიდიოდა. ეს კი ყველაზე მეტად აცინებ-
და უხაიადის თანატოლებს, თუმცა თავად მას სულ არ ანაღ-
ვლებდა. მას განაიარაღებდა ხოლმე აქლემის გლასუნი და
შეთამაშება, რეგვენ თანატოლებს კი პასუხობდა: „შეიხი მუსა
ამბობს, რომ ცხოველი ყველაზე კარგი მეგობარია! პირუტყვი
ადამიანზე უპირატესია! გავიგონე, ამას როგორ ამბობდა“.
შეიხი მუსა წიგნებს კითხულობდა, ყურანს რეჩიტატივით წარ-
მოთქვამდა და მუსლიმთა იმამი იყო ლოცვისას. უთვისტომო,
31 მკითხველთა ლიგა
უცოლო, უშვილძირო და უნათესაო კაცი იყო. ტომთან ერთად
მომთაბარე ცხოვრებით ცხოვრობდა მიუხედავად იმისა, რომ
ის ამ ტომელი არ იყო. ამბობდნენ, რომ ის უდაბნოს დასავ-
ლეთიდან მოვიდა, ფესიდან, შარიათის18 ულამებისა19 და ფა-
კიჰების20 ქვეყნიდან... შეიხი მუსა იყო, ვინც საიდუმლო წას-
ჩურჩულა ყურში და მისი ამლაყი აქლემი გადაარჩინა. უთ-
ხრა: „ჩვენში დარჩეს, მაგრამ შენი აქლემის განკურნება მხო-
ლოდ ასიარს21 შეუძლია. არ დამცინო და ჩემს სიტყვას ყური
უგდე! წადი მაიმუნის უკაცრიელ ველებზე დამდეგ გაზაფ-
ხულს. ასიარი მხოლოდ ამ ველებზე ხარობს. შენი მაჰრული
აქლემი კარგად დააბი, რომ არ გაიქცეს, დატოვე საძოვრად
ერთი-ორი დღე და ნახავ!“ შემდეგ საიდუმლო ხმით გა-
უმეორა: „კარგად დაბმა არ დაგავიწყდეს!“ დიახ, ასიარი
ტომში ჯინთა და სიგიჟის სინონიმია! ვისაც კი ის გაუსინჯავს,
ჯინებს გონს გადაუყვანიათ, იქნება ეს პირუტყვი თუ ადამიანი!
მოსახლეთა შიში ამ მითური მცენარისა მემკვიდრეობით გა-
დადის. აქ როგორც კი ყმაწვილი ისე წამოიზრდება, რომ
ცხვრისა და თხის მწყემსვას ჩააბარებენ, ეუბნებიან: „მოერი-
დე მაიმუნის ველებზე საქონლის მწყემსვას. იქ ასიარია, ამ
ბალახში ათასი წამალია, მაგრამ ყველაფერი ჯინთა კარიბ-
ჭეს გადის. ჯინებს უპყრიათ ხელთ ათასივე სენის წამლის გა-

18 შარიათი – მუსლიმური სამართალი.

19 ულამები – მუსლიმურ სამართალში განსწავლული პირები.
20 ფაკიჰი – მუსლიმური კანონთმცოდნე, იურისტი.
21 სჯერათ, რომ ის სილფიუმის ნარჩენებია. მითური მცენარე, რომელსაც

უზომო ძალ-ღონის მოცემა შეუძლია. ლიბიაში ჩვ. წ. აღ მდე მესამე ათას-

წლეულში გადაშენებულა. ძველი ისტორიკოსები ერთხმად ამტკიცებენ,
რომ ის მაგიური წამალია ძველ სამყაროში ცნობილი ყველა სენისთვის.
ლიბიის ძველ მეფეებს ის გაჰქონდათ ეგვიპტეში და მავერანაჰრში. სწამ-
დათ, რომ სწორედ მასშია მუმიფიცირების საიდუმლო, რადგან ფარაონე-
ბი მას სწორედ ამ მიზნით იყენებდნენ.
32 მკითხველთა ლიგა
საღები! თუ ჯინებმა შეგიპყრეს, განგკურნავენ ნებისმიერი სე-
ნისგან, მაგრამ რა ფასი აქვს განკურნებას სენისგან, თუკი
გონს დაგაკარგვინებენ? ვინც გონს კარგავს, თავსაც კარ-
გავს! ერიდე ასიარს მაიმუნის ველებზე!“
ეს შეგონება თავის დროზე დედამისსაც წაუკითხავს მის-
თვის, როცა მოიზარდა, ჭკუაში ჩავარდა და ხევებში ცხვრისა
და თხის სამწყემსად წასასვლელად გაემზადა.
შეიხ მუსას საიდუმლო განჩინებამ შეაშინა. ნუთუ მისი ამ-
ლაყი აქლემი გაგიჟდება?! ნუთუ გონი წაერთმევა?! პირუტყვი
გონს როგორ გადადის?! ნუთუ თვალებს გადმოკარკლავს და
უპეები ჩაუწითლდება, ტუჩებზე დუჟი მოადგება და თავს ქვებს
უხათქუნებს, როგორც გახელებულ კაცებს ემართებათ ღამე-
ულ ღრეობებზე ანდა სუფიურ ორდენთა დერვიშებს, დასახ-
ლებებს რომ გარშემო უვლიან და უდაბნოში დაწოწიალობენ,
დაირებზე უკრავენ და მთელი ღამეები დაეხეტებიან?! არა!..
არა!.. ეს უფრო უბედური ხვედრია, ვიდრე მუნი! უხაიადი თა-
ვის ამლაყ აქლემს დაატარებდა ბედუინთა დასახლებებში და
ეძებდა ცხოველთა სენის მცოდნე ექსპერტებს. მისთვის აუტა-
ნელი იყო იმის ყურება, როგორ იტანჯებოდა მისი მეგობარი
იმით, რომ უგულო მწყემსები სდევნიდნენ! სენის გადადების
შიშით ჯოგიდან გაინაპირეს და მარტოდმარტო მიატოვეს სა-
ბალახოდ საძოვრებზე. უხაიადმა ამჯობინა, თავად ხლებოდა
მას ამ განსაცდელში. მასთან ერთად მიდიოდა საძოვრებზე
განთიადიდან და ღამემდე არ ბრუნდებოდა. ზოგჯერ მკაცრად
ეპყრობოდა და დასამუნათებლად ეტყოდა: „ეს შენი ქარაფ-
შუტობის შედეგია! აბა, რა მოიგე შენი სასიყვარულო თავგა-
დასავლებით?! განა შეიხ მუსას ნათქვამი არ გაგიგონია, რომ
მამრისთვის ყველაზე დიდი ხაფანგი მდედრია?! ჩვენი ბატონი
ადამი ხომ ქალმა აცდუნა და კიდევაც შეაჩვენა უფალმა და
33 მკითხველთა ლიგა
გამოაძევა სამოთხიდან. რომ არა ის ჯოჯოხეთური ქალი, ხომ
დავრჩებოდით იქ, დავტკბებოდით საამური ცხოვრებით და
ვიბალახებდით სამოთხეში!.. ხვრელებში გველები და მორიე-
ლები იმალებიან და გესლავენ ყველას, ვინც თავისი დაუდევ-
რობითა და გაუფრთხილებლობით იქ რომელიმე კიდურის
შეყოფას შეეცდება! აი, რას მოგწია შენმა ტკბილმა დედალმა
აქლემმა! ისიც გველია!.. ნაზია, მაგრამ იგესლება!.. ეს ინფექ-
ციური დაავადება საფასურია! მაშ, ატარე და დაითმინე!“ ცხო-
ველი დარცხვენით დახრიდა თვალებს და სინანულით პასუ-
ხობდა: „ავ... ვა... ყა... ყა... ყა...“ უხაიადი მწარედ გაიღიმებდა
და აგრძელებდა: „ეჰ, სინანული!... სინანული არას გარგებს!
რა ვუშველოთ ახლა ისეთ სენს, როგორიც მუნია! ნუთუ არ
გესმის, რომ ის ჭირზე უფრო საშიშია!.. ყვავილსა და შავ ჭირ-
ზე საშიში!.. ღმერთმა დაგვიფაროს!.. შენ ვერ ხვდები, რომ
ცხოვრება სულ მახეები და ხაფანგებია!.. თუ ყურადღებით არ
იყავი და არ დააკვირდი, ფეხს სად ადგამ, ხაფანგში აღმოჩ-
ნდები!.. ო, ღმერთო!.. მაგრამ შენ მართალი ხარ! მეც მიმიძ-
ღვის წვლილი შენს დაუდევრობაში! მე ხომ შენს აღზრდაში
ვმონაწილეობდი! დედაშენს ხომ გაზრდილი არც უნახავხარ,
არ დასცალდა შენი ყურება, რადგან დიდებულმა ტომის ბე-
ლადმა შენი თავი მე მომგვარა. მაგრამ ალაჰს გაფიცებ, მით-
ხარი, მე შენ გონებას როგორ გაგინათებდი, როცა მეც შენსა-
ვით მჭირდებოდა ვინმე დამხმარე და ჭკუის დამრიგებელი?!
წინდაუხედაობა ჩვენი ბედისწერაა! სწორედ ხაფანგები გვას-
წავლის მოხერხებულობას!.. ოჰ, ეს დაუდევრობა და უგუნუ-
რება!.."
მაჰრული აქლემი პატრონს მიუახლოვდებოდა და კიდუ-
რით მიეტმასნებოდა. უხაიადს გული მოუკვდებოდა და კი-
ლოს ცვლიდა: „არა უშავს!.. არა უშავს!.. არ ინაღვლო!.. სუ-
34 მკითხველთა ლიგა
ლელმა დედალმა აქლემმა მუნი კი შეგყარა, მაგრამ ნურავის
მიაქცევ ყურადღებას! გამოსავალს ვიპოვით! გამოსავალი აუ-
ცილებლად უნდა მოვძებნოთ! მოითმინე მხოლოდ!.. ბევრის
მოთმენა მოგიწევს, თუ გინდა, რომ ამ გამოუვალ მდგომა-
რეობას დავაღწიოთ თავი! ცხოვრება მხოლოდ თმენაა, რო-
გორც ასაკოვანი ხალხი ამბობს“.
მაჰრულ აქლემს თავზე მკლავებს შემოხვევდა და ასე ჩა-
ხუტებული დიდხანს იდგა საძოვარზე და ანუგეშებდა.

„მართალი ზრუნავს თავისი პირუტყვის სიცოცხლეზე, ბო-

როტეულთა გული კი სასტიკია“.22
იგავნი სოლომონისა 12:10

ბედუინთა დასახლებებში ხეტიალით უხაიადმა ბუსაიფის

ტომების მწყემსებისგან ღარიანის ზეთოვანი მალამო შეიძი-
ნა, აქლემს ბეწვი გაპარსა და გაშავებულ კანზე დღეში სამჯერ
შეაზელდა. რამდენიმე დღეში კანის ის უბანი კი დარბილდა,
მაგრამ სიშავე განაგრძობდა პირუტყვის სხეულის ამოჭმას
და ვრცელდებოდა ქვემოთ, სანამ მუცელს რგოლად არ შემო-
ერტყა და ფეხების გამოჭმა არ დაიწყო. აქლემთა სენის კიდევ
ერთმა მცოდნემ, ვაჭრების ქარავანს რომ ჩამოჰყოლოდა აი-
რიდან,23 პატარა ფლაკონით მუქი ფერის ბალახეულისგან

22 „სწყალობნ მართალი სულსა საცხოვართა თვისთასა, ხოლო ნაწლევნი

უღმრთოთანი უწყალოი“.
23 აირი – უდაბნო მალის, ნიგერიასა და ნიგერს შორის.

35 მკითხველთა ლიგა
დამზადებული მალამო მისცა. უხაიადი ხმარობდა მას, სანამ
არ გაუთავდა. რამდენიმე დღეში ცხოველს გაშავებული კანი
შემოეცალა და სისხლი აუმოძრავდა, მაგრამ ჭრილობა არ
შეხორცებულა. უხაიადისთვის აუტანელი იყო სისხლძარღვე-
ბის ყურება, როგორ წვეთავდნენ ისინი ამლაყი აქლემის სხე-
ულიდან. ხალხის თვალებში ხედავდა სიბრალულსა და თა-
ნაგრძნობას, მაგრამ... თანაგრძნობას მისადმი და არა სნე-
ული პირუტყვისადმი.
მისი ამლაყი აქლემი აღარ იყო ჭრელი. ჩინებული წინ-
წკლები გაქრა მისი ფერფლისფერი სხეულიდან. გონიერი,
ცქვიტი მზერა ჩაუქრა მომაჯადოებელ თვალებში. ჩამოქნი-
ლი, წერწეტი ფეხები მუქად აჭრელებულ, მოფამფალებულ
შავ ჩონჩხად ექცა. ეს იყო მიბნედილი, საცოდავი ლანდი რა-
ღაც სხვა არსებისა. დიდება შენდა, ღმერთო!.. ავადმყოფობა
ცოცხალ ქმნილებებს როგორ აქცევს რაღაც სხვა, სრულიად
განსხვავებულ არსებებად! ავადმყოფობა ხალხსაც ამას უშ-
ვრება! ხანგრძლივი ავადმყოფობა შვრება ამას.
ამ ეტაპზე ამლაყი აქლემი დღისით აღარ ეკარებოდა,
მთელ დღეს დამწუხრებული ატარებდა, ჰორიზონტის მირაჟ-
ში ანგელოზთა ილუზორულ რბოლას ადევნებდა თვალს.
ხალხის თვალწინ პატრონთან სითბოს გამოვლენას და შეთა-
მაშებას ერიდებოდა. მაშინაც კი, როცა ის წამლის წვეთების
შესაზელად მივიდოდა, თავს არიდებდა და ცდილობდა, გას-
ხლტომოდა. დროდადრო საწყალობლად წამოიჩივლებდა:
„აავ... ყა... ყა... ყა...“
ამავე დროს, სიბნელის ჩამოწოლასთან ერთად, როცა ყვე-
ლაფერი ირინდება და კვდება უდაბნოში, როცა ღამის წყვდი-
ადში მხოლოდ ჯინები რჩებიან, ღია სივრცეში რბიან და ერთ
გადაძახილში არიან, შეიპარებოდა აქლემი პატრონთან. მი-
36 მკითხველთა ლიგა
ხოხდებოდა საწყალი და თავს შერგავდა მძინარე მეგობრის
საბანში. პატრონს კი უძილობა სტანჯავდა და ცდილობდა,
მცირე ხნით მაინც მიელულა თვალი, სანამ რიჟრაჟი სხივს
მოჰფენდა ჰორიზონტს. ეგლასუნებოდა მის გადასაფარე-
ბელს, ჩამოკიდებული ტუჩებით ეხებოდა და სინჯავდა მისი
სხეულის იმ ნაწილებს, რაც გადასაფარებლიდან მოუჩანდა,
შემდეგ წაგრძელებულ თავს საბნის ქვეშ შეუყოფდა და ტან-
ჯულ კვნესას ამოუშვებდა. უხაიადი მკლავს მოხვევდა და
ორივე ერთად ატირდებოდა. ორივე მათგანი ერთმანეთს
ენით სწმენდდა ცრემლებს და მარილისა და ტკივილის გემოს
შეიგრძნობდა. როდესაც სიკვდილის წყვდიადი ეშვება, ცოც-
ხალ ქმნილებას ტირილის გარდა, ცრემლისა და ტკივილის
ლოკვის გარდა სხვა არაფერი შეუძლია! უხაიადი თავს გამო-
ყოფდა, მზერას ზეცად აღაპყრობდა, ფერმიხდილ, დარცხვე-
ნილ მთვარეს მიაჩერდებოდა და შესჩიოდა: „რატომ ქმნის
ღმერთი არსებას, თუკი სიკვდილი იქვეა ჩასაფრებული?! რა-
ტომ იტანჯება ცოცხალი ქმნილება სიკვდილის წინ?!“ ტუჩს იკ-
ვნეტდა და იმეორებდა: „ღმერთმა დასწყევლოს მდედრი!..
ღმერთმა დასწყევლოს მდედრი!..“
ერთ დღესაც მოსწყინდა ჩივილი.
ღამით უთხრა თავის მეგობარს ისე, რომ ვერა სულიერს
ვერ გაეგონა: „მორჩა!.. კმარა!.. ტანჯვით უკვე გამაძღარნი
ვართ!.. რამე უნდა ვიღონოთ, თუნდაც ეს სიგიჟე იყოს! უნდა
მოვსინჯოთ ბრძენი შეიხის ხერხი. ფესიდან მოსული შარია-
თის ულამები ბრძენნი არიან. მთელმა უდაბნომ იცის ეს. თუნ-
დაც ეს სიგიჟის ფასად დაგვიჯდეს! ვითომ რას ავნებს ცოც-
ხალ არსებას გაგიჟება?! ესეც არ იყოს, განა ვერ ხედავ, ისე-
დაც გავგიჟდებით, გავსინჯავთ ასიარს თუ არა. მე და შენ სი-
გიჟის გზას ვადგავართ. არ მინდა ნაწილ-ნაწილ გახრწნილი
37 მკითხველთა ლიგა
შენი სხეულის ყურება! მე გავგიჟდები, სანამ შენ მოკვდები!
დიახ!.. შენ მოკვდები და მე კი გავგიჟდები!.. ხომ ნახე, წუთი-
ერი, პატარა სისულელე რა ფასად შეიძლება დაგიჯდეს?!“
უხაიადი გაემგზავრა ჰამადას უდაბნოს დასავლეთში და
ორ მთას შორის მდებარე ძველი, წარმართული კერპისკენ
აიღო გეზი. მან არ იცოდა, რომ გამგზავრება რამდენიმე დღი-
თაც კი რომ გადაედო, მამამისი ავადმყოფ ცხოველს მოკ-
ვლას უპირებდა და ასეც იზამდა.
მამამისი ამ ტკივილისთვის ბოლოს მოღებას მუნიანი მაჰ-
რული აქლემისთვის ტყვიის შუბლში დახლით გეგმავდა.

ერთმანეთთან პირისპირ მდგარ ორ მთას შორის შესას-

ვლელში, მოშიშვლებულ, უსასრულო ღია სივრცეში აღმარ-
თულიყო მაგუსის კერპი, ერთადერთი ბორცვის შუაგულ ად-
გილზე. ძველ დროში მას კერპად არ თვლიდნენ. აკლდამა სა-
ყოველთაო მონახულების ადგილი იყო, თვით რელიგიური
ულამებისა და ფაკირების მხრიდანაც კი. ყველა ერთხმად ამ-
ტკიცებდა, რომ ეს წმინდანის აკლდამა იყო, ისლამის ექსპან-
სიისთვის წარმოებული ომების დასაწყისში მოწამებრივად
რომ აღესრულა. მეტიც, იმასაც ამბობდნენ, რომ ის მოციქუ-
ლის ერთ-ერთი მიმდევარი იყო, რომელიც წყურვილით მოკ-
ვდა უდაბნოში, როცა ის ალაჰის სარწმუნოებისთვის წმინდა
ომში მონაწილეობდა. უდაბნოს მომთაბარენი მას მიაშურებ-
დნენ ხოლმე, ან მალულად, მარტო მიდიოდნენ, ან კიდევ ჯგუ-
ფებად. უკლავდნენ სამსხვერპლო საკლავს, აღთქმული ცხო-

38 მკითხველთა ლიგა
ველის სისხლს ღვრიდნენ. ასე ხდებოდა მანამ, სანამ ქანო-
დან წარმართი წინასწარმეტყველი ჩამოვიდოდა, ზანგი მოხუ-
ცი, ნაოჭებიანი ყელი მდინარის ნიჟარების მძივით რომ მო-
ერთო. თავზე შავი ჩალმა ეხურა და მისი გაფრიალებული ხა-
ლათიც შავი ფერისა იყო. ამბობდნენ, რომ ის ყვავივით იყო,
მარტო გადაადგილდებოდა ერთ მჭლე დედალ აქლემზე ამ-
ხედრებული და ვერ იტანდა გამოლაპარაკებას. თამბაქოს
ღეჭავდა და ბავშვებისა და ცნობისმოყვარეთა ცხვირწინ
იფურთხებოდა. ეს შემაშინებელი წინასწარმეტყველი პირვე-
ლი იყო, ვინც მითი დაანგრია და კერპის კვარცხლბეკზე
ამოკვეთილი სიმბოლოები წაიკითხა. თქვა, რომ იქ უდაბნოს
ძველი ღვთაების შერქმეული სახელი ეწერა. ძველი ნუმიდიუ-
რი ანბანით (თიფინაღით) მოახერხა მისი გაშიფვრა, მაგრამ
უარი თქვა, გაემჟღავნებინა ღვთაების ფეხებთან ამოკვეთი-
ლი საიდუმლო. თვეების შემდეგ მკვდარი იპოვეს მეზობელ
ველზე ისე, რომ მოსახლეებმა ვერ შეძლეს, მის უცაბედ გარ-
დაცვალებამდე წარმართული თილისმის საიდუმლო ეთქმე-
ვინებინათ მისთვის.
კერპის კლდოვანი კვარცხლბეკი სამკუთხა იყო. სამკუთ-
ხედის ბოლოს ღვთაების სახება იყო პირდაპირ დიდ კლდო-
ვან ქვაში განსხეულებული. მკერდზე შემოდგმული მაღლა
აწეული, შემართული თავისთვის კისერი სულაც აღარ იყო სა-
ჭირო. მისი იდუმალი, გამოუცნობი ნაკვთები ათასობით
წლის თაყვანისცემაზე მეტყველებდა. მხოლოდ ქვებს, რომ-
ლებიც მიჩვეულიყვნენ ხვეწნა-მუდარის მიღებას ძალიან დი-
დი ხნის მანძილზე, შეეძლოთ, შეეძინათ ასეთი შტრიხები ნა-
ზავი უწყინარობისა და სისასტიკისა, წყალობისა და შურის-
ძიებისა, სიბრძნისა და ამპარტავნობისა... და მოთმინებისა...
უკვდავთა მოთმინებისა, რომელნიც მიჩვეულნი არიან დრო-
39 მკითხველთა ლიგა
ის მუხანათობას და ყოფიერების მარტოსულობას. ღვთაების
მარჯვენა თვალი უკვე ამოეჭამა მტვრისა და ქვიშის მატარე-
ბელ სამხრეთის ქარებს, ათასწლოვან ქარებს... თვალი და
სახის ნაწილი... მარცხენა მხარეს რაც შეეხება, ის უდაბნოს
სევდიანი ისტორიის მემატიანე იყო. ჩრდილოეთის მთის მი-
მართულებით იყო მიქცეული და მაღლა იყურებოდა, მსუბუქი
ცისფერი ჩალმით შებურული მწვერვალისკენ. კერპის გარშე-
მო უძველესი ძვლები მიმოფანტულიყო, ზოგი ნაწილ-ნაწილ
დაშლილიყო და ზოგიც მთელი გადარჩენილიყო – უძველესი
მსხვერპლად შესაწირის კიდურები...
უხაიადმა გაშავებული ამლაყი აქლემი დააჩოქა. თვითონ
დიდხანს ცდილობდა უდაბნოს საიდუმლოთა ამოკითხვას
კერპის იდუმალ, გამოუცნობ ფიგურაში. ბოლოს მუხლებზე
დავარდა, ხელები მაღლა აღაპყრო და იყვირა: „ო, უდაბნოს
მეუფევ! ძველ ხალხთა ღვთაებავ! შემითქვამს შენთვის მსუქა-
ნი აქლემი, ჯანსაღი სხეულითა და გონებით! ოღონდ ჩემი ამ-
ლაყი აქლემი განკურნე ამ საშინელი, ავთვისებიანი სენისგან
და დაიფარე იგი ასიარით გაგიჟებისგან! ვიცი, შემსმენი ხარ
და ყოვლისმცოდნე!“ შემდეგ აკლდამის მტვერი მაჰრული აქ-
ლემის გამოჭმულ სხეულს მიმოაყარა, თავი ზედ დაადო და
დასაძინებლად მიწვა, სანამ უდაბნოს რიჟრაჟმა სხივი არ და-
ანათა. ერთი ჭიქა მწვანე ჩაი მოიმზადა და გზა გააგრძელა
უკაცრიელი დასავლეთ საძოვრებისკენ.
იმ ღამით, როცა სასთუმლად ქვა ედო და თვლემდა, ესიზ-
მრა, მისი ამლაყი აქლემი ხეობაში უეცრად მოვარდნილ ნი-
აღვარში იძირებოდა და წყალში ინთქმებოდა. თავად ლაგამს
ჩასჭიდებოდა და ცივ წყალს უძალიანდებოდა. წყლის ნაკად-
მა გაიტაცა, მისი მაჰრული აქლემიც ასევე წყალს მიჰქონდა.
აქლემი რამდენჯერმე დავარდა წინა მუხლებზე და ძლიერ
40 მკითხველთა ლიგა
წყალში ჩაყურყუმელავდა ისე, რომ წყალმა თავი დაუფარა.
აქლემი წინააღმდეგობას უწევდა წყალს. უხაიადი, თავის
მხრივ, სადავეს ეწეოდა. შენიშნა, მებრძოლ ცხოველს ნეს-
ტოებიდან სისხლი სდიოდა და შეშინდა, ეგონა, ლაგამამოდე-
ბული ტუჩი გადაუსკდა. ბრძოლა დიდხანს გაგრძელდა, ძა-
ლიან დიდხანს... სანამ გრგვინვა არ ჩაჩუმდა და ბნელმა
წყლებმა არ იკლო აბობოქრებულ ხევში. შემდეგ, თავისდა
გასაკვირად, დაინახა, რომ შავი წყალი დემონებად იქცა, მის
მაჰრულ აქლემს რომ მიათრევდნენ და კუდით დაბლა ეწეოდ-
ნენ, შავბნელ უფსკრულში უპირებდნენ გადაგდებას. უხაიადი
ძილიდან გამოერკვა და ნახა, განთიადის პირველ სხივს გა-
ეპო სიბნელე.
დიდხანს იფიქრა ამ ნიშანზე. აკლდამის სიზმრების ახსნა
წინასწარმხილველთა გამოცდილებას ითხოვდა. შეიხი მუსა
ისლამური სამარხების ხილვებშია გარკვეული. მხოლოდ ქა-
ნოს წინასწარმეტყველებს ძალუძთ იმ ხილვების ამოკითხვა,
რომლებსაც ძველი, წარმართული აკლდამები გვიგზავნიან
და შთაგვაგონებენ... ქანოს წინასწარმხილველნი ვაჭრების
ქარავნებს დაჰყვებიან უდაბნოში, მაგრამ სად იპოვოს ახლა
ქარავნები?! სამარხთა გზავნილი შთაგონების არად ჩაგდება
არ შეიძლება! ულამებისა და მცოდნე ხალხის მოსაძებნად
გარჯა ისლამური შარიათით დაკისრებული ისეთივე ვალია,
როგორც საღვთო ომი ალაჰის რელიგიისათვის. ასე გვიამბო-
ბენ შეიხები. მაგრამ სად შეძლებს, იპოვოს კაცი-მეცნიერი აკ-
ლდამებისა ამ ტრიალ ადგილას?! კერპთა მინიშნებების
მცოდნეს სად შეეყრება?!
ბაბუამისი დედის მხრიდან ბრძენი შეიხი იყო. თუკი ძილში
რამე ხილვას ნახავდა, საწოლიდან არ ადგებოდა, სანამ წი-
ნასწარმხილველებს არ მოუყვანდნენ, რათა მათ ხილვა აეხ-
41 მკითხველთა ლიგა
სნათ მისთვის. ვინც უყვარდა ტომში, ხშირად უმეორებდა:
„თუ ალაჰმა გაგაფრთხილა და საიდუმლო გაგიმჟღავნა, არ
უნდა იჩქარო, უნდა დაახანო და შეიმეცნო, თუ არა და, რაც
მოგივა, მხოლოდ საკუთარ თავს დააბრალე!“ ორი მოღალა-
ტის მუხანათობაში დარწმუნებული იყო: დროის და ადამი-
ანის! არანაირი ამბავი და მოვლენა მისთვის მოულოდნელი
არ ყოფილა და ვერც მტერს უსარგებლია ვერასდროს მისი
გაუფრთხილებლობით. ყველა ერთხმად ამტკიცებს იმას,
რომ მისი სიბრძნე იდუმალი, გამოუცნობი მინიშნებების მი-
მართ მისი ყურადღებიდან მომდინარეობდა. ამბობენ, რომ
სიკვდილიც კი არ სტუმრებია მოულოდნელად. ძილში იხილა,
რომ დასავლეთ უდაბნოში დაკარგული ლეგენდარული ლო-
ტუსის ხის24 ქვეშ იდგა და ტბის წყალს სვამდა. დილით წინას-
წარმხილველმა უთხრა: „მოემზადე იმქვეყნად გასამგზავრებ-
ლად! ეს სიდრათ ალ-მუნთაჰაა!“25 შეიხმა გაიმზადა სუდარა,
განიბანა, თავისი ყველაზე საუკეთესო გამოსასვლელი სამო-
სი ჩაიცვა და დაელოდა სიკვდილის ანგელოზს. ამას აკეთებ-
და ყოველდღე, სანამ სული არ განუტევა ხილვის ნახვიდან
ერთ კვირაში.

24 დაკარგული მითური ლოტუსის ხე – ტუარეგების მითით, სადღაც, უდაბ-

ნოში ლოტუსის ხეა, რომლის ძირშიც წყაროა. ვინც მას იპოვის და ამ წყა-
როს წყალს დალევს, უკვდავი ხდება და იცოცხლებს უკუნითი უკუნისამდე.
25 სიდრათ ალ-მუნთაჰა – ყურანში უკიდურესი მისაღწევლის ლოტუსი იხ-

სენიება „ვარსკვლავის სურაში“, აიები 11-15: „გული არ ჰსტყუის. ნახული

ჰყავს იგი. განა საეჭვოდ უნდა მივიჩნიოთ, რაც უხილავს? იგი უხილავს მე-
ორე გამოსვლის დროსა, სამზღვრის ლოტუსის მახლობლად. იქ, სადაც
საუკუნო სამყოფელი წალკოტია“ (თარგმანი პეტრე მირიანაშვილისა).
42 მკითხველთა ლიგა
 7

მაიმუნის უკაცრიელ ველებზე იისფერი ხშირი ღრუბელი

ძირს ისე დაწეულიყო, რომ უსასრულოდ გადაჭიმულ სივრცე-
ში წამომართულ, ერთმანეთს დაშორებულ მთათა მწვერვა-
ლებს ლამის ზედ ეკვროდა. ყოველი მთა განმარტოებით იდ-
გა მოშიშვლებულ, ტრიალ სივრცეში. ერთ რიგად ჩამწკრივე-
ბულებს უდაბნო ორ ნაწილად გაემიჯნათ. იზოლირებულ მთა-
თა შორის გამყოფ სივრცეებში მოზღვავებულ წითელ, თიხიან
მიწაზე ხარობდა მრავალფეროვანი ბალახეული და სურნე-
ლებად იფრქვეოდნენ ველური ყვავილები. გაზაფხულის მი-
წურული იყო, მაგრამ მზე ჯერ არ მძლავრობდა. უხაიადმა ცო-
ტაოდენი უდაბნოს სოკო დაკრიფა, მოკლა საზიზღარი გველი
დიდი ჯოხით და შემდეგ გაფაციცებით შეუდგა აქლემისთვის
დანიშნული ბალახის ძებნას.
მზის ჩასვლისთვის მთელი მდელო იპოვა. მითური მცენა-
რე მიწიდან მკლავის სიმაღლეზე ამოზრდილიყო. მუქი მწვანე
ფოთლები ჰქონდა. რტოები ისე ჩამოჰკიდებოდა, მიწას
სწვდებოდა. ნაზი, ჯადოსნური კვირტები გამოესხა, რომლე-
ბიც იდუმალი, გამაბრუებელი არომატის მფრქვეველ ყვითელ
ყვავილებად გადახსნილიყო, ჯინთა ყვავილებად!
უხაიადი აქლემს ველისკენ ეწეოდა, თან შიშისა და ჟრჟო-
ლის დაძლევას ცდილობდა... თავში შიში შეჰპარვოდა, თა-
ობების მიერ მემკვიდრეობით დანატოვარი მითებისა და და-
შინების წყალობით... წინა ფეხები მტკიცე, ბოჭკოვანი თოკით
დაუბა. ლაგამი კუდისკენ გადაუწია, უნდოდა, თოკი დუნედ

43 მკითხველთა ლიგა
დაეტოვებინა, რომ აქლემს კისრის თავისუფლად მოძრაობა
შესძლებოდა ბალახობისას. ჩაფიქრებული გაჩერდა, ცდი-
ლობდა, ჯინთა მზაკვრობები გაეხსენებინა. საკუთარ თავს გა-
ესაუბრა: „მოხუცი ქალები ამტკიცებენ, რომ ჯინები ადამია-
ნებს არ ჰგვანან. არც ვერაგობა და არც მზაკვრობა ჯინებს არ
სჩვევიათ. სხვაობის არსი მათ კეთილშობილებაშია. ღირსე-
ბისთვის ორთაბრძოლაში ჯინები ადამიანებზე კეთილშო-
ბილნი არიან. თუ მათ ავნებ, ისინიც გავნებენ და თუ კეთი-
ლად მოეპყრობი, ისინიც კეთილი საქმით გპასუხობენ. ჯინებ-
მა დაღალატება არ იციან. ჯინები თამაშის წესებს იცავენ.
მნიშვნელოვანია, იცოდე, თავად რას აპირებ!“
დამშეული ცხოველი ხარბად შეექცეოდა ჯინთა მცენარეს.
პირი გამოტენილი ჰქონდა და თავს ჰორიზონტისკენ იშვერ-
და, დიდხანს ღეჭავდა, სანამ ლუკმას გადაყლაპავდა.
უხაიადი იდგა და აქლემს თვალს ადევნებდა ლამის ჰორი-
ზონტამდეც კი. ცეცხლი დაანთო და ნაკვერცხალზე სოკო შეწ-
ვა, თან არც თავისი ამლაყი აქლემის თვალყურის დევნება
ავიწყდებოდა, თუმცა სიგიჟის სიმპტომები მისთვის არ შეუმ-
ჩნევია. ცხოველი დანაყრდა და მწვანე ველზე ჩაიჩოქა. თავ-
დავიწყებით გართულიყო აკრძალული ბალახის ღეჭვით.
უხაიადს მოეჩვენა, რომ პირუტყვს თვალებში ნაპერწკალი
დაუბრუნდა, სიცოცხლე დაუბრუნდა ჩამკვდარ თვალებში.
სიბნელის გამო კარგად ვერ არჩევდა მისი თვალის გუგებს,
მაგრამ მათი კეთილი გაელვება, ჯანსაღი, მშვიდი გამოხედვა
ცეცხლის შუქზე არაერთხელ გაკრთა.
სიბნელემ იმატა. სიჩუმე გამეფდა... მხოლოდ აქლემის
ცოხნა არღვევდა ამ სიჩუმეს, ჯადოსნურ ბალახს რომ ღეჭავ-
და. უხაიადმა მკლავი თავქვეშ ამოიდო და დაიძინა.

