Εκλογή Βυζαντινών κειμένων, μάθημα 6ο, Τρίτη 13/4/21.

Στην ιστοριογραφία του, ο Προκόπιος παρομοιάζει τον αυτοκράτορα Αναστάσιο με τον Αχιλλέα. Φτάνει στο σημείο
μάλιστα, να λέει πως εάν ο Όμηρος ζούσε, θα παρατούσε την περιγραφή του τείχους των Ελλήνων και των Τρώων
και θα ασχολούνταν με αυτό του Αναστασίου. Άποψη του συγγραφέα είναι πως ο λογοτέχνης πρέπει να γράφει
μόνο για μεγάλα έργα.

Έννοια της φιλανθρωπίας: Η προσωποποίηση της εξουσίας, η ευκολία να την προσεγγίσει. Η ιδέα ότι, εάν βρεθεί
σε πρόβλημα, ο απλός άνθρωπος θα μπορέσει να ζητήσει από τον αυτοκράτορα βοήθεια. Ο αυτοκράτορας πρέπει
να έχει την δικαιοσύνη μέσα του. Όλα αυτά είναι στην σφαίρα των ιδεών, βέβαια.

Πρέπει να κυριαρχήσει ο άνθρωπος πρώτα μέσα στην ψυχή του, στον εαυτό του, και μόνο μετά να κυριαρχήσει
πάνω στους άλλους. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί, βέβαια, μόνο στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μια πολιτεία
ιδανική, με ιδανικούς άρχοντες αλλά και αρχόμενους.

Μοτίβο της ρητορικής: Μακρηγορεί και διηγείται τα κατορθώματα μεγάλων προσωπικοτήτων του παρελθόντος
έχοντας ως δεδομένο ότι όλοι ξέρουν την σημαντικότητα αλλά και την ιστορία αυτών των κατορθωμάτων.

Άλλο μοτίβο: Ο ρήτορας μαζί με το κοινό του, εγκωμιάζει έναν «έρωτα». Ο έρωτας σε κάνει να εγκωμιάζεις το
αντικείμενο του πόθου και να θέλεις να μιλάς μόνο για αυτό. Παρομοίωση του μονάρχη, του αυτοκράτορα ή των
εξεχόντων προσωπικοτήτων με τον έρωτα. Προπαγάνδα για την λατρεία της εξουσίας, για να ηδονίζονται οι
καταπιεζόμενοι με την καταπίεση.

Ο Προκόπιος εγκωμιάζει τον αυτοκράτορα Αναστάσιο, λέγοντας ότι συγκεντρώνει στο πρόσωπό του όλα τα
χαρακτηριστικά όλων των παλαιών επιφανών ανδρών (Περικλής, Αχιλλέας κ.λπ.). Φθάνει στο σημείο να λέει πως
προσωπικότητες της αρχαιότητας όπως ο Κύρος, ο Αγησίλαος και ο Μέγας Αλέξανδρος υστερούν σε σχέση με το
πρόσωπο του Βυζαντινού μονάρχη.

Ευεργέτης: Επίθετο που αποδίδεται σε πολλούς μονάρχες - αυτός που κάνει αγαθοεργίες προς τους υπηκόους του.

Το πολίτευμα, συνήθως, αφορά την εξουσία μιας κοινωνικής ομάδας πάνω σε κάποια άλλη κοινωνική ομάδα. Στην
περίπτωση του Αναστάσιου (και γενικά των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου), σύμφωνα με τον Προκόπιο, η εξουσία
του αφορά όλες ανεξαιρέτως τις κοινωνικές ομάδες και όχι μόνο μια μερίδα πολιτών.

Με διάφορες ρητορικές αλχημείες, ο Προκόπιος παρουσιάζει την υποταγή στον αυτοκράτορα ως την απόλυτη
μορφή ελευθερίας.

Κύρος: Βασιλιάς των Περσών. Τυραννικός προς τους υπηκόους του ηγεμόνας.

Οι βάρβαροι που αναφέρει ο Προκόπιος είναι οι Πέρσες, τους οποίους είχε πολεμήσει ο Αγησίλαος. Η πολιτική του
Αγησίλαου οδήγησε στην εναντίωση όλων των ελληνικών φυλών εναντίον της Σπάρτης, η οποία και κορυφώθηκε
στην Μάχη των Λεύκτρων (Θηβαίοι εναντίον Σπαρτιατών).

Το κρέμασμα της ασπίδας στους τοίχους σηματοδοτούσε καιρό ειρήνης.

Ο Προκόπιος παρομοιάζει τον Αναστάσιο με τον Μέγα Αλέξανδρο. Αρετές του Μ. Αλεξάνδρου (κατά τον Προκόπιο):
Γενναιοδωρία (προσφορά στους υπηκόους του), εγκράτεια στις ηδονές (άρνηση χαρεμιού μετά την κατάκτηση
πόλης) και θεϊκή καταγωγή (γιος του Δία).

Ρητορική τεχνική: Άποψη του Προκοπίου, πως εάν όσα λέγονται για τον Μ. Αλέξανδρο ήταν τόσο απίστευτα και
σημαντικά όσο ξέρει πως είναι οι αρετές του αυτοκράτορα, τότε πιστεύει όλα όσα έχουν ειπωθεί για εκείνον (τον
Μ. Αλέξανδρο). Βλέπει έναν νέο Μ. Αλέξανδρο στο πρόσωπο του αυτοκράτορα Αναστάσιου (Ο αυτοκράτορας ίσος
με τον Μ. Αλέξανδρο).

Όταν ο συγγραφέας αναφέρει ότι πιστεύει την θεϊκή καταγωγή του Μ. Αλέξανδρου είναι ρητορική υπερβολή,
ειρωνεία. Ο Προκόπιος, ως Χριστιανός, φυσικά και δεν πιστεύει στο Δωδεκάθεο.

Χρήση αρχαίων Ελληνικών μύθων: Κλασικά πρότυπα, επιταγή του πολιτιστικού κώδικα των Βυζαντινών.

Τώρα θα δούμε μια μονωδία - επιτάφιο θρήνο του αυτοκράτορα.

Ο συναισθηματισμός ξεχειλίζει από τις πρώτες γραμμές του λόγου. Εικόνες που ενισχύουν το συναίσθημα.
Περιγραφή μιας τραγικής κατάστασης - η πόλη είναι τόσο λυπημένη σαν να έχουν επιτεθεί εχθροί.

Δαιμόνιο: Τονισμός της δραματικότητας. Το δαιμόνιο οδηγεί τους ανθρώπους σε σφάλματα (παρομοίωση με
τραγωδία Ευριπίδη).

Προσωποποιία: Σύνηθες στο Βυζάντιο (για παράδειγμα, προσωποποιία της πόλεως – το μάθαιναν από το σχολείο
οι βυζαντινοί μαθητές).

Μεγάλες σε πλήθος είναι οι ρητορικές ερωτήσεις που τονίζουν το δραματικό αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί.

Θα ολοκληρώσουμε την μονωδία αυτή στο επόμενο μάθημα. Την άλλη Τρίτη το τελευταίο μάθημα πριν το Πάσχα.