Αρχοντικό Τσιατσιαπά στην Καστοριά, τοιχογραφία µε απεικόνιση πόλης

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ
ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΚΑΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ
29, 2015
 iii

­ˆ¥­¦ƒ˜›¥ˆ¥†›¨›Œ¥­œ’›’…†š¨›Œ¥­
’¦›Œ¨¥¨˜†˜›¥ˆ’£˜ˆ›Œ¨š›¥…˜ŒŒ’†¥£›œšŒ

¨¥ ’¦®’›¥†¥ƒ›œ¥˜¦ƒ¥
Œ¨š ’œ˜„¥£›’
œ’›Œ¨š…¦’œš


…˜ŒŒ’†¥£›œš

iii
Επιστημονική Επιτροπή του Αρχαιολογικού Έργου στη Μακεδονία και στη Θράκη κατά το 2015

Δημήτριος Παντερμαλής Πολυξένη Αδάμ-Βελένη

Ομ. Καθηγητής Αρχαιολογίας ΑΠΘ Προϊσταμένη ΑΜΘ
Μιχάλης Τιβέριος Βασιλική Μισαηλίδου-Δεσποτίδου
Ομ. Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας ΑΠΘ Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων
Στέλιος Ανδρέου
Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας ΑΠΘ

Επιμέλεια έκδοσης και κειμένων:

Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, Προϊσταμένη ΓΔΑΠΚ
Άννα Αρβανιτάκη, Αρχαιολόγος ΑΜΘ
Μερόπη Ζιωγάνα, Αρχαιολόγος ΑΜΘ

ΙSSN 1106-5311

© Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού -

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ,
ΑΡIΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ,
2020

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις

διατάξεις του ελληνικού νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποι-
ηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματι-
κής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας
του εκδότη και του συγγραφέα κατά οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο
αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθω-
ση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε
οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει
εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.

Παραγωγή

w w w. z i t i . g r

iv
Β ρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση να παρουσιάσουμε στην επιστημο-
νική κοινότητα έναν ακόμη νέο τόμο, τον εικοστό ένατο, των Πρακτι-
κών της ετήσιας Αρχαιολογικής Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο
στη Μακεδονία και στη Θράκη το 2016, με 57 μελέτες από τα δύο γεωγρα-
φικά διαμερίσματα της βόρειας Ελλάδας.
Για μία ακόμη χρονιά ξεδιπλώνεται διεξοδικά και έγκαιρα η αρχαιολογι-
κή, ανασκαφική, αναστηλωτική, μουσειακή, αρχαιομετρική και εκπαιδευτι-
κή δραστηριότητα των Εφορειών Αρχαιοτήτων και των Μουσείων του
Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, καθώς και των Πανεπιστημιακών
Τμημάτων και των Ξένων Αρχαιολογικών Σχολών και Ιδρυμάτων που δρα-
στηριοποιούνται σε χώρους της μακεδονικής και θρακικής γης.
Ευχαριστίες και εύσημα για το υψηλό επίπεδο των μελετών και τη συνεπή
παράδοσή τους οφείλονται σε όλους τους επιστήμονες που καταθέτουν τα
αποτελέσματα των ερευνών τους, καθώς συμβάλλουν άμεσα, υπεύθυνα και
αποτελεσματικά στην προώθηση της έρευνας του βορειοελλαδικού χώρου.
Στη διοργάνωση της Επιστημονικής Συνάντησης, που υλοποιείται ανελ-
λιπώς κάθε χρόνο από το 1987 χάρη στη στενή και αρμονική συνεργασία
του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού με το Αριστοτέλειο Πανεπι-
στήμιο Θεσσαλονίκης, συνέβαλαν οικονομικά και αυτή τη φορά η Επιτρο-
πή Ερευνών ΑΠΘ και η Αττικό Μετρό ΑΕ. Η χρηματοδότηση της έκδοσης
των πρακτικών έγινε από τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστι-
κής Κληρονομιάς, ενώ την επιμέλεια της έκδοσης των Πρακτικών ανέλαβε
και πάλι το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Σε όλους οφείλονται θερμές ευχαριστίες.

Οι επιμελήτριες του τόμου

Πολυξένη Αδάμ-Βελένη Άννα Αρβανιτάκη Μερόπη Ζιωγάνα

v
Περιεχόμενα • Contents

Γεωργία Στρατούλη, Νατάσα Κυριατζή, Ιωάννης Πετσάλνικος

Η μνήμη της αθανασίας: παραλίμνιες νεκροπόλεις από τους πρώιμους ιστορικούς
έως τους ελληνιστικούς χρόνους στην Κρεπενή Καστοριάς
1
The Memory of Immortality: Lakeside Necropoleis from the Early Historical
to the Hellenistic Times in Krepeni, Kastoria, Northwestern Greece
Georgia Stratouli, Natasa Kiriatzi, Ioannis Petsalnikos

Αγγελική Στρατή, Αμαλία Γκιμουρτζίνα

Η συντήρηση των τοιχογραφιών και του τέμπλου στον ναό Εισοδίων της Θεοτόκου στην Καστοριά
11
The Conservation Works of Wall Paintings and the Iconostasis of the Church
of the Presentation of  Virgin Mary of Tsiatsiapa at Kastoria
Angeliki Strati, Amalia Gkimourtzina

Χαρά Σαρρηγιαννίδου
Παρατηρήσεις στον ζωγραφικό διάκοσμο του αρχοντικού Τσιατσιαπά Καστοριάς
21
Observations on the Painted Decoration of the Tsiatsiapa Mansion in Kastoria
Chara Sarrigiannidou

Ευαγγελία Βούλγαρη
Ιδιαίτερα τετραποδικά σκεύη από τον λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού
31
Peculiar Four-legged Vessels, “Rhyta”, from Neolithic Dispilio
Evangelia Voulgari

Δημήτρης Καϊμάρης, Πέτρος Πατιάς, Όλγα Γεωργούλα

Αποτύπωση του αρχαιολογικού χώρου και της αναπαράστασης του Δισπηλιού Καστοριάς
με τηλεκατευθυνόμενο μη επανδρωμένο σύστημα λήψης εικόνων (πολύπτερο/drone)
45
Documentation of the Archaeological Site and Representation of Dispilio (Kastoria, Greece)
with a Unmanned Aerial Vehicle (UAV) for Image Capturing (Multicopter / Drone)
Dimitris Kaimaris, Petros Patias, Olga Georgoula

Πανίκος Χρυσοστόμου
Νέα στοιχεία για τις χερσαίες και λιμναίες προϊστορικές εγκαταστάσεις της περιοχής των τεσσάρων λιμνών
του λεκανοπεδίου Αμυνταίου: οι σωστικές ανασκαφές μεγάλης κλίμακας στο λιγνιτωρυχείο της ΔΕΗ ΑΕ
55
New Evidence on the Prehistoric Dryland and Lakeside Settlements in the Region of the Four Lakes
in the Amindeon Basin: The Large-scale Rescue Excavations in the Coal Mining Zone
of the Public Power Corporation S.A. - Hellas
Panicos Chrysostomou

περιεχομενα vii

vii
 Πανίκος Χρυσοστόμου, Δήμητρα Μανάνη, Άντρη Κυριάκου
Νέα σημαντικά αρχαιολογικά στοιχεία για την τοπογραφία της βόρειας Εορδαίας
65
Ιmportant New Αrchaeological Data about the Topography in Northern Eordea
Panicos Chrysostomou, Dimitra Manani, Andrie Kyriacou

Μελίνα Π. Παϊσίδου, Ανδρέας Τσώκας, Σταύρος Ζαχαριάδης

Πανεπιστημιακή ανασκαφική έρευνα στην οχυρή θέση «Κάλε» Αμυνταίου 2015
73
University Excavation in the Fortress “Kale” of Amyntaion in 2015
Melina P. Paisidou,  Andreas Tsokas, Stavros Zachariadis

Αρετή Χονδρογιάννη   - Μετόκη, Παρασκευή Ευαγγέλογλου, Χριστίνα Ζιώτα,

Αικατερίνη Αναγνωστοπούλου, Αγγελική Αποστολίδου, Αναστασία Κατσάνου,
Ελισάβετ Γρηγοράκου
Στερέωση και μερική αποκατάσταση του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Αιανής Κοζάνης
και των Αγροικιών Α και Β
83
Consolidation and Partial Restoration of the Archaeological Site of Ancient Aiani in Kozani
and the Farmhouses A and B
Areti Chondroyianni-Metoki, Paraskevi Evaggeloglou, Christina Ziota,
Aikaterini Anagnostopoulou, Aggeliki Apostolidou, Anastasia Katsanou,
Elisabet Grigorakou

Αρετή Χονδρογιάννη   -  Μετόκη, Παρασκευή Ευαγγέλογλου, Χαρίκλεια Λόκανα,

Βασιλική Λαϊνά, Αθανασία Τουλιοπούλου, Ελευθερία Κακαβίτσα
Ορυχείο Μαυροπηγής: η αρχαιολογική έρευνα για το 2015
97
Mavropigi Mine:  The Archaeological Research for 2015
Areti Chondroyianni-Metoki,   Paraskevi Evaggeloglou,  Chariklia Lokana,
 Vasiliki Laina, Athanasia Touliopoulou,  Eleftheria Kakavitsa

Μαρίζα Τσιάπαλη
Ανασκαφική έρευνα στο Παλαιόκαστρο Καισάρειας
111
Excavation at Palaiokastro, Kaisareia
Mariza Tsiapali