44 მკითხველთა ლიგა
 ძილი მალ-მალე უტყდებოდა, ასე გაატარა მთელი ღამე
მოულოდნელობის მოლოდინში, ძილს რომ არ აცლიდა.
დილით დაკვირვებით დაათვალიერა თავისი მეგობარი.
მას ეღვიძა და ცქვიტად იყო, თავს აქეთ-იქით ატრიალებდა
აგზნებული მზერით. ესე იგი, გუშინდელი ელვა მის თვალებ-
ში ილუზია არ ყოფილა! კრიალა თვალებში სხივი მართლა
დაუბრუნდა.
მისი შავი თვალებიდან სევდა გამქრალიყო. მადლობა
ღმერთს! ნეტავ, ეს განკურნების პირველი ნიშანია თუ სიგი-
ჟის მოახლოებისა?! სიგიჟე სადღაა? განკურნება ხომ სიგი-
ჟესთანაა დაკავშირებული! თუ ცხოველს გონი არ აერევა,
როგორ იქონიოს მისი განკურნების იმედი?! და თუ ჭკუას არ
დაკარგავს, მაშ, საკითხავია, ნუთუ ისე ჯანმრთელობა არ და-
უბრუნდება?! დიდება შენდა, ღმერთო! მაგრამ უხაიადი სასო-
წარკვეთას არ მიეცემა! უდაბნოში სასწაულები ხშირად ხდე-
ბა! ის ხომ დიდ სასწაულს არ ითხოვს! მხოლოდ იმას ითხოვს,
რომ ჯინებმა ტანჯვა და ტკივილი წაიღონ და მეგობარი და-
უტოვონ! ხვეწნა-მუდარასა და ლოცვას არ შეწყვეტს! ძველი
მეუფის აკლდამა უნუგეშოდ არ მიატოვებს! იმედს არ გადაწ-
ყვეტს! მაგრამ სადაა შენი ჯადოსნობა, ო, ასიარ?! სადაა შენი
ზემოქმედება?! ელვა თვალებში შენი ნიშანია?! ოჰ, ეს ნიშნე-
ბი! საჭიროა, ყურადღებით მოეპყრას ნიშნებს, ისე, როგორც
სიზმრებს და იდუმალ, გამოუცნობ ხილვებს! ნიშნები უფლის
ენაა! ვინც მას არად ჩააგდებს, უფლისგან წყეულიმც იქნება
ამქვეყნად! ვინც მას დაუდევრად მოეპყრობა, ის საზღაურად
სასჯელს მოიმკის! ო, მფარველო უფალო!.. ო, მფარველო
უფალო!..
ელვა თვალებში მართლაც ფარული ნიშანი იყო. მეორე
დღეს ბრძოლა დაიწყო. დაიწყო შებინდებისკენ. მაჰრული აქ-
45 მკითხველთა ლიგა
ლემი დამფრთხალი იდგა, კუდი გაებზიკა და ისე იქნევდა,
თითქოს წარმოსახვით ბუზებს იგერიებსო. ამას ყურების მოძ-
რაობა მოჰყვა, შემდეგ გაშავებული კანის. მისმა შავმა კანმა
დაიწყო თრთოლა და კანკალი. შეეცადა, წინა ფეხები გამოეხ-
სნა. ელვა ცხოველის თვალებში შფოთვად იქცა. უხაიადი
მზადყოფნაში დაიძაბა, თუმცა, რა ეკეთებინა, არ იცოდა და
თავადაც შეშფოთებული, ამლაყი აქლემის მოძრაობებს
ადევნებდა თვალს. ცხოველმა დაიწყო ჰაერში ცოხნა, შემდეგ
თვალისმომჭრელად თეთრი დუჟის ნთხევა. ტუჩებს ნელ ნე-
ლა მაღლამდე ქაფი მოედო, შემდეგ მიწაზე იწყო დენა და
მოზრდილ, დაბერილ ფიგურებად დახვავდა. ალმოდებული
სხეულიდან ოფლი ღვარად წასკდა. უხაიადს არასდროს ენა-
ხა ისეთი ცხელი და ღვარად მდინარი ოფლი აქლემის კანი-
დან, როგორც იმ დღეს. ამლაყ აქლემს დაეწყო კრთომები და
იწყო წამოხტომა. შეეცადა, წინა ფეხები თოკებიდან გამოეხ-
სნა და გაეთავისუფლებინა. შემდეგ ყვირილი აღმოხდა... სა-
შინელი, მტკივნეული ხმით ყვირილი. უხაიადმა გულში
ჩხვლეტა იგრძნო. გაუცნობიერებლად იყვირა, თან აქლემის-
კენ სწრაფად გაექანა და დაიწყო მისთვის სხეულის ზელა.
– მოითმინე!.. მოითმინე!.. ცხოვრება თმენაა!.. ხომ შევ-
თანხმდით! თუ მოითმენ, მიაღწევ იმას, რომ განიკურნები. ვი-
ცი, ჯინები ძლიერები არიან, მაგრამ მოთმინება ჯინებზე უფ-
რო ძლიერია!
მაგრამ მაჰრული აქლემი ვეღარ ითმენდა და ხმამაღლა,
გაბმით, საწყალობლად ჩიოდა: „ა... ა... ა... ა...“
ექო ერთმანეთს მოცილებულ მწვერვალებში გაიხმიანებ-
და უსასრულო უდაბნოში და უხაიადს გულში ნემსად ესობო-
და, აქეთ-იქით მოუსვენრად ტრიალებდა, აქლემს კისერზე
ეფერებოდა. ოფლი კიდევ უფრო მეტად იღვრებოდა, მალე
46 მკითხველთა ლიგა
კანიდან ოფლის ნაცვლად ქაფმა იწყო დენა. სქელმა, თეთ-
რმა ქაფმა შავი კანი დაფარა. ცხოველი წინა ფეხებზე დაეშვა,
შემდეგ ისევ წამოვარდა გაფიცხებული. შიგანში აუტანელი
ტკივილი მოსვენებას არ აძლევდა, ადგილს ვერ პოულობდა.
თავს იქნევდა და ხტოდა. ნესტოებიდან სისხლი წასკდა იქ, სა-
დაც ლაგამი ეკეთა.
უხაიადმა დაიგმინა.
– აჰ!.. ნუ ეცდები კიდევ ერთხელ ასეთი რამის გაკეთე-
ბას!.. ტუჩებს დაიხეთქავ!.. თავს დაიღუპავ.. – მოითმინე!.. –
მოითმინე!.. – მოითმინე!.. რაინდები მუგუზალს ფეხით შედ-
გებიან ხოლმე და სდუმან! ცეცხლში შედიან და ჩივილი არ
დასცდებათ! დაითმინე ცეცხლი შიგანში ერთი ღამე... ორი
ღამე... და სამუდამოდ განიკურნები! შევთანხმდით?!
მაჰრული აქლემი ყურს არ უგდებდა მის ხვეწნა-მუდარას.
„ვისაც ფეხი ცეცხლში უდგას, მას არაფერი ესმის..“ ოჰ, ეს
ცეცხლი!..
ბედუინი უხაიადი გაშლილ უდაბნოში გაიჭრა და უფალს
შეჰღაღადა:
– ღმერთო, შეუმსუბუქე ტკივილი!.. გაუადვილე!.. ღმერ-
თო, გააძლიერე ჯინებზე!..
შემდეგ დაბრუნდა და ამლაყ აქლემს კანიდან ქაფი მოს-
წმინდა, თან ელაპარაკებოდა:
– რა გიყო, რა გიშველო?!. რომ შემეძლოს შენი ტკივილის
გაზიარება!.. ეს რომ შემეძლოს!.. მაგრამ ღმერთმა ასეთნი
შეგვქმნა, სუსტნი და უძლურნი! არც ერთ არსებას არ შეუძ-
ლია სხვის ნაცვლად ტანჯვა და ტკივილის განცდა!
გატრიალდა და ისევ უფალს მიმართა:
– ღმერთო, მარგუნე ცოტაოდენი მისი ტკივილი!.. ღმერ-
თო, გამინაწილე მისი ტვირთი! შემამსუბუქებინე ამლაყის-
47 მკითხველთა ლიგა
თვის ტანჯვა!.. ძალიან იტანჯება!.. თვეებია, რაც ტკივილი
სტანჯავს!.. უსამართლობაა, მარტო ეწამოს მთელი ეს დრო!..
ის პირუტყვია, ვერ ჩივის, მაგრამ ესმის, სტკივა და მისი ტკი-
ვილი საშინელია! ასე რომ არ იყოს, ასე არ იყვირებდა! ჯიშია-
ნები მხოლოდ მაშინ ყვირიან, როცა ტკივილი ზღვარს გადა-
დის!.. ჩამოაშორე მას მძიმე ტვირთის ნაწილი და მე დამაკის-
რე!.. მან ხომ მე წლები მატარა და რატომაც არ ვატარებ მე
მის ტვირთს საათები?!. რატომ არ უნდა ვატარო მისი სიმძიმე
რამდენიმე დღე?!.
თეთრ ქაფში ოფლში შერეული სისხლი და ჩირქი წამოვი-
და... შავი ოფლი... შავი წყალი... შავი ნიაღვარი... მისი ხილ-
ვის ღვარცოფი... ნუთუ, ესაა მისი ხილვა?!
ცხოველი კვლავ თავის დახსნას ცდილობდა. თოკმა წინა
ფეხებზე ღრმა ჭრილობა დააჩინა. ფეხებიდან სისხლი წასკდა
და თათებზე დაედინა. წინა საბელი მოეშვა, ბოჭკოვანი თოკი
გაწყდა. უხაიადმა ისკუპა და ლაგამს სწვდა. ცხოველმა პირი
ბოლომდე დააფჩინა და წამოსკდა დუჟი, ნერწყვი და შავი
ნაღველი... აჰ, შავი ნაღველი ეს ავი თვალია!.. ყველა წინას-
წარმხილველი ამას ამბობს!.. ნამდვილად გათვალეს მისი ამ-
ლაყი აქლემი!.. ყველაფერი, რაც ხდება, გათვალვის ბრა-
ლია! წინასწარმხილველთა სწავლებით, გათვალვა საწამ-
ლავზე უარესია! ავი თვალი მოწამლულ ისარზე უფრო მომაკ-
ვდინებელია!.. ხმლის დაკვრაზე, ჯაყვის დარტყმაზე უარესი!..
ყველაზე სასიკვდილო იარაღია!.. საძაგელმა შურიანებმა
როდის დაადგეს ავი თვალი მის აქლემს?!
ღია სივრცის მდუმარება აქლემის ყვირილმა გააპო:
– ა!.. ა!.. ა!.. ა!..
ყვირილი უსასრულო სივრცეში გაიჭრა, უდაბნო კარგა
ხანს იმეორებდა მის ექოს, სანამ დიადმა დუმილმა არ შთან-
48 მკითხველთა ლიგა
თქა. უხაიადი აქეთ-იქით აწყდებოდა. მან გაუაზრებლად
თქვა:
– მორჩა!.. ჯინები დაეპატრონნენ მას!.. გაუძელი ჯინებს,
სძლიე მათ!.. მოთმინება!.. მოთმინება!.. ცხოვრება მოთმინე-
ბაა!..
ისე, რომ ლაგამისთვის ხელი არ გაუშვია, კვლავ მიმართა
უფალს:
– ღმერთო!.. ნუთუ მოკვდება?!. რა გავაკეთო მარტომ, ის
თუ დავკარგე?! ღმერთო, შენ მომეცი ყველა მეგობარზე ერ-
თგული მეგობარი და ნუთუ ასე წამგვრი მას თვალსა და ხელს
შუა და დამტოვებ მე მარტოს?!. და რა ვაკეთო ამ უდაბურ,
უსახურ დასახლებაში ამ უცხოთა შორის ჩემი ამლაყი აქლე-
მის გარეშე!.. ნუ წაიყვან მას ჩემგან, უფალო!.. შენ სასტიკი არ
ხარ, ღმერთო!.. შენ მოწყალე ხარ!.. შენ...
შემდეგ თვალებიდან ორი დიდი ცხელი ცრემლი დაუგორ-
და... ნაკვერცხალივით ცხელი... თვალებში ცეცხლის წვა იგ-
რძნო და უღონოდ, უმწეოდ თქვა:
– და თუ ეს გარდაუვალია, მეც მასთან ერთად წამიყვანე!
არ მინდა დარჩენა!.. ობოლი ვარ და მარტოსული, შენ ეს
იცი!.. წამიყვანე!.. ერთად წაგვიყვანე!..
იმავე წამს მაჰრულმა აქლემმა წინა ფეხები მიწას მოს-
წყვიტა და უდაბნოს სივრცეში გაიჭრა. უხაიადი, ლაგამს ჩაფ-
რენილი, მირბოდა და ცდილობდა, როგორმე აქლემისთვის
ფეხი აეწყო და გონს მოეყვანა.
მზემ იწყო ჩასვლა და ჰორიზონტზე, შორს, უკიდურეს და-
სავლეთში, მარტოხელა მთათა მწვერვალებს შემოხვეულ
ხშირ ღრუბელთა იისფერ საბურველში მიიმალა.
აქლემი მწვერვალისკენ მიჰქროდა. ხშირბალახოვანი ვე-
ლი გადალახა და ქედზე ავარდა, შემდეგ ხშირი ლოტუსის ხე-
49 მკითხველთა ლიგა
ებით დაფარულ ხეობას დაუყვა, ნარ-ეკლიან ტევრში შევარ-
და და სხეული დაისერა. კიდევ მეტი სისხლი დაედინა. უხაი-
ადსაც სისხლი სდიოდა კიდურებიდან. სამოსის სახელოები
შემოხეოდა, ლოტუსის ეკლებს მისი გაფრიალებული ხალა-
თიდან ადგილ ადგილ ნაჭერი ამოეგლიჯა და მარჯვენა მკლა-
ვი უჩანდა მხრამდე. მთელი ხელიდან – მაჯიდან იდაყვამდე
და ზემოთ, წინამხრამდე სისხლი სდიოდა. გადარეულ ცხო-
ველს ევედრებოდა:
– რას შვრები?! შეჩერდი!.. გაქცევა ვერას გარგებს! რას
გაურბიხარ?! საკუთარ თავს გაურბიხარ თუ ბედისწერას?! გუ-
ლადი საკუთარ თავს არ გაურბის! ბრძენი თავის ბედისწერას
არ გაექცევა! რომც გაექცე, ის მაინც მოგწვდება, აქლემო!
ზურგს თუ შეაქცევ და გაურბი, ეს სიმხდალედ ჩაგეთვლება!
ის მაინც დაგეწევა და გძლევს! ჯინები შენი ბედისწერაა! განა
არ გეუბნებოდი, საქმე მხოლოდ მოთმინებით თუ გამოსწორ-
დება მეთქი! ხომ გეუბნებოდი, ცხოვრება თმენაა-მეთქი?! ახ-
ლავე გაჩერდი! მოიცადე! მე სხვა საიდუმლოც მაქვს...
მაგრამ ცხოველი თავისი მეგობრის ხვეწნა-მუდარას ყუ-
რადღებას არ აქცევდა. შიგანში ისეთი ცეცხლი ეკიდა, გონიე-
რებას და მეგობრის გაფრთხილებებს რომ აღემატებოდა.
მწველი ცეცხლი უტრიალებდა გულ-მუცელში და ვაი მას,
„ვისაც ფეხი ცეცხლში უდგას... ვის შიგანშიც ცეცხლი ტრია-
ლებს...“
დევნა გრძელდებოდა. უხაიადი ძლივსღა სუნთქავდა, ოფ-
ლი მოსკდომოდა და კიდურებიდან სისხლი სდიოდა. მაჰრულ
აქლემსაც ოფლი, ქაფიანი დუჟი, ჩირქი და სისხლი მოსდი-
ოდა. ცეცხლი მძვინვარებდა მის შიგანში და სიგიჟეს ჰმატებ-
და. ჰაერში მიფრენდა და თვალებზე ლიბრი გადაჰკვროდა.
გონება გამოფრენოდა თავიდან და სიბრმავეს დაესადგურე-
50 მკითხველთა ლიგა
ბინა, წყვდიადი გამეფებულიყო. დროისა და საგანთა შეგ-
რძნება დაეკარგა. ვეღარ აცნობიერებდა, გარბოდა თუ წყნა-
რად იდგა საძოვარზე. სხეულის განცდა აღარ ჰქონდა, საკუ-
თარი სუნთქვის, კიდურების შეგრძნება... ტკივილს შეეჭამა
კიდურები, შეგრძნებები... ტკივილს ტკივილიც კი შეეჭამა!
სხეული იყო მკვდარი, მკვდარი იყო შეგრძნებები, აღარაფე-
რი დარჩენილიყო მის თავში სიგიჟის გარდა! აქლემმა ლო-
ტუსის ხეობაც გადაჭრა და სხვა ქედზე ავარდა. უხაიადი მიწა-
ზე დავარდა და მაჰრულმა აქლემმა იგი რამდენიმე მეტრზე
ათრია. ზედა ტუჩი გადაუსკდა და აქლემმა თავი ლაგამიდან
გაითავისუფლა. უხაიადი ფერდობზე დაგორდა ლაგამით
ხელში. გმირული ძალისხმევით დაძლია უღონობა და წამოდ-
გა. თუ ახლა გაექცა, სიგიჟის მწვერვალზე მყოფი, ვეღარც
მისწვდება ვეღარასოდეს! სამუდამოდ დაშორდებიან. ნუთუ
ღმერთს ასე დაუწერია, რომ თავის ძველ მეგობარს ამ საცო-
დავ ფერდობზე დაცემისას უნდა გამოეთხოვოს?! ნუთუ სამუ-
დამოდ დამშვიდობების ჟამი დადგა?! უხაიადმა ისკუპა და
ოთხზე მდგარმა სირბილით აათავა მაღლობი. თან ისევ ლა-
გამს იყო ჩაჭიდებული. ფილტვები ლამის დაუსკდა. კიდურები
წაერთვა და ტუჩებზე მასაც დუჟი მოადგა. ასე, დუჟის დენით
დაეშვა ქედის მეორე მხარეს. აჰ!.. დაშვება შანსია! თუ ამ
ფერდობზე ვერ დაიჭირა, სამუდამოდ გაექცევა. მთელი თავი-
სი ვაჟკაცობა მოიკრიბა, მთელი თავისი გამბედაობა, მთელი
ღირსება და კეთილშობილება... ყველა ის თქმულება, შერ-
ცხვენას რომ გმობს და გმირობას განადიდებს... და დაღმარ-
თზე დაეშვა. მიფრენდა ფერდობზე. დავარდა. თვალის დახამ-
ხამებაში წამოდგა, თითქოს საერთოდ არ დაცემულაო... სუ-
ლაც არ დავარდნილა... და წამიერ გაელვებაში აღმოაჩინა,
აქლემის კუდს ჩაფრენოდა. არ სჯეროდა! ნუთუ სასწაული
51 მკითხველთა ლიგა
მოხდა?! ნუთუ ნამდვილად დაიჭირა?! ნუთუ წინაპართა მემ-
კვიდრეობით დანატოვარმა ვაჟკაცობის გადმოცემებმა უშვე-
ლა, შერცხვენას რომ კიცხავს?!. ნუთუ საკუთარ თავზე გა-
იმარჯვა?!. საკუთარ უღონობასა და უძლურებაზე?!. მაშ, შე-
საძლებელი ყოფილა საშინელი უმწეობის მოთმინებით და-
მარცხება!.. მოთმინებაა ბედისწერისგან დამცავი თილისმა!..
სიცოცხლე თმენაა!.. და ეს არაა ილუზია!.. ცოტა ხნის წინ
დარწმუნდა ამაში! ო, ღმერთო!.. მიბოძე მეტი მოთმინება
დარჩენილ მოგზაურობაში!
კუდს მარჯვენა ხელით იყო ჩაჭიდებული. მარცხენა ხელში
ისევ ლაგამი ჰქონდა ჩაბღუჯული. დაღლილობამ ძალა გა-
მოაცალა და თავისდაუნებურად მოდუნდა. აქლემი გაიჭრა
და ისიც უდაბნოს ღია სივრცეში თან გაითრია. უხაიადმა აღ-
მოაჩინა, რომ ამ თრევა-თრევაში სულის მოთქმის შესაძლებ-
ლობა ეძლეოდა და ისიც მინებდა. აქლემს კუდზე მოსჭიდე-
ბოდა და ფეხებით თიხიან მიწაში ხნულებს ავლებდა. კარგა
ხანს ახვნევინა ასე ამლაყმა აქლემმა, რომელიც ავარდებო-
და ღრანტეებში, დაეშვებოდა ბორცვებზე, გადადიოდა ვე-
ლებს, გადაკვეთდა ხეობებს. უხაიადს ქვებმა ტყავის წაღები
დაუხია, ფეხები, წვივები გადაუტყავდა, თეძოებს ველური
მცენარეები უსუსხავდა და უკაწრავდა, ტანსაცმელს უფლეთ-
და. გრძნობა დაიბრუნა და ფეხები აამოძრავა, თან კუდი ხე-
ლიდან არ გაუშვია. აქლემი მას თავის უკან ფართო ნაბიჯე-
ბით მიათრევდა. უხაიადს ყელი გაშრობოდა, პირი კი ისე გახ-
მობოდა, რომ ნერწყვის გადაყლაპვაც კი ვერ მოახერხა.
წყურვილი!.. წყურვილი უდაბნოს მარადიული ბედისწერა!..
და მოთმინება, რომელიც წყურვილის ღვთაებაცაა!.. მოთმი-
ნება უდაბნოს მარადიული მცველი თილისმაა!.. ღმერთო,
მომეცი მოთმინება!.. თუ ღმერთი მოთმინებას მოგცემს უდაბ-
52 მკითხველთა ლიგა
ნოში, ამით ყველაფერს გაძლევს!.. ხელში გაუსაძლის ტკი-
ვილს გრძნობდა... მაგრამ განა ტკივილს თავად არ ითხოვ-
და?! თავად არ იხვეწებოდა ამლაყი აქლემის ტვირთის შემსუ-
ბუქებას?!. ტკივილს რა უშავს, მთავარია, ამლაყი ხელიდან
არ გაუსხლტეს!.. მთავარი მისი განკურნებაა!.. მთავარია მა-
გიურმა ასიარმა საბოლოოდ ეფექტი გამოიღოს! ვინ იცის,
ეგებ მოხდეს სასწაული და განიკურნოს საბრალო!.. მაგრამ
უფალო, ნუთუ განკურნების გზა აუცილებლად ჯოჯოხეთზე გა-
დის?!. ნუთუ ხსნა უკიდურესი ტკივილის გარეშე არ არსე-
ბობს?!. ნუთუ ცოდვის ფასი ასეთი მძიმეა?!. და ნუთუ მდედრი
ამ ზომის უბედურებაა?!. ავი თვალი კი მართლა ასეთი ბორო-
ტი და მომაკვდინებელია?!.
მალე მარჯვენა ხელი მხარს მოსწყდება... მარცხენაც!.. რა-
მე თუ არ იღონა, შეკავებას ვეღარ შეძლებს და ხელი მხრის
ძვალს მოსცილდება. რა გააკეთოს?! აღმოაჩინა, რომ ლაგა-
მის ბოლო ჯერ ისევ მარცხენა ხელში ეჭირა. დაიწყო ხელის
აქლემის კუდზე მიბმა ტყავისგან მოწნული ლაგამით. ლაგამი
ეწებებოდა და არაერთგზის გაუსხლტა ხელიდან. არა, არა!..
სანახევროდ გაკეთებული საქმე არაფერში არგია!
კვანძი მაგრად უნდა გამოკრას, ნასკვი თუ კარგი არ იქნე-
ბა, ხელი გამოძვრება და აქლემის კუდი ხელიდან გაუსხლტე-
ბა, ცხოველი გაექცევა და მთელი შრომა წყალში ჩაეყრება.
კბილები და მარჯვენა ხელი მოიშველია, მარცხენა ხელი
კუდს მაგრად მიამაგრა და გარშემო ძლიერ გამონასკვა. მთე-
ლი დარჩენილი ძალ-ღონე მოიკრიბა, რათა აქლემისთვის
ფეხი აეწყო ამ ზღაპრულ ქროლაში. თავს ინუგეშებდა საზღა-
ურით. საკუთარ თავს ეუბნებოდა, რომ როგორც კი ნასკვს
მაგრად გამოკრავდა, შვებას იპოვიდა. თუკი კვანძი მაგრად
იქნებოდა დამაგრებული, ნამდვილად სულს მოითქვამდა. თუ
53 მკითხველთა ლიგა
გამოუვიდოდა და ლაგამს კარგად მიაბამდა, ამით საკუთარ
ბედ-იღბალს სამუდამოდ მიაბამდა ამლაყი აქლემის ბედს და
ცხოველი ვეღარ გაექცეოდა. ვეღარ მოსტაცებდნენ მას ჯინე-
ბი. თვით ეშმაკს სძლევდა! კიდევ ერთი ბეწო მოთმინება!..
სულ ერთი ბეწო!..
წყვდიადის ფარდა ჩამოწვა. უდაბნო უფრო უკაცრიელი,
უფრო უთავბოლო და უფრო დიდი და ვრცელი გახდა. ჰასავ-
ნას მთაზე ალქაჯთა მხიარული შეძახილები ისმოდა.
უხაიადს ამ დემონურმა შეძახილებმა ძალა და ენერგია
შეჰმატა. მხიარული შეძახილები რაინდებს ყოველთვის მუხ-
ტავს, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ალქაჯთა ყელიდან ამო-
დის.
მარჯვენა ხელი მოუდუნდა. ფეხებიც მიუშვა და ხნა და ჩიჩ-
ქნა უდაბნო და ბნელეთი!

უხაიადი დიდხანს ეგდო ქვიშაზე პირქვე წამხობილი ისე,

რომ წარმოდგენა არ ჰქონდა, სად იყო და ვინ იყო. როგორც
ჩანს, ჩამავალმა მზემ გააღვიძა იგი თავისი სხივებით და სი-
ცოცხლეს დაუბრუნა მაშინ, როცა გონს არ იყო, ან გონს იყო,
მაგრამ არაფრის ცნობა არ ჰქონდა, ან აზრზე კი იყო, მაგრამ
არ იცოდა – ვინ, რა, სად და როგორ... იყო ასე მუცელზე გა-
წოლილი და ვერაფერს გრძნობდა. კიდურები პარალიზებუ-
ლი და თითქოს სხეულს მოწყვეტილი ჰქონდა. როდესაც სა-
კუთარი თავისა და კიდურების გრძნობა დაუბრუნდა, ტკივი-
ლი იგრძნო სხეულსა და თავში. თავი უსკდებოდა, ხელ-ფეხს

54 მკითხველთა ლიგა
თითქოს დანით უტყავებდნენ. თვალები გაახილა. მარცხენა
ხელი ისევ აქლემის კუდზე ჰქონდა მიბმული. ამლაყი აქლემი
წყნარად, მშვიდად წაჩოქილიყო ხეობაში, სისხლს აფურ-
თხებდა და პატრონის სხეულს ათვალიერებდა. ო, ღმერთო,
ეს რა არის?!. ტანზე მხოლოდ ტანსაცმლის ნაგლეჯებიღა
შერჩენოდა. მისი სამოსი გზაში ხეებს სულ დაეფლითა და
ამოეჭამა. ეს უდავოდ იმის დასტურია, რომ გიჟური მოგზაუ-
რობა ხშირტყიან, ღრმა ხეობებში ხდებოდა, თორემ მინ-
დვრის ბალახი აქლემის კუდს გამოკიდებულ მის ტანს ვერ
მისწვდებოდა. მთელი სხეული ღრმა ჭრილობებით ჰქონდა
დასერილი. სისხლი ტანსა და კიდურებს უფარავდა. ქვიშის
ნამცეცები ჭრილობებზე მიხმობოდა. ღამით სისხლდენა შეს-
წყვეტოდა. პირიც ქვიშის მარცვლებით ჰქონდა ამოვსებული.
რამდენჯერმე გადმოაფურთხა, მიწა და მტვერი რომ მოეშო-
რებინა. შეეცადა, განძრეულიყო, მაგრამ ვერ შეძლო. თვა-
ლები გაახილა და ჩამავალი მზის სხივებმა მზერა მოსჭრა. ამ-
ლაყი აქლემი დაკვირვებით შეათვალიერა და თვალებს არ
დაუჯერა! საწყალი ცხოველი ხორცის წითელი მასა იყო. თვა-
ლები ერთხელაც დახუჭა მოჩვენების განსადევნად, გაახილა
და... სურათი არ შეცვლილა!.. ხორცის წითელი ნაჭერი!.. სის-
ხლი აღარ სდიოდა, მაგრამ შავი კანი მთლიანად გადასცლო-
და და გადატყავებულიყო. განა ეს გონივრული და დასაშვე-
ბია?!. უზარმაზარი ძალისხმევა დასჭირდა, რომ კიდურები
ამოძრავებინა და მარჯვნივ გახოხებულიყო. ქვიშის ბორცვზე
წამომდგარი კურდღლისცოცხას ტოტები მოიხმარა. აღმოაჩი-
ნა, რომ ხელი ისევ აქლემის კუდზე ჰქონდა მიბმული და ცოც-
ვის გაგრძელებას უშლიდა. ლაგამის კბილებით გამოხსნა და-
იწყო. ნასკვი კარგა ხანს უძალიანდებოდა. უხაიადი მძიმედ
სუნთქავდა, შეჩერდებოდა, სულს მოითქვამდა და ისევ გულ-
55 მკითხველთა ლიგა
მოდგინებით განაგრძობდა წვალებას. გამოუვიდა, საწადელს
მიაღწია. ზურგზე გადაწვა და ხმამაღალი კვნესა და ოხვრა
აღმოხდა. ტკივილი!.. ტკივილი იყო გაუსაძლისი!.. იმატებდა
და სულ უფრო ძლიერდებოდა!.. ისევ გახოხდა. ჯერ მარჯვნი-
დან შეათვალიერა ცხოველი. ხორცის წითელი ნაჭერი!.. მუ-
ნიანი კანი გზაში დასცვენოდა. ამლაყი აქლემი თავისი კანის-
გან ისე გათავისუფლებულიყო, როგორც გველი თავისუფ-
ლდება თავისი ტყავისგან. მაჰრული აქლემი სრულიად გატ-
ყავებული იყო. ჩირქიც აღარ დაუნახავს. სისხლიც კი შეხმო-
ბოდა წითელ კანზე. ქვიშის ნამცეცები მიჰკვროდა მუცელსა
და მარჯვენა ფერდზე. აბეზარი ბუზები დაბზუოდნენ წითელი
ხორცის გარშემო, რადგან ახლად დაკლული საკლავი ეგო-
ნათ.
მიუხედავად ტკივილისა, უხაიადს სული სიხარულით აევ-
სო. ნუთუ განიკურნა ამლაყი აქლემი?! ნუთუ ასიარის სასწაუ-
ლი მართლა მოხდა?! ნუთუ მუსა მართლა წინასწარმეტყვე-
ლია?! ნუთუ წარმართული აკლდამა გამოეპასუხა და მისი
ხვეწნა მუდარა შეისმინა, მისი აღთქმა მიიღო?!
ეს იყო სასწაული!.. სასწაული!.. წყურვილი იგრძნო და წყა-
ლი გაახსენდა. უხაიადს სულ გადავიწყებოდა, რომ ამ ქვეყ-
ნიერებას მოწყვეტილ, გაშლილ უდაბნოში წვეთი წყლის გა-
რეშე იყო დარჩენილი. საშინელ ბრძოლაში მას გადავიწყე-
ბოდა ყველაზე ძლიერი დამცავი თილისმა უდაბნოში – წყა-
ლი!..
წყლის გარეშე უდაბნოში არავითარი სასწაული არ ხდე-
ბა!.. და რომც მოხდეს სასწაული, უწყლობა მას წარხოცავს და
ილუზიად, მირაჟად აქცევს! მთელი სამყარო ფიქციაა წყლის
გარეშე! აბა, გამოჯანმრთელებას რა ფასი აქვს წყლის გარე-
შე?!. განკურნება მოვიდა და წყალი კი აღარ არის!.. მოვიდა
56 მკითხველთა ლიგა
სიცოცხლე და სიკვდილიც გამოცხადდა!.. ჯერ კიდევ გუშინ
მზად იყო, ყველაფერი მსხვერპლად გაეღო თავისი ამლაყი
აქლემის გამოსაკეთებლად. დღეს, როცა სასწაულის მოხდე-
ნის იმედი დაეუფლა, თან ფეხქვეშ მიწა გამოეცალა – აღმოა-
ჩინა, მოწყვეტილ, ვრცელ უდაბნოში უწყლოდ იყო!.. ყოველ-
თვის ასეა!.. განცხრომა და ნეტარება შეუძლებელია!.. თუ რა-
მე მოვა ცხოვრებაში, აუცილებლად რაღაც მისი საპირისპი-
რო წავა!..
შეიხ მუსას უყვარს თქმა: „სრულყოფილება მხოლოდ ალა-
ჰს აქვს!“ ახალგაზრდობაში ქარაფშუტობა-დაუდევრობას
ფრთა აქვს შესხმული, სიბრძნე და ცოდნა კი მის ადგილს
მხოლოდ მოხუცობაში იკავებს, მაგრამ სიბრძნეს რა ხეირი
აქვს ახალგაზრდობის გარეშე?!. ცოდნას რა ფასი აქვს ცხოვ-
რების გარეშე?!.
ასეა ყოველთვის!..
გუშინ, როცა ამლაყი აქლემი თავის ბედისწერას გაურბო-
და, გადარეული რბოლის პიკის ჟამს უხაიადს ჩაეძინა. ჩას-
თვლიმა აქლემის კუდზე მიბმულს. ქვები ფეხებს უტყავებდა,
ხეები კანს უკაწრავდა და უგლეჯდა და ამ ყველაფრის მიუხე-
დავად, დაღლილობის, წყურვილისა და ჭრილობების მიუხე-
დავად, – ეძინა. არ იცის, როგორ მოხდა ეს, ან როდის მოხ-
და, პირველად ტკივილის გრძნობა დაკარგა, მერე წყურვი-
ლის... ისე ჩაეძინა, თითქოს ცნობა დაკარგა, თუმცა ახლა უკ-
ვე იცოდა, რომ გონი არ დაუკარგავს. რომ მოეყოლათ მის-
თვის, რაც თავს გადახდა, არ დაიჯერებდა. თავად რომ არ გა-
მოევლო ამ საოცარი ამბის წვრილმანები, მართლა არაფრით
დაიჯერებდა! რა ძლიერია ადამიანი! ადამიანი განსაკუთრე-
ბული, გასაოცარი ქმნილებაა! ეს აქამდე არ იცოდა! პატარა,
უძლური, უმნიშვნელო ქმნილება, რომელსაც ხანდახან კო-
57 მკითხველთა ლიგა
ღოც კი კლავს!.. და ამავ დროულად, არაფერია მასზე ძლი-
ერი უდაბნოში!.. მისი წინააღმდეგობის ძალა აღემატება ნა-
დირთა და მხეცთა ძალას! ამ წინააღმდეგობრიობის საიდუმ-
ლო რა უნდა იყოს?!. ნუთუ ეს იმ ტიპის წინააღმდეგობრიობაა,
რომელზეც მუსას მსგავსი შეიხები საუბრობენ სუფიური ორ-
დენიდან?!.
ახლა მან უნდა იფიქროს იმაზე, თუ როგორ გაუწიოს წინა-
აღმდეგობა დიდი უდაბნოს (საჰარას) ყველაზე საშიშ მტერს
წყურვილს!.. ეს იქნება მისი ძალის საზომი და გამოცდა!..
კურდღლისცოცხას ძირას დაეცა. მისი ტოტებით პირი ამო-
ივსო და დაიწყო მათი ღეჭვა და წვენის გამოწოვა. ო, რა სიმ-
წარეა!.. რა მწარეა ეს კურდღლისცოცხა!.. განაგრძობდა ცოხ-
ნას. გაბრუების გრძნობამ აავსო. მგრძნობელობა მოუჩლუნ-
გდა, კიდურები ისევ მოუდუნდა, ტკივილმაც უკან დაიხია, იკ-
ლო. აჰ, ეს კურდღლისცოცხას ნარკოტიკული ეფექტია!.. თა-
ვისუფლად წამოდგა. სიმსუბუქე და სიმკვირცხლე იგრძნო.
დრო აღარ დაუკარგავს, მაჰრული აქლემისკენ გაიქცა და მო-
ეხვია, მისი თავი წამით მკლავებში მოიქცია. გადატყავებული
კისერი ჯერ ისევ წებოვანი ჰქონდა. საწყალი ამლაყი აქლემი!
ახლა რომ მის ტურფას დაენახა ამ დღეში, სამუდამოდ ზურგს
შეაქცევდა და უარს იტყოდა მასზე! ასეა, მდედრი თავის გასა-
კეთებელს აკეთებს და მერე „შენ ჩემი არაფერი ხარ და მე კი
შენიო“ – გეუბნება. ზუსტად ისე, როგორც წყეული ეშმაკი ექ-
ცევა ადამიანთა მოდგმას! ალაჰიმც დასწყევლის ორივეს ერ-
თად – ეშმაკს და მდედრს!.. თუმცა მდედრი ვინაა, თუ არა თა-
ვად წყეული ეშმაკი?!.
შორს ავადმყოფობისგან, ჩემო ამლაყო! ხომ ნახე, სენს რა
შეუძლია?!. მას შეუძლია, არსებას შესახედაობა სრულიად შე-
უცვალოს! რა ვქნათ, თუ ფერი გეცვალა და ისევ ჭრელი აღარ
58 მკითხველთა ლიგა
გახდი?! შეიხი მუსა ამბობს, რომ სრულყოფილება მხოლოდ
უფალს აქვს! სრულყოფილი და დალხინებული ცხოვრება არ
არსებობს! არც სამოთხეა და არც წალკოტი დედამიწაზე! სა-
მოთხე მხოლოდ იმქვეყნადაა! აქ კი, მიწაზე, განკურნებას
იპოვი და სილამაზეს დაკარგავ! ჯანმრთელობას დაიბრუნებ
და სრულქმნილება გაგიფრინდება ხელიდან! სრულყოფილე-
ბა მხოლოდ ღმერთთა ხვედრია!.. ეგებ ეს უკეთესიც იყოს!..
ბოროტ თვალს ავირიდებთ!.. ხალხს აღარაფერი ექნება შესა-
შური!.. უსახურობა მცველი თილისმაა! ხანდახან სიმახინჯე-
შიც კი სიბრძნეა!..
კიდევ ერთხელ მოეხვია თავის აქლემს და ყურში ჩას ჩურ-
ჩულა:
– ნახევარი მანძილი უკვე გადავლახეთ!.. მოითმინე! ახლა
დარჩენილსაც გადავლახავთ!.. ჩემთვის ყველაზე მძიმეს... მე
ხომ შენსავით წყალს არ ვინახავ. მთელი ჩემი წყალი ჩვენს
გიჟურ ქროლაში დავღვარე. ახლა შენ გადამარჩენ მე! ახლა
გავემართებით უახლოესი ჭისკენ ქვედა ხეობებში. არც იფიქ-
რო ჩემი ოაზისებისკენ წაყვანა, თორემ გზის თავშივე მოვ-
კვდები! ჩემს სხეულში წვეთი წყალი აღარაა. გესმის?! შენი
ძველი მეგობრის დაკარგვა არ გაწყობს! ახლად შეძენილი
ძმის დაკარგვა არას გარგებს! თუკი სისხლი სისხლს შეერია
და სხეული სხეულს შეუერთდა, სამარადისო ძმობის აღთქმას
ბეჭედი დაესმის! ასე ამბობენ ხანშიშესულნი!.. ახლა კი...
დროს ნუ დავკარგავთ!..
უხაიადმა ლაგამს ხელი მოსჭიდა. ბარბაცებდა და ლამის
მიწაზე დაცემულიყო. მაჰრულ აქლემს კისერზე მოეჭიდა და
მისი მუცლის ქვეშ ქვიშაში ორმო ამოთხარა. ლაგამის ერთი
ბოლო სილაში ჩაფლა, თვითონ აქლემის მეორე მხარეს გა-
დაინაცვლა და ლაგამი მოზიდა. ასეთნაირად აქლემს კუზს
59 მკითხველთა ლიგა
უკან შეაჯდა და ტყავის ლაგამი წელზე შემოირტყა. ეს პოზა
არ მოეწონა, მოხერხებული არ იყო. აქლემის ზურგზე გაწვა
და გატყავებულ სხეულზე მიეკრა. სველი, წითელი ხორცის
წებოვანება იგრძნო. სისხლი ჯერ ბოლომდე არ შეშრობოდა.
უხაიადის სხეულიც შიშველი იყო, გზად ხეებს სამოსი შემო-
ეფლითა მისთვის. იგრძნო, ორივეს ბლანტი, წებოვანი სის-
ხლი ერთმანეთს შერეოდა და ერთმანეთში აღრეულიყო. ამას
ხნიერი ხალხი დაძმობილებას ეძახის, ძმობის ფიცს, სამუდა-
მო ერთგულების აღთქმას!.. სხეული სხეულს შერწყმოდა,
სისხლი სისხლს შერთვოდა. აქამდე მხოლოდ მეგობრები იყ-
ვნენ, დღეიდან კი უფრო მტკიცე კავშირით დაუკავშირდნენ
ერთმანეთს სისხლით. სისხლის შერევით დაძმობილება ნა-
თესაურ ძმობაზე ძლიერია!.. დედამ შეიძლება ორი ძმა შვას
ისე, რომ ისინი ერთმანეთის სისხლით ძმები ვერ გახდნენ და
მხოლოდ ერთი საშო ჰქონდეთ საზიარო!.. სანამ მათი სის-
ხლი არ შეერევა ერთმანეთს, ისინი სისხლით ძმები ვერ გახ-
დებიან! სისხლით ძმობა იოლი არაა!..
უხაიადმა სადავეები სხეულზე მაგრად შემოიკრა და აქლე-
მის ზურგზე დაამაგრა. რბილად წამოარტყა და მაჰრული აქ-
ლემი წამოდგა. ცოტა ხანს გაუნძრევლად იდგა და შემდეგ
დაიძრა. ისე, რომ უკან არ მიბრუნებულა იმ გზაზე, რითაც მო-
ვიდნენ, სამხრეთისკენ იბრუნა პირი. ხეობა გადაკვეთა, ქედ-
ზე ავიდა, შემდეგ უკიდეგანო ველმა შთანთქა იგი. უსასრულო
ჰორიზონტს მზერამიპყრობილი, ძლიერი, ფართო, მტკიცე ნა-
ბიჯით მიდიოდა... დაჯერებული ნაბიჯით იმისა, ვინც მზადაა
იმისთვის, რომ უდაბნო გადაკვეთოს.
მალე შუადღე წამოადგა მათ თავს. უხაიადის თვალებში
ჩრდილები წრიულად აცეკვდნენ. დიდი ხანი არ გასულა და
თავადაც წყვდიადს შეერია.
60 მკითხველთა ლიგა
 9

პირველ დაცემაზე თავი სამზღვარზე ამოყო, ცნობიერსა

და არაცნობიერს, სიკვდილსა და სიცოცხლეს შორის რომ გა-
დიოდა. სასწრაფოდ კბილები მოიშველია და ხელი ისევ აქ-
ლემის კუდს მიაბა ისე, რომ სიკვდილ-სიცოცხლის სამზღვარი
არ დაუტოვებია. ამ მიჯნამ შთააგონა სწორედ, რომ ეს მანამ-
დე ნაცადი ხერხი კიდევ გამოეყენებინა. მერე კი უკვე არაერ-
თგზის დაეცა და წამოდგა. ბარბაცებდა და ლოკავდა აქლემის
ბარძაყზე დადენილ შარდს... ეს ღვთაებრივი შთაგონება იყო,
ხელი აქლემის კუდზე რომ მიაბმევინა!..
ეჩვენებოდა, რომ აქლემი მაღალი მთიდან ეშვებოდა, მე-
რე გადალახა მისი სამყოფელი ცნობიერის და არაცნობი-
ერის, სიკვდილ-სიცოცხლის მიჯნა და ისევ წყვდიადი გაკვე-
თა...
დიდხანს იყო უგონოდ. როდესაც ამ ველური, საზარელი
მოგზაურობიდან გამობრუნდა, აღმოაჩინა, ჭაზე ზემოდან ეგ-
დო ავალში. ხელის ცეცებით მოსინჯა ჭის ქვის პირი ჩასაშვე-
ბი ვედროს მოსაძებნად, მაგრამ ვერ იპოვა. ხელი კბილებით
გამოითავისუფლა. მაჯაზე სისხლი სამაჯურად ჰქონდა მოვ-
ლებული. ლაგამს ღრმა ჭრილობა დაეჩნია. ტკივილი არ უგ-
რძვნია, მაგრამ შეიგრძნო სითხის წებოვანება. ხელი აილო-
კა. არაფრის გემო არ უგრძნია. ყველაფერი იყო მრუმე. ყვე-
ლაფერი წყვდიადსა და ნისლში იყო ჩაძირული. მისი თვალე-
ბი კარგა ხანია, ვეღარაფერს არჩევდნენ, შესაძლოა, წუთი-
სოფელსა და საიქიოს, სიკვდილ-სიცოცხლეს შორის მიჯნაზე

61 მკითხველთა ლიგა
მისი დიდხანს ყოფნის გამო... სიცოცხლე... სიცოცხლე... სი-
ცოცხლე... სწორედ ის ამოძრავებდა მის მკვდარ კიდურებს,
მის გაუტეხელ, უძლეველ ნებისყოფას!.. არაფერია სიცოც-
ხლეზე უფრო ძლიერი!.. ლაგამი ფეხზე მიიმაგრა, კოჭს ზე-
მოთ. საბელები კარგად დაამაგრა და ლაგამი შეამოწმა, ისევ
აქლემის კუდზე ხომ იყო მიბმული. ბარბაცებდა, ფეხზე ძლივს
იდგა და ცდილობდა, აქლემის კისრისკენ, მისი თავისკენ აე-
ღო გეზი. უნდოდა, რაღაც საიდუმლო გაემხილა მისთვის, სა-
ნამ ჭის უძირო უფსკრულში გადაეშვებოდა. არც კი უფიქრია
იმაზე, რომ შეიძლებოდა, ვერ დაბრუნებულიყო. იმ საკვირ-
ველ წამს ფიქრობდა, რომ სიკვდილი, რომელზეც შეიხი მუსა
ამბობდა ხოლმე, რომ ის კისრის არტერიაზე უფრო ახლოა,
სინამდვილეში, მიწის დასალიერზე უფრო შორს იყო! უნდო-
და, ეს ამლაყი აქლემისთვისაც გაეგებინებინა და რჩევა-და-
რიგება მიეცა მისთვის, რა ეკეთებინა, სანამ თვითონ უფ-
სკრულში იქნებოდა. აქლემმა პატრონისთვის მძიმე მდგომა-
რეობის შესამსუბუქებლად თვითონ გაიწია მისკენ და შეეხო
ტუჩებით, სახე აულოკა, მაგრამ უხაიადს აღარ შეეძლო მისი
თვალების დანახვა, პირის გაღებაც კი აღარ შეეძლო რამის
სათქმელად. მეტყველების უნარი წაერთვა და სიბრმავის შემ-
დეგ სიმუნჯეც მოვიდა. მარჯვენა ხელი ასწია და მაჰრულ აქ-
ლემს თავზე გადაუსვა. ბედუინმა და მისმა ძმობილმა ერთმა-
ნეთში ჟესტების ენით ფარული სიტყვა გაცვალეს. კიდევ ერ-
თხელ წაბარბაცდა. ჭის პირი მოძებნა, მისკენ ნაბიჯი გადადგა
და საბელიდან თავისუფალი ფეხით უფსკრულში ჩაეკიდა.
სიკვდილზე საერთოდ არ უფიქრია! მხოლოდ ის გაიფიქრა,
რომ შეიხ მუსას ეტყოდა: „სიკვდილი მართლა კისრის არტე-
რიაზე ახლოს ყოფილა, მაგრამ ამასთან, რა ძნელია ადამია-
ნისთვის, რომ მოკვდეს!.. სიკვდილი მიწის დასალიერზე უფ-
62 მკითხველთა ლიგა
რო შორსაა!..“ და კიდევ: „თუ ჭას იპოვი, ვედრო არაა და თუ
ვედრო მონახე, ჭაზე არც იოცნებო! ყოველთვის ასეა!..“ უხაი-
ადი ასე ჭის კიდეზე, ქვებს მოჭიდებული იყო და მიიწევდა უფ-
სკრულისკენ. ვერაფერს ხედავდა, არაფერი ესმოდა, არა-
ფერს გრძნობდა. მთელი ძალისხმევით ცდილობდა, ხელების
დახმარებით ქვების პირველ მწკრივზე ჩასულიყო, რომ თავი-
სუფალ ვარდნას შედეგად აქლემის კუდს მობმული საბელის
გამოხსნა არ მოჰყოლოდა. ამას ავტომატურად აკეთებდა ისე,
რომ გონებას არ ატანდა. კი გადაწყვიტა, რომ ასე გაეკეთები-
ნა, მაგრამ გამოლეულმა ძალ-ღონემ და გზითა და ჭრილობე-
ბით დამტვრეულ-განადგურებულმა კიდურებმა უმტყუნა და
უფსკრულში გადავარდა. იმ მოკლე წამში, ზედა ქვასა და ქვე-
მოთ წყალს რომ ჰყოფდა, მთელმა უსასრულობამ გაირბინა...
მთელმა ეპოქამ ჩაუარა, დაბადებაზე უფრო შორეულმა... მე-
ტიც, იმ წამში თავისი დაბადებაც ნახა, დაინახა საკუთარი თა-
ვი, დედის საშოდან როგორ ჩავარდა უფსკრულში... მოესმა
ალქაჯთა წივილ-კივილი ჰასავნას მთიდან... დაინახა ჰურია-
თა26 ლანდები სამოთხეში. ერთ-ერთმა გამჭვირვალე პირბა-
დიანმა ჰურიამ მიიღო იგი და სამოთხის მდინარის პირას
დასვა. უხაიადი დაეწაფა სამოთხის მდინარეს, სვა სულმოუთ-
ქმელად და ანთხია.
წყალში არ ურწყევია, ჭის მიღმა ამოანთხია და აი, უცებ
თვალები აეხილა და ხანგრძლივი სიბრმავის შემდეგ პირვე-
ლად დაინახა. გაარჩია თავისი ამლაყი აქლემის ჩრდილი,
მზის სხივები, რომლებიც ისე იღვირებოდნენ, როგორც ცეც-
ხლოვანი დეზები... ამლაყს მისი უტყვი რჩევა-დარიგება შეეს-
რულებინა და წყლიდან გამოეთრია.
26ჰურიები – შავთვალა, მარად ნორჩი ასულები, რომლებიც, ყურანის მი-
ხედვით, სამოთხეში ელიან მუსლიმებს.
63 მკითხველთა ლიგა
 შემდეგ ისევ სიკვდილ-სიცოცხლის მიჯნაზე დაბრუნდა და
ხელახლა გადაკვეთა იგი ბნელეთის წუთისოფლისკენ...

