A ΦIEPΩMA

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 Aγάπα το αρχαίον σου ως σεαυτν

2-32 AΦIEPΩMA Διεθνής Hμέρα Mουσείων: αγώνας κατά της παράνομης
 Aγάπα το αρχαίον σου ως
σεαυτν. Διεθνής Hμέρα Mου-
σείων. Aγώνας κατά της πα- διακίνησης της πολιτιστικής κληρονομιάς
ράνομης διακίνησης της πολι-
τιστικής κληρονομιάς.
Tου Kωστή Λιντη
 Διεθνές Συμβούλιο Mου-
σείων (ICOM). H κινητοποίη-
ση του ICOM κατά της παρά-
νομης διακίνησης της πολιτι-
στικής κληρονομιάς.
Tης Elisabeth des Portes
 Tο Eλληνικ Tμήμα ICOM.
Προγραμματισμς, δραστη-
ριτητες, εκδσεις και η Διε-
θνής Hμέρα των Mουσείων.
Tης Tέτης Xατζηνικολάου
 Oι περιπέτειες των αρχαιο-
τήτων. Πριν και μετά την ίδρυ-
ση του Eλληνικού Kράτους,
καθώς και τα πρώτα μέτρα
προστασίας.
Tης Aγγελικής Kκκου
 Tα αρχαία στην Kατοχή.
Eγκιβωτισμς και αποκιβωτι-
σμς των εκθεμάτων του
Aρχαιολογικού Mουσείου και
η μαρτυρία της Σ. Kαρούζου.
Tης Eβης Tουλούπου
 Παράνομη διακίνηση αρχαιο-
τήτων. Kλοπές προϊστορικών και
κλασικών έργων τέχνης στην ε-
ποχή της Mεταπολίτευσης.
Tης Eλένης Παπακωνσταντί-
νου
 Tα Mάρμαρα του Παρθενώ- Aρχαιολογικά αντικείμενα απ εξάρθρωση σπείρας αρχαιοκαπήλων. H παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων εμφανίζεται
να. Tο ελληνικ αίτημα για την τακτικά στον Tύπο. Eίναι θέμα ανεξάντλητο χωρίς τέλος (φωτ.: «EUROKINISSI»).
επιστροφή των γλυπτών και η
συμβολή της M. Mερκούρη. Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κε- Σήμερα, λα αυτά είναι κοντιν ή μέχρι τις πρσφατες δηλώσεις τους,
Tης Γιώτας Συκκά φάλι στα χέρια που μου εξαντλεί μακριν παρελθν. Aλλοι καιροί, πιο για να μην επιστραφούν τα Mάρμαρα.
 Παράνομη διακίνηση εικ-
τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να νηφάλιοι και ασφαλείς, αντί για αίμα Aνάξιοι ή άξιοι λοιπν;
νων. H ζήτηση στην παράνομη ψηφίζουμε, για την προστασία της
αγορά, αύξησε την κλοπή τους τ’ ακουμπήσω. Σημείωση: O τίτλος είναι επιμύθιο
Γ. Σεφέρης «Mυθιστρημα» πολιτιστικής κληρονομίας, νομοθε- με το οποίο κλείνει το δοκίμι του,
απ τα οργανωμένα κυκλώματα.
Tου Iσίδωρου Kακούρη
τήματα. Eντούτοις, σοι νμοι και να «H ελληνική αρχαιολογία» (Kείμενα,
 H λεηλασία της Kύπρου. O KYPIAKOΣ Πιττάκης (1798–1863), ψηφίζονται, σο απηνείς και να είναι 1984), ο Στέφανος N. Kουμανούδης,
Aρχαιτητες και βυζαντινά πρώτος Eλληνας έφορος αρχαιοτή- οι διώξεις, το πρβλημα, αντί να ξε- εγγονς του πρώτου γραμματέα της
έργα τέχνης στη διεθνή αγορά των, πριν λάβει το αξίωμα, στον Aγώ- θυμάνει, παραμένει το ίδιο οξύ. Kαι Aρχαιολογικής Eταιρίας. Aφού το ε-
μετά την τουρκική εισβολή. να του ’21 έδωσε μολύβι στους δυστυχώς δεν υπάρχει συνταγή για πιτρέπει η ημέρα, το συνιστούμε α-
Tης Mαρίας Aναγνωστοπού- Tούρκους πολιορκημένους της τελεσίδικη λύση. Oύτε οι άρχοντες, νεπιφύλακτα, ιδίως στους φοιτητές
λου Aκρπολης, για να μην γκρεμίζουν του αρχαιολογικού ως εξωπανεπι-
 H Eυρωπαϊκή Nομοθεσία. τα μνημεία και παίρνουν το μολύβι Eπιμέλεια αφιερώματος: στημιακ ανάγνωσμα, καθώς και το
Eίναι αποτελεσματικά τα κοι- για φυσέκια. Πήραν το μολύβι οι K·ΣTHΣ ΛIONTHΣ βιβλίο «H λεηλασία και καταστροφή
νοτικά μέτρα για τη διακίνηση Tούρκοι, δεν γκρέμισαν τα μνημεία των ελληνικών αρχαιοτήτων» του
και προστασία των πολιτιστι- και σκτωναν Eλληνες. Γνωστή και Kυριάκου Σιμπουλου. Eπίσης, «O
κών αγαθών; θρυλική ιστορία, μέσω του Mακρυ- ούτε οι πολίτες που τους αναδεικνύ- Πύρετος των Mαρμάρων, μαρτυρίες
Tης Kατερίνας Π. Δελαπρτα γιάννη, αλλά έτσι ξεκίνησε η «ηρωι- ουν στον διαχειριστικ ρλο μπο- για τη λεηλασία των ελληνικών μνη-
 Tα Aρχαία και ο Nμος. κή εποχή της ελληνικής αρχαιολο- ρούν να το διευθετήσουν. Eίναι μάλ- μείων 1800–1820» με εισαγωγή – επι-
Tου Xριστφορου Δ. Aργυ- γίας». Δηλαδή, στην παρθενική της λον ζήτημα κοινωνικ, πρβλημα μέλεια Γιώργου Tλια: (Oλκς, 1996)
ρπουλου εξρμηση, έχει ως πρώτο μέλημα, του καθενς προσωπικά. και το «Aναζητώντας την κλασική
πληρωμένο με αίμα, την προστασία Tυχεροί ή άτυχοι, ξυπνήσαμε σε έ- Eλλάδα» του R. Stoneman (M.I.E.T.,
Eξώφυλλο: Aντικείμενα απ το Θησαυρ
των Aηδονιών που η επιστροφή τους στην των αρχαιοτήτων και χι την ανα- ναν τπο που για αιώνες τον κούρ- 1996). Aυτά, μνο ενδεικτικά· γιατί η
Eλλάδα έγινε πρσφατα. Φωτογραφία απ σκαφή ή το ξεφύλλισμα καρτέλων σευαν κάθε λογής τυχοδιώκτες: πε- βιβλιογραφία που συγκροτεί τη Mαύ-
τον ομώνυμο κατάλογο που εκδθηκε με ε- αρχείου. ριηγητές δήθεν ρομαντικοί, επαγ- ρη Bίβλο της αρχαιοκαπηλίας, σε τ-
πιστημονική επιμέλεια της Kαίτης Δημακο- μους και εκτεταμένα άρθρα, είναι α-
πούλου παράλληλα με έκθεση που πραγμα- Ωστσο, η ιστορία παίζει με τις ε- γελματίες αρχαιοκάπηλοι, πλιατσικο-
τοποιήθηκε στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mου- παναλήψεις και κάνει, ως γνωστν, λγοι με χρίσμα αρχαιολγου, πρίγκι- πέραντη, τσο ελληνική σο και ξε-
σείο (30 Mαΐ. – 1 Σεπτ. ’96). Mέσα στο καλο- κύκλους. Γύρω στα 115 χρνια αργ- πες και ιερσυλοι ιεραπστολοι. νγλωσση.
καίρι προβλέπεται η μεταφορά τους στο τερα, ελεύθεροι πλέον, στις παραμο- Yπήρχε και υπάρχει πάντα το επιχεί- Πρέπει να γίνει και η διευκρίνιση
Mουσείο της Nεμέας.
νές της Kατοχής, βρίσκουμε την ε- ρημα· διάβαζε πρφαση: Eίναι ανάξι- τι το σημεριν αφιέρωμα έρχεται
πανάληψη. H ιστορία επανεμφανίζε- οι να κρατούν τέτοια αριστουργήμα- και αποτελεί λογική συνέχεια προη-
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»:
EΛEYΘEPIA TPAΪOY ται (δείτε άρθρο της κ. Tουλούπα) τα γιατί δεν τα εκτιμούν και δεν είναι γούμενου, με τίτλο «H λεηλασία των
και ο αγώνας ττε για τη διαφύλαξη σε θέση να τα προστατεύσουν. Λίγο ελληνικών μνημείων» στις 30 Oκτ.
Σύμβουλος Eκδσεως: των αρχαίων δεν διαφέρει πολύ απ πολύ αυτή είναι η αιτιολογία των ’96. Eκείνο κάλυπτε την περίοδο της
KPITΩN XPYΣOXOΪΔHΣ εκείνο το μακριν αιματηρ γεγονς Bρετανών, απ την εποχή του Eλγιν Oθωμανικής κυριαρχίας και έκλεινε,
στην πολιορκημένη Aκρπολη. που απογύμνωνε τον Παρθενώνα, συμβατικά, το 1828.

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

Διεθνές Συμβούλιο Mουσείων (ICOM)
H κινητοποίηση του ICOM κατά της παράνομης διακίνησης της πολιτισμικής κληρονομιάς
Elisabeth des Portes
Γεν. Γραμματέας του ICOM*

ΔEN EINAI λίγες οι απειλές για την

πολιτιστική κληρονομιά που σκοτει-
νιάζουν τη δύση αυτού του αιώνα:
ποια μέτρα έχουν ήδη ληφθεί απ
την επαγγελματική κοιντητα εν γέ-
νει και απ το ICOM ειδικά; Ποια πο-
λιτική θα πρέπει να ακολουθήσουμε
στο μέλλον, ώστε να μεταβάλουμε
σε βάθος τις νοοτροπίες και τις συ-
μπεριφορές; Πού θεμελιώνουμε τη
δράση μας σ’ αυτούς τους τομείς ε-
μείς που κινούμαστε επαγγελματικά
στο χώρο των μουσείων και της πο-
λιτισμικής κληρονομιάς;

H παράνομη διακίνηση
Oλοι γνωρίζουμε –και ορισμένοι
απ μας δυστυχώς το βιώνουν κα-
θημερινά– τι η παράνομη διακίνη-
ση των πολιτισμικών αγαθών δεν έ-
παψε να εντείνεται τα τελευταία
χρνια. H πολιτική αστάθεια σε λο
και περισστερες χώρες, τα διά-
τρητα σύνορα, η άνοδος της αγο-
ράς της τέχνης εξηγούν ασφαλώς
αυτ το φαινμενο που θίγει αδια-
κρίτως χώρες αναπτυγμένες και υ-
π ανάπτυξη, ανάκτορα και εκκλη-
σίες της Eυρώπης, αρχαιολογικούς
χώρους στην Aφρική, τη Λατινική
Aμερική, την Aσία, μουσεία σε ολ-
κληρο τον κσμο. Xρειάζεται να υ-
πενθυμίσουμε τι υπήρξαν κλέφτες
που δεν δίστασαν να χτυπήσουν α-
κμη και το Λούβρο; Tι να πει κα-
νείς για τα λιγτερο εξοπλισμένα
μουσεία –ιδιαίτερα για σα ανήκουν
σε αρχαιολογικούς χώρους– που
οργανωμένες σπείρες τα αφήνουν Tελωνειακς υπάλληλος στο αεροδρμιο του Xονγκ Kονγκ επιδεικνύει κλεμμένες αρχαιτητες που λαθρέμποροι επι-
συχνά χωρίς περιεχμενο; Aυτή η χείρησαν να περάσουν παράνομα. Σήμερα, κύρια απειλή για την πολιτιστική κληρονομιά της Λ.Δ. της Kίνας, δεν είναι
κατάσταση, αισθητή ήδη απ τη δε- ο κομμουνισμς αλλά ο καπιταλισμς. Mία κινέζικη λαϊκή παροιμία συμβουλεύει: Για να γίνεις πλούσιος, σκάψε έναν
καετία του ’60, προκάλεσε την κινη- αρχαίο τάφο. Για να κάνεις περιουσία, άνοιξε ένα φέρετρο. Mε το νειρο του γρήγορου και εύκολου πλουτισμού, στη
τοποίηση των μελών του ICOM. Tο διετία ’89–’90 συλήθηκαν πάνω απ 40.000 τάφοι. (Φωτογραφία και πληροφορίες απ άρθρο του Tζ. Nτέιβιντ Mέρφι
1968, μια ομάδα ειδικών συγκε- στο μηνιαίο αμερικανικ περιοδικ «Aρχαιολογία», Nοεμ.–Δεκ. 1995).
ντρώθηκε για να συστήσει έναν
Hθικ Kώδικα για την απκτηση πο-
λιτισμικών αγαθών: πρθεση ήταν
να προστεθεί ένα «ψυχικ πλενα-
σμα» –πως θα έλεγε και ο
Bergson– στη διαχείριση των οργα-
νισμών που είχαν αρχίσει να ανα-
πτύσσονται δυναμικά. Πρθεση ή- Δύο εκδσεις
ταν επίσης να τεθούν –διά μέσου του ICOM με
και προς φελος του επαγγέλμα- κοιν τίτλο
τος– κάποιοι σταθεροί καννες που «Eκατ χαμένα
επρκειτο στη συνέχεια να εντα- αντικείμενα»
χθούν στον Kώδικα επαγγελματι- (cent objets
κής δεοντολογίας του ICOM, που disparus). Tο
υιοθετήθηκε το 1986. Oι καννες ένα αναφέρε-
αυτοί στοχεύουν να αναδείξουν το ται στην λεη-
μουσείο σε υποδειγματικ οργανι- λασία των πο-
σμ, ώστε να είναι βάσιμα αξιπι- λιτισμικών α-
στος ο ρλος του στην υπηρεσία γαθών της Kα-
της κοινωνίας και της ανάπτυξής μπτζης
της, πως καθορίζεται απ το Kατα- (Pillage a
στατικ του ICOM. Angkor, 1993)
Σε τι αναφέρονται αυτοί οι καν- και το άλλο
νες; Aπ τη μια, εξασφαλίζεται τι στη λεηλασία
της πολιτισμι-
το νέο απκτημα δεν βγήκε παρά-
κής κληρονο-
νομα απ τον τπο προέλευσής του μιάς της Aφρι-
ή τι δεν συνδέεται με την κατα- κής (Pillage en
Συνέχεια στην 4η σελίδα Afrique, 1994).

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3

Συνέχεια απ την 3η σελίδα
στροφή ενς αρχαιολογικού χώρου
ή κάποιων βιολογικών ή γεωλογι-
κών δειγμάτων. Aπ την άλλη, προ-
βλέπεται η ενημέρωση των αρμ-
διων αστυνομικών υπηρεσιών, στην
περίπτωση που διατηρούνται αμφι-
βολίες ως προς την προέλευση του
αντικειμένου. Πρκειται για στοι-
χειώδη προληπτικά μέτρα, που -
μως στο εξής λοι σοι εργάζονται
σε μουσεία οφείλουν να εφαρμ-
ζουν συστηματικά: δεν είναι επιτρε-
πτ να επαναπαυμαστε σε μια –α-
νύπαρκτη– δεοντολογία της αγο-
ράς της τέχνης. Mε την ευκαιρία
αυτή, κάνουμε έκκληση για τη θέ-
σπιση καννων δεοντολογίας και σ’
αυτ τον τομέα της οικονομικής
ζωής που αναπτύσσει πολιτισμική
δράση συμπληρωματική εκείνης
των μουσείων.
Eνα παράδειγμα
Aς αναφέρουμε ένα απλ παρά-
δειγμα για να γίνουμε πιο παραστα-
τικοί: ειδικοί και ερασιτέχνες γνω-
ρίζουν πολύ καλά τι ακριβώς συμ-
βαίνει με την πολιτισμική κληρονο-
μιά των Xμερ, χάρη στην κινητοποί-
ηση των υπευθύνων για την προ-
στασία της που εδώ και χρνια έ-
χουν απευθύνει έκκληση στη διε-
θνή κοιντητα. Tρία κομμάτια, δη-
μοσιευμένα απ το ICOM στο βιβλίο
«Λεηλασία στην Aνγκρ», πουλήθη-
καν απ τον οίκο Σθμπι’ς, ταυτί-
στηκαν και επαναπατρίστηκαν στην
Kαμπτζη χάρη στη βοήθεια των α-
στυνομικών αρχών. Kαι μως, ο οί-
κος Σθμπι’ς συνεχίζει τις πωλή-
σεις αντικειμένων απ την Aνγκρ.
Aντίθετα, το Mητροπολιτικ μα στη μάχη κατά της παράνομης
Mουσείο της Nέας Yρκης, ταν ε-
ντπισε στις συλλογές του ένα κομ-
μάτι που εμφανιζταν στο βιβλίο
μας και ανήκε στην Aποθήκη Συ-
ντήρησης της Aγνκρ, αποφάσισε
να το επιστρέψει στην Kαμπτζη, -
πως επιβάλλει ο Kώδικας δεοντο-
λογίας του ICOM. Θα υπενθυμίσου-
με τι η ίδια απαίτηση εφαρμζεται
και σε περιπτώσεις δανεισμού αντι-
κειμένων για εκθέσεις. Eτσι, και ε-
νώ ετοιμαζταν η έκθεση «Aφρική
1995», η Bασιλική Aκαδημία του
Λονδίνου δεν δέχθηκε να εκθέσει
αντικείμενα απ το Mαλί, ταν το
Bρετανικ Mουσείο και το ICOM ε-
πικαλέστηκαν τις αρχές του σχετι-
κού άρθρου απ τον Kώδικα του
ICOM.
O Kώδικας δεοντολογίας του
ICOM θεσπίζει και άλλες υποχρεώ-
σεις: τη συνεργασία στον τομέα της
συλλογής και την τεκμηρίωση των
συλλογών. Στον τελευταίο αυτν
τομέα το ICOM κατέβαλε τεράστιες
προσπάθειες δημιουργώντας τη
Διεθνή Eπιτροπή για την Tεκμηρίω-
ση των μουσειακών συλλογών
(CIDOC). Oι εργασίες αυτής της
Eπιτροπής επέτρεψαν τη δημιουρ-
γία προτύπων δεδομένων (stand-
ards), διευκολύνοντας την, απαι-
τούμενη απ τους επαγγελματίες,
ηθική υποχρέωση καταγραφής του
μουσειακού υλικού. H πρσφατη
πρωτοβουλία να διανεμηθεί στο
σύνολο των μουσείων της αφρικα-
νικής ηπείρου ένα εγχειρίδιο με
πρτυπα ευρετηρίων, που η επε-
ξεργασία του βασίστηκε στις εργα-
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997
σίες του CIDOC, ελπίζουμε να απο-
τελέσει ένα αποφασιστικ βήμα για
την προστασία αυτής της κληρονο-
μιάς. Πρκειται για πρωτοβουλία
που το ICOM προτίθεται να επε-
κτείνει και σε άλλες ηπείρους πριν
απ το τέλος αυτού του αιώνα, ώ-
στε να ανταποκριθεί στην αποστο-
λή του σε παγκσμιο επίπεδο.
Στον τομέα
της νομοθεσίας
O εκσυγχρονισμς των νομοθε-
σιών προσδίδει ιδιαίτερο κύρος στις
δεοντολογικές συστάσεις του ICOM
που, ουσιαστικά, έχουν μνον ηθική
αξία. Πέρα απ τη Σύμβαση της
OYNEΣKO για τα μέτρα που πρέπει
να ληφθούν ώστε να απαγορευθεί
και να παρεμποδιστεί η εισαγωγή, η
εξαγωγή και η μεταβίβαση παράνο-
μης ιδιοκτησίας πολιτισμικών αγα-
θών (1970), που δεν επικυρώθηκε α-
π καμία μεγάλη χώρα της αγοράς
της τέχνης με εξέχουσα εξαίρεση
τις Hν. Πολιτείες, ένα δεύτερο διε-
θνές νομικ εργαλείο δημιουργή-
θηκε το 1995: η Σύμβαση UNIDROIT.
Kεφαλή που αποσπάστηκε απ άγαλμα της θετητας Brahma Kαμπτζη 11ος H Σύμβαση αυτή, με τη σταθερή
αιώνας. Δημοσιεύθηκε στην α΄ έκδοση του βιβλίου «Cent objets disparus. υποστήριξη του ICOM, έχει ήδη υ-
Pillage a Angkor» (Eκατ χαμένα αντικείμενα. Λεηλασία στην Aνγκρ). Eκλά- πογραφεί απ τρεις χώρες της αγο-
πη απ την αποθήκη του εργαστηρίου συντήρησης της Aνγκρ και βρέθηκε
ράς της τέχνης που δεν είχαν επι-
στη Mεγ. Bρετανία αφού είχε ήδη ανακοινωθεί δημοπρασία στον οίκο
Sotheby’s στις 21 Oκτωβρίου 1993. H κεφαλή Brahma επεστράφη στην Kα-
κυρώσει τη Σύμβαση της OYNEΣKO:
μπτζη στις 4 Δεκεμβρίου 1996. τη Γαλλία, την Eλβετία και τις Kάτω
© Γαλλική Σχολή Aπω Aνατολής (EFEO). Xώρες. Eπιβάλλει την υποχρέωση ε-
πιστροφής των κλεμμένων αντικει-
μένων και εισάγει την έννοια του
«σπεύδειν ταχέως» που επιτρέπει
σε ένα συλλέκτη ή κληρονμο να
θεωρηθεί καλής πίστεως. Πρκει-
ται, λοιπν, για πολύ σημαντικ βή-
διακίνησης των πολιτισμικών αγα-
θών. Aξίζει άλλωστε να σημειώσου-
με τι μια Eυρωπαϊκή Oδηγία για
την επαναφορά των πολιτισμικών α-
γαθών που απομακρύνθηκαν παρά-
νομα απ το έδαφος ενς κράτους –
μέλους επαναλαμβάνει την ίδια αρ-
χή του «σπεύδειν ταχέως». Θα ανα-
φέρουμε επίσης, ως υπδειγμα, την
απφαση των Hν. Πολιτειών να ε-
φαρμσουν το διάταγμα που προκύ-
πτει απ τη Σύμβαση της OYNEΣKO
του 1970: το διάταγμα αυτ προβλέ-
πει τι κάθε χώρα της οποίας η α-
τεκμηρίωτη πολιτισμική κληρονομιά
λεηλατείται μπορεί να ζητήσει την
απαγρευση της πώλησής της επί
αμερικανικού εδάφους. Προς το πα-
ρν ελάχιστες χώρες (το Σαλβα-
ντρ, η Γουατεμάλα, το Περού και η
Bολιβία στη Λατινική Aμερική, το
Mαλί στην Aφρική), αξιοποιούν αυτή
τη δυναττητα προστασίας της κλη-
ρονομιάς τους. Ωστσο, μνον η
πολιτική εντατικής διακρατικής συ-
νεργασίας στους τομείς της νομο-
θεσίας, της αστυνομίας και των τε-
λωνείων αφ’ ενς, καθώς και μετα-
ξύ των επαγγελματιών που δραστη-
ριοποιούνται στο χώρο των μουσεί-
ων αφ’ ετέρου, είναι ικανή να ανα-
κψει αποτελεσματικά την παράνο-
μη διακίνηση.
Hδη, εδώ και αρκετά χρνια, το
ICOM έχει επιτύχει στον τομέα αυτ
τη συνεργασία των μελών του. H
Ξύλινο αγαλματίδιο Bete. Eκλάπη απ το Eθνικ Mουσείο του Abidjan. Παρι- συνεργασία, σε εθνικ επίπεδο, με
στάνει γυμνή αρσενική μορφή (ύψος 116 εκ.). H ημερομηνία κλοπής παραμέ- τις αστυνομικές αρχές και, σε διε-
νει άγνωστη. Δημοσιεύθηκε στο βιβλίο του ICOM «Eκατ χαμένα αντικείμε- θνές επίπεδο, με την Iντερπλ υ-
να. Λεηλασία στην Aφρική». πήρξε εντοντερη: σε συνεργασία

Tο σήμα του Διεθνούς Συμβουλίου
Mουσείων.
με την OYNEΣKO, περιφερειακά ερ-
γαστήρια λειτούργησαν σχεδν σε
λα τα μέρη της γης. Aπευθυνθήκα-
με σε δικηγρους, ιδιαίτερα στον
Διεθνή Δικηγορικ Σύλλογο, για να
υποστηρίξουν τις χώρες «εξαγω-
γής» στα διαβήματά τους για την α-
νάκτηση της κληρονομιάς τους. Σύ-
ντομα θα γίνει έκκληση στους δι-
πλωμάτες, ώστε οι διπλωματικοί σά-
κοι να μη χρησιμεύουν ως προνο-
μιακή δίοδος για την παράνομη έξο-
δο πολιτισμικών αγαθών, πως συ-
χνά συμβαίνει ακμη. Oφείλουμε -
μως να ευαισθητοποιήσουμε και
την κοινή γνώμη για να πετύχουμε
μια κινητοποίηση ανάλογη μ’ εκείνη
που κατάφεραν να προκαλέσουν το
ελεφαντδοντο ή η γούνα. Eίναι βέ-
βαιο τι η μάχη που δίνεται απ συστάσεις της τελευταίας Γενικής
τους επαγγελματίες και στηρίζεται
στις αρχές του Kώδικα δεοντολο-
γίας του ICOM θα οδηγήσει στον ε-
παναπροσδιορισμ των συμπεριφο-
ρών και θα στεφθεί με επιτυχία τον
επμενα αιώνα.
50 χρνια ICOM
Oταν, το 1946, ιδρύθηκε το Διε-
θνές Συμβούλιο των Mουσείων, στ-
χος ήταν, για να επαναλάβω τα λ-
για που απηύθυνε στην επιστολή
του ο ιδρυτής και πρώτος πρεδρος
του ICOM Chauncey Hamlin, να ξεκι-
νήσει μια στενή συνεργασία για να
ξαναχτίσουμε τον νέο κσμο που α-
νοίγεται μπροστά μας. Aν και εξ ορι-
σμού διεθνές, το ICOM καλλιέργησε
σταδιακά την έννοια της αλληλο-
βοήθειας και της αλληλεγγύης.
Oι προσπάθειες να ενταχθούν και
τα μουσεία των υπ ανάπτυξη χω-
ρών καρποφρησαν και το ICOM έγι-
νε πραγματικά παγκσμιος οργανι-
σμς. Oμως, απ τη δεκαετία του ’90
και εξής, άρχισε να διαφαίνεται –ί-
σως υπ την επήρεια της δράσης
των μη κυβερνητικών ανθρωπιστι-
κών οργανισμών– το αίτημα των με-
λών του ICOM να είναι ο οργανισμς
παρών στις επείγουσες καταστά-
σεις. Πρκειται πιθανν για γενικ στην Aνγκρ). Tο αγαλματίδιο αυτ εκλάπη απ την αποθήκη του εργαστηρί-
κίνημα: στην OYNEΣKO αντίστοιχα,
τα κράτη–μέλη επιζητούν λο και
περισστερο έναν τέτοιο τύπο δρά-
σης.
Tο ICOM, λοιπν, οργανισμς με
χαρακτήρα αυστηρά επαγγελματικ,
θα μπορούσε να εξελιχθεί, ως προς
ένα μέρος της δράσης του, σε οργα-
νισμ με χαρακτήρα παρεμβατικ, ι-
καν να αντιδρά σε καταστάσεις
κρίσης. Aυτ τουλάχιστον είναι το
πραγματικ αίτημα που εκφράστηκε
στις περιπτώσεις των συγκρούσεων
στο Λίβανο, τον Περσικ Kλπο, την
πρώην Γιουγκοσλαβία. Πολλά μέλη
του απευθύνονταν στο ICOM για να
ρωτήσουν ποια δράση είχε αναλάβει
Kορμς γυναικείας θετητας. Tέλος 10ου αι. Προέλευση: Prasat Trapeang
Khna (περιοχή Aνγκρ). Δημοσιεύθηκε στην α΄ έκδοση του βιβλίου «Cent
objects disparus. Pillage a Angkor» (Eκατ χαμένα αντικείμενα. Λεηλασία
ου συντήρησης της Aνγκρ και πωλήθηκε απ τον οίκο Sotheby’s στις 2 Iου-
νίου 1992 στη N. Yρκη. Aνευρέθη στην Eλβετία τον Iανουάριο του 1995.
© Γαλλική Σχολή Aπω Aνατολής (EFEO).
για να βοηθήσει τους συναδέλφους
τους που αντιμετώπιζαν δυσκολίες,
για να βοηθήσει αυτές τις «πολιτι-
σμικές κληρονομιές που κινδύνευ-
αν». Oσο κι αν φαίνεται παράδοξο, η
δράση που, εδώ και πενήντα χρνια,
είχαν αναπτύξει οι επιστήμονες που
ασχολούνται με την πολιτισμική
κληρονομιά για να ευαισθητοποιή-
σουν το κοιν και τις κοιντητες ως
προς τη σπουδαιτητα αυτών των α-
γαθών, δεν τους προστάτεψε ταν
αυτές οι κοιντητες πήραν τα πλα.
H Γαλάζια Aσπίδα (Bouclier bleu,
Blue Shield), το διακριτικ σήμα της
Σύμβασης του 1954 για την προστα-
σία των πολιτισμικών αγαθών σε πε-
ρίπτωση ένοπλης σύρραξης, έγινε
στχος για τα σερβικά και κροατικά
στρατεύματα στη διάρκεια των συ-
γκρούσεων στην πρώην Γιουγκο-
σλαβία. Tο μουσείο της Mονρβια έ-
μεινε χωρίς περιεχμενο, πως και
ένα τμήμα του μουσείου της Kα-
μπούλ, πως συνεχίζει να λεηλατεί-
ται ο χώρος της Aνγκρ. Oι συνά-
δελφοι απευθύνουν εκκλήσεις εκ-
φράζοντας την αγωνία τους για την
τύχη των μουσειακών συλλογών
που εμφανίζονται ταχύτατα στην α-
γορά της τέχνης και ο Kώδικας δεο-
ντολογίας του ICOM επαναδιατυπώ-
νει τους σχετικούς καννες με με-
γάλη σαφήνεια και αυστηρτητα.
Παράλληλα, μως, ζητούν τη συν-
δρομή μας, υλική και ανθρώπινη, για
να ξαναστήσουν τα ιδρύματά τους.
Για να ανταποκριθεί σ’ αυτ το αίτη-
μα, το ICOM συνέβαλε το 1996 στη
δημιουργία της Διεθνούς Eπιτροπής
της Γαλάζιας Aσπίδας, συνδετικ
ργανο ανάμεσα στους τέσσερις μη
κυβερνητικούς οργανισμούς που α-
σχολούνται με την πολιτισμική κλη-
ρονομιά: το Διεθνές Συμβούλιο
Mνημείων και Tοποθεσιών (ICO-
MOS), το Διεθνές Συμβούλιο Aρχεί-
ων, τη Διεθνή Oμοσπονδία Bιβλιο-
θηκών και το Διεθνές Συμβούλιο
Mουσείων (ICOM). Aρμοδιτητα αυ-
τού του οργάνου είναι να συμβου-
λεύει τον Γενικ Διευθυντή της
OYNEΣKO σε επείγουσες περιπτώ-
σεις και να προσφέρει μια ευκίνητη
και ταχεία δομή επέμβασης. Στο
πλαίσιο αυτ, πολλές αποστολές έ-
γιναν, και θα γίνουν, προς την πρώ-
ην Γιουγκοσλαβία, τη Pουάντα, το
Mπουρούντι –ανταποκρινμενες σε
Συνέλευσης του ICOM, στο Στάβαν-
γκερ το 1995.
Tο μέλλον
Ποιο είναι το μέλλον της Γαλάζιας
Aσπίδας; Θα έλεγα τι το μέλλον
της βρίσκεται στα χέρια λων των
μελών του ICOM. Γιατί στα μέλη ε-
ναπκειται να δώσουν υπσταση σ’
αυτή την απαίτηση αλληλεγγύης. H
δική μου άποψη είναι τι ακμη κι
αν ο ρεαλισμς δεν μας επιτρέπει
να πιστέψουμε πως θα μπορέσουμε
να αντιμετωπίσουμε λες τις κατα-
στάσεις, είναι απαραίτητο να εντά-
ξουμε στους κλπους του ICOM αυ-
τή τη φροντίδα και να καταβάλουμε
κάθε δυνατή προσπάθεια να αντα-
ποκριθούμε.
Aναφέρθηκα λιγτερο στα μου-
σεία και περισστερο στους επαγ-
γελματίες αυτού του χώρου και στη
δεοντολογία τους, γιατί πιστεύω α-
κράδαντα τι αυτή είναι μια απ τις
προκλήσεις που θα κληθούμε να α-
ντιμετωπίσουμε τα επμενα χρνια.
Mε έχει εντυπωσιάσει το γεγονς -
τι η ιδιαίτερη σημασία που αποδίδε-
ται στη δεοντολογία επενδύεται τώ-
ρα με παγκοσμιτητα. H Eπιτροπή
για την Παγκσμια Διακυβέρνηση
των Hνωμένων Eθνών συνιστά την
ανάπτυξη μιας δεοντολογίας, στην
οποία θα πρέπει να υπακούουν και
λοι σοι εμπλέκονται στις παγκ-
σμιες υποθέσεις. Aλλωστε, το πρώ-
το κεφάλαιο της Aναφοράς της Πα-
γκσμιας Eπιτροπής για τον Πολιτι-
σμ και την Aνάπτυξη φέρει τον τίτ-
λο «Mια νέα παγκσμια ηθική».
Eίναι ήδη, αλλά θα εξακολουθή-
σει να είναι και στο μέλλον, καθή-
κον και τιμή μας να υπηρετήσουμε
τον Kώδικα δεοντολογίας του
ICOM.
(Mετάφραση: Aγγελική Pοβάτσου)
*International Council of Museums: Διεθνές
Συμβούλιο Mουσείων
KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 5
Kατάλογοι εκθέσεων που οργανώθηκαν απ τη Δ/νση Προϊστορικών και Kλα-
σικών Aρχαιοτήτων του YΠ.ΠO με τη συνεργασία του Eλληνικού Tμήματος
του ICOM. «H ανθρώπινη μορφή στην πρώιμη ελληνική τέχνη» (αγγλική έκ-
δοση) παρουσιάστηκε σε μουσεία των HΠA κατά τα έτη 1988 και 1989. O «Mυ-
κηναϊκς Kσμος» (ελληνική, γερμανική και αγγλική έκδοση) παρουσιάστηκε
αρχικά στο Bερολίνο το 1988 στο πλαίσιο του εορτασμού της πλης ως πολι-
τιστικής πρωτεύουσας της Eυρώπης. H έκθεση «Aπ τη Mήδεια στη Σαπφώ.
Aνυπτακτες γυναίκες στην Aρχαία Eλλάδα» παρουσιάστηκε στο Eθνικ
Aρχαιολογικ Mουσείο το 1995 αφιερωμένη στη Mελίνα Mερκούρη.
Tρία βασικά εγχειρίδια του ICOM που έχουν μεταφραστεί στα Eλληνικά. O
«Oρισμς του επαγγέλματος του Συντηρητή» αναλύει τις αρχές, τα απαιτού-
μενα προσντα, την εκπαίδευση και τις δραστηριτητες του συντηρητή. H
«Προληπτική Συντήρηση στα μουσεία» διαπραγματεύεται τα προβλήματα
φωτισμού και κλιματισμού των εκθεσιακών χώρων. O «Kώδικας Eπαγγελματι-
κής Δεοντολογίας» για τους εργαζμενους στα μουσεία αναφέρεται στις βα-
σικές αρχές που πρέπει να διέπουν τη διεύθυνση ενς μουσείου, στην πολι-
τική εμπλουτισμού των συλλογών και στις ευθύνες του προσωπικού των
Mουσείων απέναντι στις μουσειακές συλλογές και το κοιν.

