Srednja škola Viktorovac

Aleja narodnih heroja 1

44 103 Sisak

Završni rad iz predmeta:

Farmaceutska tehnologija s kozmetologijom

Tema:
LJEKOVITE MASTI

Mentor: Učenik:
Silvija Canko, mag. med. lab. diag. Mateo Lovrenčić, 4.g
Smjer: Farmaceutski tehničar

Sisak, ljetni rok

šk. god. 2020/2021
SADRŽAJ
1. UVOD ................................................................................................................................ 3
2. LJEKOVITE MASTI...............................................................................................4
2.1 Podjela ljekovitih masti ......................................................................................4
2.1.1 Podjela masti prema terapijskome stajalištu.............................................4
2.1.1.1 Pokrovne masti ...................................................................................4
2.1.1.2 Penetracijske masti .............................................................................4
2.1.1.3 Apsorpcijske masti .............................................................................4
2.1.2 Podjela masti prema načinu izrade ...........................................................5
2.1.2.1 Masti-otopine......................................................................................5
2.1.2.2 Masti-emulzije ....................................................................................5
2.1.2.3 Masti-suspenzije .................................................................................6
2.1.3 Podjela masti prema funkciji koju imaju u primjeni ................................6
2.1.3.1 Dermatološke masti ............................................................................6
2.1.3.1.1 Antibiotske masti ....................................................................7
2.1.3.1.2 Glukokortikoidne masti ..........................................................7
2.1.3.1.3 Mast za hlađenje .....................................................................7
2.1.3.1.4 Zaštitnje masti ........................................................................8
2.1.3.2 Masti za oči.........................................................................................8
2.1.3.3 Paste....................................................................................................8
3. PODLOGE ZA IZRADU LJEKOVITIH MASTI ..............................................10
3.1 Lipofilne podloge ..............................................................................................11
3.1.1 Gelovi ugljikovodika ................................................................................... 11
3.1.1.1 Vazelin ..................................................................................................... 11
3.1.1.2 Parafin ...................................................................................................... 12
3.1.1.3 Plastibaza ................................................................................................. 12
3.1.2 Lipogelovi...............................................................................................12
3.1.2.1 Svinjska mast ....................................................................................13
3.1.2.2 Hidrirane masnoće ............................................................................13
3.1.2.3 Polusintetske masnoće ......................................................................13
3.1.2.4 Voskovi.............................................................................................13

1
 3.2 Emulzijski gelovi...............................................................................................15
3.2.1 Apsorpcijske baze...................................................................................15
3.2.1.1 Bezvodni lanolin...............................................................................15
3.2.1.2 Lanolinski alkoholi ...........................................................................16
3.2.1.3 Gelovi s različitim emulgatorima .....................................................16
3.2.2 Isperive podloge .....................................................................................17
3.3 Hidrofilne podloge ............................................................................................18
3.3.1 Hidrogelovi .............................................................................................18
3.3.1.1 Amorfni silicij-dioksid .....................................................................18
3.3.1.2 Bentonit ............................................................................................19
3.3.1.3 Tragant..............................................................................................19
3.3.1.4 Pektini ...............................................................................................19
3.3.1.5 Alginati .............................................................................................19
3.3.1.6 Natrij-karboksimetilceluloza ............................................................19
3.3.1.7 Poliakrilna kiselina ...........................................................................20
3.3.1.8 Škrob.................................................................................................20
3.3.1.9 Metilceluloza ....................................................................................20
3.3.1.10 Polivinilpirolidon..................................................................20
3.3.1.11 Želatina .................................................................................20
3.3.2 Gelovi polietilenglikola ..........................................................................21
4. ISPITIVANJE LJEKOVITIH MASTI ................................................................22
4.1 Razmazivost i veličina čestica ..........................................................................22
4.2 Sterilnost i konzistencija masti ........................................................................23
4.3 Ispitivanje pasta ................................................................................................24
5. IZRADA LJEKOVITIH MASTI ..........................................................................25
5.1 Cito ungunator ..................................................................................................26
5.2 Topitec ...............................................................................................................27
5.3 Izrada pasta .......................................................................................................28
6. ČUVANJE LJEKOVITIH MASTI.......................................................................29
7. ZAKLJUČAK .........................................................................................................30