10

აქლემების მწყემსები ჭასთან რომ მივიდნენ, იპოვეს გამ-

ხდარი, გასისხლიანებული, ტანსაცმელშემოძარცული სხე-
ული, ჭის ქვედა პირზე გაშოტილი, ცალი ფეხით ჯიშიანი, გატ-
ყავებული მაჰრული აქლემის კუდზე მიბმული, რომელიც პატ-
რონს თავზე დასდგომოდა და მის სხეულს თაკარა მზისგან
იცავდა. მწყემსებმა იქვე ახლოს მდგარი, ხშირვარჯიანი ლო-
ტუსის ხის ჩრდილში გადაიყვანეს, თავი ვედროში ჩააყოფი-
ნეს და ზედ წყალი დაასხეს. მოხუცმა მწყემსმა სასწრაფოდ
ცეცხლი დაანთო და ზედ ქვაბი შემოდგა. მერე თავის საგ-
ზალს მიაშურა, იქიდან ერთი მუჭა აქლემის თივა მოიტანა და
ქვაბში მოხარშა. აქლემის თივის ნახარში ისე დაალევინა,
უხაიადი ჯერ ისევ უგონოდ იყო. კოვზით ასმევდა და თავს ხე-
ლით ისე წამოუწევდა ხოლმე, როგორც დედები უწევენ ხოლ-
მე თავს ჩვილ ბავშვებს რძით კვებისას.
რამდენიმე დღის შემდეგ უხაიადი ალაპარაკდა. მოხუც
მწყემსს გაესაუბრა თავის ამლაყ აქლემზე:
– იცი, რომ ის ჭრელია?.. გინახავს უდაბნოში ამლაყი მაჰ-
რული აქლემი?!. მის ახლანდელ მდგომარეობას ნუ უყურებ!..
ის ავადაა. სენი გაუვლის და თავისი პირველადი ფერი აუცი-
ლებლად უნდა დაუბრუნდეს!..
მწყემსებმა ერთმანეთს მრავალმნიშვნელოვნად გადახე-
დეს. მოხუცი მწყემსი კი ინტერესით დააკვირდა და კეთილი

64 მკითხველთა ლიგა
ღიმილით გაიღიმა... ეს იყო ღიმილი ადამიანისა, რომელსაც
ცხოვრება გამოუცდია და ბევრი რამაც შეუტყვია ამ წუთისოფ-
ლისა.
უხაიადი უცებ ჩაეკითხა:
– შენ ფიქრობ, რომ ის თავის პირველად ფერს დაკარ-
გავს?
მოხუცმა, რომელიც ორ ჭურჭელში ჩაის აზავებდა, მიუგო:
– ღმერთმა იცის!.. სუფიური ორდენის შეიხები ღადამესში
ამბობენ, რომ ყველაფერი საბოლოოდ თავის პირველსაწ-
ყისს უბრუნდება. მცენარე ამოიწვერება და იზრდება, სანამ
კურდღლისცოცხად არ იქცევა. კურდღლისცოცხა იყვავი-
ლებს და მერე ყვავილი ნაყოფად იქცევა. ნაყოფი თესლს გა-
მოიღებს და ისევ მიწაზე ცვივა. თუ მისი ფერი ჭრელი იყო
თავდაპირველად, დროთა განმავლობაში ისევ თავისი შესა-
ხედაობა უნდა დაუბრუნდეს. მოთმინება იქონიე და ნუ შიშობ!
შემდეგ შეიხმა ისევ გაიღიმა. უხაიადმა იმედგაცრუებით
თქვა:
– თუ ფერი არ დაუბრუნდა, მაშ, განკურნებას რაღა აზრი
აქვს! ეს განკურნება ძალიან ძვირად დაგვიჯდა!
– შენ ჯანმრთელობა უწვალებლად გინდა მიიღო?!
– თუ ამლაყი აქლემი ისევ ჭრელი არ გახდა, განკურნება
განკურნება არ იქნება!
იმის შიშმა, რომ მაჰრულ აქლემს თავისი თავდაპირველი
ფერი არ დაეკარგა, უხაიადს განკურნების გემო, სიკვდილის-
გან გადარჩენის გემო დააკარგვინა. მწყემსებმა ის შემოსეს
შესამოსელით, გაუმზადეს საგზალი და მოსასხამი და ჰამა-
დას უდაბნოს ბოლომდე მიაცილეს, გამოემშვიდობნენ და
გაბრუნდნენ უკან თავიანთ ქვედა ხეობებში.

65 მკითხველთა ლიგა
 უხაიადს სირცხვილმა ნება არ მისცა, დასახლებაში ასეთ
მდგომარეობაში მყოფი თავისი ამლაყი აქლემით შესულიყო.
მწყემსების გამოტანებული თოკებით დააბა იგი და დაბლო-
ბის ჩრდილოეთით მდებარე საძოვარზე დატოვა, სადაც სახ-
ლები კანტიკუნტად იყო გაფანტული.
მთელი მისი ბარგიდან არაფერი დარჩენოდა, აღვირის
გარდა. მაჯაზე მსხვილად დაიხვია. გადაწყვიტა, დაემალა და
შეენახა ამ მოგზაურობის სამახსოვროდ. ეს იყო ჩინებული
თასმები, გულდასმით მოწნული, ზედ ამოტვიფრული ნაყშები-
თა და სამკუთხა და ოთხკუთხა გეომეტრიული ფიგურებით,
რომლებსაც ამდენი ხნის ხმარებაში ფერი გადასვლოდა და
გახუნებულიყო. ეს ტყავის საბელი იყო მისი ერთადერთი და-
მაკავშირებელი ძაფი ცხოვრებასთან, უდაბნოში მისი დამაბ-
რუნებელი ძაფი ბნელეთს გადამყურალი სიკვდილ-სიცოც-
ხლის მიჯნიდან. ეს ის საბელი იყო, რომლითაც თავის ამლაყ
აქლემს იყო მიბმული პირველი ველური მოგზაურობისას და
მათი ბედ იღბალი ერთმანეთს გადააჯაჭვა. პირველი მოგზაუ-
რობიდან გამობრუნებული, ისევ ამ საბელით იყო მიმაგრებუ-
ლი თავის აქლემს მეორე მოგზაურობაშიც, ჭის პირსა და
წყლის ზედაპირს შორის რომ იყო გაბმული, ორ ზღვარს შო-
რის გამყოფ მანძილზე... მიჯნაზე, სადაც ესმოდა ალქაჯთა წი-
ვილ კივილი ჰასავნას მთიდან და სადაც იხილა სამოთხის ჰუ-
რიები იმ წამს, როცა მათ დაარწყულეს სამოთხის მდინარით,
იმ წამს, რომელიც საუკუნოდ გაიწელა და უდაბნოში მთელ
ცხოვრებას გაუტოლდა!.. უფსკრულში ვარდნის წამს, რო-
მელმაც მისი სული უქრობი, იდუმალი შუქით გააშუქა!.. და
რომ არა ორი ზღვრის დამაკავშირებელი ეს ძაფი, არც იქნე-
ბოდა ეს უხილავი, წამიერი გაელვება, რომლის საიდუმლოს
გამხელა არ შეუძლია, თვით საკუთარი თავისთვისაც კი!..
66 მკითხველთა ლიგა
ალბათ იმიტომ, რომ თან არ ძალუძს და თან ეშინია და ეკ-
რძალება!.. ნუთუ ეს ისაა, რასაც მთვრალები ხედავენ ექსტაზ-
ში?!. ნუთუ ეს ისაა, რასაც თიჯანიას27 საძმოს შეიხები „ბედის-
წერის შეხვედრას“ უწოდებენ?!. უხაიადს უნახავს ისინი ადრა-
რის ოაზისში, ყურადღებას იმით იპყრობდნენ, რომ გიჟურად
ტრიალებდნენ წრეზე იქამდე, რომ როცა ერთ-ერთ მათგანს
ასეთი „შეხვედრის“ წამი დაუდგა, დანა იძრო და მკერდში და-
იცა, რათა დაბრუნების გზა გადაეჭრა და სამარადისო შეხ-
ვედრის ნეტარებას მისცემოდა... კადირიის28 საძმოს შეიხებ-
მა მათ ბრალი დასდეს ერესში და მტრულად იყვნენ მათდამი
განწყობილნი. ამ ორი საძმოს მიმდევრებს შორის ბრძოლა
არაერთგზის გაჩაღებულა. ეს კონფლიქტი თვით უდაბნოსაც
კი მისწვდა, ის საძოვრებზე იმ მოხეტიალე მოგზაურებმა მი-
იტანეს, მომთაბარე ტომებს გადაადგილებისას თან რომ დაჰ-
ყვებიან. ნუთუ მისი უდიდებულესობა ბედისწერა იხილა იმ გა-
ელვებაში, თვალის დახამხამებაში?!.
შეიხი მუსა კადირიის საძმოს მიმდევართაგანია. მან უხაი-
ადი მოინახულა კარავში, რომელიც მამამისმა სპეციალურად
გაშალა მნახველებისთვის, უდაბნოდან მშვიდობით დაბრუნე-
ბას რომ ულოცავდნენ. შეიხმა უთხრა:
– კარგი რამ მხოლოდ მძიმე და დიდ ფასად იშოვება! ჯან-
მრთელობა ყველაზე კარგი რამაა ამქვეყნად და ნუ ინანებ
იმას, რაც გადაგხდა.
შემდეგ, მოსაღამოებულს, დაიმარტოხელა იგი ღია ცის
ქვეშ და თანაგრძნობით ჰკითხა:

27 სუფიური ორდენი, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნეში მუსლიმმა მეცნი-

ერმა ათ-თიჯანიმ დააარსა.
28 ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სუფიური ორდენი, რომელიც მეთორმე-

ტე საუკუნეში მუსლიმმა მეცნიერმა აბდ ალ-კადირ ალ ჯილანიმ დააარსა.

67 მკითხველთა ლიგა
 – ბევრი ტკივილი გამოიარე?!
უხაიადს პასუხი არ გაუცია. მას სხვა რამ აწუხებდა. ვეღარ
მოითმინა და შეიხს ჰკითხა:
– იმედი ვიქონიო, რომ ამლაყ აქლემს მისი პირვანდელი
სახით ვნახავ?!
შეიხი ჩაეკითხა, ამ მინიშნებაში რას გულისხმობდა და
ახალგაზრდა კაცმა განუმარტა:
– დაიბრუნებს ამლაყი აქლემი თავის ჭრელ ფერს?
შეიხ მუსას სიბნელეში გაეღიმა და უპასუხა:
– უფალი ლამაზია და უყვარს სილამაზე. თუ მისი ჯან
მრთელობა ასეთი ტანჯვის ფასად მოიპოვე, აუცილებლად უნ-
და გადაიხადო სრულყოფილების საზღაურიც!
უხაიადი ვერ მიუხვდა და შეიხმა განუმარტა:
– ეს გამოსასყიდი დაკოდვაა!.. ნუთუ, ვერ ხვდები?!.
– დაკოდვა?
– დიახ, კასტრაცია აუცილებელია!
– კასტრაცია?
– დიახ, აბა რა გეგონა!.. ხომ შევთანხმდით, რომ ყველა-
ფერს თავისი ფასი აქვს.
– ...
– სხეული ცოდვიანია. სხეული მთლიანად ცდომილია!..
საჭიროა, მიზეზი ძირფესვიანად მოვაშოროთ!
სანამ რამეს იტყოდა, ახალგაზრდა კაცი კარგა ხანს დუმ-
და.
– მხოლოდ ჩემი აზრით არ შემიძლია გადავწყვიტო... აუ-
ცილებლად მჭირდება სხვებთან კონსულტაციები... უნდა მო-
ვიფიქრო...
უხაიადი შებრუნდა და სიბნელეში გაუჩინარდა.

68 მკითხველთა ლიგა
 11

საძოვარზე მათი განმარტოებისას უთხრა:

– განა არ მიგაჩნია, რომ რაც მან გაგვიკეთა და შენი სე-
ნი... საკმარისია?!. მდედრისგან მხოლოდ საზრუნავი და თა-
ვის ტკივილია! თუ სხვა აზრისა ხარ?
აქლემს ახალი ტყავი გაუხეშებოდა, ჭრილობა შეხორცე-
ბოდა და ზიზღის მომგვრელი სიწითლეც გაქრობოდა, მაგრამ
ჯერ ბეწვი არ ამოსვლოდა. პატრონის წინადადებაზე მაჰრულ
აქლემს კომენტარი არ გაუკეთებია, ამიტომ ახალგაზრდა
კაცმა განაგრძო:
– შეიხი მუსა ამბობს, რომ მიზეზი უნდა აღმოიფხვრას. იყო
ლამაზი, არაა იოლი! ყველაფერი თავის მსხვერპლს მოით-
ხოვს!.. ტკივილი დიდხანს არ გაგყვება! ზაფხულში ვქნათ ეს
საქმე. ზაფხული ყველაზე შესაფერი სეზონია.
ამლაყმა აქლემმა თავი ნერვულად გააქნია. ნუთუ ეს უა-
რის ნიშანი იყო?!
უხაიადმა სასწრაფოდ მიაყოლა:
– არა!.. არა!.. მოიცადე!.. არ იჩქარო, თორემ ინანებ! ის,
რაც შეგემთხვა, შენ არ შეგფერის. მუნი რაინდებს არ შეეფე-
რება!.. ჯიშიან მოდგმას არ შეშვენის!.. გინახავს მუნით დაავა-
დებული ამლაყი აქლემი?!. მოიცადე!.. შენ მოელვარე და ლა-
მაზი ხარ! სილამაზეს ფასი არა აქვს, არა ფასად არ იყიდება!
მე მზად ვარ, ჩემი სიცოცხლე გავიღო სილამაზის ფასად!.. შენ
არ გესმის, რას ნიშნავს, იყო ულამაზესი მაჰრული აქლემი
უდაბნოში!.. რასაც გაგიკეთებთ, შეგმატებს გრაციოზულო-
ბას, შენი ტანი უფრო კოხტა და წერწეტი იქნება! მომისმინე,
რასაც გეუბნები!.. როგორ გგონია, განა მე რამე ისეთს გაგი-

69 მკითხველთა ლიგა
კეთებ, რაც შენ ცუდს მოგიტანს?! ასეთი ცუდი აზრის ხარ ჩემ-
ზე?!
ამლაყმა აქლემმა პირი ბოლომდე დააღო. გონიერ თვა-
ლებში, რომელშიც სხივი და ელვა დაბრუნებოდა, დაეტყო
ჩუმი ჩაცინების სურვილი.
უხაიადმაც გაიცინა და უთხრა:
– მიგიხვდი. გინდა მითხრა, რომ მდედრი უფრო ლამა-
ზია!.. არა!.. არა!.. ღმერთმანი, არ ცდები. ის მართლაც ლამა-
ზია, ნაზი და რბილი, როგორც გველი, მაგრამ გველივითაც
იგესლება. მისი ნაკბენი უკვე გამოცდილი გაქვს! ხომ იცი, რა
დაგვმართა მისმა კბენამ გასულ ჯერზე! არა!.. არა!.. საკმარი-
სია!.. გრცხვენოდეს და შეაჩვენე ეშმაკი!
უხაიადმა აქლემს კისერზე ხელი წამოუტყაპუნა და კანი
შეუთვალიერა. შემდეგ წაიბურტყუნა:
– როდესაც შენს საწუხარს მოვრჩებით და მისგან გაგათა-
ვისუფლებთ, ახალ სეირნობებს წამოვიწყებთ. ცეკვას ისწავ-
ლი. ჯიშიანმა მაჰრულმა აქლემებმა ცეკვაც აუცილებლად უნ-
და ისწავლონ!.. ცეკვა!.. ცეკვა!.. შენ ცეკვა არ გამოგიცდია. ის
დაგავიწყებს სიყვარულს! მერწმუნე, ჰაერში იფრენ, ცათა
სივრცეებს გადაკვეთ! კოსმოსს გაარღვევ და უფალსაც კი
იხილავ! განა ზეცად უფლის ხილვა უფრო ღირსეული არაა,
ვიდრე მიწაზე იმ შლეგიანი დედალი აქლემების დევნა?! მით-
ხარი!..
უდაბნოს ღია სივრცეში აქლემის წინ ჩამოჯდა, ხელები
მუხლებზე შემოაჭდო და უთხრა:
– მაგრამ განწმენდა აუცილებელია! ვერც სილამაზეს მო-
იპოვებ, ვერც უფალს შეხვდები განწმენდის გარეშე! განწმენ-
დაა ამ ყველაფრის პირობა! ვაღიარებ, ეს სასტიკი პროცედუ-
რაა, მაგრამ არჩევანი არა გვაქვს.
70 მკითხველთა ლიგა
 დადგა ზაფხული, მოვიდა პროცედურის დათქმული დრო.
უხაიადმა მიზეზად მოიდო გარიათის ოაზისში გამგზავრება იქ
გზააბნეული და გაფანტული თავისი აქლემების გამოსარეკად
და თავისი ამლაყი აქლემი ყასბების ხელში დატოვა. მხო-
ლოდ შეიხმა მუსამ იცოდა, რომ მისი გამგზავრება აქლემების
დასადევნებლად კი არა, აღთქმული დღისგან თავის ასარი-
დებლად იყო.
მისი არყოფნის მეორე დღეს ეს კაცები საწყალ აქლემს
გარს შემოეხვივნენ. ნახევარი დღე იმაში გავიდა, რომ მისი
წინააღმდეგობა დაეძლიათ და განეწმინდათ „ჭირისგან“, მე-
ორე ნახევარი კი იმას შეალიეს, რომ ეიძულებინათ იგი თავი-
სი კვერცხები გადაეყლაპა, რასაც რიტუალის დასრულება
ითვალისწინებდა.
უხაიადი დაბრუნდა მგზავრობიდან და დახვდა მაჰრული
აქლემი დანაღვლიანებული. გაეთამაშა, მოშუშებულ კანზე
ხელი უსვა და უსვა, მაგრამ მისი თვალები კვლავ სევდას აფ-
რქვევდა. უხაიადი მასთან სამხრეთის საძოვრებზე განმარ-
ტოვდა, გუდიდან ქერი ამოიღო, ხელისგულებზე დაიყარა და
ისე მიუტანა, მაგრამ აქლემმა სახე მოარიდა. უხაიადი საჭ-
მლით მიჰყვა, მაგრამ ცხოველი ჯიუტად უარს ეუბნებოდა.
უხაიადმა ქერის მარცვლები ტომარაში ჩააბრუნა და უთხრა:
– ვიცი შენი გულცივობის და უხეშობის მიზეზი. გაბრაზებუ-
ლი ხარ, რომ მიგატოვე. მე შენზე უარი არ მითქვამს! ჩვენ
ხომ ამაზე უკვე შევთანხმდით! ახლა დაბეჯითებით ვიცით,
რომ ფერი დაგიბრუნდება. ისევ ისეთი ამლაყი აქლემი გახ-
დები, როგორიც იყავი. განა არ გაგახარებს, საკუთარ თავს
რომ ისევ ჭრელს ნახავ?!. ლამაზს, იშვიათს!..

71 მკითხველთა ლიგა
 ამლაყ აქლემს თვალები ცრემლებით ჰქონდა სავსე. უხაი-
ადმა მკლავები მოხვია და იდგნენ ასე დიდხანს ერთმანეთს
ჩახვეულები, სანამ საღამოს ბინდი არ გახშირდა.

12

„ღმერთები არ პატიობენ მიცემული აღთქმის დარღვევას!“

სოფოკლე

ამლაყმა აქლემმა არ აპატია უხაიადს. ნუთუ გათვლებში

შეცდა?! საცეკვაო მოედანზე თავის მოჭრა ამის ნიშანია. აქ-
ლემი ცუდ მოპყრობას არ ივიწყებს! აქლემი მონასავითაა, თუ
ცუდად მოექეცი, მაშინ უფრთხილდი!.. ასე ამბობენ ბრძენი
მწყემსები.
იმის ნაცვლად, რომ მადიჰი29 დაემსახურებინა, სასტიკი
ჰიჯა30 დაიმსახურა იმ შეჩვენებული პოეტი ქალისგან.
ორ დღეში ამ სალანძღავი ლექსის ექომ დასახლებამდეც
მოაღწია და ყველას პირზე ეკერა. „ფერით ჭრელი და თავით
კი უტვინო...“– ასე იწყებოდა ეს ლექსი. ოჰ, ის წყეული პოეტი
ქალი! ენას ამოაძრობს!.. მათრახის გემოს აგემებს!..
იმ დღეს, ამ შერცხვენის შემდეგ, უხაიადმა წაიყვანა მაჰ-
რული აქლემი საძოვარზე განმარტოებით ანგარიშის გასას-
წორებლად. ლოტუსის ხის ქვეშ დააჩოქა და ჰაერში მათრა-
ხის ტკაცუნით უყვიროდა:

29 მადიჰი – სახოტბო, საქებარი ლექსი.

30 ჰიჯა – გაკილვის ლექსი.
72 მკითხველთა ლიგა
 – ახლა მომახსენებ, რა გაგიკეთე საიმისო, რაც შენ მე გა-
მიკეთე! ახლა მეტყვი, ეს სირცხვილი რატომ მაჭამე! მადლო-
ბის ნაცვლად ეს რა გამიკეთე!.. შეხედე შენს ფერს! იმაზე უფ-
რო ჭრელი ხარ, ვიდრე მანამდე იყავი. გადარეული დედალი
აქლემებისგან რომ არ მეხსენი, ვერ გაგაბედნიერებდი ამ
ელვარებით!.. და ამ ყველაფრის შემდეგ განა მე შენგან ამ
საზღაურს ვიმსახურებ?!. მითხარი!..
მაჰრულმა აქლემმა გააპროტესტა და შეეცადა, პირი ებ-
რუნა მისგან, მაგრამ უხაიადმა გზა გადაუღობა და არ მისცა
საშუალება, თან გაბრაზებული უყვიროდა:
– თავს ნუ მარიდებ! დღეს ანგარიშები უნდა გავასწოროთ!
ხომ მოისმინე, რა კასიდაც დაიმსახურე იმ წყეული პოეტი ქა-
ლისგან? ის დიდი ხანია, ჩვენს შეცდომებს იყო ჩასაფრებუ-
ლი! მე მას მადიჰის კასიდა შევუკვეთე და პირობად წამომიყე-
ნა, რომ მოცეკვავე უნდა ენახე. შენ კი ჩემი ჯიბრით ცეკვისას
ტლინკი ჰყარე და ნახე, შედეგად რა გამოვიდა?! ჰიჯას კასიდა
შეგითხზა! აბა, კმაყოფილი ხარ ამით?!
უხაიადი წამოხტა, ხელი ხელს შემოჰკრა, უდაბნოს ღია
სივრცეში გაიარ-გამოიარა, ქუსლით ქვებიც დააგორა, თან
იმეორებდა:
– რა სისულელეა!.. რა სისულელეა!.. იმის ნაცვლად, რომ
ვჩქარობდეთ ჩვენი ვალის გადახდას, ჩვენ აქ ვჩხუბობთ და
ერთმანეთს ვუპირისპირდებით! აღთქმა უნდა შევასრულოთ!
აღთქმა დაგავიწყდა?!
მაჰრულ აქლემს აღთქმა არ დავიწყებია, ეს უხაიადს აღარ
ახსოვდა დანაპირები. თუმცა უხაიადს თავისი აღთქმა სულ კი
არ გადავიწყებია! შეიძინა მაჰრული აქლემი ერთი შინგეტე-

73 მკითხველთა ლიგა
ლი31 შეიხისგან, მექაში გადასახლებას რომ აპირებდა. ჩინე-
32
ბულ თუათურ ქილიმში გაუცვალა. შეიხი მარაქეშიდან იყო
ჩამოსული და თქვა, რომ გადაწყვეტილი ჰქონდა, ეს ქვეყანა
და ყველაფერი ოჯახისთვის დაეტოვებინა და თავად მექაში
დასახლებულიყო საბოლოოდ, მოციქულის საფლავთან ახ-
ლოს. თხა დაუკლეს და სამი დღე უმასპინძლეს. აქ მან ქონე-
ბის დარჩენილი ნაწილი გაყიდა და მოიშორა, მათ შორის,
ბოლო ცხოველებიც. ეს მაჰრული აქლემი მისთვის ასკეტ შე-
იხს ეჩუქებინა. როგორც თვითონ თქვა, უხაიადს ქილიმი გა-
მოართვა არა როგორც გაცვლის საფასური, არამედ იმიტომ,
რომ სალოცავი ხალიჩა სჭირდებოდა.
უხაიადს გაახსენდა თავისი სიტყვები, ძველთა მფარველი
ღვთაების აკლდამასთან აღთქმის მიცემისას რომ წარმოთ-
ქვა: „ო, უდაბნოს მეუფევ! ძველ ხალხთა ღვთაებავ! შემით-
ქვამს შენთვის მსუქანი აქლემი, ჯანსაღი სხეულითა და გონე-
ბით!..“ ეს მაჰრული აქლემი კი ჯერ არც მსუქანი იყო, არც გო-
ნიერი და არც ჯანსაღი სხეულის პატრონი. გადაწყვიტა, მო-
ეცადა, სანამ წამოიზრდებოდა, მოსუქდებოდა, ჭკუაში ჩავარ-
დებოდა და სხეულიც გაუჯანსაღდებოდა. როდესაც ეს სამარ-
ცხვინო სკანდალი მოხდა საცეკვაო მოედანზე, ის უწლოვანი
მაჰრული აქლემი ჯერ ისევ ხორცით ივსებოდა და საბალა-
ხოდ იყო გაშვებული სამხრეთ საძოვრებზე. უხაიადმა მომ-
ხდარში დღეს დაინახა ნიშანი!.. ეს უდაბნოს მეუფე გამოეცხა-
და და გააფრთხილა!.. მოითხოვა, მისი სამსხვერპლოს შე-
წირვა აღარ გადაედო!

31შინგეტი – მავრიტანიის ქალაქი.

32თუათი – ცენტრალური ალჟირის უდაბნო რეგიონი, ბერბერებით დასახ-
ლებული, ცნობილი ხალიჩების ქსოვის ხელოვნებით. ქილიმი – ხალიჩის
ნაირსახეობა.
74 მკითხველთა ლიგა
 ამის შემდეგ უკვე სხვა მოვლენები მიჰყვა ერთმანეთს. ბე-
დისწერა უეცრად მოვიდა, როგორც სჩვევია და უხაიადის
ცხოვრების მდინარება სხვა კალაპოტში გადააგდო.
არაფერი იყო ამაში უცნაური, რადგან ნიშანი, წინასწარ-
მეტყველებისა არ იყოს, მხოლოდ ერთხელ გაიელვებს.

13

„ალაჰიმც არ გაკურთხებს მასთან ერთად!“ – ეს იყო მამის

შემონათვალი მისთვის შეიხ მუსას პირით.
ასეთ პასუხს არ ელოდა. თვალებში ბრაზის ღრუბლები მო-
აწვა. შეიხი მუსა თითის ქნევით დაემუქრა: „იყუჩე!.. მამის პა-
სუხს ისეთივე ტონით ვერ უპასუხებ!“ უხაიადმა ბრაზი გადაყ-
ლაპა და წამოვარდა, რათა თავისი წყენა უდაბნოში გასულს
დაემალა.
მიზეზი კი ის იყო, რომ ევა ჩამოსახლდა მათ ტომში და
გამხდარ თხებს მწყემსავდა. მშვენიერი გოგონა თავის სანა-
თესაოსთან ერთად აირიდან33 მოვიდა. გვალვას გამორიდე-
ბიან, ბოლო ხუთი წლის მანძილზე უდაბნოს ეს ნაწილი რომ
გადაუბუგავს. თუმცა საცოდავ ცხოველებს ცხადად ზედ ეტყო-
ბოდა გამოვლილი უბედურება, გოგოს სიქორფე და ჯანსაღი
იერი, ბრწყინვალება არ დაეკარგა მთელი ამ გზის მანძილზე.
სილამაზის გარდა ნათელი სული, მსუბუქი ხასიათი და ხიბლი
ჰქონდა. ეს ხიბლი იყო სწორედ, უხაიადი პირველივე შეხვედ-
რაზე რომ განგმირა.

33 აირი – ასე ეძახიან ხოლმე ხან ტიმბუქტუს, ხან აგადისს და ხან ქანოს.
75 მკითხველთა ლიგა
 ხიბლი... ხიბლი... ოჰ, ეს მდედრის ხიბლი!.. ისაა სწორედ
ქალის ფარული, იდუმალი მხარე!.. ის ისეთივე თვალსაჩინო
და მარტივია, როგორც უდაბნო, თუმცა ამავე დროს, არაფე-
რია მასზე უფრო ბუნდოვანი და ამოუხსნელი! ის ჰასავნას
მთის ჯინთა გაურკვეველი ხმებია, გესმის, მაგრამ არ შეგიძ-
ლია, გაარჩიო სიტყვები. გესმის მათი ჟღერადობა, მაგრამ
აზრი შენგან დაფარულია! ეს არის სწორედ ქალის ხიბლი!..
არავინ იცის, ის რა არის, მაგრამ ის იზიდავს და იზიდავს!.. ის
შეიძლება აღძრას შემოხედვამ, მსუბუქმა ღიმილმა, წამიერმა
მზერამ, თავის გადაქნევამ ან სიტყვის წარმოთქმის მანერამ,
ან სულაც ხმის გაჟღერებამ ან მელოდიამ ხმაში... ხიბლი ფა-
რული, იდუმალი სილამაზეა, რომელიც შექმნილია უხაიადის
მსგავსი მამაკაცების განსაგმირად.
უხაიადმა ის გაიცნო ერთი მთვარიანი ღამის თავშეყრისას.
მის ჯადოსნურ ღიმილს თვალი ვეღარ მოაცილა მქრალ შუქ-
ზე, მის მოხდენილ სილუეტს, ქალებს შორის რომ მიმოდი-
ოდა. შემდეგ გაიგონა, როგორ მღეროდა. ო, ღმერთო!.. რა
ძლიერი ხმა ჰქონდა!.. გულიდან წამოსული ხმით მღეროდა.
თითქოს მარტოობის და გაუცხოების მოგლეჯა სურდა გული-
დან, ცხოვრებისეული მარტოობისა და უდაბნოს სიმკაცრი-
სა!.. რისი ღიად გაცხადებაც მის ხიბლს არ შეეძლო, ამას მისი
ხმა გამოხატავდა. ყველა, ვინც კი იმ ღამით მის სიმღერას უს-
მენდა, მისადმი ვნებამ შეიპყრო და მისმა ხიბლმა დაატყვევა.
უხაიადიც, სხვა ახალგაზრდებთან ერთად, ამ გზნებითა და
ხიბლით იყო შეპყრობილი დილამდე.
ამის შემდეგ არაერთხელ შეხვდა მას, როგორც ღამეულ
თავყრილობებზე, ისე საძოვრებზე. გოგო ასმენინებდა თავის
ღვთაებრივ სიმღერებს ღია უდაბნოში. უხაიადი ყურს უგდებ-
და გოგოს საწუხარს, გვალვასა და მოუსავლიანობას რომ გა-
76 მკითხველთა ლიგა
მოედევნა და ეიძულებინა აყრა, მშობლიური მხარიდან
შორს, უცხოობაში ცხოვრება. ამ ტონების დაჭერა რთული არ
იყო უდაბნოში მცხოვრებთათვის, მარადი მომთაბარეებისათ-
ვის. ვის არ უგემია უდაბნოში გვალვის გემო? ვინ არ აყრილა
საცხოვრისიდან და გადასახლებულა გვალვის გამო? უცხოო-
ბა ვის არ უგრძნია? ეს ყველაფერი უდაბნოს ბედისწერაა!
უდაბნოს ყველა სიმღერა დარდისა და ნაღველის, გვალვისა
და უცხოობაში ცხოვრების გამოხატულებაა, მარადიული უც-
ხოობისა და მშობლიურ საცხოვრისში, სიწყნარეში დაბრუნე-
ბის მარადიული ლტოლვისა... იმ მწყალობელ ოაზისში დაბ-
რუნების ლტოლვისა, რომელიც არ არსებობს... მშობლიურ
ოაზისში, რომელთან შედარებით მთელი ფეზანის ოაზისები
მისი უბადრუკი ჩრდილია მხოლოდ.
უხაიადს ამ ოაზისის ბუნდოვანი ხილვა ჭაში ჩავარდნის
მომენტში ჰქონდა და ამ საიდუმლოს მალავდა. ახლა გოგოს
სიმღერებმა ვნების, ლტოლვისა და ნაღველის ცეცხლი წაუკი-
და. გული უტიროდა. გოგოს ბევრჯერ გამოელაპარაკა. ეკით-
ხებოდა მას აირზე, გვალვაზე, ტიმბუქტუდან გადმოსახლების
ტკივილზე. ლექსებში გაეჯიბრა და გოგომ იმდენი ლექსი
იცოდა ზეპირად, საკუთარი თმის ღერების რაოდენობას რომ
აღემატებოდა... შავი, ხშირ დალალებად ჩაწნული თმა ამო-
ბურცულ მკერდზე ეფინა...
უხაიადმა გოგოს ხელი მის ბიძას სთხოვა და თანხმობა მი-
იღო. შემდეგ საკუთარ მამას შეუთვალა და მისი რჩევა ითხო-
ვა. გაოგნებული დარჩა მისი პასუხით: „ალაჰიმც არ გაკურ-
თხებს მასთან ერთად!“ ის მამამისს არ იცნობდა. მასთან ერ-
თად არ უცხოვრია და ამიტომაც არ იცნობდა. ყველაფერი,
რაც მის შესახებ იცოდა, ის იყო, რომ ქალებს პირველი ადგი-
ლი ეკავათ მის ცხოვრებაში. დედამისს მეორე ადგილი ეჭირა
77 მკითხველთა ლიგა
მამამისის ცოლებს შორის. საწყალი ავადმყოფობდა, სუსტი
სხეული და გული ჰქონდა. ახსოვს მისი ფერწასული სახე, სა-
ნამ მოკვდებოდა. დედა გულის ავადმყოფობით გარდაიცვა-
ლა, სანამ მას შვიდი წელი შეუსრულდებოდა. მისი აღზრდა
ზანგმა მონა ქალმა ითავა. მამამისი სხვა ქალზე დაქორწინდა
ქვეშევრდომი ტომებიდან. მანამდე დაქორწინდა მასზე, სანამ
ტომის მეთაური გახდებოდა. მასთან შვილები არ შესძენია.
ამასთან, მისი სასიყვარულო თავგადასავლები სხვა ქალებ-
თან მთელი ამ წლების მანძილზე არ შეწყვეტილა. ხშირად
იმეორებდა მოციქულ მუჰამედის ჰადისს: „ყველაზე საყვარე-
ლი ამქვეყნად სამი რამაა ჩემთვის – ქალები, ნელსაცხებელი
და ჩემი თვალისჩინი – ლოცვა!“ მას უყვარდა ამ ჰადისის კო-
მენტირება: „ხედავთ?! პირველ ადგილზე მოდიან ქალები! ქა-
ლები მოდიან სამი ბურჯის34 თავში!“ როდესაც ტომი სათარე-
შოდ მიდიოდა აფრიკის კონტინენტის შიგნით, მამამისი ნა-
დავლიდან თავის ყველა წილზე უარს ამბობდა ხოლმე, გარ-
და ქალებისა. ის ისაკუთრებდა ზანგი ქალებიდან თავის წილს
და ამ ქალებს წამოასხამდა ხოლმე უდაბნოში, რათა დაესვა
ისინი ხარჭებად. მეტიც, რამდენიმე მათგანზე იქორწინა კი-
დეც ისლამური წესით მიუხედავად იმისა, რომ ისინი გრძნე-
ულები იყვნენ და ისლამისა არა იცოდნენ რა. ტომში ამბობენ,
რომ მის ბავშვობაში დედასთან მამის ჩხუბების მიზეზი სწო-
რედ ამ უკანასკნელის სასიყვარულო თავგადასავლები იყო
მეზობელ დასახლებაში მცხოვრებ მშვენიერ მულატ ქალთან.
დედის სიკვდილის შემდეგ ტომის მეთაურობა მიიღო, რომე-
ლიც მას უეცრად გარდაცვლილმა დედის ძმამ დაუტოვა მემ-
კვიდრეობით. ყვებიან, რომ არა უცაბედი სიკვდილი დანბაბას
34სამი ბურჯი – პერიფრაზი ამ ჰადისში მოციქულის სიის მიხედვით ისლა-
მის მიღებული ხუთი ბურჯისა.
78 მკითხველთა ლიგა
უდაბნოს ყაჩაღთა ხელით, ბიძამისი არ აპირებდა მისთვის
მემკვიდრეობით ტომის მეთაურობის გადაცემას. ტომის თავ-
კაცმა შეიხებმა ვეღარ შეძლეს წესის დარღვევა მხოლოდ იმი-
ტომ, რომ ტომის მეთაურის დისშვილს ქალები უყვარდა. იმ
დროს ქალებით გატაცება ისეთ ნაკლად არ ითვლებოდა, კა-
ცის ვაჟკაცობას რომ ჩრდილს აყენებს, პირიქით, ქალებზე
ჭკუის დაკარგვა რაინდთა და წარჩინებულთა დამახასიათებე-
ლი თვისება იყო. მამამისი თავის პოზიციას მოციქულის პა-
ტივსაცემი ჰადისით იმტკიცებდა და ამით გზას უჭრიდა და
ანეიტრალებდა ღვთისმსახურთ, გარანტირებულ თავდაცვას
იქმნიდა მუსლიმური სამართლის სპეციალისტებისგან და
იმათგან, ვინც კონფლიქტების გადაჭრისას შარიათისთვის
მიმართვის მომხრე იყო.
უხაიადს ყურანის ზოგი აია დაესწავლა ბრმა ფაკიჰის ხელ-
მძღვანელობით, რომელსაც ტომთან ერთად მომთაბარე
ცხოვრებაში გაელია თავისი სიცოცხლე. შემდეგ ფაკიჰი მოკ-
ვდა ყვავილის ეპიდემიით და მისი ადგილი შეიხმა მუსამ და-
იჭირა, რომელიც მხოლოდ მისი მასწავლებელი კი არ იყო,
არამედ მეგობრადაც ექცა. ჩანს, შეიხი მუსა ამჩნევდა მის
მიდრეკილებას მარტოობისკენ, სიცივეს მამასთან ურთიერ-
თობაში და სიყვარულით ეპყრობოდა, უმსუბუქებდა დედის
ადრეულ ასაკში დაკარგვას. მიუხედავად ჩაკეტილობისა, რო-
მელიც უხაიადს დედისგან მემკვიდრეობით ერგო, ბრძენმა
შეიხმა მაინც იპოვა გზა მისი გულისკენ. პირველად ღამის
წყალმოვარდნისგან იხსნა იგი. ტომის ზოგიერთმა წევრმა
დღისით გრგვინვა-ქუხილის ხმა გაიგონა ჩრდილოეთის მთე-
ბიდან, მაგრამ ჭკვიანებმა არ დაუჯერეს, შეუძლებლად ჩათ-
ვალეს ასეთი სასწაული და თქვეს: „ვის უნახავს წვიმა უდაბ-
ნოში ამ გაგანია ზაფხულში?! როდის იყო, წვიმები მოდიოდა
79 მკითხველთა ლიგა
სამხრეთის ქარების სეზონში?!“ და ქუხილის ამბის შემტყობი-
ნებლებს დააბრალეს, თითქოს განკითხვის დღის მოწოდება
ესმათ, მათ კი წარმოიდგინეს, რომ ქუხილის გრგვინვა გა-
იგონეს! არავინ განძრეულა ხეობიდან გასასვლელად. ნიაღ-
ვარი ღამის მიწურულს მოვარდა და ტომი წალეკა. ერთადერ-
თი, ვისთვისაც იმ ღამეს წყალი მოულოდნელობა არ ყოფი-
ლა, ეს შეიხი მუსა იყო. ის, კარვის წინ ჩაცუცქული, ღამის
ლოცვებს კითხულობდა ყურანიდან, როდესაც დასახლებას
წყალი მოასკდა.
უხაიადს კარვის შესასვლელში, მთვარის შუქზე ეძინა, მის
მოხუც ძიძას, ზანგ მონა-ქალს კი კარვის სიღრმისთვის შე-
ეფარებინა თავი გველებისა და მგლების შიშით. სიზმრად ნა-
ხა, კერიის მუგუზლები დიდ წყალზე ტივტივებდა, თუმცა არ
ქრებოდა. შემდეგ საკუთარი თავი ნახა, მუგუზლების გვერ-
დით მიცურავდა და ისინი ჩაქრობას იწყებდნენ. გამოეღვიძა
და მისი სიზმარი რეალობაში აირია. ხმაური და ორომტრია-
ლი თავის პიკს აღწევდა. მოხუცი ძიძა გაჰკიოდა, დასახლების
ქალები და ბავშვები ყველანი წიოდნენ და კიოდნენ, კაცები
ყვიროდნენ, თხები კიკინებდნენ. წყლის გრგვინვა მიწას აზან-
ზარებდა, მაგრამ ამ მეორედ მოსვლამაც კი უხაიადის ყურ-
თასმენაში ვერ გადაშალა ძილიდან გამოყოლილი იმ მუგუზ-
ლების შიშხინის ხმა, წყლით დაფარვისას რომ ქრებოდნენ.
ეს შიშხინი მის ყურებში დღემდე ხმიანობს. შეიხმა მუსამ სას-
წრაფოდ მარჯვენა ხელი მოხუც ძიძას სტაცა, მარცხენა ხელი
უხაიადს დაავლო და გამოიტაცა, მერე ორივესთან ერთად
სწრაფად გადაჭრა ხეობა.
ამ ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან უხაიადს რაც ახ-
სოვს, ეს ის ჩუმი ჩურჩული და მუგუზლების შიშხინია.