Tο Eλληνικ Tμήμα ICOM

Προγραμματισμ
ς, δραστηρι
τητες, εκδ
σεις και η Διεθνής Hμέρα των Mουσείων
Tης Tέτης Xατζηνικολάου
Λαογράφου – Iστορικού YΠΠO Προέδρου
του Eλληνικού Tμήματος του ICOM
H 18η Mαΐου ορίστηκε το 1977 απ
το Διεθνές Συμβούλιο Mουσείων ως
Διεθνής Hμέρα των Mουσείων.
Eκτοτε, επί μια εικοσαετία, εορτάζε-
ται με ιδιαίτερη έμφαση, αλλά και με
διαφορετικ τρπο, σε λες τις χώ-
ρες του κσμου. Ποιο είναι μως το
μήνυμα του εορτασμού;
«Tα Mουσεία να γίνουν φορείς πο-
λιτιστικών ανταλλαγών για την ενί-
σχυση της μρφωσης, για την προώ-
θηση της αμοιβαίας κατανησης, για
την ειρήνη και τη συνεργασία ανάμε-
σα στους λαούς».
Πρκειται για ένα μήνυμα που α-
ναφέρεται κυρίως στον κοινωνικ
ρλο των μουσείων. Γι’ αυτ, μέσα α-
π διάφορες προσεγγίσεις και ερμη-
νείες, παραμένει πάντοτε επίκαιρο.
H συμπλήρωση μως 20 χρνων α-
π την καθιέρωση μιας παγκσμιας
επετείου για τα μουσεία συμπίπτει
σχεδν και με μια άλλη σημαντική ε-
πέτειο: το 1996 συμπληρώθηκαν 50
χρνια απ την ίδρυση του Διεθνούς
Συμβουλίου Mουσείων (ICOM –
International Council of Museums/
Conseil International des Musees).
Aναπφευκτα τα γενέθλια προκα-
λούν διάθεση απολογισμών. Eίναι -
μως εξίσου αλήθεια τι μισς αιώνας
δημιουργεί ιστορία και κάθε ιστορία
έχει και την προϊστορία της.
Xρονικ
της ίδρυσης ρωπαϊκές πλεις. Aνάμεσά τους βρίσκεται και η Aθήνα. Aπ σχολεία της πρω-
Tο ICOM ιδρύθηκε σε μια περίοδο
ανακατατάξεων και ανασυγκρτη-
σης, το Nοέμβριο του 1946, απ λί-
γους αρχικά επαγγελματίες που ύ-
στερα απ πολλές συζητήσεις συ-
γκεντρώθηκαν για το σκοπ αυτ
στο Mουσείο του Λούβρου.
H απφαση της ίδρυσης ενς μη
κυβερνητικού οργανισμού για τα
μουσεία ήταν ττε μια κραυγή αγω-
νίας για την τύχη της πολιτισμικής
κληρονομιάς που είχε σοβαρά απει-
ληθεί απ τις καταστροφές του B΄
Παγκοσμίου Πολέμου.
Mια παρμοια πρωτοβουλία μως
είχε αναληφθεί και μετά τον A΄ Πα-
γκσμιο Πλεμο. Tτε η Kοινωνία
των Eθνών είχε ιδρύσει το «Διεθνές
Γραφείο των Mουσείων» πιστεύο-
ντας τι ειδικά τα μουσεία είχαν πολ-
λά να συνεισφέρουν στην ειρηνική
συμβίωση των λαών μέσα απ την
αλληλογνωριμία και την κατανηση
των ιδιαίτερων πολιτισμικών τους
χαρακτηριστικών.
Aξίζει να σημειώσουμε τι η χώρα
μας δεν παρέμεινε αδιάφορη σ’ αυτή
την προσπάθεια. Mια απ τις μεγά-
λες Συνδιασκέψεις του Διεθνούς
Γραφείου των Mουσείων πραγματο-
ποιήθηκε στην Eλλάδα το 1931, με
πρωτοβουλία του νεοϊδρυθέντος τ-
τε Mουσείου Mπενάκη, στις αίθου-
σες της Aκαδημίας και της Aρχαιο-
λογικής Eταιρίας και μάλιστα με την
ενεργ συμπαράσταση του Γεωργί-
ου Παπανδρέου, υπουργού Παιδείας
της τελευταίας κυβέρνησης Bενιζέ-
λου. Θέμα της Συνδιάσκεψης ήταν η
προστασία και συντήρηση των αρ-
χαιολογικών θησαυρών.
Tο Διεθνές Γραφείο των Mουσεί-
O βυζαντινς νας (τέλος 12ου αι.) του Aγίου Eλευθερίου (Γοργοεπήκοος) δί- ων συνέχισε τη λειτουργία του με
πλα στη Mητρπολη της Aθήνας. Tο ευρωπαϊκ πιλοτικ πργραμμα: «Tο Σχο-
πολλές δυσκολίες μέχρι το B΄ Παγκ-
λείο υιοθετεί ένα μνημείο», είναι ένα πργραμμα που εφαρμζεται σε 12 ευ-
σμιο Πλεμο, επισημαίνοντας με κά-
θε μέσο (και κυρίως μέσα απ τις
τεύουσας έχουν υιοθετηθεί 10 αρχαία, βυζαντινά και νεώτερα μνημεία του
Iστορικού Kέντρου. Tο 49ο Γυμνάσιο Aθηνών, απ τη σχολική χρονιά 1994–’95, στήλες του περιοδικού Mouseion
έχει αναλάβει τη μελέτη, προβολή και προστασία του Aγίου Eλευθερίου. H ε- προγνου του σημερινού περιοδικού
ξοικείωση των μαθητών με τα μνημεία κεντρίζει τη γνώση και καλλιεργεί ταυ- MUSEUM – International) τον επιστη-
τχρονα την αγάπη για την πολιτιστική κληρονομιά. Kαθώς είναι κατάσπαρτος μονικ και παιδευτικ ρλο των
ο ελληνικς χώρος με μνημεία, λυτρωτική θα ήταν η επέκταση αυτού του προ- Mουσείων. Στο Διεθνές Γραφείο των
γράμματος και σε επαρχιακές πλεις, που τα μνημεία, αφύλαχτα και χωρίς ι- Mουσείων οφείλεται η προετοιμασία
διαίτερη μέριμνα, «δεινοπαθούν» περισστερο (φωτ.: K. Λιντης). ενς κειμένου για την «Προστασία

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

των πολιτισμικών αγαθών σε περί-
πτωση ένοπλης σύρραξης» που κα-
τέληξε στη Σύμβαση της Xάγης το
1954.
Eνα μήνα μετά την ίδρυση του
ICOM, η πρώτη γεν. συνέλευση της
UNESCO αποφασίζει να στηρίξει, ου-
σιαστικά να υιοθετήσει το νέο αυτ
οργανισμ προσφέροντάς του στέγη
στο κτίρι της στο Παρίσι. Mοιραία
λοιπν, δεν θα μπορούσε να δει κα-
νείς την πορεία του ICOM έξω απ
αυτή τη στενή σχέση. UNESCO και
ICOM αρχίζουν αμέσως μια στενή
συνεργασία: έρευνες, διεθνείς συ-
ναντήσεις, οργάνωση ενς Kέντρου
Tεκμηρίωσης στο Παρίσι.
Tο 1951 ξεκινούν απ κοινού «τη
Σταυροφορία των Mουσείων», πως
οι ίδιοι την ονμασαν, που σηματο-
δοτεί ουσιαστικά την αρχή της συ-
νειδητοποίησης του εκπαιδευτικού
ρλου των μουσείων. Πραγματοποι-
ούνται ειδικά σεμινάρια στο
Brooklyn των HΠA (1953), στην Aθή-
να (1954), στο Rio de Janeiro (1958).
Tο σεμινάριο της Aθήνας, που διήρ-
κεσε ένα ολκληρο μήνα είχε ως θέ-
μα «O ρλος των Mουσείων στην
Eκπαίδευση». Oργανώθηκε με την
πρωτοβουλία του Bυζαντινού Mου-
σείου και με πρεδρο της Oργανωτι-
κής Eπιτροπής τον ττε Δ/ντή του
Γεώργιο Σωτηρίου. Eίχε σημαντικ
αντίκτυπο στον Tύπο της εποχής (ε-
κτενή αποσπάσματα δημοσιεύθηκαν
στο περιοδικ του Eυάγγελου Παπα-
νούτσου «Παιδεία και Zωή»), ενώ θε-
ωρείται ένα απ τα σημαντικτερα
στην πενηντάχρονη ιστορία του
ICOM. Tα σεμινάρια αυτά ακολούθη-
Tμήμα
σαν πλήθος άλλες δραστηριτητες
με τον ίδιο προβληματισμ (δηλαδή
το άνοιγμα του μουσείου στην κοι-
νωνία) που κατέληξαν το 1977 στην
καθιέρωση της 18ης Mαΐου ως Διε-
θνούς Hμέρας των Mουσείων. Tο
ICOM παράλληλα, άρχισε να επεξερ-
γάζεται μια σύσταση για τα μέτρα
που πρέπει να ληφθούν, ώστε τα
μουσεία να γίνουν προσιτά στο ευρύ
κοιν. H σύσταση αυτή υιοθετήθηκε
απ την UNESCO το 1976.
H ταυτ
τητα H μέριμνα για τη συντήρηση των
του ICOM
Tο ICOM αυτοπροσδιορίζεται ως
ένας επιστημονικς – επαγγελματι-
κς οργανισμς στην υπηρεσία των
μουσείων. Δεν θα μπορούσε λοιπν
παρά να έχει ως κύριο μέλημα την ε-
πισήμανση των προβλημάτων των
μουσείων και των εργαζομένων σ’
αυτά και φυσικά την καθιέρωση της
Mουσειολογίας ως ανεξάρτητης επι-
στήμης.
Σ’ αυτ συνέβαλαν πολλά σεμινά-
ρια, διεθνείς συναντήσεις, εργαστή-
ρια και άλλες πρωτοβουλίες σε πολ-
λές χώρες του κσμου, που οδήγη-
σαν σταδιακά στην εξειδίκευση του
προσωπικού των μουσείων και στη
δημιουργία διεθνών επιτροπών με
ειδικ αντικείμενο (αρχιτεκτονική
μουσείων, συντήρηση, ανταλλαγή
εκθέσεων, τεκμηρίωση κ.ο.κ.).
Oι επιτροπές αυτές προώθησαν το
διάλογο σε συγκεκριμένα θέματα
καταλήγοντας συχνά στη συγγραφή
βασικών εγχειριδίων, στην έκδοση
βιβλίων και περιοδικών, στη θέσπιση
καννων δεοντολογίας και στην ορ-
γάνωση εκδηλώσεων με αυστηρά ε-
διακίνηση των πολιτισμικών αγαθών
που κατέληξε στη διατύπωση ενς
Kώδικα Δεοντολογίας για τον ε-
μπλουτισμ των μουσειακών συλλο-
γών. Tο ενδιαφέρον του ICOM για το
μεγάλο αυτ πρβλημα παραμένει
πάντοτε ζωηρ. Για το λγο αυτ το
ICOM παρεμβαίνει στα κράτη μέλη
για την κύρωση της σχετικής σύμβα-
σης της UNESCO του 1986. Tο 1974
η δημοσίευση ενς βασικού εγχειρι-
δίου με τις εθνικές νομοθεσίες προ-
στασίας της πολιτισμικής κληρονο-
μιάς ήταν η πρώτη συστηματική προ-
σπάθεια στον τομέα αυτ.
O ορισμς του επαγγέλματος του
Συντηρητή, ο Kώδικας επαγγελματι-
κής δεοντολογίας για τους εργαζ-
μενους στα μουσεία, η Aσφάλεια των
Mουσείων είναι μερικά μνο απ τα
βασικά εγχειρίδια που έχουν μετα-
φραστεί σε πολλές γλώσσες και απο-
τελούν σημαντικά βοηθήματα για τη
λειτουργία των μουσείων.
Σήμερα το ICOM αριθμεί περίπου
12.000 μέλη και στις 5 ηπείρους. H α-
ξιοσημείωτη αύξηση του αριθμού
των μουσείων, η διεύρυνση και δια-
φοροποίηση του κοινού τους οδη-
γούν σε έναν επαναπροσδιορισμ α-
κμη και της ίδιας της έννοιας του
Oι μαθητές που συμμετέχουν στο ευρωπαϊκ πργραμμα «Tο Σχολείο υιοθε-
μουσείου. Tο ICOM διευρύνει τους
τεί ένα Mνημείο» επισκέπτονται, παρατηρούν, σχεδιάζουν και φωτογραφί-
ζουν τα μνημεία, συμβουλεύονται βιβλιοθήκες και αρχεία, ενημερώνονται α- στχους του και στρέφει επίσης το
ενδιαφέρον του στα θέματα του ε-
π ειδικούς επιστήμονες, κουβεντιάζουν με ανθρώπους που συνδέονται με
τη «ζωή» του μνημείου. Oλοκληρώνοντας την πολύπλευρη έρευνά τους, οι λεύθερου χρνου και της διά βίου
μαθητές αναλαμβάνουν το έργο της προβολής των «υιοθετημένων» μνημεί- εκπαίδευσης, ενώ παράλληλα έχει
ων στο ευρύτερο κοιν, μέσα απ τη διοργάνωση εκθέσεων και ξεναγήσεων, συνειδητοποιήσει την ανάγκη προ-
την παραγωγή και διακίνηση αφισών και ενημερωτικών φυλλαδίων. (Φωτο- σαρμογής του στην επανάσταση των
γραφία απ τις εκπαιδευτικές δραστηριτητες του 63ου Γυμνασίου Aθηνών νέων τεχνολογιών.
στους χώρους του Eργοστασίου Φωταερίου – Γκάζι).
Tο Eλληνικ
πιστημονικ, αλλά και με συμβολικ σμιο έτος για τα δικαιώματα του Παι-
συχνά χαρακτήρα. διού (έδωσε έμφαση στα εκπαιδευτι- Tο ελληνικ τμήμα του ICOM ιδρύ-
Για τα μέλη του ICOM η περιοδική κά προγράμματα, 1979) την Παγκ- θηκε το 1983. Γεννημένο αργά, και
έκδοση ICOM News (Nouvelles de l’ σμια Δεκαετία Πολιτιστικής Aνάπτυ- αυτ μέσα απ ιδεολογικές ανακα-
ICOM) και τα Tετράδια Mελέτης ξης των Hνωμένων Eθνών τατάξεις και αναζητήσεις (εννοώ την
(Cahiers d’ etude), για το ευρύ κοιν, (1988–1997), τα προβλήματα των α- περίοδο της μεταπολίτευσης), προ-
το περιοδικ MUSEUM International, τμων με ειδικές ανάγκες (πραγμα- σπάθησε να κερδίσει το χαμένο χρ-
που εκδίδεται σε συνεργασία με την τοποίησε ειδική έκδοση το 1992 με νο ακολουθώντας τη διεθνή συγκυ-
UNESCO, αποτελούν δύο σταθερά θέμα τη διευκλυνση της πρσβα- ρία και προσαρμζοντάς την στην
σημεία αναφοράς. σής τους στα μουσεία), τους κινδύ- ελληνική πραγματικτητα.
νους καταστροφής των πολιτισμι- Στεγάζεται σε ένα διατηρητέο κτί-
Πρωτοβουλίες κών αγαθών στον τπο πολεμικών ριο, στην οδ Aγ. Aσωμάτων 15 στο
συρράξεων (οργάνωσε αποστολές Θησείο, που του παραχωρήθηκε απ
στην πρώην Γιουγκοσλαβία, 1993), ε- το υπουργείο Πολιτισμού. Aριθμεί
πολιτισμικών αγαθών οδήγησε την περίπου 400 μέλη.
UNESCO και το ICOM απ πολύ νω-
νώ λίγο πριν είχε επεξεργαστεί ένα
Πρώτιστο μέλημά του ήταν η δημι-
κείμενο-ψήφισμα για την προστασία
ρίς στην ανάληψη πρωτοβουλιών για των πολιτισμικών αγαθών εν ψει ουργία σωστής υποδομής (αρχείου
την ίδρυση ενς διακυβερνητικού των μεγάλων πολιτικών αλλαγών και βιβλιοθήκης), η οργάνωση σεμι-
αυτή τη φορά Oργανισμού: πρκει- στην Aνατ. Eυρώπη (1991). Σημαντι- ναρίων και διεθνών συναντήσεων με
ται για το Διεθνές Kέντρο Συντήρη- κ υπήρξε και το ενδιαφέρον του σκοπ την επιστημονική ενημέρωση
σης και Aποκατάστασης των Πολιτι- ICOM, ήδη απ τη δεκαετία του ’60, των μελών του, αλλά και του ευρύτε-
σμικών Aγαθών, (International Centre για την ανάπτυξη των μουσείων του ρου κοινού, η μετάφραση και έκδοση
of Conservation and Restoration of Tρίτου Kσμου: παρείχε επιστημονι- βασικών εγχειριδίων και άλλων κει-
Monuments – ICCROM) που ιδρύθη- κή και τεχνική βοήθεια και οργάνω- μένων, η ανάπτυξη διαφρων τομέ-
κε το 1959 με έδρα τη Pώμη. Tην πο- σε σεμινάρια επιμρφωσης και ειδι- ων της μουσειολογικής επιστήμης
ρεία του ICOM δεν είναι μως δυνα- κές αποστολές. H συνεργασία αυτή και βεβαίως η συνεργασία με άλλους
τν να τη δούμε έξω και πέρα απ τα έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα τα τελευ- φορείς και ιδρύματα.
προβλήματα της κάθε εποχής. Eξάλ- ταία χρνια με προγράμματα αδελ- Tο ελληνικ τμήμα του ICOM ορ-
λου βασικ πιστεύω του ICOM ήταν φοποίησης μουσείων, ειδικές εκδ- γάνωσε στη χώρα μας διεθνείς συ-
πάντοτε τι τα μουσεία πρέπει να σεις κ.λπ. Eνα απ τα πολλά θετικά ναντήσεις για την αρχιτεκτονική των
συμβιώνουν αρμονικά με τις κοινω- αποτελέσματα αυτής της κινητοποί- μουσείων (1985), τα μουσεία αρχαιο-
νίες τις οποίες υπηρετούν και να α- ησης είναι η ενεργς συμμετοχή ο- λογίας και ιστορίας (1987), τη μου-
νταποκρίνονται στα αιτήματα των λοένα και περισστερων μελών απ σειοπαιδαγωγική (1988), την τεκμη-
καιρών. Mε αυτή τη σκέψη, που γρή- τις χώρες του Tρίτου Kσμου στις ρίωση (1990), τη μουσειολογία
γορα έγινε πεποίθηση, το ICOM απ δραστηριτητες του ICOM. (1993), τη συντήρηση εικνων (1995).
πολύ νωρίς έστρεψε την προσοχή Tον προσεχή Σεπτέμβριο πρκειται
του σε μεγάλα κοινωνικά προβλήμα- Για την παράνομη να οργανώσει στη Θεσσαλονίκη τη
τα και συνδύασε τη δράση του με γε- δεύτερη διεθνή συνάντηση για τα
νικτερες πρωτοβουλίες που είχαν
διακίνηση μουσεία αρχαιολογίας και ιστορίας.
αναληφθεί στο διεθνή χώρο. Aπ τα τέλη της δεκαετίας του ’60 Tα πρακτικά των παραπάνω συνα-
Aναφέρουμε ενδεικτικά το πρ- το ICOM άρχισε επίσης να ασχολεί- ντήσεων, καθώς και άλλες εκδσεις,
βλημα του ρατσισμού (οργάνωσε ται συστηματικά και με ένα άλλο πά- πως είναι π.χ. η μετάφραση του
πολλές εκθέσεις το 1964), το Παγκ- ντοτε επίκαιρο θέμα: την παράνομη Συνέχεια στην 8η σελίδα
KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 7
Oι Διεθνείς Συναντήσεις που οργανώνονται απ το Eλληνικ Tμήμα του
ICOM συνοδεύονται απ έκδοση τμου πρακτικών. Eικονίζονται τα πρακτικά
συμποσίων με τίτλο «Tο Mουσείο στη σύγχρονη κοινωνία» (1984) και το
«Iδρυση, οργάνωση και λειτουργία εκπαιδευτικών τμημάτων στα μουσεία»
(1988). Eνημερωτικά φυλλάδια, έντυπα, σελιδοδείκτες κ.ο.κ., τυπώνονται με
την ευκαιρία ειδικών εκδηλώσεων.
O εορτασμς της Διεθνούς Hμέρας των Mουσείων (18 Mαΐου) αποτελεί μια α-
π τις βασικές δραστηριτητες του Eλληνικού Tμήματος του ICOM. Tο 1994
θέμα του εορτασμού ήταν η «Aθέατη πλευρά των Mουσείων» και τιμώμενο το
Eθνικ Iστορικ Mουσείο.
Συνέχεια απ την 7η σελίδα
«Oρισμού του επαγγέλματος του Συ-
ντηρητή» (που κυκλοφορεί σε 3η έκ-
δοση), η «Προληπτική Συντήρηση
στα Mουσεία» (2η έκδοση) εμπλούτι-
σαν σημαντικά τη μουσειολογική βι-
βλιογραφία στη χώρα μας.
Στο πλαίσιο του ελληνικού τμήμα-
Tο τριμηνιαίο περιοδικ Museum και μετέπειτα Museum International που
εκδίδει το ICOM σε συνεργασία με την Unesco σε αγγλική, γαλλική και ισπα- τος λειτουργούν ομάδες εργασίας
με αντικείμενο αντίστοιχο με εκείνο
νική γλώσσα αποτελεί σημαντικ σημείο αναφοράς για τους μουσειολγους,
των διεθνών επιτροπών του ICOM, οι
αλλά και το ευρύτερο κοιν.
οποίες επεξεργάζονται ειδικά θέμα-
τα και οργανώνουν ενημερωτικές
συναντήσεις και διαλέξεις.
Iδιαίτερη έμφαση δθηκε στους
τομείς της συντήρησης αρχαιοτήτων
και έργων τέχνης (εδώ εκκρεμεί α-
κμη η κατοχύρωση του επαγγέλμα-
τος του συντηρητή), της τεκμηρίω-
σης των μουσειακών αντικειμένων
(και ειδικτερα των λαογραφικών
συλλογών που παρουσιάζουν και τα
μια συγκυρία
περισστερα προβλήματα) και της
μουσειοπαιδαγωγικής. Aναφέρουμε
εδώ, μεταξύ άλλων, το Σεμινάριο
Mουσείο – Σχολείο που οργανώνεται
σε συνεργασία με τα υπουργεία Παι-
δείας και Πολιτισμού απ το 1988 σε
διαφορετικ κάθε χρνο νομ της
χώρας με σκοπ την ενημέρωση των
εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε θέ-
ματα οργάνωσης εκπαιδευτικών
Tο τριμηνιαίο περιοδικ ICOM News (Nouvelles de l’ ICOM) που εκδίδεται σε προγραμμάτων για την πολιτισμική
αγγλική, γαλλική και ισπανική γλώσσα αποτελεί το κυριτερο μέσο επικοινω- κληρονομιά που θα οδηγήσει τελικά
νίας των μελών του ICOM, ενώ περιέχει και σημαντικές πληροφορίες που α- στην προσέγγιση μουσείου και σχο-
ναφέρονται σε επίκαιρα ή εξειδικευμένα θέματα. Tα «Tετράδια Mελέτης» λείου. Aξίζει επίσης να αναφερθεί το
(Cahiers d’ étude» – «Study series») καλύπτουν με πληρτητα ειδικούς τομείς ευρωπαϊκ πιλοτικ πργραμμα «Tο
της επιστήμης της Mουσειολογίας. Σχολείο υιοθετεί ένα μνημείο», στο
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997
οποίο συμμετέχουν δέκα σχολεία
του κέντρου της Aθήνας. H συνερ-
γασία με το υπουργείο Πολιτισμού α-
φορά κυρίως στην οργάνωση αρχαι-
ολογικών εκθέσεων στην Eλλάδα και
το εξωτερικ. Kαρπς της συνεργα-
σίας αυτής είναι η έκδοση αξιλογων
καταλγων που αποτελούν σημαντι-
κά βοθήματα επιστημονικής αναφο-
ράς και μετά τη λήξη των εκθέσεων.
Kεντρικ σημείο της δραστηριτη-
τας του ICOM αποτελεί κάθε χρνο ο
εορτασμς της Διεθνούς Hμέρας
των Mουσείων. Tο Eλληνικ Tμήμα
αφιερώνει την επέτειο σε διαφορετι-
κ κάθε φορά θέμα και σε ένα ή πε-
ρισστερα «τιμώμενα» μουσεία. Aπ
το 1992 και εξής ορίζεται ένα κοιν
θέμα για λες τις χώρες – μέλη του
ICOM.
Aπ
Tο θέμα του φετινού εορτασμού, ο
«Aγώνας κατά της παράνομης διακί-
νησης της πολιτισμικής κληρονο-
μιάς» έχει για το ICOM ουσιαστική
αλλά και συμβολική σημασία: το
Eλληνικ Tμήμα οφείλει την ίδρυσή
του σε μια τυχαία συμμετοχή αρχαι-
ολγων του YΠΠO σε Διεθνή Συνά-
ντηση του ICOM με θέμα την «επι-
στροφή των πολιτισμικών αγαθών
στις χώρες προέλευσης». Στη συνά-
ντηση αυτή η ελληνική πλευρά επρ-
κειτο να θέσει το θέμα της επιστρο-
φής των Mαρμάρων του Παρθενώνα.
Aς ελπίσουμε τι η ευτυχής αυτή
συγκυρία θα είναι ένας καλς οιω-
νς για το μέλλον.
 Oι περιπέτειες των αρχαιοτήτων
Πριν και μετά την ίδρυση του Eλληνικού Kράτους, καθώς και τα πρώτα μέτρα προστασίας
Tης Aγγελικής Kκκου
Aρχαιολγου

TA MNHMEIA μας, αρχαία και νετε-

ρα, πέρα απ τον πλούτο και την
καλλιτεχνική τους ποιτητα, ζωντα-
νεύουν μέσα απ την ιστορία τους
τις περιπέτειες που γνώρισε η χώρα
μας στη μακρχρονη ιστορική της
πορεία. Σκληρή η τύχη τους, χι μ-
νον απ τη φυσική φθορά του χρ-
νου ή απ τις καταστροφές στη διάρ-
κεια των πολεμικών επιχειρήσεων,
αλλά και γιατί, ως έργα απαράμιλλης
τέχνης, τα επιζητούσαν λοι –και τα
επιζητούν ακμη και σήμερα– για τις
συλλογές τους.
Pωμαίοι και Bυζαντινοί μετέφεραν
στη Pώμη και στην Kωνσταντινούπο-
λη κομμάτια μοναδικά της αρχαίας
ελληνικής τέχνης. Στα χρνια της
Aναγέννησης οι Iταλοί άρχοντες άρ-
χισαν να συλλέγουν κι αυτοί αρχαία
καλλιτεχνήματα, πως ο Francesco
Squarcione στην Πάδουα, ο Poggio
Bracciolini στη Φλωρεντία και οι
Giovanni Grimani και Frederico
Contarini στη Bενετία. Oι περιηγητές
του 14ου και 15ου αιώνα αναφέρουν
επίσης τι οι πλούσιοι έμποροι, κυ-
ρίως της Γένοβας, στλιζαν τα αρχο-
ντικά τους με κολνες και μάρμαρα
που έφερναν απ την Aθήνα.
H επιθυμία μως για τη συλλογή
έργων τέχνης, που είχε ως συνέπεια
τη σύληση των ελληνικών αρχαιοτή-
των, βαδίζει παράλληλα με το κίνημα
του Περιηγητισμού (17ος – 19ος αι.) O Fauvel (1751-1838) και κομμάτια της συλλογής του στο σπίτι του στην Aθήνα. Eργο του ζωγράφου Dupré. O
και με το ενδιαφέρον που εκδηλώ- Fauvel, Γάλλος ζωγράφος και αρχαιολγος, έζησε κατά διαστήματα, μεγάλο μέρος της ζωής του στην ελληνική
θηκε ττε στην Eυρώπη για τη γνω-
ριμία της ελληνικής γης που είχε πα-
ραμείνει άγνωστη και αφανής μετά
την πτώση της βυζαντινής αυτοκρα-
τορίας.
Aνατολή. Mάζευε αρχαιτητες, αρχικά για άλλους και αργτερα για τον εαυτ του. Tο σπίτι του στην Aθήνα είχε
μετατραπεί σε «Mουσείο» και το μεγαλύτερο μέρος της αρχαιολογικής του συλλογής χάθηκε στη διάρκεια της
Eλληνικής Eπανάστασης.
Hδη, απ τον 17ο αιώνα δημιουρ-
γούνται στην Eυρώπη σημαντικτα-
τες συλλογές με έργα της αρχαίας
ελληνικής τέχνης, πως αυτή του
Aγγλου κμη Arundel, ο οποίος θέ-
λησε, πως εύστοχα έχει γραφεί, να
«μεταφυτεύσει την Aρχαία Eλλάδα
στην Aγγλία». Γλυπτά, νομίσματα,
σφραγιδλιθοι και επιγραφές –ανά-
μεσά τους και το περίφημο Πάριο
Xρονικ– ήταν τα εκθέματα της θαυ-
μαστής αυτής συλλογής, που τα πιο
πολλά κατέληξαν ύστερα απ περι-
πέτειες στο Mουσείο του Πανεπιστη-
μίου της Oξφρδης, γνωστά σήμερα
ως Marmora Arundeliana.

Aρπάξτε...
Oι περισστεροι απ τους Eυρω-
παίους περιηγητές –και φυσικά οι ε-
στεμμένοι και οι ευγενείς– ήταν φα-
νατικοί συλλέκτες αρχαιοτήτων. Mε-
ρικοί απ αυτούς, πως ο Γάλλος κ-
μης Choiseul Gouffier και οι Aγγλοι
λρδοι Elgin και Aberdeen, είχαν ει-
δικούς απεσταλμένους στην Eλλάδα
που φρντιζαν για τη συγκέντρωση
αρχαίων έργων. «Πάρτε ,τι μπορεί- Mια στοίβα απ γλυπτά μπρος στο να της Aφαίας Aθηνάς, στην Aίγινα κατά την ανασκαφή του 1811. Mεταφέρθηκαν
τε, μη χάνετε καμιά ευκαιρία να αρ- στην Eυρώπη και αναζητώντας πλούσιους αγοραστές κατέληξαν στον πρίγκιπα Λουδοβίκο, αργτερα βασιλιά της
Συνέχεια στην 10η σελίδα Bαυαρίας. Σήμερα κοσμούν τη γλυπτοθήκη του Mονάχου.

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 9

Συνέχεια απ την 9η σελίδα
πάξετε απ την Aθήνα και την περιο-
χή της ,τι μπορεί να παρθεί... Mην
υπολογίζετε ούτε τους νεκρούς ού-
τε τους ζωντανούς», παρτρυνε
τους απεσταλμένους του ο Choiseul
Gouffier, ο άνθρωπος που έγραψε έ-
να απ τα ωραιτερα περιηγητικά βι-
βλία για την Eλλάδα του 18ου αιώνα.
Tις αδίστακτες, μως, προτροπές
του Choiseul Gouffier τις ξεπέρασε
το έργο του λρδου Elgin και του ε-
πιτελείου του στα 1801-1805. Δεν ε-
πρκειτο απλώς για αρπαγή αρχαιο-
τήτων, αλλά για συστηματική αφαί-
ρεση του γλυπτικού διακσμου των
μνημείων της Aκρπολης και της ευ-
ρύτερης περιοχής της Aθήνας.
Oπως έγραψε λίγο αργτερα ο
Bessan, μέλος της Expedition de
Moree (1828), «δύο άνθρωποι, ο
Elgin και ο Morosini, έκαναν μεγαλύ-
τερο κακ στα αθηναϊκά μνημεία απ’
σο οι βάρβαροι και ο χρνος».
Στην αρπαγή αρχαιοτήτων κατέλη-
γαν δυστυχώς και πολλές αποστολές
που έρχονταν στην Eλλάδα για να
μελετήσουν τα αρχαία μνημεία. Mια
τέτοια αποστολή αρχαιολογικής έ-
ρευνας είχε την τύχη να αποκαλύψει
στα 1811/1812, δέκα μλις χρνια
πριν απ την κήρυξη της Eλληνικής
Eπανάστασης, τα περισστερα κομ-
μάτια απ τα γλυπτά του ναού της
Aφαίας στην Aίγινα και τις πλάκες
της ζωφρου του ναού του Eπικου-
ρίου Aπλλωνος στις Bάσσες της Φι-
γαλείας. Tα μοναδικά αυτά ευρήμα-
τα μεταφέρθηκαν στην Eυρώπη και
αναζητήθηκαν αμέσως πλούσιοι α-
γοραστές. Tα γλυπτά της Aφαίας τα
αγρασε ο πρίγκιπας Λουδοβίκος, ο
μετέπειτα βασιλιάς της Bαυαρίας και
αυτά της Φιγαλείας η Mεγάλη Bρε-
τανία. Σήμερα κοσμούν αντίστοιχα
τη Γλυπτοθήκη του Mονάχου και το
Bρετανικ Mουσείο.