Αικατερίνη Κούσουλα, Αρετή Χονδρογιάννη-Μετόκη, Ελένη Ντιό,

Σοφία Βλαχοπούλου, Αλέξανδρος Τσολάκης
Κοίμηση της Θεοτόκου Διλόφου, Βοΐου: κεφαλαιοποιώντας μία καταστροφή
119
Dormition of the Virgin at Dilofo, in Voio: Capitalising a Destruction
Aikaterini Kousoula,  Areti Chondroyianni-Metoki,   Eleni Ntio,
Sofia Vlachopoulou,  Alexandros Tsolakis

Ευτέρπη Παπαδοπούλου, Χαρίκλεια Κορομηλά, Βασιλική Καραγιάννη

Νεκροταφείο ρωμαϊκών και υστερορωμαϊκών χρόνων από τις σωστικές ανασκαφές
στον Πλαταμώνα το 2015
131
Roman and Late Roman Cemetery from the Rescue Excavations in Platamon, Pieria 2015
Efterpi Papadopoulou, Charikleia Koromila,  Vassiliki Karagianni

viii το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη  |   29, 2015

viii
Ελένη Γεροφωκά, Ιωάννα Ανδροβιτσανέα, Χρύσα Εμμανουηλίδου, Χαρίλαος Ε. Γουΐδης
Ράχη Πιερίας: οικισμός και νεκροταφείο βυζαντινών χρόνων
141
Rachi Pierias: Settlement and Cemetery of the Byzantine Era
Eleni Gerofoka,  Ioanna Androvitsanea,  Chrysa Emmanouilidou,  Charilaos E. Gouidis

Σταυρούλα Βραχιονίδου, Ματθαίος Μπέσιος, Σταματία Κορδανούλη

Έρευνα στο βόρειο τείχος της Πύδνας
149
Research on the Fortification Wall of Pydna, Pieria
Stavroula Vrachionidou,  Matthaios Besios,  Stamatia Kordanouli

Μαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη, Ιωάννης Μ. Ακαμάτης, Zάχι Aλ Σααγιάχ,

Άλκηστις Δανιήλ, Νίκος Ακαμάτης, Χριστίνα Άαμοντ, Αλέξανδρος Βουβουλής,
Ευρυδίκη Παπαδοπούλου, Ιωάννης Μπέλλας
Το έργο της συντήρησης και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Πέλλας (2002-2015)
161
The Work of Conservation and Enhancement of the Archaeological Site of Pella, 2002-2015
Maria Lilimpaki-Akamati,  Ioannis M. Akamatis,  Zahi Al Saayah,
Alkistis Daniil, Nikos Akamatis, Christina Aamodt,  Alexandros Vouvoulis,
Evrydiki Papadopoulou, Ioannis Bellas

Νίκος Ακαμάτης
Ερυθρόμορφη κεραμική από το οικοδομικό τετράγωνο «Ενημέρωσης» της Πέλλας
στο πλαίσιο του έργου συντήρησης και ανάδειξης (2007-2015)
175
Red-figure Pottery from the “Enimerosis” Town Block of Pella in the Framework
of the Pella Conservation and Enhancement Project (2007-2015)
Nikos Akamatis

Αναστασία Γεωργιάδου, Παγώνα Ιωαννίδου

Το ανατολικό νεκροταφείο της Πέλλας: έρευνες 2014-2015
183
The Eastern Cemetery of Pella: Excavations 2014-2015
Anastasia Georgiadou,  Pagona Ioannidou

Νικόλαος Β. Παππάς
Μουσείο Πέλλας και κοινωνία: οικοδομώντας μία σχέση αμφίδρομη
189
Pella Museum and Society: Building a Two-way Relationship
Nikolaos   V.  Pappas

Χαράλαμπος Τσούγγαρης, Μαρία Κιουζέπη, Φώτω Παπαργυρούδη

Αγρότες, μετανάστες, έφηβοι και αθλητές στην αρχαία Πέλλα:
δράσεις της IZ΄ EΠKA και της ΕΦΑ Πέλλαςγια το κοινό κατά τα έτη 2012-2015
197
Farmers, Immigrants and Teenagers at Ancient Pella: Projects of the 17th Ephorate
of Antiquities and Pella Ephorate of Antiquities for Various Audiences from 2012 to 2015
Charalampos Tsoungaris, Maria Kiouzepi, Foto Papargyroudi

Αναστασία Χρυσοστόμου
Το νεκροταφείο εποχής σιδήρου στην Άρνισσα της Περιφερειακής Ενότητας Πέλλας
205
The Iron Age Cemetery at Arnissa, in the Regional Unit of Pella
Anastasia Chrysostomou

περιεχομενα ix

ix
 Σταύρος Μαμαλούκος, Γιώργος Σκιαδαρέσης, Γιώργος Σταλίδης
Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στο Αετοχώρι Αλμωπίας και η μελέτη αποκατάστασής του
215
The Church of Hagios Dimitrios in Aetochori,   Almopia: Restoration Study
Stavros Mamaloukos, Giorgos Skiadaresis, Giorgos Stalidis

Μελπομένη Περδικοπούλου
Ο μιναρές της οδού Λεωνίδα στα Γιαννιτσά
225
The Minaret on Leonidas Street, Giannitsa
Melpomeni Perdikopoulou

Μαρία Φαρμάκη, Νικόλαος Παζαράς

Κρυμμένα μυστικά της γεωγραφίας του τόπου
233
Hidden Secrets of the Geography of the Territory
Maria Farmaki, Nikolaos Pazaras

Χριστίνα Δαδάλα, Αλεξάνδρα Κουσουλάκου, Σταμάτης Χατζητουλούσης,

Μιχάλης Τσιούμας
Ανάπτυξη Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών για τη διαχείριση αρχαιολογικής
πληροφορίας: εφαρμογή στην Περιφερειακή Ενότητα Κιλκίς
243
Development of a Geographic Information System for the Μanagement
of Αrchaeological Ιnformation: Implementation in the Kilkis Regional Unit
Christina Dadala,      Alexandra Koussoulakou,   Stamatis Chatzitoulousis,   
Michael Tsioumas

Κώστας Κωτσάκης, Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου, Paul Halstead, Βαλασία Ισαακίδου,

Σέβη Τριανταφύλλου, Σοφία Μητκίδου, Helen Whelton, Richard P. Evershed
Εκμετάλλευση φυσικών πόρων κατά τη νεολιθική εποχή στη βόρεια Ελλάδα:
υλικός πολιτισμός και περιβάλλον. Ένα διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα
249
The Exploitation of Resources in the Neolithic Period of North Greece:
Material Culture and Environment. Α Multidisciplinary Research Project
Kostas Kotsakis, Dushka Urem-Kotsou, Paul Halstead, Valasia Isaakidou,
Sevi Triantafyllou, Sofia Mitkidou, Helen Whelton,   Richard P. Evershed

Ελένη Μανακίδου, Δέσποινα Τσιαφάκη

Καραμπουρνάκι 2015: αρχαιολογική έρευνα στον αρχαίο οικισμό
257
Karabourbnaki 2015: Archaeological Research at the Ancient Settlement
Eleni Manakidou,  Despoina Tsiafaki

Γιώργος Μ. Σανίδας, Μυρτώ Γεωργακοπούλου, Benjamin Jagou,

Μιχάλης Α. Τιβέριος, Ελένη Μανακίδου, Δέσποινα Τσιαφάκη
Επεξεργασία σιδήρου στο Καραμπουρνάκι κατά την αρχαϊκή περίοδο
267
Iron Working in Karabournaki (Thessaloniki) during the Archaic Period
Giorgos M. Sanidas, Myrto Georgakopoulou, Benjamin Jagou,
Michalis A. Tiverios, Eleni Manakidou, Despoina Tsiafaki

x το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη  |   29, 2015

x
Μαρία Δ. Καγιαδάκη
Η σημασία του αρχαιολογικού/μνημειακού χώρου στη δημιουργία περφόρμανς:
το παράδειγμα της Ρωμαϊκής Αγοράς και του Βυζαντινού Λουτρού της Θεσσαλονίκης
275
The Role of the Archaeological/Monumental Space in Performance Creation:
The Example of the Roman Forum and of the Byzantine Bath of Thessaloniki
Maria D. Kagiadaki

Φανή Αθανασίου, Βενετία Μάλαμα, Μαρία Μίζα, Μαρία Σαραντίδου

Η προβολή του Γαλεριανού συγκροτήματος με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών
285
Τhe Presentation of the Galerian Complex to the Public: Multimedia Applications
Fani Athanasiou, Venetia Malama, Maria Miza, Maria Sarantidou

Σοφία Ακριβοπούλου
Η Ροτόντα και ο περιβάλλων χώρος της
295
The Rotunda of Thessaloniki and the Surrounding Area
Sofia Akrivopoulou

Ευμορφία Τσιαμάγκα
Μουσεία και προσβασιμότητα: μία κοινωνική ιστορία για την επίσκεψη οικογενειών και
σχολείων με παιδιά στο φάσμα του αυτισμού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
311
Museums and Accessibility: A Social Story for the Visit of Families and Schools
with Children in the Spectrum of Autism in the Archaeological Museum of Thessaloniki
Evmorfia Tsiamagka