80 მკითხველთა ლიგა
 14

სწორედ შეიხი მუსა ჩადგა მასა და მამამისს შორის მათი

პირველი კონფლიქტისას. მამას უნდოდა, ტომის მეთაურობა
თავის შთამომავლობაში შეენარჩუნებინა, განემტკიცებინა
და გარეშეთაგან დაეცვა, ამიტომაც გადაწყვიტა, საკუთარი
ვაჟი თავის დიშვილზე დაექორწინებინა, მოხამედის ღვიძლ
დაზე, იმ მოხამედისა, რომელიც მისგან ტომის მეთაურობის
მისაღებად ემზადებოდა. მამამ უხაიადს შეიხი მუსას პირით
შეტყობინება შეუთვალა, რომ ეს ქორწინება მისი ერთადერ-
თი შანსი იყო, მათ ოჯახს ტომის მეთაურობა შეენარჩუნებინა.
თუ მამიდაშვილ გოგოსთან ქორწინებით ბიჭი შეეძინებოდა,
ამით უზრუნველყოფდა ტომის მეთაურობის მათ ოჯახში დარ-
ჩენას... მაგრამ უხაიადს მამიდაშვილზე, მოხამედის დაზე,
ასეთი რამ თავშიც არ გაუვლია. ეს იყო მოსულელო გოგო
ჩამქრალი მზერით – არც ნაპერწკალი, არც თმა, არც ხიბლი
და არც ნიჭი!.. ჩვეულებრივი გოგო იყო, ავადმყოფური
იერით. არასოდეს გახსენებია! მასში ქალი, მდედრი არას-
დროს დაუნახავს!.. და როგორ აიღოს თავზე ხელი და მასზე
როგორ დაქორწინდეს?! უხაიადმა შეაჩვენა ტომის მეთაურო-
ბა და მამამისს უარი შეუთვალა. მამამ დუმილით აიტანა მის-
გან ეს შეურაცხყოფა, რათა დღეს უკვე მას ეპასუხა უხეშად:
„ალაჰიმც არ გაკურთხებს მასთან ერთად!“ და ამ წყევლით
გული მოეკლა მისთვის.
შეიხი მუსას შეგონება არ სჭირდებოდა მშობლის მიმარ-
თვის აზრის გასაგებად. უდაბნოში ყველა ვაჟმა იცის, რომ ყო-
ველ დილას ციური კარიბჭენი ხსნილია ამგვარი მშობლის
ღაღადის მისაღებად. მაგრამ უხაიადს სიჯიუტეც მამისგან
დაჰყვა მემკვიდრეობად. სიჯიუტე მან მანამდე დაანათლა, სა-
81 მკითხველთა ლიგა
ნამ მეთაურობის სიყვარულს გადასცემდა მემკვიდრეობით.
უხაიადმა სიჯიუტე კი მიიღო მისგან, მაგრამ ლიდერობის სიყ-
ვარული მას დაუტოვა. უდაბნოსთან ბრძოლაში სიჯიუტე უფ-
რო გამოსადეგია! ტომის მეთაურობაში კი თავის ტკივილის
მეტი არა ყრია რა! მან თავისი არჩევანი გააკეთა, აიური აირ-
ჩია – სამეთაურო ტახტს გაექცა და ხიბლის ღვთაებას ჩა-
უვარდა მკლავებში. ის, ვინც გამოსცადა სამოთხის ჰურიებ-
თან განმარტოება და ზეციური მდინარის წყალი დალია,
არასდროს ეძიებს მემკვიდრეობით მეთაურობის მიღებას!
დაქორწინდა გადმოსახლებულ გოგოზე და მოციქულის ჰა-
დისიდან მამის მცველი თილისმა გაიმეორა: „ყველაზე საყვა-
რელი ამქვეყნად სამი რამაა ჩემთვის – ქალები, ნელსაცხებე-
ლი და ჩემი თვალისჩინი – ლოცვა!“
ქალი აირჩია. მდედრი, რომელიც მისი ამლაყი აქლემის
უბედურების მიზეზი გახდა! ის მაჰრული აქლემი კი, რომელიც
შეუთქვა ძველ ხალხთა ღვთაებას და რომელიც გასასუქებ-
ლად, დასაჭკვიანებლად და გასაზრდელად საძოვარზე ჰყავ-
და დატოვებული, სწორედ ის აქლემი იყო, რომელიც ქორწი-
ლის საღამოს დაკლა.

15

შედეგად, მამამ უარყო და მოიკვეთა იგი. შეიხ მუსას უთ-

ხრა: „შეატყობინე მაგ რეგვენს, რომ ტუარეგები არ ცდებიან,
ნათესაობა დედის ხაზით რომ დააწესეს! გაჰყვეს მაგ გოგოს
უკან გრძნეულთა მიწაზე!“35

35 გრძნეულთა მიწა – ასე ეძახიან ტიმბუქტუს და ქანოს.

82 მკითხველთა ლიგა
 მამამ ჩამოართვა მემკვიდრეობა და უხაიადი ტომს გას-
ცილდა. გრძნეულთა მიწაზე არ წასულა, რადგან გვალვამ
იქიდან კიდევ მეტი იძულებით ლტოლვილი გარეკა ჩრდი-
ლოეთის უდაბნოსაკენ. გადაბარგდა ფეზანის ოაზისების საზ-
ღვრების მეზობლად მდებარე ქვედა ხეობებში და წვიმების
სეზონზე სხვადასხვა ტომისა და ხალხის მრავალ მომთაბარეს
ემეზობლებოდა, ზაფხულში კი ოაზისებში მკვიდრობდა, სანამ
მისი პირმშო არ გაჩნდა.
იმ პერიოდში წითელი ჰამადას უდაბნო სისხლიანი მოვ-
ლენების მოწმე გახდა. უცხოელმა დამპყრობლებმა გატეხეს
სანაპიროთა წინააღმდეგობა და ჩრდილოეთის უდაბნოს ში-
და ნაწილებში შეიჭრნენ. მოვიდნენ მაცნეები მებრძოლთა შე-
საკრებად. უხაიადი თავის ამლაყ აქლემთან განმარტოვდა და
უთხრა: „აბა, რას ფიქრობ?! ხომ არ გგონია, რომ ცხოვრება
მარადიული სიმღერაა?! იცოდე, რაინდები რაინდის წოდებას
ვერ მიიღებენ, თუ ომიდან არ დაბრუნდნენ. რაინდად არ იწო-
დება ის, ვისაც ომი არ უგემია. ეს ჩვენი შანსია!“
მაგრამ ბედისწერამ ეს შანსი წაართვა. ჰამადას უდაბნოში
წინააღმდეგობის გატეხის ამბავი მოვიდა... და მამამისის მო-
წამებრივი სიკვდილით აღსრულების ამბავი! თქვეს, რომ ის
მამაცურად უწევდა წინააღმდეგობას მტერს, მეტიც, უდაბნოს
მკვიდრებმა კასიდებიც კი შეთხზეს მისი გმირობის განსადი-
დებლად. ისინი ალბათ არ მოელოდნენ, რომ კაცი, რომელიც
ასე ხშირად ქორწინდებოდა და ეყრებოდა, ზანგი გოგოების
მოტრფიალე, ასეთ საგმირო კვალს დატოვებდა იტალიელთა
წინააღმდეგ ბრძოლაში. ერთ-ერთმა მწყემსმა უამბო, რომ
მამამისი მოულოდნელი შემოტევისასაც კი არ კარგავდა სა-
კუთარ თავზე კონტროლს. ტომს გარს უვლიდა, მებრძოლებს
კრებდა და იბრძოდა, სანამ მისი ბანაკი ალყაში არ მოაქციეს.
83 მკითხველთა ლიგა
ალყა დიდხანს გაგრძელდა და ზოგიერთ შეიხთან უთანხმოე-
ბა მოუვიდა. ისინი წყურვილმა გატეხა და ფიქრობდნენ, რომ
აუცილებელი იყო, ჩაბარებულიყვნენ. უხაიადის მამა რამდე-
ნიმე ერთგულ მებრძოლთან ერთად მათ გამოეყო. ჰასავნას
მთაზე გამაგრდა, სანამ არ მოკვდა. მოკვდა წყურვილით. ტო-
მი, ისევე როგორც სხვა ტომები, დანებდა და ჩაბარდა. უხაი-
ადის მამიდაშვილმა დიდი ხნის მოლოდინის შემდეგ ტომის
მეთაურობა მიიღო, თუმცა მისით ვერ დატკბა. ტომი დაიქსაქ-
სა და დედამიწის ოთხივ კუთხით მიმოიფანტა. ზოგმა ოჯახმა
ღადამესს შეაფარა თავი, სხვები თამენგასეთს შეეკედლნენ,
ზოგმა ოჯახმაც სუდანში გადასახლება გადაწყვიტა. ტომის
ახალი მეთაურის მცდელობამ ტომის შეკრებისა ნაყოფი ვერ
გამოიღო. მან შეიხები ვერ დაარწმუნა იმაში, რომ მოთმინე-
ბით აღვსილიყვნენ და მოეცადათ, სანამ უბედურება გადაივ-
ლიდა. თუმცა ის მაინც დადიოდა უდაბნოში და ესწრაფოდა
გაფანტული თანატომელების გაერთიანებას, რათა ტომის მე-
თაურის მისია შეესრულებინა. ოჰ, ერთი სულ დაიშალოს
ვრცელი უდაბნოს ყველა ტომი! მაშინ ხომ ტომის მეთაურო-
ბის გამო კონფლიქტებიც შეწყდებოდა და ძმები აღარ შეებ-
რძოლებოდნენ ერთმანეთს ლიდერობის მოსაპოვებლად!
ზუსტად ამ პერიოდში მათთან სტუმრად გაჩერდა უხაიადის
ცოლის ნათესავი. ოქროთი, სპილოს ძვლითა და სირაქლე-
მის ბუმბულით დატვირთულ ქარავანს გამოჰყოლოდა, თავი-
სი ოქრო, სპილოს ძვალი და სირაქლემის ბუმბული ღადამეს-
ში გაეყიდა, სანამ ღადამესს დამპყრობლები შეესეოდნენ. ამ
ფულით აქლემების რემა ეყიდა და დანბაბას უდაბნოში რამ-
დენიმე მწყემსთან ერთად დაებინავებინა. თვითონ რამდენი-
მე თვე დარჩა იქ, შემდეგ მწყემსები დაიქირავა აქლემების
მოსავლელად, თავად კი მათ ესტუმრა ზაფხულის საცხოვრის-
84 მკითხველთა ლიგა
ში ადრარის ოაზისში. უხაიადს უთხრა, რომ აიური დედის ხა-
ზით ენათესავებოდა მას და ჩამოვიდა, რათა სანათესაოს
კარგად ყოფნის ამბავი მოეტანა მისთვის და მოეკითხა. უხაი-
ადმა მის თვალებში რაღაც განზრახვა ამოიკითხა და კარგად
ამოიცნო... სასტიკი განზრახვა მარადი მომთაბარეების თვა-
ლებში!.. განზრახვა, რომელიც იმ საიდუმლოებებს მალავს,
ენა რომ უძლურია, გადმოსცეს.
ამ კაცის მათთან ყოფნის მანძილზე უხაიადმა ვერ მოითმი-
ნა და ამლაყ აქლემზე თავისი მიჯაჭვულობის საიდუმლო გა-
ამჟღავნა. მოსულ უცხოს წაუმღერა შეკითხვა: „მთელ უდაბ-
ნოში აქამდე თუ გინახავს ჭრელი მაჰრული აქლემი?!. გინა-
ხავს მისი მსგავსი გრაციოზულობისა და სიმსუბუქის ტანადი
აქლემი?.. მასზე უფრო ლამაზი და ჯიშიანი აქლემი თუ გინა-
ხავს?..“ ამ შეკითხვებს შორის სტუმარს ეღიმებოდა და უარის
ნიშნად თავს იქნევდა. გამოუცდელმა უხაიადმა არ იცოდა,
რომ ენის ტარტარს საიდუმლოთა გამოაშკარავებამდე მივყა-
ვართ. უცხოთათვის საიდუმლოს გამჟღავნება კი, უდაბნოს
კანონით, მომთაბარეს შეიძლება სიცოცხლის ფასად დაუჯ-
დეს. ასე ამბობს მოხუცი ხალხი ქანოს გრძნეულთა და წინას-
წარმხილველთა გადმოცემით.
უცხო რამდენიმე დღე დარჩა მათთან ოაზისში, შემდეგ
გამგზავრების ნება ითხოვა. მიჰყიდა დედალ-მამალი აქლემი
გლეხებს და ქერისა და ფინიკის მოსამარაგებლად თავისი აქ-
ლემების რემისკენ დაბრუნდა, მათ კი შეჰპირდა კვლავ მონა-
ხულებას, როგორც კი ვითარება ამის საშუალებას მისცემდა.
მისი წასვლის შემდეგ უხაიადმა აღმოაჩინა, რომ სტუმარს
მისთვის სიურპრიზი დაეტოვებინა – ერთი ტომარა ფინიკი და
ერთი ტომარა ქერი უხაიადის სარდაფში დაემალა.

85 მკითხველთა ლიგა
 16

მაგრამ ეს ორი ტომარა ორ დღეში მოიპარეს სარდაფი-

დან. უხაიადმა საცავის თავზე, ქვიშაში იპოვა კვალი – ნიშანი,
რომელიც ქურდს დაეტოვებინა. ფინიკის მარცვლებით სამ-
კუთხედის ნათელი კონტური გამოეყვანა და მიმალულიყო. ამ
სიმბოლომ უხაიადი საგონებელში ჩააგდო. მიაკითხა ბრმა
მოხუც მკითხავ ქალს თიბადან. ქალმა ჰკითხა:
– მაშ, სამკუთხედიო, ამბობ? რამე ხომ არ შეგითქვამს თა-
ნითის ღვთაებისთვის?36
უხაიადს თავი უსკდებოდა. ისე წამოხტა, თითქოს დანა გა-
უყარესო.
– ღვთაება თანითი?.. ღვთაება თანითი?..
გაახსენდა აღთქმა. გაახსენდა ღვთაება, მისი სამკუთხა
კვარცხლბეკი. მან ხომ შეჭამა შეთქმული აქლემი! საცოლე-
საც აჭამა და საერთოდ დაივიწყა. ო, ღმერთო! ნუთუ, ეს
ღვთაება თანითის მინიშნებაა?!. ეს მისი ნიშანია!.. ცეცხლით
ამომწვარი მამაკაცთა მკლავებზე და ქალების ჭიპქვეშ... ეს
ნიშანი ღამის სიბნელეში აიურის მუცელზეც ენახა, ენახა
ხმლის ტარზეც, ამულეტებზე ამოტვიფრულ ტატუზეც, უნაგი-
რის წინა ნაწილზეც, საისრეზეც, წინდებზეც, სამოსის მოსარ-
თავებზე... ის ყველგან და ყველაფერზე იყო. ნუთუ, ორი ტომ-
რის გაუჩინარება შეხსენება და გაფრთხილება იყო?! მომიტე-
ვე, თანით, მომიტევე!.. დავივიწყე. უყურადღებოდ და და-
უდევრად მოვიქეცი. არ დავკვირვებივარ ნიშანს სამკუთხა
კვარცხლბეკზე. უგულისყურო ვიყავი. ავად ვიყავი.

36თანითი – სიყვარულის, ნაყოფიერებისა და გამრავლების ღვთაება

ძველ ლიბიელებთან. შემდგომში პუნიკიელებმა იწამეს იგი. მისი სიმბო-
ლოა პირამიდისებრი სამკუთხედი.
86 მკითხველთა ლიგა
 შიმშილი გაძლიერდა და მთელ უდაბნოს მოედო. სანაპი-
როებზე ომის გაჩაღების შემდეგ საქარავნო მოძრაობამ შიდა
რეგიონებში, კონტინენტის სიღრმეში გადაინაცვლა. ქარავ-
ნებისა და ვაჭრობის გაჩერება პირველ წლებში ძალიან საგ-
რძნობი არ იყო, მაგრამ ომის გაგრძელებამ შიმშილი გააძ-
ლიერა, გლეხები იძულებულები გახდნენ, მარცვლეულსა და
ფინიკზე ფასები მოემატებინათ. უკანასკნელ თვეებში კი და-
იწყეს მათი დამალვა საიდუმლო სარდაფებში და უარს იყ-
ვნენ, გაეყიდათ ან გაეცვალათ. ის ორი ტომარა სწორედ მა-
შინ გაქრა, როცა ყველაზე მეტად იყო საჭირო, რამაც უხაიადი
კიდევ უფრო განარისხა და შეაძულა საკუთარი თავიცა და ქა-
ლებიც.
იმ დროს მას შეეძლო, სძულებოდა ქალები, რადგან ახლა
უკვე თვალებით ხედავდა და არა გულით, როგორც წარსულ-
ში. მისი გრძნობები გაცივდა და გონება დაუბრუნდა. ჯადოს-
ნობა ჩაკვდა და ხიბლი გაქრა... ის ხიბლი, მას რომ მარადიუ-
ლი ეგონა, ახლა იმ ბედისწერასავით დესპოტი და უსამარ-
თლო ეჩვენა, ჭაში ვარდნისას ზეშთაგონებით რომ ნახა. დარ-
წმუნდა, რომ სიახლოვე სიყვარულში ამ სიყვარულის სამა-
რეა და დრო კი ის თილისმა, რომელიც სიყვარულს ჯადოს-
ნობას ახსნის და მის პოეზიას ფანტავს.
მდედრმა, რომელმაც უბედურება მოუტანა მის ამლაყ აქ-
ლემს, მიიყვანა უხაიადი იქამდე, რომ ჯერ დაჰპირებოდა, მე-
რე კი სიტყვა გაეტეხა, ფიცი მიეცა და მერე დაერღვია. ცხოვ-
რებაში დანაპირებს არ გადასულა და აი, ახლა უგულისყურო-
ბით ეს გააკეთა! თან ვისთან?!. ძველ ხალხთა სიმბოლოებ-
თან, თავად ღვთაება თანითთან!.. ნეტავ სცოდნოდა, რომ ეს
მისი სტატუეტი იყო! მაშინ ხომ აღარ დაივიწყებდა!.. მაგრამ,
როგორც წესი, ჭეშმარიტება ჩვენ წინაშე მხოლოდ დროის
87 მკითხველთა ლიგა
გასვლის შემდეგ წარმოსდგება ხოლმე! ამას იმეორებს ყო-
ველთვის ხანშიშესული ხალხი.
უხაიადმა მოხუც მკითხავს თავისი საიდუმლო დაუმალა.
წავიდა ტრიალ უდაბნოში და შუაღამემდე იჯდა ისე, რომ გა-
მოსავლამდე მაინც ვერ მივიდა. სინამდვილე მხოლოდ მა შინ
გაახსენდა, როცა შიმშილი მძვინვარებდა, არადა, რაც გიწე-
რია, იმისთვის წინააღმდეგობის გაწევაც მკრეხელობა და
უპატიებელი საქციელია! საიდან მოიყვანოს ახლა ჯანმრთე-
ლი, ძლიერი, ჭკვიანი აქლემი ამ მჭლე და გამოფიტულ წლებ-
ში? როგორ იშოვოს აქლემი, როცა თავად დამშეულია და
ცოლ შვილიც შიმშილის პირას ჰყავს?! გაახსენდა, რამდენიმე
კვირის წინ როგორ შეწვა თავისი ტყავის სანდლები უდაბნოს
ქვიშაში და შეჭამა. უხაიადი წასული იყო იმ აქლემის კვალის
საძებნელად, რომელიც დალხინების წლებში ეყიდა და ჩრდი-
ლო და სამხრეთ უდაბნოთა გამყოფ ხეობაში ჰყავდა საბალა-
ხოდ დატოვებული. ერთ-ერთმა შემხვედრმა მწყემსმა უთხრა,
რომ აღმოსავლეთით ნახა იგი რამდენიმე კვირის წინ. უხაი-
ადი თავისი ამლაყი აქლემით გაემგზავრა და ზურზათინამდე
მიაღწია. ქელ აბადას მწყემსებმა უთხრეს, რომ უდაბნოს ყა-
ჩაღები დაუნახავთ, რომლებსაც აქლემი მიჰყავდათ. აღმო-
სავლეთ უდაბნო გადაუკვეთიათ მოპარული აქლემების მთე-
ლი ქარავნით ღადამესის მიმართულებით, რათა აქლემები იქ
გაეყიდათ. მონაყოლი ისტორიები ერთმანეთს ეწინააღმდეგე-
ბოდა. სხვები უმტკიცებდნენ, თითქოს ყაჩაღებს აქლემი ად-
გილზევე შეეჭამათ. უხაიადი ამის შემდეგ იმედდაკარგული
და მშიერი უთავბოლოდ დაეხეტებოდა. დღეების განმავლო-
ბაში საჭმლის გემო არ ეგემა და ამის მიუხედავად, უარი თქვა
ქელ აბადას მწყემსების მიპატიჟებაზე, მათთან ერთად ევახ-
შმა. ქვიშიანი უდაბნოსგან არაფერს ელოდე! ის ვერაფერს
88 მკითხველთა ლიგა
შეგპირდება, მუხანათია! არაფერია იქ!.. არც ბალახი, არც ვე-
ლური ხე, არც გარეული ცხოველები!.. ჰამადას უდაბნო წალ-
კოტია ამ ურჯულოსთან შედარებით!.. იქ გაზელს ან გარეულ
თხას თუ ვერ წააწყდები, კურდღელს მაინც გაპოვნინებს ჰამა-
დას უდაბნო!.. კურდღელსაც თუ ვერ ნახავ, ხვლიკით გიმას-
პინძლებს, ხოლო თუ ხვლიკების გამოსვლის სეზონი არაა,
მაშინ ბალახეულობის მწვანე სუფრასთან მიგიწვევს. თუ ცამ
იძუნწა და წვიმა დაინანა, ლოტუსის ხის ნაყოფს გიწყალო-
ბებს, წინა წლიდან რომ შემორჩენია. ო, ღმერთო!.. დაილო-
ცოს ჰამადას უდაბნო!.. ეს უდაბნო არაფრით დაგაპურებს
ქვიშის, მტვრისა და სამხრეთის ქარის გარდა!
მეტის გაძლება აღარ შეეძლო და ტყავის სანდალი გაიძრო
ფეხიდან. შეშა მოაგროვა და ცეცხლი დაანთო. სანდალი ცეც-
ხლზე შეწვა, სანამ არ დარბილდა და დაპატარავდა, შემდეგ
ხარბად სწვდა კბილებით. გემრიელი იყო. არაფრით გან-
სხვავდებოდა აქლემის ტყავისგან, რომელიც მანამდე ბევ-
რჯერ უჭამია. ჭამის შემდეგ თვალში გამოიხედა. შეეცადა,
დაკვირვებოდა და მიმხვდარიყო, მისი ამლაყი აქლემი რას
ფიქრობდა. მოეჩვენა, აქლემი იღიმებოდა. მისი თვალები
იღიმებოდნენ. მას დასცინოდა. უხაიადი წამოხტა და მუქარით
თითი დაუქნია:
– იცოდე, არც იფიქრო, ვინმეს გააგებინო, რაც ნახე! გა-
იგე?! ეს საიდუმლოა!
ახლა მეორე სანდალი გაიძრო. ერთხანს ხელებში ატრია-
ლა და აკვირდებოდა, მერე მიწაზე დაახეთქა. თავის მეგო-
ბარს ისე მიმართა, თითქოს საკუთარ თავს ესაუბრება:
– ნუ დამცინი! მე სუსტი ქმნილება ვარ! რას ფიქრობ?! რა-
ინდიც უბედური არსებაა, საკუთარ ფეხსაცმელს ჭამს, როცა
შიმშილით სიკვდილის პირისპირ აღმოჩნდება! შენი საზომით
89 მკითხველთა ლიგა
ნუ გამზომავ! ღმერთს ჩემთვის შენსავით საჭმელ სასმლის მა-
რაგი არ უბოძებია! შიმშილი ყველაზე კეთილშობილ არსე-
ბებსაც კი არარაობად აქცევს! სულტნებიც კი მუხლებზე იჩო-
ქებენ, თუკი დაიმშევიან და მდაბლად ხოხავენ მონებივით.
მომიტევე!.. მაპატიე!..
ატირდა, დავარდა მტვერში და ეგდო დიდხანს.

17

„მოვისმინე, სუფიან იბნ აინია ამბობდა: წვრილშვილის

პატრონს არასოდეს ულხინს. კატა გვყავდა, რომელიც არას-
დროს მიძვრებოდა ქვაბებში. როდესაც კნუტები დაყარა, ქვა-
ბებშიც ჩაძვრა“.
მოტანილი აქვს იმამ აბუ ბაქრ აჰმად იბნ ჰუსაინ ალ-ბაჰა-
კის „დიდი ასკეტიზმის“ წიგნში.
ღამით უხაიადი თავზარდაცემული წამოვარდა. ნახა, მო
ხუცი მკითხავი ქალი ედგა თავს და ამლაყი აქლემის დაკ-
ვლას სთხოვდა.
ოფლი შეიმშრალა და ქოხიდან შეუმჩნევლად გამოვიდა.
თავს წამომდგარი მთვარე გაუბედავად ჰფენდა მკრთალ
შუქს. ოაზისში დიდებული სიწყნარე იდგა. პალმის ტყიდან
ჭრიჭინების ღამეული ჭრიჭინი აღწევდა. ღია უდაბნოს ფეხით
გაუყვა. ფიქრობდა, რომ თიბელი მკითხავი ქალი ღული37 უნ-
და ყოფილიყო. მან რაც ნახა, ეს სიზმარი არ იყო, ეს იყო ღუ-
ლის მოჩვენება, რომელსაც ამლაყი აქლემის ხორცის ჭამა
უნდოდა.

37 ღული – ავსული, ალქაჯი.

90 მკითხველთა ლიგა
 აბა, რომელი ქალი აიღებს თავზე ხელს და შეჭამს ისეთი
მაღალტანიანი, ტანწერწეტა ცხოველის ხორცს, როგორიც მი-
სი ამლაყი აქლემია, თუ არა გაუმაძღარი ღული, ადამიანის
ხორცით რომ იკვებება?!
ხვალ წავა და იმ ქალს ყელს გამოსჭრის, მაგრამ ჯერ გაი-
გებს, რისი თქმა უნდოდა ამ მოთხოვნით. ეს ალბათ მხოლოდ
მინიშნება იყო... ნიშანი... მკითხავთა ენა ხომ დაფარულია და
გაუგებარი.
ქოხში დაბრუნდა, მაგრამ დაძინების ეშინოდა. სიზმრად
კოშმარების მხილველს ყოველთვის ეშინია დაძინების.
დილით გლეხმა ქალმა უთხრა, რომ თიბელი მკითხავი ქა-
ლი გამგზავრებულიყო. მისი ვაჟი ჩამოსულა და წაუყვანია
თან, აგადისისკენ მიმავალ ქარავანს გაჰყოლიან.
ქალის გამგზავრებიდან სამი ღამის შემდეგ ისევ ნახა ძილ-
ში. ქალმა უთხრა: „ეს მე როდი გთხოვ შენი ამლაყი აქლემის
თავს!.. ეს თანითი ითხოვს“. შემდეგ გაქრა, გაქრა სამუდა-
მოდ.
ამის შემდეგ უხაიადს ეს ქალი აღარ უნახავს და რამდენი-
მე დღეში დაივიწყა. თვითონ ისევ ისეთი გახდა და შიმშილ-
თან ბრძოლით დაკავდა. წინა დღეს ამოწყდა მთელი ოჯახი
ქმარი, ცოლი და სამი ბავშვი. საარსებო საშუალების ყველა
კარი მათ ცხვირწინ დაეხურა და ქოხში ჩაიკეტნენ. აღარავის
უნახავს ისინი, სანამ გვამები არ გაიხრწნა და ყველაზე ახლო
მეზობელმა მათი ქოხის კარი არ შეამტვრია. ერთმანეთზე
დაყრილები იპოვეს. ცხედრები გაფუჭებულიყო და ზედ ჭია
მატლი ესეოდა. ბავშვებს თვალები გადმოკარკლული ჰქონ-
დათ. მეჩეთის იმამმა თქვა, რომ ისინი დამხრჩვალები იყ-
ვნენ. ჩანს, მამამ დაახრჩო შვილები, მათი ყვირილი მეზობ-
ლების ყურს რომ არ მისწვდენოდა.
91 მკითხველთა ლიგა
 საღამოს აიურმა უხაიადს უთხრა:
– თუ ვერაფერს იზამ, უკეთესია, ჩვენც ასე მოვიქცეთ, მათ-
სავით. ოღონდ აქ ნუ ვიზამთ ამას, უდაბნოში გავიდეთ. სამი
ტყვია შენს შაშხანაში კი მოიძევება.
უხაიადს პასუხი არ გაუცია. დილით ზეთის ვაჭართან წავი-
და მისგან ზეთის სასესხებლად. დალხინების წლებიდან იც-
ნობდა და ქერს, ფინიკსა და შაქარს უცვლიდა ხოლმე გაზე-
ლებისა და გარეული თხების ტყავის ნაჭრებში. ის იმედს არ
გაუცრუებს! მაგრამ ვაჭარმა დაუფიცა, რომ თავისთვის სავახ-
შმოდაც კი არაფერი ჰქონდა. ვაჭარი მაინც ვაჭარია! როგორ
თუ საკუთარი ვახშამი არა აქვს!.. სულ რაღაც თვეების წინ ქა-
რავანი მიიღო ტიმბუქტუდან. მათი საქონელი ბითუმად იყიდა
და დიდხანს არ გაევლო, რომ იგივე საქონელი ღადამესელ
ვაჭრებს ორმაგ ფასებში მიჰყიდა. ამბობენ, რომ მარცვლეუ-
ლი შეიძინა და ტყის აღმოსავლეთით, ქვიშაში ჰქონდა ჩაფ-
ლული და რაც კრიზისი გაძლიერდა, მას მერე დაიწყო მისი
გლეხებისთვის წარმოუდგენელ ფასებში მიყიდვა. ოჰ, ეს მე-
ვახშე, მევახშის შვილი!.. შიმშილის სუნი მანამდე იყნოსა, სა-
ნამ კრიზისი გაძლიერდებოდა. იცოდა, რომ ომი დიდხანს
გასტანდა.
უხაიადს გაახსენდა ცოლის გადაკვრით მინიშნება... მისი
ფარული, დამცინავი ზიზღი... ქალს ისე არაფერი ეზიზღება,
როგორც ხელმოცარული კაცი... წარუმატებელი კაცი... კაცი,
რომლის ხელმოცარულობაშიც დარწმუნებულია... ასეთ კაცს
ქალი მტრულად ექცევა, თუნდაც ის მისი უახლოესი ადამიანი
იყოს! რა სასტიკია ქალი! ო, ღმერთო!.. და სადღაა ხიბლი?..
სადღაა პოეზია?.. სადღაა ნაპერწკალი?!.
უხაიადი ახლა ერთ-ერთი გლეხისკენ გაემართა. იმანაც
უფიცა. მძიმე დროს ისინი ყველანი იფიცებიან. შემდეგ ფიცს
92 მკითხველთა ლიგა
ტეხენ, იმალებიან... ყველა ძრწის მომავლის შიშით... შეუც-
ნობლის შიშით, ომის მოულოდნელობების შიშით...
კარგა ხანს იჯდა არხის კიდეზე. შემდეგ გზას გაუდგა. მოკ-
ლე მანძილი ჰქონდა გავლილი, რომ გლეხი წამოეწია. თვა-
ლებში ორი ცრემლი უბრწყინავდა. გაშლილი ხელისგულით
ფინიკის ნაყოფის მარცვლები გაუწოდა, სამი-ოთხი ცალი
მარცვალი... უთხრა:
– ეს ჩემი ბავშვებისგან... თქვენს შვილს. ვიცი, რომ ბავშვი
გყავთ.
მერე თავი ასწია, სახე ზეცას მიაპყრო და წარმოთქვა:
– ო, ღმერთო! ბავშვებმა რა დააშავეს?!
უხაიადი წამით ფინიკის ნაყოფის ოთხიოდე მარცვალს და-
აშტერდა. მასაც თვალებიდან ორი ცრემლი გადმოუგორდა,
რომელიც პირსაბურავით38 დაფარა. ფინიკის მარცვლები ჯი-
ბეში დამალა. სანამ ფინიკის კორომს შეერეოდა და თვალს
მიეფარებოდა, გაიგონა გლეხის ძახილი:
– მაგრამ მაჰრულ აქლემს რატომ არ გაყიდი?! განა დაიმ-
შევა კაცი, რომელსაც შენი მაჰრული აქლემის მსგავსი ჰყავს?
გაჩერდა. თავში გაუელვა, რომ დაბრუნებულიყო და ფინი-
კის მარცვლები უკან დაებრუნებინა. როგორ გაუბედა ამ
უსინდისომ?! ნუთუ, მისი მოძმის ხორცის ჭამა უნდა? ამ უტვი-
ნოს ამლაყი აქლემი ცხოველი ჰგონია! ინანა, ფინიკის მარ-
ცვლები რომ გამოართვა. დაუბრუნებს! უნდა დაუბრუნოს მი-
ყენებული წყენის სანაცვლოდ! ოჰ, ეს რა ხალხია! ერთი ხე-
ლით რომ პატივს გცემენ, მეორე ხელით დანას გიყრიან!.. არ
დაუბრუნებია ფინიკი. ვერ შეძლო, რომ დაებრუნებინა. სახ-
ლიდან შვილის ძახილი ეწეოდა უკან და აიძულებდა, შეურაც-

ტუარეგების ტომები ცნობილნი არიან იმით, რომ მამაკაცები პირსაბუ-

38

რავით დადიან.
93 მკითხველთა ლიგა
ხყოფა გადაეყლაპა. ბიჭი ავადმყოფი დაიბადა, უხაიადის დე-
დასავით გამხდარი, გალეული, ფერწასული, სუსტი გულითა
და სხეულით, კუშტი, სულ შუბლშეკრული. რაც დაიბადა, ერ-
თი არ გაუღიმია, ტირილის მეტი არაფერი იცოდა. შინ ბავშვე-
ბის ტირილია ის, რაც რაინდებს თავიანთ მაჰრულ აქლემებს
ბაზარზე გააყიდინებსო, ასე ამბობენ.
იმ ღამეს აიურმაც მხარი აუბა იმ გლეხის პოზიციას უხაი-
ადის მაჰრულ აქლემთან დაკავშირებით.
– ასეთი მაჰრული აქლემი რომ ბალახობს ჩვენი სახლის
წინ, აღარ დავიხოცებით!
ამის თქმაღა ეკლდა! კეთილშობილ ქალს მაჰრული აქლე-
მის ხორცის ჭამის სურვილი არ აღეძვრება, შიმშილითაც რომ
კვდებოდეს!
მაჰრული აქლემის ხორცის ჭამის სურვილი მხოლოდ
ქალს შეიძლება გაუჩნდეს!.. ღმერთო!.. და სადღაა ჯადოსნო-
ბა?.. სადღაა პოეზია?.. სადღაა ნაპერწკალი?!. სადღაა ხიბ-
ლი?.. ველური ქალი!..
აიური ცოტა ხანს ჩუმად იყო, შემდეგ კიდევ ერთხელ გა-
უყარა დანა თავისი სიტყვებით:
– ეს ბოლო დღეებია, იონჯის მეტი არაფერი გვიჭამია...
ცხვრებივით...
ტკივილის დაძლევა სცადა, მაგრამ ვერ შეძლო. ფეხზე წა-
მოხტა და გესლიანად უთხრა:
– უდაბნოს როგორ მივაღწევთ სამი ტყვიის გამოსაყენებ-
ლად ცხოველის გარეშე?
ბოღმისგან ადგილს ვეღარ პოულობდა. დაბოღმილი იყო
ცოლზე, საკუთარ თავზე, უწლოვან შვილზე და მთელ წუთი-
სოფელზე. ადამიანი დედის მუცლიდან გამოვა თუ არა, წამით
მოსვენება და განცხრომა აღარ აქვს! ერთ უბედურებას რომ
94 მკითხველთა ლიგა
უკან მოიტოვებს, მეორეს ეგებება. გვალვასთან ომიდან იტა-
ლიელებთან ომამდე!.. წყურვილით წამებიდან შიმშილით
ტანჯვამდე!.. მამის შეჩვენებიდან ცოლის ზიზღამდე... უდაბ-
ნოს სისასტიკიდან კუჭის წყლულამდე... და ასე ერთმანეთის
მონაცვლეობით... წუთისოფლის რიგი განსაცდელისა ჩაც-
ხრება თუ არა, სხვა არანაკლები გაჭირვება იწყება.
კორომში გული აერია. ყოველთვის გულს აზიდებს ხოლ-
მე, როცა კი ბოღმა წაეკიდება. საჭმელი არ ამოუნთხევია,
ლორწოვან ნერწყვში არეული ყვითელი ნაღველი ამოუვიდა.
თავისი შეუძლოდ ყოფნა ამოანთხია.
ღამის მიწურულს დაბრუნდა შინ და ქოხის გარეთ დაიძინა.
ცოლს ორი დღე სიტყვა აღარ გაუცია მისთვის. უხაიადს გამო-
სავლის ძებნაში ხელი მოეცარა.
შემდეგ ცოლის ნათესავი, ის უცხო კაცი, დაბრუნდა ოაზის-
ში. ბაზარში წავიდა და ორი აქლემი საქონელში გადაცვალა.
უხაიადი მას ბაზრის შესასვლელში შეხვდა, სადაც უხაიადი
ღირსების შესანარჩუნებლად რამე გზის ძიებაში მისულიყო.
ზეშთაგონებამ იხსნა იგი დამცირებისგან. უცხოებს აღებ-მი-
ცემობის ენა არ ესმით, განსაკუთრებით, თუ ეს უცხონი შეძ-
ლებულები არიან. ის ამლაყ აქლემს დააგირავებს. სესხით
ერთ-ორ აქლემს იყიდის, სანამ ომი შეწყდება და ღმერთი
შვებას მისცემს. ამისთვის კი მთელ დიდ უდაბნოში ყველაზე
ლამაზ მაჰრულ აქლემს დააგირავებს!.. ამაზე საუბრისას
უხაიადმა აიურის ნათესავის თვალებში ისეთი ელვარება შე-
ნიშნა, მხოლოდ იმ ვაჭრებს რომ აქვთ ხოლმე თვალებში,
მთელი ცხოვრება ოქროთი რომ ვაჭრობენ. ოქროს ბრჭყვი-
ალი!.. ეს სიხარბეა?!. დაპატრონების და დასაკუთრების სურ-
ვილი?!. უხაიადმა საკუთარ თავს უთხრა, რომ ეს გარიგება
მის ცოლ-შვილს საარსებო საშუალებით უზრუნველყოფდა,
95 მკითხველთა ლიგა
სანამ ღმერთი რამეს მისცემდა, ამავდროულად, ეს იქნებოდა
მისი ამლაყი აქლემის დაცულობის გარანტია.
მაგრამ უხაიადი ერთ რამეში შეცდა. მან არ იცოდა, რას
ნიშნავს გირაო ვაჭართა ენაზე.