2
1. UVOD

Polukruti ljekoviti oblici služe uglavnom za liječenje bolesne i ozlijeđene kože i

sluznice, ali i zaštita kod vanjskih utjecaja ili isušivanja zdrave kože. Kod polukrutih
lijekova najvažniju ulogu ima podloga koja i sama ima djelatne tvari. Podloge u sebi
sadržavaju više jednostavnih pomoćnih tvari kao što su antioksidansi, emulgatori,
konzervansi i drugo.
U polukrute ljekovite pripravke ubrajamo:
• Masti – ljekoviti pripravci dobiveni miješanjem lijeka i masne podloge. Udio masne
faze je veći od 50 %, a udio vodene faze je manji od 20 %.
• Paste – polukruti pripravci za primjenu na koži, sadrže mnogo krutih tvari fino
raspršenih u podlozi. Žilavije su konzistencije i nastaju miješanjem masti ili neke druge
masne podloge s većom količinom indiferentnih netopljivih prašaka.
• Kreme – polukruti pripravak koji se sastoji od lipofilne i vodene faze koje su fino
raspršene jedna u drugoj, a aktivna tvar je otopljena u lipofilnoj ili hidrofilnoj podlozi.
Udio masne faze je manji od 50 %, a udio vodene faze je veći od 20 %.
• Gelovi – hidrofilni pripravci koji nastaju bubrenjem hidrofilnih koloida s velikim
udjelom pročišćene vode. Imaju dobro svojstvo prianjanja na kožu te se koriste za
njegu masne kože, kao podloga za šminku i uklanjanje šminke.

Slika 1 Nevenova mast

3
2. LJEKOVITE MASTI

Ljekovite masti su polukruti pripravci, gelovi plastičnih svojstava koji su

namijenjeni za liječenje I njegu kože I sluznica. Djelatne tvari u podlozi mogu biti
otopljene (masti otopine), emulgirane (masti emulzije) I suspendirane (masti suspenzije).

2.1 Podjela ljekovitih masti

Masti možemo podijeliti u tri skupine:
• Masti prema terapijskome stajalištu
• Masti prema načinu izrade
• Masti prema funkciji koju imaju u primjeni
2.1.1 Podjela masti prema terapijskome stajalištu
Masti se prema terapijskome stajalištu dijele na:
• Pokrovne masti
• Penetracijske masti
• Apsorpcijske masti
2.1.1.1 Pokrovne masti
Pokrovne se masti primjenjuju za zaštitu zdrave kože od vanjskih utjecaja poput
UV zraka i kemijskih agensa
2.1.1.2 Penetracijske masti
Penetracijske se masti primjenjuju za liječenje bolesne kože jer prodiru u njene
gornije slojeve.
2.1.1.3 Apsorpcijske masti
Apsorpcijske masti koje se primjenjuju za liječenje tjelesnih bolesti jer prodiru
kroz sve slojeve kože. Apliciranje apsorpcijskih masti na velikoj površini može imati
toksičan učinak ako sadrže salicilnu ili boratnu kiselinu.
2.1.2 Podjela masti prema načinu izrade
Prema načinu izrade masti dijelimo na:
• Masti-otopine
• Masti-emulzije

4
• Masti suspenzije
2.1.2.1 Masti-otopine
Masti-otopine se izrađuju tako da se podloga rastali na nižoj temperaturi i dobro
usitnjena ljekovita supstancija se otapa u talini uz neprekidno miješanje. Nakon potpunog
otapanja čvrste tvari, smjesa se miješa do hlađenja. Topljivost ljekovitih supstancija u
lipofilnim podlogama uglavnom je vrlo mala te je bolje izraditi mast-suspenziju.
Odustaje se od postupka umiješavanja otopine ljekovite supstancije u nekom
organskom otapalu kao što su eter, etanol ili kloroform jer nakon isparavanja otopine
postoji opasnost od kristalizacije. Novonastali kristali su veći i imaju oštrije bridove od
ishodnih.
2.1.2.2 Masti-emulzije
Masti-emulzije se izrađuju tako da se podloga i emulgator rastale i dodatkom
vodene otopine ljekovite susptsancije, zagrijane na temperaturu taline, ohlade uz
neprekidno miješanje. Temperatura ovisi o sastavu masne faze, ako su prisutni voskovi, ne
bi smjela biti viša od 70o C, tada treba paziti da li su ljekovite supstancije termolabilne.
Ako su ljekovite supstancije termolabilne tada se s manjom količinom zagrijane otopine
ljekovite supstancije može izraditi koncentrat, a preostali dio tekućine se može dodati na
nižim temperaturama.
Ljekovita supstancija može biti otopljena u vodenoj ili masnoj fazi, ovisno o
njezinim osobinama. Ako nije potpuno topljiva u jednim od tih faza nastaju suspenzijsko-
emulzijske masti.
Skladištenjem se podloge mogu kvariti, promijeniti disperznost, raspasti ljekovite
supstancije ili mikrobiološki kontaminirati.
2.1.2.3 Masti-suspenzije
Masti-suspenzije je najčešći oblik ljekovitih masti. Izrađuju se tako da se ljekovita
supstancija što sitnijih čestica razriba s istom ili dvostrukom količinom rastaljene podloge,
odnosno njoj srodne tekuće pomoćne tvari za čiju se količinu mora umanjiti podloga.
Međusobnim trenjem čestica otupljuju njihovi oštri bridovi i time se uklanja mogućnost
nadražujućeg učinka. Postupnim dodavanjem preostalog dijela podloge izrađuje se
homogeni pripravak.