Ελένη Μανακίδου, Νίκος Κατσικαρίδης, Τάσος Μπεκιάρης, Χριστίνα Παγώνη

Paths: ερευνητικό πρόγραμμα για τη διακίνηση της κορινθιακής και αττικής κεραμικής
στους οικισμούς του Θερμαϊκού κόλπου. Αξιοποίηση και ψηφιακή προβολή
των αρχαιολογικών δεδομένων
317
Paths: Research Program for the Dissemination of Corinthian and Attic Pottery in Settlements
of the Thermaic Gulf. Evaluation and Digital Presentation of Archaeological Data
Eleni Manakidou, Nikos Katsikaridis, Tasos Bekiaris, Christina Pagoni

Άννα Παντή
Ωραιόκαστρο: νέα στοιχεία για το νεκροταφείο των κλασικών χρόνων
327
Oreokastro: New Evidence for the Cemetery of the Classical Period
Anna Panti

Φανή Αθανασίου, Βενετία Μάλαμα, Μαρία Μίζα, Αλέξης Παπασωτηρίου,

Μαρία Σαραντίδου
Αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη του μακεδονικού
«Τάφου Μακρίδη Μπέη» στο Δερβένι Θεσσαλονίκης
335
The Restoration, the Protection and the Enhancement of the Macedonian
“Tomb of Macridy Bey” at Derveni
Fani Athanasiou, Venetia Malama, Maria Miza, Alexis Papasotiriou,
Maria Sarantidou

περιεχομενα xi

xi
 Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, Ανναρέτα Τουλουμτζίδου
Ανασκαφή σε αποθήκες και αναδίφηση σε αρχεία: νέα στοιχεία
για τις ανασκαφές του Ν. Κοτζιά στο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης στη Λητή
345
Excavation in the Storerooms and Documentary Research: New Evidence Concerning
the Excavation of N. Kotzias in the Sanctuary of Demeter and Kore at Lete
Polyxeni Adam-Veleni, Annareta Touloumtzidou

Jakub Niebieszczański, Iwona Hildebrandt-Radke, Georgios Syrides,

Panagiotis Tsourlos, Konstantinos Vouvalidis, Stelios Andreou,
Maria Pappa, Janusz Czebreszuk
The Anthemous Valley Archaeological Project 2015: The Geoarchaeological Investigation
351
Το αρχαιολογικό πρόγραμμα της κοιλάδας του Ανθεμούντα 2015: η γεωαρχαιολογική έρευνα
Jakub Niebieszczański,  Iwona Hildebrandt-Radke,   Γεώργιος Συρίδης,
Παναγιώτης Τσούρλος, Κωνσταντίνος Βουβαλίδης,  Στέλιος Ανδρέου,
Μαρία Παππά,   Janusz Czebreszuk

Μαρία Παππά, Τριάδα Κουτούκου, Ανδρέας Πετράτος, Μαργαρίτα Τηλελή

Η ανασκαφή στον νεολιθικό οικισμό Κυπαρίσσι Βασιλικών, 2015
359
The Excavation of the Neolithic Settlement at Kyparissi, Vasilika, 2015
Maria Pappa,   Triada Koutoukou,  Andreas Petratos,  Margarita Tileli

Ελισάβετ Μπεττίνα Τσιγαρίδα, Lisa Nevett, Zosia Archibald, David Stone

Αρχαιολογική έρευνα στην αρχαία Όλυνθο, 2015
367
Archaeological Research at Ancient Olynthos, 2015
Elisavet Bettina Tsigarida, Lisa Nevett, Zosia Archibald, David Stone

Μιχάλης Τσιούμας, Κωνσταντίνος Παπαστάθης

Ενοποίηση και ανάλυση των τοπογραφικών διαγραμμάτων των οικιστικών ευρημάτων
της αρχαίας Ποτίδαιας
375
Consolidation and Analysis of the Topographical Plans of Ancient Potidaea’s
Residential Findings
Michael Tsioumas, Constantinos Papastathis

Ιωάννης Κανονίδης, Αναστασία Καπανδρίτη, Στυλιανός Γαλάνης,

Ζωή Κοκκίνου, Χαραλαμπία Πηνιώτη
Κέντρο Βυζαντινού Πολιτισμού Χαλκιδικής στα Νέα Φλογητά:
το έργο της αποκατάστασης  -  ανάδειξης, 2010-2015
383
Center for the Byzantine Culture of Chalkidiki at Nea Flogita:
The Work of Restoration and Display of the Building Complex 2010-2015
Ioannis Kanonidis, Anastasia Kapandriti, Stylianos Galanis,
Zoe Kokkinou, Charalambia Pinioti

Θέμης Ντάλλας, Χρυσόστομος Αποστόλου

Ο αστρονομικός προσανατολισμός παλαιοχριστιανικών βασιλικών της Χαλκιδικής
393
The Astronomical Orientation οf Early Christian Basilicas in Chalkidiki
Themis Dallas, Chrisostomos Apostolou

xii το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη  |   29, 2015

xii
Κωνσταντίνος Παπαστάθης, Μαρία Παπαδαφνιάδου, Μανώλης Δρακάκης,
Μαγδαληνή Τσίγκα
«…και χώρας ἑτέρας αὐτῇ καταδιδόναι»: η εκτός των τειχών οργάνωση
της αρχαίας Στρατονίκης και των Σταγείρων
397
“…and more lands be bestowed in the countryside”: The Extra Muros Organization
of Ancient Stratonike and Stageira
Constantinos Papastathis, Maria Papadafniadou, Manolis Drakakis,
Magdalene Tsiga

Στυλιανός Γαλάνης, Αναστασία Καπανδρίτη, Ιωάννης Μούρτος, Κωνσταντίνα Δρόσου

Το Μικρό Λουτρό στη μεσαιωνική πόλη των Σιδηροκαυσίων Χαλκιδικής:
το έργο της αποκατάστασης και ανάδειξης
407
The Small Bath at the Medieval Town of Sidirokafsia, Chalkidiki:
The Works of Restoration and Display
Stylianos Galanis,   Anastasia Kapandriti, Ioannis Mourtos,  Konstantina Drosou

Ζήσης Μπόνιας, Jacques Perreault

Άργιλος: η ανασκαφή των ετών 2014-2015
417
Argilos: The Excavation of the Years 2014-2015
Zisis Bonias,  Jacques Perreault

Πηνελόπη Μάλαμα, Νικόλαος Βασιλικούδης

Το οικόπεδο Κυπριανίδη στην Αμφίπολη: η μελέτη των ευρημάτων
425
Hellenistic Pottery from Amphipolis: The Kyprianidis Property
Pinelopi Malama, Nikolaos Vasilikoudis

Κατερίνα Περιστέρη
Aνασκαφική έρευνα τύμβου Καστά Αμφίπολης 2014
437
Excavation of the Kastas Tumulus of Amphipolis 2014
Katerina Peristeri

Ευάγγελος Καμπούρογλου, Ιωάννης Μήτσης

Τα ιζήματα του ταφικού μνημείου στον λόφο Καστά Αμφίπολης: δημιουργία - χρονική απόθεση
443
The Sediments of the Grave Monument on the Kasta Hill in Amfipolis: Creation - Deposition Time
Evangelos Kampouroglou, Ioannis Mitsis

Μιχαήλ Βελένης
Η Curia των Φιλίππων: έρευνα και μελέτη αποκατάστασης
453
Restoration Study of the Curia on the Roman Agora in Philippi
Michail Velenis

Ιωάννης Βασιλειάδης, Γεώργιος Καραδέδος, Μαρία Νικολαΐδου-Πατέρα, Στυλιανός Γαλάνης

Tο κοίλο του αρχαίου θεάτρου της Θάσου: τεκμηρίωση και πρόταση αποκατάστασης
475
The Koilon (Tiered Seating) of the Ancient Theater of Thasos: Documentation
and Restoration Proposal
Ioannis Vasileiadis, Georgios Karadedos, Maria Nikolaidou-Patera, Stylianos Galanis

περιεχομενα xiii

xiii
 Γεώργιος Εκατοδράμης, Σοφία Τσουτσουμπέη-Λιόλιου, Δημητρία Μαλαμίδου,
Βασιλεία Παπαλαζάρου
Νεκρόπολη της αρχαίας Θάσου: νέα ανασκαφικά ευρήματα
από τα κοινωφελή έργα υποδομής στην πόλη του Λιμένα
487
A Necropolis of Ancient Thasos: New Excavation Data from Public Benefit
Infrastructure Works in the City of Limenas
George Ekatodramis, Sofia Tsoutsoubei-Lioliou, Dimitria Malamidou,
 Vasileia Papalazarou

† Αναστάσιος Ουλκέρογλου, Στρατής Παπαδόπουλος

Οι λουτρικές εγκαταστάσεις στη Θάσο κατά τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική
και πρωτοβυζαντινή περίοδο
497
Bathing Establishments in Thasos during Roman Imperial and Early Byzantine Periods
†  Anastasios Oulkeroglou, Stratis Papadopoulos

Γιώργος Μ. Σανίδας, Benjamin Jagou, Νεραντζής Νεραντζής, Tony Kozelj, Κωνσταντίνα Πανούση
Ένα υστεροαρχαϊκό εργαστήριο στη Θάσο και η παραγωγή τριμερών κραμάτων χαλκού
509
A Late Archaic Workshop at Thasos and the Production of Copper-Based Ternary Alloys
Giorgos M. Sanidas, Benjamin Jagou, Nerantzis Nerantzis, Tony Kozelj, Konstantina Panousi