18

„ო, ხალხო ჩემო! ეს არის დედალი აქლემი – ალაჰის სას-

წაულად თქვენთვის. გაუშვით, ძოვოს ალაჰის მიწაზე და ნუ
შეამთხვევთ რაიმე სიავეს, თორემ მოგეწევათ სასჯელი ალა-
ჰისა“!39 (თარგმანი გიორგი ლობჟანიძისა)
ყურანი, სურა ჰუდი, აია 67 (64)

გამოთხოვებამდე მასთან საიდუმლოდ სათათბიროდ წავი-

და. დილით ჩვეული რიტუალისთვის მოემზადა. კორომში წა-
ვიდა, ერთი მუჭა მწვანე იონჯა მოაგროვა, რომ ამით მოეგო
მისი გული. საღამოს უთხრა:
– როგორც ხედავ, ერთ მახეს რომ თავს დავაღწევთ, მე-
ორეში ვცვივდებით, მაგრამ მოითმინე! ხომ შევთანხმდით,
რომ საიდუმლო მოთმინებაშია! ცხოვრება თმენაა! ჩვენ ეს
უკვე გამოვცადეთ წარსულში.
კისერზე ხელი გადაუსვა. ამლაყმა აქლემმა ცოხნა შეწყვი-
ტა. უხაიადმა დასძინა:

39„ჩემო ერო! ეს ფაშატი აქლემი ღვთის აქლემია, თქვენთვის სასწაულად

იქმნეს; გაუშვით, მოსვენებით ჰსძოვოს ღვთის ადგილზე, არაფერი დაუშა-
ვოთ; საშინელი სასჯელი მოჰყვეს მახლობლად“. ყურანი, სურა ჰუდი, აია
67 (თარგმანი პეტრე მირიანაშვილისა).
96 მკითხველთა ლიგა
 – ამქვეყნად განშორებაც არსებობს და განშორებასაც თა-
ვისი წილი აქვს. მაგრამ არ შეშინდე, ჩვენი სიშორე დიდხანს
არ გასტანს. შევხვდებით, როცა მტვრის ღრუბელი დაგაივ-
ლის და ეს წყეულები ჩვენთან ბრძოლას შეწყვეტენ. ომი სულ
ხომ არ გაგრძელდება!..
აქლემი შფოთვამ შეიპყრო. გააპროტესტა:
– ა!.. ყა...
ლუკმა გადაყლაპა და შემოთავაზება უარყო
– ა!.. ყა... ყა... ყა... ა... ყა... ყა... ყა...
უხაიადი შეეცადა, დაემშვიდებინა:
– ეს რაინდთა წესი არაა!.. მხოლოდ ბავშვები ტირიან...
ბავშვები და ქალები! გონიერნი ითმენენ.
უხაიადმა თავისი სამოსელით გაამშრალა და აქლემმაც
მის განიერ სახელოში შერგო თავი. დიდხანს იდგნენ ერთმა-
ნეთს ჩახვეულები ღამის სიჩუმეში.
დილით უცხომ წაიყვანა იგი და გზას გაუდგა. ზედ დაამაგ-
რა უნაგირი, ხურჯინი, გაუკეთა ტყავის ჭრელი თასმებით
მორთული აღვირი. ამლაყ აქლემს სრულყოფილი გარეგნო-
ბა ჰქონდა, მაგრამ ის კაცი ზედ არ შემჯდარა, თავისი აბურ-
ძგნილი, უსახური აქლემის კუდს გამოაბა, დანბაბას უდაბ-
ნოსკენ გაეშურა და თავის აქლემებს დაეწია.
თვით უხაიადსაც კი, რომელიც აქლემთან ერთად გაიზარ-
და, ბოლომდე არ სცოდნია ცხოველის ბუნება, ვერ მიმხვდა-
რა, რას ნიშნავს მაჰრულ აქლემთან დაძმობილება. სამი კვი-
რაც არ გასულა გამგზავრებიდან და ამლაყი აქლემი ოაზისში
დაბრუნდა. ამ დროისთვის უხაიადს ორი აქლემიდან ერთი
უკვე გადაცვლილი ჰყავდა ფინიკსა და ქერში, რითაც აიურის
პირი და თვალი ამოევსო და დაეკმაყოფილებინა, მეორე აქ-
ლემს კი გლეხებთან ამუშავებდა არხების მიწების სახნავად
97 მკითხველთა ლიგა
მეოთხედი მოსავლის სანაცვლოდ. განთიადზე რომ გადი-
ოდა, საღამოს ბრუნდებოდა ქანცგაწყვეტილი. დაეგდებოდა
და მკვდარივით ეძინა. ბედნიერი იყო იმით, რომ შეეძლო,
დაღლილიყო და ღრმად დაეძინა. მანამდე აღარც ახსოვდა,
ბოლოს ღრმად როდის ეძინა. მთელი შიმშილობის მანძილზე
უძილობას უმკლავდებოდა. შიმშილმა ძილი წაართვა. არა,
შიმშილმა კი არა, ცოლ-შვილმა... ვაჟმა... ცოლმა... ახლა კი,
მიწვებოდა თუ არა, ძილს მიჰქონდა. ასე სწრაფად დაღლი-
ლობის გამო კი არ ეძინებოდა, არამედ იმიტომ, რომ შეძლო
ცოლის პირი და თვალი ამოევსო და დაეკმაყოფილებინა. ეს
ახარებდა და ამავე დროს, აწუხებდა. ფარულ შფოთვას და
მოუსვენრობას გრძნობდა. ალბათ ახლა ამაში იყო ნიშანი.
მას ეშინოდა მინიშნებების. უდაბნომ ასწავლა, რომ მინიშნე-
ბებთან ფხიზლად იყოს! უთხრა, რომ არაფერია ცხოვრებაში
უფრო სახიფათო, ვიდრე ნიშნები, რომლებსაც არად აგდებ
ან მხედველობიდან გამოგრჩება!
მინიშნება ეს ბედისწერაა! ასე უთქვამს უდაბნოს!
როგორც ხანგრძლივ მობილიზებასა და შფოთვაში მყოფი
ყოველი არსება მოეშვება ხოლმე, როგორც კი განსაცდელი
ქვიშის ბორცვს გადაივლის და თვალს მიეფარება, უხაიადიც
ამ დაუდევრობასა და უზრუნველობაში იყო, არადა, უბედურე-
ბა მოდუნებასთან ერთად ბრუნდება და უზრუნველობაში შე-
უმჩნევლად შემოიპარება ხოლმე. თუ თანასწორ ბრძოლაში
ვერ შეგიპყრობს, მიიმალება, რათა უკნიდან ჩაგცეს დანა,
როგორც კი შეტრიალდები და ზურგს შეაქცევ.
ამ გაკვეთილებს უდაბნო ყოველდღე უფასოდ ასწავლის
მწყემსებს, მაგრამ მაშინვე ზურგს აქცევს ხოლმე მათ, რო-
გორც კი ისინი ოაზისებში დასახლდებიან და მიწათმოქმედე-
ბისკენ გაიწევენ.
98 მკითხველთა ლიგა
 უხაიადსაც ეს დაემართა. მის დიდი ხნის გამოუყენებელ
მახვილს ჟანგი მოედო. ოაზისმა მოდუნება მოურთო და მო-
უკაზმა იმით, რასაც გლეხები მოსვენებას და სიწყნარეს ეძა-
ხიან. მოსვენება ფარავს მოდუნებას, მოდუნებაში კი ჟანგი
იმალება.
მამლის ყივილზე ჩხუბის ხმამ გააღვიძა. ძილიდან ჯერ ისევ
გამოუფხიზლებელს მისი გაბრაზებული ხმა მოესმა. ქოხიდან
გამოვიდა და ბნელში აქლემის ჩრდილი გაარჩია, მის აქლემს
რომ შებმოდა და კბილებით სწვდომოდა. თვალების ფშვნე-
ტით გამოვიდა და ჭრელი აქლემი შერჩა, მისი ამლაყი აქლე-
მის ტანით, ფიგურით, ფეხებით!.. მას თავის მეტოქეზე უპირა-
ტესობა მოეპოვებინა, სწვდომოდა და კისრიდან და მარცხენა
ხახიდან სისხლს ადენდა. რომ გათენდა, უხაიადმა აქლემის
ტანზე სხვა ნაკბენებიც ნახა და მკერდს ქვემოთ კი დიდი ჭრი-
ლობა აჩნდა.
ორ დღეში ერთი მწყემსი მოვიდა. თქვა, რომ დუდუს გამო-
ეგზავნა გაქცეული მაჰრული აქლემის კვალზე. მწყემსს პირში
კბილები არ ჰქონდა და ამის მიუხედავად, გაუჩერებლად იცი-
ნოდა და თამბაქოს ღეჭავდა. მინდორში ერთი დაბალი, დაბუ-
რული პალმის ქვეშ ჩამოჯდა, ჯიბიდან ტომსიკა ამოიღო და
თქვა:
– მადლობა ალაჰს, რომელმაც იმ ხნის სიცოცხლე მომცა,
რომ ვნახე თამბაქო, მტვერზე უფრო იაფი. დაიჯერებ, გლეხმა
კორომის შემოსასვლელში ორი მუჭა უფასოდ მაჩუქა?!
სიცილით ზურგზე გადაწვა და ცარიელი, ცარიელი, უკბი-
ლო ღრძილები გამოაჩინა. შემდეგ სათქმელი დაასრულა:
– ომმა შიმშილი მოიტანა, მაგრამ საღეჭი თამბაქოს ფასი
დააგდო... და ეს ომის წყალობით მოხდა. სანაპიროებზე მხო-

99 მკითხველთა ლიგა
ლოდ გახვეულ თამბაქოს ეწევიან. გაგისინჯავს გახვეული
თამბაქო?
– მე თამბაქოს არ ვღეჭავ.
– აჰ, მაპატიე! მე კი თამბაქოზე დამოკიდებული კაცი ვარ.
თამბაქო ყველაფერზე მაღლა დგას ჩემთვის. შემიძლია, ვი-
შიმშილო, მაგრამ ცხოვრება თამბაქოს გარეშე წარმოუდგე-
ნელია ჩემთვის! უდაბნოში თვეების, წლების განმავლობაში
ბალახს ვჭამ, მაგრამ ერთ დღესაც ვერ ვიცხოვრებ საღეჭი
თამბაქოს გარეშე. ჩემნაირები კრიმინალს ჩადიან, თუ თამბა-
ქო ვერ იშოვეს. გაგიგია ერთი მიგრანტის ისტორია, რომელ-
საც გლეხებმა თამბაქოს მიცემაზე უარი უთხრეს?! სამივე და-
ხოცა. სამი კაცი დახოცა თამბაქოს ფურცლისთვის. ეს სიგი-
ჟეა, მაგრამ მე მისი მესმის.
ისევ ახარხარდა.
საღამოს მწყემსი უხაიადს უდაბნოში შიმშილზე უყვებოდა.
უთხრა, რომ ოჯახები მთლიანად ამოწყდა და კოლექტიურ
საფლავებში დაიმარხნენ, განსაკუთრებით, გასულ წელს.
სამხრეთ უდაბნოში ძალიან ცოტა წვიმა მოვიდა. ადრიანად
დადგა გვალვა და სასტიკი ზაფხული მოიტანა. ჩრდილოეთში
ხალხი ნაყოფიერი საძოვრებიდან აიყარა, დენთის სუნსა და
ომს გაექცნენ. წითელი ჰამადას უდაბნოს ჩრდილო განაპირა
რაიონები სულ დაცარიელდა წელს.
უხაიადმა ჰკითხა:
– ომის დამთავრებას რა პირი უჩანს?
– მოვლენები საპირისპიროს მიუთითებენ. კვირების წინაც
შემოიარეს უდაბნო წინააღმდეგობის მოძრაობის მეომართა
ემისრებმა მებრძოლთა გასაწვევად და მათი რიგების გასა-
მაგრებლად ქუფრას ოაზისსა და კირენაიკის რეგიონებში.
გაჩუმდა. დუმილი ჩამოწვა. ნაღვლიანი კილოთი დაამატა:
100 მკითხველთა ლიგა
 – ჩანს, ომი მალე არ დასრულდება.
უხაიადი და მწყემსი ორივე თავის ფიქრებში წავიდა და
ღრმად ჩაიძირა. შემდეგ მწყემსმა სიცილით თქვა:
– ომის უპირატესობა კიდევ ისაა, რომ თამბაქოს ფასი ძა-
ლიან დააგდო. შიმშილი არ მადარდებს, მაგრამ საღეჭი თამ-
ბაქო რომ ბევრია, ეს იმის გარანტიაა, რომ იძულებული არ
გავხდები, მოვკლა ვინმე თამბაქოსთვის, როგორც ეს იმ მიგ-
რანტმა ქნა...
გაიცინა, მაგრამ უხაიადმა სიტყვა მოუჭრა:
– მოვრჩეთ ახლა ამაზე! ამლაყზე მიამბე. როგორ
გრძნობს თავს იქ?!
– ოჰ, ეს აქლემი კი არა, ადამიანია აქლემის ტყავში. მთე-
ლი ცხოვრება აქლემებში მაქვს გატარებული, მაგრამ მისი
მსგავსი არ მინახავს. როდესაც დუდუმ მოიყვანა, ბალახი მი-
ატოვა და თვალებში სევდა დავუნახე... მონატრების სევდა...
რაც ამ აქლემთან მაქვს ურთიერთობა, ვხვდები, რომ მას შენ
ენატრები, შენზე დარდობს. იშვიათ ჯიშებს ეს გამოარჩევს!..
იცი, რომ ჩაჩოქებაზე უარი თქვა და მთელი გასული დღეები
ფეხზე იდგა?!. მეზობლად საძოვარზე დავაბი, მაგრამ თოკი
გაწყვიტა და აქეთ გამობრუნდა. სასტიკი დევნის შემდეგ და-
ვეწიეთ და საძოვარზე დავაბრუნეთ. ამჯერად რბილი თოკის
ნაცვლად ბოჭკოვანი გავუკეთე. მომიტევე ჩემი უხეშობა, მაგ-
რამ სხვა გამოსავალი ვერ ვიპოვე. იცი, რა უყო ბოჭკოვან
თოკს, როცა ფეხის ძალით ვერ გაწყვიტა? კბილებით გადაღ-
რღნა, სანამ თოკი არ გაწყდა და გაიქცა. ვერ დავეწიეთ... ეს
აქლემი კი არა, ადამიანია...
უხაიადმა სიბნელეში თქვა:
– მე მას ვუთხარი, რომ მოთმინება ერთადერთი თილის-
მაა უბედურების წინააღმდეგ. მან ეს ამულეტი დაკარგა...
101 მკითხველთა ლიგა
 – ვერ გავიგე.
უხაიადმა გაურკვევლად ჩაიბურტყუნა. მწყემსმა ჩუმად
უთხრა:
– არ ვიცი, როგორ დაიყოლიე საკუთარი თავი და ეს რო-
გორ დააგირავე. ასეთ მაჰრულ აქლემებს არ აგირავებენ!..
უხაიადმა ჩუმადვე უპასუხა:
– უწლოვანი შვილი, ცოლი... ცოლ-შვილზე რა იცი?
შეშურდა მარტოხელა მწყემსის, ერთი მუჭა თამბაქოს მე-
ტი რომ არაფერი აფიქრებდა. ისიც ხომ მასავით მარტოხელა
იყო, თამბაქოზეც კი არ ფიქრობდა, თავისი ამლაყი აქლემით
ალაჰის ვრცელ უდაბნოში ერთი ადგილიდან მეორეზე გადა-
დიოდა, მაგრამ ვერ მოგართვეს!.. მოვიდა ევა და განაშორა
იგი ტომსაც და ამლაყ აქლემსაც!.. ქალი!.. ქალი!.. განა არ
ამბობდა შეიხი მუსა, რომ სწორედ ევამ განდევნა ადამი სა-
მოთხიდან?!.

19

თვეც არ იყო გასული, რომ ამლაყი აქლემი მეორედ დაბ-

რუნდა. მის კვალდაკვალ ისევ ის მწყემსი მოვიდა.
მესამე დაბრუნებაზე ღვთისმეტყველთან წაიყვანა, რომ
მას ამულეტი დაეწერა მისთვის. ფაკიჰმა მისი ამბავი რომ მო-
ისმინა, უთხრა:
– მე არ შემიძლია, მეხსიერება წავუშალო მას. ვინმე სხვა
მოძებნე.
ზანგი გრძნეულები ურჩიეს, მაგრამ თიბელი მკითხავი ქა-
ლი, რომელიც შიმშილობის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე გა-

102 მკითხველთა ლიგა

ემგზავრა, ბოლო იყო, ვინც შელოცვებს აკეთებდა ოაზისში
და უხაიადს დიდი იმედი არ ჰქონდა, ქარავნების თანამგზავრ
რომელიმე წინასწარმეტყველს იპოვიდა ქანოდან, ომმა ხომ
ქარავნების მოძრაობაც შეაჩერა!
აიურის არყოფნაში ორი მუჭა ქერი ჩუმად გამოიტანა და
გადაწყვიტა, დანბაბას უდაბნოში თვითონ წაეყვანა. გზაში ამ-
ლაყთან განმარტოვდა და დაიწყო მისი დამუნათება:
– არ იცი, რომ ამით მე მაგდებ გასაჭირში?! დაგავიწყდა,
რა გითხარი? ხომ შევთანხმდით, რომ ჩვენი განშორება დრო-
ებითია... მაგრამ შენ მცველი თილისმა დაგავიწყდა... მოთმი-
ნება დაგავიწყდა და ხალხს ჩვენზე აცინებ.
ამლაყ აქლემს თვალები აუწყლიანდა, მაგრამ უხაიადი არ
ინდობდა:
– ძაღლივით დამდევ უკან! მხოლოდ ძაღლები იქცევიან
ასე. შეიგნე, ეს რაინდებს არ შეშვენით!
შემდეგ კილო შეარბილა:
– ომი მალე დამთავრდება. ჩვენი ცხოვრება, რომელიც
გვქონდა, დაგვიბრუნდება. არაფერია მუდმივი. მოითმინე!
არაფერი გამოსწორდება მოთმინებისა და ხერხის გარეშე!
ამაზე ხომ უკვე შევთანხმდით ადრე!
ამოიღო ამლაყი აქლემისთვის მომზადებული სიურპრიზი
– მაჰრული აქლემის წინ საფენზე ქერი დაყარა გაშლილ
უდაბნოში, მაგრამ აქლემმა პირი მიიბრუნა და გულნატკენი,
თვალმოუცილებლად მიაჩერდა ჰორიზონტს.
უხაიადმა იცოდა, რომ აქლემს ეს საუბარი არ მოსწონდა.
შემდეგ მან ცოხნა დაიწყო ისე, რომ არაფერს ღეჭავდა და
ქათქათა თეთრი, ქაფიანი დუჟი წამოსკდა პირიდან. უხაიადს
სახე და მკლავები ამონთხეული დუჟით დაესვარა. იცოდა,
რომ აქლემი ჯავრით დუღდა. როცა ბრაზი და მღელვარება
103 მკითხველთა ლიგა
შეიპყრობდა, მაშინ აღებინებდა ხოლმე და გროვა-გროვა
დუჟს ამოიღებდა.
წინა ფეხების გარშემო საბელები მაგრად დაუჭირა. თი-
თოეული მუხლი სათითაოდ მოახრევინა და ისე შეუკრა ბოჭ-
კოვანი თოკით, რომ ღამით თავი არ გამოეხსნა და მეორე აქ-
ლემს არ დასხმოდა. ყოველ ჯერზე, როცა კი თავისი გადასახ-
ლებიდან უკან გამორბოდა, თავის მეტოქეს მიადგებოდა და
სასტიკად დაკბენდა ხოლმე.
უხაიადმა აქლემი დატოვა და თავის ბარგთან დაბრუნდა.
მკლავი თავქვეშ ამოიდო და დაძინებას შეეცადა. იმ ღამეს
უხაიადს არ სძინებია. მთელი ღამე აყურადებდა აქლემის
მღელვარებას – როგორ იცოხნებოდა ნერვულად ჰაერში და
თეთრი დუჟი როგორ სდიოდა... და... გადაწყვიტა, ნებისმიერ
ფასად უკან დაებრუნებინა.
გადაწყვეტილება უცებ არ მიუღია. თავადაც აღარ შეეძლო
განშორების ატანა. მეტიც, თვითონვე უკვირდა, როგორ მის-
ცა თავს უფლება, გაეკეთებინა ის, რაც გააკეთა. ახლა, უსას-
რულო უდაბნოში წამოწოლილი მიხვდა, თუკი ამ მოგზაურო-
ბით თავის ამლაყ აქლემს არ დაიბრუნებდა, თავს ამ შეცდო-
მას არ აპატიებდა! უბედურება, რომელმაც ისინი წარსულში
გააერთიანა და მათი ცხოვრება სამუდამო კავშირით დააკავ-
შირა, იმ შიმშილზე ძლიერი იყო, რომელიც დღეს მათი კავში-
რის გაწყვეტას ცდილობდა.
თუკი ამ მარადიულ მოგზაურობაში ტომის კარვების გა-
საშლელი ადგილიდან მაიმუნის უკაცრიელი ველებისკენ და
იმ ველებიდან ჭისკენ, ჭის უფსკრულიდან ისევ ჭის პირამდე
მათ თავიანთი სიცოცხლე ამ სასტიკ საფასურად იყიდეს, თუკი
იმ ტკივილად იყიდეს, სიკვდილი რომ ვერ გაუტოლდება, თუ-
კი სიცოცხლე სიკვდილით იყიდეს და მკვდრეთით აღსდგნენ,
104 მკითხველთა ლიგა
ხელახლა მოევლინნენ ქვეყანას, მაშ, როგორ დაუშვას დღეს
და ამ ღვთიურ წყალობას, რომელმაც მათი ბედი ერთმანეთს
დაუკავშირა, როგორ უღალატოს? როგორ გაყიდოს ცოლ
შვილისა თუ შიმშილის გამო?! რა შეიძლება ამას ეწოდოს,
ღალატისა და გამყიდველობის გარდა? როგორ დააბრმავა
ქალმა იმ დონემდე, რომ ვერ დაინახა, ეს რა საშინელება გა-
აკეთა?! დიახ!.. იგი... ქალი!.. ის რომ არა, ამის გაკეთებას ვერ
გაბედავდა!.. ის რომ არა, თანითისთვის მიცემულ აღთქმას
არ გადაივიწყებდა!.. ის რომ არა, არც ის წყევლა მოეწეოდა,
რომელმაც ისე დააბრმავა, რომ ვეღარ ხედავდა, რას აკეთებ-
და. ის რომ არა, არც მისი ვაჟი მოევლინებოდა ქვეყანას, ვა-
ჟი, რომელიც იმიტომ მოვიდა ამქვეყნად, რომ მამამისისთვის
რკინის ჯაჭვებზე ძლიერ წაეჭირა კისერში ხელ-ფეხი! მხო-
ლოდ კიდურები კი არ წაეჭირა ყელში, ტვინი დაედამბლავე-
ბინა და გულზე ფარდა ჩამოეფარებინა! ვაჟები მამების მცვე-
ლი თილისმები არიან, მაგრამ ამავე დროს ვაჟები მამების
დამღუპველებიც არიან!

20

„შეყვარებულთა სიცოცხლე სიკვდილშია. საყვარლის

გულს ვერ მოიპოვებ, შენი გული თუ არ დაკარგე“.
ჯალალ ედ-დინ რუმი, „მესნევი“

უცხოთა პირიდან საოცრებას მოისმენ!

დუდუმ თავიდან უთხრა:

105 მკითხველთა ლიგა

 – ვიცოდი, რომ ასეც მოხდებოდა. ამას შენს თვალებშიც
ვხედავდი და მის თვალებშიც.
– გადატანილმა უბედურებამ ჩვენ ერთ არსებად გვაქცია.
გთხოვ, ჩემს ნათქვამს ნუ გაიკვირვებ – უფლება არ მაქვს,
რომ მას მოვცილდე.
– ეს მაშინ რატომ არ მითხარი, შიმშილით კუჭი რომ გიხ-
მებოდა?
– ეს ხომ მე არ დამიწესებია, რომ შვილის ტირილი მამის
გაგიჟების მიზეზი ხდება!
– არც მე დამიწესებია...
– საქმე შენს ხელშია, მაგრამ ნუ დაივიწყებ, რომ მან მე ჭი-
დან ამომიყვანა, სიცოცხლე მაჩუქა. შენი თავი დააყენე ჩემს
ადგილას.
დუდუ დიდხანს დუმდა, შემდეგ უთხრა:
– ხვალ გამოგიგზავნი ჩემს პასუხს.
მეორე დღეს საოცრება მოისმინა. პირდაპირ მისი პირი-
დან არ გაუგია, თავისი მოციქულის, იმავე ჭკუამხიარული,
უკბილო მწყემსის პირით შემოუთვალა, რომელიც დაჯდა,
ვახშმის ჩაი შეანჯღრია და მწყემსური სიბრიყვით განუცხადა:
– დაგიბრუნებს ამლაყ აქლემს იმ პირობით, თუ შენს მე-
უღლეს გაეყრები.
აი, ასე, უსირცხვილოდ, მიკიბ-მოკიბვის გარეშე შემოუთ-
ვალა! თავად მწყემსსაც აღარ უტვირთავს მინიშნებებით და
გადაკვრით ამბის შემკობის ტვირთი. ამ ზომამდე სულელი თუ
იყო, ამას ვერ იფიქრებდა.
უხაიადმა პირველად ვერ გაიგო. მწყემსმა თავისი დამქი-
რავებლის შემონათვალი გაუმეორა ორჯერ, სამჯერ. უხაიად-
მა ხანგრძლივი დუმილის შემდეგ უთხრა:
– ერთს მეორესთან რა კავშირი აქვს?!
106 მკითხველთა ლიგა
 – რაკი პირობად აყენებს, აუცილებლად ექნება კავშირი.
უცხოთა განზრახვები მხოლოდ უფალმა იცის!.. -
– განა მუსლიმი პირობად დადებს ყველაზე საძაგელ საქ-
ციელს მუსლიმურ სამართალში?
– თუკი მიზეზი აქვს, იქ აღარც ისლამის და აღარც შარია-
თის ადგილი აღარ არის.
– ჩემი შაშხანა რომ თან მქონოდა, ვერ გაბედავდა, ჩემ-
თვის ეს პირობა შემოეთვალა.
– შენი შაშხანა ხელთაც რომ გქონოდა, მაინც ვერაფერს
გახდებოდი. გუშაგები ჰყავს მობილიზებული, ფულით დაქი-
რავებული. ოქრომ მოუტანა ყველაფერი – მსახურები, ქვე-
შევრდომები, მონები და მწყემსები. ის შენზე ძლიერია და ამ-
ლაყი აქლემიც მის ხელთაა.
მწყემსმა ფინჯანი მიაწოდა და იმავე უხეში პირდაპირობით
უთხრა:
– არ უნდა დაგეგირავებინა მასთან ეს ძვირფასი განძი!
ჩემთანაც რომ დაგეგირავებინა, მეც ვიფიქრებდი რამე ეშმა-
კური ხერხის მონახვას, რომ ის შენთვის წამერთმია.
გაურკვევლად გაიღიმა და ჩაი მოხვრიპა.
– უცხოებს ისე უნდა მოეპყრო, როგორც მოწინააღმდეგეს.
კაცი უცხო მხარეს მიზეზის გარეშე არ მიაშურებს. უცხოს
გულში ყოველთვის რაღაც საიდუმლოს სძინავს.
უხაიადს ჩაი არ მოუსვამს. ფინჯანი ქვიშაში ჩაფლული და-
ტოვა. ყურს უგდებდა ქაფის ბუშტების სკდომის ხმას, როგორ
იფანტებოდნენ და ქრებოდნენ. სრულ სიჩუმეში ეს ხმა გარ-
კვევით ისმოდა.
მწყემსმა თქვა:
– სინამდვილეში, მან კიდევ სხვა რამეც მითხრა, რისი
თქმაც საჭიროდ არ ჩავთვალე შენთვის.
107 მკითხველთა ლიგა
 უხაიადმა წაახალისა:
– შეგიძლია, ილაპარაკო. მისი პირობის შემდეგ აღარაფე-
რი გამაკვირვებს!
– უცხოსგან უცნაურობა მოდის, ნუ გაიკვირვებ!
მწყემსმა, სანამ სათქმელს დაასრულებდა, ჩაი შემაწუხე-
ბელი ხმით მოხვრიპა:
– უნდა, რომ მასზე დაქორწინდეს მუსლიმური წესით.
უხაიადმა კიცხვით შეხედა. მწყემსმა მზერა დახარა, თავი
მოაჩვენა, ვითომ ჭიქებით იყო დაკავებული და თან თქვა:
– თავის ნათესავზე დაქორწინდება. თქვა, რომ ამას მუს-
ლიმური წესით გააკეთებს. ამაში გასაკიცხი არაფერია.
უხაიადმა იყვირა:
– მაგრამ მე მიყვარს ჩემი ცოლი! ვინ უთხრა, თითქოს მე
ის არ მიყვარს?
– მასაც უყვარს იგი. ასე თქვა. ნათესავები, წესით და ჩვე-
ულებით, უპირატესნი არიან! ესეც მან თქვა.
– ჩემი შაშხანა რომ თან მქონოდა...
– ვერაფერს გახდები!.. დაცვა, გუშაგი!.. ყველა მოისყიდა
თავისი ფულით... თავისი ოქროთი...
– ალაჰიმც დასწყევლის მას და მის ოქროს!.. ნუთუ, ფიქ-
რობს, რომ შეუძლია, მეც მიყიდოს და ჩემი ცოლიც თავისი
ოქროთი?
– შენ უკვე გიყიდა იმ დღეს, როცა მასთან ამლაყი აქლემი
დააგირავე. შენს ცოლს რაც შეეხება, მას შენგან დაიბრუნებს.
ის მასთან შენზე უფრო ახლოა ნათესაური კავშირით. დაიბ-
რუნებს და წაიყვანს უკან, აირში, მუსლიმური წესით. არაფე-
რია ამაში ისეთი, რაც ალაჰს ან მორწმუნეებს განარისხებს.
– ასე თქვა, რომ აირში წაიყვანს?
– დიახ.
108 მკითხველთა ლიგა
 – და ჩემს ვაჟს რას უპირებს?.. ჩემი ვაჟი ხომ ჩემი შვილია!
– მასთან იცხოვრებს, როგორც შვილი, ისე ეყოლება, სა-
მუდამოდ უზრუნველყოფილი. თუ გინდა, დაიბრუნებ, როცა
წამოიზრდება. ასე თქვა. როგორც ხედავ, შემოთავაზებაში
ყველაფერი გაუთვალისწინებია. არ გითხარი, უცხოები სა-
იდუმლოებებს მალავენ-მეთქი?
– მოვკლავ და ამლაყს ძალით დავიბრუნებ. როცა სირ-
ცხვილ-ნამუსი აღარ არის, ძალა ხდება უდაბნოს კანონი. შენ
კი იცი!
– ძალა ვერ გიშველის. ის შენზე ძლიერია თავისი ფულით
და თავისი კაცებით.
– ნუ დაგავიწყდება, ტომი მყავს!.. ყველაზე ძლიერი ტო-
მი...
– შენი ტომი იტალიელებმა დაშალეს და მიმოფანტეს. მან
ეს იცის. ისიც იცის, რომ ცხონებული მამაშენი მის ნათესავზე
შენი ქორწინებით არ იყო კმაყოფილი. ჩემს გასაგონად გა-
იმეორა მისი წყევლა: „ალაჰიმც არ გაკურთხებს მასთან ერ-
თად!“ არ ვიცი, საიდან მივიდა მის ყურამდე. როგორც ხედავ,
არაფერია დაფარული, უდაბნოშიც კი!.. განა არ გითხარი, მის
გულში საიდუმლოს სძინავს-მეთქი?!
ცოტა ხანში უხაიადმა კიდევ ერთი გასაოცარი ამბავი მო-
ისმინა.
ჰორიზონტის გაყოლებაზე ბინდის საბურველი დაეშვა.
უხაიადმა მწყემსს უთხრა:
– გამომრჩა მეკითხა, რა ნათესაური კავშირი აქვს ჩემს
ცოლთან. ჩემი ცოლისთვისაც კი დამავიწყდა, რომ მეკითხა.
მწყემსმა სწრაფად მიუგო:
– შენი ცოლი მისი ბიძაშვილია.
– ბიძაშვილი?!
109 მკითხველთა ლიგა
 – დიახ, დუდუს ბავშვობიდან უყვარდა იგი. მათი მამები წა-
იკიდნენ და დაშორდნენ. ბუნებრივია, მამამისმა ქალის ხე-
ლის თხოვნაზე უარით უპასუხა. როდესაც შენი ცოლის მამა
მოკვდა და მისი ტომი აიყარა და აზჯარში გადასახლდა, დუდუ
იმ დროს ბამბარას ტომებს ტყვედ ჰყავდათ. ოქროს გამოსა-
ტაცებლად ლაშქრობაში იყო და ჩასაფრებაში მოყვა, მაგრამ
წლების შემდეგ გასაქცევი გზა გამოიკვალა. დაბრუნდა აირში
და აღმოაჩინა, რომ მისი სატრფო უკვე გადასახლებულიყო.
შეკრიბა თავისი ქვეშევრდომები, დალაშქრა ბამბარა და ნა-
დავლად წამოიღო ეს წყეული ოქრო, ღადამესში გაყიდა და
დანარჩენი ამბავი კი თავადაც მოგეხსენება. თქვა, რომ ოქ-
როს ხელში ჩასაგდებად მისი წასვლის მიზანი მაჰრის40 უზ-
რუნველყოფა იყო. ესეც მისი საიდუმლოს ერთი მხარეა და
დანარჩენი დაფარული კი ალაჰმა უწყის.
უხაიადი ექსტაზში მყოფი სუფივით შექანდა. გაოგნებულმა
წარმოთქვა:
– მართლაც რომ კაცი უცხო მხარეში უმიზეზოდ არ გა-
ემართება!.. მართლაც რომ უცხოს გულში საიდუმლოს სძი-
ნავს!

21

მისი ოაზისში დაბრუნებიდან ერთი კვირაც არ გასულა,

რომ ამლაყი აქლემი უკან მოჰყვა.
ამჯერად უსაშინლეს დღეში იყო. ასეთ მდგომარეობაში
დღემდე არ უნახავს. ისეთი გამხდარი იყო, ნეკნები უჩანდა.

40 მაჰრი – საქორწინო გამოსასყიდი

110 მკითხველთა ლიგა
თვალებჩაცვენილი იყო და წინა ფეხები ღრმა ჭრილობებით
ჰქონდა დასერილი, რომლის მიზეზიც ბოჭკოვანი თოკები
იყო... ყველაზე უხეში, საშინელი, ბოჭკოვანი თოკები... ნაც-
ვლად მისი ტომის ნიშნისა (+), მარცხენა თეძოზე აირის ტომე-
ბის ნიშნით (+ 11) იყო დადაღული.
ეს დუდუს მინიშნება იყო, გაიძვერა დუდუსი. ეს იყო გამოწ-
ვევა! ამით სურდა ეთქვა მისთვის, რომ მაჰრული აქლემი
უხაიადის საკუთრება აღარ იყო. აქლემის გამოშვება მის
კვალდაკვალ მხოლოდ ნიშანი იყო. უნდოდა, გული მოეკლა
მისთვის. როცა საყვარელი შორსაა, მისი სიშორე, გულის-
თვის მისი უნახაობა უფრო იოლი გადასატანია, თვალს მო-
შორებული თითქოს გონებიდანაც მოშორებულია. როცა საყ-
ვარელს ხედავ, იღვიძებს ვნებაც. ეს მისი ხერხია!.. უცხოთა
ხრიკები!.. მწყემსი მართალია, უცხოთა გულები საიდუმლოს
მალავენ! რომ ემშვიდობებოდა, უთხრა: „არაფრით არ უნდა
დაგეგირავებინა ასეთი მაჰრული აქლემი უცხოსთან!.. ასე-
თებს უცხოთა თვალისგან მალავენ!.. მაგრამ რაც იყო, იყო,
ვეღარაფერს უზამ!..“ – თამბაქოიანი ნერწყვი გადმოაფურ-
თხა მიწაზე და წავიდა, რათა აქლემების ჯოგს დასწეოდა.
ეგონა, ამ მწყემსს აღარასოდეს ნახავდა. ეგონა, კაცობა
ეყოფოდა და დანბაბას სამუდამოდ დატოვებდა მისი დამქი-
რავებლის ამ გიჟური პირობის შემდეგ, გადარეული, უკუღ-
მართი კაცის გიჟური, სამარცხვინო პირობის შემდეგ. არადა,
როცა დუდუ პირველად ოაზისში მოვიდა და სტუმრად გაჩერ-
და მასთან, არც მის გარეგნობაში და არც მის ქცევაში არაფე-
რი უცნაური არ შეუნიშნავს. ერთი ის იყო, რომ ფერფლისფე-

111 მკითხველთა ლიგა

რი ქსოვილის პირბადის41 გარდა უფრო მუქი ფერის პირბა-
დეს ატარებდა. მის თვალებში უხაიადმა გულზე შემოხვეული
საბურველი დაინახა. კაცთა მოდგმის გულების დიდ მცოდნედ
თავს ვერ დადებდა, მაგრამ დუდუს დუმილი და ნაღველი,
პირქუშობა მისი გულის საბურველს გასცემდა. თვალები ხომ
გულის სარკეა! სახეს პირბადით დაიფარავ, მაგრამ გულის
სათქმელს თვალებში ვერ დამალავ! აიურთან მისალმების
რიტუალის განმავლობაში დუდუს ქცევაში არაფერი იყო სა-
ეჭვო, მხოლოდ თითის წვერები გასცემდა მის საიდუმლოს.
საჩვენებელი თითით მიწაში იქექებოდა და დროდადრო წმინ-
და სამკუთხედებს ხაზავდა, შემდეგ მიუბრუნდებოდა და თანი-
თის გამოსახულებას ნერვულად შლიდა. დროდადრო თითის
წვერებში მყისიერი კანკალი უვლიდა. უხაიადი ახლა არ ამ-
ტკიცებს, რომ იმ მომენტში ამ ფარული ნიშნის ამოხსნა შეეძ-
ლო, მაგრამ ამის გაკეთება შეუძლია ახლა, მხოლოდ მას შემ-
დეგ, რაც თავად დუდუმ ინება და გაამჟღავნა საიდუმლო.
მართლაც, რა მიუწვდომელია უცხოთა საიდუმლოებანი!.. რა
ძლიერები არიან უცხოები!.. ისინი, ვინც საიდუმლოებებს მა-
ლავენ, ყოველთვის ძლიერნი არიან!
იმ დღეს თავადაც შეეცადა, საკუთარი ძალა გამოეცადა და
გადაწყვიტა, მაჰრული აქლემი სამუდამოდ გაეშვა და მიეტო-
ვებინა. ღამით იფიქრა, რომ თუ ამას არ იზამდა, გადარეული
დუდუს დამამცირებელ, შეურაცხმყოფელ საქციელს ვერაფ-
რით უპასუხებდა... და თუ კაცობას არ გამოიჩენდა, სირ-

41ტუარეგები, ბერბერული მოდგმის მომთაბარე ტომები, საჰარის ძირი-

თადი მოსახლეობა, აფრიკაში არაბეთის ნახევარკუნძულიდან შემოვიდ-
ნენ. სახლობენ ჩრდილო აფრიკის რამდენიმე სახელმწიფოში, მათ შო-
რის, სამხრეთ-დასავლეთ ლიბიაში. მატრიარქალური წყობის ელემენტე-
ბი მათში დღემდე შემორჩენილია. ქალები სახეს არ იფარავენ, კაცები კი
თეთრი ან ცისფერი პირბადით დადიან და მხოლოდ თვალები უჩანთ.
112 მკითხველთა ლიგა
ცხვილს ვეღარასოდეს მოიშორებდა! უდაბნო შემწყნარებე-
ლი არაა! თუ ვინმეს უდაბნოში სამარცხვინო საქციელისთვის
შეაჩვენებენ, მას ივიწყებენ და შლიან მეხსიერებიდან. ნეტავ
მხოლოდ ივიწყებდნენ!.. მასა და მის მოდგმას ზიზღი და აბუ-
ჩად აგდება უწერია!.. აბუჩად აგდება კი უდაბნოს კოდექსით
მეხსიერებიდან წაშლაზე უარესია!.. არყოფნაზე უარესია!..
აბუჩად აგდება, დამცირება ყოველდღიური სიკვდილია, ყო-
ველ საათს, ყოველ წუთს სიკვდილი!.. ასეთი კაცი თავის სი-
ცოცხლეში ასჯერ, ათასჯერ კვდება ერთხელ და საბოლოოდ
სიკვდილის მაგივრად! ნამდვილი კაცი, ღირსეული და კე-
თილშობილი კაცი ერთხელ სიკვდილს ირჩევს ათასჯერ სიკ-
ვდილის ნაცვლად. ათასჯერ სიკვდილი მონების, შეიძლება,
ქვეშევრდომებისა და ვასალების ხვედრია, მაგრამ არა კე-
თილშობილ წარჩინებულთა!..
რიჟრაჟის ბინდბუნდში უნაგირი დაადგა და სადავეები და-
უმაგრა სახნავში სატარებელ აქლემს და სანამ ინათებდა, ჩუ-
მად გაიპარა. უნაყოფო, გადამხმარ ხეობას დაუყვა. აქლემს
კისერზე დააწვა და გააჭენა. ამ დროს მის სმენას ტკივილიანი
ყოყინი მისწვდა:
– ა!.. ა!.. ა!.. ყა!.. ყა!.. ყა!..
გრძელი მანძილი გადაჭრა, მაგრამ მოთქმა, ჩივილი და
ტანჯვა სდევდა და ეწეოდა უდაბნოს ღია სივრცეში. მხოლოდ
უბედურებას შეუძლია აქლემის ყოყინი მგლის ყმუილად აქ-
ციოს! მისი ამლაყი აქლემი მხოლოდ მაშინ ყოყინებს, როცა
ჩივის და მხოლოდ მაშინ ჩივის, როცა ტკივილი გაუსაძლის
ზღვარს აღწევს და გულს სწვდება. ამქვეყნად არ არსებობს
არსება, რომელიც აქლემს ფიზიკური ტკივილის მოთმენაში
გაეჯიბრება, მაგრამ ამასთანავე არ არსებობს ამქვეყნად არ-
სება აქლემზე სუსტი და გულჩვილი ტკივილის გულით ტარე-
113 მკითხველთა ლიგა
ბაში. ეს საიდუმლო უხაიადმა თავის ამლაყ აქლემთან ხან-
გრძლივი თანაცხოვრებით იცოდა.
ახლა, როდესაც განსაცდელის ყოყინი მოესმა, გული
ორად გაეპო. შეეცადა, ცეცხლის ნაპერწკალი გულშივე ჩაეხ-
შო... ტკივილის ნაპერწკალი... მაგრამ ვაი, რომ ამაოდ!.. ცო-
ტა ხანში მისი გული ცეცხლში იყო გახვეული!.. აქლემს ფერ-
დზე მათრახი შემოჰკრა და აიძულა, უფრო სწრაფად გაქცეუ-
ლიყო. უნდოდა, რაც შეიძლება, სწრაფად გასცლოდა იქაუ-
რობას, იქ აღარ ყოფილიყო, რომ ხმა მიკარგულიყო და ექო
ჩაჩუმებულიყო, მაგრამ ტკივილმა ნაპირები გადმოხეთქა და
მოგონებებიც მოასკდა. თვალწინ დაუდგა თავიანთი მეგობ-
რობა ჯერ კიდევ იმ დროიდან, სანამ დაიბადებოდნენ, სანამ
ჩაისახებოდნენ დედის მუცლებში, სანამ მამების გულებში
ფიქრსა და გრძნობას აღძრავდნენ, სანამ სურვილად იქცე-
ოდნენ, სხეულზე რომ ბატონობს, სანამ მარადიულ კოსმოსში
მტვრის ნამცეცად მოვიდოდნენ... როცა მხოლოდ ქარის ხმა
იყო ორივე და სიმღერის ექო, ლამაზმანთა თითებში მოქცეუ-
ლი სიმებიანი საკრავის – ამზადის კვნესა, სამოთხის ჰურიის
ზაღარიდები, დიახ, მოწყალე ჰურიის ღვთაებრივი ზაღარიდე-
ბი ჭის უკუნ სიბნელეში...
ისინი ერთნი იყვნენ, სანამ რამედ იქცეოდნენ. როგორ შე-
უძლია ახლა, უარი თქვას მასზე და განთიადის ბინდით მოსი-
ლი ქურდივით გაიქცეს?! როგორ მოიცილოს თავიდან ისე,
როგორც ბეჭედს წაიძრობენ თითიდან და როგორ ესროლოს
დანბაბას უდაბნოს ვიგინდარებსა და უცხო ხალხს?! როგორ
აიღოს თავზე ხელი და ეს დანაშაული როგორ ჩაიდინოს მხო-
ლოდ ცოლ-შვილისა და ისეთი სულელური რამისთვის, რა-
საც სირცხვილი ჰქვია სასტიკ უდაბნოში?! როგორ აიღოს ხე-
ლი თავის ღვთაებრივ ნახევარზე და ამქვეყნიურ ილუზიაზე
114 მკითხველთა ლიგა
გადაცვალოს?! ვინ არის ქალი?! ის ეშმაკის მიერ შექმნილი
ქამანდია, კაცების გამოსაჭერად და ყურით სატარებლად. ვინ
არის ვაჟიშვილი?! ის მამის გასართობი სათამაშოა, ჰგონია
რა, რომ მასშია უკვდავება და ხსნა მაშინ, როცა სინამდვილე-
ში ის მისი ქონების დამნიავებელი და სიცოცხლის მომსპო-
ბია!.. და რა არის სირცხვილი?! ის კიდევ მორიგი ილუზიაა,
უდაბნოს ხალხის მიერ შექმნილი, რათა თავი დაიმონონ და
შეიბოჭონ კისერზე შემოხვეული მეტი ჯაჭვითა და თოკით.
თუკი სირცხვილი ესაა, მაშ, ღირსება და კეთილშობილება
თავისუფლება ყოფილა! ღირსება და კეთილშობილებაა, იხ-
სნას მეგობარი და თანამგზავრი, რომელსაც ჯერ კიდევ არ-
ყოფნაში იცნობდა და რომლითაც მთელი ეს წლები უდაბნოს
საბრძანებელს სერავდა. ღირსება და კეთილშობილება ისაა,
რაც ავალდებულებს ადამიანს, მსხვერპლად გაიღოს ქამან-
დიც, გასართობი სათამაშოცა და ილუზიაც და ირჩიოს ამლა-
ყი აქლემი, რათა მასთან ერთად განაგრძოს მოგზაურობა
უდაბნოს ღია სივრცის საუფლოში.
უცბად მოზიდა ლაგამი და უკან გაბრუნდა.
დუდუ სახეგაცისკროვნებული შეეგება. სელის პირსაბურა-
ვი ემოსა და გულის დამალვასაც ცდილობდა უხილავი საბურ-
ველით, თუმცა თვალები ამ მცდელობას ააშკარავებდნენ.
უხაიადმა მათში დაინახა დაცინვა იმ კაცისა, ვინც დარწმუნე-
ბულია, რომ სანაძლეო მოიგო. დუდუს თვალებმა წამით იელ-
ვეს მის მრავალმნიშვნელოვან ღიმილზე, შემდეგ ღიმილი
გაქრა. უხაიადმა იმ წუთში შეიძულა დუდუ. სიძულვილის შეგ-
რძნება ისეთივე წამიერი იყო, როგორც შეფარული ღიმილი.
გაოცდა, რომ აქამდე მის მიმართ სიძულვილი არ გასჩენია.
მხოლოდ განრისხდა, როცა მწყემსმა მისი შემონათვალი
უამბო, მაგრამ არც შესძულებია მაშინ და არც გულში ბოღმა
115 მკითხველთა ლიგა
ჩაუდვია. ალბათ იმიტომ, რომ ჭკვიანმა მწყემსმა კარგად მო-
ახერხა მისი დარწმუნება იმაში, რომ შეცდომა დაგირავებაში
იყო ჩადებული. დიდხანს ელაპარაკა ამ სიტყვის მაგიურ მნიშ-
ვნელობაზე ვაჭრებთან. უთხრა, რომ თავად დუდუ ბევრ ხა-
ფანგში გაბმულა, ტიმბუქტუს, აგადესის და ღადამესის ვაჭრე-
ბი რომ უგებდნენ, სანამ დაკვალიანდებოდა და ამ სიტყვის
მნიშვნელობას გაიგებდა.
ახლა უკვე მანაც იცის ამ წყევლის მნიშვნელობა. ეს ის
ცოდნაა, რამაც შთანთქა მისი დუდუზე დაბოღმილობა, ყირა-
ზე ამოატრიალა და საკუთარ თავზე გადმოიტანა. ისაა დამნა-
შავე იმაში, რაც მოხდა!.. შიმშილია დამნაშავე!.. აიურია პასუ-
ხისმგებელი!.. მათი ვაჟი!.. იტალიელები!.. უდაბნო!.. ო,
ღმერთო!.. როცა ბედისწერა აწყობს რამეს, ისე აკეთებს, რომ
ყველას ხდის პასუხისმგებელს და დამნაშავეს. ყველას
მტრად აქცევს – ხალხს, საგნებს, უდაბნოს... ეს უზენაესი ბე-
დისწერის თვისებაა, როცა წყვეტს, რომ პასუხისმგებლობა
ყველას აჰკიდოს მხრებზე, რათა არ არსებობდეს ერთი დამ-
ნაშავე. როცა დანაშაულის თანამონაწილეა ყველა, მაშინ არ
არსებობს დამნაშავე. ბედისწერა ყველაზე ოსტატურად შლის
კვალს, გადაანაწილებს დანაშაულს, რათა შეუძლებელი გახ-
დეს დანაშაულის ნამდვილი ჩამდენის პოვნა.
სწორედ ამ განცდამ არ ჩაადებინა გულში ბოღმა დუდუზე.
ის ხომ თავისი ბიძაშვილის კვალზე მოვიდა, სიყრმიდან რომ
უყვარდა და ბედისწერის უკუღმართობამ მასთან დააშორა.
განა აქვს მისი განსჯისა და დადანაშაულების უფლება?! თა-
ვად რომ მის ადგილას ყოფილიყო, მაშინ თუ უმტრობდა და
შეებრძოლებოდა მას?!
დუდუმ უთხრა:
– ჟირაფის ამბის გასაგებად დაბრუნდი?!
116 მკითხველთა ლიგა
 უხაიადი გაოცდა:
– ჟირაფის?
– დიახ, ასე შევარქვი. ჟირაფი ყველაზე ლამაზი ცხოველია
აირში.
უხაიადმა სთხოვა, ნება მიეცა, თვალი შეევლო მისთვის.
დუდუმ თავი გადააქნია და წაიმღერა:
– ეს არაფერს მოგიტანს!.. მერე იძულებული იქნები, არა-
ერთხელ დაბრუნდე მასთან!
უხაიადი არც გაბრაზებულა და არც არაფერი უთქვამს. ამ
უცნაურმა უცხო კაცმა გაურკვევლად წაიბურტყუნა:
– ის საძოვარზეა დასავლეთ ხეობაში.
ახლა კი მიხვდა! დილის ნიავი აღმოსავლეთიდან უბერავ-
და და ამლაყისთვის ძნელი არ იყო, მისი სუნი ეგრძნო, როცა
ის გარბოდა გამთენიისას.