5
2.1.3 Podjela masti prema funkciji koju imaju u primjeni
Prema funkciji koju imaju u primjeni masti dijelimo na:
• Dermatološke masti
• Masti za oči
• Paste
2.1.3.1 Dermatološke masti
Dijele se ovisno o ljekovitoj supstanciji koju sadrže ili funkciji koju imaju u
primjeni. U ovome obliku se mogu preraditi masti antibiotika, glukokortikoida,
antimikotici, antiparazitici, antireumatici i antiseptici. Sulfonamidski i antihistaminski
preparati nisu pogodni za lokalnu aplikaciju jer imaju visoki indeks senzibilizacije te
uzrokuju alergijske reakcije.
2.1.3.1.1 Antibiotske masti
Najčešće se prerađuju gentamicin, kloramfenikol, oksitetraciklin, tetraciklin i
neomicin s bacitracinom. Vrlo su nestabilne te bi se u pravilu trebale raditi s bezvodnim
podlogama, ali tada je oslobađanje ljekovite supstancije neznatno. Zbog navedenog razloga
antibiotske se masti izrađuju s podlogom koja sadrži vodu s usklađenom pH-vrijednošću.
2.1.3.1.2 Glukokortikoidne masti
Od glukokortikoidnih supstancija u obliku ljekovitih masti pojavljuju se
prednizolon i kortizolon koji imaju izrazito antiflogističko i antialergijsko djelovanje. Oba
spoja se pojavljuju kao slobodni alkoholi ili acetati. Njihovo djelovanje ovisi o stupnju
usitnjenosti jer su teško topljivi u vodi.
Učinak glukokortikoida zasniva se na skraćivanju i pojednostavnjenju tijeka
bolesti. Kombiniraju se s antibioticima i dermoantisepticima jer smanjuju obrambene snage
organizma.
2.1.3.1.2 Mast za hlađenje
Mast za hlađenje primjenjuje se za lokalne temperaturne afekte te kod upalnih
procesa kad je koža napeta. U ovu skupinu pripravaka ubrajaju aw hidrogelovi i masti-
emulzije. Emulzije su tipa V/U/V i sadrže cetaceum, pčelinji vosak, tekući parafin, natrij-
tetraborat i vodu. Masti koje sadrže mentol stvaraju osjećaj hlađenja.

6
2.1.3.1.3 Zaštitne masti
Utjecaji od kojih se treba štititi koža mogu biti hidrofilne prirode te se zaštita
postiže vazelinom, lipogelovima i apsorpcijskim bazama. Ako su utjecaji lipofilne prirode
zaštita se postiže gelovima polietilenglikola i isperivim podlogama. Univerzalna zaštita je
silikonski gel.
2.1.3.2 Masti za oči
Kod ljekovitih masti za oči važno je obratiti pozornost na svojstva podloge. Ona
se mora lako emulgirati sa suznom tekućinom kako bi došlo do dobre razdiobe, mora se
moći sterilizirati i izrada mora biti aseptičkim postupkom. Jako dobre podloge za uporabu
su gelovi ugljikovodika sa do 30 % tekućeg parafina za postizanje prikladne konzistencije
uz dodatak emulgatora. Također hidrogelovi kao podloge su jako dobre zbog oslobađanja
ljekovite supstancije i fiziološke podnošljivosti.
2.1.3.3 Paste
Paste su masti-suspenzije s visokim udjelom suspendirane čvrste faze, a
disperzijsko im je sredstvo lipofilna podloga. Izrađuju se razribavanjem praškastih
komponenta s rastaljenom podlogom u zagrijanim tarionicima.
Paste djeluju površinski, a karakteriziraju ih adsorptivne osobine koje se koriste za
obradu vlažnih kožnih bolesti. Paste u tankom sloju služe za sušenje kože kod
supkroničnih dermatoza koje još pokazuju znakove eksudacije. Paste u debljim slojevima
imaju slično djelovanje kao ljekovite masti. Ovisno o mjestu primjene paste se propisuju u
količinama od 20 do 100 g.
Postoje „Vodene paste“ odnosno tekući puderi kod kojih se kao podloga koristi
smjesa jednakih dijelova cinkovog oksida, talka, glicerola i vode, a praškasti dio suspenzije
iznosi polovinu od ukupne količine lijeka.