Ιωάννης Γ. Ηλιάδης, Σταυρούλα Δαδάκη

Ανάδειξη μνημείων μέσω του νυχτερινού φωτισμού: η περίπτωση της οχύρωσης
της Aνακτορουπόλεως και του ναού της Αγίας Σοφίας Δράμας
519
Enhancement of Monuments through Night Lighting:    The Case of the Byzantine Fortification
of Anaktoroupolis and the Byzantine Church of Hagia Sophia in Drama
Ioannis G. Iliades, Stavroula Dadaki

Κωνσταντίνα Καλλιντζή, Μερκούριος Γεωργιάδης, Ευρυδίκη Κεφαλίδου,

Ιωάννης Ξυδόπουλος, Μαρία Χρυσάφη, Κυριακή Χατζηπροκοπίου,
Δέσποινα Σκουλαρίκη, Hector Orengo, Arnau Garcia
Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Αβδήρων και Ξάνθης (ΑΠΑΞ): πρώτο έτος της επιφανειακής έρευνας
529
Archaeological Project at Abdera and Xanthi (APAX): First Year of the Survey
Constantina Kallintzi, Mercurios Georgiadis, Eurydice Kefalidou,
Ioannis Xydopoulos, Maria Chysaphi, Kyriaki Chatziprokopiou,
Despoina Skoulariki, Hector Orengo, Arnau Garcia

Κωνσταντίνα Σοφούλη, Σταμάτης Λεόντιος

Tο κάστρο της Χώρας της Σαμοθράκης: το έργο ανάδειξης και τα νέα αρχαιολογικά δεδομένα
539
Chora Castle, Samothrace: The Restoration Project and the New Archaeological Evidence
Konstantina Sofouli, Stamatis Leontios

Αικατερίνη Κωστή, Σωτήριος Παράσχου

Στερέωση, προστασία και διαμόρφωση της Ιεράς Μονής Χριστού Θερμών Σαμοθράκης
549
Bracing, Protection and Enhancement of the Holy Monastery of Christ at Thermes in Samothraki
Aikaterini Kosti, Sotirios Paraschou

xiv το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη | 29, 2015

xiv
 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ
ΒΟΡΕΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Ξάνθη
Δράμα
Αετοχώρι
Κιλκίς Φίλιπποι Άβδηρα
Ανακτορούπολη
Άρνισσα Αμφίπολη
Κάλε Δερβένι (Νέας Περάμου)
Γιαννιτσά Πέλλα - αρχαία Λητή Άργιλος
Άγιος Λιμένας
Αετός Παντελεήμονας ΤΟΥΡΚΙΑ
Αμύνταιο Παλαιόκαστρο Θεσσαλονίκη Σιδηροκαύσια ΘΑΣΟΣ
Καστοριά Καραμπουρνάκι - Στάγειρα
Μαυροπηγή
Κοιλάδα Βασιλικά Χώρα Θέρμα
Δισπηλιό Κρεπενή Στρατονίκη Στρατώνι
Ανθεμούντα
Δίλοφο Ράχη Πύδνα ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ
Όλυνθος
Αιανή Νέα Φλογητά Νέα Ποτίδαια
Καισάρεια

Πλαταμώνας

Χάρτης των περιοχών της Μακεδονίας και της Θράκης που αναφέρονται στο ΑΕΜΘ 29, 2015.

xv
Αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη
του μακεδονικού «Τάφου Μακρίδη Μπέη»
στο Δερβένι Θεσσαλονίκης
Φανή Αθανασίου, Βενετία Μάλαμα, Μαρία Μίζα,
Αλέξης Παπασωτηρίου, Μαρία Σαραντίδου
H αρχαιολογική έρευνα
Ο διθάλαμος μακεδονικός τάφος του Λαγκαδά ή
«Τάφος του Μακρίδη Μπέη»1 είναι ένα από τα
σημαντικότερα μνημεία του νεκροταφείου του Δερβε­
νίου μιας στρατηγικής σημασίας στενής διάβασης που
συνέδεε τον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου με τον κάμπο
του Λαγκαδά και τις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη. Η πε-
ριοχή με τη διάβαση και τους τάφους ανήκει στον ζωτι-
κό χώρο της αρχαίας Λητής2. Το μνημείο βρίσκεται
εντός δασώδους έκτασης 22 στρεμμάτων, η οποία παρα-
χωρήθηκε από τον Δήμο Ωραιοκάστρου στο ΥΠΠΟΑ3.
Ο τάφος ήρθε στο φως το 1910 από τον Έλληνα,
Οθωμανό Θεόδωρο Μακρίδη Μπέη4. Η κατάσταση
διατήρησης του τάφου, ο οποίος βρέθηκε συλημένος,
ήταν πολύ κακή και η πρόσοψή του, σύμφωνα με τον
ανασκαφέα, είχε καταρρεύσει ήδη κατά την αρχαιότη-
τα5. Το κτίσμα και ο δρόμος6 που οδηγούσε σε αυτόν
1. Θέμελης & Τουράτσογλου 1997.
2. Τζαναβάρη & Φίλης 2009.
3. Η εν λόγω έκταση ανατολικά συνορεύει με την εθνική οδό Θεσ-
σαλονίκης – Καβάλας (Εγνατία οδός), δυτικά με τάφρο παράλληλη με
την παράπλευρη οδό (SR) της Εγνατίας, και νότια με οικόπεδο που
ανήκει στη Μητρόπολη Λαγκαδά. Η πρόσβαση στο μνημείο, λόγω της
διαμόρφωσης του εδάφους και της τάφρου που υπήρχε στα δυτικά, γι-
νόταν, κατ’ εξαίρεση, από την ιδιοκτησία της Μητρόπολης Λαγκαδά.
4. Ο Θεόδωρος Μακρίδης Μπέης (Theodore Makridy Bey) γεννή-
θηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1872. Εργάστηκε για 38 χρόνια ως
αρχαιολόγος στο Οθωμανικό Αυτοκρατορικό Μουσείο της Κωνσταντι-
νούπολης, όπου, από το 1923 μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1930,
διετέλεσε υποδιευθυντής. Το 1931 μετακόμισε στην Αθήνα και ανέλαβε
τη διεύθυνση του Μουσείου Μπενάκη. Απεβίωσε τον Δεκέμβριο του
1940, μετά από σύντομη ασθένεια, στην Κωνσταντινούπολη.
5. Macridy 1911, 195, 198 εικ. 11, 201 εικ. 12, 203.
6. Ο δρόμος που οδηγούσε στο ταφικό οικοδόμημα είχε μήκος
14,70 μ., και στο δυτικό τμήμα του έφερε αναβαθμούς. Το πλάτος του
στην αφετηρία ήταν 3,50 μ., ενώ στην απόληξη, στην πρόσοψη του τά-
φου, ήταν 3,05 μ. Οι τοίχοι του δρόμου, ύψους 2.00 μ., ήταν κατασκευα-
σμένοι από ωμές πλίνθους και επιχρισμένοι με πηλοκονίαμα. Το δάπεδο
του δρόμου ήταν στρωμένο με πηλόχωμα και χαλίκι.
Αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη του μακεδονικού «Τάφου Μακρίδη Μπέη» στο Δερβένι Θεσσαλονίκης
335
καλύπτονταν με τύμβο, το μεγαλύτερο τμήμα του οποί-
ου διατηρείται μέχρι σήμερα7.
Η αρχαιολογική έρευνα επαναλήφθηκε τη δεκαετία
του ’90, από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων, με
χρηματοδότηση από τον «Οργανισμό Πολιτιστικής
Πρωτεύουσας της Ευρώπης – Θεσσαλονίκη ’97»8. Οι
εργασίες αφορούσαν στην εκ νέου ανασκαφή του τά-
φου και τμήματος του ανατολικού άκρου του αρχαίου
δρόμου, μήκους 4,60 μ. (σχ. 1). Κατά τη διάρκεια των
εργασιών ανασύρθηκαν από τα χώματα αρχιτεκτονικά
μέλη και λιθόπλινθοι από την πρόσοψη του κτίσματος
και την όψη του θαλάμου. Την ίδια περίοδο, αφαιρέθη-
κε τμήμα του τύμβου μέχρι τη γένεση των καμαρών
των δύο θαλάμων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να προκύ-
ψει ένα κατακόρυφο πρανές με ύψος μεγαλύτερο των
12 μ., το οποίο τα επόμενα χρόνια λόγω των βροχο-
πτώσεων διαβρώθηκε σημαντικά9 (εικ. 1).
Μετά το πέρας της ανασκαφής το 1996, και τη λήψη
υποτυπωδών μέτρων προστασίας, οι εργασίες διακό-
πηκαν10.
Το 2008 συστάθηκε διεπιστημονική ομάδα ­εργασίας,
η οποία ανέλαβε την εκπόνηση των απαιτούμενων για
την προστασία, την αποκατάσταση και τη συντήρηση
του μνημείου μελετών11. Η υλοποίηση του έργου ξεκί-
7. Ο τάφος είναι έκκεντρα τοποθετημένος στη δυτική πλευρά του
τύμβου ο οποίος είχε διάμετρο 75 μ. και ύψος 19 μ.
8. Η ανασκαφή του μνημείου έγινε από την αρχαιολόγο Δρ Κ. Τζα-
ναβάρη.
9. Τα υλικά της διάβρωσης που εναποτέθηκαν στον πόδα του μετώ-
που εκσκαφής, σχηματίζοντας μία κεκλιμένη επιφάνεια ύψους 4 μ., δεν
αφαιρέθηκαν σύμφωνα με τη μελέτη για την προστασία του.
10. Αφορούσαν την τοποθέτηση προσωρινού στεγάστρου και την
πρόχειρη υποστύλωση της καμάρας του προθαλάμου.
11. Εκτός από τους γράφοντες στην επιστημονική ομάδα συμμετείχε
ο Δ. Σπανόπουλος ως υπεύθυνος των εργασιών συντήρησης. Τεχνικός
ασφαλείας ήταν η Μ. Σαλωνίδου, MSc πολιτικός μηχανικός.
335
 Σχ. 1. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», κάτοψη (Α) και τομή κατά μήκος (Β) (αποτύπωση).