22

როგორც ღამის სიზმარი დღისით გაიფანტება, როგორც

მზის სხივები შთანთქავს განთიადის ბინდს, ისე უხაიადს თა-
ვისი აღთქმული პირობა გაუცამტვერდა შესასვლელში ცის-
ფერ ხალათში გამოხვეული დუდუს დანახვისთანავე. იმ წუ-
თას მიხვდა, რომ ადამიანი იმგვარად და იმით ყალიბდება,
რასაც ის დედის რძესთან ერთად სვამს. მიხვდა, რა ძნელია
ერთი ხელის მოსმით ქამანდის, გასართობი სათამაშოსა და
ილუზიის თავიდან ამოგდება ისე, თუკი ერთი ხელის მოსმით-
ვე სხვა ადამიანად არ იქეცი! „ადამიანი მძევალია იმისა, რა-
საც ის ფლობს, ისევე, როგორც ის ტყვეა საკუთარი სხე-

117 მკითხველთა ლიგა

ულის!“ – ამის გამეორება მოსწონდა შეიხ მუსას. ნუთუ, ამაში
იმას გულისხმობდა, რომ ადამიანს საკუთარი თავის შეცვლა
ისევე არ შეუძლია, როგორც სხეულს ვერ გამოიცვლის?! მაგ-
რამ თუ ცოლი ქამანდია, ვაჟიშვილი გასართობი თოჯინა და
სირცხვილი კი ილუზია, განა მართებულია, მათ დანებდეს და
ამლაყი აქლემი გაყიდოს?! განა თავი მათ ხელში მძევლად
უნდა ჩაიგდოს მხოლოდ იმიტომ, რომ ყველა ასე აკეთებს და
მათ სანაცვლოდ უარი თქვას თავისი ცხოვრებისა და რწმენის
მეგობარზე?!
ნუთუ, ამ მუხანათობის ჩადენის შემდეგ საკუთარი თავის
პატივისცემა არ დაეკარგება?!
ხეობაში ეშვებოდა, თან ამ თავისი ფიქრებიდან გამორკვე-
ვა ვერ მოასწრო, რომ წინა ფეხებშებორკილი მაჰრული აქ-
ლემი მისკენ გამოექანა. დუჟი გადმოსდიოდა და სხეულზე
ოფლი ასხამდა. თვალებში სევდა ედგა... სევდა, რომელსაც
უხაიადი კარგად იცნობდა. სახნავში სატარებელი აქლემი
შორს გააჩერა და ფერდობზე დაეშვა. ერთმანეთს გადაეხვივ-
ნენ, მაგრამ განშორების ხვევნა ყოველთვის უფრო მწარეა...
უხაიადი განზრახ მკაცრობდა მასთან:
– შენ მამრი ხარ თუ დედალი?! რასაც აკეთებ, მაჰრულ აქ-
ლემებს არ შეშვენით! ეს ვაჟკაცობა არაა, ეს არაა რაინდობა.
გესმის?! მოითმინე! ასჯერ მითქვამს შენთვის, მოითმინე-მეთ-
ქი! მოთმინება მცველი თილისმაა, თუ უდაბნოში გინდა ცხოვ-
რება. მოთმინება ლოცვაა, მოთმინება ღვთის თაყვანისცემაა!
დაგავიწყდა განა ჩვენი მოგზაურობა მაიმუნის უკაცრიელ ვე-
ლებზე?.. ან ჩვენი მოგზაურობა ავალში?!. შენ სწრაფად ივიწ-
ყებ და ეს შენი ნაკლია. ამას კი უდაბნოში პრობლემები მო-
აქვს.

118 მკითხველთა ლიგა

 აქლემს გული არ ასჩვილებია. მისი დახატული თვალები-
დან შეშფოთება იღვრებოდა. თვალები კი ისეთი მეტყველი
ჰქონდა, როგორც გაზელს.
დიდხანს უხაიადი გულისხმიერად ესაუბრებოდა, ეფერე-
ბოდა და ანუგეშებდა შუადღემდე, მაგრამ ის იყო, დატოვა და
წავიდა, რომ აქლემი ისეთი ხმით აკვნესდა, ავადმყოფები
რომ ჩივიან და ტირიან.
ხმები, რომლებიც უხაიადს ამლაყი აქლემისგან ესმოდა,
არაფრით ჰგავდა სხვა აქლემთა ხმებს.

23

აჰა, მოჰყვა ისევ მალევე უკან!

მოვიდა ჭრილობებისგან დასუსტებული და მზაკვარი დუ-
დუს ახალი შემონათვალი მოიტანა თან, სასტიკი გზავნილი!..
ეს ჭრილობები და ეს გაუბედურებული მდგომარეობა იყო
სწორედ ახალი გზავნილი!.. ეს გაძვალტყავებული ჩონჩხი
იყო დუდუს შემონათვალი!.. გაფრთხილება!.. ნიშანი!.. ოჰ, ეს
ნიშნები!.. ო, რა ძლიერ უფრთხის ნიშანთა ენას!.. ფარულ, სა-
იდუმლო ენას, რომელიც უდაბნომ ასწავლა!.. უდაბნოსგან
ისწავლა, რომ შინებოდა ამ ენისა, რადგან ის არასოდეს ლა-
პარაკობს ღიად და აშკარად, რადგან ის შეუცნობელს მა-
ლავს... რადგან ის თავადაა შეუცნობელი. შეუცნობელი კი ნი-
შანს ტყუილად არ იძლევა. შეუცნობელს ხუმრობა არ უყვარს.
შეუცნობელი ეს თავად ბედისწერაა, ბედისწერის ენა კი მო-
მაკვდინებელია!

119 მკითხველთა ლიგა

 ნუთუ ამ უცხო კაცს ამლაყი აქლემის მოკვლა უნდა?! თუ ეს
სასტიკი შანტაჟისა და გამომძალველობის ახალი ეტაპია?!
ნუთუ უდანაშაულო ცხოველზე იძიებს შურს მისი სიჯიუტის გა-
მო, იმის გამო, რომ ცოლთან გაყრის პირობას არ თანხმდება,
თუ ეს წამება მისი დასამორჩილებელი მეთოდია, რომლითაც
დანებებას აიძულებს?!
რაც არ უნდა ბევრი იფიქრო, რაც არ უნდა კარგი ჭკუის
პატრონი იყო, რაც არ უნდა ინტერპრეტაციები აკეთო, უცხო-
თა გუდაში ყოველთვის მოიძებნება სხვა საიდუმლოებები.
რაც არ უნდა მცოდნე იყო, რაც არ უნდა მახვილგონიერებით
დაჯილდოებული, უცხოთა იარაღი ყოველთვის უფრო ძლი-
ერია, რადგან კაცი უცხოობაში უმიზეზოდ არ მიდის! ჭკვიანი
მწყემსი მართალია.
ამჯერად, როცა ამლაყი აქლემი ჭრილობებით დასერილი,
გამხდარი, ძვლებამოჩრილი მოადგა, უხაიადმა აიურის თვა-
ლებში მათი სიახლოვის მანძილზე პირველად დაინახა აბუ-
ჩად აგდება. არა, არა, არ ცდება!.. ეს აშკარად აბუჩად ამგდე-
ბი მზერა იყო, არც დაუმალავს, არც უცდია, რომ დაემალა!
განზრახ არ მალავდა. ეს რას უნდა ნიშნავდეს? ნუთუ ეჭვია-
ნობამ გაიღვიძა? ამლაყის მიმართ ეჭვიანობა იმ დღეს არ შო-
ბილა! ეს ბრწყინვალე აქლემი, რომელზეც უხაიადმა თავისი
მხედრული ოსტატობა სრულყო ქორწინებამდე ბევრად ადრე
და რომელსაც თავისი წვლილი ჰქონდა შეტანილი აიურის
უხაიადზე გამიჯნურებაში, ქორწინების შემდეგ იქცა მის მეტო-
ქედ, მეორე ცოლად და მეტიც, მტრად. ვერ ბედავდა ცხოვე-
ლის მიმართ თავისი გრძნობების ღიად გაცხადებას, მაგრამ
უხაიადისთვის ძნელი არ იყო ცოლის გადაკრული მინიშნებე-
ბით მისი პოზიციის მიხვედრა.

120 მკითხველთა ლიგა

 ქორწინებიდან ერთი თვის შემდეგ, როცა ისინი ჯერ კიდევ
ჰამადას უდაბნოში ცხოვრობდნენ, ერთ საღამოს, ნავახშმევს
აიურმა უთხრა:
– მთელ უდაბნოში არ მინახავს ისეთი ეჭვიანი ქალები,
თქვენს ტომში რომ არიან. იცი, თაზიდირთმა42 რა მითხრა?!
მითხრა: „უფრთხილდი! კაცი, რომელსაც მაჰრული აქლემი
ისე უყვარს, როგორც უხაიადს თავისი ამლაყი, არ ინდობა!
ის, მართალია, ყველაზე ლამაზი მაჰრული აქლემია უდაბნო-
ში, მაგრამ თუ მხედარს მომეტებულად უყვარს ცხენი ან აქ-
ლემი, რომელზეც მხედრობს, ცოლი ასეთ მხედარს არ უნდა
ენდოს, რადგან მისი გული ან თავის ცხოველთანაა, ან ცოლ-
სა და ცხოველს შორისაა გაყოფილი და ეს უარესია! ცოლს,
რომელიც ქმრის გულში მაჰრული აქლემის ადგილს ვერ და-
იკავებს, ერთ მშვენიერ დღეს ქმრის დაკარგვა ემუქრება“.
ასეთი მონაჩმახი გაგიგია?!
უხაიადმა მაშინ გაიცინა და მიუგო, რომ თაზიდირთი ჭკვი-
ანი ქალია და მხოლოდ ჭეშმარიტებას ამბობს. აიურმაც გა-
იცინა, მაგრამ მას არასდროს უპატიებია ქმრისთვის ეს ხუმ-
რობით ნათქვამი.
როგორც კი შიმშილობა დაიწყო, მაშინვე იპოვა შანსი მაჰ-
რული აქლემის თავიდან მოშორებისა და არაერთხელ მი-
ანიშნა ქმარს ამაზე. მერე უკვე თავისი ზრახვების შეკავება
ვეღარ შეძლო და ამის თაობაზე ხმამაღლა, ღიად განაცხადა.
თავის დროზე უხაიადმა მას ეს მიუტევა, რადგან ხედავდა, რა
დღეში ჩააგდო ისინი შიმშილმა. საკუთარ თავს უთხრა, რომ
დედას, რომელიც ხედავს, როგორ ტირის შიმშილისგან მისი
შვილი, უფლება აქვს, დაკარგოს ჭკუა.

42 ქალის სახელი.
121 მკითხველთა ლიგა
 ამჯერად მისი ეჭვიანობის მიზეზი ქმრის ამლაყ აქლემზე
მიჯაჭვულობა კი არ ყოფილა, არამედ ის, რომ დაინახა მისი
ბრძოლა მას მერე, რაც მის ნათესავს აქლემი მიაგირავა; და-
ინახა წინ და უკან სირბილი დანბაბას უდაბნოსა და ოაზისს
შორის, თვალყურს ადევნებდა, როგორ მიემგზავრებოდა ქმა-
რი იქ და ბრუნდებოდა. ამაში სირცხვილსა და თავლაფის
დასხმას ხედავდა. მისი დღევანდელი მზერაც უხაიადს ეუბნე-
ბოდა: „თავი მოგეჭრა!.. რატომ არ გრცხვენია?!“ და ამ შეფა-
რული კიცხვის მიზეზი მხოლოდ ცოლის შური და ეჭვიანობა
კი არ იყო მხედრის აქლემზე, არამედ ის, რომ მან ქმრის სი-
ჯიუტეში, გაბრძოლებასა და ცხოველზე მიჯაჭვულობაში და-
ინახა საფრთხე, მიმართული მისკენ... მისკენ და მისი ვაჟიშ-
ვილისკენ... ქალური ინტუიციით მიხვდა ამას, ქალური წი-
ნათგრძნობით და განა არის რამე უფრო მგრძნობიარე, ვიდ-
რე ქალური ინტუიცია და წინათგრძნობა, როცა ის ეჭვობს რა-
მეს?! დღევანდელი მზერა შეტყობინებაა... გაფრთხილებაა...
გამოწვევაა!.. სიძულვილია... დიახ, მის აბუჩად ამგდებ მზე-
რაში სიძულვილმა გაიელვა. რას შეიძლება ნიშნავდეს სი-
ძულვილი აბუჩად აგდებასთან ერთად?! აბუჩად აგდებაში ყო-
ველგვარი სიმდაბლეა. აბუჩად აგდება სიძულვილზე უფრო
ძლიერი და სასტიკია! აბუჩად აგდება დამცირება და შეურაც-
ხყოფაა. ეს მან დედის მკერდიდან ნაწოვ რძესთან ერთად შე-
ითვისა, უდაბნოს მკერდიდან ნაწოვ რძესთან ერთად... ან...
ო, ღმერთო!.. ან ნამდვილად თავისი ბიძაშვილი უყვარს და
ქმრის დამცირება განზრახ დაუსახავს მიზნად, რომ გაყრის
ქაღალდის მიღებას მიაღწიოს... ამ შემაშფოთებელმა აზრმა
ტანჯვა გაუორმაგა. გაახსენდა, რომ ცოლი მთელი ამ ხნის
მანძილზე მალავდა მისგან დუდუსთან თავისი ნათესაობის
ნამდვილ ხაზს. რატომ არ უამბო ქმარს მთელი ეს ისტორია,
122 მკითხველთა ლიგა
რატომ ინახავდა მას საიდუმლოდ?! ო, ღმერთო!.. ქალი!.. ქა-
ლი!.. აი, მისი ნასროლი საშინელი ქამანდი კისერში აქვს წა-
ჭერილი და სუნთქვას უკეტავს! აი, უკუნი სიბნელე მოცოცავს
და დღის ნათელს შთანთქავს... იმ ღამით უხაიადმა იტირა.
არ უძინია. შუაღამისას აღმოაჩინა, რომ ცრემლის ორი
ცხელი ძაფი ლოყებზე დასდიოდა.
არ სჯეროდა, რომ ტიროდა, ან რომ ოდესმე შეეძლო ეტი-
რა. დიდებული ახენუხენის43 შთამომავალი საკუთარ საწოლ-
ში უბედური ქალივით ტიროდა! ეს ის უხაიადია, რომელიც
ყმაწვილობაში ერთხელ ამხანაგს ეჯიბრებოდა, თუ რომელი
მათგანი უფრო დიდხანს გაუძლებდა და მხურვალე მუგუზალს
დაიჭერდა ხელით; დამწვრის სუნი ავარდა, მაგრამ აალებუ-
ლი მუგუზალი ხელიდან არ გაუგდია, სანამ მისი მეტოქე არ
გატყდა და თავისი მუგუზალი ყვირილით არ მოისროლა,
უხაიადს კი არც უყვირია და არც უტირია, მიუხედავად იმისა,
რომ ბავშვი იყო, ათი წლის ასაკს მიუღწეველი. მანამდე, შვი-
დი წლის ასაკში დედამ დასაჯა და მოახლეს დაუძახა, ზანგის
ქალს, რათა მას ცხვირის ნესტოებში საშინელი წიწაკის წვენი
შეესხა უხაიადისთვის. თვალთ დაუბნელდა და სუნთქვა ეკ-
ვროდა, მაგრამ არ უტირია.
ამლაყის კუდზე დაკიდებულმა უდაბნო თრევით მოიარა,
შავბნელ უფსკრულში გადაეშვა, მოკვდა და მკვდრეთით აღ-
სდგა, მაგრამ არ უტირია.

43ახენუხენი – ამანგასატინის ტომის შეიხი მეცხრამეტე საუკუნეში. საჰა-

რის სიღრმეში შესაჭრელად და სავაჭრო ქარავნებზე კონტროლის დამყა-
რების მიზნით წამოწყებული ფრანგული დაპყრობითი ლაშქრობების წი-
ნააღმდეგ ბრძოლაში დიდი როლი შეასრულა. გარდაიცვალა ასი წლის
ასაკს გადაცილებული.
123 მკითხველთა ლიგა
 და აი, ახლა ტირის და არ შეუძლია თავის შეკავება, რომ
არ იტიროს. თითქოს ვინც ტირის, ის კი არა, მის გვერდით
მძინარე ვიღაც სხვა ადამიანია, მასში რომ სძინავს და არ
ემორჩილება, ამხედრებია და ეურჩება მის გრძნობებს, მის
ნებას. ვიღაც სხვაა, რომლის საქმიანობას და ქმედებებს უყუ-
რებს ისე, რომ ის ვერ ხედავს მას. ეს რას უნდა ნიშნავდეს?!
ვინმეს უდაბნოში დამართნია ეს მასზე უწინ?!
საწოლიდან ჩუმად ადგა და ქოხიდან გავიდა.
გარეთ რიჟრაჟის სინათლეს ოაზისის სიბნელე გაეტეხა,
თუმცა მამლებს ახალი დღის დაბადების გამოცხადება დავიწ-
ყებოდათ, ან იქნებ განზრახაც არ ეყივლათ, საიდუმლოს შე-
სანახად. მხოლოდ ჭრიჭინების ორკესტრი აგრძელებდა ღა-
მეულ სიმღერებს.
ამლაყსაც არ სძინებია ღამით. უხაიადს იგი მთელი თავისი
მაღალი ტანით წამომართული დახვდა, თავი აღმოსავლე-
თისკენ მიექცია, დამწუხრებული, მდუმარე, ნაღვლიანი უც-
ქერდა ცისკრის დაბადებას. ამ დროს სახნავში სატარებელი
აქლემი ქოხის მეორე მხარეს ჩაჩოქილიყო სქელი, გადახრი-
ლი პალმის მახლობლად და სულელურად, განურჩევლად,
უინტერესოდ იცოხნებოდა. იმ წამს ეს ორი აქლემი შეადარა
და მიხვდა, რა წმინდა და ამაღლებული ჩანდა ამლაყის სევდა
ამ მდგომარეობაში, ამ უთენია დილით!
რა უტვინო და უსახური ეჩვენა ეს მეორე აქლემი თავისი
სიბრიყვით, განურჩევლობითა და უზრუნველობით! რა საძა-
გელია არსება, რომლის გული საწუხარისგან ცარიელია!
მხოლოდ სევდა შობს ღვთაებრივ ცეცხლს გულში! ნეტავ ადა-
მიანიც ასეთად ჩანს?! შეიხი მუსა ყოველთვის ამბობდა:
„უფალს თავის მადიდებელთა შორის მხოლოდ ტანჯულნი და
წამებულნი უყვარს. მეტიც, ის სატანჯველით მხოლოდ იმას
124 მკითხველთა ლიგა
გამოსცდის, ვინც უყვარს!“ სუფიური ორდენის შეიხებიც ოა-
ზისში რაღაც ამის მსგავსს იმეორებდნენ.
უხაიადმა ქოხის კუთხიდან სამი მუჭა ქერი ჩუმად აიღო,
თოფს დასწვდა, შემდეგ მაჰრულ აქლემს ლაგამი ამოსდო და
ალ-ქარმას წყაროს გზით წაიყვანა.
გზად საკუთარი თავი დაიჭირა იმაზე, რომ წამღერებასა-
ვით იმეორებდა: „მოთმინება ლოცვაა! მოთმინება ღვთის
თაყვანისცემაა! ცხოვრება მოთმინებაა!“ თავი დაიმშვიდა
იმით, რომ ამას ამლაყის გასაგონად იმეორებდა, საკუთარ
თავს უთხრა, რომ მისი სიმღერა ტანჯული მაჰრული აქლე-
მისკენ იყო მიმართული, თუმცა გულში იცოდა, რომ ამჯერად
ამას საკუთარი თავისთვის ამბობდა. ის სხვა ადამიანი, რომე-
ლიც ტიროდა ღამით და რომელიც, როგორც აღმოაჩინა, მის
სხეულში ცხოვრობდა, სწორედ ის კითხულობდა რეჩიტატი-
ვით ამ თილისმას, ხოლო თვითონ განცდებისა და ქმედებათა
აღსრულების ინსტრუმენტი იყო, ეს კაცი იქცა მის ხელად,
ენად და თვალად გუშინდელს აქეთ. ის თვალები, გუშინ რომ
ტიროდნენ, მისი თვალები იყო. კი მაგრამ, ვინ არის ის?!. რო-
დის აქეთ დაიდო ბინა მის მკერდში?!. ნუთუ დაბადებიდან?!.
მაშინ მთელი ეს დრო სად იყო, ეძინა?! მხოლოდ გუშინ რა-
ტომ გამოიღვიძა?!.
პალმის ჭალები გადაკვეთა, სამხრეთის ქვიშიან ბორცვებს
გვერდით ჩაუარა. აქლემი დააჩოქა, წინ უხეში ტილოს ნაჭერი
გაუშალა, ჯიბიდან ქერის შეკვრა ამოიღო და ტილოზე დაყა-
რა, მაგრამ ამლაყმა თავი ამაყად ასწია მაღლა და უდაბნოს
ჰორიზონტს მიაშტერდა.
მზის სხივების პირველი ცეცხლოვანი ხაზი გამონათდა.
უხაიადი იჯდა აქლემის წინ ფეხის წვერებზე დაყრდნობი-
ლი, დიდხანს აკვირდებოდა მას თოფზე დაბჯენილი. არავინ
125 მკითხველთა ლიგა
იცის, თავად მანაც კი, როგორ ასწია თოფის ლულა და მეგო-
ბარს როგორ დაუმიზნა. ნელა წამოდგა, თითქოს საკუთარ
თავს არ ეკუთვნისო და ლულა ამლაყის თავს მიუახლოვა. გა-
დადგა ნაბიჯი, ორი ნაბიჯი, სანამ ლულა აქლემის შუბლს არ
შეეხო. თოფი თვალებს შორის მიაბჯინა და იარაღს ორივე ხე-
ლით ჩაეჭიდა. უხაიადის თვალები მეტყველებდნენ სიმტკიცე-
სა და შეუპოვრობას, დაჟინებას და რაღაც გაურკვევლობას.
ხელები მტკიცედ და ურყევად ჰქონდა, არ ათრთოლებია. ამ
დაპირისპირებაში ამლაყიც დანებდა. მათი თვალები შეხ-
ვდნენ ერთმანეთს. აქლემის თვალებშიც დამორჩილება იყო,
უხაიადს მათში არ დაუნახავს გაკვირვება, პირიქით, ამ ნა-
ბიჯს უწონებდნენ. ამლაყის თვალები ეუბნებოდა: „სასხლეტს
დააწექი!“ მისი თვალები აქეზებდნენ, უბიძგებდნენ ამისკენ,
მისი ღრმა, ალ-ქარმას წყაროს წყალივით დაწმენდილი თვა-
ლები... ეუბნებოდნენ: „გახსენი ცეცხლი! თუ განშორება გა-
დაგიწყვეტია, იჩქარე! სწრაფად გახსენი ცეცხლი!.. წყვდიადი
ასიარის ცეცხლზე სასტიკი ვერ იქნება და ვერც ავალის გზის
სიავეს შეედრება! მესროლე!..“
თვალთა შეხვედრა გაიწელა, გაჭიანურდა. გატყდა სიმ-
ტკიცე და დაჟინება, მაჯა ათრთოლდა. უხაიადმა ლულა ქვი-
შაში ჩარგო, მაჰრული აქლემის მოკეცილ ფეხებთან. რამდე-
ნიმე წამი იდგა და ცახცახებდა, შემდეგ კვლავ იგრძნო ლო-
ყებზე მდუღარე სითხის ნაკადის დენა. ბრაზი წაეკიდა, მრის-
ხანების ცეცხლით აენთო. მკერდში ყველაფერი უდუღდა და
იწვოდა. როგორ ისროლოს?!.
დაიწყო თოფის კონდახის თავში ცემა, სანამ ჩალმა არ
მოსძვრა. შუბლში რკინის კონდახის ცემას განაგრძობდა.
სისხლმა იფეთქა, ხელები მოუთხვარა და ქვიშაზე და ტილოს
ნაჭერზე წვეთებად იწყო დენა, ქერის მარცვლებს შეერია.
126 მკითხველთა ლიგა
სისხლის წვეთები ამლაყის სახესაც მოეცხო. ჭრელი აქლემი
პატრონის სიგიჟეს შფოთვით ადევნებდა თვალს. შემდეგ შეშ-
ფოთება შიშში გადაეზარდა. კონდახის ცემა რაც უფრო ხშირ-
დებოდა, მისი ღელვა და განგაშიც მით უფრო ძლიერდებო-
და. შესაძლოა, იმიტომ, რომ მან სიგიჟე არ იცოდა. შესაძ-
ლოა, იმიტომ, რომ მას სჯეროდა, ადამიანი იყო ერთადერთი,
ვისაც ჭკუა-გონება ებოძა და მას უფლება არ ჰქონდა, ეს წყა-
ლობა ცხოველივით დაეკარგა. უხაიადს ახლა ჭკუა-გონება
დაეკარგა. ვინ იყო იგი ამ მდგომარეობაში?.. თავს რას აუ-
ტეხდა?!. სადამდე მივიდოდა ამ მხეცური თავში ცემით?..
უეცრად აქლემმა ყბები დააღო და ყოყინი ამოუშვა:
– ა... ა... ა... ა...
მტკივნეული ძახილი უდაბნოს გაშლილმა სივრცემ შთან-
თქა. უხაიადი შეჩერდა და ქვიშაზე დავარდა.
მოსაღამოვდა. უხაიადმა საკუთარი თავი ციებ-ცხელებით
შეპყრობილი, ოფლითა და სისხლით მოსვრილი აღმოაჩინა.
თვითონაც არ იცოდა, როდის და როგორ ჩასთვლიმა. ჭრი-
ლობები ტკივილით თავს უხეთქავდა, მაგრამ სხეულის ტკივი-
ლებს სად შეუძლია გულის ტკივილის ძლევა?! სხეულის ტკი-
ვილები გულის ტკივილის გადაფარვის საშველი რომ ყოფი-
ლიყო, ხომ აღარავინ დაიტანჯებოდა! გაეღვიძა თუ არა და გა-
ახსენდა, რაც მოხდა, თავის ტკივილიც გაუქრა და სხეულის
ტკივილიც! გულის ტკივილმა ყველა სხვა ტკივილი შეჭამა.
უხაიადი წავიდა და ალ-ქარმას წყაროზე განიბანა. ჭრი-
ლობები პირსაბურავით დამალა. წყაროს გარშემო წრედ გა-
დაჯაჭვული პალმების ქვეშ ჩრდილში ჩამოჯდა, წყალი და-
ლია, მკერდზე, სამოსზე და თავზე დაიპკურა. წამოდგა და ოა-
ზისისკენ გაემართა.

127 მკითხველთა ლიგა

 ყადი შეიხების წრეში მჯდარი იპოვა, შუადღის მზისგან ში-
და ეზოს კედლისთვის შეეფარებინა თავი და პალმის ფოთ-
ლების მარაოთი აბეზარ ბუზებთან ბრძოლით იყო დაკავებუ-
ლი. უხაიადმა ყადის განცალკევებით დალაპარაკება სთხოვა
და ჩააცივდა, გაყრის ფურცელი შეედგინა მისთვის. ყადი შე-
ეცადა მის შეჩერებას და დოკუმენტის შედგენის გადავადებას,
უთხრა, რომ არაფერია გაყრის აღსრულებაზე იოლი, მიუხე-
დავად იმისა, რომ ის ღვთისგან ნებადართულ საქმეთა შო-
რის ყველაზე საძულველია უფლისთვის, მაგრამ ყველაზე
ძნელი შემდეგ კაცისთვის სინანულისგან თავშეკავებაა. რო-
დესაც უხაიადის სიჯიუტის წინაშე მისი შეგონება ვერას გახდა
და იმედი გადაეწურა, რომ რამეს შეასმენდა, ყადიმ მის შესა-
ყოვნებლად და მისი განზრახვისა და სურვილის ჩასაშლე-
ლად ხერხს მიმართა და მოწმე მოითხოვა. უხაიადი გავიდა,
ეზოში პირველივე შემხვედრ გლეხს ხელი დაავლო და ყადის
მოუყვანა. იმედგაცრუებულმა ყადიმ ღრმად ამოიხვნეშა:
„როდესაც სატანა რამეს გადაწყვეტს, კაცს ამ საქმეს უიოლე-
ბს და გზას ქვა-ღორღისგან მოუსუფთავებს, რათა ამ საქმის
ჩამდენს უფსკრულისკენ უბიძგოს. უფალი მძლეველია!..“ –
თქვა და მისცა უხაიადს სასურველი გაყრის ქაღალდი.
უხაიადმა დაკეცა გაყრის ქაღალდი, ჯიბეში ჩაიჩურთა და
დანბაბაში გაემგზავრა.
დუდუსთან განმარტოვდა და დოკუმენტი გადასცა – დანე-
ბებისა და ხსნის ქაღალდი!.. მორჩა!.. ქამანდის, სათამაშოსა
და ილუზიისგან სამუდამოდ გათავისუფლდება!.. მშვიდო-
ბით!..
დუდუმ გაიხარა. მსახურებს ჩაის მოტანა და ვახშმის მომ-
ზადება უბრძანა. უხაიადს უთხრა:

128 მკითხველთა ლიგა

 – ვიცოდი, რომ ამას გააკეთებდი და ძალიანაც კარგი,
რომ გააკეთე. ჯაჭვები დაწყვიტე და მეგობარი მოიპოვე. პირ-
ველივე დღეს დავინახე ეს შენსა და მის თვალებში. საიდუმ-
ლო თვალებში იმალება. – გაიღიმა და დაასრულა:
– ვინ გაცვლის ისეთ ჟირაფს, როგორიც ეს შენი ამლაყი
აქლემია ქალში, თუნდაც ეს ქალი თანითის მსგავსი სილამა-
ზის ღვთაება იყოს?! ღმერთო მაპატიე, მაგრამ ყველაფერი
შუბლზე წერია!
დუდუმ რკინის სკივრიდან ტყავის ძველი ტომსიკა
ამოიღო, ზედ ჯადოსნურ ნიშნებმოხატული. ჩაის ფინჯანი ჩა-
ყო შიგ და ორჯერ გადმოაპირქვავა. ოქროს ქვიშა თვალის-
მომჭრელად აელვარდა. ბინდბუნდის მრუმე ყვითელი სხივე-
ბი ყვითელი ქვიშის მარცვლებზე აირეკლა და ოქრომ გაიბ-
რწყინა. ქისა უხაიადს გაუწოდა და უთხრა:
– ამას ქრთამად ნუ მიიღებ! გაჭირვების სიავისგან დაგი-
ცავს, სანამ შიმშილობა გადაივლიდეს.
უხაიადმა უპასუხა:
– არა მგონია, ის დამჭირდეს. ჩვენს ტომში ამბობენ, რომ
მას წყევლა მოაქვსო.
დუდუმ ნათქვამის მეორე ნახევარი არ შეიმჩნია, პირველ
ნახევარს ჩაეჭიდა და კომენტარი მიაყოლა:
– ოქრო მხოლოდ ადამიანებს კი არა, ჯინებსაც კი სჭირ-
დებათ! ის კაცთა და ჯინთა ბრძოლის მიზეზია. ეშმაკისა და
ადამიანის ბრძოლის მიზეზიც ის არის. ადამიანის ადამიანთან
ბრძოლის მიზეზიც ისაა და შენ როგორ არ დაგჭირდება?! მი-
სი გულისთვის ციხეში ვიჯექი, ტყვედ ჩავვარდი, ბამბარას
ზანგები მაწამებდნენ მისი გულისთვის, მაგრამ იმასაც ნუ და-
ივიწყებ, რომ მის გარეშე ვერ განვახორციელებდი იმას, რაც
განვახორციელე!
129 მკითხველთა ლიგა
 დოკუმენტი ჰაერში ააფრიალა და გაიღიმა. უხაიადმა ბავ-
შვური დაჟინებით შეახსენა:
– მაგრამ ამბობენ, რომ ის დაწყევლილია და უბედურება
მოაქვს.
– ეს ცრურწმენებია, რომელსაც ისინი ავრცელებენ, ვისაც
მისი შოვნა არ შეუძლია. ოქრო ყოველი ადამიანის მიზანია
დაბადებიდან სიკვდილამდე ხელმოცარულებისა და სუფი
დერვიშების გარდა. ხელმოცარულები და სუფი დერვიშები
შეაჩვენებენ ოქროს მოარული ხმებით, რადგან მათ ოქროს
შოვნა არ გამოუდით, მერწმუნე! – დუდუს თვალებში ნაპერ-
წკალმა იელვა.

24

სამხრეთის საძოვრებზე, ჰასავნას მთის მოპირდაპირე მხა-

რეს დაიბრუნა ამლაყმა თავისი ჯანმრთელობა! ამ ველს წი-
ლად ხვდა ის ბედნიერება, რომ გასული გაზაფხულის ბოლოს
აქ გადავლილმა ღრუბლებმა მოწვიმა. ნაგვიანევი წვიმის გა-
მო პროფესიონალი მწყემსებისთვის ის შეუმჩნეველი დარჩა.
უხაიადმა ეს მინდორი ადრარიდან გამოსულმა აღმოაჩინა,
ჩრდილოეთ უდაბნოსკენ რომ მიემართებოდა და აქ დაბინავ-
და. მაჰრული აქლემი ამწვანებულ საძოვარზე გაუშვა და თა-
ვად მთის დასავლეთ ფერდობზე მდებარე გამოქვაბულს შე-
აფარა თავი.
გადაწყვეტილება განუმტკიცდა, აქ დარჩენილიყო საცხოვ-
რებლად. არა მხოლოდ იმიტომ, რომ უფალმა დააჯილდოვა
და მოგზაურთა და მწყემსებისთვის შეუმჩნეველი ეს განძი

130 მკითხველთა ლიგა

აპოვნინა, არამედ იმიტომ, რომ მან სხვა განძიც აღმოაჩინა.
ამ მინდვრებზე მან ჯადოსნური ნაყოფი იპოვა – უდაბნოს სო-
კო! რაც დაწყევლილ ოაზისში დასახლდა, მას მერე უდაბნოს
სოკო არ ეჭამა. ვისაც უდაბნოს სოკოს გემო ერთხელ მაინც
გაუსინჯავს, ის დიდხანს როგორ გაძლებს ამ სოკოს გარეშე?!
ამ ჯადოსნურმა ველებმა არა მხოლოდ ხორცი, ქონი და
ბზინვა დაუბრუნა ამლაყს, არამედ უხაიადმა ოაზისებში გადა-
სახლების ხანგრძლივი პერიოდის შემდეგ უდაბნოს სოკო გა-
სინჯა, როგორც დამაგვირგვინებელი ჯილდო მისი მოთმინე-
ბისა და ტანჯვისა.
მაგრამ ჭეშმარიტი ჯილდო არც უდაბნოს სოკოშია და არც
ამლაყის მიერ ჯანმრთელობის დაბრუნებაში! ჯილდო სიწმინ-
დესა და აუმღვრევლობაში, კმაყოფილებასა და სიჩუმეში,
სიწყნარესა და უკიდეგანო, გადაჭიმულ სივრცეშია! სიმშვი-
დის მნიშვნელობა მხოლოდ იმან იცის, ვინც ოაზისის ბორკი-
ლებით ხელფეხშეკრული ყოფილა, ქამანდით, სათამაშოთი
და ილუზიით, ცხოვრების საწუხარითა და ხალხის მზაკვრული
ხრიკებით შებოჭილი! დღისით რომ შრომობს, წვალობს, ებ-
რძვის ცხოვრებას, ღამით ფხიზლობს, საზრუნავი არ აძინებს
და ბორკილები კი მხოლოდ უფრო ვიწროვდება და უხეშდება.
ერთ ნასკვს რომ გამოშლის, ახალ თოკებს ნახულობს, ხელ-
ფეხს რომ უბოჭავს და ყელზე ჭალის გველივით ეხვევა. რამ-
დენიც თავს წამოსწევს და ჩაძირვიდან ხსნაზე ოცნებას იწ-
ყებს, იმდენი ფარული ძალები შეიკვრებიან და ფსკერზე ეწე-
ვიან. ამბობენ, ალ-ქარმას წყაროზე იფრითი44 ცხოვრობს,
ამით ერთობა და ამ თამაშში დახელოვნებულიაო. თავის
მსხვერპლებს მხოლოდ მაშინ ძირავს, როცა საბანაოდ მარ-

44 იფრითი – ავსული.
131 მკითხველთა ლიგა
ტო მოდიანო. იმათზე თავდასხმას ერიდება, ვინც საბანაოდ
მეგობრების თანხლებით მოდისო.
ეს ცხოვრების ხაფანგია ოაზისებში! იფრითი მხოლოდ ალ
ქარმას წყაროზე კი არ ცხოვრობს, არამედ მთელ ოაზისში,
დიახ, მთელ ოაზისში!
ხოლო აქ, უდაბნოში, იფრითები წყურვილით იხოცებიან!
აქ რჩება ორი სივრცე – სივრცე ღია უდაბნოში და სივრცე
გულში! ყურში თუ სიჩუმეა, სიჩუმეა გულშიც. უდაბნოში თუ
სიწყნარეა, სიწყნარეა გულშიც. ალ-ქარმას წყარო სხეულს
განბანს, სულს კი მხოლოდ უდაბნო განბანს! სული განიწმინ-
დება, სუფთავდება, ცარიელდება და თავისუფლდება; უად-
ვილდება, გამოვიდეს და შეერწყას მარადიულ სივრცეს, ჰო-
რიზონტებს, კოსმოსს, რომელსაც ჰორიზონტს იქით მივყა-
ვართ, კოსმოსური სივრცის მიღმა; შეერწყას სხვა სამყაროს,
საიქიოს, დიახ, საიქიოს! აქ, მხოლოდ აქ, ამ გადაჭიმულ ვე-
ლებზე, ამ შიშველ უდაბნოში, სადაც სამი მხარე ხვდება ერ-
თმანეთს – გაშლილი სივრცე, ჰორიზონტი და კოსმოსი, რათა
მოქსოვონ ცის კაბადონი, რომელიც მიცურავს, რომ შეუერ-
თდეს მარადისობას, საიქიო სავანეს!
ეს ზეციური კავშირი, წმინდა სამების კავშირი ავრცელებს
ნდობასა და დაჯერებულობას, ქსოვს სიწყნარის ძაფებს და
თესავს სიჩუმესა და სიმშვიდეს გულში. უხაიადს მოუსმენია,
შეიხი მუსა როგორ იმეორებდა ამ სურას45 მისი ბავშვობიდან
მოყოლებული. დიახ, იმდენჯერ იმეორებდა ამ აიას,46 უხაი-
ადმა დაიჯერა, რომ იყო ყურანის ასეთი სურა – სიწყნარე!