7
3. PODLOGE ZA IZRADU LJEKOVITIH MASTI

Podloge, za razliku od ostalih pomoćnih tvari za izradu ljekovitih pripravaka,

mogu biti i same djelatne pa često imaju važnu ulogu u uspjehu ili neuspjehu terapije.
Za idealnu podlogu postoji niz zahtjeva koje bi morala zadovoljiti:
• Mora biti fiziološki podnošljiva, kemijski i mikrobiološki stabilna.
• Ne smije reagirati s ljekovitim supstancijama i treba ih oslobađati u dostatnoj mjeri.
• Treba imati konzistenciju koja bi omogućila dobru razmazivost (talište od približno 40
o
C).
• Imati sposobnost vezanja vode i tekućih ljekovitih supstancija.
Ovim uvjetima ne mogu udovoljiti jednostavni sustavi kao vazelin. Zbog tog
razloga su podloge uglavnom složeni sustavi koji se sastoje od više jednostavnih sustava uz
dodatak antioksidansa, emulgatora, konzervansa i drugih pomoćnih tvari.
Sastav podloge se treba prilagoditi:
• Statusu kože - zdrava, povrijeđena ili bolesna
• Tipu kože - masna ili suha
• Prirodi površine kože - dlakavost, sluznica
• Stadiju bolesti kože - akutni ili kronični proces
Podloge, ovisno o kemizmu, se dijele na gelove ugljikovodika, lipogelove,
hidrogelove, gelove polietilenglikola I silikonske gelove.
3.1 Lipofilne podloge
Lipofilne podloge su podloge koje u svojem sastavu ne sadrže vodu, ne mogu
vezati vodu, netopive su i neisperive.
3.1.1 Gelovi ugljikovodika
U ovoj skupini pripadaju podloge poput parafina i plastibaze. Gelovi
ugljikovodika stvaraju okluzivne zavoje koji omekšavaju kožu. Mogu se rabiti kao nositelji
ljekovitih supstancija kad je potrebno polagano lokalno djelovanje.
3.1.1.1 Vazelin
Vazelin je čvrsta faza koja se većim dijelom sastoji od mikrokristaličnog
izoparafina, a manjim dijelom od kristaličnog n-parafina. Prirodni vazelin je jedan od

8
produkata pročišćavanja nafte. Žuti vazelin se samo pročišćava, a bijeli vazelin se
izbjeljuje. Postoji i umjetan način dobivanja vazelina, otapanjem čvrstog parafina ili
mikrokristaličnog parafina u tekućem parafinu u masenom omjeru 1:3.
Vazelin je kemijski indiferentan i stoga je dobro podnošljiv s većinom ljekovitih
supstancija i pomoćnih tvari te se može rabiti bez ograničenja. Zbog svoje fiziološke
indiferentnosti se izbjegava kod akutnih bolesti.
Vazelin na koži stvara nepropusan sloj koji je transparentan ako je nanešen u
tankom sloju i onemogućuje disanje kože.
Najveći nedostatak vazelina je što ne oslobađa dostatnu količinu inkorporirane
ljekovite supstancije te se ne može primjenjivati u izradi apsorpcijskih masti. Prikladan je u
podlozi za izradu pokrovnih masti.
3.1.1.2 Parafin
Tekući parafin je smjesa viših tekućih ugljikovodika. Čvrsti parafin je smjesa
alkana koji imaju od 20 do 30 C-atoma i točkom tališta od 52 do 57 oC. Mikrokristalični
paraffin u svojoj molekuli sadrži 30 do 50 C-atoma, veću relativnu molekulsku masu zbog
koje je talište više, 88-90 oC. Parafin kao podloga za izradu ljekovitih masti ima osobine
koje su vrlo slične vazelinu. Podloga za ljekovite masti s antibioticima sastoji se od bijelog
vazelina I tekućeg parafina u omjeru 9:1.
3.1.1.3 Plastibaza
Plastibaza je podloga koja se dobiva taljenjem 95 dijelova tekućeg parafina i 5
dijelova polietilena pri 130 oC i naglim hlađenjem ispod 50oC. Polietilen stvara gel-
strukturu. Podloga plastibaze je vrlo slična vazelinu, ali bolje otpušta ljekovite supstancije.
3.1.2 Lipogelovi
Lipogelovi su prirodne masnoće biljnog i životinjskog podrijetla. Sastoje se od
čvrstih i prirodnih triglicerida. U tijelu postoje vrlo slične tvari te su zbog tog razloga
podnošljivije od ugljikovodika. Njihovo oslobađanje ljekovite supstancije je
zadovoljavajuće. Podloge ovoga tipa su treba rabiti za izradu apsorpcijskih masti jer su
vrlo propusne. U jednostavne podloge ubrajamo svinjsku mast, hidrirane, polusintetske
masnoće i vosak.