Συγκροτούν
ευρωπαϊκές συλλογές
Στις αρχές του 19ου αιώνα το ε- «Aρματολοί και Kλέφτες». Tμήμα τοιχογραφίας του Φώτη Kντογλου στο Δημαρχείο Aθηνών (1937-1939). Xαρακτηρι-
μπριο αρχαιοτήτων στη Eυρώπη εί- στικά είναι τα σκορπισμένα αρχαία μέλη: θραύσματα αγαλμάτων και κολνες βυζαντινής τεχνοτροπίας. Θέμα του έρ-
χε πάρει τρομακτικές διαστάσεις. O γου είναι η Eλληνική Eπανάσταση και θίγει άμεσα και εύγλωττα τη σχέση των Eλλήνων με την κλασική αρχαιτητα.
Γερμανς αρχαιολγος O. Müller, ε- Πολεμιστές στέκονται στα λημέρια τους σε ένα βραχώδες τοπίο και γέρνουν να αναπαυθούν στα διάσπαρτα απομει-
κτιμώντας την κατάσταση που είχε νάρια της αρχαιτητας που τα νιώθουν σαν κομμάτι απ τη ζωή τους.
δημιουργηθεί, έγραφε στα 1840 τι
τα περισστερα λείψανα της αρχαίας άνετα τις αίθουσες ενς μουσείου. στο Λιβρνο τέσσερα κιβώτια με αρ- γία ελεύθερου ελληνικού κράτους.
τέχνης, που η ελληνική γη τα είχε Πλούσια ήταν και η Συλλογή του χαία απ τα νησιά του Aιγαίου. «Eίμαστε απγονοι των Eλλήνων»,
φυλάξει στα σπλάχνα της για αιώνες, Georg Gropius, που έζησε για χρνια Στα χρνια της Tουρκοκρατίας οι έγραφε στα 1803 ο Kοραής, «πρέπει
δεν θα έπρεπε να αναζητηθούν πια στην Eλλάδα και διετέλεσε πρξε- κατακτητές εκμεταλλεύθηκαν την να προσπαθήσουμε να ξαναγίνουμε
στην Eλλάδα, αλλά στις ευρωπαϊκές νος της Aυστρίας στο νεοσύστατο αρχαιολατρία των Eυρωπαίων του άξιοι αυτού του ονματος ή να μην
συλλογές. H Aγγλία, η Γαλλία, η ελληνικ κράτος. 18ου και 19ου αιώνα και με πλούσια το χρησιμοποιούμε». Λίγο αργτερα,
Oλλανδία, η Γερμανία, η Δανία και η Tα πολεμικά γεγοντα είναι επίσης ανταλλάγματα παραχωρούσαν στα 1807, και πάλι ο Kοραής, οργι-
Iταλία δέχθηκαν τα περισστερα αρ- συνδεδεμένα με συλήσεις και αρπα- στους ξένους διπλωμάτες φιρμάνια σμένος απ τη σύληση των χειρο-
χαία. γές αρχαιοτήτων. Στα χρνια του που επέτρεπαν την ανασκαφή και τη γράφων της Πάτμου και άλλων νη-
Aλλά και πολλοί Eυρωπαίοι, απ Tουρκοβενετικού πολέμου, εκτς α- συγκέντρωση αρχαιοτήτων. Πολλοί σιών του Aιγαίου απ τον Aγγλο πε-
αυτούς που ήταν μνιμα εγκατεστη- π την ανατίναξη του Παρθενώνα α- μάλιστα απ τους πασάδες, πως ο ριηγητή Clarke, θα διακηρύξει τι
μένοι στην Eλλάδα, είχαν συγκε- π τον Morosini το 1687, έγινε και η Aλή Πασάς των Iωαννίνων και ο γιος «μήτε χαρίζομεν, μήτε πωλούμεν
ντρώσει πολλά και σημαντικά αρ- πρώτη συστηματική προσπάθεια για του Bελή Πασάς της Πελοποννήσου, πλέον τα προγονικά κτήματα». Δεν
χαία. Tο σπίτι του Fauvel, Γάλλου την αφαίρεση του γλυπτικού διακ- έκαναν ανασκαφές στα μέρη της επι- θα αρκεστεί μως σε μια απλή διακή-
πρξενου στην Aθήνα στα χρνια σμου των αρχαίων ναών και τη σύλη- κράτειάς τους για να πωλούν ή να ρυξη. Θα συντάξει κείμενο και θα α-
της Tουρκοκρατίας, αποτελούσε ένα ση αρχαιοτήτων. Eνας άλλος μεγά- δωρίζουν τα ευρήματά τους στους ναπτύξει σε 13 προτάσεις τα μέτρα
πραγματικ μουσείο. Kατέρρευσε λος πλεμος, ο Pωσοτουρκικς φιλάρχαιους ταξιδιώτες. Δεν ήταν ε- που θεωρούσε απαραίτητα για τη
στα χρνια της Eλληνικής Eπανά- (1770-1774), δεν ήταν λιγτερο κρί- πίσης λίγες οι περιπτώσεις που αρ- διαφύλαξη των μνημείων του λγου
στασης θάβοντας κάτω απ τα ερεί- σιμος για τις αρχαιτητες. Oι Pώσοι χαία μνημεία κατεδαφίστηκαν απ και της τέχνης.
πιά του ένα μεγάλο μέρος των εκθε- αξιωματικοί κατηγορήθηκαν χι μ- τους Tούρκους για να χρησιμοποιη- Λίγα χρνια αργτερα, το Σεπτέμ-
μάτων του. Eξίσου πλούσια ήταν η νον τι πήραν αρχαία, αλλά τι με τη θούν τα αρχιτεκτονικά τους μέλη ως βριο του 1813, θα ιδρυθεί στην τουρ-
Συλλογή του Lusieri, απεσταλμένου μανία της αρπαγής έσπασαν και κα- οικοδομικ υλικ. κοκρατούμενη Aθήνα η «Φιλμου-
του λρδου Elgin στην Aθήνα. Oι τέστρεψαν πολλές φορές τα μνη- H αντίδραση των Eλλήνων σ’ αυτή σος Eταιρεία». Mία απ τις κύριες
δυο αυτές συλλογές, πως έγραφε μεία. O κμης H. L. Pasch Van την ανεξέλεγκτη σύληση της προγο- αρμοδιτητές της ήταν «η επιμέλεια
στα 1820 ο Aγγλος περιηγητής Krienen, για χρνια στο ρωσικ νικής τους κληρονομιάς εκδηλώθη- των εν Aθήναις και απανταχού της
Hughes, θα μπορούσαν να γεμίσουν στρατ, είναι γνωστ τι μετέφερε κε πολύ νωρίς, πριν απ τη δημιουρ- Eλλάδος αρχαιοτήτων».

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

 Mε την κήρυξη της Eλληνικής της Δημοσίου Eκπαιδεύσεως Γραμ-
Eπανάστασης το 1821 αρχίζει μια ματεία», στο αντίστοιχο δηλαδή σή-
κρίσιμη περίοδος για την τύχη των μερα υπουργείο Παιδείας, «η προπα-
αρχαιοτήτων. Πέρα απ τις κατα- ρασκευή εις ανασκαφήν και ανακά-
στροφές που υφίστανται τα μνημεία λυψιν των απολεσθέντων αριστουρ-
στη διάρκεια των πολεμικών επιχει- γημάτων των τεχνών, η φροντίς περί
ρήσεων, συνεχίζεται και η λεηλασία της διαφυλάξεως των εισέτι υπαρχ-
τους. Oι ξένοι χι μνον αγοράζουν ντων και η επαγρύπνησις εις το να
αρχαία, αλλά και επιχειρούν, πολλές μην εξάγωνται απ το κράτος». Tην
φορές, μικρές ανασκαφές για την α- ίδια χρονιά ιδρύεται η Aρχαιολογική
πκτηση κρυμμένων θησαυρών. Yπηρεσία και θεσμοθετούνται θέ-
Πολλά αρχαία είναι επίσης γνωστ - σεις Γενικού Eφρου Aρχαιοτήτων
τι συγκεντρώθηκαν απ τα πληρώ- και υποεφρων στην Πελοπννησο,
ματα των συμμαχικών πλοίων που εί- στη Στερέα Eλλάδα και στα νησιά
χαν έρθει για να βοηθήσουν τους του Aιγαίου. Tο Mάιο του 1834 ψηφί-
Eλληνες στον απελευθερωτικ τους ζεται ο πρώτος αρχαιολογικς ν-
αγώνα. μος, έργο του Γερμανού νομομα-
Oι αντιδράσεις της ττε Προσωρι- θούς G. Maurer, και το 1837 ιδρύεται
νής Διοίκησης υπήρξαν άμεσες. Tο «η εν Aθήναις Aρχαιολογική Eται-
1822 ο «Eφορος της Πολιτικής» ανέ- ρεία», για να συνδράμει στην ανεύ-
λαβε την υποχρέωση να «φροντίζει Aνασκαφή αρχαίων τάφων απ αρχαιοκάπηλους στην Kρινθο, 1877. Tο πρ- ρεση των αρχαιοτήτων.
διά την διαφύλαξιν των αρχαιοτή- βλημα των λαθραίων ανασκαφών και της παράνομης εξαγωγής αρχαιοτήτων Tο πρβλημα, μως, της λαθραίας
των». Λίγο αργτερα, το 1825, ο υ- παραμένει και μετά την Aνεξαρτησία, οξύτατο σε λη τη διάρκεια του 19ου εξαγωγής των έργων της αρχαίας
πουργς των Eσωτερικών Γρηγριος αιώνα. Στα 1874 δημοσιεύτηκε στον Tύπο της εποχής ακμη και ποίημα «Eις τέχνης παραμένει οξύτατο σ’ ολ-
Δικαίος θα ζητήσει απ τους επάρ- τους αρχαιοκάπηλους», γραμμένο απ τον A.Γ. Aντωνιάδη για να καταδικά- κληρο το 19ο αιώνα. Eγραφε στα
χους, τους δημογέροντες, τους επι- σει τη δράση τους. 1866 ο ττε υπουργς Παιδείας, N.
τρπους και τους δασκάλους να συ- Δρσος, τι παρά τους νμους και
γκεντρώνουν τα αρχαία μέσα στα τις αρχές, «ασυστλως τινές εν ταις
σχολεία, «διά να αποκτήση με τον αγυιαίς τα αρχαία φανερώς καπη-
καιρν παν σχολείον το μουσείον λεύονται». Στχος των αρχαιοκαπή-
του». Tο πσο σοβαρά απασχολούσε λων ήταν κυρίως οι αρχαίοι τάφοι και
τους Eλληνες, ακμη και στις πιο τα πλούσια κτερίσματά τους. Στα
κρίσιμες στιγμές του αγώνα, η τύχη 1874 δημοσιεύτηκε στον Tύπο της ε-
των λειψάνων της αρχαιτητας συ- ποχής ακμη και ποίημα «Eις τους
νοψίζεται στα λγια του Mακρυγιάν- αρχαιοκαπήλους», γραμμένο απ
νη: «Δι’ αυτά πολεμήσαμε». τον A.Γ. Aντωνιάδη, για να καταδικά-
Aν η Eλλάδα δεν είχε απελευθε- σει τη δράση τους.
ρωθεί στις αρχές του 19ου αιώνα, τα
περισστερα αρχαία, πως έγραφαν Διαρκές πρβλημα
οι ίδιοι οι ξένοι, θα είχαν μεταφερθεί Παρά το μεγάλο έργο που έχει επι-
στο εξωτερικ και στη χώρα που τα τελεστεί στα νετερα χρνια, τα
δημιούργησε δεν θα είχε απομείνει προβλήματα που αφορούν τη διάσω-
παρά η υπερηφάνεια για το ένδοξο ση και τη διαφύλαξη των έργων τέ-
παρελθν της. χνης συνεχίζουν να υπάρχουν και να
απασχολούν σοβαρά χι μνον την
Tα πρώτα μέτρα Eλλάδα αλλά και λες τις χώρες με ι-
στορία αιώνων. H ανυπολγιστη αξία
Tα πρώτα συστηματικά μέτρα για
αυτών των καλλιτεχνημάτων, αρχαί-
τον περιορισμ της λαθραίας εξαγω-
ων και νετερων και τα οφέλη απ το
γής των αρχαιοτήτων και για τη φύ-
εμπρι τους έχουν συντελέσει
λαξη των αρχαίων λειψάνων λαμβά-
στην ανάπτυξη της αρχαιοκαπηλίας,
νονται στα χρνια του Kαποδίστρια
που παίρνει πολλές φορές επικίνδυ-
(1828–1831). Tτε, στα 1829, ιδρύθη-
νες διαστάσεις. Oργανωμένες ομά-
κε στην Aίγινα και το πρώτο Eθνικ
δες με διεθνή δράση εμπορεύονται
Aρχαιολογικ Mουσείο με διευθυντή
τους αμύθητους θησαυρούς, παρά
τον Kερκυραίο λγιο Aνδρέα Mου-
τις αυστηρτατες απαγορευτικές
στοξύδη. O Aνδρέας Mουστοξύδης (1785-1860) σε πορτρέτο του Bικέντιου Mποκα- διατάξεις.
H μέριμνα για τις αρχαιτητες θα τσιάμπη. Tα πρώτα μέτρα για τον περιορισμ της λαθραίας εξαγωγής αρχαι- Σε μια χώρα σαν την Eλλάδα, που
αποτελέσει, πως ήταν φυσικ, κύ- οτήτων και για τη φύλαξη των αρχαίων λειψάνων λαμβάνονται στα χρνια δικαίως έχει χαρακτηριστεί «Mου-
ριο μέλημα του νεοσύστατου ελληνι- του Kαποδίστρια (1828-1831). Tτε, στα 1829, ιδρύθηκε στην Aίγινα και το σείο Aρχαιοτήτων», οι ανάγκες για
κού κράτους. Tο 1833 ανατίθεται πρώτο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο με διευθυντή τον Kερκυραίο λγιο
την αποκάλυψη, τη συντήρηση και
στην «επί των Eκκλησιαστικών και Aνδρέα Mουστοξύδη.
την προστασία των μνημείων είναι α-
ναμφίβολα τεράστιες.
Mε την ίδρυση του ελληνικού κράτους τέ-
θηκαν τα τρία μεγάλα προβλήματα: της οι- Πρκειται για έργο πολύπλευρο,
κονομίας, της διοίκησης και της εκπαίδευ- που απαιτεί ειδικές γνώσεις, πολύ
σης. Tο τελευταίο περιελάμβανε και τις αρ- μχθο και πιστή αφοσίωση. Aπαιτεί
χαιτητες που για αιώνες λεηλατούσαν και μως, κατά κύριο λγο, τη συμμετο-
κατέστρεφαν οι αρχαιοκάπηλοι. Eπειδή η χή και την ευαισθητοποίηση λων
φροντίδα της ολιγομελούς κρατικής Aρχαι- των πολιτών, που με την αγάπη και
ολογικής Yπηρεσίας για τα αρχαία δεν ήταν το ενδιαφέρον τους θα καταστούν οι
επαρκής, μια ομάδα λογίων και πολιτικών ί- καλύτεροι φύλακες της πολιτιστικής
δρυσε στις 6 Iανουαρίου 1837, με πρωτο- μας κληρονομιάς.
βουλία του πλουσίου εμπρου K. Mπέλιου
την «εν Aθήναις Aρχαιολογική Eταιρεία». H Σημείωση των «Eπτά Hμερών»: Για το θέμα
δραστηριτητα της Eταιρείας επεκτεινταν της σύλησης και λεηλασίας των ελληνικών
σε λους τους τομείς της αρχαιολογίας, μνημείων πριν απ την ίδρυση Nεοελληνι-
αλλά κυρίως στις ανασκαφές. Παραμένει ε- κού Kράτους υπάρχει αποκλειστικ αφιέ-
νεργή μέχρι σήμερα και ως ανεξάρτητο ρωμα των «Eπτά Hμερών» στις 30 Oκτω-
Eπιστημονικ Iδρυμα εξακολουθεί να επι- βρίου 1996 και η επιμέλειά του ανήκει
κουρεί το κράτος στο έργο της προστασίας, στον Γιώργο Tλια. Tο αφιέρωμα εκείνο,
με τίτλο «H λεηλασία των ελληνικών μνη-
της ανάδειξης και της μελέτης της ελληνι-
μείων», καλύπτει το θέμα μας στην Oθω-
κής αρχαιολογίας. Eπίσης, σημαντικ έργο μανική περίοδο και συμβατικά κλείνει το
της Aρχαιολογικής Eταιρείας είναι τα δημο- 1828. Tο σημεριν μπορεί να θεωρηθεί ως
σιεύματα που αρχίζουν απ το 1837. συνέχειά του.

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 11

 Tα αρχαία στην Kατοχή
Eγκιβωτισμ ς και αποκιβωτισμ ς των εκθεμάτων του Aρχαιολογικού Mουσείου και η μαρτυρία της Σ. Kαρούζου
Tης Eβης Tουλούπου
Aρχαιολγου – Eπιτίμου Eφρου Aρχαιοτήτων

«TO ΦEΓΓAPI έλαμπε ακμη πολλές

φορές στον ουραν, ταν έφευγα α-
π το σπίτι για το Mουσείο», γράφει
η Σέμνη Kαρούζου σε ένα αυτοβιο-
γραφικ της κείμενο, μιλώντας για
τις μέρες του ’40, ταν εργαζταν
για την απκρυψη των αρχαίων στο
Eθνικ Mουσείο. Kείμενο δημοσιευ-
μένο στο περιοδικ Horos του 1984.
Περισστερα γράφει η ίδια στη Nέα
Eστία του 1946: «Tο πρωί εκείνο της
28ης του Oκτώβρη 1940 ταν βρήκα-
με λους τους φύλακες μαζεμένους
στα προπύλαια (του Eθνικού Mου-
σείου) και είδαμε τον πιο ηλικιωμένο
να σφίγγει απ αγωνιστική διάθεση
τις μασέλες του, αδελφώθηκαν αμέ-
σως λοι, έφοροι, υπάλληλοι, τεχνί-
τες, φύλακες και άρχισαν τη δου-
λειά. Kαθώς τα αναγκαία χρήματα
δεν άργησαν να δοθούν, ήταν σε λί-
γες εβδομάδες έτοιμες οι κάσσες με
γλυπτά, με αγγεία, με χάλκινα κ.ά.
που τραβήχτηκαν κατά τα υπγεια
του νέου κτιρίου του Mουσείου (κα-
τά μήκος της οδού Mπουμπουλί-
Σε αίθουσα του Aρχαιολογικού Mουσείου, το ρυγμα τε- χρνια, οι εργάτες δουλεύουν με φτυάρια και με αξίνες. νας)... H εργασία μως που χρειαζ-
λειωμένο. Στο χείλος, ένα πλήθος εκθεμάτων, επιλεγμέ- Tο δάπεδο, αν δεν κοίταζες τη στέγη, τα παράθυρα και ταν για το κρύψιμο λου του περιε-
να για ταφή. Aν η απκρυψη των αρχαίων κράτησε 6 μή- τους τοίχους με τις χρυσές επιγραφές, θα μπορούσε να χομένου του Mουσείου ήταν μεγάλη
νες, οι εργασίες για την αποκάλυψή τους κράτησαν χρ- ήταν ένας ποιος τπος ανασκαφών. Tα αγάλματα βυθι-
και δεν τελείωνε εύκολα... Eξι ολ-
νια. Στην Aπελευθέρωση, το 1946, ταν άρχισε σταδιακά σμένα ακμη στη γης, φαινντουσαν απ τη μέση και πά-
η εκταφή και οι άλλες εργασίες μέχρι την επανέκθεσή
τους, αποδείχθηκε πιο επίπονη και χρονοβρα. Συγκινη-
τική, γεμάτη στοργή είναι η ημερολογιακή εγγραφή του
Γ. Σεφέρη στις 4 Iουνίου 1946 («Mέρες E΄»). Mεσημέρι ε-
κείνης της ημέρας βρέθηκε μάρτυρας στις εργασίες ε-
κταφής των αρχαίων στο Aρχαιολογικ Mουσείο. Σημει-
ώνει: «Ξεθάβουν τώρα τα αγάλματα. Σε μια απ τις πα-
λιές μεγάλες αίθουσες, γνώριμες απ τα μαθητικά μας
νω γυμνά, φυτεμένα στην τύχη. Tο μπράτσο κάποιου υ-
περφυσικού θεού, καμπυλωμένο προς το μηρ, ξεπερ-
νούσε κάτω απ τη σκαλωσιά· μια γυμνή γυναίκα που μου
γύριζε την πλάτη ήταν καπελωμένη μ’ ένα γκρίζο καλάθι
εργάτη που άφηνε να φαίνονται μνο τα γελαστά της κα-
πούλια. Hταν ένας αναστάσιμος χορς αναδυομένων, μια
δεύτερη παρουσία σωμάτων που σου έδινε μια παλαβή
χαρά...» (φωτ.: Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).
κληροι μήνες, ακριβώς σο κράτησε
η αντίσταση, χρειάστηκαν για να συ-
μπληρωθούν οι εργασίες της εξα-
σφάλισης των αρχαίων».
Mια λεπτομερής
δημοσίευση
Συστηματική μελέτη για την οργά-
νωση της απκρυψης των αρχαίων
στα Mουσεία λης της Xώρας έχει
γράψει ο γεν. γραμματεύς της
Aρχαιολογικής Eταιρείας, B. Πετρά-
κος, με τίτλο «Tα αρχαία της Eλλά-
δος κατά τον πλεμο 1940–1944».
Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 31 του πε-
ριοδικού «Mέντωρ», που κυκλοφ-
ρησε και ως ανάτυπο το 1994. Προη-
γήθηκε έρευνα του ίδιου στα αρχεία
της Eταιρείας και της Aρχαιολογικής
Yπηρεσίας.
«Tο υπουργείο Παιδείας, με εγκύ-
κλι του της 11ης Nοεμβρίου 1940,
έδωσε στους Eφρους λεπτομερείς
οδηγίες για τον τρπο προστασίας
των αρχαίων. Tαυτχρονα, σχηματί-
σθηκαν, με υπουργικές αποφάσεις,
Eπιτροπές Aπκρυψης και Aσφάλι-
σης των εκθεμάτων των μουσείων
του Kράτους και ο συντονισμς του
έργου των επιτροπών ανατέθηκε
στον καθηγητή και γραμματέα της
Aρχαιολογικής Eταιρείας Γεώργιο
Oικονμο». O κ. Πετράκος δίνει έναν
μακρύ κατάλογο των ανθρώπων που
έως τον Mάιο του 1941, με τη βοή-
θεια των φυλάκων, των λίγων τεχνι-
Γλυπτά του Aρχαιολογικού Mουσείου μέσα σε λάκκο, ανοιγμένο σε αίθουσα του μουσείου. Bρέθηκαν συντροφιά ο κο- τών της Yπηρεσίας και των εργατών,
σμήτης Σωσίστρατος, ο άγνωστος Pωμαίος, η Aφροδίτη και άλλοι, μαζί με τον χαμογελαστ εργάτη, δεξιά στο βάθος. φρντισαν για την απκρυψη των
H Aφροδίτη προσπαθεί να αποκρύψει τα κάλλη της και οι άλλοι της συντροφίας, διακριτικά αποστρέφουν τα πρσωπά αρχαίων. Eιδικά για το Eθνικ Mου-
τους (φωτ.: Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο και E.X. Πετράκος «Tα αρχαία της Eλλάδος κατά τον πλεμο 1940-1944»). σείο βοήθησαν και λίγοι ξένοι αρχαι-

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

ολγοι, ο Aγγλος A. Wace, o Aμερι- Eθνικού Mουσείου, το καθένα σε α-
κανς B. H. Hill (που εργάσθηκε και διάβροχα περιτυλίγματα (πισσχαρ-
στο Mουσείο Kορίνθου), ο Γερμανς τα), τοποθετήθηκαν σε κιβώτια πισ-
B. Welter και ο Aυστριακς O. Walter. σαρισμένα εσωτερικά και εξωτερικά,
Για τον τελευταίο η Σ. Kαρούζου σύμφωνα με τις οδηγίες καθηγητών
γράφει στη Nέα Eστία του 1965 ταν της Xημείας.
πληρορήθηκε το θάνατ του: «Πρέ- Σε μερικές περιπτώσεις, πως
πει να έφερνε συχνά στη μνήμη του, στην Aκρπολη, χρησιμοποιήθηκαν
σαν τις ανώτερες της ζωής του, τις αρχαία φρέατα, που είναι λαξευμένα
ημέρες εκείνες του Aλβανικού πολέ- κατά μήκος της B πλευράς του Παρ-
μου, ταν πρωί παρουσιαζταν στα θενώνα ή αρχαίοι υπγειοι τάφοι -
υπγεια του Eθνικού Mουσείου για πως στους Δελφούς. Στον Πειραιά
να βοηθήσει την αποθήκευση των χρησιμοποιήθηκε ο ημικυκλικς α-
θησαυρών του. Eργαζταν εκεί αδιά- γωγς της ορχήστρας του αρχαίου
κοπα, έντονα, μαζί με τους άλλους θεάτρου. Tα γλυπτά της Kορίνθου
αρχαιολγους καταγράφοντας με α- καταχώσθηκαν στο Aσκληπείο.
κρίβεια, ασφαλίζοντας μέσα σε κου- Συνηθέστερο ήταν να ταφούν τα
τιά πολύτιμα αντικείμενα που έπρε- αρχαία σε ορύγματα που ανοίχτηκαν
πε να ταφούν για πολλά χρνια, με στις αυλές των Mουσείων, πως στο
το σκοπ να περισωθούν γι’ αυτούς Bυζαντιν, στη Θεσσαλονίκη, στη
που θα επιζούσαν». Σπάρτη, στη Θήβα ή ακμη και στον
ίδιο τον αρχαιολογικ χώρο, πως
Eπιφανή στον Kεραμεικ.
και αφανή πρ σωπα Στο Mουσείο Mπενάκη ο ιδρυτής
του Aντώνης Mπενάκης άρχισε μ-
Aνάμεσα στους νεαρούς φοιτητές νος του την απκρυψη των εκθεμά-
της αρχαιολογίας που έσπευσαν στο των μέσα σε κιβώτια. Oταν κάποτε ε-
Eθνικ Mουσείο για βοήθεια ήταν η πέστρεψε απ το μέτωπο ο επιμελη-
κ. Aθηνά Kαλογεροπούλου και ο τής του Mανλης Xατζηδάκης τον
Aκαδημαϊκς Σπ. Iακωβίδης. βρήκε να τυλίγει ακμη μικροαντι-
«Mερικές καλές γυναίκες φυλά- κείμενα...
κων περιτύλιγαν και αυτές τα αρ- Πολλά αρχαία μεταφέρθηκαν σε
χαία, ακμη και τα πιο πολύτιμα. Mε κρύπτες μακριά απ τα Mουσεία, αλ-
υπερηφάνεια για το λα μας βεβαιώ- 1947. O αρχαιολγος Γιάννης Mηλιάδης δεξιά, εξετάζει την Aθηνά του Mου- λά χι μακριά απ το κέντρο. Στη
θηκα στο τέλος του πολέμου, ταν σείου Aκροπλεως, τη στιγμή που γίνεται η εξαγωγή της απ την κρύπτη. Tα σπηλιά της Eννεακρούνου, στα BΔ
ανοίχθηκαν τα κιβώτια και παραλή- γλυπτά του Mουσείου Aκροπλεως ετάφησαν σε διάφορες κρύπτες: στο ίδιο της Aκροπλεως και στις λεγμενες
φθηκαν τα αρχαία τι, παρλη εκείνη το μουσείο, στην αίθουσα του Παρθενώνα και σε άλλους χώρους της Aκρο- φυλακές του Σωκράτους, φυλάχτη-
τη μοιραία ατελή επιτήρηση, κανένα πλεως. O Bασ. X. Πετράκος, γραμματέας της Aρχαιολογικής Eταιρείας, δη- καν 57 κιβώτια απ το Eθνικ Mου-
χρυσ αντικείμενο, καμιά πολύτιμη μοσίευσε συστηματική μελέτη για την απκρυψη των αρχαίων εκθεμάτων με σείο και άγνωστο πσα απ το Mου-
πέτρα δεν έλειπε», διηγείται η Kα- τίτλο «Tα αρχαία της Eλλάδος κατά τον πλεμο 1940-1944» στο περιοδικ
σείο Aκροπλεως. Tο Mουσείο Nαυ-
ρούζου. «Mέντωρ» (τεύχ. 31). H φωτογραφία είναι απ τη μελέτη αυτή που κυκλοφ-
ρησε και σε ανάτυπο.
πλίου προστάτευσε τα αρχαία του σε
Πρεδροι των Eπιτροπών ήταν κυ- σπήλαιο της περιοχής. Γράφει, σχε-
ρίως Aρεοπαγίτες και στις μικρτε- τικά η Kαρούζου: «Eπειδή κρίθηκε ε-
ρες πλεις Πρωτοδίκες. Mέλη ήσαν καταχώσθηκαν, άλλα σε κιβώτια και ενισχύθηκε το άγαλμα στα εύθραυ-
πικίνδυνο να συγκεντρωθούν λα τα
κυρίως αρχαιολγοι της Yπηρεσίας, άλλα χωρίς συσκευασία, στις ίδιες στα σημεία του με οπτοπλίνθους και
αρχαία σε ένα σημείο... πήρε η Eπι-
καθηγητές Πανεπιστημίου: O A. αίθουσες που ήταν εκτεθειμένα, α- γυψοτσιμεντοκονίαμα, πώς τοποθε-
τροπή την απφαση να τα εμπιστευ-
Oρλάνδος, ο Γ. Mηλιάδης, η Σ. Kα- φού ανοίχτηκαν βαθιοί λάκκοι στο τήθηκε σε ειδικά κατασκευασμένο
θεί σε αρχαίες σπηλιές, με την κρυ-
ρούζου και η I. Kωνσταντίνου, στο δάπεδο που πληρώθηκαν με άμμο κιβώτιο, πώς καταβιβάστηκε σε τά-
φή ελπίδα ίσως τι τα στοιχειά που
Eθνικ Mουσείο. O Σ. Kουγέας και ο και καλύφθηκαν με πλάκα απ οπλι- φρο βάθους 4 μέτρων που ανοίχτηκε
απ ττε ξενυχτούν κει πέρα θα γί-
N. Kυπαρίσσης στο Mουσείο Aκρο- σμένο σκυρδεμα. Στο πρωτκολλο μπροστά στο βάθρο του αγάλματος
νονταν οι καλύτεροι φύλακές των.
πλεως. O Γ. Σωτηρίου στο Bυζαντι- απκρυψης του αγάλματος του Eρμή και πώς καλύφτηκε η τάφρος με πλά-
Mολοντούτο ένας παχύς τοίχος απ
ν Mουσείο. O N. Bέης και ο Xρ. Kα- στην Oλυμπία περιγράφεται με κάθε κα απ σιδηροπαγές σκυροκονίαμα.
μπετν μπήκε για να φράξει την εί-
ρούζος στα Mουσεία Kεραμεικού και λεπτομέρεια η λη διαδικασία. Πώς Tα μεγάλα χάλκινα αγάλματα του
σοδο».
Πειραιώς. O Σπ. Mαρινάτος, ο Δ. Zα- H αρχαιολγος Σέμνη
κυθηνς και η Eιρ. Bαρούχα – Xρι- Kαρούζου. Mε την κή- Σε τράπεζες
στοδουλοπούλου στο Nομισματικ ρυξη του B΄ Παγκοσμί-
Mουσείο. O Xρ. Kαρούζος στα Mου- ου Πολέμου, η Kαρού- Στα θησαυροφυλάκια της Tράπε-
σεία της Θήβας και της Xαλκίδας. O ζου, μέλος της Eπι- ζας της Eλλάδος μεταφέρθηκαν τα
I. Παπαδημητρίου στο Mουσείο της τροπής Aπκρυψης χρυσά και άλλα πολύτιμα αντικείμε-
Kέρκυρας. O Eυστρ. Πελεκίδης, ο A. των Eκθεμάτων του να απ το Eθνικ Mουσείο, τα ελε-
Ξυγγπουλος και ο Δ. Eυαγγελίδης Eθνικού Mουσείου, α- φάντινα, τα χρυσά και τα μικρά χαλ-
στο Mουσείο Θεσσαλονίκης. O Φ. σχολήθηκε με την α- κά του Mουσείου Δελφών και λα τα
Σταυρπουλος στο Mουσείο Oλυ- ποθήκευση και τηντα- πολύτιμα του Mουσείου Θεσσαλονί-
μπίας, ο N. Πλάτων στο Mουσείο φή χιλιάδων αρχαιο- κης. Στην ίδια τράπεζα στάλθηκαν
Hρακλείου. Mέλη επιτροπών ήταν α- λογικών αντικειμέ- και 60 κιβώτια απ το Nομισματικ
κμη οι αρχιτέκτονες Γ. Πάντζαρης, νων. Mετά την Aπε- Mουσείο. Aλλα επαρχιακά μουσεία ε-
B. Δούρας, B. Pαφτπουλος, ο ζω- λευθέρωση, ταν τα μπιστεύθηκαν τους θησαυρούς τους
γράφος O. Aργυρς, οι γλύπτες A. αρχαία σταδιακά ξε- στα υποκαταστήματα των Tραπεζών
Σώχος και M. Tμπρος, μηχανικοί θάβονταν, δούλεψε Eθνικής και Iονικής.
του υπουργείου Παιδείας ή των Δημ. για την επανέκθεσή Tα ολιγτερο σημαντικά αρχαία έ-
Eργων, δήμαρχοι μικρών πλεων και τους στις επισκευα- μειναν στις άδειες αίθουσες των
σμένες αίθουσες του
γυμνασιάρχες, πως ο Θρ. Σταύρου. Mουσείων, σκεπασμένα με σάκκους
μουσείου. Tο λο έρ-
άμμου (Eθνικ, Πειραιώς, Kορίνθου,
T ποι και τρ ποι γο γινταν κάτω απ
τις οδηγίες του συζύ-
Pεθύμνου, Σπάρτης, Tεγέας, Θη-
απ κρυψης γου της, Xρήστου Kα- βών).
ρούζου, ο οποίος ανέ- Στο Eθνικ Mουσείο συγκεντρώ-
Oι τποι απκρυψης των αρχαίων λαβε διευθυντής το θηκαν αρχαία και απ άλλα μουσεία,
ήταν κυρίως τα υπγεια των Mουσεί- 1942. Στο ζεύγος Kα- πως 19 κιβώτια απ τον Kεραμεικ
ων που τοποθετήθηκαν κυρίως κι- ρούζου ανήκει το με- και μάλιστα στο διάστημα της κατο-
βώτια με κεραμεική και μικροαντι- γάλο έργο της ανασύ- χής έφθασε με κάθε μυστικτητα α-
κείμενα που προστατεύθηκαν με στασης του Eθνικού π τους Δελφούς ο Hνίοχος αποσυ-
σάκκους άμμου. Tα πολύ μεγάλα α- Mουσείου μετά τον ναρμολογημένος σε δυο κομμάτια.
γάλματα και ανάγλυφα του Eθνικού, Πλεμο (φωτ.: «Eκδο- Φιλοξενήθηκαν ακμη εδώ αντικεί-
της Aκροπλεως και του Πειραιώς τική Aθηνών»). Συνέχεια στην 14η σελίδα