Εικ. 1. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», ο αρχαιολογικός χώρος μετά την ανασκαφή της δεκαετίας του ’90.

336 το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη  |   29, 2015

336
νησε το 2012 με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2007-
2013 και ολοκληρώθηκε το 201512. Κατά τη διάρκεια
του έργου εκπονήθηκαν από την ομάδα μελέτης και
από εξωτερικούς συνεργάτες, 12 εξειδικευμένες μελέτες
και τεχνικές έρευνες, ενώ παράλληλα ολοκληρώθηκε
και η ανασκαφική έρευνα με την αποκάλυψη του αρχαί-
ου δρόμου13.
Βασικός στόχος της μελέτης ήταν η προστασία, όχι
μόνο του τάφου και του αρχαίου δρόμου, αλλά και του
τύμβου ως αναπόσπαστου τμήματος ενός μνημειακού
συνόλου το οποίο χρήζει άμεσης προστασίας. Η διατή-
ρηση του τύμβου θεωρήθηκε απαραίτητη όχι μόνο για-
τί είναι ένα μεγάλο τεχνικό έργο της αρχαιότητας, αλ-
λά και για τη διαφύλαξη του φυσικού τοπίου του νε-
κροταφείου του Δερβενίου το οποίο έχει αλλοιωθεί
εξαιτίας των σύγχρονων παρεμβάσεων.

Η αρχιτεκτονική του τάφου

Το κτίσμα είναι κατασκευασμένο με πορώδεις ασβε-
στόλιθους, που πιθανά προέρχονται από τον σχηματι-
σμό του ασβεστιτικού φλύσχη που εντοπίσθηκε στην
περιοχή ανατολικά του τύμβου14.
Ο θάλαμος έχει διαστάσεις 4,07 × 5,08 μ. και καλύ-
πτεται με καμάρα15. Οι τοίχοι έχουν ύψος 3,35 μ. και
είναι κτισμένοι με λιθόπλινθους, μήκους 1,00 μ., ­πάχους
0,60 μ. και ύψους από 0,35 μ. έως 0,40 μ., τοποθετημέ-
νους σε εννέα δόμους. Ο ένατος δόμος, όπου εδράζε-
ται η καμάρα του θαλάμου, έχει ύψος 0,40 μ. και προε-
ξέχει από τον υποκείμενο 0,025 μ. Στον εγκάρσιο τοίχο
μεταξύ θαλάμου και προθαλάμου (μεσότοιχος) υπάρ-
χει θυραίο τραπεζιόσχημο άνοιγμα ύψους 3,00 μ., με
μαρμάρινο θύρωμα δωρικού τύπου16. Το υπέρθυρο δεν
παραλάμβανε τα φορτία της ανωδομής, αλλά αποφορ-
τιζόταν από υπερκείμενη δοκό μήκους 3,13 μ., πλάτους
0,60 μ. και ύψους 0,43 μ. Τα άκρα της δοκού διατηρή-
12. Ο προϋπολογισμός έργου ήταν 1.185.000 €, και οι εργασίες υλο-
ποιήθηκαν με αυτεπιστασία. Υπόλογος του έργου ήταν η Μ. Σουλάκη,
ΤΕ Διοικητικού.
13. Υπεύθυνοι έργου ήταν οι Έφοροι Αρχαιοτήτων: Δρ Λ. Αχειλαρά,
Δρ Β. Μισαηλίδου, Δρ Μ. Τσιάπαλη. Η ανασκαφή έγινε υπό την επο-
πτεία της Σ. Πρωτοψάλτη, MSc αρχαιολόγου.
14. Παπαγιάννη κ.ά. 2008. Χατζηγώγος & Τσότσος 2008.
15. Το εσωράχιο της καμάρας είχε ανάπτυγμα 6,16 μ., η χορδή της
στη γένεση εσωτερικά ήταν 4,01 μ. και το βέλος εσωτερικά 1,94 μ. Η
διατομή της καμάρας δεν ήταν πλήρες ημικύκλιο.
16. Κατά την ανασκαφή του τάφου σώζονταν κατά χώραν: το κατώ-
φλι, τα δύο ακραία τμήματα του υπέρθυρου και ο βόρειος ορθοστάτης,
που παρουσιάζει μείωση. Οι ορθοστάτες της θύρας είχαν ορθογωνική
διατομή και εδράζονταν στο κατώφλι, χωρίς τόρμους. Στη δυτική τους
όψη (προς τον προθάλαμο) έφεραν ταινία, η οποία διέτρεχε τις εξωτε-
ρικές παρυφές τους και το υπέρθυρο, το οποίο επιστέφεται με κυμάτιο
(δεν βρέθηκε ακέραιο).
Σχ. 2. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», όψη θαλάμου (γραφική
αναπαράσταση).
θηκαν κατά χώραν, ενώ τα ελλείποντα τμήματά της
εντοπίσθηκαν κατά την καταγραφή των διάσπαρτων
λι­θο­πλίνθων.
Το κατώφλι είναι μαρμάρινο, μονολιθικό, και στη
δυτική όψη φέρει κυμάτιο. Η θύρα του θαλάμου, που
σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνστα-
ντινούπολης, είναι μαρμάρινη, δίφυλλη17 (σχ. 2).
Στην ανατολική πλευρά του θαλάμου υπάρχει μαρ-
μάρινη ταφική κατασκευή ύψους 1,32 μ., που εδράζεται
στο δάπεδό του. Η κύρια όψη της (δυτική) αποτελείται
από δύο μαρμάρινες πλάκες διαστάσεων 2,72 ×1,32 × 
0,167 μ. και 1,23 × 1,32 × 0,19 μ., που συνδέονται με με-
ταλλικό σύνδεσμο. Στο εσωτερικό της κατασκευής
σχηματίζονται δύο ανισομεγέθεις χώροι - σαρκοφάγος,
θήκη18. Κάτω από το δάπεδο της σαρκοφάγου υπάρχει
κιβωτιόσχημος τάφος, κατασκευασμένος από πωρόλι-
θους επιχρισμένους με κονίαμα. Μέσα στον τάφο,
όπως αναφέρει ο ανασκαφέας, ήταν τοποθετημένη ξύ-
λινη λάρνακα από βελανιδιά19. Ο τάφος καλυπτόταν
με πλάκες από πωρόλιθο, οι οποίες αποτελούσαν το
δάπεδο της σαρκοφάγου στο τμήμα αυτό.
Η σαρκοφάγος καλυπτόταν με τρεις μαρμάρινες
πλάκες πάχους 0,16 μ., ενώ μία μαρμάρινη πλάκα κά-
17. Macridy 1911, 4, 5, 195, 196, 198.
18. Η κατασκευή χωρίζεται σε δύο χώρους με μαρμάρινη πλάκα μή-
κους 1,33 μ. και πάχους 0,20 μ. Οι εσωτερικές επιφάνειες όλων των μαρ-
μάρινων πλακών ήταν επιχρισμένες.
19. Βλ. Macridy 1911, 212.

Αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη του μακεδονικού «Τάφου Μακρίδη Μπέη» στο Δερβένι Θεσσαλονίκης 337