9
3.1.2.1 Svinjska mast
Svinjska mast je smjesa triglicerida. Kao podloga je vrlo nestabilna kod dužeg
pohranjivanja pa je nužan dodatk antioksidansa i agensa koji oduzimaju vodu.
3.1.2.2 Hidrirane masnoće
Parcijalnim hidriranjem biljnih ulja zbog zasićenja dvostrukih veza masnih kiselina
vodikom i prevođenja nezasićenih masnih kiselina iz cis-konfiguracije u trans-
konfiguraciju povećavamo njihovu konzistenciju. Najpoznatija hidrirana masnoća je
hidrirano kikirikijevo ulje. Zbog hidriranja nastaju monogliceridi i digliceridi koji imaju
osobine emulgatora tipa V/U te očvrsnulo ulje može vezati I do 16% vode.
3.1.2.3 Polusintetske masnoće
Glavni predstavnici za pripremu ovih podloga su prirodne masnoće i biljna ulja iz
kojih se saponifikacijom ili kiselim cijepanjem te frakcioniranjem izdvajaju masne kiseline
definirane duljine lanca. Nakon hidriranja one se esterificiraju s glicerolom. Na nižim
temperaturama dobivaju se trigliceridi, a na višim parcijalni esteri.
3.1.2.4 Voskovi
Voskovi su esteri monohidroksialkohola s višim masnim kiselinama, a često sadrže
i ugljikovodike. Zbog slabe čvrstoće voskovi se sami ne mogu koristiti kao podloga za
izradu ljekovitih masti, ali u smjesama s tekućim parafinom ili masnim uljima dobivaju se
relativno dobro mazivi pripravci.
Pčelinji se vosak dobiva taljenjem saća pčela radilica. Zbog polena i smole žute je,
a ponekad i zelene boje, žuti vosak. Pročišćen adsorpcijom boja ili obrađen sredstvima za
izbjeljivanje bijele je boje, bijeli vosak.
Cetaceum je vosak koji se dobiva iz šupljine lubanje kitova ohlađivanjem ulja na 5
o
C. Sastoji se od estera palmitinske, miristinske, laurinske, stearinske i kapronske kiseline s
cetilnim, stearilnim i miristinskim alkoholom.

10
 Slika 2 Pčelinji vosak

3.2 Emulzijski gelovi

Gelovi ugljikovodika i lipogelovi dodatkom lipofilnih emulgatora tvore podloge koje
se odlikuju velikom sposobnošću primanja vode stvarajući emulzijske sustave V/U
koji se nazivaju apsorpcijske baze. Od emulgatora mogu se koristiti kolesterol i
lanalkol koji su prirodnog podrijetla te sintetski tenzidi iz reda sorbitanskih estera
masnih kiselina.
Ugljikovodici parafinskog reda i trigliceridi u prisutnosti hidrofilnih emulgatora
dodadtkom vode stvaraju emulzijske sustave U/V u primjeni poznate kao isperive
podloge. Najprikladniji su neionogeni emulgatori ili anionaktivni i kompleksni
emulgatori. Kationaktivni emulgator se primjenjuje jedino kao antiseptik ili
konzervans.
Emulzijski sustav U/V i V/U se najčešće izrađuju najprije bez vode, a kasnije se
dodaje voda prije uporabe. Apsorpcijske se baze uklanjaju s kože lakše nego masne
podloge gela ugljikovodika i lipogela, dok se isperive podloge uklanjaju još lakše.
Zbog velike izloženosti mikroorganizmima i isušivanju važno je posvetiti posebnu
pozornost konzerviranju i konfekcioniranju emulzijskih gelova.