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 13

Συνέχεια απ την 13η σελίδα
μενα του Eθνολογικού Mουσείου,
έργα της Πινακοθήκης και τα Γενικά
Aρχεία του Kράτους. Kάποιοι υπ-
γειοι χώροι του Mουσείου χρησίμευ-
σαν ως καταφύγιο των κατοίκων της
περιοχής, ενώ σε άλλους χώρους
διανέμονταν στους φύλακες συσσί-
τιο. Στις άδειες αίθουσές του εγκα-
ταστάθηκαν η Tαχυδρομική Yπηρε-
σία, η Kρατική Oρχήστρα και η Yγει-
ονομική Yπηρεσία. Mετά την απε-
λευθέρωση χρειάσθηκε πολύς χρ-
νος και πολλές ενέργειες για να απο-
μακρυνθούν λες αυτές οι υπηρε-
σίες απ το Mουσείο.
Aποφυγή κλοπών και
καταστροφών
Tα μέτρα αυτά της απκρυψης α-
ποδείχτηκαν εξαίρετα, αφού έτσι
προστατεύθηκαν τα αρχαία απ κλο-
πές και καταστροφές. Kάποιες προ-
σπάθειες Γερμανών στρατιωτικών
για να ξεθαφτούν σημαντικά αντικεί-
μενα, ώστε να ανοίξουν μερικές αί-
θουσες του Eθνικού Mουσείου, απέ-
βησαν μάταιες, αφού τούτο απαιτού-
σε τεράστια εργασία και μεγάλες πι-
στώσεις που δεν υπήρχαν. Περιπέ-
τειες είχε μνο το Mουσείο του Kε- Mε χειροδεμένο αιχμάλωτο μοιάζει ο κούρος του Σουνίου τη στιγμή που ετοιμάζεται για απκρυψη σε τάφρο. H αί-
ραμεικού που οι Γερμανοί θεωρού- θουσα του Aρχαιολογικού Mουσείου στην οποία βρισκταν εκτεθειμένος, έγινε και τπος ταφής του.
σαν κατά κάποιο τρπο κτήμα τους
αφού το γερμανικ κράτος είχε δια- φύλακες, λοι άνθρωποι φτωχοί, κά- Kαι καταλήγει με ένα δίδαγμα: «τί- των αντικειμένων ή είχαν σβηστεί ή
θέσει χρήματα για την ανέγερσή θονταν πέντε ολκληρους μήνες εν- ποτα δεν είναι πιο σωτήριο σο το είχαν φαγωθεί απ τα ποντίκια, των
του. Eπεχείρησαν να εκθέσουν κά- νιά ώρες την ημέρα πάνω απ τους κρύψιμο στο χώμα. Kανένα στοιχείο οποίων τα ίχνη ήταν φανερά στα
ποια αντικείμενα, αλλά τελικά οι πιο εργάτες. Δεν ήταν μικρή δουλειά να ούτε άνθρωπος ούτε ξύλινη κάσσα, περισστερα κιβώτια. Aκολουθού-
καλοπροαίρετοι αναστατώθηκαν - βγει απ τσα δωμάτια άμμος και ίσως ποιος ξέρει, αλίμονο ούτε η σε η ταύτιση των ίδιων αντικειμέ-
ταν διεπίστωσαν τι κλάπηκε ένα αγ- χώμα ύψους 4 μέτρα έως του φθά- σπηλιά (το 1946 δεν είχαν ακμη α- νων με τις περιγραφές (χι πάντα
γείο. Περισστερες περιπέτειες είχε σουμε στο στρώμα των αρχαίων. νοικτεί), δεν τα σώζει τσο σίγουρα πολύ σαφείς) των επίσημων κατα-
ο Bράχος της Aκροπλεως που θεω- Kαι τα τα πρώτα γλυπτά άρχισαν σο η μητέρα εκείνη που τα σκέπασε λγων και η τακτοποίηση τους σε
ρήθηκε στρατιωτική περιοχή. Πολ- να χαράζουν, παλιές γνωριμίες, ένα στους αιώνες, η Γαία φίλη». ράφια που εν τω μεταξύ είχαν στη-
λές φορές στήθηκαν εκεί πυροβλα κεφάλι, ένα αγαλματάκι, μια επιτύμ- θεί στα υπγεια. Aπαραίτητη ήταν
που τελικά απομακρύνθηκαν μετά α- βια στήλη, άλλα με γελαστά, άλλα με Oλη τη δεκαετία και η αναγνώριση κάθε αντικειμέ-
π έντονες διαμαρτυρίες του Mηλιά- πικραμένα πρσωπα, πρβαλαν για νου απ τις περιγραφές και τις φω-
δη. Στο Mουσείο Aκροπλεως οι Iτα- να μας πουν το “καλώς σας βρήκα-
του ’50 τογραφίες των δημοσιεύσεων σε ε-
λοί εγκατέστησαν στρατώνα, πλυ- με”. Oμως η επιφάνεια μερικών είχε «O αποκιβωτισμς συνεχίστηκε πιστημονικά περιοδικά και συγ-
ντήριο, μαγειρείο και αποχωρητήριο. πειραχθεί απ τη φθορά του ξύλου και σε λη τη δεκαετία του 1950, α- γράμματα. Πολλές φορές ο έλεγ-
και έπρεπε να εκτεθούν στον αέρα, φού εξασφαλίστηκαν μεγαλύτερες χος έπρεπε να επαναληφθεί έως
Eργασίες αποκάλυψης να πλυθούν, να λιαστούν ημέρες, ε- πιστώσεις απ το σχέδιο Marshal και 5–7 φορές εάν υπήρχαν αμφιβο-
βδομάδες κάποτε. Γιατί το μάρμαρο για την επαναλειτουργία των Mου- λίες για την ταύτιση».
Aν η απκρυψη των αρχαίων κρά- είναι μια ύλη τρυφερτερη κι απ το σείων. Eτσι δινταν η δυναττητα
τησε 6 μήνες, οι εργασίες για την α- μετάξι και δεν σηκώνει κανένα χημι- στο Διευθυντή του Eθνικού Mου- Aθλος
ποκάλυψή τους χρειάστηκαν χρνια. κ μέσο. Eπειτα ερχταν το δύσκολο σείου, Xρ. Kαρούζο, να επιλέξει κά-
Aλλες ήταν οι προτεραιτητες της και υπεύθυνο έργο του ανεβάσμα- ποιους ημερομίσθιους αρχαιολ- για την επανέκθεση
Πολιτείας μετά την απελευθέρωση. τος απ τα υπγεια, το κρέμασμα α- γους αφού δεν είχε κανένα μνιμο. Mια άλλη μεγάλη εργασία που ανα-
Mλις τον Mάρτιο του 1946 ο ττε υ- π τη μηχανή και το βγάλσιμο αυτών Bρεθήκαμε ττε τρεις – τέσσερις λάβαμε ήταν να βοηθήσουμε τους
πουργς των Oικονομικών, Aλεξ. που ήταν θαμμένα βαθειά στις πα- που είχαμε την τύχη να προσλη- δύο τρεις συντηρητές που δούλευαν
Mυλωνάς, (γιος παλιού αρχαιολγου λιές αίθουσες. Eδώ, χωρίς τη βοή- φθούμε και να δουλέψουμε με τις ττε στο Mουσείο να καθαρίσουμε
και πατέρας του υπουργού Πολιτι- θεια του γλύπτη του Eθνικού Mου- οδηγίες αυτού του σοφού αρχαιο- μαζί τα αντικείμενα απ τα οποία
σμού το 1963) εισάκουσε τον Xρ. Kα- σείου, Aντρέα Παναγιωτάκη, χωρίς λγου και της γυναίκας του. Hταν πολλά είχαν φυλαχθεί πως είχαν
ρούζο και τον Mαρ. Kαλλιγά που τον την πείρα και τη φρονιμάδα του, θα μια μοναδική εμπειρία να κρατούμε φθάσει απ τις ανασκαφές. O μεγά-
επισκέφτηκαν και έβγαλε μια μικρή ήταν δύσκολο να προχωρήσει η δου- κάθε μέρα στα χέρια μας τα αρχαία λος άθλος ήταν η προετοιμασία για
πίστωση. Aρκούσε μνο για να απο- λειά χωρίς ζημιές. Kβεται η ανα- που έβγαιναν απ τα κιβώτια, κι ας την επανέκθεση, το στήσιμο των α-
ζημιωθούν οι εργάτες που με τα πνοή του ανθρώπου ταν βλέπει ένα πνιγμασταν απ τη σκνη των σά- γαλμάτων σε νέα βάθρα, η στερέωση
φτυάρια τους θα απομάκρυναν την μεγάλο άγαλμα σαν τον Ποσειδώνα πιων περιτυλιγμάτων απ μπαμπάκι των μικροαντικειμένων σε βασούλες
άμμο απ τα γλυπτά που ήταν θαμ- της Mήλου να κρέμεται μετέωρο πά- κι ας εισπνέαμε τη σκνη απ την ή σε πινακίδες πριν απ την τοποθέ-
μένα στα ορύγματα και να ανοικτούν νω απ το λάκκο του. Γυρίζει κανείς οξείδωση των χαλκών αντικειμένων τησή τους στις νέες προθήκες και
μερικές τουλάχιστον απ τις 250 τη ματιά του πάνω κατά τη σκαλωσιά, κι ας παγώναμε ατέλειωτες ώρες προπαντς η τακτοποίηση των απο-
κάσσες που έκρυβαν τα αγγεία, τα ρωτιέται αν τα μαδέρια είναι γερά, στο αθέρμαστο κτίριο. Eφθασε μια θηκών, ώστε να είναι προσιτές
χάλκινα και άλλα αρχαία. αν ο γάντζος της μηχανής έχει καλά μέρα που “δεκάδες χιλιάδες αντι- στους ειδικούς μελετητές. Oλα αυτά
πιάσει. Oι μαρμαράδες μως είναι κειμένων βρέθηκαν ριγμένα κατά προχωρούσαν ενώ είχαν αρχίσει τε-
Eπίπονο και θετικοί άνθρωποι σο και οι καλλιτέ- γης, ξερριζωμένα απ τα βάθρα ράστιες οικοδομικές εργασίες στο
χρονοβ ρο έργο χνες. O βοηθς, λιγλογος και μυα- τους, ξεκολλημένα, πολλά με χαμέ- παλι νεοκλασικ κτίριο και έπρεπε
λωμένος ξέρει καλά τι προστάζει νους αριθμούς, ακάθαρτα, άρρω- να γίνονται συνεχείς μεταφορές απ
Γράφει η Kαρούζου: «Aμέσως λο στους εργάτες, με τη συμβολική στα και σκονισμένα” (Kαρούζου, τη μια αίθουσα στην άλλη, απ τις
το προσωπικ του Mουσείου ηλε- γλώσσα των μαστρων: “Bάλε φω- Nέα Eστία 1956). Aρχισε ττε ένα παλιές αυλές στα νέα υπγεια των
κτρίσθηκε. Yπάλληλοι, φύλακες, τιά” που θα πει φέρε ένα υπομχλιο πολύ επίπονο έργο που ήταν η ταύ- χιλιάδων αρχαίων που συνέρρεαν
καλλιτέχνες, τεχνίτες και εργάτες α- “μαλάκωμα”, “να μη μασηθεί το τιση των αντικειμένων που έβγαι- στο Eθνικ Mουσείο, απ λη την
δελφώθηκαν πάλι, πως το 1940, και σκοινί”, “τα κατρακύλια μπροστά” ναν πάλι στο φως με τα πρωτκολ- Eλλάδα σα χρνια δεν υπήρχαν ε-
κατέβηκαν στα υπγεια. Xωρίς ούτε και τέτοια! Eτσι, κανένα αρχαίο απ λα εγκιβωτισμού που είχαν συντα- παρχιακά Mουσεία. Aλλά η νεώτερη
μιας ημέρας αποζημίωση για υπερω- σα ασφαλίστηκαν στο Mουσείο δεν χθεί βιαστικά τους μήνες του πολέ- ιστορία του Eθνικού Mουσείου είναι
ρία οι καλλιτέχνες, οι τεχνίτες, οι έπαθε έως την ώρα στη μεταφορά». μου. Oι ετικέττες με τους αριθμούς ένα άλλο θέμα που δεν ανήκει εδώ.

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

 Παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων
Kλοπές προϊστορικών και κλασικών έργων τέχνης στην εποχή της μεταπολίτευσης
Tης Eλένης Παπακωνσταντίνου
Προϊσταμένης τμήματος Mουσείων, Δ/νσης
Προϊστ. και Kλασικών Aρχαιοτήτων YΠΠO

TO ΘEMA ως φαιν
μενο με μακραί-
ωνη εφαρμογή στον ελλαδικ
ιστο-
ρικ
χώρο –κοιτίδα πολιτισμού κα-
τανεμημένη σε χιλι
μετρα θαλάσ-
σιας ακτογραμμής που την τέμνουν
τα διεθνή νηολ
για της Mεσογείου–
αποτελεί μ
νιμο πρ
βλημα σε διαρ-
κή εξέλιξη.
Eξακολουθεί να ταλανίζει τις χώ-
ρες παραγωγής της πολιτιστικής
κληρονομιάς, παρά τα ισχύοντα σε
παγκ
σμια κλίμακα μέτρα πάταξης
και την ενίσχυση της προσπάθειας
διεθνούς συνεργασίας στον τομέα
της παρεμπ
δισης της παράνομης
κυκλοφορίας έργων Tέχνης, χαρα-
κτηρισμένων δυνάμει της Συμβάσε-
ως της OYNEΣKO ως προστατευ
-
μενα πολιτιστικά αγαθά.
Iδιαίτερα αξίζει να μνημονευθεί

τι τα προϊ
ντα αρχαιοκαπηλίας εί-
χαν ανέκαθεν συλλεκτική αξία με
παραμέτρους ιδεολογικούς ή και
πρακτικούς –δίκην επένδυσης άμε-
σα αξιοποιήσιμης και εκποιήσιμης–
προ πάντων
ταν τα συνοδεύει και
πιστοποιητικ
προέλευσης. Tη δρά-
ση εξυπηρετούν άλλωστε δυο συ-
γκυρίες. α) H κατά καν
να απ
κρυ-
ψη του τρ
που απ
κτησης απ
τον
πωλητή–διαθέτη σε συνδυασμ
με
την κατά περίπτωση σιωπηρή απο-
δοχή του «εμπορικού» προϊ
ντος
εκ μέρους του αγοραστή, απρ
θυ-
μου να ελέγξει τη νομιμ
τητα της
συναλλαγής βάσει παραστατικών
στοιχείων άδειας εξαγωγής και ε-
κτελωνισμού. β) H δυσχέρεια εντο-
πισμού των κλαπέντων. H τελευταία
οφείλεται ουσιαστικά στη μεθοδευ-
μένη πλέον «εξαφάνιση – απ
κρυ-
ψη» των αρχαιοτήτων για ένα χρο-
νικ
διάστημα, είτε απ
πλευράς
διαθέτη, ο οποίος αναμένει κατάλ-
ληλη ευκαιρία διακίνησης της παρά-
νομης πραμάτιας του –συνήθως πε-
ριφερ
μενης σε τεράστια γεωγρα-
φική κλίμακα–, είτε απ
πλευράς
του «έγκυρου» αγοραστή που θα
φροντίσει την αποθήκευση των εν
γνώσει του κλαπέντων για
σο διά-
στημα απαιτηθεί να λησμονηθούν.

Aνιχνευτές Mουσείο Eπιδαύρου. Mαρμάρινο κεφάλι εφήβου 2ος – 1ος π.X. αιώνας. Eκλάπη και αναζητήθηκε μέσω καταχώρισης
στο περιοδικ Icom News, τεύχος B΄ 1988. Eπισημάνθηκε στην Kαλιφρνια των HΠA και επαναπατρίσθηκε απ το
Tον κύκλο τροφοδοτεί, εξάλλου, YΠΠO το 1990.
η ανεξέλεγκτη εισαγωγή και εμπο-
ρία των πάσης φύσεως ανιχνευτών κής ευχέρειας στην αρχαιοκαπηλι- κές στη χώρα εισαγωγής του. γικών ζωνών μη οργανωμένων ως ε-
και συσκευών εντοπισμού μετάλ- κή δράση επιχειρεί το υπουργείο Παρά την προϊούσα,
μως, ανά- πισκέψιμων στη φύλαξη – νυκτοφύ-
λων. Στις υποθέσεις δίωξης αρχαι- Πολιτισμού με τη διαδικασία του ε- πτυξη της διεθνούς συνεργασίας λαξη, που καλείται να καλύψει τερά-
καπηλίας συμβαίνει η σύλληψη να λέγχου στην εισαγωγή και χρήση στον τομέα της ανάσχεσης της δρά- στιες εκτάσεις συχνά μη προσπελά-
γίνεται επ’ αυτοφ
ρω κατά τη διάρ- των ανιχνευτών μετάλλων στη χώ- σης κυκλωμάτων του οργανωμένου σιμες, ζητείται κατά καν
να η ενί-
κεια του κρούσματος, άλλοτε κατά ρα, διαδικασία που θα εναρμονίζε- εγκλήματος, η περιστολή των κλο- σχυση των αστυνομικών περιπο-
την εξιχνίαση και κατάσχεση να ται με τη γενικ
τερη προσπάθεια πών σε Aρχαιολογικούς Xώρους, μη λιών.
συλλέγονται και στοιχεία αποδεικτι- πάταξης του φαινομένου. Hδη, σε εντοπισμένους επιστημονικά, είναι H συνεργασία, άλλωστε, συναρ-
κά της αγοράς. Tο ανησυχητικ
εί- χώρες της Eνωμένης Eυρώπης, τις αντικειμενικά δύσκολη, δεδομένης μ
διων φορέων στο αντικείμενο εί-
ναι
τι τουλάχιστον σε μια περίπτω- οποίες απασχολεί το πρ
βλημα, πα- της πυκν
τητας των αρχαίων οικι- ναι παλαιά και εντάσσεται στη γενι-
ση οι αποδείξεις προμήθειας ανι- ραγγελίες τέτοιας φύσης μηχανη- στικών καταλοίπων σε περιοχές συ- κ
τερη μέριμνα για τη διάσωση πο-
χνευτών κατασχέθηκαν στο χώρο μάτων γίνονται αποδεκτές με μεγά- χνά απομακρυσμένες στην ενδοχώ- λιτιστικής κληρονομιάς, που σε
του παραλήπτη – κλεπταποδ
χου λη επιφύλαξη,
ταν το νομοθετικ
ρα και δύσκολα προσβάσιμες απ
τα Eθνικ
και Kοινοτικ
επίπεδο θεω-
στην αλλοδαπή. πλαίσιο για τη διακίνηση του συγκε- σύγχρονα οδικά δίκτυα. Σημειωτέ- ρείται ανέκαθεν διατηρητέα και
Tην ανατροπή αυτής της δυνητι- κριμένου προϊ
ντος δεν είναι επαρ- ον,
τι για τη διασφάλιση αρχαιολο- Συνέχεια στην 17η σελίδα

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 15

Xρυσ δακτυλίδι του 1500 π.X. απ το «Θησαυρ των Aηδονιών» Nεμέας. Δια-
κινήθηκε στο εξωτερικ μετά τη σύληση μυκηναϊκών τάφων το 1977 και ε-
ντοπίσθηκε το 1993 στις HΠA με λο το πολύτιμο σύνολο των χρυσών κτερι-
σμάτων, δημοσιευμένων σε κατάλογο δημοπρασιών στη N. Yρκη. Για τον ε-
παναπατρισμ του θησαυρού απαιτήθηκε σκληρς αγώνας με νομική υπο-
στήριξη, βάσει φακέλου τεκμηρίωσης που συνέταξε ειδική επιστημονική επι-
τροπή εμπειρογνωμνων αρχαιολγων, καθώς και δικαστική διεκδίκηση για
να επιτευχθεί η επιστροφή στη χώρα και στο Mουσείο Nεμέας, που προετοι-
μάζεται η έκθεσή του.

Nεολιθικά ειδώλια της 5ης – 3ης χιλιετίας π.X. Aνήκαν σε ιδιωτική συλλογή
μέχρι το 1985, οπτε εκλάπησαν με ένοπλη ληστεία και εντοπίσθηκαν στο
Mναχο ταν επιχειρήθηκε να πωληθούν σε Mουσείο. Φυλάσσονται υπ με-
σεγγύηση στις δικαστικές αρχές της αλλοδαπής και κινείται η διαδικασία επι-
στροφής τους ύστερα απ την τελεσιδικία της υπθεσης. Oλκληρη η ιδιωτι-
κή συλλογή περιήλθε στην κυριτητα του Aρχαιολογικού Mουσείου Λάρισας.

Kατάσταση θρυμματισμού κατά τον επαναπατρισμ της μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης

Tο 1993, με κριτήριο τη μοναδικτητα αρχαίων ελληνικών αγγείων της Συλ-
λογής Hirschmann που τέθηκε σε πλειστηριασμ απ βρετανικ οίκο δημο-
πρασιών, το υπουργείο Πολιτισμού παρενέβη αρχικά διεκδικώντας την απ-
συρση 7 έργων μέσω των διπλωματικών αρχών και στη συνέχεια μετέχοντας
απέκτησε δι’ αγοράς δύο σημαντικά έργα που εμπλουτίζουν απ το 1994 τη
Συλλογή Aγγείων του Eθνικού Aρχαιολογικού Mουσείου, έναντι 86,6 εκατ.
δραχμών. Πρκειται για αττική ερυθρμορφη κύλικα με παράσταση Διονύσου
και Hρακλή σε σκηνή συμποσίου που αποδίδεται στο ζωγράφο Δούρι, του 470
π.X. Eπίσης έναν αττικ μελανμορφο αμφορέα του ζωγράφου του Tιμιάδη
με μυθολογικές παραστάσεις που χρονολογείται στο 550–540 π.X.
του Θεσσαλού Eχενίκου (υψ. 1,66 μ.), έργου εξαιρετικής καλλιτεχνικής αξίας του 4ου π.X.
αιώνα. Tον Mάρτιο 1993 η στήλη χτυπήθηκε απ αρχαιοκαπήλους στο ύψος των γονάτων
των δύο ανάγλυφων μορφών για να αποσπασθεί απ το βάθρο της –στημένο στην πλατεία
της κοιντητας Kαλογήρων Tρικάλων– και να μειωθεί το βάρος του μαρμάρου κατά τη φυ-
γάδευση στο εξωτερικ. Tο YΠΠO αναζήτησε το έργο με τη συνδρομή διεθνών οργανι-
σμών (OYNEΣKO, ICOM) και μέσω των διωκτικών αρχών (INTEPΠOΛ – τελωνεία), η αναγγε-
λία διεκδίκησης καταχωρήθηκε στο διεθνές για τα κλαπέντα έργα έντυπο IFAR (τεύχος
Nοέμβριος ’93). Tον Iανουάριο 1994 Eλβετς δικηγρος δήλωσε στο γεν. προξενείο μας
στη Zυρίχη την πρθεση πελάτη του για απδοση του αρχαίου που πρσφατα είχε απο-
κτήσει «εν αγνοία της κλοπής». Tο έργο επεστράφη στις 9–2–1994 και το επίπονο έργο της
συντήρησης – συγκλλησης αποκατάστασης της αρχικής μορφής του αρχαίου απ τις ζη-
μίες που προκλήθηκαν εκτελέσθηκε στα εργαστήρια συντήρησης αρχαιοτήτων του Mου-
σείου Λάρισας, που και φυλάσσεται.

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

Tο ένα απ τα δύο θραύσματα ενεπίγραφης στήλης του Mουσείου Hρακλείου
Kρήτης, που επεστράφησαν το 1994 με τη συνδρομή των ελληνικών προξενι-
κών αρχών της Aυστραλίας, ύστερα απ μισ αιώνα αρπαγής τους. Tα αρχαία
είχε πάρει Aυστραλς που μετείχε στις συμμαχικές επιχειρήσεις του B΄ Πα-
γκοσμίου Πολέμου και παρέμεναν στην κατοχή του. O γιος του εκλιπντος
προσεφέρθη να τα επιστρέψει στο χώρο προέλευσης. H σημασία του ιστορι-
κού κειμένου έγκειται στις συνθήκες μεταξύ αρχαίων πλεων της Kρήτης,
της Iτάνου και Iεράπυτνας αφ’ ενς και των Λατίνων και Eλευθερναίων αφ’ ε-
τέρου (3ος και 2ος αιώνας π.X. αντίστοιχα).

Συνέχεια απ την 15η σελίδα αναδιοργάνωσε τη δομή της με το

προστατευτέα απ
κάθε άμεση ή έ- Π.Δ. 991/77.
μεση βλαπτική επέμβαση, καθορι-
σμένη απ
το Συνταγματικ
Nομο- Mέτρα προστασίας
θέτη ως Δημ
σια περιουσία ανα-
Πλαισιωμένη με τις νέες περιφε-
παλλοτριωτέα στο διηνεκές.
ρειακές και ειδικές περιφερειακές
Eλάχιστα ενθαρρυντικ
ήταν,
- της μονάδες και τις τεχνικές υπηρε-
μως, το αποτέλεσμα και δεν ήταν σίες του νεοσύστατου τ
τε υπουρ-
πάντα το αναμεν
μενο. Hδη, η νο- γείου Πολιτισμού – Eπιστημών φρ
-
μοθετημένη απ
το 1971 αυτοτέ- ντισε για την έναρξη εφαρμογής ει-
λεια του Yπουργείου Πολιτισμού δικών προδιαγραφών αντικλεπτικής
(N.Δ. 957 /71), ο απεγκλωβισμ
ς της προστασίας μνημείων και μουσείων
Aρχαιολογικής Yπηρεσίας απ
το υ- απ
τη φάση της ανέγερσης κάθε
πουργείο Παιδείας και Θρησκευμά- νέου μουσειακού έργου (θωράκιση
των, ύστερα απ
ενάμισυ αιώνα έ- κτιριακού κελύφους, κιγκλιδώματα
νταξης και των εκπαιδευτικών στον ανοιγμάτων, περίφραξη, εγκατα-
αγώνα κατά της αρχαιοκαπηλίας στάσεις συστημάτων συναγερμού –
–με το θεσμ
των Eκτακτων Eπιμε- πυρανίχνευσης), μέχρι τον εξοπλι-
λητών Aρχαιοτήτων, Διευθυντών σμ
και τη στελέχωση – στα πλαίσια
Δημοτικών και Γυμνασίων που πά- μιας τηρούμενης διεθνώς πρακτι-
σχισαν για την περισυλλογή διά- κής με βάση τις Oδηγίες Oργανι-
σπαρτων αρχαιοτήτων σε σχολεία σμών (OYNEΣKO – ICOM).
της Περιφέρειας, σε εν
τητες που H αναδιάρθρωση και κυρίως η α-
αργ
τερα απετέλεσαν τον πυρήνα ποκέντρωση των αρμοδιοτήτων των
των Mουσειακών εκθεμάτων σε ε- υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτι-
θνική εμβέλεια – δεν κατάφερε να σμού με το ΠΔ16/80 οπωσδήποτε
αφανίσει το φαιν
μενο μεμωνωμέ- συνεισέφερε στον ευχερέστερο έ-
νων κρουσμάτων. λεγχο, εποπτεία και χαρακτηρισμ

Bέβαια, οι μεγάλης κλίμακας των αρχαιολογικών ζωνών, στη συ-

διαρπαγές είχαν λήξει με την απο- στηματικ
τερη καταγραφή – ευρε-
χώρηση των ξένων στρατευμάτων τηρίαση μνημείων και έργων, αρχι-
Kατοχής. Oμως, η λεηλασία των μι- κά με συμβατικ
και απ
την αρχή
κρών Aρχαιολογικών Συλλογών που της παρούσης δεκαετίας με ηλε-
δεν πρ
λαβαν να διασφαλισθούν ε- κτρονικ
σύστημα. Tο κέρδος στον
νταφιαζ
μενα στο πάτριο έδαφος ή αγώνα κατά της αρχαιοκαπηλίας εί-
να αποκρυβούν σε φιλ
ξενα σπή- ναι πολλαπλ
, εφ’
σον η διεκδίκη-
λαια κατά τη διάρκειά της, δημιούρ- ση της επιστροφής των αρχαίων ε-
γησε την υποχρέωση θέσπισης διε- γείρεται με βάση τα στοιχεία των
θνών πρακτικών στην αναζήτηση σταχωμένων ευρετηρίων καταγρα-
χαμένων αρχαιοτήτων με τη μορφή φής και των επιστημονικών δημοσι-
της έκδοσης απ
το 1947 εντύπων εύσεων που τεκμηριώνουν την προ-
αναγγελιών κλαπέντων αρχαίων έρ- έλευση.
γων εκ μέρους της διεθνούς διωκτι- Mέχρι την κύρωση της Σύμβασης
κής αρχής INTEPΠOΛ. Eκτοτε η δια- της OYNEΣKO (Παρίσι, 17–11–1970
δικασία της εξακρίβωσης στοιχείων «Περί ληπτέων μέτρων για την απα-
των διακινούμενων αγαθών πολιτι- γ
ρευση, παρεμπ
διση της παράνο-
στικής κληρονομιάς υπήρξε καθορι- μης εισαγωγής, εξαγωγής και μετα-
στικά επικουρική στο έργο της βίβασης κυρι
τητας των πολιτιστι-
Aρχαιολογικής Yπηρεσίας, η οποία Συνέχεια στην 18η σελίδα

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 17

Συνέχεια απ την 17η σελίδα ICOM NEWS βρέθηκαν τα δύο. Eνα
κών αγαθών») με το N. 1103/80, τα μαρμάρινο κεφάλι Eρμή επέστρεψε
κρούσματα των κλοπών σε οργανω- απ
τη Zυρίχη το 1990, διά της δι-
μένους αρχαιολογικούς χώρους ή- πλωματικής οδού και ένα επιτύμβιο
ταν περιορισμένα. Oι λαθρανασκα- κατασχέθηκε στο Tελωνείο καθ’ ο-
φές εμφάνιζαν ένα παράνομο κύ- δ
ν προς τη Γιουγκοσλαβία το 1992.
κλωμα που βαθμιαία οργανώθηκε ά- H ομηρία,
μως, σημαντικ
τατης
ριστα για να διαπράξει απ
τα τέλη τοπικής ιδιωτικής συλλογής Nεολιθι-
της δεκαετίας του ’80 τις ένοπλες κών ειδωλίων κυρίως –που πρ
σφα-
ληστείες σε βάρος των τεκμηρίων τα δωρήθηκε στο σύνολ
της στο
εθνικής αυτογνωσίας,
πως ευσυ- Mουσείο Λάρισας, διανύει τη 12ετία.
νείδητα διαλαλούσε ο μακριν
ς ε- Tα αρχαία τελούν υπ
μεσεγγύηση
κείνος, ένθερμος πατριώτης στη ως ανακριτικ
υλικ
κατάσχεσης
διάρκεια του αγώνα της Eθνεγερ- στις δικαστικές αρχές του Mονάχου,
σίας. προερχ
μενο απ
την πλούσια δρά-
Παράλληλα είναι εμφανές
τι η ε- ση του γνωστού Γερμανού αρχαιο-
πιλογή στο σχεδιασμ
της κλοπής καπήλου. H διεκδίκηση των αρχαίων
αρχαίων στηρίζεται στην εμπορική τίθεται σε νέα βάση,
ταν για την α-
αξία. Σπανίως αντανακλά τη διάθε- π
δοση των αρχαίων στο Eλληνικ

ση μιας βιαστικής υφαρπαγής εν

ς Δημ
σιο απαιτήθηκε εκ των υστέ-
«ενθυμήματος»,
πως πρ
σφατα ρων να διαβιβασθούν στοιχεία δωρη-
συνέβη στη Θεσσαλονίκη απ
αλλο- τηρίων. Eτσι η ανταλλαγή πυκνής
δαπούς φοιτητές. αλληλογραφίας απ
τις αρχές του
1986 με τις συνεργαζ
μενες αρχές
Kρούσματα και αγώνας της αλλοδαπής για την απ
δειξη της
ταύτισης του καταλογραφημένου σε
εντοπισμού – ειδικά ευρετήρια του Mουσείου Λά-
επιστροφής αρχαίων ρισας, τεκμηριωμένου φωτογραφικά
υλικού, δεν ωφέλησε στην παράκαμ-
Στην Aθήνα του 1974 συμβαίνει ψη τυπικών δυσκολιών που ανεφύη-
μια περίπτωση κλοπής εν
ς ερυθρ
- Xάλκινο αγαλματίδιο θεάς Tύχης – Iσι- σαν μ
λις προ 2ετίας για να επιμηκύ-
μορφου αγγείου με παράσταση Eρμή Mαρμάρινο πρωτοκυκλαδικ ειδώλιο δος απ την «Oικία των Xαλκών» της νουν το χρ
νο της επιστροφής. Aξί-
και Γανυμήδη απ
μη προσβάσιμο του Mουσείου Nάξου. 3η χιλιετία π.X. Kω, στο Mουσείο Pδου. Eκλάπη το ζει εδώ να μνημονευθεί
τι η επισή-
για το κοιν
αποθηκευτικ
χώρο ο- Eξαφανίσθηκε το 1976 και διακινή- 1989 και τον επμενο χρνο επιχειρή- μανση των κλαπέντων οφείλεται σε
ρ
φου στη φυλλασσ
μενη συνεχώς θηκε στην Oλλανδία, που εντοπί- θηκε να πωληθεί σε αρχαιοπωλείο του κορυφαίο Γερμαν
καθηγητή Πανε-
Στοά του Aττάλου. Στο χώρο εμπρ
ς σθηκε σε ιδιωτική συλλογή. Xρειά- Mονάχου. Eπισημάνθηκε μέσω της πιστημίου, ο οποίος ανάλωσε τον βίο
απ
το μνημείο αποσπάται το 1988 α- σθηκε να κινηθεί δικαστικς συμβι- Iντερπλ –βάσει του καταλγου των στην έρευνα και δημοσίευση των αρ-
π
το κυκλικ
γείσο μαρμάρινης βασμς για τον επαναπατρισμ του αναζητούμενων έργων– και επεστρά- χαιοτήτων της χώρας μας.
κρήνης λεοντοκεφαλή–υδρορρ
η. H έργου το 1989. φη στο Mουσείο Pδου το 1990.
H δυσκολία ελέγχου της οργανω-
δράση μεταφέρεται τον επ
μενο μένης φυγάδευσης αρχαιοτήτων
χρ
νο στο γειτονικ
περιφραγμένο δας. O κύκλος των κλοπών στο κέ- ναπατρισμ
εκείνων που αποδεδειγ-
ντρο των Aθηνών συμπληρώνεται το μένα συσχετίζονται με το ιστορικ
προς τις αγορές της Kεντρικής Eυ-
χώρο της Pωμαϊκής Aγοράς, απ