45 სურა – ყურანის ტექსტის შემადგენელი ნაწილი, თავი. ყურანი მოიცავს

სხვადასხვა სიდიდის 114 სურას.
46 აია – ყურანის სურები, თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე სეგმენტებად

– აიებად („ნიშანი, ზეციური სასწაული“).

132 მკითხველთა ლიგა
მაგრამ მისი მნიშვნელობა დღემდე არ ესმოდა, მანამდე, სა-
ნამ არ გამოსცადა ოაზისებში ცხოვრება და საკუთარ თავს ეშ-
მაკეული ბორკილები არ აჰკიდა ისე, როგორც ამას ყველა
აკეთებს ამქვეყნად, ყველა რეგვენი ამქვეყნად! თავისუფლე-
ბა ქამანდზე, სათამაშოსა და ილუზიაზე გაცვალა! თავის თავს
უთხრა ის, რასაც ყველა ამბობს: „როგორც ვნახეთ, ასე აკე-
თებდა ჩვენი მამა-პაპა“. ახლა გაიგო ამ სალოცავი ფორმუ-
ლის მნიშვნელობა. როცა შეიხ მუსასგან ესმოდა იგი და ზეპი-
რად იმახსოვრებდა, არ იცოდა, რომ თავადაც იმავე გზას და-
ადგებოდა. აბრაამის ხალხი კერპებს ჯიუტად თაყვანს სცემდა
მხოლოდ იმიტომ, რომ ტრადიციად მიიღო ეს მამა-პაპისგან.
უხაიადი დაქორწინდა, ბავშვი ეყოლა და სირცხვილს ადგილი
გამოუთავისუფლა გულში, რათა საკუთარი თავი სამოცდაა-
თი მკლავის სიგრძეზე გრძელ რკინის ჯაჭვზე უფრო ძლიერი
ბორკილების ტყვეობაში ჩაეგდო.
მან ზურგი აქცია ამ აიას, ამ სურას, ჯადოსნურ თილისმას,
დაივიწყა საიდუმლო სიტყვა „გულდამშვიდება“, ზურგი აქცია
თავისუფლებას, სიწყნარეს, ავტომატურად უარი თქვა მათზე,
როგორც კი წავიდა უდაბნოდან და კისერი ოაზისებში მკვიდ-
რი ცხოვრების ჯაჭვებს მიუშვირა. ოაზისებში მცხოვრებნი
ყველანი მონები არიან. კედლისა თუ ქოხის მიღმა მხოლოდ
მონა სახლობს. ის უნიკალური მონაა, რადგან ბრმაა, ბრმა,
რომელიც ვერ ხედავს თავის მონობას, სულის მონობას. ის
მონის მონა კი არაა, არამედ ეშმაკის მონა, რომელსაც ჯაჭვე-
ბით დაუბამს მისი სული. ეშმაკის მონა კაცთა მონაზე უარე-
სია. ის საშინელი მონაა, ზიზღს რომ იწვევს. მონის მონა სიბ-
რალულს აღძრავს, ეშმაკის მონა კი – ზიზღს. უხაიადი იღუპე-
ბოდა, იძირებოდა, ამლაყმა იხსნა იგი ბორკილისგან. ამლა-
ყი მაცნეა, მოციქულია, სული, რომელიც უფალმა გამოგზავნა
133 მკითხველთა ლიგა
მისი ჯაჭვით შებორკილი გულის გასათავისუფლებლად. რომ
არა წმინდა ცხოველი, ის ეშმაკის კვალზე ივლიდა, ხომალდს
ჩამორჩებოდა და სხვა დაღუპულებთან ერთად დაინთქმებო-
და. ის ხომ იძირებოდა უსახურთა ზედახორაში, შეუმჩნეველ-
თა ჭყლეტაში, რომლებმაც მძიმე ტვირთი მამა-პაპათაგან
მემკვიდრეობად მიიღეს – ქამანდი, სათამაშო და ილუზია. ამ-
ლაყი ხსნის მაცნეა, ხსნის ხომალდი, თავისუფლების გემი. აი,
ახლა ისინი ქურციკებივით თავისუფლად არიან გაშვებულნი
უფლის ვრცელ უდაბნოში, მარადიულ უდაბნოში, საიქიო სა-
ვანეს რომ აღწევს.
მშვიდობით, დამსხვრეულო ბორკილებო! მშვიდობით გა-
ლიავ, რომლის ხუნდები იმ ნაციხართა ბორკილებს აღემატე-
ბოდა სიძლიერით, თურქმა გამგებელმა რომ დატოვა, სანამ
ოაზისებიდან გავიდოდა.
ამ გალიის დამსხვრევა ამლაყის დამსახურებაა. აი, ალაჰი
აჯილდოებს მას გამძლეობისთვის და ჩუქნის ამ განძს. ეს მი-
მალული და უჩინარი საძოვრები, გადავლილი ღრუბლების
წვიმამ რომ აამწვანა, ზეციური ძღვენია უდაბნოში. თვით შიშ-
ველმა უდაბნომაც კი იცის, როგორ დამალოს მოულოდნე-
ლობები და სიურპრიზები, რომ მისით მომთმენნი დააჯილ-
დოვოს. მაჰრული აქლემი ბალახით დააჯილდოვა, უხაიადი
კი – უდაბნოს სოკოთი. უდაბნოს სოკოც დამალული განძია.
თუ არა უდაბნოს სოკო, აბა განძი სხვა რა უნდა იყოს?! ნაყო-
ფი, რომელიც ზეციდან ცვივა, არსაიდან უხვ წყალობად მო-
დის, მიწას აპობს და ამოდის. მისი სურნელი ვრცელდება ღია
სივრცეში, ქარი ფანტავს და აბრუნებს მიწაზე. იელვებს ელვა,
მას მოჰყვება ქუხილი და ჯადოსნური ნაყოფი იბადება შუ-
აგულ არსაიდან.

134 მკითხველთა ლიგა

 ზაფხულის დასაწყისში უდაბნოს სოკოთი ტკბობა ეს ზეციუ-
რი წყალობაა, მიწიერი სამოთხე! მაგრამ განა სამოთხე სამუ-
დამოდ გასტანს, თუნდაც ღვთის რჩეულთათვის?! განა სიტ-
კბოება მარადიულია, თუნდაც წინასწარმეტყველთათვის?!

25

ერთ დღეს უხაიადი ერთ მწყემსს შეხვდა. მწყემსი მოსაღა-

მოებულს მოვიდა, მსუქან, მოკლეტანიან, აწეწილბეწვიან აქ-
ლემზე იყო შემომჯდარი. აქლემი ველზე დააბა და სამჯერ
შესძახა „ალაჰმა წყალობა მოგცეს!“, სანამ უხაიადს მიესალ-
მებოდა. უთხრა, რომ თავის დაკარგულ აქლემებს ეძებდა და
ისიც უთხრა, რომ უხაიადი ღმერთს ჰყვარებია, სხვებს რომ
არ ჰქონდათ, ისეთი სარჩო რომ მიუცია მისთვის ამ საძოვრის
სახით, რადგან კონტინენტის განაპირა უდაბნო რეგიონები
წლის ამ დროს გამომხმარი და უნაყოფო იყო.
უხაიადი ჩაით გაუმასპინძლდა. მწყემსმა უთხრა:
– ამის საიდუმლოდ შენახვა გმართებს!
– მე კი შევინახავ საიდუმლოდ, შენ თუ შეინახე! – მიუგო
უხაიადმა.
მწყემსმა გაიცინა და უპასუხა:
– გპირდები, საიდუმლოს შევინახავ ერთი პირობით – თუ
ნებას მომცემ, ჩემი აქლემები აქ ვაძოვო. – ისევ გაიცინა და
დასძინა:
– თუ ალაჰმა მიშველა და ვიპოვე ისინი უფლის ვრცელ
უდაბნოში.
– იპოვი მათ უფლის ნებით, იპოვი.

135 მკითხველთა ლიგა

 – უეჭველია, ვიპოვი. ალაჰი ეხმიანება თავის რჩეულთა
ლოცვას და თხოვნას!
მწყემსმა წვერზე ხელი ჩამოისვა და ბედნიერი გადაწვა
ქვიშაზე:
– საიდუმლოს შევინახავ ძოვების სანაცვლოდ. როგორც
ხედავ, სიჩუმისთვის ბევრს არ ვითხოვ!
ისევ გაიცინა და უთხრა:
– მცირედით კმაყოფილება!.. ყველა ფაკიჰი ერთხმად კიც-
ხავს სიხარბეს და მე მჯერა მათი. ფული და სიმდიდრე ღვთის-
გან შეჩვენებულია! გაიგე იმ კაცის ამბავი, ცოლ-შვილი ადრა-
რის ოაზისში რომ გაყიდა ერთი მუჭა ოქროს ქვიშის სანაც-
ვლოდ?!
უხაიადს სისხლი გაეყინა ძარღვებში. იყვირა:
– რააა?!.
– ეს ისტორია ყველას პირზე აკერია. იმ კაცმა ერთ უცხო
შეძლებულს თავისი ცოლ-შვილი დაუთმო ერთი მუჭა ოქროს
ქვიშის სანაცვლოდ. ოქრო თვალებს აბრმავებს. მხოლოდ ახ-
ლა დავიჯერე, რომ ის მართლა დაწყევლილი ლითონია!
უხაიადი დამუნჯდა. ცივი ოფლი ღვარად მოასკდა და ზურ-
გზე ნაკადად დაედინა. ზურგი სულ დაუსველდა. ხელები ისე
აუკანკალდა, ჩაი მიწაზე დაეღვარა. შემდეგ ოფლი შუბლი-
დან, პირიდან წამოუვიდა და წვეთებად იწყო დენა ფინჯანში,
ქაფიან მწვანე ჩაის შეერია. გულიდან კი სისხლმა იწყო დენა.
წამით დაავიწყდა მძიმე ტვირთი, მამა-პაპისგან რომ ერგო
მემკვიდრეობად – ცოლი, შვილი და სირცხვილი. დაავიწყდა,
რომ ისინი მგუდავი ქამანდია, დამღუპველი სათამაშო და ცა-
რიელი ილუზია! საგნებს ძველი მნიშვნელობები დაუბრუნდა.
ქამანდი ისევ წმიდათაწმიდა ცოლი გახდა, სათამაშო შთამო-
მავალი და მემკვიდრე, ცრუ ილუზია კი – ნამდვილი სირცხვი-
136 მკითხველთა ლიგა
ლი! და ეს ყველაფერი თვალის დახამხამებაში მოხდა. გაქრა
ლამაზი ოცნება და მოვიდა სასტიკი, აუტანელი სინამდვილე.
გაქრა შთაგონება და დადგა რეალობა. გაქრა თავისუფ-
ლება და მოვიდა ბორკილები. მოეჩვენა, რომ ყველაფერი,
რაც კი უფიქრია ხსნისკენ თავგანწირულ სრბოლაში, ილუზია
იყო. ილუზია კი ილუზიაა ახლა, ხოლო ცოლი – თავშესაფარი
და ნავსაყუდელი, შვილი კი – ნანატრი და ნალოდინარი მე-
სია! სასწაული წამში ყირაზე დადგა.
არაფერი იყო ამაში უცნაური. როცა კაცი გადაწყვეტს ეშ-
მაკს შეებრძოლოს, ყურადღება არ უნდა მოადუნოს! როგორც
კი გამოელაპარაკება ვინმე არსება, ეს ეშმაკის ენით მოსაუბ-
რე ადამიანი ელაპარაკება! ღვთაებრივი შთაგონება ქრება
და ღვთიური ნიშანიც იკარგება.
საიდან უნდა სცოდნოდა საწყალ ბედუინს ეს ხერხი?! სა-
იდან უნდა სცოდნოდა მას, წყეულ სატანას ჭკუის დაკარგვი-
ნება როგორ შეუძლია!.. შთაგონების, თუნდაც ღვთიურის,
გაქრობა?!

26

ზედიზედ სამი ღამე უხაიადი სიზმრად დაქცეულ სახლს ხე-

დავდა. ვერ იძინებდა, გულში ისეთი ცეცხლის მუგუზალი გიზ-
გიზებდა, არ აძინებდა. განთიადისკენ მცირე ხნით ჩათვლემ-
და თუ არა, ყოველ, ღამე სევდისმომგვრელ ნანგრევებს ხე-
დავდა. იმის მიუხედავად, რომ იცოდა, თვლემა დიდ ხანს არ
გასტანდა, მისი ხეტიალი ნანგრევებში მთელი ღამე გრძელ-
დებოდა.

137 მკითხველთა ლიგა

 ეს ახალი სიზმარი არ ყოფილა. ბავშვობაშიც ხშირად აწა-
მებდა, სიყმაწვილის ადრეულ წლებშიც. იმ დროს ჯერ ოაზი-
სები არ ჰქონდა მონახულებული. ცხოვრებაში თვალით არ
ენახა თიხითა და ქვით ნაგები სახლი. ამის მიუხედავად, ესიზ-
მრებოდა ჩაბნელებული, სევდიანი სახლი, თიხის ყალიბებზე
ნაგები, ორსართულიანი, პალმის ტოტებით გადახურული.
ტოტებზე ფოთლების ფენა იყო დაყრილი, ფოთლებზე –
მტვერში აზელილი თიხა. მიწის სართული დანგრეული იყო,
რამდენიმე ოთახის კედლები ჩამონგრეულიყო. იყო კიდევ
რაღაც, რასაც ამ სახლში ამჩნევდა – ის მიტოვებული იყო,
არც ფანჯრები ჰქონდა და არც კარები. უცნაური ის იყო, რომ
საკუთარ თავს ამ სახლში გამომწყვდეულს ხედავდა, ისე,
რომ არ იცოდა, საიდან მოხვდა შიგნით. თავს ყოველთვის მე-
ორე სართულზე აღმოაჩენდა ხოლმე, ჩაბნელებულ კორიდო-
რებში დადიოდა გასასვლელის ძებნაში, კარის, ფანჯრის ან
სინათლის ძებნაში. ამ სართულის იატაკი მორყეული იყო და
ჩანგრევის საფრთხე სუნთქვაშეკრულ უხაიადს ნაბიჯს აჩქა-
რებინებდა. დაცემის ეშინოდა და უხილავი არსების ყოფნას
გრძნობდა, რომელიც საერთოდ არ ჩანდა. ამასთან, ერთი
ჩრდილი და სილუეტიც კი არ დაუნახავს. მთელი მისი შიში ამ
განმეორებად მოგზაურობაში ორი რამის გამო იყო – დაცე-
მის და უხილავი არსების გაბრაზების!..
ეს სიზმარი მის ახალგაზრდობაში შეწყდა. უცაბედად შეწ-
ყდა და შემდეგ მანაც დაივიწყა.
სიზმარი დაბრუნდა მგზავრთან საუბრის პირველ ღამეს,
როცა ჩასთვლიმა. სამი ღამე ზედიზედ უმეორდებოდა და ახ-
ლა, მხოლოდ ახლა, სიზმრის დაბრუნების შემდეგ ცხადად
დაინახა ის აბურდული ტრიადა, რომლისაც ასე ეშინოდა
ხილვაში – სიბნელე, მორყეული და ჩამონგრევის პირას მყო-
138 მკითხველთა ლიგა
ფი მიწის სართულის ჭერი და უხილავი არსება, რომელსაც
სიტყვა საერთოდ არ დაუძრავს და არც რამე ნიშანი მიუცია –
არც წარსულში და არც ამ სამი ღამის მანძილზე, თუმცა, ამის
მიუხედავად, უხაიადმა იცოდა, რომ ის სადღაც იყო სახლში –
ერთ-ერთი კორიდორის ბოლოს, ან რომელიმე ოთახის კუთ-
ხეში, ან ჭერში, ან ბანზე, ან ქვემოთ, მიწის სართულზე, სადაც
ნანგრევები და ჩამოშლილი თიხის ყალიბების გროვები იყო.
მას ეშინოდა. ეშინოდა ამ არსების, არ იცოდა ზუსტად, ის რას
მალავდა, მაგრამ მხოლოდ მისი ყოფნაც კი გულში შიშს
აღუძრავდა. შიში თავს დარცხვენილად აგრძნობინებდა
ხოლმე, როცა იღვიძებდა. შიშს სიფხიზლეში არ გრძნობდა
და ვერ წარმოედგინა, რას შეიძლებოდა, ამ შიშის მსგავსი ში-
ში დაეთესა მის სულში. თვით სიკვდილიც კი არ აღუძრავდა
მსგავს განცდას. რისი ეშინოდა?!. ვისი?!. ვინ იყო ეს არსება,
კაცი თუ ჯინი?!. ანგელოზი თუ ეშმაკი?! წმინდანი თუ იბლი-
სი?..
ძალ-ღონეს არ იშურებდა ძებნაში, მაგრამ ორი რამ ეღო-
ბებოდა გზაზე: სიბნელე და ჩამონგრევის რისკის ქვეშ მყოფი
ჭერი. ნაბიჯები უკანკალებდა და ფეხი ერეოდა, ოფლმა გამო-
ჟონა, სუნთქვა გაუხშირდა. გზას ფრთხილად ეძებდა ცარიელ
დერეფნებში, როგორც ბრმა, ოღონდ კედლებზე ხელის ცეცე-
ბის გარეშე. თავადაც არ იცოდა, ამ ძებნაში კედლებს რატომ
არ იშველიებდა. მიაბიჯებდა სიცარიელეში, მარტო, უძლური,
უფსკრულში ჩავარდნის შიშით. რამდენიც ამ ხილვიდან გა-
მოფხიზლდებოდა, ღრმად ამოისუნთქებდა და ალაჰს მად-
ლობას სწირავდა, რომ არ ჩავარდა და იქ არ მოხდა ის, რაც
აქაურ ცხოვრებაში არ მომხდარა. შეცბუნებული იყო იმითაც,
რომ არ იცოდა, საიდან გაჩნდა ამ დანგრეულ სახლში, თუკი
არც კარი იყო იქ და არც ფანჯრები. ციდანაც არ ჩამოვარდნი-
139 მკითხველთა ლიგა
ლა იქ. ის აღმოჩნდება სახლში და ვერ გამოდის იქიდან, სა-
ნამ არ გაიღვიძებს. სიბნელეში ბრმასავით დაეხეტება, ჩავარ-
დნისა და უხილავი არსების შიშით კანკალებს და ამ მოჯა-
დოებული წრიდან თავის დასაღწევს ვერ პოულობს, სანამ არ
გაეღვიძება.
ყოველთვის ეუფლებოდა გაურკვეველი რწმენა იმისა,
რომ არა მორყეული იატაკი და ჩანგრევის პირას მყოფი ტო-
ტები და რომ არა სიბნელე, შეეძლო გამოეაშკარავებინა ის
უხილავი არსება! იატაკი და სიბნელე იყო ხელშემშლელი!
ცდილობდა, თავი ეიძულებინა, მაგრამ საბოლოოდ მაინც უმ-
წეობა სძლევდა. სიზმარი მეოთხე დღეს დამთავრდა, თუმცა
მტანჯველი, მღელვარე, აგზნებული ძილით ეძინა. მიუხედა-
ვად იმისა, რომ სევდა-ნაღველი, რომელიც მის გულში სირ-
ცხვილს დაეთესა, სძლევდა ყველა ტკივილს, სიზმრის დაბრუ-
ნებამ მაინც შიშის შფოთით აავსო, რაღაც ამოუცნობის შიშით
იმ ზომამდე, რომ შიშმა თვით სირცხვილიც კი წალეკა და რო-
დესაც მეოთხე ღამეს სიზმარი გაქრა, შიშის შფოთი მაინც
დარჩა.
იმ დღეებში უხაიადი ადგილს ვერ პოულობდა. დაავიწყდა
ჩაი, წყალი, დაავიწყდა ამლაყი აქლემი. თვით ამლაყი და-
ავიწყდა! დრო ველზე ხეტიალში გაჰყავდა და მთაზე ადი-ჩა-
მოდიოდა, სანამ დაღლილობა არ მოცელავდა და თავის ად-
გილზე არ გაიშხლართებოდა კურდღლისცოცხას ან ლოტუ-
სის ხის ქვეშ, კლდის მახლობლად ან მღვიმეში, მთის მწვერ-
ვალზე ან ფერდობზე. დაბნეული ამლაყი კვალდაკვალ დას-
დევდა, მთის მწვერვალზე ასულსაც კი ფეხებთან ედგა შეცბუ-
ნებული, შეშფოთებული, სევდიანი.
რა მოხდა? ვინ გაბედა ამ საზიზღარი ჭორების გავრცელე-
ბა?! ამ სიყალბეზე ვინაა პასუხისმგებელი? ვინ ამოაყირავა
140 მკითხველთა ლიგა
სასწაული? ნუთუ დუდუმ? თუ მისმა ნაძირალა ხელქვეითებ-
მა? ან იქნებ ეს აიურს უნდა, დამცირებით უპასუხოს, რაკი
უხაიადმა მას აქლემი ამჯობინა და მან მიაყოლა ეს ჩხვლეტა?
თუ ისინი ყველანი მონაწილენი არიან ამ სიცრუის შეთქმუ-
ლებისა?! მაგრამ როგორ მოუვიდათ თავში აზრად, ეთქვათ,
თითქოს მან ცოლ-შვილი ერთი მუჭა ოქროს ქვიშის სანაც-
ვლოდ გაყიდა?! რა შუაშია აქ ოქრო?! მან ეს ქვიშა ბოლო
წუთში საჩუქრად მიიღო. უარს ამბობდა მასზე, მაგრამ ოქროს
პატრონმა დაიჟინა და აიჩემა! ნუთუ მისი ეს დაჟინება ხრიკი
იყო და მახის დაგება ჰქონდა მიზნად? ყველაზე მეტად კი ის
აკვირვებდა და აცბუნებდა, ამ ჭორმა როგორ შეისხა ფრთა
და უდაბნოს ყველაზე შორეულ ადგილებსაც კი შემოუფრინა.
ოდითგან ამბობენ, რომ უდაბნოში ჭორები და ახალი ამბე-
ბი ქარს გადააქვს, განსაკუთრებით კი სამარცხვინო ზნეობ-
რივი სკანდალები! სირცხვილი გადააქვს! ო, ღმერთო!.. ამ-
გვარი სირცხვილი უდაბნოს მანამდე არ სმენია. ყველაზე
მდაბიო მონასაც კი არ გაუყიდია ცოლ-შვილი ერთი მუჭა ოქ-
როს ქვიშის სანაცვლოდ. ერთი მუჭა ოქროს ქვიშა დასწყევ-
ლოს ღმერთმა! ხომ თქვა, რომ მას უბედურება მოაქვს! თავი-
სი აზრი დუდუს მოახსენა, განუცხადა, რომ ყვითელი ლითო-
ნი დაწყევლილია ტომში და აი, ეს წყევლა თავად მასაც მი-
ეწია!.. ისე მიეწია, რომ მას ცოდვა არ მიუძღვის, ტყუილ უბრა-
ლოდ და ცილისწამებით ეწია!.. ან იქნებ ცოდვილია?.. აჰ, კი-
ნაღამ დაავიწყდა!.. აღთქმა, თანითისთვის მიცემული აღ-
თქმა!.. ნუთუ ეს თანითის აღთქმაა?.. თუ მამის წყევლა?!. ო,
ღმერთო!.. გასკდა თავი!.. გასკდა გული!.. სული სადღაა? სად
არის მოთმინება?! მოთმინება ხომ ღვთის თაყვანისცემაა,
მოთმინება ლოცვაა, თავად ცხოვრება მოთმინებაა!.. რა ძნე-
ლია გონების მოკრება გაჭირვების ჟამს! კრიტიკულ მომენ-
141 მკითხველთა ლიგა
ტში ქრება დედამიწის ყველა თილისმა. ეს ისაა ნეტავ, რასაც
სუფიური ორდენის შეიხები ეშმაკის ჩაჩურჩულებას ეძახიან?
ეს ისაა, რასაც ხალხი სიგიჟეს ეძახის?!.
ის მოთმინებით ხვდებოდა ყველა უბედურებას, მაგრამ
როგორ გაუძლოს ამ ყველაფერს, როგორ მოითმინოს?! ეს
ხომ სირცხვილზე მეტია!.. ეს სიკვდილზე უარესია!.. ნეტავ
მომკვდარიყო!.. არა, არა სიკვდილი არ ეგების, სანამ ამ შეც-
დომას არ გამოასწორებს!.. ხალხი უნდა დაარწმუნოს იმაში,
რაც სინამდვილეში მოხდა. მას არავინ გაუყიდია, მხოლოდ
ბორკილები მოიშორა, გათავისუფლდა მათგან თავისი ნე-
ბით, რათა დაებრუნებინა სიცოცხლე ამლაყთან ერთად. იგი
ხსნას, გათავისუფლებას ესწრაფვოდა თა-ვი-სუფ-ლე-ბას!...
მაგრამ ვინ გაიგებს ამ როშვა-მონაჩმახს?!. ვინ დაიჯერებს ამ
ზღაპრებს?!.
მან ხომ აიღო ოქროს ქვიშა, გირაოდან გამოისყიდა აქლე-
მი და უცხო კაცს გადასცა ცოლ-შვილი, კაცს, რომელიც ამ-
ტკიცებდა, რომ ნათესავი იყო. ალბათ ეს ნათესაობაც მოჩვე-
ნებითი და ყალბი იყო.
ხაფანგში ასე იოლად გაება. არავინ დაუჯერებს. ყველა
მტკიცებულება მას ამტყუნებს. ყველა საბუთი მის წინააღმდეგ
მეტყველებს. რა ქნას, რა მოიმოქმედოს? შეცდომა აუცილებ-
ლად უნდა გამოასწოროს. საქმეს ასე ვერ დატოვებს! ასეთ
სირცხვილში გახვეული ვერ მოკვდება!.. იმ არამზადასთან წა-
ვა და თავისი პირით ათქმევინებს სიმართლეს ხალხისთვის.
ძაღლი!.. ძაღლიშვილი!.. დაწყევლილ ოქროს ქვიშასაც დაუბ-
რუნებს!.. დუდუმ ამ ყვითელი მარცვლებით მას სახელი გა-
უტეხა, ჩირქი მოსცხო, ხელები გაუსვარა, სული დაუბინძურა
ხელი განძში დამალული წყევლის ბუნაგში შეყო, ხელი გაის-
ვარა, სამუდამოდ წარწყმდა. ახლა რაღა გაწმენდს ამ წყეული
142 მკითხველთა ლიგა
ლითონისგან? როგორ ჩამოიწმენდს ამ დამცირებას? როგორ
ჩამოირეცხავს წყევლას? ცოდვისგან გულს როგორ განიბანს?
და თუ სიკვდილს წყევლის ჩამოხოცვა შეუძლია, განა შეძ-
ლებს ამ დამცირების ჩამოწმენდას და გამორეცხვას ხალხის
თავებიდან? ოჰ, ის არამზადა!.. გარეწარი!.. სალახანა!..
გამგზავრება გადაწყვიტა. ჭორმა ერთი დარტყმით დაამ-
სხვრია მისი ლეგენდა – ილუზია კვლავ სირცხვილად იქცა,
სათამაშო – ვაჟიშვილად და ქამანდი კი – ცოლად. ყველა-
ფერს დაუბრუნდა თავისი ძველი მნიშვნელობა, უფრო ძლი-
ერ, ვიდრე ადრე ჰქონდა.

27

წარმოდგენა არა ჰქონდა, როგორ გადაკვეთა გზა. არ

იცოდა, როგორ მივიდა ოაზისში. არ ახსოვდა, რამდენი ღამე
გასტანა ამ მგზავრობამ, ან გზად სად უღამდებოდა, ან დღე-
დაღამ შეუჩერებლად ხომ არ მგზავრობდა.
მხოლოდ ოაზისის სამხრეთში, ღია უდაბნოში პალმის ჭა-
ლების მახლობლად, ოდესღაც მის საცხოვრებელ ქოხს რომ
ეკვროდა, დაინახა თხელ-თხელ მაჰრულ აქლემებზე ამხედ-
რებულ პირბადიანთა ესკორტი, ნუთუ საქორწინო მსვლელო-
ბა იყო? ნუთუ ქორწილის საღამოს ჩამოვიდა?
განიზრახა, იმ გზას დასდგომოდა, ჭალას გარს რომ შე-
მოხვეოდა და მწვანე რკალს გარს უვლიდა. შესასვლელში
გლეხს შეხვდა. ჰკითხა, სად შეეძლო დუდუს ნახვა. გლეხს ენა
დაება და წაბორძიკდა. უხაიადს მოეჩვენა, რომ გლეხი წამით

143 მკითხველთა ლიგა

გაოცებული და უხერხულობით დაბნეული შეჩერდა, სანამ
აღმოსავლეთის მიმართულებით თითით მინიშნებით ეტყოდა:
– იქ იპოვი, ალ-ქარმას წყაროზე.
მერე თვალი გააყოლა უხაიადს, რომელიც ამლაყს წინ მი-
უძღოდა და თოკით ეწეოდა, სანამ ისინი პალმის ხეებს არ მი-
ეფარნენ და თან უხერხულობის დაბნეულობა და გაოცება
უორმაგდებოდა თვალებში. ეს რას უნდა ნიშნავდეს?! ამ მზე-
რით გლეხს რისი თქმა სურდა?! ნუთუ მისი დაბრუნებაა მიზე-
ზი? მისი სიკვდილის მაუწყებელი ახალი ჭორი ხომ არ აგორე-
ბულა ოაზისში? ან საწყალმა გლეხმა სხვა მაცხოვრებლები-
ვით მისი შერცხვენის ამბავი გაიგო, კიცხავდა მის საქციელს
და გაკვირვებული იყო მისი დანახვით ოაზისში მას შემდეგ,
რა უმსგავსობაც მან ჩაიდინა? თუ მის თვალებში წაიკითხა
რაღაც?.. ან უბრალოდ მის სახეზე აღბეჭდილი დაღლილობის
დანახვის გამო?.. მხოლოდ ალაჰმა უწყის, ამ გლეხებს თავში
რა უტრიალებთ.
დასავლეთიდან, პალმის ჭალების უკანა მხრიდან, შორეუ-
ლი მხიარული ზაღარიდები დაიწყო. ნუთუ ქორწილია?
ალ-ქარმას წყაროს გარშემო სიჩუმე გამეფებულიყო. მხო-
ლოდ მამალი ჭრიჭინები ხტოდნენ შორ მანძილზე თავიანთ
ვოკალურ შეჯიბრში. წყაროდან არხის გავლით გადმომჩქე-
ფარე წყლის ხმაური ესმოდა. წყაროს პირს მიუახლოვდა.
ალ-ქარმას წყაროს პირი სხვადასხვა ხეთა ხშირი რკალით
იყო შემოსარტყლული – ფინიკის პალმებით, ლეღვისა და
ბროწეულის ხეებით. ხეთა რკალი მხოლოდ ერთ შესას-
ვლელს ტოვებდა, აღმოსავლეთ უდაბნოს მიმართულებით. ამ
შესასვლელიდან ქვიშიანი ბორცვების მწვერვალები ჩანდა.
რაც შეეხება წყაროს პირს, მრგვალსა და ფართოს, კამკამა,
მშვიდი წყალი კიდეებამდე ავსებდა.
144 მკითხველთა ლიგა
 უხაიადმა მარჯვნიდან შემოუარა, აღმოსავლეთის გზით
შესვლა რომ შესძლებოდა ისე, რომ მაჰრული აქლემიდან ჩა-
მოსვლა არ დასჭირვებოდა. სანამ წყაროს პირს მიაღწევდა,
გაფრიალებული სამოსი დაინახა, დაბალტანიან, ხშირტოტი-
ან პალმაზე შემოცმული. გულისცემა აუჩქარდა. სიჩუმე უფრო
ღრმა გახდა. მოეჩვენა, რომ ხეებიც აყურადებდნენ, ჩაფიქრე-
ბულიყვნენ, თვალყურს ადევნებდნენ და იცდიდნენ. სიჩუმის
მატებასთან ჭრიჭინათა ვოკალური შეჯიბრი უფრო ხმაურიანი
და გიჟური ხდებოდა. გაიგონა წყაროს წყლის ჭყაპუნი. ბანა-
ობდა. სიძე ბანაობდა. ემზადებოდა, რომ საწოლ ოთახში შე-
უმჩნევლად შესულიყო და ცოლის გვერდით დაეძინა. ცოლი
მოჰპარა. კარგად იცოდა, როგორ დაპატრონებოდა. მას მახე
დაუგო და მისი ცოლი კი მოტყუებით მიითვისა. დამნაშავე,
შარაგზის ყაჩაღი!.. შარაგზის ყაჩაღზე უარესი!.. შარაგზის ყა-
ჩაღები აქლემებს იპარავენ, ეს შეიტანი47 კი ცოლებს იპა-
რავს. განა უდაბნო მოსწრებია შარაგზის ყაჩაღს, ქმრებს რომ
ცოლებს ჰპარავდეს?!. ეს პირველად ხდება და უხაიადია პირ-
ველი მსხვერპლი. ეს არ აკმარა, წავიდა და ხალხს ეუბნება,
რომ უხაიადის ცოლი ფულით იყიდა, ქონებით, ოქროს ქვი-
შით. ესენი კი მისი მოწმეები არიან, მისი მონა-მოწმეები და
დაემოწმებიან. მათ უკვე დაუმოწმეს კიდეც – დუდუს გარან-
ტირებული ჰქონდა, რომ ხალხი არ ილაპარაკებდა. მეტიც,
ხალხი მას კურთხევას მისცემდა – აირიდან თავისი ნათესავი
გოგოს დასაბრუნებლად ჩამოვიდა, თავისი ბიძაშვილისა. უნ-
და დაებრუნებინა თავისი ფულით, თავისი მკლავით და ვინ
დაუდგებოდა წინ?! პირიქით! ის იყო გამბედავი, ის იყო გმი-
რი. დუდუ იყო გმირი და თავად კი, დიადი ახენუხენის შთამო-

47 შეიტანი – სატანა, ეშმაკი.

145 მკითხველთა ლიგა
მავალმა, უდაბნოს ძირძველ ტომთა შეიხის ვაჟმა, ცოლ-შვი-
ლი ერთ მუჭა ხელის ჭუჭყად – ოქროს ქვიშად გაყიდა. ის ლა-
ჩარია, სირცხვილის ლაქით გასვრილი! რა სამარცხვინოა!..
მეტოქეს თავზე წამოადგა. სამხრის მზე ჩასასვლელად გა-
დაწვერილიყო.
ერთმანეთს გრძელი მზერა გაუცვალეს. დუდუმ წყალში ნე-
ბივრობა შეწყვიტა და ბრიყვული მზერა მიაპყრო. შიშველი
მზერა. მოშიშვლებულ თავს პირსაბურავი არ უფარავდა, არც
თვალებს. ახლა კი ვეღარ აიფარებს გულზე საბურველს.
უხაიადმა მანამდე ჩაავლო, სანამ გულს საბურველში გამოხ-
ვევდა. ოჰ, ეს ჯადოქარი! მისი მზერა ახლა სხვანაირია. აღ-
კაზმვის პროცესში მოიხელთა, თავისი ქმედების განხორციე-
ლებისას. დიდი ყურები ვირის ყურებივით ჩამოჰკიდებოდა.
მელოტი თავი ჰქონდა, მოგრძო. წვერი კი თხის წვერს მი-
უგავდა. მკერდზე ძვლები ამოსჩროდა. სხეული გამხდარი,
გალეული ჰქონდა. თავის ფართო სამოსში ჩაცმული ასეთი
გამხდარი არ ჩანდა. ფარშევანგის შესამოსელი მის სხეულს
ბერავდა და გიგანტივით გამოიყურებოდა. შეთითხნილი!..
ყველაფერი გაყალბებული იყო ამ კაცში. უხაიადი გაოცდა,
როგორ შეძლო ამ ბრიყვმა ცხოველმა მისი ასე მარტივად გა-
ცურება. რამ დაუბნელა გონება, რამ დაუბრმავა თვალები!..
გრძნეული!.. უეჭველია, ჯადოქარია! აირი ჯადოქრობისა და
ჯადოსანთა ქვეყანაა. უეჭველია, ის ერთი იმათთაგანია.
უხაიადმა ხელი გამოშალა და მისი თავის სიმაღლეზე ას-
წია. დიდხანს არ უსწორებია მიზანი. ჩახმახს ისე დააწვა, მის-
თვის თვალი არ მოუცილებია. გაისმა გასროლა, მაგრამ
ტყვია დუდუს არ მოხვედრია. შეკრთა, ათრთოლდა და თვა-
ლები მუდარით აევსო. მზერაში ვედრება ჩაუდგა. ტუჩები გახ-
სნა, რაღაცის თქმა უნდოდა, მაგრამ ვერაფერი წარმოთქვა,
146 მკითხველთა ლიგა
რადგან მეორე გასროლამ განგმირა, ყელი გაუხვრიტა, შიგ
ყელში მოხვდა, ხორხში და ყელი გამოღადრა. წყალში გაუჩი-
ნარდა ღია თვალებითა და პირდაღებული. სიტყვა ტუჩებზე
დააკვდა. ტყვიამ სიტყვის წარმოთქმა, რამის თქმა არ აცალა.
სისხლი წყაროს წყალს შეერია. წითელი წყლის ტალღები
გავრცელდა, გაფართოვდა და წყაროს წყლის სიწმინდე
შთანთქა.
უხაიადმა ოქროს ქვიშის ქისა გახსნა, წყაროში წამოცალა
იმ ადგილას, სადაც გვამი წყალში გაუჩინარდა და თქვა:
– ეს ჟირაფის საჩუქარი!..
წყალი ალაპლაპდა ჩამავალი მზის სხივების ქვეშ ოქროს
ქვიშის მოელვარე მარცვლებითა და წითელი სისხლით. ჭა-
ლის გადაღმა, შორიდან, დასავლეთის მხრიდან გაისმა შო-
რეული საქორწილო ზაღარიდების ხმა.