337

Σχ. 3. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», όψη προθαλάμου (με-
λέτη αποκατάστασης).
λυπτε τη θήκη. Οι πλάκες της σαρκοφάγου έφεραν χα-
ραγμένα τα γράμματα Α, Β, Γ, τα οποία χρησίμευαν για
την εν σειράβτοποθέτησή τους κατά χώραν20. Σήμερα
διατηρούνται θραύσματα των καλυπτήριων πλακών,
τα οποία εντοπίστηκαν μεταξύ άλλων, κατά την κατα-
γραφή του διάσπαρτου αρχαίου υλικού21. Κάτω από τις
μαρμάρινες πλάκες υπήρχε δεύτερο κάλυμμα, κατα-
σκευασμένο με σανίδες από ξύλο κυπαρισσιού22.
Ο προθαλάμος έχει εσωτερικές διαστάσεις 5,40 × 
2,60 μ. Οι τοίχοι (βόρειος, ανατολικός, νότιος) αποτε-
λούνται από δέκα δόμους, των οποίων το ύψος κυμαίνε-
ται από 0,33-0,55 μ. Ο χώρος καλύπτεται με καμάρα, της
οποίας το αρχικό τόξο –πριν την παραμόρφωση– δεν
ήταν πλήρες ημικύκλιο23. Η καμάρα εδράζεται στον δέ-
κατο δόμο. Οι λίθοπλινθοι του δόμου αυτού φέρουν στο
20. Τα γράμματα ήταν βαμμένα με κόκκινο χρώμα. Macridy 1911,
212.
21. Δύο θραύσματα φέρουν τα γράμματα Β και Γ.
22. Μacridy 1911, 213, εικ. 26. Για τη στήριξη των σανίδων οι διαμή-
κεις πλάκες της σαρκοφάγου έφεραν ορθογώνια υποδοχή πλάτους
0,025 μ.
23. Το εσωρράχιο της καμάρας είχε ανάπτυγμα 8,15 μ., η χορδή στη
γένεση ήταν 5,33 μ. και το βέλος εσωτερικά 2,55 μ.
338
άνω τμήμα τους ταινία πλάτους 0,17 μ., η οποία προεξέ-
χει κατά 0,02 μ. Στον ανατολικό τοίχο του προθαλάμου,
που είναι συγχρόνως ο μεσότοιχος των δύο θαλάμων,
πάνω από τον δέκατο δόμο, σχηματίζεται τύμπανο τό-
ξου, που αποτελείται από έξι ανισοϋψείς δόμους, οι οποί-
οι εκτείνονται και έξω από την περίμετρο των καμαρών.
Οι λιθόπλινθοι των δόμων αυτών, με εξαίρεση τις
λιθόπλινθους του πέμπτου δόμου, έχουν πλάτος
0,45 μ., δηλαδή κατά 0,15 μ. μικρότερο από τους υπο-
κείμενους24. Οι λίθοι του πέμπτου δόμου, έχουν πάχος
0,60 μ.(ύψος δόμου 0,23 μ.), και δύο από αυτούς εδρά-
ζονταν σε εγκοπές που έχουν λαξευτεί στους τρεις συ-
νεχόμενους θολίτες, στην κορυφή της καμάρας του
θαλάμου25. Όπως παρατηρήθηκε κατά την αποτύπωση
του κτίσματος, οι ακραίοι λίθοι των δόμων του τυμπά-
νου εμπλέκονται με τους λίθους της καμάρας26. Αντί-
στοιχα, οι λιθόπλινθοι του βόρειου και του νότιου τοί-
χου συναρμόζουν, με αμοιβαία εναλλάξ διείσδυση, με
τις λιθόπλινθους του μεσότοιχου.
Οι τοίχοι του θαλάμου ήταν επιχρισμένοι με λευκό
ασβεστοκονίαμα και χρωματισμένοι λευκοί, ενώ οι τοί-
χοι του προθαλάμου έφεραν τοιχογραφία27. Οι καμά-
ρες του τάφου ήταν χρωματισμένες με γκρι χρώμα. Τα
δάπεδα του θαλάμου28 και του προθαλάμου είναι επι-
στρωμένα με μεγάλες λιθόπλινθους, διαφόρων δια-
στάσεων και ύψους 0,20-0,27 μ., οι οποίες εδράζονταν
απευθείας στο έδαφος. Οι λιθόπλινθοι ήταν επιχρισμέ-
νες με δύο στρώσεις λευκού ασβεστοκονιάματος.
Η πρόσοψη του τάφου, η οποία είχε καταρρεύσει
κατά την αρχαιότητα, είχε αρχιτεκτονική διαμόρφωση
ιωνικού ρυθμού29 (σχ. 3). Στο κέντρο του τοίχου, εκα-
τέρωθεν της εισόδου στον προθάλαμο, υπήρχαν δύο
ημικίονες και στα άκρα δύο τεταρτοκίονες συμφυείς με
παραστάδες, που στήριζαν θριγκό και αέτωμα. Οι βά-
σεις των ημικιόνων είναι αττικού τύπου, αποτελούνται
από δύο σπείρες και τροχίλο με συμφυή πλίνθο, και
24. Το πάχος του μεσότοιχου μέχρι τη γένεση των καμαρών είναι
0,60 μ.
25. Αφορά τον θολίτη που αποτελεί το κλειδί του τόξου της καμάρας
και τους δύο όμορους προς αυτόν θολίτες.
26. Πρόκειται για μασχαλιαίες πλίνθους, παρόμοιες με αυτές που
χρησιμοποιήθηκαν στον θάλαμο.
27. Σπαράγματα της τοιχογραφίας σώζονται κατά χώραν. Η αρχαιο-
μετρική μελέτη έγινε από τη χημικό της ΕΦΑΠΕΘ Δρ Σβετλάνα Βιβ-
ντένκο.
28. Στην άνω επιχρισμένη επιφάνεια των λιθοπλίνθων του θαλάμου,
μπροστά από την είσοδο, απεικονιζόταν ορθογωνικό πλαίσιο, διαστά-
σεων 2,06  ×1,39 μ., (δεν σώζεται), με ρόμβους που έφεραν εναλλάξ μαύ-
ρο, κίτρινο και κόκκινο χρώμα. Macridy 1911, 204.
29. Κατά χώραν διατηρούνταν: το κατώφλι της εισόδου και εκατέ-
ρωθεν αυτού οι βάσεις των δύο ημικιόνων, ο πρώτος δόμος του τοίχου,
μία λιθόπλινθος του δεύτερου δόμου στο τμήμα βόρεια της εισόδου, ο
βόρειος και νότιος τεταρτοκίονας σε ύψος 2,80, και 2,00 μ. αντίστοιχα.
το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη  |   29, 2015
338
εδράζονται σε διβαθμιδωτή κρηπίδα. Οι σφόνδυλοι
των τεταρτοκιόνων και των ημικιόνων ήταν συμφυείς
με τις λιθόπλινθους της πρόσοψης και συνδέονται με
τους ισοϋψείς προς αυτούς λιθόπλινθους με μεταλλι-
κούς συνδέσμους. Τα κιονόκρανα (σώζεται ένα ακέ-
ραιο) αποτελούνται από αστράγαλο, εχίνο και άβακα.
Το κεντρικό τμήμα του τοίχου, μεταξύ των τεταρτο-
κιόνων, από τον τοιχοβάτη μέχρι το γείσο του αετώμα-
τος διαχωριζόταν από το υπόλοιπο με δύο κατακόρυ-
φους κατασκευαστικούς αρμούς. Το «δέσιμο» του τοί-
χου με τους διαμήκεις τοίχους του προθαλάμου γίνε-
ται, όπως παρατηρήθηκε, στο ύψος του επιστυλίου. Το
τελευταίο εδραζόταν σε δύο εγκοπές που υπάρχουν
στις αντίστοιχες λιθόπλινθους των διαμηκών τοίχων.
Η απόληξη της πρόσοψης, που ήταν χρωματισμένη,
ήταν καμπύλη30 (εικ. 2). Οι βάσεις, οι ημικίονες και οι
τεταρτοκίονες ήταν επιχρισμένοι με λεπτόκοκκο λευκό
ασβεστοκονίαμα, τοποθετημένο σε δύο στρώσεις, το
οποίο διατηρείται σε μεγάλο βαθμό, μέχρι σήμερα. Σε
πολλά σημεία παρατηρήθηκε και τρίτη στρώση ασβε-
στοκονιάματος, που επιστρώθηκε σε δεύτερη φάση,
χωρίς ιδιαίτερη επιμέλεια. Η στρώση αυτή αποτελείται
από αδρότερο ασβεστοκονίαμα, που δεν έχει την ποιό-
τητα του αρχικού.
Η θύρα της εισόδου ήταν κατασκευασμένη από ξύ- Εικ. 2. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», ανασκαφή 1910.
λο και προστατευόταν εξωτερικά από τις ωθήσεις των
χωμάτων του τύμβου με λιθόπλινθους που σφράγιζαν προστασίας του από τα καιρικά φαινόμενα. ­Ειδικότερα,
το άνοιγμα31. η έκθεση των γαιών του τύμβου, περιμετρικά του τά-
φου, στις έντονες μεταβολές της υγρασίας, σε συνδυα-
σμό με την ύπαρξη αργιλικών διογκώσιμων υλικών
Η κατάσταση διατήρησης του τάφου και εντός αυτών, είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή ενός
η προστασία του εναλλασσόμενου περιοδικού πλευρικού καταναγκα-
Κατά τη μελέτη της παθολογίας του μνημείου, διαπι- σμού, που συνετέλεσε στην περαιτέρω παραμόρφωση
στώθηκε ότι το κτίσμα είχε υποστεί σημαντικές και του προθαλάμου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η καμάρα,
εκτεταμένες βλάβες κατά την αρχαιότητα, λόγω των της οποίας η ευστάθεια είχε ήδη επιδεινωθεί λόγω της
ισχυρών φορτίων του τύμβου. Οι έντονες παραμορφώ- αφαίρεσης των χωμάτων που την αντιστήριζαν, να
σεις των δομικών στοιχείων, οι εκτεταμένες ρηγματώ- φτάσει στα όρια της κατάρρευσης32.
σεις των λιθόπλινθων, η αστοχία του τύμπανου του Για την αναστολή του φαινομένου αυτού και κυρίως
μεσότοιχου και η κατάρρευση της όψης είχαν ως επα- για την άρση των αιτιών που προκάλεσαν τη σύνθετη
κόλουθο τη μείωση της αντοχής του κτίσματος και την παθολογία του κτίσματος, ήταν αναγκαία η διατήρηση
αλλοίωση της στατικής του λειτουργίας (σχ. 4). της υγρασίας των γαιών που περιβάλλουν τον τάφο σε
Μετά την ανασκαφή της δεκαετίας του ’90 η κατά- σταθερά επίπεδα. Για την επίτευξη του στόχου αυτού
στασή διατήρησης του κτίσματος επιδεινώθηκε, λόγω αποφασίστηκε η στέγαση του μνημείου (τάφος, αρχαί-
της αποχωμάτωσης των καμάρων και της ανεπαρκούς ος δρόμος), η οποία σε συνδυασμό με τη στεγανοποί-
ηση και αποστράγγιση του εδάφους γύρω από αυτό,
30. Κατά την ανασκαφική έρευνα του 1910 σώζονταν λιθόπλινθοι θα εξασφάλιζε τις κατάλληλες μικροκλιματικές συνθή-
και αρχιτεκτονικά μέλη της πρόσοψης που έφεραν σπαράγµατα έγ- κες για την υγροθερμική προστασία του33.
χρωµων κονιαµάτων. Macridy 1911, 200.
31. Macridy 1911, 200-204, εικ.8, 14, 16, 17. Ορισμένοι από τους λί-
θους εντοπίστηκαν κατά την καταγραφή του διάσπαρτου υλικού. Οι 32. Papasotiriou κ.ά. 2010.
λιθόπλινθοι φέρουν στα άκρα τους εγκοπή για την καλύτερη προσαρ- 33. Στο πλαίσιο του έργου εκπονήθηκε, από το Εργαστήριο Οικοδο-
μογή τους στο θυραίο άνοιγμα. μικής και Φυσικής των Κτηρίων του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών

Αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη του μακεδονικού «Τάφου Μακρίδη Μπέη» στο Δερβένι Θεσσαλονίκης 339

339
 Σχ. 4. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», τομή κατά μήκος (κατάσταση διατήρησης).
Σχ. 5. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», στέγαστρα ­προστασίας
(κάτοψη).
Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση των
εργασιών που προαναφέρθηκαν ήταν η προστασία του
κατακόρυφου μετώπου εκσκαφής του τύμβου από τη
διάβρωση των ομβρίων και η βελτίωση της ευστάθειας
του. Ο στόχος αυτός πραγματοποιήθηκε: με την επικά-
λυψη του μετώπου με γεωσυνθετικό πλέγμα, το οποίο
στερεώθηκε με ράβδους ανοξείδωτου χάλυβα και ενέ-
ματα, την κατασκευή τάφρου αποστράγγισης στον πό-
του ΑΠΘ, έρευνα με τίτλο: «Καθορισμός των παραμέτρων προστασίας
του τάφου Μακρίδη Μπέη από την υγρασία κατά την αποκατάσταση,
συντήρηση και ανάδειξη του μνημείου». Υπεύθυνος της έρευνας ήταν ο
καθηγητής Δ. Αραβαντινός.
340 το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη  |   29, 2015
340
δα του μετώπου και την προστασία του άνω τμήματος
με στεγανωτικές μεμβράνες34.
Το ταφικό μνημείο στεγάστηκε με δύο ανεξάρτητες
μεταλλικές κατασκευές, (στέγαστρο Α και Β), συνολι-
κού εμβαδού 451 τ.μ. Το στέγαστρο Α καλύπτει το τα-
φικό κτίσμα και την πέριξ αυτού ανασκαφή και το στέ-
γαστρο Β στεγάζει τον αρχαίο δρόμο πρόσβασης35 (σχ.
5, εικ. 3).
Τα στέγαστρα αναπτύσσονται σε δύο διαφορετικά
επίπεδα και εδράζονται με αβαθή θεμέλια, στη διαμορ-
φωμένη από την ανασκαφή του ’90 στάθμη εκσκαφής
του τύμβου, προκειμένου να παραμείνει ανέπαφη η
στρωματογραφία του36.
Η κάτοψη του στεγάστρου Α προσαρμόσθηκε στη
γεωμετρική μορφή των υφιστάμενων πρανών του τύμ-
34. Η μελέτη προστασίας του κατακόρυφου ανασκαφικού μετώπου
τύμβου εκπονήθηκε από τον Δρ Ν. Νάσκο, πολιτικό μηχανικό, «Γεώ-
γνωση ΑΕ».
35. Η τοποθέτηση στεγάστρων προστασίας ανοικτού τύπου, αντί
του κλειστού κελύφους που επιλέγεται συνήθως στην Ελλάδα για τα
ταφικά μνημεία αυτής της περιόδου, στην περίπτωση του τάφου του
Μακρίδη Μπέη κρίθηκε ως η πλέον ενδεδειγμένη όχι μόνο για την κατά
χώραν προστασία του κτίσματος αλλά και για τη διατήρηση του τύμ-
βου ως αναπόσπαστου τμήματος του μνημειακού συνόλου.
36. Οι σημαντικότερες παράμετροι που ελήφθησαν υπόψη κατά τον
σχεδιασμό των στεγάστρων ήταν: η αρχιτεκτονική μορφή να είναι σύγ-
χρονη, διακριτική και να εντάσσεται αρμονικά στο τοπίο που περιβάλ-
λει το μνημείο, η εξασφάλιση των κατάλληλων μικροκλιματικών συν-
θηκών για την προστασία των υλικών δόμησης και του διακόσμου του
μνημείου, η επιλογή του κατάλληλου στατικού φορέα, ώστε να μην
προκληθούν φθορές στο κτίσμα και στον τύμβο και η δυνατότητα αξι-
οποίησής του για την εκτέλεση των εργασιών, η επιλογή υλικών κατα-
σκευής με μεγάλη διάρκεια ζωής κ.ά.
 Εικ. 3. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», ο αρχαιολογικός χώρος μετά τις επεμβάσεις προστασίας και ανάδειξης.
βου, ενώ η τραπεζοειδής τομή της ανωδομής του επι-
λέχθηκε ως η πλέον αρμόζουσα, καθώς παραπέμπει
στο περίγραμμα και στην οριζόντια τομή του κατακό-
ρυφου μετώπου εκσκαφής του τύμβου.
Το στέγαστρο που καλύπτει τον δρόμο (στέγαστρο
Β), αποτελείται από ένα οριζόντιο βατό τμήμα και από
ένα κεκλιμένο, που ακολουθεί την κλίση του πρανούς
του τύμβου. Το κεκλιμένο τμήμα του στεγάστρου επι-
χωματώθηκε και φυτεύτηκε. Η πρόσβαση των επισκε-
πτών στο μνημείο γίνεται σήμερα από τον παράδρομο
της Εγνατίας διαμέσου μεταλλικής πεζογέφυρας, η
οποία οδηγεί στην είσοδο του εν λόγω στεγάστρου. Η
προσέγγιση του κτίσματος στο εσωτερικό του στεγά-
στρου επιτυγχάνεται διαμέσου μεταλλικού διαδρόμου
που ακολουθεί τη χάραξη του αρχαίου δρόμου.
Η δομική αποκατάσταση του τάφου
Η δομική αποκατάσταση του κτίσματος είχε ως στόχο
την άρση της ετοιμορροπίας και τη διασφάλιση της υλι-
κής του υπόστασης, υλοποιήθηκε δε σύμφωνα με τις
διεθνείς αρχές αποκατάστασης των μνημείων και τις βα-
σικές επιλογές που καθορίστηκαν από τη μελέτη, που
ήταν: η στερέωση και η διατήρηση του τάφου στη σύγ-
Αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη του μακεδονικού «Τάφου Μακρίδη Μπέη» στο Δερβένι Θεσσαλονίκης
341
χρονη παραμορφωμένη μορφή του, ο σεβασμός του αρ-
χικού συστήματος δόμησης του μνημείου (εν ξηρώ δό-
μηση) και ο περιορισμός των επεμβάσεων στις ­απολύτως
αναγκαίες. Οι επεμβάσεις χωρίζονται σε δύο κατηγορί-
ες: στη δομική αποκατάσταση της καμάρας του προθα-
λάμου και τη μερική αναστήλωση των κατεστραμμένων
τοίχων του τάφου (μεσότοιχος, πρόσοψη).
Η αποκατάσταση της καμάρας υλοποιήθηκε κατά
χώραν37, με τη συρραφή και την ενεμάτωση των ρηγ-
ματωμένων θολιτών, οι περισσότεροι από τους οποίους
βρίσκονταν στο άνω τμήμα των διαμηκών τοίχων και
στη γένεση της38. Η δομική αποκατάσταση της καμά-
ρας περιορίστηκε στις θέσεις εκείνες, όπου η απομέ-
νουσα φέρουσα ικανότητα αποδείχθηκε ανεπαρκής ή ο
τύπος των βλαβών απειλούσε την ευστάθεια της κατα-
σκευής.
37. Η κατά χώραν επέμβαση, ως μέθοδος εναλλακτική της αποσυ-
ναρμολόγησης της καμάρας, κρίθηκε επιβεβλημένη, αφενός επειδή η
αποσυναρμολόγηση θα οδηγούσε σε μεγάλη απώλεια αυθεντικού υλι-
κού εξαιτίας του εκτεταμένου κατακερματισμού των λίθων, και αφετέ-
ρου διότι θα οδηγούσε στην ανακατασκευή μίας νέας μη αυθεντικής
μορφής, προκειμένου η καμάρα να προσαρμοστεί στο ήδη από την αρ-
χαιότητα παραμορφωμένο κτίσμα.
38. Παπαγιάννη κ.ά. 2012. Παπασωτηρίου κ.ά. 2014.
341
 Εικ. 4. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», η όψη του τάφου πριν και μετά τις επεμβάσεις.