- ρώπης στην περίπτωση της αρπαγής
που εξαφανίζεται μια μαρμάρινη αε- 1993 με την αρπαγή –παρά τη στελέ- παρελθ
ν αρχαιολογικών περιοχών.
χωση και μέσα ασφαλείας– μαρμάρι- Γι’ αυτ
ζητείται η άσκηση δικαστι- Πρωτοκυκλαδικών ειδωλίων του
τωματική στήλη και στη διετία 1992, Mουσείου Nάξου το 1976 ήταν εμφα-
1993 στο Bράχο της Aκροπ
λεως. νου κεφαλιού Γοργούς, ανάθημα της κής συνδρομής, η αυτοψία εμπειρο-
Aφαίας – Aίγινας στη Συλλογή Γλυ- γνωμ
νων ή ομάδας εμπειρογνωμ
- νής. Tα κλαπέντα κατασχέθηκαν με-
Eκεί αρχικά τα κρούσμα διάρρηξης τά απ
2ετία, ένα
μως επισημάνθη-
συμβαίνουν σε αποθήκες αρχαίων, πτών του Eθνικού Aρχαιολογικού νων αρχαιολ
γων και την απαίτηση
συνοδεύει νομική υποστήριξη,
ταν κε στην Oλλανδία μ
λις το 1985 για
μη επισκέψιμες, αργ
τερα σε κλει- Mουσείου, έργου πακτωμένου με
η υπ
θεση το απαιτεί. Oι διαδικασίες να κινηθεί διπλωματική συνδρομή
δωμένη προθήκη επισκέψιμης αί- μεταλλικ
εμπ
λιο σε βάση.
είναι κατά καν
να χρονοβ
ρες αλλά στην επανάκτησή του μ
λις το 1985.
θουσας του Mουσείου Aκροπ
λεως H στροφή της αρχαιοκαπηλικής
χωρίς κανένα σημείο παραβίασή της. δράσης σε μη προβεβλημένους χώ- επιτυχείς. Δεν φωτίζουν
μως πάντα
Tέλος, σε επισκέψιμη αίθουσα του ρους την πρ
σφατη περίοδο, αποτυ- τις διωκτικές αρχές ως προς τις δι- «Θησαυρς
Mουσείου Kανελλοπούλου, στη β
- πώνει την παράνομη αναζήτηση ε- αύλους της παράνομης διακίνησης. των Aηδονιών»
ρεια κλιτύ του Bράχου, απ

που μπορεύματος με το λιγ
τερο ρίσκο. Eνδεικτική για τη συνάφεια χώ-
διαρπάζεται μικρ
κεφάλι μαρμάρι- Tα κρούσματα περιορίζονται έκτο- ρου–ατ
μου στη μεθ
δευση λαθρα- Aνάλογη περίοδο ομηρίας διήνησε
μης «Aρκτου», παιδιού αφιερωμένου τε σε αριθμ
, ο αγώνας
μως επανά- νασκαφών είναι η υπ
θεση του οικο- και ο «Θησαυρ
ς των Aηδονιών» απ

στη λατρεία της Bραυρωνίας Aρτέμι- κτησης εντείνεται, ιδίως για τον επα- πέδου στη συμβολή των οδών Πανε- την εποχή της σύλησης των δέκα πέ-
πιστημίου και Aμερικής,
που συγκε- ντε θαλαμωτών πλουσιώτατων τά-
ντρώνουν αρχαία κατά παράβαση φων της περιοχής Nεμέας, που ανή-
του KN 5351 «Περί Aρχαιοτήτων». καν σε σπουδαίο μυκηναϊκ
νεκρο-
Xαρακτηριστική είναι, άλλωστε, η ταφείο του 16ου και 15ου αιώνα π.X.
δράση των κυκλωμάτων και στην πε- Aπ
το χρ
νο της σύλησης, το 1977,
ριφέρεια. Tα προϊ
ντα της κλοπής χρειάσθηκε να μεσολαβήσει περίο-
διοχετεύονται στο εξωτερικ
και ε- δος διακίνησης και «εξαφάνισης»
παναπατρίζονται, χωρίς πάντα να γί- διάρκειας 16 ετών, μέχρι το σύνολο
νεται κατορθωτή η σύλληψη των υ- να εκτεθεί προς εκποίηση σε Aίθου-
πευθύνων. H περίπτωση της κλοπής σα Tέχνης της Nέας Y
ρκης των
του Mουσείου Kιλκίς τον Aύγουστο HΠA. Eπισημάνθηκε με την κυκλο-
του 1977 εξιχνιάσθηκε άμεσα με τη φορία καταλ
γου δημοπράτησης,
σύλληψη συνεργάτη διαβ
ητου Γερ- χάρη στη δυναμική παρέμβαση της
μανού αρχαιοκαπήλου, ο οποίος εξα- Aρχαιολογικής Yπηρεσίας και στη
κολουθεί τη δράση του παρ’
λες τις συνέχεια με τη συμπαράσταση Aμε-
καταδίκες και φυλακίσεις στη χώρα ρικανών αρχαιολ
γων, διεκδικήθηκε
μας και στην πατρίδα του. Tα αρχαία με επιτυχείς ισχυρισμούς, ανεξάρτη-
Aργυρ δεκάδραχμο Συρακουσών χρονολογούμενο περί το 400 π.X. Στην ε-
παρέμειναν στο M
ναχο επί 4ετία τα των δυσκολιών. Παρά την προ-
μπροσθία ψη απεικονίζεται η κεφαλή της Nύμφης Aρέθουσας που περιβάλ-
λεται απ τέσσερα δελφίνια. Στην οπίσθια ψη τέθριππο οδηγούμενο απ η-
μέχρι να ολοκληρωθεί η δικαστική σφυγή μας σε ένδικα μέσα για τη μα-
νίοχο, ο οποίος στεφανώνεται απ τη Nίκη. Tο σπάνιο αυτ νμισμα που φέρει διαδικασία και να επιστραφούν μέσω ταίωση της δημοπρασίας, βάσει των
την υπογραφή του χαράκτη Eυαίνετου, συμπληρώνει ένα κεν των συλλογών της διπλωματικής οδού –ανάμεσά αποδεικτικών στοιχείων της ταύτι-
του Nομισματικού Mουσείου (BE 660). Aγοράστηκε απ οίκο δημοπρασιών στη τους και η μαρμάρινη κεφαλή του σης (φωτοτυπημένα ημερολ
για της
Γαλλία με επιχορήγηση απ το ΛOTTO. Στην πολιτική του Mουσείου εντάσσε- Kούρου της Eυρωπού. Στο ίδιο κύ- ανασκαφής με φωτογραφική τεκμη-
ται η απκτηση σπάνιων νομισμάτων, με αγορές στο εσωτερικ της χώρας και κλωμα αναζητείτο και η ευθύνη της ρίωση των πάρισων – χρυσών κυρίως
απ οίκους δημοπρασιών του εξωτερικού, με την οικονομική ενίσχυση του κλοπής της Aρχαιολογικής Συλλογής κοσμημάτων), η απ
δοση του «Θη-
YΠΠO, τραπεζών, του Δωριδείου Kληροδοτήματος της Aκαδημίας Aθηνών, Ωρεών–Eυβοίας το 1988. Aπ
τα έρ- σαυρού» κατέστη εφικτή τις παρα-
του Σουτσείου Kληροδοτήματος της Πινακοθήκης Aθηνών και χορηγών. γα που δημοσιεύθηκαν στο έντυπο μονές μ
νον της δίκης, οπ
τε ήταν

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

πασιφανής ο κίνδυνος σε βάρος του θος, ύψους 0,85 μ. εξαφανίσθηκε επί
ιδιοκτήτη της Γκαλερί να αναγκα- 20μερο και ύστερα απ
κινητοποίη-
σθεί να αποκαλύψει τους εμπλεκ
- ση
λων των δυνάμεων Δίωξης επα-
μενους στην κλεπταποδοχή. H δω- νήλθε στην περίφραξη του χώρου.
ρεά του συν
λου αυτού στην «Eται- Στην τελική φάση βρίσκεται και η
ρεία για τη Διατήρηση της Eλληνικής διαδικασία επιστροφής των αρχαίων
Πολιτιστική Kληρονομιάς» το 1994 που κλάπηκαν –κυρίως απ
μυκηναϊ-
διευκ
λυνε την απ
δοση των κλαπέ- κ
νεκροταφείο της Aχαΐας– και κα-
ντων. Tο ελληνικ

μως δικαίωμα τασχέθηκαν στο Tελωνείο του Brin-
στην απαίτηση επαναπατρισμού απέ- disi το 1994, κρυμμένα σε φορτίο.
πνεε η Eκθεση του «Θησαυρού των Για να τεκμηριωθεί επιστημονικά η
Aηδονιών» τ
σο στη Pοτ
ντα του διεκδίκηση επιστροφής έργων χωρίς
Aμερικανικού Kοινοβουλίου στην στοιχεία καταγραφής απαιτήθηκε
Oυάσιγκτον
σο και στο Eθνικ
τεράστια προσπάθεια συσχετισμού
Aρχαιολογικ
Mουσείο της Aθήνας και η βοήθεια
λων των Eφοριών

που παρουσιάστηκε με άλλα ευρή- Προϊστορικών - Kλασικών Aρχαιοτή-

ματα της ανασκαφής και τη συνοδεία των. Aπαιτήθηκε, επίσης, η αντί-
εν
ς θαυμάσιου καταλ
γου το 1996. κρουση των ισχυρισμών των δρα-
Tο υλικ
αυτ
επέστρεψε στο χώρο στών
τι τα έργα προέρχονταν απ

προέλευσης για να εκτεθεί μ

νιμα το εξωτερικ
, βάσει πρακτικού
σε ειδικά διαρρυθμισμένη αίθουσα πραγματογνωμοσύνης εμπειρογνω-
του Mουσείου Nεμέας απ
το φετιν
μ
νων. H διαδικασία προάγεται με τη
καλοκαίρι. βοήθεια της Πρεσβείας μας στη Pώ-
H περιπέτεια της φυγάδευσης ελ- μη και αναμένεται να περαιωθεί σύ-
ληνικών αρχαιοτήτων για τ
σο μεγά- ντομα.
λο διάστημα,
σο η 20ετία, μπορεί να Tα 271 αρχαία του Mουσείου Kο-
θεωρηθεί ως μία οριακή περίπτωση, ρίνθου που άγνωστοι διέρρηξαν τη

χι
μως μοναδική, αν αναλογισθεί Mεγάλη Eβδομάδα του 1990, με αι-
κανείς
τι για την επιστροφή του ματηρή επίθεση κατά του εντεταλ-
«ψηφιδωτού της Mέδουσας», που εί- μένου σε υπηρεσία νυκτοφύλακα
χε κλαπεί απ
το εργαστήριο συντή- δεν έχουν ακ
μη εντοπισθεί. Oπως
ρησης του Mουσείου Σπάρτης το και για τα δύο αρχαία έργα της πρ
-
1986, χρειάσθηκε μία 4ετία για να ε- σφατης κλοπής της Aποθήκης Pα-
πισημανθεί σε γκαλερί της N. Y
ρ- μνούντα θα εξακολουθεί να αναμέ-
κης και να ασκηθεί αίτημα δικαστι- νεται η εμφάνισή τους για να εγερ-
κής συνδρομής προς τις αμερικανι- θεί η διεκδίκηση επιστροφής.
κές αρχές, ώστε να επιτευχθεί ο ε-
παναπατρισμ
ς το 1990. Παράλληλη Συμμετοχή του YΠΠO
περίπτωση κλοπής έργων στην Πε-
λοπ
ννησο και διοχέτευση μέρους σε διεθνείς
της λείας στις αγορές των HΠA ήταν Eξώφυλλο δημοσίευσης των κλαπέντων αρχαίων απ το Mουσείο Kορίνθου
σε ειδικ τεύχος του εντύπου IFAR. Tα έργα που αναζητούνται περιγράφο- Δημοπρασίες
και αυτή που συνέβη στο εργαστήριο
συντήρησης του Mουσείου Eπιδαύ- νται σε καταχωρημένο πίνακα με συνοδεία φωτογραφιών. H ένοπλη ληστεία Tο θέμα του επαναπατρισμού αρ-
του Mουσείου στη διάρκεια της M. Eβδομάδας του 1990 δεν έχει εξιχνιασθεί.
ρου τον Φεβρουάριο του 1987. Δύο χαιοτήτων που διέφυγαν στο εξωτε-
μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες και έ- ρικ
προωθείται και μέσω της αγο-
να αναθηματικ
μαρμάρινο ανάγλυ- ράς,
ταν αυτά τίθενται σε Δημο-
φο κατασχέθηκαν τον επ
μενο χρ
- πρασία. Σχετικοί κατάλογοι διαβιβά-
νο στα χέρια των δραστών. Eνα θαυ- ζονται προς αξιολ
γηση και τυχ
ν
μάσιο,
μως, μαρμάρινο κεφάλι νέου εκδήλωση ενδιαφέροντος απ
κτη-
διακινήθηκε παράνομα στην Kαλι- σης. Σε Δημοπρασίες μετέχει η
φ
ρνια των HΠA και εντοπίσθηκε μ
- Aρχαιολογική Yπηρεσία είτε σε επί-
λις το ενδιαφερ
μενο για την αγορά πεδο Kεντρικής Διοίκησης είτε Περι-
του Mουσείο υπέβαλε γραπτ
ερώ- φερειακής, προκειμένου να αποκτή-
τημα γνησι
τητας και προέλευσης, σει σπάνια έργα μεγάλης επιστημο-
οπ
τε και εγέρθηκε η απαίτηση βά- νικής σημασίας.
σει των στοιχείων καταγραφής του Mια σημαντική εικονιστική κεφαλή
έργου. Eπανήλθε το 1990. Mεγάλου Aλεξάνδρου, βασιλικ
πορ-
τρέτο Eλληνιστικών Xρ
νων, απο-
Eπιστροφές κτήθηκε πρ
σφατα απ
το YΠΠO και
εκτίθεται στα πλαίσια εορτασμού
απ κατασχέσεις της Θεσσαλονίκης ως Πολιτιστικής
Συχν
τερη είναι η περίπτωση του Πρωτεύουσας της Eυρώπης 1997.
εντοπισμού και της κατάσχεσης των Tο αρχαίο έργο δημοπρατήθηκε
κλοπιμαίων στους χώρους των ελλη- τον Oκτώβριο του 1996 στη Bιέννη
νικών τελωνείων, κατά την επιχείρη- και αγοράσθηκε με τη συνεργασία
ση παράνομης εξαγωγής. Aπ
την και των Διπλωματικών μας Aρχών,
κλοπή δύο αρχαίων του Mουσείου αφού διανήθηκαν δεκαετίες «εξαφά-
Σύρου το 1983, κατασχέθηκε το ένα νισής» του. Συγκεκριμένα, το έργο
(αιγυπτιακ
αγαλμάτιο απ
στεατίτη) ανήκε σε γνωστή ιδιωτική Συλλογή
την επομένη σε αποσκευή. (του Bαρώνου Von Heyl, στο
Eνας αριθμ
ς επιστρέφει απ
ε- Darmstadt) που εκλάπη κατά τη διάρ-
ξαρθώσεις δικτύων αρχαιοκαπηλίας, κεια εκκαθαρίσεων του Eβραϊκών

πως τα κλοπιμαία του Mουσείου
P
δου απ
το 1989 βρέθηκαν στη Pι-
τσώνα το 1990. Eπίσης, τα αρχαία α-
π
τη διάρρηξη του Mουσείου Kολώ-
νας Aίγινας και ορισμένα έργα του
τερα απ
τους κατ
-
Mουσείου Tεγέας που διακινούσε η
ίδια σπείρα το 1992, βρέθηκαν στον
Aσπρ
πυργο. Mια μοναδική περί-
πτωση αφορά σε δράστες που επι-
στρέφουν οικειοθελώς το κλοπιμαίο.
Tο 1994 ο στημένος στα Mεγάλα
Προπύλαια της Kνωσού μινωικ
ς πί- στερα απ αλληλογραφία με το YΠΠO επεστράφη άμεσα.
συνοικιών στη δεκαετία του ’30. Mε-
τά τη λήξη του πολέμου αποθηκεύ-
θηκε στο Mοναστήρι Mayerbach της
Bιέννης με άλλα κλοπιμαία που διεκ-
δικήθηκαν αργ
χους τους.
Στον κατάλογο της δημοπρασίας
εισήλθε μαζί με 8.000 αζήτητα έργα
Mαρμάρινο κεφάλι παιδιού, αυτοκρατορικών χρνων στο Mουσείο Θεσσαλο- που δημοπρατήθηκαν στο Mουσείο
νίκης. Tο γλυπτ εκλάπη και τέθηκε σε δημοπρασία απ βρετανικ οίκο του Eφαρμοσμένων Tεχνών της Bιέννης
Λονδίνου το 1995. Mε τη συνεργασία της INTEPΠOΛ το έργο απεσύρθη και ύ- και η αγορά του στοίχισε στο YΠΠO
74.000.000 εκατ. δρχ.

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 19

 Tα Mάρμαρα του Παρθενώνα
Tο ελληνικ αίτημα για την επιστροφή των γλυπτών και η συμβολή της M. Mερκούρη
Tης Γιώτας Συκκά

HTAN μια μεγάλη παύση που προκά-

λεσε την αμηχανία του Aγγλου δη-
μοσιογράφου. Eνα κεν στον πολύτι-
μο ραδιοφωνικ χρνο, απ την Mε-
λίνα Mερκούρη που έκανε σαν να
μην άκουσε την ερώτηση. Kι έτσι κα-
τάφερε να τον αναγκάσει να αποκα-
λέσει τα «Eλγίνεια» με το νομά
τους: Mάρμαρα του Παρθενώνα, α-
φού πρώτα έγινε το πρώτο χάσμα
στο B.B.C.
Tη δεκαετία του ’80 βέβαια, ταν
ξεκίνησε την εκστρατεία της για την
επιστροφή των μαρμάρων απ το
Bρετανικ Mουσείο, λίγοι ήταν εκεί-
νοι που την πήραν στα σοβαρά. Tο
αίτημά της ήταν αφάνταστα ουτοπι-
κ για τα δεδομένα της εποχής. H ε-
πιμονή της μως λειτούργησε στο
πέρασμα των χρνων με τέτοιο τρ-
πο, ώστε η απαίτηση να είναι εφικτή.
Tο κυριτερο· ευαισθητοποίησε την
κοινή γνώμη, προκάλεσε δημοσιεύ-
ματα και συζητήσεις έστω και για το
ανέφικτο της ιστορίας. Kαι φτάσαμε
σήμερα, λο και περισστεροι Eλλη-
νες να μιλούν για την επιστροφή, α-
σχέτως αν δεν γνωρίζουν τα επιχει-
ρήματα ενς τέτοιου αιτήματος.
H ενημέρωση, οι συζητήσεις, οι
ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπο-
μπές, έπαιξαν κι αυτές το ρλο τους.
«Eίναι δικά μας» έλεγε τις προάλλες
ένας ταξιτζής, απλοποιώντας με τον
τρπο του την είδηση ενς ψηφίσμα-
τος για την επιστροφή των γλυπτών
στο φυσικ τους χώρο. H αρχή μως H Mελίνα Mερκούρη με τον Nιλ Kίνοκ, πρώην αρχηγ των Eργατικών, που μας έδινε υποσχέσεις για την επιστροφή
έγινε... των Mαρμάρων. Προσφάτως, ο εκλεγείς νέος πρωθυπουργς της Bρετανίας, Tνι Mπλερ, ήταν απογοητευτικά σαφής
Tο ιστορικ του ελληνικού αιτήμα- για τη στάση της κυβέρνησής του στο ελληνικ αίτημα της επιστροφής των Mαρμάρων του Παρθενώνα. H κυβέρνη-
τος επιστροφής των μαρμάρων του σή του, δεν δεσμεύεται απ προηγούμενες δηλώσεις του Eργατικού Kμματος. Eτσι διαψεύστηκαν οι πρώτες ελπίδες
Παρθενώνα απ το Bρετανικ Mου- για τον επαναπατρισμ των γλυπτών, τις οποίες είχε ενισχύσει ιδιαίτερα ο προκάτοχς του Nιλ Kίνοκ. Eξίσου απο-
σείο, ξεκινάει απ το 1974, ταν η καρδιωτικές ήταν και οι δηλώσεις του υπουργού Eξωτερικών Pμπιν Kουκ και του υπουργού Eθνικής Kληρονομιάς
χώρα μας υπέβαλε στον OHE πρτα- Kρις, Σμιθ: «Δεν πρκειται να το κάνουμε». Στην ψυχρολουσία αυτή ο υπουργς Πολιτισμού κ. Eυάγγελος Bενιζέλος
ση επιστροφής. Tο 1982, η Mελίνα απάντησε τι θα συζητήσει το θέμα με τον Bρεταν ομλογ του στις 30 Iουνίου στο Λουξεμβούργο, στη σύνοδο των
Mερκούρη σε συνέντευξη που έδω- υπουργών Πολιτισμού. «Eχουμε νέα δεδομένα που προκύπτουν απ την πορεία εκτέλεσης των αναστηλωτικών εργα-
σε στο B.B.C. θέτει το αίτημα της ε- σιών στον Παρθενώνα, γιατί αποδεικνύεται η σημασία των αρχιτεκτονικών μελών που έχουν αφαιρεθεί απ τον Eλγιν
πιστροφής συνδέοντάς το με τις ε- και τα οποία αφορούν τη στατική επάρκεια και χι απλά και μνο τη διακσμηση του Παρθενώνα» (φωτ.: Aναγνωστ-
ξελισσμενες εργασίες αναστήλω- πουλοι O.E.).
σης των μνημείων στον βράχο της
Aκροπλεως. ματικής οδού. Eνα χρνο αργτερα, Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε τον OHE, 106 άτομα ψηφίζουν υπέρ της
Λίγους μήνες αργτερα, στο Mεξι- τον Aπρίλιο του 1984, καταφθάνει η Aπρίλιο του ’89, η Eπιτροπή αποφα- επιστροφής των πολιτιστικών αγα-
κ, ως εθνική εκπρσωπος στη Σύ- απάντηση. H αγγλική κυβέρνηση α- σίζει να εξετάσει τα τελικά σχέδια θών. Yπήρχαν και 25 αποχές. Aνάμε-
νοδο των υπουργών Πολιτισμού της παντάει αρνητικά. Tον Σεπτέμβριο η του υπ ανέγερση νέου Mουσείου. σά τους κι εκείνες των εκπροσώπων
UNESKO, επαναφέρει το ζήτημα. Tο χώρα μας καταθέτει στην UNESKO Στην ίδια μάλιστα Σύνοδο, η Eπιτρο- των χωρών της Eυρωπαϊκής Kοιν-
αίτημά της, υπερψηφίστηκε απ (Παρίσι) συμπληρωμένο το ειδικ έ- πή, ανέλαβε να ζητηθούν απ το τητας.
τους συμμετέχοντες με 56 ψήφους νυπο του Oργανισμού που είχε κα- Bρετανικ Mουσείο πληροφορίες Tο ’94, η Γραμματεία της Διακυ-
υπέρ, 12 κατά και 24 αποχές. Tον θιερωθεί για τα αιτήματα επιστρο- για την κατάσταση των μαρμάρων, βερνητικής Eπιτροπής ανέλαβε να
Mάιο του 1983 στην Kωνσταντινού- φής των πολιτιστικών αγαθών. Tον να ζητηθεί γνωμοδτηση εμπειρο- ζητήσει περισστερες πληροφορίες
πολη, ο διευθυντής Προϊστορικών Oκτώβριο του ’85, η αγγλική κυβέρ- γνώμονα μουσειολογίας ο οποίος θα για τα νομικά επιχειρήματα της αγ-
και Kλασικών Aρχαιοτήτων κ. Γιάν- νηση απάντησε και πάλι αρνητικά πρτεινε στο ICOM για τον καταλλη- γλικής πλευράς, αφού οι Aγγλοι επι-
νης Tζεδάκις με παρέμβασή του, α- στο ελληνικ αίτημα, αυτή τη φορά λτερο χώρο στέγασης αυτών και μένουν τι νμιμα κατέχουν τα γλυ-
ναφέρθηκε στην επιστροφή των μέσω της UNESKO. τέλος, να συνεχιστεί η προσπάθεια πτά του Παρθενώνα. Tο 1995, στην
μαρμάρων, κατά τη διάρκεια της 3ης Tον Aπρίλιο του ’87 κατά τη διάρ- για διμερείς συνομιλίες Eλλάδας – 50η Γενική Συνέλευση του OHE,
Συνδου της Διακυβερνητικής Eπι- κεια των εργασιών της 5ης Συνδου Aγγλίας. λαμβάνεται νέα απφαση υπέρ της
τροπής της UNESKO για την επι- της Διακυβερνητικής Eπιτροπής της Tο 1991, συνέρχεται μετά απ ελ- επιστροφής των πολιτιστικών αγα-
στροφή των πολιτιστικών αγαθών Oυνέσκο, η ελληνική αντιπροσωπεία ληνική πρταση, Διακυβερητική Eπι- θών με 124 ψήφους υπέρ και 24 απο-
στις χώρες προέλευσής τους. Δύο επαναφέρει το ζήτημα, συμπεριλαμ- τροπή στο Zάππειο Mέγαρο, που α- χές. Oι Kοινοτικοί συγκαταλέγονται
μήνες αγτερα, ο ίδιος πάλι, επανα- βάνοντας στα επιχειρήματά της την νακοινώθηκε η προκήρυξη διεθνούς και πάλι σε αυτές εκτς του εκπρο-
φέρει το θέμα με παρέμβασή του πρθεση της ελληνικής κυβέρνησης διαγωνισμού για την εκπνηση των σώπου της Φινλανδίας.
στη Διεθνή Διάσκεψη ICOM. να κατασκευάσει το νέο Mουσείο σχεδίων του Nέου Mουσείου Aκρο- Tο ’96, στην 9η σύνοδο της Διακυ-
Tο Oκτώβριο του 1983 η Eλλάδα της Aκρπολης για τη δημιουργία πλεως. Στον διαγωνισμ προεκρίθη βερνητικής Eπιτροπής της Oυνέσκο,
καταθέτει επισήμως το αίτημα στην καλύτερων ρων προστασίας των Iταλική ομάδα αρχιτεκτνων. Tο ΄93 η Eλλάδα αντικρούει τα επιχειρήμα-
αγγλική κυβέρνηση μέσω της διπλω- μαρμάρων του Παρθενώνα. Στην 6η στην 48η Γενική Συνέλευση του τα της άλλης πλευράς για νμιμη κα-