11
3.2.1 Apsorpcijske baze
Apsorpcijske baze su podloge s velikom sposobnošću vezanja vode. One ne sadrže,
ali vežu vodu, netopive su i neisperive.
Sposobnost vezanja vode je definirana vodenim brojem koji predstavlja grame vode
koje može vezati 100 g anhidrične podloge pri 20 oC.
Najpoznatije su bezvodni lanolin i lanalkol.
3.2.1.1 Bezvodni lanolin
Bezvodni lanolin je prirodna apsorpcijska baza, smjesa voštanih estera
nedefiniranog sastava, kolesterola i izokolesterola. Sirovi lanolin se dobiva iz vune ovaca,
a sadrži višak slobodnih masnih kiselina pa ga treba neutralizirati s alkalijama i bijeliti
aktivnim ugljenom ili peroksidima.
Pročišćeni lanolin je podnošljiv za kožu, oslobađa dostatnu količinu ljekovite
supstancije i vrlo dobro prima vodu.
3.2.1.2 Lanolinski alkoholi
Lanolinski se alkoholi smatraju boljim apsorpcijskim bazama jer su puno stabilniji.
Lanalkol je smjesa viših alifatskih i cikličkih alkohola koja se dobiva hidriranjem lanolina.
Lanalkol se nalazi u kombinaciji s vazelinom u podlozi pod nazivom Eucerin koja sadrži
5% lanalkola i 95% vazelina. U lanalkolnoj podlozi koja se sastoji od tekućeg parafina s
nešto čvrstog parafina i bijelog vazelina nalazi se 6% lanalkola.
3.2.2 Isperive podloge
Isperive podloge su podloge koje sadrže vodu, mogu vezati vodu, netopive su te
isperive .
Parafinski ugljikovodici i trigliceridi uz dodatak hidrofilnih emulgatora tvore
podloge koje mogu vezati vodu u relativno velikom udjelu. Kao hidrofilni emulgatori
najčešće se koriste polisorbati, cetostearilni esteri i eteri masnih kiselina s makrogolima
kao i složeni emulgatori.
Često se koristi „Emulgirajući vosak“ koji se još naziva Lanetni vosak ili Lanette
N.

12
 Slika 3 Lanette N

3.3 Hidrofilne podloge

Hidrofilne podloge su podloge koje sadrže vodu, vežu vodu, topive su te isperive.
Najpoznatije su hidrogelovi i gelovi polietilenglikola.
3.3.1 Hidrogelovi
Hidrogelovi su gelovi sa udjelom vode od 80 do 90 %. Ispravanje vode hladi kožu.
Na koži nakon isušivanja stvaraju proziran elastičan sloj koji ne začepljuje pore i lako se
ispire vodom, a imaju dobre fiziološke osobine i potpuno oslobađa ljekovitu supstanciju.
Hidrogelovi nastaju bubrenjem nekih anorganskih spojeva ili makromolekulskih
organskih supstancija u vodi. Važno je da u svome sastavu sadrže omekšivače poput
glicerola, sorbitola, etilenglikola ili propilenglikola jer one štite od isušivanja i
poboljšavaju im razmazivost. Nužan je dodatk konzervansa.
Gelovi anorganskog podrijetla dobivaju se iz silicij-dioksida i bentonita. Organski
hidrogelovi su anionogene susptancije poput traganta, pektina i alginata i dr. Neionogeni su
škrob i metilceluloza, a želatina je amfoterna.
3.3.1.1 Anorganske i organske supstancije koje stvaraju hidrogelove
U ovu skupinu ubrajamo:
• Amorfni silicij-dioksid
• Bentonit
• Tragant
• Pektini
• Alginati

13
• Škrob
• Metilceluloza
• Polivinilpirolidon
• Želatina
3.3.2 Gelovi polietilenglikola
Polietilenglikol je polimerizacijski produkt etilenoksida. Polietilenglikoli relativne
molekulske mase (Mr) do 600 su viskozne tekućine, a s Mr približnim 1000 postaju gelovi
plastičnih osobina. Vosku su slične ako im je Mr veći od 1000.
Gelovi polietilenglikola dobivaju se taljenjem tekućih i voštanih polimera. Primjer
je Makrogolna podloga se sastoji od 60 dijelova makrogola 400 i 40 dijelova makrogola
4000.
U polietilenglikolima su topljive brojne supstancije, ali glavni nedostatak im je
stvaranje nepodnošljivosti s ljekovitim supstancijama koje se najčešće očituju promjenom
boje. Zbog baktericidnog svojstva dodatak konzervansa nije nužan.
Polietilenglikoli imaju hidrofilna obilježja, lako se ispiru vodom pa se mogu
aplicirati i na dijelove kože obrasle dlakama. Dobro upijaju sekrete rana.

Slika 4 Strukturna formula polietilenglikola

14
4. ISPITIVANJE LJEKOVITIH MASTI
Kod masti ispitujemo njihovu razmazivost, veličinu čestica, onečišćenje i
konzistenciju. Kod emulzijskih gelova važno je poznavati vodeni broj podloge.
4.1 Razmazivost
Glavni zahtjev kod razmazivosti je da razmaz u tankom sloju bude homogen bez
vidljivih grudica i zrnaca. Preciznije se razmazivost može ispitati ekstenzometrom; uzorak
određenog volumena masti se stavi na sredinu između dvije staklene ploče. Gornja se
ploča opterećuje utezima kroz određene vremenske intervale. Upišu se podaci raširenosti
površine masti. Podaci se unose u koordinatni sustav: opterećenje u gramima prema
rasprostranjenosti u mm2.
4.2 Veličina čestica
Veličina čestica određuje se mikroskopskim mjerenjima s baždarnim okularnim
mikrometrom. Ispitivanja se provode izravno u tankom namazu. Glavni zahtjev je da nema
čestica većih od 60 µm. Kod očnih masti ne smije biti čestica većih od 40 µm, a 90 %
čestica mora biti manja od 25 µm.