Σχ. 6. Mακεδονικός «Τάφος Μακρίδη Μπέη», η όψη του θαλάμου πριν και μετά την επέμβαση.

342 το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη  |   29, 2015

342
Η αναστήλωση του τάφου
Η αναστήλωση των κατεστραμμένων τοίχων του τά-
φου, δηλαδή της πρόσοψης και του ανατολικού τοίχου
του προθαλάμου (μεσότοιχος), κρίθηκε απαραίτητη για
την αναγνωσιμότητα της αρχιτεκτονικής μορφής του
οικοδομήματος και για την επανένταξη και αξιοποίηση
του διάσπαρτου υλικού που βρέθηκε κατά την ανασκα-
φή του μνημείου39. Η έκταση της επέμβασης καθορί-
στηκε από την αναλογία του αρχαίου και του νέου υλι-
κού που θα επανατοποθετηθεί για τη συμπλήρωση των
κενών (lacunae) και κυρίως από τους περιορισμούς που
επιβάλλει η παραμόρφωση του κτίσματος.
Ειδικότερα, η επέμβαση στην πρόσοψη του τάφου,
εξαιτίας της μεγάλης παραμόρφωσης των ακραίων
τμημάτων του τοίχου, η οποία αυξάνει σημαντικά από
το ύψος των 3,00 μ. και πάνω, περιορίστηκε στην ανα-
στήλωση του κεντρικού τμήματος, το οποίο δεν είχε
απόκλιση από την κατακόρυφο (εικ. 4).
Ο τοίχος ανακατασκευάστηκε, εν ξηρώ, μέχρι το
ύψος του επιστυλίου, με το σωζόμενο διάσπαρτο αρ-
χαίο υλικό καθώς και με νέες λιθόπλινθους και αρχιτε-
κτονικά μέλη από πωρόλιθο40. Για να αποτραπεί ο κίν-
39. Η διεξοδική μελέτη και η ταύτιση του μεγαλύτερου μέρους από
το υλικό αυτό έδωσε τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί η αναστήλω-
ση χωρίς αλλοίωση της αυθεντικότητας
40. Αναλυτικά, αποκαταστάθηκαν πλήρως οι δύο ημικίονες και το
βόρειο τμήμα του τοίχου μεταξύ ημικίονα και τεταρτοκίονα. Το αντί-
στοιχο νότιο τμήμα του τοίχου αποκαταστάθηκε μερικώς εξαιτίας της
μεγάλης παραμόρφωσης που είχε υποστεί ο τεταρτοκίονας, ενώ από το
επιστύλιο αποκαταστάθηκε το κεντρικό τμήμα του. Η επανατοποθέτη-
ση των σωζόμενων τμημάτων του γείσου του αετώματος δεν ήταν δυ-
νατή, λόγω της έντονης παραμόρφωσης του τάφου στο ύψος αυτό. Τα
σωζόμενα τμήματα του αετώματος εκτίθενται στο στέγαστρο Α.
Αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη του μακεδονικού «Τάφου Μακρίδη Μπέη» στο Δερβένι Θεσσαλονίκης
343
δυνος ενδεχόμενης ανατροπής του αναστηλωμένου
τμήματος, υλοποιήθηκε η αντιστήριξή του διαμέσου
μεταλλικής δοκού η οποία ενσωματώθηκε στις ανακα-
τασκευασμένες, από πωρόλιθο, λιθόπλινθους του επι-
στυλίου.
Η αναστήλωση του ανατολικού τοίχου του προθα-
λάμου (μεσότοιχος) περιλάμβανε την ανακατασκευή
των κατεστραμμένων τμημάτων του θυρώματος και
της υπερκείμενης δοκού, καθώς και την ανακατασκευή
των κατεστραμμένων δόμων του τυμπάνου με την
επανατοποθέτηση των διάσπαρτων σωζόμενων λιθο-
πλίνθων και τη συμπλήρωση των ελλειπουσών με νέες
κατασκευασμένες από τεχνητό λίθο (σχ. 6). Το κατε-
στραμμένο κεντρικό τμήμα του υπέρθυρου ανακατα-
σκευάστηκε στην παραμορφωμένη μορφή του με λευ-
κό μάρμαρο, ιδίας προέλευσης με το αρχαίο. Ο νότιος
ορθοστάτης, λόγω της ανισοσταθμίας των σωζόμενων
ακραίων τμημάτων του υπέρθυρου, δεν ανακατασκευ-
άστηκε στο αρχικό του ύψος αλλά στην άνω απόληξη
αποτυπώθηκε μια τυπική μορφή θραύσης41.
Θεσσαλονίκη,
Εφορεία Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης
41. Εκτός από τις παραπάνω επεμβάσεις έγινε και η δομική ενίσχυση
του τυμπάνου, με την τοποθέτηση ράβδων ανοξείδωτου χάλυβα, προ-
κειμένου να είναι αυτοφερόμενο ώστε να μην ασκεί πρόσθετα φορτία
στα κατώτατα τμήματα του τοίχου που είχαν σημαντικές βλάβες.
343
 Βιβλιογραφία
Θέμελης & Τουράτσογλου 1997: Π. Θέμελης & Ι. Τουρά-
τσογλου, Οι τάφοι του Δερβενίου, Αθήνα.
Παπαγιάννη κ.ά. 2008: Ι. Παπαγιάννη, Μ. Στεφανίδου, Σ.
Κονοπίση & Β. Πάχτα, Ανάλυση δομικών υλικών και
αξιολόγηση αποτελεσμάτων του μακεδονικού τάφου
«Μακρίδη Μπέη» στο Δερβένι, (Έκθεση ερευνητικού
έργου), Εργαστήριο Δομικών Υλικών, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Παπαγιάννη κ.ά. 2012: Ι. Παπαγιάννη, Μ. Στεφανίδου,
Σ. Κονοπίση, Β. Πάχτα & Φ. Καρκαντελίδου, Έκθε-
ση αποτελεσμάτων ανάλυσης υλικών μακεδονικού τά-
φου Μακρίδη Μπέη στο Δερβένι και προτάσεις υλικών
στερέωσης - επανασυγκόλλησης - συμπλήρωσης υφι-
στάμενων υλικών, (Έκθεση ερευνητικού έργου), Ερ-
γαστήριο Δομικών Υλικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστή-
μιο Θεσσαλονίκης.
Παπασωτηρίου κ.ά. 2014: Α. Παπασωτηρίου, Φ. Αθανα-
σίου, Β. Μάλαμα, Μ. Μίζα & Μ. Σαραντίδου, «Κατά
χώρα συγκολλήσεις και συρραφές πώρινων λιθόπλιν-
θων, κατά την αποκατάσταση του Μακεδονικού τά-
φου του Δερβενίου», στο 2ο Διεπιστημονικό Συνέδριο
Ιστορία Δομικών Κατασκευών, Ξάνθη, 5-7 Δεκεμβρίου
2014, http://infoidk.arch.duth.gr/42.pdf .
Abstract
The Restoration, the Protection and the Enhancement of the Macedonian “Tomb of
Macridy Bey” at Derveni
Fani Athanasiou, Venetia Malama, Maria Miza, Alexis Papasotiriou, Maria Sarantidou
T he two-chambered Macedonian “Tomb of Macri-
dy Bey” (4rd - 3rd c. BC) is in the necropolis of
Derveni. The tomb was excavated in 1910 by Theodore
Macridy Bey, and was once more revealed in 1995 by
the Greek Archaeological Service. The tomb was in a
very poor state of preservation and required immediate
protection. The project included documentation of the
344 το αρχαιολογικο εργο στη μακεδονια και στη θρακη  |   29, 2015
344
Χατζηγώγος & Τσότσος 2008: Ν. Χατζηγώγος & Σ. Τσό-
τσος, Γεωτεχνικά στοιχεία σχετικά με τον «εδαφικό»
τύμβο και τα υλικά δόμησης του Τάφου «Μακρίδη
Μπέη» στο Δερβένι Θεσσαλονίκης, (Τεχνική Έκθεση),
αρχείο ΕΦΑΠΕΘ.
Τζαναβάρη & Φίλης 2009: Κ. Τζαναβάρη & Κ. Φίλης, «Η
Λητή από την προϊστορία μέχρι την ύστερη αρχαιότη-
τα», ΑΕΜΘ 20 Χρόνια. Επετειακός τόμος, 369-384.
Macridy 1911: Τh. Macridy, “Un tumulus Μacédonien à
Langaza”, JdΙ 26, 193-215.
Papasotiriou κ.ά. 2010: Α. Papasotiriou, F. Athanasiou, V.
Malama, M. Miza & M. Sarantidou, “Damage Assess-
ment to the Macedonian “Tomb of Macridy Bey” at
Derveni, Thessaloniki”, στο 8th International Sympo-
sium on the Conservation of Monuments in the Medi-
terranean Basin: Monument Damage Hazards & Reha-
bilitation Technologies, ΕΜΠ, Παν. Πατρών, ΤΕΕ – Τμ.
Δυτικής Ελλάδας, Πάτρα, 31 Μαΐου - 2 Ιουνίου 2010,
Μ 2616 http://library.tee.gr/digital/m2616/m2616_
papasotiriou.pdf.
monument, protection of its tumulus from erosion, in-
stallation of coverings to protect the tomb and dromos
from rainwater, structural reconstruction and restora-
tion of the building, conservation of construction ma-
terials (dressed stone blocks) and painted decoration,
landscaping of the surroundings, and enhancement
lighting.