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

τοχή των Mαρμάρων. Ψηφίζεται σύ-
σταση, σύμφωνα με την οποία η Eπι-
τροπή –επισημαίνοντας τη Σύσταση
του 1982– καλεί τον γεν.διευθυντή
του Oργανισμού να συνεχίσει τις
διαπραγματεύσεις με τα δύο κράτη.
Προγονική κληρονομιά
Tο πρώτο σημείο στο οποίο έδωσε
βαρύτητα η Mελίνα Mερκούρη για
την επιστροφή των γλυπτών του
Παρθενώνα ήταν η ονομασία τους.
«Yπάρχει ο Δαϋίδ του Michael
Angelo. Yπάρχει η Aφροδίτη του Da
Vinci. Yπάρχει ο Eρμής του Πραξιτέ-
λη. Yπάρχουν οι ψαράδες στη θά-
λασσα του Turner. Yπάρχει η Capella
Sixtina. Δεν υπάρχουν Eλγίνεια μάρ-
μαρα. Yπάρχουν τα Mάρμαρα του
Παρθενώνα» (λγος της M.Mερκού-
ρη προς την Osford Union στις
12/6/86).
Στις βρετανικές αρχές επαναλάμ-
βανε συχνά πως: «...πρέπει να κατα-
λάβετε τι σημαίνουν τα Mάρμαρα
του Παρθενώνα για μας. Eίναι το κα-
μάρι μας. Eίναι οι θυσίες μας. Eίναι
το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Eί-
ναι φρος τιμής στη δημοκρατική φι-
λοσοφία. Eίναι η φιλοδοξία και το -
νομά μας. Eίναι η ουσία της ελληνι-
κτητάς μας». Kι αν αυτά τα λγια
φαίνονται πολύ συναισθηματικά και
φορτισμένα, εκείνη γνώριζε πώς να
ξεσηκώνει το ακροατήριο και να πεί-
θει ακμη και τους πιο εχθρικούς.
Στο «νομα της δικαιοσύνης και της
ηθικής» ζητούσε την επιστροφή των
γλυπτών, υπενθυμίζοντας πάντα τις
δραστηριτητες του Eλγιν και τις
μαρτυρίες της «λεηλασίας». Oι αφη-
γήσεις συμπληρώνονταν απ εκφρά-
σεις που χρησιμοποίησαν σύγχρονοι
του Eλγιν Bρετανοί, συγγραφείς,
βουλευτές, πως: «ερείπωση», «α-
κρωτηριασμς», «ερήμωση», «αξιο-
θρήνητος λεθρος και καταστρο-
φή»κ.α.
H μαρτυρία του Eντουαρντ Nτ-
ντγουελλ που ήταν παρών στην αρ-
παγή, ήταν σχεδν απαραίτητο ση-
μείο σε κάθε κείμεν της το οποίο
προοριζταν στο διεθνές ακροατή-
ριο: «Δοκίμασα την λύπη και την τα-
πείνωση να παραστώ, ενώ ο Παρθε-
νώνας γυμνωνταν απ τα λαμπρ-
τερα γλυπτά του και ταν μερικά απ
τα αρχιτεκτονικά του μέλη ρίχνο-
νταν κατά γης. Δεν μπορούμε παρά
να στρέφουμε το πρσωπο με απο-
τροπιασμ στη μαινμενη βαρβαρ-
τητα η οποία τους ώθησε να συντρί-
βουν, να ακρωτηριάζουν, να αρπά-
ζουν και να ανατρέπουν τα ευγενή
έργα, τα οποία η υψηλή διάνοια του
Περικλή παράγγειλε και η μεγαλο-
φυία του Φειδίου και Iκτίνου εκτέλε-
σε. Kαι καθλου δεν διστάζω να δη-
λώσω τι οι Aθηναίοι γενικά, αλλά α-
κμη κι αυτοί οι Tούρκοι, λυπούνταν
για την καταστροφή που γινταν».
Eίναι αλήθεια τι ο Eλγιν, είχε πε-
τύχει την έκδοση ενς σουλτανικού
φιρμανιού που «του επέτρεπε να
σχεδιάσει και να αντιγράψει τα γλυ-
πτά επιτπου «εις τον ναν των ει-
δώλων», να ενεργήσει ανασκαφές
γύρω απ το κτίριο για τυχν πεσμέ-
να κομμάτια και να αποσπάσει «μερι-
κές πέτρες με επιγραφές ή με ανά-
γλυφα». Στο ίδιο βιβλίο με τίτλο «Tα
Eλγίνεια Mάρμαρα» (εκδσεις «Nέα
Σύνορα») σημειώνεται: «Eφοδιασμέ-
H Mελίνα Mερκούρη σε μια επίσκεψή της στο Bρετανικ Mουσείο το 1989.
νος, ωστσο, με το περίεργο και α-
ριστο αυτ έγγραφο, απσπασε κι έ-
στειλε στην Aγγλία πενήντα έξι πλά-
κες απ τη ζωφρο και δεκαπέντε
μετπες – τα μνα που άξιζαν τον
κπο να πάρει καθώς έλεγε. Στην
προσπάθειά του αυτή προκάλεσε σο-
βαρές ζημιές στο μνημείο αποχωρί-
ζοντας με πρινι τις πλάκες της ζω-
φρου, μετακινώντας το γείσο για να
μπορέσει να αφαιρέσει τις μετπες,
σπάζοντας το θριγκ που στηρίζο-
νταν, αποσπώντας μαρμάρινες πλά-
κες απ το δάπεδο, κλπ. Aργτερα ο
Eλγιν δήλωσε πως μνον αφού έ-
φτασε στην Aθήνα κι είδε τον κίνδυ-
νο που απειλούσε τα γλυπτά αποφά-
σισε να τα αποσπάσει για να εξασφα-
λίσει τη διατήρησή τους. Στην πραγ-
ματικτητα μως, οι άνδρες του α-
φαιρούσαν τα γλυπτά και τα ετοίμα-
ζαν για αποστολή έξι μήνες πριν απ
την πρώτη και μοναδική του επίσκε-
ψη στην Aθήνα, στις αρχές του καλο-
καιριού του 1802».
Tην M.Mερκούρη την γοήτευε τι
ο λρδος Byron «προχώρησε μακρύ-
τερα απ τις ζημιές και τους βανδα-
λισμούς των γλυπτών και άγγιξε την
ουσία του θέματος» λέγοντας τι: «η
απογύμνωση των μνημείων αποτελεί
πράξη που αποστερεί τους Eλληνες
απ την προγονική τους κληρονο-
μιά».
Παλαι τερες εκκλήσεις
H πρώτη πάντως έκκληση που έγι-
νε για την επιστροφή των μαρμάρων
ήταν το 1825 απ τον Aλέξανδρο Pα-
γκαβή προς Aγγλο εκπρσωπο:
«Eλπίζω τι θέλετε διορθώσει το
πράγμα αποκαθιστώντες τα αρπα-
χθέντα», ενώ ένα χρνο αργτερα ο
Mακρυγιάννης είπε τη χαρακτηριστι-
κή φράση «Δι’ αυτά πολεμήσαμεν».
Tον Mάιο του 1842, ο Aλέξανδρος
Pαγκαβής και πάλι (γεν.γραμματέας
ττε της Aρχαιολογικής Eταιρείας),
έχοντας ακροατήριο υπουργούς και
μέλη της Eταιρείας που παρακολου-
θούσαν τη συνέλευση στην Aκρπο-
λη, αποκαλώντας τον Eλγιν «ο ψυ-
χρς αρχαιοκάπηλος», είπε: «Δεν
προέβλεπεν τι συνέλευσις Eλλή-
νων ήθελε ποτέ υπ’ αυτάς τας στή-
λας του Παρθενώνος ζητήσει απ
την μνήμην του, λγον περί της α-
πειροκάλου κολοβώσεως των αρι-
στουργημάτων, α η οικομένη εθαύ-
μαζεν; (...) Tί ήθελεν ειπή φρίττουσα
η Eυρώπη, αν ευρών τις εικνα του
Pαφαήλου ή του Aπελλού και αδυνα-
τών να την μετακομίσει ήθελε κψει
χείρας εξ αυτής ή πδας ή κεφαλάς;
Hθελε τον κηρύξει νέον Hρστρα-
τον!....».
Oμως και ο K. Kαβάφης το 1891, με
δύο επιστολές του συμμετέχει στη
διαμάχη που είχε ξεσπάσει ανάμεσα
σε δύο λγιους στην Aγγλία για το
θέμα των «Eλγινείων»: «O θάνατος
των πολιτικών ή διεθνών ζητημάτων
είναι η λήθη. Eυτυχώς το ζήτημα πε-
ρί αποδσεως των ελγινείων μαρμά-
ρων εις την Eλλάδα δεν πέπρωται α-
κμη να λησμονηθή».
Tο 1927 ο Iωάννης Γεννάδιος δια-
πραγματεύεται με τον διευθυντή
του Bρετανικού Mουσείου την επι-
στροφή δύο μνο αρχιτεκτονικών
τμημάτων για την ανασύσταση του
Παρθενώνα. Zητάει ένα σπνδυλο
και ένα κυανκρανο. Tην ίδια εποχή
μως, ένα άρθρο του Φιλαδελφέως,
τέως διευθυντή Aκροπλεως, στο ο-
ποίο απαιτούσε την επιστροφή λων
των μαρμάρων, συσπειρώνει τους
Aγγλους. H απάντηση είναι αρνητική
με επιχείρημα: «αυτή θα΄ναι μνον η
αρχή...» και τι «...η Kαρυάτις επι-
στρεφμενη ήθελε πάθει, ενώ εν τω
Bρετανικώ Mουσείω είναι ασφα-
λής...».
Aντιδράσεις για την αρπαγή των
γλυπτών του Παρθενώνα πρβαλαν
κι άλλοι, πως οι: John Tweddell
(1799, άγγλος περιηγητής) «αυτοί οι
αχρείοι που θέλουν να λέγονται άν-
θρωποι, παραμορφώνουν το κάθετι
στη χώρα των θεών», John Galt
KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH
(1809, σκωτσέζος μυθιστοριογρά-
φος) «Πσο άθλια, πσο μοναχική,
πσο άδεια είναι για τον ταξιδιώτη η
Aθήνα», Dodwell (Aγγλος περιηγη-
τής) «Oι Aγγλοι έδωσαν το παρά-
δειγμα του βανδαλισμού και της κερ-
δοσκοπίας στους Oθωμανούς»,
Newport (βουλευτής) «Hταν γραφτ,
ένας Aγγλος πρεσβευτής να κλέψει
σα σεβάστηκαν οι Tούρκοι και οι
άλλοι βάρβαροι», W.Miller (άγγλος ι-
στορικς)«Oι κλεμμένοι θησαυροί
περιμένουν την επιστροφή τους
στην Eλλάδα» κ.α.
Eπιχειρήματα
Tα βασικά ελληνικά επιχειρήματα
που αφορούν στο αίτημα της χώρας
μας για την επιστροφή των Mαρμά-
ρων, σήμερα, είναι πέντε: 1) τα μάρ-
μαρα αφαιρέθηκαν χωρίς την άδεια
του δικαιούχου ελληνικού έθνους
στη διάρκεια κατοχής και συνεπώς η
απκτησή τους είναι προϊν άδικης
πράξης 2) αποτελούν αναπσπαστο
τμήμα ενς μνημείου που αποτελεί
για την Eλλάδα το σύμβολο της μα-
κραίωνης ιστορίας της. Aπ το μνη-
μείο αυτ λείπει το πλέον πολύτιμο
κομμάτι του, τα γλυπτά μέρη, τα ο-
ποία αποσπάστηκαν βίαια και άτε-
χνα, ελάχιστο χρνο πριν απ την ε-
θνική απελευθέρωση 3) αποτελεί συ-
νέπεια της αρχής της εθνικής κυ-
ριαρχίας η αναγνώριση στην Eλλάδα
του δικαιώματος να αποφασίσει για
την εξασφάλιση των καλύτερων -
ρων συντήρησης των γλυπτών του
Παρθενώνα 4) η Eλλάδα είναι σε θέ-
ση να εξασφαλίσει για τα γλυπτά,
τους ρους φύλαξης και προβολής
5) με την επιστροφή τους και την το-
ποθέτησή τους στο νέο Mουσείο η
Eυρώπη και ο σύγχρονος πολιτισμς
ανακτούν την πληρτητα ενς αρχι-
τεκτονήματος που συμβολίζει τις α-
ξίες της δημοκρατικής αρχής, του
πολιτικού ορθολογισμού και του αν-
θρωποκεντρικού πολιτισμού που εν-
σαρκώνει ο Παρθενώνας.
21
Παράνομη διακίνηση εικνων
H ζήτηση στην παράνομη αγορά, αύξησε την κλοπή τους απ τα οργανωμένα κυκλώματα
Θεοτκος Oδηγήτρια (16ος αι.). H εικνα εκλάπη απ το να της Eπισκοπής
Θήρας. Aναζητείται.
Tου Iσίδωρου Kακούρη
Aρχαιολγου του YΠΠO
OI ΘPHΣKEYTIKEΣ εικ νες αποτε-
λούν ανέκαθεν αντικείμενο λατρείας
των Oρθοδ ξων. Aρχικ ς τους προο-
ρισμ ς είναι να κοσμούν τις εκκλη-
σίες, ως αναγκαίος λειτουργικ ς ε-
ξοπλισμ ς, ή τα εικονοστάσια των πι-
στών. Kαμία βυζαντινή ή μεταβυζα-
ντινή εικ να δεν κατασκευάσθηκε ε-
ξαρχής ως έργο τέχνης, πως π.χ. οι
ζωγραφικοί πίνακες, ανεξάρτητα α-
π τη βαθύτερη προδιάθεση του δη-
μιουργού τους. Aπ τον περασμένο
αιώνα, μως, αρχίζει να αναγνωρίζε-
ται και κάποτε να υπερισχύει η καλ-
λιτεχνική αξία και η ιστορική σημα-
σία των εικ νων, που εντάσσονται
πλέον στην πολιτισμική κληρονομιά
του έθνους. Πολλές εικ νες, που έ-
χουν απωλέσει τη λατρευτική τους
χρήση, λαμβάνουν έκτοτε περίοπτη
θέση σε ιδιωτικές ή μουσειακές δη-
μ σιες συλλογές.
Tα τελευταία χρ νια, δίπλα στον
παραδοσιακ συλλέκτη που, διακρι-
ν μενος απ γνώση, αγάπη και μερά-
κι, αποκτά έργα τα οποία ανταποκρί-
νονται και ικανοποιούν τις πνευματι-
κές του ροπές και φιλοδοξίες, έχουν
22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997
εμφανισθεί ο συλλέκτης – καιροσκ -
πος και ο συλλέκτης – επενδυτής,
αυξάνοντας δραστικά τη ζήτηση.
H αυξημένη αυτή ζήτηση απ νε -
κοπους «συλλέκτες», χωρίς πνευμα-
τική καλλιέργεια και με αδιαφορία
για τη νομιμ τητα της προέλευσης,
καλύπτεται πολλές φορές με την
προσφορά εικ νων που προέρχονται
απ τη διαρπαγή εκκλησιών, κυρίως
μάλιστα σων είναι αφύλακτες σε α-
πομακρυσμένες περιοχές της υπαί-
θρου. H λεηλασία αυτή, είτε γίνεται
απ οργανωμένες συμμορίες είτε α-
π περαστικούς ταξιδιώτες που υπο-
κύπτουν στον πειρασμ , έχει αρκε-
τές δυσμενείς επιπτώσεις. Kαταπα-
τείται το δικαίωμα του πιστού στη
λατρεία, συντελείται πολιτιστική α-
πογύμνωση του τ που με τη διάλυση
ή και την εξαφάνιση της συνοχής ε-
ν ς ιστορικού συν λου, αποστερεί-
ται η κοινωνία, ως ν μιμος αποδέ-
κτης και χρήστης της πολιτισμικής
κληρονομιάς του έθνους, απ το δι-
καίωμα απ λαυσης δημοσίων πραγ-
μάτων, που ανεπίτρεπτα εντάσσο-
νται στη σφαίρα του ιδιωτικού.
Aυτ ς ο δημ σιος χαρακτήρας της
εθνικής πολιτισμικής κληρονομιάς,
στην οποία περιλαμβάνονται και οι
θρησκευτικές εικ νες που έχουν φι-
Iδέ ο Aνθρωπος (17ος-18ος αι.). Eκλάπη απ την I.M. Eσταυρωμένου Πεσσά-
δας Kεφαλληνίας. Eντοπίσθηκε στο Λονδίνο.
λοτεχνηθεί μέχρι το 1900, έχει οδη-
γήσει το συνταγματικ νομοθέτη να
τη θέσει κάτω απ τη διηνεκή μέρι-
μνα και τη φροντίδα του κράτους,
που ασκείται απ την Aρχαιολογική
Yπηρεσία του υπουργείου Πολιτι-
σμού, στην οποία και έχει ανατεθεί η
ευθύνη για το σύνολο των πρωτο-
βουλιών και ενεργειών που συνοπτι-
κά αποκαλούνται «προστασία».
Eνας απ τους πιο σημαντικούς
σκοπούς της Aρχαιολογικής Yπηρε-
σίας είναι ο παιδευτικ ς. Oι πολίτες
δηλαδή, να ενδιαφερθούν, να γνωρί-
σουν, να κατανοήσουν και να εκτιμή-
σουν την πολιτισμική κληρονομιά ως
ένα ουσιαστικ στοιχείο της ζωής
τους, που θα πρέπει να παραδοθεί α-
λώβητο στις επ μενες γενιές. Eίμα-
στε διαχειριστές, χι ιδιοκτήτες. Mε
το πνεύμα αυτ οι εικ νες, που δεν
ευρίσκονται σε λατρευτική χρηση,
συγκεντρώνονται σε κρατικά μου-
σεία, συντηρούνται και εκτίθενται
στο κοιν . Eνδεικτικά αναφέρεται η
έναρξη λειτουργίας του νέου Mου-
σείου Bυζαντινού Πολιτισμού στη
Θεσσαλονίκη, που προγραμματίζεται
να εξελιχθεί σε ένα ευρωπαϊκ κέ-
ντρο μελέτης του βυζαντινού πολιτι-
σμού, ή η επέκταση του Bυζαντινού
Mουσείου της Aθήνας, του εθνικού
θα λέγαμε μουσείου του βυζαντινού
πολιτισμού, η οποία σύντομα ολο-
κληρώνεται και η προσεχής έκθεση
των βυζαντινών συλλογών στα μου-
σεία της Λαμίας και της Yπάτης και
στον ιστορικ να του San Salvatore
Xανίων. H Aρχαιολογική Yπηρεσία
συνεργάζεται, επίσης, με αρκετές I.
Mητροπ λεις, παρέχοντας επιστη-
μονική και τεχνική στήριξη και, σε
πολλές περιπτώσεις, οικονομική α-
ρωγή, για την ίδρυση και λειτουργία
εκκλησιαστικών μουσείων.
Mια άλλη προσπάθεια έχει σκοπ
την ενθάρρυνση συγκέντρωσης εικ -
νων απ απομακρυσμένα ναΐδρια σε
τοπικές συλλογές, που λειτουργούν
με τη συνεργασία της τοπικής αυτο-
διοίκησης και πολιτιστικών φορέων.
Aνάμεσα στις συλλογές αυτές είναι
της Pεντίνας και του Aνθηρού Kαρδί-
τσας, της Σκλήβανης Iωαννίνων, ενώ
προχωρούν οι διαδικασίες με το Bελ-
βεντ Kοζάνης και το Δομένικο
Eλασσ νας. Oι περιοδικές εκθέσεις,
τα εκπαιδευτικά προγράμματα και οι
εκλαϊκευτικές εκδ σεις αποτελούν
σημαντικές δραστηρι τητες που τα
τελευταία ιδίως χρ νια έχουν ανα-
πτυχθεί γοργά. Aπ τον Eβρο έως
την Kρήτη και απ την Kέρκυρα έως
τη P δο οι εκθέσεις του υπουργείου
H Kοίμηση της Θεοτκου (14ος αι.). H κύρια ψη αμφίγραπτης εικνας που εκλάπη απ τον I.N. Kοιμήσεως της Θεοτκου Kαλαμπάκας. Eντοπίσθηκε στη Γερ-
μανία και επιστράφηκε.
Πολιτισμού διερευνούν και παρου-
σιάζουν ψεις του βυζαντινού και
μεταβυζαντινού πολιτισμού, ενώ τα
εκπαιδευτικά προγράμματα απλώνο-
νται σε ολ κληρη τη χώρα.
Mε τους τρ πους αυτούς, καλ-
λιεργείται η πολιτισμική ιστορική συ-
νείδηση και ο πολίτης γίνεται ο κα-
λύτερος φύλακας της πολιτισμικής
του κληρονομιάς.
Yπάρχουν, μως, ως εξαιρέσεις
και οι πολίτες, στους οποίους η πλε-
ονεξία υπαγορεύει άλλα. H κλοπή, η
υπεξαίρεση, η παράνομη διακίνηση
και η παράνομη εξαγωγή εικ νων ε-
ξακολουθούν να υφίστανται, αν και
σε μικρ τερο βαθμ απ προηγού-
μενες δεκαετίες. Iδιαίτερα ανησυχη-
τική είναι η εμπλοκή οργανωμένων
κυκλωμάτων, που επενδύουν στο
παράνομο εμπ ριο κλεμμένων έρ-
γων τέχνης κέρδη απ ναρκοδολά-
ρια ή απ το παράνομο εμπ ριο -
πλων. Eτσι η εικ να που αφαιρείται
απ κάποια εκκλησία της Eλλάδας,
εφ’ σον είναι αξι λογη, μεταφέρε-
ται μυστικά στο εξωτερικ και εκεί,
αλλάζοντας με το σύστημα της αλυ-
σίδας και βάσει σχεδίου κατ χους,
κατά προτίμηση σε διάφορες χώρες,
περνά απ τη μαύρη ζώνη στη γκρίζα
και απ εκεί στη λευκή. O τελικ ς α-
ποδέκτης, ο οποίος μπορεί να είναι
υπεράνω υποψίας μουσείο ή συλλέ-
κτης, αποκτά έτσι ένα ισχυρ τίτλο
καλ πιστης κατοχής, που δύσκολα
αμφισβητείται στο δικαστήριο.
Eπείγει η καταγραφή
H Aρχαιολογική Yπηρεσία, σε συ-
νεργασία με τις δικαστικές, τις αστυ-
νομικές, τις τελωνειακές και, που
χρειάζεται, τις διπλωματικές αρχές,
φροντίζει για τον εντοπισμ και την
ανάκτηση των κλεμμένων έργων,
στην Eλλάδα ή το εξωτερικ . Eφ’ -
σον οι εικ νες είχαν προηγουμένως
καταγραφεί, συντάσσεται το ειδικ πουργείο Πολιτισμού προστρέχει σε
δελτίο Grigen Art, που η INTEPΠOΛ
διαδίδει σε λες τις συμβεβλημένες
χώρες, ενώ ενημερώνεται ειδική
καρτέλα στο υπουργείο Πολιτισμού.
Σύντομα οι καρτέλες αυτές πρ -
κειται να μηχανογραφηθούν, ενώ
προχωρεί κανονικά και το πρ γραμ-
μα μηχανογράφησης λων των κατα-
γεγραμμένων έργων απ τη διεύ-
θυνση αρχείου. Eίναι λοιπ ν ευν η-
το τι η επιστημονική καταγραφή, α-
π την Aρχαιολογική Yπηρεσία, των
εικ νων που ευρίσκονται σε εκκλη-
σίες, σκευοφυλάκια, μουσεία και
συλλογές, αποτελεί επείγουσα ανά-
γκη και προτεραι τητα, στην οποία
λοι οι εμπλεκ μενοι οφείλουν να
συνδράμουν, δίχως μικροψυχίες και
χωρίς ν ημα ενδοιασμούς. O κατά-
λογος της καταγραφής αποτελεί άλ-
λωστε ουσιαστικ αποδεικτικ στοι-
χείο για την ανάκτηση.
Για τον εντοπισμ των κλεμμένων
η Aρχαιολογική Yπηρεσία ελέγχει
καταλ γους δημοπρασιών και εκθέ-
σεων, επιτηρεί διακριτικά τη δρα-
στηρι τητα ύποπτων οίκων ή γκαλε-
ρί του εξωτερικού, αναλύει δικογρα-
φίες και αξιοποιεί πληροφορίες. Ση-
μαντική, στον τομέα αυτ , είναι η
συμβολή της INTEPΠOΛ και του Tμή-
ματος Aρχαιοκαπηλίας της Eλληνι-
κής Aστυνομίας. Oταν και που ε-
ντοπισθεί κλεμμένη εικ να, το υ-
λα τα αναγκαία διοικητικά και νομι-
κά μέτρα για την ανάκτησή της, ανα-
λαμβάνοντας και το υψηλ κατά κα-
ν να οικονομικ κ στος. Σε περι-
πτώσεις μάλιστα που συντρέχει και
παράνομη εξαγωγή, το υπουργείο
Πολιτισμού έχει το δικαίωμα να ε-
νεργήσει για τον επαναπατρισμ σκέψεις και επιτροπές και λαμβά-
της, ακ μα και για λογαριασμ ιδιώ-
τη συλλέκτη, απ τον οποίο αυτή έ-
χει κλαπεί. Tούτο αποτελεί σπουδαίο
κίνητρο για τη δήλωση κατοχής εικ -
νων απ ιδιώτες στην αρμ δια Eφο-
ρεία Aρχαιοπωλείων και Iδιωτικών
Συλλογών ή στην πλησιέστερη στον
τ πο κατοικίας Eφορεία Bυζαντινών
Aρχαιοτήτων. H δήλωση αυτή δεν θί-
γει σε τίποτα το ιδιοκτησιακ καθε-
στώς, εκτ ς βέβαια εάν αποδειχθεί
τι οι εικ νες αποτελούν προϊ ν πα-
ράνομης συναλλαγής ή πράξης.
Στο εσωτερικ της χώρας η ν μιμη
KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH
διακίνηση και η εμπορία των εικ -
νων, που έχουν φιλοτεχνηθεί μέχρι
το 1900 και δεν είναι φυσικά σε λα-
τρευτική χρήση, γίνεται μέσω των α-
ναγνωρισμένων απ το κράτος αρ-
χαιοπωλείων. M νον η αγορά απ τα
εξειδικευμένα και ελεγχ μενα αυτά
καταστήματα μπορεί να παράσχει
εγγύηση στον αγοραστή τι δεν δια-
τρέχει τον κίνδυνο περιπέτειας.
H Aρχαιολογική Yπηρεσία συμμε-
τέχει επίσης δραστήρια και στις προ-
σπάθειες της διεθνούς κοιν τητας
για την καταπολέμηση του παράνο-
μου εμπορίου έργων τέχνης, έχο-
ντας αναλάβει και τις πρ σθετες υ-
ποχρεώσεις που επιβάλλει σήμερα η
αλληλεγγύη και η συνεργασία μετα-
ξύ των κρατών. Eκπρ σωποί της με-
τέχουν ανελλιπώς σε διεθνείς δια-
νουν πρωταγωνιστικ μέρος στην
εκπ νηση διεθνών συμβάσεων.
Mε δραστηρι τητα λοιπ ν τ σο
στον τομέα της ενεργητικής προ-
στασίας σο και στον τομέα της απο-
τροπής και της επαν ρθωσης, η
Aρχαιολογική Yπηρεσία πρωτοστα-
τεί στη διάσωση και διατήρηση της
ελληνικής πολιτισμικής κληρονο-
μιάς, προς φελος του κοινωνικού
συν λου. H θετική ανταπ κριση της
κοινωνίας αποτελεί τη δικαίωση των
προσπαθειών και δημιουργεί το κί-
νητρο για τη συνέχεια.
23
 H λεηλασία της Kύπρου
Aρχαιτητες και βυζαντινά έργα τέχνης στη διεθνή αγορά μετά την τουρκική εισβολή
Tης Mαρίας Aναγνωστοπούλου
Aρχαιολγου - Γεν. Γραμματέως της Eπιτροπής
για την προστασία της Πολιτιστικής Kληρονομιάς
της Kύπρου

ΠOΣO άλλαξε η Kύπρος, δεν την ορί-

ζει πια η θάλασσα, πως ταιριάζει σε
νησί. «Hρθε η εισβολή του 1974 και η
κατοχή μεγάλου μέρους του νησιού
απ τον τουρκικ στρατ. Ξυπνήσα-
με ένα πρωιν και βρήκαμε πως δεν
μπορούσαμε πια να πάμε στη Σαλα-
μίνα, στην Eγκωμη, στη Mονή του
Aποστλου Bαρνάβα, στη Bασιλική
της Aγίας Tριάδας, στη Γυαλούσα,
στην Kερύνεια, στους Σλους, στο α-
νάκτορο του Bουνιού, στη Mρφου,
γράφει ο καθηγητής κ. B. Kαραγεώρ-
γης. Kάθε αρχαιολογική δραστηρι-
τητα σταμάτησε. Tα στρακα των α-
νασκαφών της Σαλαμίνας έμειναν
στους κάδους με το νερ, έμειναν
ορθάνοικτα τα Mουσεία, οι κατα-
γραμμένες ιδιωτικές συλλογές, τα
εργαστήρια συντήρησης εικνων, οι
βιβλιοθήκες με τα παλιά χειργρα-
φα, οι εκκλησίες με τις εικνες, με
τα ιερά σκεύη. O λαίλαπας του Aττί-
λα δεν προξένησε τον λεθρο μνο
στους ανθρώπους, περιέλαβε και τα
ιερά και τα σια της ανθρώπινης ύ-
παρξης, την πολιτιστική κληρονομιά.
Θυμάμαι το πρώτο Σαββατοκύριακο,
μετά τη δεύτερη εισβολή, τον Aύ-
γουστο του 1974, ταν αναλογίστηκα
πως δεν μπορούσα να πάω στη Σαλα-
μίνα, τον τπο που γνώρισα σαν μα-
θητής του σχολείου και που η μοίρα
με “θέσπισε” να ανασκάπτω απ το
1952 έως το 1974. H τραγωδία είχε
αρχίσει. Oι πληροφορίες που παίρνα-
με απ ξένους επισκέπτες ήταν ανα-
τριχιαστικές».

Zεστ εμπρευμα
Eίκοσι τρία χρνια κλείνουν σε λί-
γους μήνες απ την τουρκική εισβο-
λή. Tο 1974 ήταν η αρχή. Tο τέλος
δεν φαίνεται. O Aττίλας δεν τερμάτι-
σε την ωμτητα και τη βία. Συστημα-
τικά προχωρούν οι κατακτητές στην
εξάλειψη της πολιτιστικής κληρονο-
μίας του Kυπριακού λαού. Mακρύς
είναι ο κατάλογος αρχαιολογικών
χώρων, αρχαιολογικών μουσείων, ι-
διωτικών συλλογών στα κατεχμενα
που λεηλατήθηκαν. Eξαφανίσθηκαν
ολκληρες βιβλιοθήκες, πως η με-
γάλη και μοναδική Kυπρολογική Bι-
βλιοθήκη του Δημητρίου Mαραγκού
απ την Aμμχωστο, καθώς και η βι-
βλιοθήκη του Xατζηιωάννου. Eπίσης,
η μοναδική συλλογή αρχαιοτήτων H Παναγία ένθρονη Bρεφοκρατούσα. Δεσποτική εικνα του τέμπλου του Xριστού του Aντιφωνητή. Πουλήθηκε στο
του Xριστάκη Xατζηπροδρμου στην Λονδίνο σε Eλληνα συλλέκτη. H Παναγία απεικονιζταν στον κατάλογο «Kύπρος, 9.000 χρνων έργα πολιτισμού λεη-
Aμμχωστο. λατούνται» της ομώνυμης έκθεσης του 1985 και, ως εκ τούτου, ταυτίστηκε απ την ττε διευθύντρια του Bυζαντινού
Aμέσως μετά την εισβολή ρίχτη- Mουσείου M. Aχειμάστου – Ποταμιάνου ταν ο αγοραστής, ο οποίος δεν εγνώριζε την προέλευσή της, την έφερε για
καν στις λαθραίες ανασκαφές. Iδιαί- συντήρηση στο Mουσείο. Aκολούθησε κατάσχεση και δικαστικς αγώνας.
τερα στις περιοχές που δεν είναι
προσιτές στους ξένους και που χα- παράνομης εμπορίας. H φράση στις Aπ το 1974 κυριολεκτικά κατα- λγους των γνωσττερων οίκων δη-
ρακτηρίζονται περιοχές στρατιωτι- τουρκικές εφημερίδες «έφθασε ζε- κλύσθηκαν οι ξένες αγορές με κυ- μοπρασίας. Oσα αρχαιολογικά αντι-
κής κατοχής. Mε πνο οι Kύπριοι πα- στ εμπρευμα στην Kωνσταντινού- πριακές κλεμμένες αρχαιτητες. κείμενα δεν τα οικειοποιήθηκαν οι
ρακολουθούν τη γη τους να σκάβε- πολη» σημαίνει τι αρχαία αγγεία, Πλούτησαν τα ξένα Mουσεία και οι αρχές έχουν συληθεί απ το στρατ
ται και να μετατρέπονται έργα των αρχαία ειδώλια και νομίσματα ήρθαν συλλέκτες. Σελίδες ατελείωτες οι κατοχής, ιδιώτες και λαθρέμπορους.
προγνων τους σε πηγή πλούτου και απ την κατεχμενη Kύπρο. κυπριακές αρχαιτητες στους κατα- Eλάχιστα, χάρις στην Yπηρεσία

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

Aρχαιοτήτων Kύπρου, επαναπατρί-
σθηκαν. H Kυπριακή Δημοκρατία
πληρώνει αδρά· για να σωθούν τα α-
γαθά που της ανήκουν. Στον αγώνα
του επαναπατρισμού σημαντική εί-
ναι η συμβολή του ιδρύματος Λεβέ-
ντη. Mεγάλο κτύπημα για την επι-
στήμη είναι τι σταματούν οι ανα-
σκαφές που επί δεκαετίες πραγμα-
τοποιούσαν στα κατεχμενα σήμερα
εδάφη της Kύπρου, οι ξένες αρχαιο-
λογικές σχολές, πως η ανασκαφή
στη Σαλαμίνα της Γαλλικής Aποστο-
λής και στους Σλους της Kαναδι-
κής. Tην ανασκαφή δεκατεσσάρων
αρχαιολογικών χώρων συνεχίζουν οι
Tούρκοι αρχαιολγοι. Mεγάλο κτύ-
πημα και για την ιστορία της Kύπρου,
το τι δεν δημοσιεύτηκαν τα συμε-
ράσματα απ τις αρχαιολογικές έ-
ρευνες.
H κυπριακή κυβέρνηση αμέσως
μετά την εισβολή και την κατοχή του
38% του εδάφους της δεν σταμάτη-
σε να υψώνει τη φωνή της στις ξένες
κυβερνήσεις και στους διεθνείς ορ-
γανισμούς, στις διευθύνσεις ξένων
Mουσείων κ.λπ., για να μη δέχονται
τους κλεμμένους θησαυρούς και να
σταματήσουν την παράνομη εμπο-
ρία.
Eλάχιστα είναι τα Mουσεία που χι
μνο αρνήθηκαν να αγοράσουν αλλά
συνεργάστηκαν, ώστε ύστερα απ
παροιμιώδεις αγώνες και παζαρέμα-
τα, να επιστραφούν στο νμιμο ιδιο-
κτήτη τους. Eλάχιστα είναι τα τελω-
νεία, πως αυτ του Nτβερ, που ύ-
στερα απ κατάσχεση αποδώσανε
εικνες και αρχαία αγγεία στις κυ-
πριακές αρχές.

Eκκλησίες
και Mοναστήρια
Eκεί που αλύπητα στράφηκε η μα-
νία του κατακτητή ήταν τα μοναστή-
ρια και οι εκκλησίες. H καταστροφή
ξεκίνησε το 1974 στη διάρκεια της
εισβολής και συνεχίστηκε συστημα-
τικά απ τα άπληστα χέρια του κατα-
κτητή. Oι εκκλησίες απογυμνώθηκαν
απ τις βυζαντινές τοιχογραφίες.
Ξυλγλυπτα τέμπλα πουλήθηκαν με
το μέτρο στις ξένες αγορές. Aπογυ-
μνώθηκαν οι εκκλησίες απ τους κι-
νητούς θησαυρούς, τις εικνες, τα
αρχιερατικά άμφια, τα τελετουργικά
σκεύη, τα ιερά κειμήλια. Για να που-
ληθούν πιο εύκολα τα εικονίσματα
κπηκαν σε δύο και τρία κομμάτια.
Mέσα σε τσουβάλια, η ιστορία και η
τέχνη του πολιτισμού της Kύπρου,
πήραν το δρμο απ τα Aδανα και
την Kωνσταντινούπολη για τις παρά-
νομες αγορές της Eυρώπης και της
Aμερικής. Tώρα τελευταία, καθώς ε-
νοπίσθηκε στη Oζάκα, η Iερά Πύλη
του Nαού του Περιστερώνα της
Aμμοχώστου, βλέπουμε τι το εμπ-
ριο προχώρησε και προς την Iαπω-
νία.
Aπ το 1940 η Eκκλησία της Kύ-
πρου αποφάσισε να συγκεντρωθούν
φορητές βυζαντινές εικνες, πολύ-
τιμα χειργραφα και ξυλγλυπτα στο
Kάστρο της Kερύνειας. Στην εκκλη-
σία του Aγίου Σπυρίδωνα την Tρεμε-
ντουσά, 150 εικνες μεγάλης αξίας
είχαν συγκεντρωθεί, πριν απ την ει-
σβολή, για συντήρηση. Eκατοντάδες
λοιπν εικνες απ τις συλλογές αυ-
τές εξαφανίσθηκαν. Aπ το Kάστρο
της Kερύνειας μνο ο Aρχάγελος
H τοιχογραφία αυτή, που κοσμούσε το θλο του παρεκκλησίου του Aγίου Θεμωνιανού Λύσης με τον Παντοκράτορα
πλαισιωμένο με την Παναγία, τον Iωάννη τον Πρδρομο και πλήθος Aγγέλων, βρίσκεται σήμερα στο Xιούστον του Tέ-
ξας, που θα παραμείνει, πως υποσχέθηκε το ίδρυμα De Menil, για είκοσι χρνια. Yστερα θα επιστραφεί στο νμιμο
ιδιοκτήτη, την Eκκλησία της Kύπρου.
Mιχάηλ, που είχε πουληθεί στην
Oλλανδία, επιστράφηκε το 1985 στην
Kύπρο. O Kύπριος καθηγητής κ. B.
Kαραγιώργης, σε ομιλία του στην
Aθήνα, σε διάσκεψη του Διεθνούς
Συμβουλίου Mουσείων το 1984, ανέ-
φερε τα παρακάτω αποσπάσματα α-
π τις μαρτυρίες του Mεχμέτ Γιασ-
σίν, στο τουρκοκυπριακ περιοοδικ
OΛAΫ (26 Aπριλίου 1982).
«Aπ διάφορα τμήματα της Kύ-
πρου συγκεντρώθηκαν εικνες προ-
ερχμενες απ εκκλησίες και Mου-
σεία και τοποθετήθηκαν λες μαζί σε
τέσσερις μεγάλες βαλίτσες. Mερικές
κπηκαν με πρινι σε τέσσερα κομ-
μάτια η καθεμία και ανακαλύφθηκαν
ενώ προσπαθούσαν να τις εξαγά-
γουν λαθραία απ το αεροδρμιο
της Aγκυρας. Eκατοντάδες εικνων
αξίας δεκάδων χιλιάδων τουρκικών
λιρών έχουν κλαπεί και μεταφερθεί
στο εξωτερικ. Mικρ μνο μέρος
τους ξαναβρέθηκε. Στις 16 Mαρτίου
1981 εικνες που τοποθετήθηκαν σε
τρία κιβώτια με επιγραφή, προσωπι-
κή περιουσία, φυγαδεύτηκαν λα-
θραία στη Γερμανία απ το αεροδρ-
μιο της Tύμπου και της Aγκυρας.
Oταν ήρθε στο φως αυτ το περιστα-
τικ, αποκαλύφθηκε επίσης τι και
Παράσταση του Aρχαγγέλου Mιχαήλ ανάμεσα στην Aγία Mαρίνα και την Aγία αρχαία αντικείμενα είχαν φυγαδευ-
Eυδοκία. H εικνα χρονολογείται στον 15ο αιώνα. Aνήκει στην εκκλησία του τεί λαθραία με προορισμ την ίδια
Aρχαγγέλου Mιχαήλ στο χωρι Πλατανιστάτα. Συνέχεια στην 26η σελίδα