Slika 5 baždarni okularni mikrometar

15
4.3 Sterilnost
Onečišćenje pripravka mikroorganizmima se provodi u aseptičkim uvjetima bez
izravne upotrebe ultraljubičastog svijetla. U mast se dodaje emulgator koji ne djeluje
bakteriostatski i fungistatski samo onda kada se mast ne emulgira sa podlogama u kojima
se nasađuje.
4.4 Kontistencija masti
Konzistencija masti se određuje mjerenjem prodiranja stošca penetrometra određene
mase i kuta u točno određenim uvjetima pokusa ili određivanjem granice tečenja uz pomoć
rotacijskog viskozimetra.

Slika 6 Penetrometar za ispitivanje kontistencije masti

4.5 Ispitivanje pasta

• prosječna masa punjenja – dozvoljeno odstupanje od +/- 5 %
• razmazivost – razmaz na tankom staklu mora biti homogen te ne smije sadržavati
grudice
• veličina čestica – ispitivanje se provodi uz pomoć mikroskopa koji sadrži baždarni
okularni mikrometar. U pripravku ne smije biti čestica većih od 60 µm.
• konzistencija paste – određuje se prodiranjem stošca penetrometra u određenim
uvjetima ili određivanjem viskoznosti različitim viskozimetrima

16
5 IZRADA LJEKOVITIH MASTI
Polukruti dermatološki pripravci se izrađuju konvencionalno miješanjem u pateni
pomoću pistila.
Prema smjernicama dobre ljekarničke prakse u ljekarni se preporučuju:
• DPP uvjeti rada
• poboljšanje homogenosti
• standardizirana izrada magistralnih dermatološkoh pripravaka
• smanjenje mikrobiološke kontaminacije
• higijenska uporaba magistralnog dermatološkog pripravka pri korištenju od strane
pacijenta
U ljekarnama europske unije koriste se dva sustava miješanja:
• Cito ungunator
• Topitec
5.1 Cito ungunator
Ovaj aparat se pokreće uz pomoć elektromotora. Kao posuda za miješanje koristi se
lončić za masti, koji je ujedno spremnik za izdavanje pripravka. Mješalica je u obliku krila.
Jedna od glavnih prednosti Cito ungunator-a je vertikalno miješanje koje se ne može
postići ručnim miješanjem. Vertikalno miješanje se postiže pokretima lončića gore-dolje.
Vrijeme miješanja može trajati od 5 do 10 minuta, ovisno o količini podloge i broju
okretaja mješalice.
Pripravak se izradi tako što se u lončić za mast izvažu svi sastojci iz recepture i
postepeno se umješavaju u podlogu. Kada se postupak miješanja završi miješalica se
izvadi, a lončić za masti zatvori zatvaračem.

Slika 7 Cito ungunator

17
5.2 Topitec
Topitec je apparat koji se pokreće uz pomoć elektromotora. Miješanje se provodi preko
diska i valovite mješalice. Kao posuda za miješanje koristi se dozirni lončić velićine od 20
g do 200 g. Vrijeme miješanja uobičajeno traje od 1 do 8 minuta, ovisno o vrsti i količini
pripravka.

Slika 8 Topitec

5.5 Izrade paste

Paste se izrađuju prema propisu za masti-suspenzije. Izrađuju se tako što se praškaste
supstancije razribaju rastaljenom podlogom u zagrijanim tarionicima. Pasta koja sadrži
grudice se nikada ne smije izdati.
Paste sadrže veliku količinu praška koji se mora suspendirati jednolično u malu
količinu podloge. Kod izrade kvalitetnijih pasta treba se utrošiti puno više vremena nego
kod izrade običnih ljekovitih masti.

18
6 ČUVANJE LJEKOVITIH MASTI

Masti se mogu čuvati u kutijicama ili tubama. Tube su prikladnije za pripravke

koje sadrže više vode, oksidativno osjetljive ljekovite supstancije i za pripravke izrađene
aseptičkim postupkom. Porculanske posude ili tamno obojena stakla štite pripravke koji su
fotosenzibilni. U posude od umjetnog materijala ne smiju se puniti pripravci s
polietilenglikolskim podlogama i ljekovitim supstancijama koja imaju obilježja fenola
zbog mogućnosti otapanja i obojenja.