28

უხაიადი უდაბნოში გაფრინდა. ჰასავნას მთაზე დაბრუნდა

და მღვიმეებს შეაფარა თავი.
ინციდენტის შემდეგ პირველი ღამე უხაიადმა ღია ცის ქვეშ
გაატარა უდაბნოში. აქ დაუბრუნდა ჩავლილი ხილვა, რო-
მელმაც თითქოს მიატოვა მოარული ჭორის გაგებიდან მეოთ-
ხე ღამეს. კვლავ ის უხილავი არსება, სიბნელეში შემალუ-
ლი... ნანგრევებად ქცეულ სახლში დაგუბებული უკუნი... დან-
გრეული თიხის სახლი... და იმის მიუხედავად, რომ სახლი
იყო დანგრეული, ის მკვიდრად იყო დალუქული, უფანჯროდ,
უკარებოდ, როგორც ჩაკეტილი წრე. თვითონ უხაიადი კი გა-

147 მკითხველთა ლიგა

მოსასვლელს ეძებდა წარმოსახვით კორიდორებში, ჩანგრე-
ვის პირას მყოფ მიწის სართულის სახურავზე. ჰაერში ხელებს
აცეცებდა იმ არსების ძებნაში, საიდუმლოს ძებნაში, იხლარ-
თებოდა, ხელის ცეცებით იკვლევდა გზას, წარმოსახვით კედ-
ლებს გაურბოდა, წარმოსახვითს, თუმცა იცოდა, რომ ისინი
არსებობდა. არ შეხებოდა მათ, მაგრამ ისინი არსებობდა –
სქელი, მძიმე, გაუვალი, უხეში, საზიზღარი.
ბოლო ხილვაში ყველაზე საოცარი ის იყო, რომ ის ხილვაც
არ ყოფილა! მთვლემარეს დაეწყო და გამოღვიძებულს გაუგ-
რძელდა, ფხიზელს, თვალღიას. გადაწყვიტა, თვალები მოეფ-
შვნიტა, სიზმარი რომ გაეფანტა, მაგრამ კუნაპეტი, გაუვალი
სიბნელე გრძელდებოდა. მიწის სართულის ჭერი, რომელზეც
დააბიჯებდა, ირყეოდა და ლამის ჩავარდნილიყო. უხილავი
არსება თავის იქ ყოფნას მიანიშნებდა და აგრძნობინებდა
ისე, რომ არ ენახვებოდა. ეს უცნაური ღვიძილი გრძელდებო-
და ერთხანს, თვითონ მოეჩვენა, რომ საათობით. როდესაც
წამოჯდა, თავის ტკივილი იგრძნო და რიჟრაჟის სხივები და-
ინახა. მიწვა და ისევ ძილს მისცა თავი.
მომდევნო ღამეს სიზმარი კიდევ ერთხელ შეწყდა.
უხაიადი მთის მიდამოებში რჩებოდა. ჰამადას უდაბნოს
გზაზე შემოჭრილ დამპყრობელთა შემოსევების საფრთხე ჯერ
კიდევ არსებობდა. დასავლეთის და სამხრეთის განაპირა
რაიონებში კი მისი ტომის ნარჩენები მიმოფანტულიყო. უხაი-
ადმა იცოდა, რომ მას მერე, რაც მოხდა, მისი კავშირი თავის
ტომელებთან გაწყვეტილი იყო... არა მხოლოდ ტომელებთან,
არამედ ყველასთან! მის სირცხვილს სისხლი ვერ ჩამორეც-
ხავდა... სიკვდილიც კი ვერ ჩამოწმენდდა. შეჩვენება სიკვდი-
ლის მერეც გაჰყვებოდა. მას სამუდამო იზოლირება ჰქონდა
მისჯილი. ცოცხალ არსებასთან გამოლაპარაკებას ვეღარ გა-
148 მკითხველთა ლიგა
ბედავდა. კაციშვილს თვალებში ვეღარ შეხედავდა. ამლაყი
ახლა მისი ერთადერთი მეგობარი იყო. ხომ უნდოდა, რომ ამ-
ლაყი მის გვერდით ყოფილიყო და აი, ალაჰმა მის გვერდით
სამარადისოდ ყოფნა დაუწერა ბედისწერად. ამლაყი მას
ეკუთვნის ამიერიდან და ის – ამლაყს. აღარ გაეყრებიან ერ-
თმანეთს სიკვდილამდე. თვით სიკვდილიც კი ვერ დააშორებს
მათ, ალბათ ერთად წავლენ იმქვეყნად. ერთად დაუბრუნდე-
ბიან თავიანთ პირველსაწყისს, როგორც ეს მათ დაბადებამდე
იყო. ნეტავ, რაც მოხდა, სიამოვნება იყო თუ წყევლა?!
წყევლაშიც დევს საიდუმლო! წყევლაშიც არის ხსნა! ნყევ-
ლაში ხსნაა, თუ ეს წყევლა მარადიულია, რადგან ის დევნი-
ლობაში განდეგილობისკენ უბიძგებს ადამიანს, ხსნა კი გან-
დეგილობაშია. მაგრამ წყევლა განდეგილობის საზღვართან
როდი მოიხსნება.
აი, ჩამოვიდნენ აირიდან მოკლულის ნათესავები, მოედ-
ვნენ უდაბნოს უხაიადის ძებნაში. უფრო სწორად, ისინი მემ-
კვიდრეები იყვნენ, რომლებიც ახლობლობაზე პრეტენზიას
აცხადებდნენ სიმდიდრის მისაღებად. ეს იმ დროს, როცა მათ-
სა და სიმდიდრეს შორის უხაიადის დასაღვრელი სისხლი იყო
ზღუდედ აღმართული! ეს იმ დროს, როცა უდაბნომ იცოდა,
მემკვიდრეობისა და ნადავლის გაყოფა არ დაიშვება, თუ მოკ-
ლულის გამო შური ნაძიები არ არის! დუდუს მემკვიდრეები
ძალ-ღონეს არ იშურებდნენ უხაიადის ძებნაში. მონდომებით
ეძებდნენ და ჩქარობდნენ მის ხელში ჩაგდებას არა დუდუს
სიყვარულის გამო, არამედ თავიანთი საქმის მოსამთავრებ-
ლად და სიმდიდრის უმოკლეს დროში დასანაწილებლად.
ამისთვის კი ისეთ უცხო და შემოტანილ ხრიკებს იყენებდნენ,
ჩრდილოეთ უდაბნო მანამდე რომ არ იცნობდა. მიმართეს
მოქრთამვას. ოქრო ყველას აბრმავებს. ოქრო ყველაზე სა-
149 მკითხველთა ლიგა
უკეთესო ზნეობასაც კი ხრწნის. წყეული ოქრო მოუძღოდა
მათ უხაიადისკენ. ოქრო იყო ამის უკან. ოქროა ყველა დაწ-
ყევლილი საქმის მიზეზი.
პირველ დღეებში მთაგრეხილი გადაჩხრიკეს. შემდეგ მისი
სამყოფელისკენ სწორ გზას ამლაყის ნაკვალევით დაადგნენ.
ზუვაილისკენ მიმავალი მწყემსებიდან ერთ-ერთმა გააფ-
რთხილა მათ შესახებ, უთხრა, რომ ისინი ერთმანეთს ეჯიბრე-
ბოდნენ მისთვის ყელის გამოჭრაში, ამ დაწყებული საქმის
მოსამთავრებლად და თავიანთ ქვეყანაში დასაბრუნებლად.
პირველ დღეებში მთაგრეხილი გადაუჩხრეკიათ, მწვერვა-
ლები სულ ქვა-ქვა გადაუსინჯავთ, შემდეგ მისი სამყოფელის-
კენ სწორ გზას ამლაყის ნაკვალევით დასდგომიან, აქლემის
ნეხვს გაჰყოლიან. მთის ქვეშ დაბანაკებულან და კარავი გა-
უშლიათ. მთის კლდეთა სიგრძეზე გაჩერებულან რამდენიმე
დღე. როგორც ჩანს, მაცნეს ან რაღაც ბრძანებას ელოდნენ
თავიანთი ხალხისგან ოაზისიდან. მათი მეორე ჯგუფი აქლე-
მების რემებს ზედამხედველობდა დანბაბაში და მესამე ნაწი-
ლი კი ადარში ჩასაფრებულიყო, იქიდან ხელმძღვანელობდა
ბრძოლას. ასე უამბო აღმოსავლეთისკენ მიმავალმა მწყემ-
სმა.
უხაიადი ამ ხაფანგმა ჩააფიქრა. დრო მის წისქვილზე არ
ასხამდა წყალს. თუ კვლავ ამ მხარის კუთხე-კუნჭულს შეაფა-
რებდა თავს, ადრე თუ გვიან მისწვდებოდნენ და ყველაზე
კარგი გათვლით, ეს სულ რამდენიმე დღეში მოხდებოდა. მო-
იმარაგა იმდენი წყალი, ორი დღე რომ ეყოფოდა, ასევე
ღრუბლების წყალობით მოსული ბალახი, ზაფხულის მზის
სხივების მოქმედებით უკვე ფერი რომ დაეკარგა და ჭკნობა
შერეოდა.

150 მკითხველთა ლიგა

 დაელოდა, სანამ სიბნელე ყველაფერს მოიცავდა და შეუმ-
ჩნევლად გაძვრა-გამოძვრა კლდეებს შორის, სანამ იმ ად-
გილს არ მიაღწია, სადაც ამლაყი ბალახობდა. დაადგა უნაგი-
რი, გადაჰკიდა წყლის ტიკი და ტვირთი, რის ტარებასაც შეძ-
ლებდა და დაიძრნენ აღმოსავლეთის მიმართულებით მთაგ-
რეხილის მოპირდაპირე მხარეს. მთელი დღე აჭენა ამლაყი,
სანამ აღმოსავლეთით მთის ბოლომდე არ გავიდა. მწვერ-
ვალზე ავიდა და საგზალი იქ დამალა. მაჰრულ აქლემთან
დაბრუნდა და კისერში ჩაავლო ხელი. უძიროდ ღრმა, მოწყა-
ლე თვალებში ჩახედა და თხოვნით უთხრა:
– ახლა უნდა გავიყაროთ. ერთმანეთს უნდა დავშორდეთ,
ეს გარდაუვალია. თუ არ დავცილდებით ერთმანეთს, დაგ-
ვხოცავენ. წადი ჰამადას უდაბნოში, მოსცილდი აქაურობას!
ჩემზე ნუ შიშობ. ამ მწვერვალებში ვერავინ მომწვდება. ამ
გზებს, ბილიკებს, უღელტეხილებს და მღვიმეებს ისინი ჩემსა-
ვით არ იცნობენ. ისინი უცხოები არიან. მნიშვნელოვანია,
რომ შენ წახვიდე აქედან, გაქრე ჰამადას ვრცელ უდაბნოში.
იქ გადარჩები. როცა საფრთხე გადაივლის, ისევ შევხვდებით
და მერე აღარასოდეს გავიყრებით! შევთანხმდით?!
აქლემი წამოიმართა. პატრონს ტუჩები მკლავზე გაუსვ-გა-
მოუსვა, ენით ლოყები აულოკა, მუქი პირსაბურავიდან რომ
მოუჩანდა.
უხაიადმა ნიშნებით და საიდუმლო სიტყვით ბოლო დარი-
გება მისცა:
– მხოლოდ მოთმინება იქონიე! არ დაივიწყო თილისმა –
ცხოვრება მოთმინებაა!..
სანამ თავის გრძელ გზას გაუდგებოდა, მაჰრული აქლემი
ჰორიზონტს დაჟინებით მიაჩერდა, სადაც უსასრულო უდაბნო

151 მკითხველთა ლიგა

გადაჭიმულიყო. მის თვალებში უხაიადმა ისეთი სევდა დაინა-
ხა, მანამდე რომ არ ენახა.

29

თავი მღვიმეს შეაფარა ყველაზე ოღრო-ჩოღრო, ცუდად

სავალ ადგილას. ეს სხვა მღვიმეთა მსგავსი მღვიმეც არ იყო,
უფრო კლდოვან კედელში ნაპრალი იყო, მწვერვალისკენ მი-
მავალი. ქვედა მღვიმეებში თავშეფარებას მოერიდა, რადგან
ისინი მთაში ყველა ადგილზე უფრო ადრე გახდებოდა მტრის
სამიზნე და გასაჩხრეკი. ქვედა გამოქვაბულებს ის მწყემსებიც
მიაშურებდნენ, უცხოები რომ აქამდე შეურყვნელი ჰამადას
უდაბნოს წასაბილწად იყენებდნენ ახლა. ჰამადას უდაბნო
დამპყრობლებით იყო გარშემორტყმული, იტალიელები
ჩრდილოეთიდან ძალადობდენ მასზე, აირის ტომები – სამ-
ხრეთიდან. მას კი ყელში ჰქონდა წაჭერილი, ალყაშემორ-
ტყმული იყო და მომწყვდეული. ადამიანს შეუძლია, ალაჰის
ვრცელი უდაბნოც კი იმაზე საშინელ ციხედ აქციოს, ვიდრე
თურქი მმართველის ის ციხე იყო, რომლის ნანგრევებიც ად-
რარში ენახა. მას ყელში ჰქონდა წაჭერილი, რადგან გზა
ჰქონდა მოჭრილი, და ვაი მას, ვისაც გზა აქვს მოჭრილი! თა-
ვისი ტომიც კი არ მიაშურებდა მას. ამ ნაძირლებმა, მას რომ
სდევნიდნენ, ეს იცოდნენ. შესაფერისი დრო შეურჩიეს. ჯერ
მამასთან განხეთქილება, შემდეგ ტომისგან მისი განრიდება,
შემდეგ სამუდამო მოკვეთა ოქროს ქვიშის სამარცხვინო
სკანდალის შემდეგ, ტომი მეორედ მოსვლის დღემდე უარს
იტყოდა მასზე, მისი სირცხვილის ამბავს რომ შეიტყობდნენ.

152 მკითხველთა ლიგა

ამ ყველაფერმა შესაფერი გარემო შექმნა და ამ არამზადებს
ხელ-ფეხი გაუხსნა მისი დევნისთვის. ისინი მასზე ნადირობას
მოწყურებულნი იყვნენ არა თავიანთი მოკლული ნათესავის-
თვის შურის საძიებლად, არამედ იმიტომ, რომ ისე ჩქარობ-
დნენ ქონების საკითხის მოთავებას, მზად იყვნენ, კლდე გა-
დაედგათ, მათსა და მემკვიდრეობის დანაწილებას შორის
რომ იდგა! როცა მდიდარი არა თავისი სიკვდილით, არამედ
მუხანათურად კვდება, უკლებლივ ყველა, – შორებელიც და
ახლობელიც, – ერთმანეთს ეჯიბრება მისთვის შურის საძიებ-
ლად არა მისი სიყვარულით, არა მისი დაღვრილი სისხლის
გამო სამაგიეროს გადახდის სურვილით, არამედ მისი სიმ-
დიდრისკენ გზის გასაკვალად, მისი ქონებიდან წილის მიღე-
ბის გასამართლებლად. დუდუ იტანჯებოდა, ბამბარას გოლი-
ათ ქაჯებს ეომებოდა და მათ მოწამლულ ისრებს სხეულს უშ-
ვერდა ოქროს დასაუფლებლად, შემდეგ მოკვდა და ნაყოფი
ამ ლაჩრებს ჩაუცვივდა ხელში.
ასეთია ცხოვრება! ყოველთვის მხდალები იმკიან ნაყოფს!
საუბედუროდ, უხაიადი მათ გზაზე გადაეღობა. ახლა მათი გო-
ნება აღარ დამშვიდდება, ღამე აღარ დაეძინებათ, სანამ მას
არ გაგლეჯენ და არ გააცამტვერებენ, რათა თავიანთ საწა-
დელს – ოქროს ეწიონ! ოქროს ქვიშას!.. ალაჰიმც დასწყევ-
ლის ოქროს ქვიშას!.. ყველაფრის მიზეზი ისაა. დუდუც ოქროს
ქვიშამ დაღუპა. დუდუს სიკვდილი უხაიადის კისერზე არაა,
ოქროს ქვიშის ბრალია! მაგრამ ვის ესმის ეს?!. არის მათში
ერთი გონიერი მაინც, რომ ახლა ამის გაგება შეძლოს?! გო-
ნიერი ხალხი სახლებშია, გონიერი ხალხი აირშია. გონიერი
ხალხი ოქროზე დახარბებული თვეობით არ ლაშქრობს და
გზებს არ კვეთს ერთი მარტოსული კაცის დევნაში ჰასავნას
მთაში.
153 მკითხველთა ლიგა
 სანამ ნაპრალში შეიყუჟებოდა, დიდებული მთა შეათვალი-
48
ერა, დასავლეთიდან აღმოსავლეთით გადაჭიმული, კიბლას
მიმართულებით თვინიერად ფეხმორთხმული, თავისი მაღა-
ლი მწვერვალისთვის ცისფერ ჩალმას რომ იქსოვდა უდაბნოს
მშვენიერი რიჟრაჟის ცეცხლოვანი სხივებით, მზის ამოსვლი-
სას მალავდა იმ საიდუმლოს, ღამით უფლის ბაგეთაგან წარ-
მოთქმულს გულის ფიცარზე რომ იწერდა. სწორედ ეს სა-
იდუმლო ანიჭებდა მთას ასეთ დიდებულებას.
რა შიშველია და თან რა იდუმალი და უხილავი ეს უდაბნო!
არის ისეთი რამ, რასაც შეიგრძნობ, მაგრამ ვერ ეხები – ეს
ღვთიური საიდუმლო, კოსმოსში მოხეტიალე ეს ფარული აზ-
რი, სიჩუმითა და ბნელით მოსილი გაურკვეველი შეგრძნე-
ბა... სწორედ მას სცა თაყვანი უხაიადმა და შეევედრა. სთხო-
ვა იმ საღამოს, თავის ამლაყს რომ გამოეთხოვა და დაინახა,
როგორ მილივლივებდა და ჰორიზონტზე ვერცხლისფერ ბუ-
რუსში როგორ იძირებოდა, დაეცვა ის ბოროტისაგან, დაეფა-
რა შურიანი და ავი თვალისაგან და მოეწყო ისე, რომ მალე
შეხვედროდნენ ერთმანეთს. ამ თავის საიდუმლო ვედრებაში
უხაიადს არ წამოუძახებია, რომ შეხვედრას კარგ ვითარებაში
სთხოვდა, თავისი ვედრება ყურანის ალ-ქურსის აიით49 არ

48კიბლა – მიმართულება, საითაც მუსლიმები პირს იქცევენ ლოცვისას.

49ალ-ქურსის (ტახტის) აია ყურანის მეორე სურის – ძროხის სურის 255-ე
აიაა და მუსლიმები მცველ თილისმად მიიჩნევენ: „ღმერთი არს ერთი
ღმერთი; არა არს სხვა ღმერთი თვინიერ მისა, ცხოველისა, უცვალებელი-
სა. ვერც თვლემა, ვერც ძილი გასჭრის იმაზედ, რაც კი რამ არის ცათა ში-
ნა და ქვეყანაზე, ყველაფერი მას ეკუთვნის. ვის შეუძლია შუამავლობა მის
წინაშე მის ნება დაურთველად? მან უწყის, რაცაა მათ წინაშე და რაცაა
მათ უკან, და კაცნიც მიიღებენ მისის სიბრძნისაგან მხოლოდ მას, რაც
ჰსწადდა ესწავლებინა მათთვის. მისი ტახტი ცასა და ქვეყანას გაჰსწვდება
და არც უჭირს მათი დაცვა. იგია ყოვლად მაღალ, დიდებული“ (პეტრე მი-
რიანაშვილის თარგმანი).
154 მკითხველთა ლიგა
დაუსრულებია, არც ყურანის რომელიმე სხვა სურით, ისევე
როგორც თავის ლოცვაში არც წყეული ეშმაკისგან დაცვა უთ-
ხოვია. როცა უხილავი ძალები ერთმანეთში უცებ წაითათბი-
რებენ, ეშმაკმა იცის, როგორ ჩაყოს ცხვირი ყველაფერში და
დააჩქაროს შეხვედრის რიტუალი, ოღონდ სულ სხვაგან.
ლოცვაზე სასურველი პასუხის მოწმე არ გამხდარა, ისე გა-
მაგრდა უხაიადი მიუვალ სოროში. ნაპრალის ხვრელი ქვე-
ბით ამოქოლა და საკუთარი სხეული ახალ ციხეში შეჩურთა.
ის ღამით შევიდა იქ და მჯდომარეს ეძინა, მკერდზე მიკრული
მოხრილი მუხლებით. მხოლოდ დღის შუქზე დაინახა გარდა-
სულ ხალხთა ნახატები. ორი ნაპრალის პერპენდიკულარული
კედელი ფერადი ნახატებით იყო მოხატული. მარჯვნივ გამო-
სახული იყო საძოვარზე გაფანტული, ზანტად მობალახე გა-
რეული კამეჩების ჯოგი. ნაწილი, თავდახრილი, ბალახს ძოვ-
და, ნაწილიც თავაწეული იზმორებოდა, რაც შთაბეჭდილებას
ქმნიდა, რომ ისინი იცოხნებოდნენ და იღეჭებოდნენ. მარ-
ცხნივ კი იმ ძველ გრძნეულებს საოცარი სცენა ჰქონდათ გა-
მოკვეთილი – მწყემსების ერთი ჯგუფი უზარმაზარრქებიან
ჯიხვს დასდევნებოდა, რომელიც შორი მთისკენ გარბოდა.
მონადირეებს შუბები ჩაებღუჯათ, მათ ნაწილს კი მშვილდები
მოეზიდა, ისრების მსხვერპლისთვის სასროლად. ძნელი იყო
ამ დევნის შედეგის წინასწარმეტყველება, რადგან მანძილი
ჯიხვსა და მის მდევრებს შორის იმ გრძნობას არ აღუძრავდა
მნახველს, რომ მსხვერპლი გადარჩებოდა, მიუხედავად იმი-
სა, რომ გზის ბოლოს მთა იყო. მხატვარს მთა ჰორიზონტზე
იმიტომ გაეჩინა, რომ საწყალი ჯიხვისთვის იმედი ჩაესახა.
მთა ერთადერთი იმედი იყო. ის იყო ხსნა და ჯიხვმა ეს იცოდა,
ამიტომაც გაორკეცებული ძალით და მონდომებით გარბოდა.
ჩანდა, რომ ცხოველი ღონემიხდილი იყო, მისი გამოსახულე-
155 მკითხველთა ლიგა
ბა ამ შთაბეჭდილებას ტოვებდა. ცხოველის ფიგურა იყო მძი-
მე, მაგრამ მას ძალა შეუცნობლიდან ეძლეოდა. სწორედ შე-
უცნობელი გვეწევა სიცოცხლის სიყვარულისკენ! მონადირე-
ებმაც იცოდნენ, რომ თუ ჯიხვი ხელიდან გაუსხლტებოდათ,
მთას შეაფარებდა თავს, ამიტომ ისინიც გაორმაგებული ძა-
ლით მირბოდნენ და შუბებსა და ისრებს ზედმიწევნით ზუსტად
უმიზნებდნენ. ჯიხვს ჯერ არც ისარი და არც შუბი არ ჰქონდა
მოხვედრილი, მაგრამ ამის მიუხედავად, მისი გადარჩენის
იმედი სუსტი იყო. უხაიადმა არ იცოდა, რატომ აეკვიატა უეჭ-
ველი ცოდნა იმისა, რომ ჯიხვი ვერ გადარჩებოდა. არ იცოდა,
როგორ შეძლო ამ ჯადოქარმა მხატვარმა ამაში დაერწმუნე-
ბინა, ეს შემაწუხებელი, საზიზღარი განცდა შთაეგონებინა.
ასევე არ იცოდა, რატომ იგრძნო შფოთვა და სასოწარკვეთა
ამ შთაგონებით.

30

ისინი ორი დღის შემდეგ ჩამოვიდნენ.

გათენებისას გაურკვეველი ბუტბუტი გაიგონა და ჩათვა-
ლა, რომ ეს ჯინთა ჩვეულებრივი ბურტყუნი იყო. ჰასავნას
მთაზე ჯინების ბურტყუნი ცნობილია. მას ყველა მიჩვეულია,
ვინც კი მთის მახლობლად ან ქვედა ხევებში დაბანაკებულა
მოსაღამოებულს.
ლაჩრები მთაგრეხილებში და ქედებზე სიარულს ერიდები-
ან. ეს უტვინოები ფიქრობენ, რომ ჯინები ადამიანებზე საშიშ-
ნი არიან. უხაიადს კი დღემდე ადამიანზე ბოროტი არსება არ
უნახავს. მშიშრები ღირსნი არიან, ადამიანის ეშინოდეთ. რა

156 მკითხველთა ლიგა

საწყალია, ვისაც კაცი კაცი ჰგონია! რა საცოდავია, ვინც თა-
ვის საქმეს ადამიანს მიანდობს! რა საცოდავია, ვინც საკუთარ
თავს კაცს ჩააბარებს!
მან უკვე გამოსცადა, რას ნიშნავს კაცისთვის საკუთარი
თავის მიბარება. მხოლოდ მას ჰქონდა უფლება, ეს გაფრთხი-
ლება წარმოეთქვა. ვინ გაბედავს და გაამტყუნებს კაცს, თუ
არა ის, ვინც ეს კაცი გამოსცადა! ვინ გააღებს პირს კაცის გა-
საკიცხად, თუ არა ის, ვისაც ორივე ფეხი ცეცხლში უდგას!..
ვისაც ფეხები ცეცხლში აქვს და როგორ უმკაცრდება გული
მას, ვისაც ცეცხლი გამოუცდია!..
შემდეგ ბუტბუტი შეწყდა. უხაიადი თავის სამალავში იყო
საღამომდე ისე, რომ ხმა აღარ გაუგონია. ისეთი სიჩუმე იყო
გამეფებული, საკუთარი ყურების წუილი ესმოდა. ნუთუ წა-
ვიდნენ, თუ რაც გაიგონა, ილუზია იყო?! ნუთუ ეს მართლა
ჯინთა ბურტყუნი იყო?! მაგრამ ჯინები განთიადზე არ ბურტყუ-
ნებენ. ჯინები ბურტყუნებენ შუაღამისას. განთიადი წმიდათა
წმიდა აკრძალვაა ჯინთათვის. განთიადზე ყველაფერი მუნ-
ჯდება ჰამადას უდაბნოში. ჯინებიც თავიანთ ქვესკნელში ჩა-
დიან.
უხაიადმა ტიკიდან ერთი ყლუპი წყლით პირი გაისველა.
ტიკს თავი თოკით მაგრად მოუკრა და შესასვლელის ქვა გა-
დასწია. სინათლე შემოიჭრა და თვალი მოსჭრა. ნაპრალიდან
ხვლიკივით გასხლტა გარეთ. ნაშუადღევის მზე მწველი იყო
და სასტიკი. უხაიადი ჩრდილო ფერდობს დაუყვა, რათა მათი
ნაკვალევი დაეთვალიერებინა. იმ მხარეს წავიდა, საიდანაც
დილით ბუტბუტი მოესმა. ასიოდე ნაბიჯიც არ ჰქონდა გადად-
გმული, რომ ერთ-ერთ მათგანს გადაეყარა, კლდის უკან ამო-
კუზული თავისი ფეხსაცმლისკენ რომ წახრილიყო. იმ წამს,
როცა იმ კაცმა თავი ასწია, უხაიადი უკვე კლდეებში იყო შემა-
157 მკითხველთა ლიგა
ლული. ნეტავ დაინახა?! რომც არ დაენახა, უეჭველია, მის სი-
ლუეტს ან ჩრდილს შენიშნავდა, რადგან კაცმა ნაბიჯს ისე
აუჩქარა, რომ ქვები დაუგორდა ფერდობზე, რაც იმას ნიშნავ-
და, რომ ის გაფრთხილდა, გაფაციცდა. ახლა კი ზომების მი-
საღებად ისწრაფოდა და თადარიგს დაიჭერდა. ეს იმას მი-
ანიშნებდა, რომ მათი დუმილი შეთანხმებული იყო. ეს საეჭვო
დუმილი, დილის ბურტყუნს რომ მოჰყვა, შეთქმულება იყო.
უხაიადი ქვებში გაცოცდა და კლდეებს შეეფარა. ფერდობ-
ზე ხელფეხმოჭიდებით აძვრა. შუბლიდან ოფლი ღვარად სდი-
ოდა და გული გამალებით უცემდა. სანამ თავისი სოროს შე-
სასვლელს ნაბიჯ-ნაბიჯ მიაღწევდა, რაღაც ცოცხალ არსებას
შეეჩეხა. ო, ღმერთო!.. ჯიხვი იყო!.. დიდი ჯიხვი, ბეწვაბურ-
ძგნილი, რქებგადაგრეხილი... ჯიხვიც დამფრთხალი და გან-
ცვიფრებული ჩანდა, უეცრად წინ გაუჩერდა, არ გაქცეულა,
თვალებში შეხედა. ხანგრძლივი მზერა გაცვალეს და უხაიად-
მა ცხოველის თვალებში ბევრი საიდუმლო დაინახა. მიხვდა,
ზოგიერთნი მხოლოდ ჯიხვებზე რატომ ნადირობენ. ჯიხვი მი-
წიერი ცხოველი არაა, ის ზეციური არსებაა!.. ციური ანგელო-
ზი!.. მოციქულია, ამლაყივით... რა იშვიათნი არიან ასეთი მო-
ციქულები!..
ფერდობზე დაგორებული ქვების ხმაური მოესმა და მიხ-
ვდა, რომ მტერი კვალში ედგა. გაოცებული ჯიხვი მიატოვა და
თავის სოროში შეხტა. თვითონ ისკუპა და ჯიხვი დარჩა გაჩე-
რებული – ადამიანი გაექცა დიდებულ, ღვთაებრივ ჯიხვს. ასე-
თი რამ პირველად მოხდა ჰასავნას მთაზე! უხაიადი თავის სა-
მალავში შეიმალა და ნაპრალი ქვით ამოქოლა. სუნთქვა შე-
იკრა და თავის გულისცემას მიაყურადა. მისი მღელვარება
დევნით ან მტრის შიშით კი არ იყო გამოწვეული, არამედ ამ

158 მკითხველთა ლიგა

შეხვედრით. გაახსენდა კედელზე დახატული ძალაგამოცლი-
ლი ჯიხვი და კანკალმა აიტანა.
გაისმა გასროლა.
გასროლის ექო მთაში დიდხანს მეორდებოდა. იქ, სადაც
სიჩუმე ღრმა და ხანგრძლივია, ტყვიის ექო ასევე ხანგრძლი-
ვი და ღრმაა. ეს იმ დროიდან იცოდა, როცა მეზობელ ხეობებ-
ში გაზელზე სანადიროდ დადიოდა ხოლმე კარგ წლებში, სა-
ნამ იტალიელები შემოიჭრებოდნენ ქვეყანაში და ადგილობ-
რივ ტომებს გადასახლებას აიძულებდნენ.
ნუთუ მოარტყეს?
ერთმანეთს გადასძახეს. ცოტა ხანში აღტაცების შეძახი-
ლები გაისმა. მოარტყეს. ერთ-ერთი მათგანი მის სამალავს
მიუახლოვდა და თანამგზავრებს გადასძახა:
– აქ ადამიანის ფეხის კვალი არ არის. ჯიხვს სძინებია აქ.
ეს მისი კვალია... მისი კურკლი... მგონი, შენ კაცი კი არა, ჯიხ-
ვის ჩრდილი დაინახე.
უხაიადი ატირდა. ეს მეორედ ატირდა თავის სიცოცხლეში.
ცრემლების შეკავება ვერ შეძლო და თვალები თავისით აუც-
რემლდა. ღმერთმა მას მოციქული გამოუგზავნა და ბოროტ-
მოქმედებმა ის მოკლეს. მოციქულმა მისი ფეხის კვალი წაშა-
ლა თავშესაფრის წინ. კურკლიც დატოვა. ნუთუ ამის თქმა უნ-
დოდა იმ იდუმალი მზერით?!. ნუთუ უთხრა: „მოვედი, რომ
მათგან გამოგიხსნა!.. თავს უშველე!..“ ო, ღმერთო!.. უდანა-
შაულონი არამზადების ხელით რატომ კვდებიან?!. ღმერთო,
მოციქულს სალახანები რატომ კლავენ?!.
აღტაცების შეძახილები მოესმა. ზოგი ჯიხვს ატყავებდა,
ზოგი შეშას აგროვებდა და ზოგიც ხმამაღალ სიმღერას აყო-
ლებდა.

159 მკითხველთა ლიგა

 31

უხაიადმა თავის აკლდამაში ფინიკის მარცვლები შეჭამა

შემწვრის სუნზე. ეს სუნი მთელი ღამის განმავლობაში ნელ-
ნელა მოედო მთის მწვერვალს, ქვის ნაპრალებში შეაღწია და
მის სამალავშიც შეიჭრა.
ღამის მიწურულს გაიგონა, ერთ-ერთმა მათგანმა როგორ
მოისაქმა მისი აკლდამის მახლობლად, თან თავის თავს ჯინი-
ვით ელაპარაკებოდა:
– მე ჩემი ჯიხვი ჯერ არ მიჭამია. ჩემი ჯიხვი გაიქცა. ეს რეგ-
ვენები არ მიჯერებენ, რომ მე ის დავინახე. ჩემი ცხოვრების
ჯიხვი დავინახე. არ მოვისვენებ, სანამ ჩემი ცხოვრების ჯიხვს
არ მოვინადირებ. მისი თავის გარეშე ოაზისში როგორ დავ-
ბრუნდე?!. ადრარში მისი თავის გარეშე თუ დავბრუნდები,
აირში უკან წილის გარეშე წავალ!..
შემდეგ გაიგონა, როგორ ატირდა ის ხმამაღლა.
ყურებს არ უჯერებდა. სუნთქვა შეიკრა. სმენა გაამახვილა.
არ მოსჩვენებია. კაცი ტიროდა. ეს კაცი საშიშია! თუ უდაბნო-
ში კაცი რამის ძიებაში ტირის, ის ერთ მშვენიერ დღეს აუცი-
ლებლად მიაღწევს მას! ეს კაცი მისი თავის ხელ ში ჩაგდებას
გეგმავს. ტირის იმიტომ, რომ მისი თავი ვერ მოიპოვა. ო,
ღმერთო!.. ნუთუ მისი საცოდავი თავი უცბად ასეთი მნიშვნე-
ლობისა გახდა?!. არა, ეს მის თავს კი არა, ოქროს ქვიშას
ეძიებენ. მოხეტიალე მწყემსი არ ცდებოდა. მისი ვარაუდები
და მისი წინასწარი გათვლები სწორი აღმოჩნდა. მათი მიზანი
ოქროს ქვიშა იყო – განძი!.. ის კი ამ განძის მცველი გველი
იყო. ნებისმიერ საგანძურს ხომ გველი იცავს!.. განძის ხელში
ჩასაგდებად აუცილებლად უნდა მოკლან გველი, რომელიც
მათ გზაზე ეღობებათ. შეიხი მუსას ლოცვა-ვედრება გაახსენ-
160 მკითხველთა ლიგა
და: „ღმერთო, ნუ გამხდი ამქვეყნიური განძის მცველად!“ ახ-
ლაღა გაიგო ამ ჩინებული ლოცვის აზრი. საგანძურის მცვე-
ლი ვერასოდეს იქნება მშვიდად. მცველს კისერზე მუდამ ხმა-
ლი ადევს.
გული შფოთვამ აუვსო. აღმოაჩინა, რომ მისი სორო მთის
მწვერვალზე უსაფრთხო არ იყო. იმ კაცის ტირილი მთელი
ღამე ყურებში უხმიანებდა. როცა კაცი მწუხარებით ქვითი-
ნებს, იქ საფრთხე იმალება. როცა კაცი შენ უკან ტირის, მისი
ხელი აუცილებლად მოგწვდება!.. მაშ, სადაა უსაფრთხოება?!.
არც ერთი ადგილი უსაფრთხო არაა. უსაფრთხოება მოძრაო-
ბაშია, გაქცევაში, ღია უდაბნოში რბოლაში.
გადაწყვიტა, მთა დაეტოვებინა; გამთენიისას, განთიადზე
წასულიყო, პირველივე ხელსაყრელ შემთხვევაში. წყვეტილ,
ხანმოკლე ძილში ისევ ნახა წყვდიადში გახვეული სახლი.
გამთენიისას კი, სანამ გაქცევისთვის შესაფერ მომენტს იპო-
ვიდა, ამლაყი დაბრუნდა.

32

ფერდობიდან მათი ჟრიამული მისწვდა უხაიადის სმენას.

ამლაყს გარს ეხვეოდნენ, ალყაში მოექციათ და ხმამაღლა
გაჰყვიროდნენ. რაღაც დრო გავიდა, სანამ ამლაყის ხმას გა-
იგონებდა. საშველად უხმობდა:
– ა!.. ა!.. ა!.. ყა!.. ყა!.. ყა!..
რას უშვრებიან?

161 მკითხველთა ლიგა

 მტკივნეული საშველად ხმობა განმეორდა, წინანდელზე
უფრო ძლიერად. მისი ექო მთის მწვერვალზე დიდხანს ხმი-
ანებდა. შემდეგ ცხვირში ტრუსის სუნი ეცა.
მიხვდა. ისინი ცეცხლით შანთავდნენ. წვავდნენ და ამით
უხაიადს გულს უწვავდნენ. შევარდენს ვერ მოინადირებ, თუ
ბუდეს არ დაურბევ, მართვეებს არ დაუწიოკებ. მათაც იცოდ-
ნენ უხაიადის სუსტი წერტილი, მისი ბუდე. დუდუს მსახურებმა
მიანიშნეს. ალბათ ის ჭკვიანი მწყემსი, უკბილო პირით, მათ
შორისაა, მათი გზის მაჩვენებელია. მანვე უთხრა ამათ, რომ
შევარდნის გული მის მართვეშია. მწვერვალებში მყივან შე-
ვარდენს ვერ მოინადირებ, თუ გულს ცეცხლით არ დაუწვავ.
შეიხი მუსა მართალი იყო. ის ყველაფერში მართალი იყო. არ
სწყინდებოდა იმის თქმა, რომ „გული მხოლოდ ზეცად უნდა
დაავანო. თუ მას მიწიერ ქმნილებას მიანდობ, მისწვდება მას
ხალხის ხელი და დაგიწვავენ“. შეიხი მუსა გულს არ აგირა-
ვებდა, არც არავისთვის მიუნდვია. ის არ დაქორწინებულა,
არც შვილი ჰყოლია, ცხვრის ფარა ან აქლემების რემაც კი არ
მოუშენებია. ალბათ ამ მიზეზით იყო ის ჭმუნვისგან თავისუ-
ფალი. არასოდეს უნახავს იგი გაბრაზებული, არც მოცინარი.
მხოლოდ ერთნაირი, მუდმივი ღიმილი აღბეჭდოდა ბაგეებზე.
აი, ახლა ჩახვდა უხაიადი მის სიბრძნეს. თვითონ კი შეცდა და
გული მეგობარს მიანდო, ამლაყს და აი, მისწვდა მას ცოდვი-
ლი ხელი – ადამიანის ხელი.
საშველად ძახილი განმეორდა, გააპო უდაბნოს სიჩუმე და
მთის ყველა ქედზე გაიხმიანა:
– ა!.. ა!.. ა!.. ყა!.. ყა!.. ყა!..
ცხვირში ხელახლა ეცა ტრუსის სუნის ახალი ტალღა. დამ-
წვრის სუნი მის აკლდამაში ჩრდილოეთის მწველმა ქარმა

162 მკითხველთა ლიგა

მოიტანა და გული დაუწვა. ეს მისი გულის ტრუსის სუნი იყო,
ეს მისი გული იწვოდა.
უხაიადმა გადასწია ქვები, რომლითაც ნაპრალი ჰქონდა
ამოქოლილი. სინათლემ თვალები დაუბრმავა. თვალდახუჭუ-
ლი ოთხზე გახოხდა. დამწვრის სუნი გაძლიერდა, ხორშაკ
ქარს, შეშისა და კვამლის სუნს შეერია. დაინახა, როგორ შე-
მორტყმოდნენ ისინი გარს ამლაყს ფერდობზე. ნაწილი მას
თოკებით მიათრევდა, ნაწილიც ავარვარებულ კოცონზე და-
ნებისა და ჯაყვების გახურებით იყო გართული.
დამწვრის სუნი იყო აუტანელი. ეს სუნი ახრჩობდა. ეს მისი
დამწვარი გულის სუნი იყო, გაუკვირდა, რომ თავადაც მუგუზ-
ლად არ იყო უკვე ქცეული.
ფერდობზე გორვა-გორვით დაეშვა. ქვებმა კანი გადაუტყა-
ვა. კლდეებმა სამოსი დაუგლიჯა. წვეტიანმა ქვამ ჩალმა წა-
აცალა თავიდან. მოქმედების ადგილამდე დაფლეთილმა,
ჭრილობებით დასერილმა, თავშიშველმა ჩააღწია.
მათ წინ გაჩერდა. ისინი მდუმარედ ათვალიერებდნენ. თა-
ვადაც მდუმარედ მისჩერებოდა. ჭკვიანი მწყემსი მათ შორის
არ ყოფილა. ბუნდოვანი შვება იგრძნო. უკბილოპირიანი
მწყემსის მათ შორის არყოფნამაც კი დამწვარ გულში გაურ-
კვეველი სიმშვიდე მოჰგვარა. ხელებზე თოკები ისე დაადეს,
სიტყვაც კი არ გადაულაპარაკებიათ ერთმანეთისთვის.
დამწვარ-დახრუკული ამლაყი სისხლში იყო ამოსვრილი.
სახეც დაედაღათ მისთვის. მარცხენა ყბა გაცხელებული და-
ნით გაეგლიჯათ და ცეცხლით ამოჭმული ყბიდან სისხლი სდი-
ოდა.
მსუქანმა, დაბალი ტანის კაცმა, რომელსაც ტრუსის სუნი
უდიოდა, თქვა:

163 მკითხველთა ლიგა

 – იცით, თანითმა როგორ იძია შური ერთ-ერთ ბოროტ
ცოლზე?
შემდეგ უხაიადს მიმართა:
– იცი, როგორი ღირსი იყო ის ერთ-ერთი ცოლი თავისი
სასჯელისა?
მათ უხაიადს ხელ-ფეხი თოკებით დაუბეს. მოიყვანეს ორი
აქლემი. მარჯვენა ხელ-ფეხი ერთი აქლემს მიუბეს, მარცხენა
ხელ-ფეხი – მეორეს.
დაბალმა კაცმა იყვირა:
– მათრახი!.. მათრახი-მეთქი!..
აქლემებს სხეულები მათრახების ენებით აუწვეს. ერთი
მათგანი მარჯვნივ გახტა და მეორე – საპირისპირო მხარეს,
მარცხნივ. უხაიადმა საკუთარი თავი სამზღვარზე აღმოაჩინა.
ჭის კიდიდან გადავარდა. ჭის ყელიდან წყლამდე მონაკვეთში
სამოთხე იხილა. ჰურიები ზაღარიდებს შესძახოდნენ, ჰასავ-
ნას მთის ალქაჯებს წიოკი გაჰქონდათ და მოსთქვამდნენ. გა-
იგონა ხმა:
– ჩვენი შეიხი არ დაიჯერებს, თუ მტკიცებულება არ მივუ-
ტანეთ.
დაფლეთილი, სისხლიანი სხეული ხოხავდა. სხეულის ნა-
წილები ფართხალებდა. მარჯვენა, ძლიერმა აქლემმა უხაი-
ადს მარჯვენა თეძო და მკლავი სხეულიდან მოაგლიჯა. დაფ-
ლეთილი სხეულის მიუხედავად, უხაიადმა მკერდისა და მარ-
ცხენა ხელის დახმარებით თავი წამოსწია.
მსუქანი, ჩადგმული კაცი წინ გამოვიდა. მის ხელში ხმალ-
მა იელვა. ერთ-ერთ თავისიანს დახმარება სთხოვა. მან უა-
რით იბრუნა მთისკენ პირი და ხმამაღალი ღებინება დააწყე-
ბინა. სხვა მოვიდა. უხაიადს უჩალმო, შიშველი თავი დაუჭი-

164 მკითხველთა ლიგა

რა. ხმალი ჰაერში გაფრინდა. ციური წყლით განიბანა... მზის
მწველი სხივებით... და დაეშვა უხაიადის კისერზე.
წყვდიადი უცაბედმა ცეცხლოვანმა ალმა გააპო. ჩაბნელე-
ბული სახლი მიწისძვრამ შეაზანზარა. შემზარავი კედელი
ცეცხლოვანი ხმლის დაკვრამ ჩამოანგრია. გამოჩნდა იდუმა-
ლი, უხილავი არსება... მაგრამ ახლა უკვე გვიან იყო, უხაიადი
ახლა ვეღარასოდეს შეძლებდა, ვინმესთვის ეამბნა ის, რაც
ნახა.

165 მკითხველთა ლიგა