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 25

Συνέχεια απ την 25η σελίδα
διεύθυνση με την επιγραφή “προσω-
πική περιουσία”».
Σύμφωνα με ξένους επισκέπτες
και απ τα μέλη της Eπιτροπής του
Συμβουλίου της Eυρώπης που μετέ-
βηκαν στην Kύπρο το 1989 (της Eπι-
τροπής επικεφαλής ήταν ο βυζαντι-
νολγος καθηγητής Pμπιν Kρμακ),
δεν υπάρχει στο Kάστρο της κατεχ-
μενης Kερύνειας, στο Mοναστήρι
του Aποστλου Bαρνάβα στην κατε-
χμενη Aμμχωστο –που έχει μετα-
τραπεί σε γκαλερί– καθώς και σε μια
τρίτη εκκλησία του Aργαγγέλου,
πλησίον της Kερύνειας, που και εκεί
επίσης έχουν δημιουργήσει συλλογή
εικνων οι Tούρκοι, καμία βυζαντινή
ή μεταβυζαντινή εικνα. Στις ανωτέ-
ρω εκκλησίες, είναι εκτεθειμένες ή
αποθηκευμένες μνο εικνες του
19ου και του 20ού αιώνα. «Πρέπει να
θεωρούμε βέβαιο τι, σες δεν ήταν
πολύ γνωστές, πουλήθηκαν σε πλη-
στηριασμούς. Oσες ήταν γνωστές,
πουλήθηκαν απευθείας σε ιδιώτες,
λέει ο Kύπριος βυζαντινολγος Δρ.
Aθ. Παπαγεωργίου, για να αποφευ-
χθεί η δημοσιοποίηση και η αναγνώ-
ρισή τους. Tα ιερά σκεύη, τα ασημικά
των ναών άλλα τα πούλησαν και άλ-
λα φαίνεται τι τα έλιωσαν. Γενικά
δεν έχει μείνει τίποτα. Oι εκκλησίες
μας είναι εντελώς γυμνές, σύμφωνα
με μαρτυρίες ξένων επισκεπτών».
Aποκλληση
τοιχογραφιών
Oταν τα φορητά αντικείμενα που
μπορούσαν να κλαπούν και να φυγα-
δευτούν λιγστεψαν, άρχισε η απο-
κλληση τοιχογραφιών και εντοίχιων
ψηφιδωτών, με στχο χι μνο το
κέρδος, αλλά –με την υποστήριξη
των κατοχικών αρχών– την εξαφάνι-
ση κάθε ίχνους πολιτιστικής κληρο-
νομιάς που είναι μαρτυρία της εθνι-
κής ταυττητας των κατεχομένων ε-
δαφών. Oσες τοιχογραφίες είχαν συ-
ντηρηθεί και καθαριστεί απ την
Aρχαιολογική Yπηρεσία Kύπρου,
πριν απ την τουρκική εισβολή του
’74, αφαιρέθηκαν. Eκείνες που δεν
μπορούσαν να τις αφαιρέσουν τις
κατέστρεψαν.
H έκταση της καταστροφής είναι
πραγματικά ασύλληπτη. Συνεχώς
παρουσιάζονται τμήματα τοιχογρα-
φιών σε διάφορες αγορές και σε πα-
λαιοπωλεία της Eυρώπης. Πώς είναι
δυνατν έργα τέχνης που έχουν α-
φαιρεθεί απ εκκλησίες, να πουλιού-
νται ελεύθερα στη διεθνή αγορά;
Aκμα και τουρκοκυπριακές εφημε-
ρίδες έχουν επισημάνει το γεγονς.
Στο καθολικ της Mονής της Πανα-
γίας της Aυγασίδας, του 15ου αιώνα,
αφού λεηλατήθηκαν πρώτα οι τοιχο-
γραφίες, το 1989 τουρκικά στρατεύ-
ματα κατεδάφισαν ολοσχερώς την
εκκλησία. Eίναι γνωστ τι έχουν α-
φαιρεθεί τοιχογραφίες απ την Πα-
ναγία την Aψιθιώτισσα, τον Aγ. Nικ-
λαο, την Aγ. Σολομονή του 8ου αιώ-
να, στην Kώμη του Γυαλού, απ τον
Aγ. Φίλωνα των Aγριδίων του 12ου
αιώνα, και απ την Παναγία Aφέντρι-
κα. Oι Tούρκοι αφαίρεσαν απ την
εκκλησία της Παναγίας Περγαμινιώ-
τισσας, την τοιχογραφία της Aγ.
Aννας προσευχμενης και τοιχογρα-
φίες των Aγίων που χορονολογού-
νται στον 11ο ή 12ο αιώνα. Aγνοείται
26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997
η τύχη των τοιχογραφιών στην Aχει-
ροποίητο του Kαραβά που έχει μετα-
τραπεί σε στρατώνα, απ την λαξευ-
τή εκκλησία της Παναγίας Γαλακτε-
ρούσας, την εκκλησία της Aγ. Eυδο-
κίας και του Aγ. Γεωργίου στο Kα-
πούτι. Για τις τοιχογραφίες αυτές εί-
ναι γνωστ τι έχουν αφαιρεθεί, αλ-
λά δεν έχει γίνει γνωστή η τύχη
τους. Oπως δεν είναι γνωστή η τύχη
των τοιχογραφιών σε διάφορες εκ-
κλησίες στην παλιά Aμμχωστο, ορ-
θδοξες και λατινικές.
Yπάρχουν βάσιμες πληροφορίες
τι έχουν αφαιρεθεί οι σημαντικτε-
ρες τοιχογραφίες απ το παρεκκλήσι
της Aγ. Tριάδος, του Mοναστηριού
του Xρυσοστμου στον Kουτσοβέ-
ντη. Mεγάλη καταστροφή έχει υπο-
στεί η εκκλησία του Aντιφωνητή, της
οποίας οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι με
περίτεχνες τοιχογραφίες. Aπ την α-
ψίδα «του βήματος» κατέστρεψαν το
πρσωπο του Aρχαγγέλου, του 12ου
αιώνα. Tο σώμα δεν μπρεσαν να το
αφαιρέσουν και ακμα μέχρι σήμε-
ρα, πως ξένοι επισκέπτες πληροφ-
ρησαν, στέκει εκεί. Tοιχογραφίες
του 15ου αιώνα, πως «η Pίζα του
Iεσσαί» και η «εις Aδου κάθοδος» α-
ποκολλήθηκαν. Eκαψαν ακμα και το
εικονοστάσι του Aντιφωνητή και
πούλησαν τις εικνες που το κο-
σμούσαν.
Tέσσερις εικνες με παραστάσεις
Aποστλων απ το τέμπλο του ναού
πουλήθηκαν στην Oλλανδία. H εκ-
κλησία της Kύπρου προσπαθεί με έν-
δικα μέσα για την επιστροφή τους.
Mία εικνα της Παναγίας Bρεφοκρα-
τούσας πουλήθηκε στο Λονδίνο σε
O Aπστολος Πέτρος απ το Eικονοστάσι του Aντιφωνητή, στην κατοχή του
Eλληνα συλλέκτη, ο οποίος δεν ε-
ζεύγους Lans στο Pτερνταμ. Mε ένδικα μέσα η Kύπρος αγωνίζεται για την
γνώριζε την προέλευσή της. Eγινε
επιστροφή. Σημειώνουμε τι, στην έκδοση της Eπιτροπής για τη Διάσωση της
κατάσχεση στο Bυζαντιν Mουσείο
Πολιτιστικής Kληρονομιάς της Kύπρου «Kύπρος, 9.000 χρνων έργα πολιτι-
της Aθήνας ταν την έφερε ο αγορα-
σμού λεηλατούνται», του 1985, ήδη απεικονίζονται το εικονοστάσι, καθώς και
το ντοκουμέντο της καταστροφής του. στής για συντήρηση. Φυλάσσεται α-
κμα εκεί, ύστερα απ τρία χρνια,
υπ μεσεγγύηση.
Kανακαριά
Tο 1979 βέβηλα χέρια αποκλλη-
σαν τα μοναδικής τέχνης και εικονο-
γραφικής σημασίας εντοίχια ψηφι-
δωτά απ την Eκκλησία της Πανα-
γίας της Kανακαριάς της Λυθράγκω-
μης.
H εκκλησία, σπάνιο δείγμα τέχνης
Aφίσα που κυ- του 6ου αι., είχε στην αψίδα ψηφιδω-
κλοφρησε τή παράσταση της Παναγίας με τον
το 1985 η Eπι- Xριστ στα γνατα, ανάμεσα σε δύο
τροπή για αγγέλους και τους Aποστλους σε
τη Διάσωση δίσκους. Oι αρχαιοκάπηλοι αποκλ-
της Πολιτιστι- λησαν απ τους τοίχους τα μωσαϊκά.
κής Kληρονο- H Aρχαιολογική Yπηρεσία Kύπρου έ-
μιάς της Kύ- στειλε έναν ξένο για να διαπιστώσει
πρου με την ευ- εάν αληθεύει η είδηση της κατα-
καιρία της έκθε- στροφής. H Eκκλησία ήταν γυμνή.
σης «Kύπρος, Mάζεψε απ το δάπεδο ελάχιστες
9.000 χρνων ψηφίδες και τις έφερε στο Aρχαιολο-
έργα πολιτι- γικ Mουσείο στη Λευκωσία. Mία
σμού λεηλατού- χούφτα ψηφίδες, ,τι απμεινε απ
νται», στη Pδο την Tέχνη και την Iστορία.
στο Παλάτι του
O βυζαντινολγος Nικολάι Kντα-
Mεγάλου Mαγί-
κοφ, ονμασε τον ιδιαίτερο τύπο της
στρου. Eικονίζε-
ται ο Aρχάγγε- Παναγίας στα ψηφιδωτά της Kανα-
λος Mιχαήλ. καριάς «κυπριακ τύπο« και την Πα-
H εικνα ναγία «Παναγία Kυπρία». Eίναι γνω-
του 12ου αιώνα στ τι πουλήθηκαν στην Iνδιανάπο-
απ το Mονα- λη τέσσερα τεμάχια απ τα δώδεκα
στήρι του Aγίου ψηφιδωτά της αψίδας. Δεν είναι -
Xρυσοστμου μως γνωστ που βρίσκονται τα ση-
στον Kουτσο- μαντικά υπλοιπα τμήματα των ψη-
βέντη. φιδωτών, πως το κάτω μέρος του
Xριστού και της Παναγίας, οι Aπ-
στολοι Aνδρέας, Mατθαίος και Mάρ-
κος, Φίλιππος και Παύλος.
Aναμφίβολα, μία απ τις πιο πετυ-
χημένες και δύσκολες περιπτώσεις
επαναπατρισμού, ήταν εκείνη των
μωσαϊκών της Kανακαριάς, τα οποία,
μέσω Tούρκων αρχαιοκαπήλων και
Oλλανδών και Aμερικανών αρχαιο-
πωλών, βρέθηκαν τελικά το 1988
στην Iνδιανάπολη των HΠA. Oταν ε-
ντοπίστηκαν απ τους Kυπρίους αρ-
χαιολγους, η εκκλησία της Kύπρου
έκανε αγωγή και κέρδισε τη δίκη στο
ομοσπονδιακ δικαστήριο. Hταν συ-
γκλονιστική η ώρα της επιστροφής
τους για τον ελληνισμ και την
Oρθοδοξία. O Aρχιεπίσκοπος Xρυσ-
στομος με τον Πρεδρο της Δημο-
κρατίας της Kύπρου, ψάλλοντας το
«τη Yπερμάχω», τα τοποθέτησε ευ-
λαβικά στο Mουσείο του Mακαρίου
του Γ΄. Mαζί έψαλλαν οι Kύπριοι και
έκλαιγαν απ πνο, χαρά και ελπίδα.
Oι τοιχογραφίες απ την Aψίδα και
το Θλο του παρεκκλησίου του Aγί-
ου Θεμωνιανού Λύσης απεικονίζουν
αντιστοίχως την Παναγία (Bλαχερ-
νιώτισσα), πλαισιωμένη απ τους
Aρχαγγέλους Mιχαήλ και Γαβριήλ
και τον Παντοκράτορα, πλαισιωμένο
απ την Παναγία, τον Iωάννη Πρ-
δρομο και πλήθος Aγγέλων. Oι τοι-
χογραφίες αποκολλήθηκαν και που-
λήθηκαν απ τον Tούρκο λαθρέμπο-
ρο έργων τέχνης Aydin Dikmen (M-
ναχο), κομμένες σε 38 κομμάτια, στο
Iδρυμα De Menil στο Xιούστον του
Tέξας. Mε τη συγκατάθεση του Mα-
καριωτάτου Aρχιεπισκπου Kύπρου
Xρυσοστμου, το Iδρυμα έκτισε μι-
κρ να – μουσείο, στον οποίο τοπο-
θετήθηκαν οι τοιχογραφίες, οι οποί-
ες σε 20 χρνια θα επιστραφούν
στην Kύπρο. Tα εγκαίνια θα γίνουν
στο τέλος Mαΐου απ τον ίδιο τον
Aρχιεπίσκοπο.
Aγώνας για
επαναπατρισμ
H προκλητική συμπεριφορά των
Kατοχικών αρχών, που δεν επιδει-
κνύουν ίχνος σεβασμού απέναντι
στη θρησκευτική, πολιτιστική και ι-
στορική κληρονομιά της Kύπρου, συ-
νεχίζεται.
Eίκοσι τρία χρνια ύστερα απ την
τουρκική εισβολή, η Kυπριακή Kυ-
βέρνηση και η Eκκλησία της Kύπρου
αγωνίζονται να εντοπίσουν και να ε-
παναπατρίσουν τα πολιτιστικά αγαθά
του κυπριακού λαού. Σε λα τα ση-
μεία της γης που υπάρχουν υποψίες
ή ενδείξεις τι βρίσκονται κλεμμέ-
νες κυπριακές αρχαιτητες, δίνεται
η μάχη να επιστραφούν στο πάτριο
έδαφος. Aντιμετωπίζοντας τερά-
στιες δυσκολίες με κύκλους λαθρε-
μπρων και αρχαιοκαπήλων που τις
διακινούν, με αρχαιοπώλες που ζη-
τούν αστρονομικά ποσά για να τις
παραδώσουν, έχουν οδηγ την πίστη
τι ο αγώνας για τη σωτηρία της μα-
κραίωνης πολιτισμικής κληρονομιάς
είναι αγώνας για την εθνική ταυτ-
τητα και την επιβίωσή τους ως ιστο-
ρικού λαού.
Oμως, είναι γνωστ, τι στο ίδιο το
έδαφος της κατεχμενης Kύπρου οι
αρχαιοκάπηλοι, οι λαθρέμποροι, οι
αρχαιοπώλες, δρουν με την ανοχή
της Tουρκίας και του ψευδοκράτους
του Nτενκτάς. Στην περίπτωση της
Kύπρου δεν έχουμε τη γνωστή αρ-
χαιοκαπηλεία που ασκείται στα διά-
φορα κράτη που διαθέτουν πολιτι-
στική κληρονομιά, απ διάφορες
σπείρες. Eχουμε ένα επίσημο κρά-
τος να κάνει κλοπές και κατακρατή-
σεις των θησαυρών ενς άλλου κρά-
τους.
Στο βρειο τμήμα της Kυπριακής
Δημοκρατίας, που έχει καταληφθεί
ύστερα απ εισβολή του στρατού
του τουρκικού κράτους, έχει εγκαθι-
δρυθεί καθεστώς στρατιωτικής κα-
τάληψης «αιτία πολέμου». Oυδέπο-
τε, μως, έπαυσε να υπάρχει η ελλη-
νική Kύπρος και να είναι κυρίαρχο
κράτος. Για το λγο αυτ το τμήμα
που σήμερα βρίσκεται στην κατοχή
των Tούρκων, οι οποίοι είναι προσω-
ρινά κατέχοντες, ανήκει στην κατο-
χή στην Kυπριακή Δημοκρατία. Στη
Σύμβαση της Xάγης γράφονται κα-
H Eκκλησία του Aγίου Θεμωνιανού Λύσης. Tούρκοι λαθρέμποροι αφαίρεσαν και πούλησαν στο Xιούστον του Tέξας τις
τοιχογραφίες του 13ου και του 14ου αιώνα.
Mαρτυρία Tασούλας Xατζητοφή
ONOMAZOMAI Tασούλα Γεωργίου –
Xατζητοφή και κατάγομαι απ την
Aμμχωστο Kύπρου. Σε ηλικία 15 ε-
τών έγινα πρσφυγας και συνέχισα
το γυμνάσιο στη Λεμεσ. Eπειτα απ
σπουδές στην Aγγλία ήλθα στην
Oλλανδία απ το 1980. Παντρεύτηκα
τον Δρα Mιχαήλ Xατζητοφή και έχω
δύο παιδιά, τον Aντρέα 7 ετών και τη
Σοφία 5.
Eίμαι επιχειρηματίας, ιδιοκτήτρια
εταιρίας. Eχω πάθος για την Kύπρο
και καθήκον να βοηθήσω σαν πρ-
σφυγας. Tο 1986 η Kύπρος με διρι-
σε επίτιμη υπο–πρξενο της Kύπρου
στη Xάγη και το 1989 πρξενο.
Aπ το 1989 ασχολούμαι με τα
κλεμμένα αγαθά της Kύπρου απ τα
Kατεχμενα. Eχω μαζεμένα αρκετά
στοιχεία μιλώντας με λαθρεμπ-
ρους, ασφαλιστικές, μεταφορικές ε-
ταιρίες κ.λπ.
Tο Σεπτέμβριο του 1996 ο Mακα-
θαρά οι υποχρεώσεις που έχει ένα
κράτος σ’ ένα άλλο για την πολιτιστι-
κή του κληρονομιά και τους θησαυ-
ρούς του κατεχμενου κράτους που
έχει υπογράψει τη Σύμβαση.
Στην περίπτωση αυτή και η Eλλάδα
και η Tουρκία είναι ανάμεσα στα
συμβαλλμενα κράτη που υπέγρα-
ψαν τη Σύμβαση της Xάγης του 1954
και τα οποία, σύμφωνα με τους -
ρους της Σύμβασης, έπρεπε πιστά να
τους ακολουθούν. Eπομένως η μη ε-
φαρμογή της Σύμβασης της Xάγης
είναι η καταρράκωση του Διεθνούς
Δικαίου σε βάρος της Kυπριακής Δη-
μοκρατίας. H πίεση προς την Tουρ-
κία των υπολοίπων συμβαλλομένων
κρατών είναι μηδαμινή μπροστά στη
συστηματική καταστροφή της πολι-
τισμικής παράδοσης της ελληνικής
Kύπρου.
Oι καταστροφές και ο αφελληνι-
σμς που συντελέστηκαν στα κατε-
ριώτατος με διρισε παγκσμια συ-
ντονίστρια για τα κλεμμένα αγαθά
της Eκκλησίας της Kύπρου. Eτσι
μπορώ να ενεργώ ανεξάρτητα απ
την κυβέρνηση γι’ αυτά τα θέματα.
Aρχάγγελος Mιχαήλ: Tο 1995 είχα
μάθει για μια εικνα του Aρχαγγέλου
Mιχαήλ η οποία ήταν στο σπίτι ια-
τρού στη Xάγη. O γιατρς αυτς α-
γρασε την εικνα αντί 60.000 ολ-
λανδικών φιορινιών απ Oλλανδ
αρχαιοπώλη.
Tον επισκέφθηκα και του ζήτησα
να μου επιστρέψει την εικνα. Παρ-
λο που ο γιατρς ήθελε να συνεργα-
στεί μαζί μας, ο νομικς σύμβουλος
της Aρχιεπισκοπής στην Oλλανδία
με συμβούλεψε τι η εικνα πρέπει
να κατασχεθεί πως και έγινε.
O γιατρς έγινε έξω φρενών, αλλά
τελικά αποφάσισε να συνεργαστεί
με την Eκκλησία της Kύπρου και έ-
δωσε πίσω την εικνα. H ίδια την έ-
KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH
χμενα είναι πρκριμα για το πού
στοχεύει και για το τι θα επακολου-
θήσει απ τον τουρκικ επεκτατι-
σμ, εάν δεν τον αναχαιτίσουμε.
Παραθέτω μερικές χαρακτηριστι-
κές μαρτυρίες Kυπρίων που αφο-
ρούν περίπτωση αρχαιοκαπηλίας και
ενέργειες εντοπισμού και επιστρο-
φής κλεμμένων αρχαιοτήτων στην
Kύπρο.
Y.Γ. Eυχαριστώ για τις πληροφορίες και τις
φωτογραφρίες που χρησιμοποίησα τον
Δρ. κ. Δήμο Xρήστου, Δ/ντή του Tμήμα-
τος Aρχαιοτήτων Kύπρου, τον Kαθ. κ.
Bάσο Kαραγιώργη, τον βυζαντινολγο
Δρ. κ. Aθανάσιο Παπαγεωργίου, την κα
P. Aχίλλη της Δ/νσης Tύπου της Kυπρια-
κής Πρεσβείας στην Aθήνα, καθώς και
την Kυπρία συγγραφέα κα Hβη Mελεά-
γρου. Iδιαίτερα ευχαριστώ για τις «μαρτυ-
ρίες» την Πρξενο της Kύπρου στην
Oλλανδία κα Tασούλα Γεωργίου - Xατζη-
τοφή και το συλλέκτη κ. Xριστάκη Xατζη-
προδρμου.
φερα στη Λευκωσία στο Mακαριώτα-
το τον Aύγουστο του 1995.
H εικνα προέρχεται απ την Πλα-
τανιστάσα. Πριν απ την εισβολή εί-
χε σταλεί στη Mητρπολη της Kηρύ-
νειας απ που εκλάπη μετά την
τουρκική εισβολή του 1974.
H Ωραία Πύλη του Περιστερώνα.
Tον Aπρίλιο του 1996 είχα πληροφο-
ρίες τι η Ωραία Πύλη απ εκκλησία
του Περιστερώνα στα Kατεχμενα,
ευρισκταν στην Iαπωνία. Προσπά-
θησα να μάθω πού και πώς, αλλά ε-
στάθη αδύνατον. Tελικά ένας
Oλλανδς λαθρέμπορος που βρι-
σκταν στην Iαπωνία, μου υποσχέ-
θηκε τι εάν πήγαινα στην Iαπωνία η
ίδια θα μπορούσε να μου δείξει πού
βρισκταν η Ωραία Πύλη. Aποφάσισα
να πάω. Eκεί ο λαθρέμπορος με ο-
δήγησε στο Kολλέγιο Tέχνης στην
Συνέχεια στην 28η σελίδα
27
Συνέχεια απ την 27η σελίδα
Oζάκα. Eίχα συνάντηση με τους εκ-
προσώπους του Kολλεγίου στην Kα-
ναζάουα. Aγρασαν την Ωραία Πύλη
απ τον Oλλανδ έμπορο Robert
Rosemond για 145.000 δολάρια. Tην
Ωραία Πύλη μου την έδειξαν τοποθε-
τημένη σε διάδρομο του Kολλεγίου,
ανάμεσα σε έργα του Rodin.
H συγκίνησή μου ήταν μεγάλη. H
Ωραία Πύλη κατάγεται απ την πε-
ριοχή της Aμμοχώστου απ που ε-
γώ η ίδια κατάγομαι. Mία ταμπέλα έ-
γραφε στα γιαπωνέζικα τι προέρχε-
ται απ την Kύπρο.
Aπ ττε με διαφρους τρπους
προσπάθησα να συμφωνήσω με το
Kολλέγιο για την επιστροφή της.
Eως σήμερα ναυάγησαν λες οι συμ-
φωνίες. H Eκκλησία της Kύπρου ανέ-
θεσε την υπθεση σε Iάπωνα δικηγ-
ρο. Πριν απ δύο εβδομάδες, απρ-
ρητη πηγή με ενημέρωσε τι το Kολ-
λέγιο έλαβε επιστολή απ τα Kατε-
χμενα, στην οποία οι αρχές ζητούν
σε αυτές να επιστραφεί. Oι Iάπωνες
δήλωσαν στον Tύπο τι δεν θα επι-
στρέψουν σε κανένα την Ωραία Πύ-
λη, αγνοώντας τι το θέμα δεν είναι
πολιτικ αλλά καθαρά νομικ. Kαμία
κυβέρνηση, κανένα κατοχικ καθε-
στώς δεν μπορεί να παραμερίσει το
νμιμο ιδιοκτήτη, την Eκκλησία της
Kύπρου.
Oι τέσσερις Aπστολοι του Aντι-
φωνητή: Tο Mάιο του 1995 είχα πλη-
ροφορηθεί για την ύπαρξη τεσσά-
ρων εικνων σε ιδιωτικ σπίτι στο
Pτερνταμ της Oλλανδίας. Oι εικ-
νες απεικονίζουν τους Aποστλους
Πέτρο, Παύλο, Mάρκο και Iωάννη. Eί-
ναι του 15ου αι., πολύ μορφες και
σε εξαιρετική κατάσταση. Oι κάτοχοι
των εικνων είναι το ζεύγος Lans, οι
οποίοι είναι 78 χρνων η γυναίκα και
81 ο άντρας. Aγρασαν τις εικνες
απ τον Aρμένη έμπορα Dergazavian
ο οποίος ήταν συνέταιρος με τον
Στο Kολέγιο Tέχνης της Oζάκας, η Ωραία Πύλη του κατεχμενου Περιστε-
ριώνος Aμμοχώστου. Eμπρς, η πρξενος της Xάγης και αντιπρσωπος της
Eκκλησίας της Kύπρου Tασούλα Γεωργίου – Xατζητοφή.
Michel Van Rig. Tον Mάιο του 1995
με κάλεσαν στο σπίτι τους για να μου
δείξουν τις εικνες τις οποίες ήθε-
λαν να πουλήσουν διτι τους είχαν
πληροφορήσει στο Λονδίνο τι εάν
προήρχοντο απ την Kύπρο πιθανν
να είναι κλεμμένες. Eπειτα απ αυτ
είχαν αποφασίσει μέσω εμού να τις
πουλήσουν στην Eκκλησία της Kύ-
πρου.
Eπισκέφθηκα, πως σας είπα, το
σπίτι τους το Mάιο του 1995. Mου έ-
κανε εντύπωση οι γνώσεις που είχε
το ζεύγος γύρω απ τον τομέα της
Tέχνης. Tο σπίτι τους ήταν γεμάτο α-
ντίκες και ένας τοίχος γεμάτος εικ-
νες. Mου εξήγησαν τι επλήρωσαν
το 1971 200.000 ολλανδικά φιορίνια
για να αποκτήσουν τις προκείμενες
εικνες και ζητούν να τις πουλήσουν
τουλάχιστον με το ίδιο ποσ.
Tους ερώτησα εάν ήταν σίγουροι
τι τις είχαν αγοράσει πριν απ το
1974 (δηλαδή πριν απ την τουρκική
εισβολή) ή μετά. H κυρία Lans ήταν
σίγουρη τι τις αγρασε το 1971, αλ-
λά δεν είχε καμία απδειξη ούτε απ
την τράπεζα ούτε απ εκείνον που
τις αγρασε. Tα χρήματα είχαν πλη-
ρωθεί σε μετρητά.
Tους εξήγησα τι εάν οι εικνες ή-
ταν κλεμμένες, πρέπει να επιστρα-
φούν στο νμιμο κάτοχο, την Eκκλη-
σία της Kύπρου. Oσον αφορά τα χρή-
ματα δεν πρκειται να τα πάρουν πί-
σω. Πήγα στην Kύπρο και μίλησα με
τον Mακαριώτατο. Eδειξε τις φωτο-
γραφίες απ τις 4 εικνες στον βυζα-
ντινολγο Δρ Aθ. Παπαγεωργίου ο ο-
ποίος αμέσως αναγνώρισε τι προ-
έρχονται απ την εκκλησία του Aντι-
φωνητή στα Kατεχμενα.
O Mακαριώτατος μου έδωσε το
πράσινο φως να διαχειριστώ αυτή
την υπθεση μέσω δικηγρων εάν
χρειαστεί. Για να είμαστε σίγουροι -
τι οι εικνες είναι οι αληθινές ζήτησα
απ το ζεύγος Lans να τις δει και ο
κύριος Παπαγεωργίου. Παράλληλα,
η Eκκλησία της Kύπρου μέσω ολλαν-
δικού νομικού οίκου ετοίμασε το τα-
χύτερο την κατάσχεση των εικνων,
διτι η κ. Lans είχε πει τι εάν η εκ-
κλησία δεν είναι διατεθειμένη να τις
εξαγοράσει θα τις έκρυβε.
Στις 25 Iουλίου ο κ. Παπαγεωργίου
είδε τις εικνες και αμέσως έγινε η
κατάσχεση. Aπ ττε μέχρι σήμερα η
τύχη τους είναι στα χέρια της ολλαν-
δικής δικαιοσύνης.

Mαρτυρία Xριστ. Xατζηπροδρμου για τη συλλογή του

Aγαπητή κα Aναγνωστοπούλου
Σας πληροφορώ για τα σα συνέ-
βησαν γύρω απ την Aρχαιολογική
μου Συλλογή και ελπίζω να σας είναι
χρήσιμα για την ενημέρωση του ελ-
ληνικού κοινού για τη συστηματική
καταστροφή της πολιτιστικής κλη-
ρονομιάς του τπου μας απ τους
Tούρκους.
Tο κοιν στην Eλλάδα και στην
Kύπρο καθώς και οι αντίστοιχες κυ-
βερνήσεις πρέπει να ευαισθητοποι-
ηθούν και να λάβουν πρακτικά μέ-
τρα χι μνο για την προστασία της
κληρονομιάς που απέμεινε στα κα-
τεχμενα αλλά και για να επανακτη-
θούν τα σα οι Tούρκοι οικοποιήθη-
καν με διάφορους τρπους.
H Συλλογή μου αποτελείτο απ
2.000 περίπου αντικείμενα και εκά-
λυπτε με εξαιρετικά δείγματα, λο
το φάσμα της Kυπριακής Aρχαιολο-
γίας απ την Nεολιθική περίοδο μέ-
χρι τους Mεσαιωνικούς και Bυζαντι-
νούς χρνους καθώς και την Kυ-
πριακή Λαϊκή Tέχνη του 18ου και
19ου αιώνα, η οποία αντιπροσωπεύ-
ετο με περίπου 250 αντικείμενα. H
Συλλογή εκάλυπτε 9.000 χρνια πο-
λιτισμού και εθεωρείτο μια απ τις
Παιδική κεφαλή απ ασβεστλιθο.
Eλληνιστική περίοδος (325–150 π.X.).
Προέρχεται απ τη συλλογή Xατζη-
προδρμου και είναι ανάμεσα σε αυ-
τά που κατασχέθηκαν και επιστρά-
φηκαν στην Kύπρο.
καλύτερες ιδιωτικές συλλογές Kυ-
πριακών Aρχαιοτήτων στον κσμο,
το δε μεγαλύτερο μέρος της περιεί-
χε μοναδικά αντικείμενα εξαιρετι-
κής αρχαιολογικής αξίας και τέχνης.
Mέχρι την τουρκική εισβολή του
1974 η Συλλογή εστεγάζετο στο σπί-
τι μου στην Aμμχωστο στη Λεωφ-
ρο Eλευθερίας 22. Mε την πτώση
της πλης της Aμμοχώστου περιήλ-
θε στα χέρια των Tούρκων, οι οποίοι
μας διαβεβαίωσαν τι την κατέγρα-
ψαν και τη μετέφεραν σε μία αποθή-
κη στην κατεχμενη πλη.
Eτσι είχαν τα πράγματα μέχρι το
1976 ταν στον Oίκο Christies στο
Λονδίνο, παρουσιάσθηκαν προς πώ-
ληση 6 χαλκιλιθικά ειδώλεια απ πι-
κρλιθο καθώς και ένα περιδέραιο
της ίδιας περιδου δηλαδή του 3000
π.X. τα οποία προήρχοντο απ την ι-
διωτική μας συλλογή.
Aυτή ήταν η πρώτη ένδειξη τι η
Συλλογή δεν απέφυγε τη λεηλασία
των Tούρκων. Eιδοποιήθη η Iντερ-
πλ και τα ως άνω αντικείμενα κατε-
σχέθησαν και αφού τα ανεγνώρισα
μου επεστράφησαν. Aργτερα, το
1977-78 Tούρκοι λαθρέμποροι επρ-
σφεραν προς πώληση στη Γαλλία 40
περίπου αντικείμενα της συλλογής
μου. Aπ αυτά δυστυχώς μνο 16 και
χι τα πιο σημαντικά κατρθωσε να
αγοράσει η Kυπριακή Kυβέρνηση.
Aντικείμενα της συλλογής μου πα-
ρουσιάσθηκαν επίσης προς πώληση
στον Oίκο Sotheby’s στο Λονδίνο
καθώς και στη Bασιλεία της Eλβε-
τίας. Aπ την Bασιλεία επανέκτησα
ένα κέρνο της πρωτογεωμετρικής
περιδου 1100–1050 π.X. εξαιρετι-
κής τέχνης και αρχαιολογικής αξίας.
Πολύ πρσφατα εντπισα στον κα-
τάλογο πωλήσεων του Oίκου
Bonhams στο Λονδίνο, ένα σκύφο
του 9ου π.X. αιώνα τον οποίο επανέ-
κτησα με την βοήθεια της αστυνο-
μίας.
Eίναι φανερ τι η λεηλασία της
πολιτιστικής μας κληρονομιάς συνε-
χίζεται, γι’ αυτ πως είπα και πιο
πάνω πρέπει να ληφθούν σύντομα
πρακτικά μέτρα προστασίας και επα-
νάκτησης διτι δεν είναι τίποτε στα
χέρια των Tούρκων ασφαλισμένο.
O,τι απέμεινε απ τη Συλλογή μου
μετεφέρθη προ Διετίας στο κατεχ-
μενο μοναστήρι του Aποστλου
Bαρνάβα και εκτίθενται σε 4 μεγά-
λες αίθουσες. Διεσώθησαν περίπου
850 αντικείμενα, τα οποία παρουσιά-
ζουν χι μνο ως δικά τους αλλά και
τι αποτελούν μέρος της δικής τους
πολιτιστικής κληρονομιάς.
Oπως είπα και προηγουμένως ε-
φσον τα αντικείμενα βρίσκονται
στα χέρια των Tούρκων δεν μπορεί
να θεωρηθούν τι είναι ασφαλισμέ-
να.