Slika 9 Cinkova mast

19
7 ZAKLJUČAK

Ljekovite masti spadaju u skupinu polukrutih ljekovitih pripravaka. Ljekovito

djelovanje masti ne ovisi samo o djelatnoj komponenti koja je uklopljena u njoj već i o
samoj podlozi koja ima različita svojstva. Podloga može biti izrađena od gelova
ugljikovodika, lipogelova, emulzijskih gelova, hidrogelova.
Postoje tri vrste podjela masti. Prva podjela je podjela prema terapijskome
stajalištu i u toj podjeli razlikujemo pokrovne, penetracijske i apsorpcijske masti. Druga je
podjela prema načinu izrade gdje razlikujemo masti-otopine, masti-suspenzije i masti
emulzije, dok je treća podjela prema funkciji koju imaju u primjeni, a tu ubrajamo
dermatološke masti, masti za oči i paste.
Najčešće ispitivanja kod masti su njihova razmazivost, veličina čestica i sterilnost.
Razmaz u tankom sloju ne smije imati grudice i zrnca te mora biti homogen. Veličina
čestica se određuje mikroskopskim mjerenjima, a važno je napomenuti kako ne smije biti
čestica većih od 60 µm. Kod očnih masti ne smije biti čestica većih od 40 µm.
Masti se mogu čuvati u tubama koje su prikladnije za pripravke koje u svome
sastavu sadrže više vode, oksidativno osjetljive supstancije te pripravke izrađene
aseptičkim postupkom. Važna napomena je da se masti koje sadrže podlogu od
polietilenglikola ili one koje imaju obilježja fenola ne smiju puniti u posudama od
umjetnog materijala.

20
8 LITERATURA

Mira Bećirević-Laćan, Mario Jug, Željka Vanić, Oblikovanje lijekova,

PRAKTIKUM, Sveučilište u Zagrebu, Farmaceutsko – biokemijski fakultet, Zavod za
farmaceutsku tehnologiju, Zagreb, 2015. godine

Mira Bećirević – Laćan, FORMULAE MAGISTRALES CROATICAE, Hrvatska

ljekarnička komora, Zagreb, 2010. godine

Grdinić Vladimir, Farmaceutski oblici: opći pregled i osnove ispitivanja kakvoće,

Zagreb, 2012. godine

21
9 Prilozi

Slika 1 Nevenova mast: https://dobarsavjet.info/nevenova-mast-evo-kako-se-

priprema-i-koje-sve-tegobe-rjesava/

Slika 2 Pčelinji vosak: https://www.terra-organica.hr/pcelinji-vosak-zuti.html

Slika 3 Lanette N: https://www.chemipan.com/a/en-gb/279-product/371-cosmetic-

chemical/9337-lanette-n-250g-m.html

Slika 4 Strukturna formula polietilenglikola:

https://sh.wikipedia.org/wiki/Polietilen_glikol

Slika 5 Baždarni okularni mikrometar:

https://fr.aliexpress.com/item/32421634530.html?aff_fcid=eccee452d8f54b15a6b0a1441c8
5add2-1620481557880-08711-_2aCETFy&aff_fsk=_2aCETFy&aff_platform=api-new-
link-generate&sk=_2aCETFy&aff_trace_key=eccee452d8f54b15a6b0a1441c85add2-
1620481557880-08711-_2aCETFy&dp=120541-
35371.9795626&terminal_id=4144607081134b96a87b3609f6fb819b&tmLog=new_Detail

Slika 6 Penetrometar: Mira Bećirević – Laćan, FORMULAE MAGISTRALES

CROATICAE, Hrvatska ljekarnička komora, Zagreb, 2010. godine

Slika 7 i 8 Cito ungunator i Topitec: Mira Bećirević-Laćan, Mario Jug, Željka

Vanić, Oblikovanje lijekova, PRAKTIKUM, Sveučilište u Zagrebu, Farmaceutsko –
biokemijski fakultet, Zavod za farmaceutsku tehnologiju, Zagreb, 2015. godine

Slika 9 Cinkova mast: https://banjalucanke.com/2019/04/29/cinkova-mast-da-li-je-

stvarno-mocna-za-lijecenje-akni-i-druge-upotrebe/

22
KONZULTACIJSKI LIST

Ime i prezime učenika/učenice: ______________________________

Razred: ______________________________
Razrednik/razrednica: ______________________________
Mentor/mentorica: ______________________________
Naziv završnoga rada: _______________________________

Datum
R.b. Bilješke o napredovanju Potpis mentora
konzultacija

23
Datum predaje rada: __________________________

Potpis mentora: _________________________

Ocjena pisanog rada: _________________________

Datum obrane rada: _________________________

Ocjena obrane rada: _________________________

Konačna ocjena: _________________________

Povjerenstvo:

1. mentor: ________________________________

2. profesor struke (strukovni učitelj): __________________________

3. profesor struke (strukovni učitelj): __________________________

Prostor za izdvojeno mišljene ili eventualni komentar:

24