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997

 H ευρωπαϊκή νομοθεσία
Eίναι αποτελεσματικά τα κοινοτικά μέτρα για τη διακίνηση και την προστασία των πολιτιστικών αγαθών;
Tης Kατερίνας Π. Δελαπ ρτα
Aρχαιολγου του υπουργείου
Πολιτισμού

ΣTIΣ APXEΣ της δεκαετίας που δια-

νύουμε, η Eπιτροπή Eυρωπαϊκών
Kοινοτήτων ανέπτυξε μια έντονη
δραστηριτητα, προκειμένου να ο-
λοκληρωθεί στην Eυρώπη μέχρι το
τέλος του 1992, το φιλδοξο σχέδιο
της «Eνιαίας Aγοράς».
H εξέλιξη της Eσωτερικής Aγοράς
το 1992 και οι επιπτώσεις της κατάρ-
γησης του τελωνειακού ελέγχου στα
εσωτερικά σύνορα των κρατών–με-
λών της Eυρωπαϊκής Kοιντητας, εί-
χαν δημιουργήσει μια νέα κατάστα-
ση πραγμάτων. H Kοιντητα έπρεπε
να προχωρήσει στις αναγκαίες νομο-
θετικές ρυθμίσεις, ώστε ορισμένοι
τομείς, που η Συνθήκη της Pώμης
και η Eνιαία Πράξη (1986) δεν είχαν
περιλάβει στις αρμοδιτητές της, να
μην αποτελέσουν «εθνικούς φραγ-
μούς» για την ολοκλήρωση της Eσω-
τερικής Aγοράς. O πολιτισμς ήταν
ένας απ τους τομείς που δεν είχαν
τύχει ιδιαίτερης προσοχής απ τους
πρωταγωνιστές της Συνθήκης της
Pώμης, η οποία είχε αποκλειστικά
και μνο οικονομικούς στχους. H
θέση αυτή άρχισε πολύ αργτερα να
ανατρέπεται απ τη στιγμή που ο πο-
λιτισμς, ανεξαρτήτως του ορισμού
του, άρχισε να εκδηλώνει τον οικο-
νομικ χαρακτήρα του στο εμπριο
μέσα απ αντικείμενα ή υπηρεσίες.
Eτσι τον Nοέμβριο 1990, το Συμ-
βούλιο Yπουργών Πολιτισμού της
Kοιντητος προβληματίστηκε για
πρώτη φορά σχετικά με τα αναγκαία
μέτρα που έπρεπε να ληφθούν μετά
την κατάργηση των εσωτερικών συ-
νρων το 1992, ώστε να προστατευ-
θούν οι εθνικοί θησαυροί καλλιτεχνι-
κής, ιστορικής και αρχαιολογικής α-
ξίας των κρατών–μελών. Σε περίπτωση που το επιτύμβιο άγαλμα και η επιτύμβια στήλη που κλάπηκαν πρ σφατα απ τις αποθήκες του αρχαι-
H προστασία των πολιτιστικών α- ολογικού χώρου της Pαμνούντος εμφανισθούν στη διεθνή αγορά έργων τέχνης, μετά πάροδο 75 χρ νων, η Eλλάδα
γαθών στην Eυρωπαϊκή Kοιντητα, δεν μπορεί να διεκδικήσει την επιστροφή τους. H χώρα μας χρειάζεται να εντείνει τη φύλαξη των μουσείων και αρ-
μέχρι το 1993, γινταν απ το σύνο- χαιολογικών χώρων της, καθώς και την αστυν μευση των ακτών της.
λο εθνικών συστημάτων ανεξαρτή-
των το ένα του άλλου. Tον Δεκέμβριο 1992, το Συμβούλιο της Eυρωπαϊκής Eνωσης μπορεί να νακτήσεως των εθνικών θησαυρών,
H κατάργηση των τελωνειακών ε- Eυρωπαϊκών Kοινοτήτων υιοθέτησε αρνηθεί την εξαγωγή έργων τέχνης, που κυκλοφορούν παράνομα μεταξύ
λέγχων εντς της Kοιντητας συνε- μια κοινή θέση στα σχέδια Oδηγίας άλλου κράτους–μέλους, εφσον αυ- των κρατών–μελών της Kοιντητας.
πάγετο μεν τη διευκλυνση της ε- και Kανονισμού, που υπέβαλε η Eπι- τά δεν συνοδεύονται απ σχετική ά- Tο κοινοτικ αυτ μέτρο αποβλέ-
λεύθερης κυκλοφορίας των πολιτι- τροπή για την προστασία εθνικών δεια εξαγωγής των αρμοδίων πολιτι- πει στην επιστροφή στη χώρα προε-
στικών αγαθών, τα κράτη–μέλη, - θησαυρών στην Eνιαία Aγορά μετά στικών αρχών. H διαδικασία αυτή ε- λεύσεως του πολιτιστικού αγαθού ε-
μως, θα έχαναν ένα σημαντικ τρ- το 1993. ξασφαλίζει τι το εν λγω αντικείμε- νς κράτους–μέλους, δημιουργώ-
πο ελέγχου της νμιμης διακίνησης Tα δύο αυτά νομοθετικά κείμενα νο δεν μπορεί να εγκαταλείψει το έ- ντας μεταξύ των χωρών της Eνωσης
των εθνικών τους θησαυρών. εφαρμζονται «πακέτο» απ τις αρ- δαφος της Kοιντητας, δίχως να έχει την υποχρέωση επιστροφής με δυ-
Παράλληλα το Συμβούλιο Yπουρ- χές του 1993, δίχως να έχουν ανα- πρώτα πιστοποιηθεί η νμιμη προέ- ναττητα διαιτησίας ή δικαστικής
γών εξήτασε την ιδέα καθιερώσεως δρομική ισχύ. λευσή του. H εξαγωγή, επομένως, ο- προσφυγής, το πεδίο και οι ροι ε-
ενς συστήματος επιστροφής στη O Kανονισμς (EOK) αριθ. 3911/92 ρισμένων πολιτιστικών αγαθών προς φαρμογής της οποίας καθορίζονται
χώρα προελεύσεως, πολιτιστικών α- του Συμβουλίου της 9ης Δεκεμβρίου τρίτες χώρες, υπκειται πλέον σε υ- επακριβώς.
γαθών που έχουν εξαχθή παράνομα 1992 σχετικά με την εξαγωγή πολιτι- ποχρεωτική άδεια που εκδίδει το Oι προβλεπμενες διατάξεις των
σε άλλα κράτη–μέλη. στικών αγαθών, είναι ένα κείμενο τε- κράτος–μέλος που βρίσκεται το δύο αυτών νομοθετικών κειμένων α-
H Eυρώπη έπρεπε, λοιπν, να συμ- λωνειακού χαρακτήρα, που εναρμο- σχετικ αγαθ μετά την 1.1.93 και η ποσκοπούν στην εξασφάλιση της α-
βιβάσει δύο εκ διαμέτρου αντίθετες νίζει τους ελέγχους εξαγωγής των οποία λειτουργεί ως «διαβατήριο» ποτελεσματικτερης προστασίας
θεωρητικά έννοιες: την ελεύθερη πολιτιστικών αγαθών στα εξωτερικά των προς εξαγωγή έργων τέχνης. των εθνικών πολιτιστικών αγαθών
κυκλοφορία αγαθών και εύνοια της σύνορα της Kοιντητος, καθιερώνο- Oσον αφορά στην Oδηγία της 15 μετά την άρση των ενδοκοινοτικών
αγοράς έργων τέχνης και, παράλλη- ντας τη διαδικασία χορηγήσεως σχε- Mαρτίου 1993, σχετικά με την επι- τελωνειακών ελέγχων απ 1.1.93, με
λα, την προστασία του συνλου της τικής άδειας εξαγωγής των αγαθών στροφή πολιτιστικών αγαθών που έ- την καθιέρωση αμοιβαίων υποχρεώ-
Eυρωπαϊκής Πολιτιστικής Kληρονο- αυτών. Σύμφωνα λοιπν με τις προ- χουν παράνομα απομακρυνθεί απ σεων των κρατών–μελών που εφαρ-
μιάς, θεσπίζοντας μέτρα που έμμεσα βλεπμενες απ τον Kανονισμ δια- το έδαφος κράτους–μέλους, αυτή ει- μζονται σε ένα «σκληρ πυρήνα»
ελέγχουν την αγορά αυτή. τάξεις, το τελωνείο κράτους–μέλους σάγει ένα εντελώς νέο σύστημα επα- Συνέχεια στην 30η σελίδα

KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH 29

Συνέχεια απ
την 29η σελίδα Σε περίπτωση
(hard core) βασικών κατηγοριών πο-
λιτιστικών αγαθών, καλλιτεχνικών, ι-
στορικών, ή αρχαιολογικών μιας ορι-
ιδιω-
σμένης αξίας («κατώφλιο», seuils),
εκφρασμένης σε ECU. Oι κατηγορίες
πολιτιστικών αγαθών που περιλαμ-
νια.
βάνουν τα παραρτήματα, έχουν κα-
ταρτισθεί βάσει κριτηρίων που αφο-
ρούν το είδος, την ηλικία τους και
για ορισμένα απ αυτά και την οικο-
νομική αξία τους.
Tα Παραρτήματα
Tα Παραρτήματα αποτελούν κοιν
πεδίο εφαρμογής και των δύο νομο-
θετικών πράξεων οδηγίας και Kανο-
νισμού. Eπομένως, σα πολιτιστικά
αγαθά εμπίπτουν στις κατηγορίες
του παραρτήματος, απολαμβάνουν
μεγαλύτερη προστασία στα εξωτερι-
κά σύνορα της Eυρωπαϊκής Eνωσης
και προτού εξαχθούν σε επικράτεια
εκτς της Kοιντητας υπκεινται σε
υποχρεωτική άδεια εξαγωγής, που
ως ενιαίο διοικητικ έγγραφο ανα-
γνωρίζεται απ λα τα ευρωπαϊκά
κράτη μέλη. O μηχανισμς επιστρο-
φής των εθνικών θησαυρών δεν έχει
αναδρομική ισχύ για τα προ της
1.1.93 παρανμως εξαχθέντα πολιτι-
στικά αγαθά και εφαρμζεται επίσης
σε λες τις καταγεγραμμένες δημ-
σιες συλλογές, μουσείων, αρχείων,
βιβλιοθηκών, καθώς και στα εκκλη-
σιαστικά κειμήλια. Tέλος, η προστα-
σία ενισχύεται επίσης με την εφαρ-
μογή ποινών σε περίπτωση παραβά-
σεων.
Oι χώρες της Eυρωπαϊκής Eνωσης
δεν μπορούν εν τούτοις να υπολογί-
ζουν περαιτέρω στα εσωτερικά σύ-
νορα της Kοιντητας για να εξασφα-
λίσουν τον έλεγχο της διακίνησης
των πολιτιστικών αγαθών τους. Aντί-
θετα, σύμφωνα με τουςρους και τις
προϋποθέσεις που θέτει η Oδηγία,
μπορούν να απαιτήσουν την επι-
στροφή των εθνικών θησαυρών
τους, στη χώρα προέλευσής τους, υ-
π την προϋπθεση τι το πολιτιστι-
κ αγαθ εμπίπτει στις κατηγορίες
των παραρτημάτων ή αποτελεί εθνι-
κ θησαυρ σύμφωνα με την εθνική
νομοθεσία του κράτους–μέλους που
το διεκδικεί, πως προβλέπεται στο
άρθρο 36 της Συνθήκης της EOK.
Σύμφωνα με το άρθρο αυτ, τα
κράτη–μέλη μπορούν να εξακολου-
θούν να λαμβάνουν τα αναγκαία μέ-
τρα προκειμένου να προστατεύσουν
τους εθνικούς θησαυρούς τους, δη-
λαδή να διατηρούν την κυριτητα ο-
ρισμού των εθνικών θησαυρών τους,
καθώς και το δικαίωμα να περιορί-
ζουν στο έδαφς τους την κυκλοφο-
ρία τους.
Tο παράρτημα, πάντως, δεν προσ-
διορίζει τους εθνικούς θησαυρούς
κατά την έννοια του άρθρου 36 της
Συνθήκης, που είναι μάλλον συμβο-
λικής σημασίας και η ερμηνεία του ο-
ποίου εναπκειται στη διακριτική ευ-
χέρεια των κρατών–μελών.
O προσδιορισμς της έννοιας του
«εθνικού θησαυρού» εξακολουθεί
να αποτελεί σημείο προστριβής με-
ταξύ των κρατών–μελών και συναντά
τις μεγαλύτερες δυσκολίες στην ε-
φαρμογή του άρθρου 36, ενώ η νο-
μολογία του Eυρωπαϊκού Δικαστηρί-
μη και αυτ
το Δωδεκανησιακ
Tσερβέρι χρειάζεται άδεια εξαγωγής εφ’
ου δεν βοηθά στην περίπτωση αυτή.
σον είναι άνω των 100 ετών. Στις προστατευ
μενες κατηγορίες πολιτιστι- βαρύνει τον αγοραστή.
Θα μπορούσαμε, πάντως, να συνοψί-
30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997
σουμε δύο ερμηνείες, που επικρα-
που ένας πίνα- τούν στην Eυρώπη τη στιγμή αυτή
κας του Γκρέκο και που εκφράζουν στις δύο εκ δια-
κλαπεί απ
μέτρου αντίθετες φιλοσοφίες γύρω
τική συλλογή το απ τη διακίνηση των πολιτιστικών
αδίκημα παρα- αγαθών.
γράφεται μετά H μια ερμηνεία, διασταλτικού χα-
30 χρ
ρακτήρα, εκφράζει τις ντιες χώρες,
πως η Eλλάδα, που κατ’ εξοχήν ε-
ξάγουν πολιτιστικά αγαθά. H δεύτε-
ρη, στενή ερμηνεία, χρησιμοποιείται
κυρίως απ τις χώρες της Kεντρικής
και Bρειας Eυρώπης, που είναι ε-
γκατεστημένα μεγάλα κέντρα εμπο-
ρίου έργων τέχνης και εισάγουν πο-
λιτιστικά αγαθά απ λο τον κσμο.
Oι διατάξεις τσο της Oδηγίας σο
και του Kανονισμού, εικονογραφούν
την ισορροπία που χρειάζεται, ώστε
να επιτύχει η εσωτερική Aγορά: άρ-
ση των ελέγχων στα εσωτερικά σύ-
νορα, ελεύθερη διακίνηση αγαθών
και εναρμνιση εθνικών μέτρων στα
εξωτερικά σύνορα της Kοιντητος.
Mε τα δυο αυτά νομοθετικά κείμε-
να η Eυρωπαϊκή Kοιντητα επιδιώκει
τη συμφιλίωση των θεμελιωδών αρ-
χών της ελεύθερης κυκλοφορίας α-
γαθών και ασφάλειας των συναλλα-
γών εντς της Kοιντητος, με την ε-
ξασφάλιση της νομικής προστασίας
των πολιτιστικών αγαθών.
Aπαραίτητη προϋπθεση για τη
σωστή εφαρμογή των μέτρων που
προβλέπουν οι κοινοτικές διατά-
ξεις, είναι η αμοιβαία αρωγή και δι-
οικητική συνεργασία των αρμδιων
πολιτιστικών και τελωνειακών αρ-
χών των κρατών–μελών που για τον
σκοπ αυτ λειτουργούν υπ τύπον
δικτύου.
Tο σύστημα, που καθιερώνουν τα
δύο κοινοτικά μέτρα, δεν είναι τέ-
λειο και στα τέσσερα χρνια της ε-
φαρμογής του συγκεντρώνει τα πυ-
ρά των χωρών, που επιθυμούν την α-
πελευθέρωση της αγοράς έργων τέ-
χνης, αλλά και των χωρών που, πως
η Eλλάδα, ασκούν προστατευτική
πολιτική υπέρ των αρχαιοτήτων.
Eντονη πολεμική
Oι μακροχρνιες έντονες δια-
πραγματεύσεις στο Συμβούλιο
Yπουργών, καθώς και οι συνεχείς
συναντήσεις εμπειρογνωμνων, που
διοργάνωσαν οι χώρες του Nτου με
εξαίρεση τη χώρα μας, με θέμα την
ελεύθερη διακίνηση των πολιτιστι-
κών αγαθών, έφεραν στην επιφάνεια
ζητήματα που εξακολουθούν να εί-
ναι αιχμή του δρατος και προκάλε-
σαν έντονη πολεμική μεταξύ των ευ-
ρωπαϊκών κρατών.
Παρά το γεγονς τι τα δύο κείμε-
να υπήρξαν αποτέλεσμα σκληρού
συμβιβασμού δεν είναι τυχαίο τι
δυο χώρες με εκ διαμέτρου αντίθετα
συμφέροντα δεν συμφώνησαν με
την πλειοψηφία του Συμβουλίου: η
μεν Eλλάδα κατεψήφισε, γιατί τα
δυο νομοθετικά κείμενα δεν περιέ-
χουν βασικές αρχές για την προστα-
σία των πολιτιστικών της αγαθών -
πως είναι το απαράγραπτο για την
παράνομη διακίνηση δημοσίων συλ-
λογών, η μη καθιέρωση πιστοποιητι-
κού εξαγωγής για τα αρχαιολογικά
αντικείμενα, ανεξάρτητα της οικονο-
μικής τους αξίας και τι το βάρος α-
Aκ
ποδείξεως καλής πίστεως πρέπει να
κών αγαθών περιλαμβάνονται και τα είδη λαϊκής τέχνης. Aντίθετα, η Γερμανία ψήφισε λευ-
κ, διτι η Oδηγία περιορίζει δραστι-
κά το Διεθνές Eμπριο έργων τέ-
χνης.
H παραγραφή μετά την πάροδο 75
χρνων δεν ήταν δυνατν να βρει
σύμφωνη την Eλλάδα. H ττε υπουρ-
γς Πολιτισμού, κ. A. Ψαρούδα–Mπε-
νάκη, ανέπτυξε έντονη διμερή δρα-
στηριτητα, προκειμένου να επιτύ-
χει τροπολογία του σχετικού άρθρου
8 της Oδηγίας. H αντιπρταση της
χώρας μας μως για διακοπή της πα-
ραγραφής κατπιν δηλώσεως του
κράτους – μέλους προς την αρμδια
αρχή της Kοιντητος, για τυχν α-
πώλεια πολιτιστικού αγαθού του,
δεν υποστηρίχθηκε ούτε απ παρα-
δοσιακά σύμμαχες χώρες στο θέμα
αυτ, πως η Iταλία, η οποία υπεχώ-
ρησε στις πιέσεις της Eυρωπαϊκής
Eπιτροπής και των άλλων χωρών.
Προβλήματα
Tα ουσιαστικά προβλήματα, πά-
ντως, αναφύονται, απ την στιγμή
που η Eυρωπαϊκή Eνωση και τα κρά-
τη – μέλη πρέπει να συνεργάζονται
για την εφαρμογή των κοινοτικών
διατάξεων, που μεταξύ άλλων προ-
βλέπουν την στενή διοικητική συ-
νεργασία τελωνειακών και πολιτιστι-
κών αρχών των κρατών – μελών, την
έκδοση του Eνιαίου Πιστοποιητικού
Eξαγωγής, την υποχρεωτική υποβο-
λή στις αρμδιες κοινοτικές αρχές
έκθεσης παρακολουθήσεως της ε-
φαρμογής του Kανονισμού και Oδη-
γίας, στην οποία θα καταγράφονται
στατιστικά στοιχεία και άλλες παρα-
τηρήσεις, καθώς και την αναθεώρη-
ση των κειμένων εντς του τρέχο-
ντος έτους.
Eκτς απ την υποχρεωτική απ
1.4.93 εφαρμογή του Kανονισμού
που προβλέπει τις υποχρεώσεις αυ-
να του 19ου αι. Eκλάπη απ
τον Aγιο Σπυρίδωνα Eνώ λοιπν η χώρα μας πρέπει να
τές, η χώρα μας πρέπει επιπλέον να
εναρμονίσει την Oδηγία στο Eθνικ
Δίκαιο.
Γιατί, ναι μεν οι διατάξεις των Kει-
μένων μειονεκτούν έναντι εκείνων
της Aρχαιολογικής μας Nομοθεσίας
και το ποινικ μέρος της Oδηγίας εί-
ναι ανεπαρκές για τα ελληνικά συμ-
φέροντα, τα δύο κείμενα μως δεν
παύουν να αποτελούν τη μνη ασφα-
λιστική δικλείδα σε Eυρωπαϊκ επί-
πεδο που εξασφαλίζει «νμιμη» δια-
κίνηση στα πολιτιστικά αγαθά και ε-
θνικούς θησαυρούς εντς της Eυ-
ρωπαϊκής Eνωσης.
H εφαρμογή των συγκεκριμένων
κειμένων βασίζεται κυρίως στην δι-
οικητική συνεργασία.
Περισστερο ίσως απ ,τι συμ-
βαίνει με άλλα Kοινοτικά Nομοθετι-
κά κείμενα, οι χώρες της Eυρωπαϊ-
κής Eνωσης εμφανίζουν δυστοκία
στην εφαρμογή του Kανονισμού και
εναρμνιση της Oδηγίας. Tο γεγο-
νς αυτ ξεπερνά το απλ πρβλημα
συνεργασίας, παρακολούθησης και
επικοινωνίας μεταξύ των συναρμο-
δίων αρχών κάθε κράτους–μέλους.
H εφαρμογή των διατάξεων προϋπο-
θέτει απομάκρυνση απ τις εθνικές
πρακτικές και αλλαγή νοοτροπίας
τσο στους δημσιους λειτουργούς
σο και στους επαγγελματίες της α-
γοράς έργων τέχνης.
Aπ την άλλη μως, τα δύο αυτά
κείμενα εισάγουν καινά δαιμνια σε
χώρες που επί δεκαετίες εφαρμ-
ζουν διαφορετικά συστήματα πολιτι-
H Aγία Φωτεινή, φορητή εικ
Bέροιας και αναζητείται. Tα μέτρα προστασίας της ευρωπαϊκής νομοθεσίας
καλύπτουν και τα εκκλησιαστικά κειμήλια.
στικής πολιτικής, με αποτέλεσμα οι
μεν να θεωρούν τι η Oδηγία και ο
Kανονισμς προστατεύουν πλημμε-
λώς την πολιτιστική κληρονομιά της
Eυρώπης, οι δε τι η προβλεπμενη
απ τις διατάξεις διαδικασία, αποτε-
λεί δύσκαμπτη και ακριβή γραφειο-
κρατία!
Aύξηση
αρχαιοκαπηλίας
Kατά τις τελευταίες δεκαετίες, το
Διεθνές Eμπριο Eργων Tέχνης
γνωρίζει μεγάλη άνθηση στις χώρες
εντς και εκτς Eυρωπαϊκής Eνω-
σης. H προσέλκυση προς τις τέχνες
και την αγορά που σχετίζεται με αυ-
τές, δεν οφείλεται τσο στο πολιτι-
στικ ενδιαφέρον που συγκεντρώ-
νουν τα έργα τέχνης, αλλά γιατί τα
αντικείμενα αυτά προσφέρουν μεγα-
λύτερη ασφάλεια στους επενδυτές
απ’ ,τι οι τίτλοι τραπέζης ή οι πολύ-
τιμοι λίθοι.
H αύξηση του ενδιαφέροντος γύ-
ρω απ το εμπριο έργων τέχνης εί-
χε ως μοιραία κατάληξη την αύξηση
της αρχαιοκαπηλείας, ενώ η κατά-
σταση που επικρατεί στα Mουσεία
και αρχαιολογικούς χώρους των
πρώην Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
της Aνατολικής Eυρώπης και χι μ-
νον, ευνοεί την παράνομη διακίνηση
έργων τέχνης απ οργανωμένες,
σύμφωνα με καταγγελίες συμμορίες,
οι οποίες δρουν επί παραγγελία. H
στενή πλέον σχέση του λαθρεμπορί-
ου και της παράνομης διακίνησης
έργων τέχνης με το οργανωμένο έ-
γκλημα εξετάζεται διεξοδικά απ ει-
δική Eπιτροπή του Συμβουλίου
Yπουργών στις Bρυξέλλες, εφσον
σύμφωνα με τις εκθέσεις της INTE-
RPOL, το εμπριο έργων τέχνης λει-
τουργεί επιτυχώς για το «πλύσιμο
χρημάτων».
Παρλα αυτά, η συνείδηση της
κοινής γνώμης στη Δύση είναι υπέρ
της ελεύθερης αγοράς έργων τέ-
χνης και αντιμετωπίζει τα πολιτιστι-
κά αγαθά μάλλον ως προϊντα συ-
ναλλαγής, τα οποία σταδιακά απο-
βάλλουν τον διττ χαρακτήρα τους,
έργο τέχνης – πολιτιστικ αγαθ, ε-
νώ το ιστορικ τους περίβλημα αντι-
καθίσταται με εμπορικοοικονομικά
χαρακτηριστικά.
H νοοτροπία αυτή έχει διεισδύσει
και στη χώρα μας συγχρνως με την
εγκατάσταση μεγάλων οίκων πλει-
στηριασμών.
Παράλληλα, διάφοροι επαγγελμα-
τικοί κύκλοι, στους οποίους ανήκουν
μεγάλοι οίκοι πλειστηριασμών της
Eυρώπης, πως οι UK Fine Art Trade
Working Party, CINOA, Confe-
deration Internationale des Negoci-
ants en Oeuvres d’ Art, The European
Fine Art Foundation κ.λπ., κρίνοντας
KYPIAKH 18 MAΪOY 1997 - H KAΘHMEPINH
τι πλήττονται απ την ισχύουσα α-
π 1.1.93 Eυρωπαϊκή Nομοθεσία, έ-
χουν αναπτύξει έντονη δραστηρι-
τητα και διοργανώνουν τακτικά διε-
θνείς συναντήσεις εμπειρογνωμ-
νων, προκειμένου να προλειάνουν
το έδαφος εν ψει της προσεχούς α-
ναθεώρησης της Oδηγίας και του
Kανονισμού.
Γνωστά ονματα στην Eυρώπη, -
πως ο Alfonso Mattera, καθηγητής
στο Kολλέγιο της Eυρώπης στην
Bruges και διευθυντής στην Eυρω-
παϊκή Eπιτροπή, ο Andre Chand-
ernagor, πρώην υπουργς Eυρωπαϊ-
κών Yποθέσεων της Γαλλίας και
πρεδρος του Παρατηρητηρίου διε-
θνούς κυκλοφορίας έργων τέχνης
στο Παρίσι, η Carolyn Morisson επι-
κεφαλής στο National Heritage του
Λονδίνου και διάφοροι άλλοι, έχουν
κατά καιρούς λάβει μέρος σε ανάλο-
γες συναντήσεις.
Eνδεικτικά αναφέρω την περίπτω-
ση της συναντήσεως που διοργάνω-
σε στην Eλβετία το 1993, το Kέντρο
Δικαίου της Tέχνης της Γενεύης,
που πως προκύπτει απ τα πρακτι-
κά, δεν ήταν λίγες οι φορές που διά-
φοροι γνωστοί στην Eυρώπη συλλέ-
κτες και dealers έργων τέχνης εξέ-
φρασαν την ανησυχία και δυσαρέ-
σκειά τους απ τις αρνητικές επι-
πτώσεις της Oδηγίας στο εμπριο
ελληνικών αρχαιοτήτων, ενώ αρμ-
διοι της Eυρωπαϊκής Eπιτροπής πα-
ρτρυναν τους ενδιαφερομένους,
εμμέσως πλην σαφώς, να προσβά-
λουν την Eλληνική Nομοθεσία, δηλα-
δή τον Aρχαιολογικ Nμο 5351/32
στο Eυρωπαϊκ Δικαστήριο ως «κα-
ταχρηστικ»!
H χώρα μας
προχωρήσει στην λήψη των ειδικών
μέτρων, που προβλέπουν οι Kοινοτι-
κές διατάξεις απ το 1993, έχει φθά-
σει ήδη το πλήρωμα του χρνου, -
που σύμφωνα με το άρθρο 16 της
Oδηγίας και 10 του Kανονισμού, η
Eυρωπαϊκή Eπιτροπή καλείται να ε-
πανεξετάσει την αποτελεσματικτη-
τα των δύο Nομοθετικών κειμένων
και να προχωρήσει σε αναπροσαρμο-
γές που λα δείχνουν τι μάλλον θα
ακολουθήσουν τη δυναμική της αγο-
ράς.
H Eλλάδα θα μπορέσει, άραγε, να
ενισχύσει τα διαπραγματευτικά της
επιχειρήματα υπέρ της πολιτιστικής
της κληρονομιάς, ανατρέχοντας
στην αρχή της επικουρικτητος, που
εκφράζεται μέσα στο ειδικ για τον
Πολιτισμ άρθρο 128 της Συνθήκης
του Mάαστριχτ και να παίξει το χαρτί
της «πολιτιστικής εξαίρεσης» των
πολιτιστικών αγαθών απ τον οδο-
στρωτήρα της Eσωτερικής Aγοράς,
έννοια που εισήγαγαν το 1994 οι
καλλιτεχνικοί και πνευματικοί κύκλοι
της Eυρώπης επ’ ευκαιρία των δια-
πραγματεύσεων της GATT, ή θα α-
πωλέσει τα υπάρχοντά της γιατί δεν
επένδυσε σωστά και έγκαιρα το τά-
λαντ της;
Στην ολοκλήρωση του αφιερώματος συ-
νέβαλαν η κ. Tέτη Xατζηνικολάου, πρ-
εδρος του Eλληνικού Tμήματος του
ICOM, καθώς και το Δ.Σ. Eπίσης, θερμή
ήταν η συμπαράσταση της αρχαιολγου
κ. Kατερίνας Δελαπρτα.
31
 Tα Aρχαία και ο N μος
Tου Xριστφορου Δ. Aργυρπουλου
Δικηγρου – Προέδρου της Eνωσης Eλλήνων Ποινικολγων

Πσο αποτελεσματικς είναι ο ελληνικς νμος για

την αντιμετώπιση της παράνομης διακίνησης αρχαίων
και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μας.

1. H προστασία της πολιτιστικής κληρονο-

μιάς, που βαρύνει εξίσου, ως θεμελιώδες πο-
λιτικ καθήκον, την πολιτεία και τους πολίτες,
δεν εξαντλείται βεβαίως σε αμυντικά μέσα,
στη λήψη δηλαδή προληπτικών και κατασταλ-
τικών μέτρων κατά της παράνομης εμπορίας
αρχαίων. Περιλαμβάνει πρωταρχικά την ευθύ-
νη για τη διαφύλαξη και συντήρηση των έργων
και μνημείων και την ανάπτυξη της καθολικής
συνείδησης, τι το πολιτιστικ περιβάλλον έ-
χει, πως και το φυσικ, κεφαλαιώδη σημασία
για την επιβίωση της ανθρώπινης οικογένειας
σε συνθήκες που τιμούν τον ανθρώπινο Λγο
και ουσιαστικοποιούν την αξία του ανθρώπου.
Στο σημείο αυτ παρατηρείται καθοριστική υ-
στέρηση.
2. Oι παρατηρήσεις αυτές δεν υποτιμούν α-
σφαλώς το γεγονς τι η αρχαιοκαπηλεία, ως
ιδιαίτερα αξιοποιήσιμο μέρος της γενικευμέ-
νης ιδιοτέλειας, ματαιοδοξίας και εμπορευμα-
τοποίησης της τέχνης και των προϊντων της
ανά τους αιώνες, είναι διεθνές φαινμενο και
πηγή εύκολου και άφθονου πλουτισμού. Mε
τις ιδιτητες αυτές η παράνομη διακίνηση αρ-
χαίων συντηρεί το πρσφορο σηπτικ κλίμα
διαφθοράς και αποδυνάμωσης της κρατικής
και διακρατικής προσπάθειας για την αντιμε-
τώπισή της.
3. Oι διεθνείς συμβάσεις και η ελληνική νο-
μοθεσία παρέχουν κατ’ αρχήν τις δυναττη-
τες να ασκηθεί αποτελεσματική, στο μέτρο Πλήθος αρχαιολογικών αντικειμένων απ σπείρες αρχαιοκαπηλίας, οι οποίες εξαρθρώθηκαν απ την α-
του πρακτικώς εφικτού, προληπτική και κατα- στυνομία. Στη χώρα μας, απ τις πιο πλούσιες σε πολιτιστική κληρονομιά, είναι δύσκολη η περιστολή των
σταλτική πολιτική για την αποτροπή και την τι- κλοπών λγω της πυκντητας των αρχαίων οικιστικών καταλοίπων, σε περιοχές συχνά απομακρυσμένες.
μώρηση της αρχαιοκαπηλείας. Oμως και στο H προστασία των πολιτιστικών αγαθών δεν πρέπει να εξαντλείται μνο στα κατασταλτικά μέτρα κατά της
ζήτημα αυτ ανακύπτει η αναντιστοιχία της παράνομης εμπορίας αρχαίων. Eπιβάλλεται η σειρά άλλων μέτρων, καθώς και η διεθνής συνεργασία.
κανονιστικής ρύθμισης και των υλικοτεχνικών
προϋποθέσεων εφαρμογής της. H παράνομη
κατοχή και εμπορία αρχαίων τιμωρείται κατά
το νμο αυστηρά. Oμως οι υποθέσεις που α-
ποκαλύπτονται και οδηγούνται στη δικαιοσύ-
νη είναι ελάχιστες σε σχέση με την απογοη-
τευτική έκταση της σχετικής εγκληματικτη-
τας. Oι κατά καιρούς προτάσεις για την ανα-
θεώρηση και αυστηροποίηση της νομοθεσίας
παραγνωρίζουν τι η αποτελεσματικτητα
του νμου και της απειλής αυστηρών ποινών
εξουδετερώνεται απ την προσδοκία και την
πιθαντητα του κέρδους και τι η καταδίκη ε-
νς προσώπου προϋποθέτει την απδειξη της
ενοχής του, την αποκάλυψη δηλαδή της πρά-
ξης. Στο σημείο αυτ σημειώνεται σοβαρτα-
τη αδυναμία.
4. Eιδικτερα, το δίκαιο των αρχαιοτήτων
που ισχύει επιφυλάσσει την ιδιοκτησία του
κράτους επί λων των αρχαίων και παρέχει
μνο δικαίωμα κατοχής, υπ προϋποθέσεις
και περιορισμούς, στους ιδιώτες. Aντικείμενο χαία, καταστρέφουν ή βλάπτουν μνημεία ή νεργασίας και η ανάπτυξη οικουμενικής αρ-
προστασίας αποτελούν τα έργα τέχνης και ι- προβαίνουν σε παράνομες ανασκαφές, τιμω- χαιοφιλικής συνείδησης, δ) ο σεβασμς της
στορικής αξίας που έχουν δημιουργηθεί κατά ρούνται με ποινές που ποικίλλουν κατά περί- πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε λαού, η απο-
την κλασική και βυζαντινή αρχαιτητα ώς το πτωση. τροπή της μεταφοράς αρχαιοτήτων κατά κα-
1830, σύμφωνα με τον κ.ν. 5351 και το ν. 5. Ως περισστερο αποτελεσματικά μέτρα τάχρηση της διεθνούς ισχύος και η επιστροφή
2674/1921. για την προστασία της πολιτιστικής κληρονο- των προϊντων λεηλασίας που σημαδεύει τη
Tο σύστημα ελέγχου και παρακολούθησης μιάς και της παράνομης διακίνησης αρχαίων σύγχρονη ιστορία και ε) τέλος, η αναβάθμιση
των αρχαίων καλύπτει την κατοχή, που απαι- κρίνονται κατά σειρά α) η εξασφάλιση των α- των αρχαιολγων, ως των κατ’ εξοχήν αρμ-
τεί δήλωση στην αρχή, την εισαγωγή και εξα- ναγκαίων πρων για την ανεύρεση, συντήρη- διων, ευαίσθητων και υπεύθυνων λειτουργών,
γωγή, την κατάρτιση και διατήρηση αρχαιολο- ση και τελεσφρα φύλαξή τους, β) ο εκσυγ- που αν διαθέτουν τα υλικά μέσα και τη θεσμι-
γικών συλλγων, την περιορισμένη πώληση χρονισμς των μέσων και μεθδων προστα- κή δικαιοδοσία προστασίας των αρχαίων, μπο-
αρχαίων και τη διενέργεια ανασκαφών. Oι πα- σίας τους και η προσαρμογή της νομοθεσίας ρούν να επιτύχουν πολύ περισστερα απ σα
ραβάτες των σχετικών διατάξεων, και ιδίως - στις μεταβαλλμενες πρακτικές της αρχαιο- υπσχονται η περισστερο δρακντεια νομο-
σοι εμπορεύονται ή διακινούν παράνομα αρ- καπηλείας, γ) η οργάνωση της διεθνούς συ- θεσία και αποτελεσματική αστυνμευση.

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 18 MAΪOY 1997