1

ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI

2
3
KONDANSATÖRLER
 4
Elekrolitik, seramik ve smd kondansatörler
5
 6
3 fazlı kompanzasyon kondansatörleri, güç faktörü düzeltilmesi
için kullanılır ve fiziksel olarak büyüktürler.
 Elektronların kutuplanarak elektriksel yükü elektrik alanın
içerisinde depolayabilme özelliklerinden faydalanıldığı iki
iletken levha arasına bir yalıtkan malzeme konularak yapılan
temel elektrik ve elektronik devre elemanına kondansatör adı
verilir. Kondansatör devrelerde C ile gösterilir. Kullanılan
yalıtkan malzemeye di–elektrik, kondansatörü oluşturan
iletkene ise kondansatör plakaları adı verilir. Piyasada
kapasite, kapasitör, sığaç gibi isimlerle anılan kondansatörler,
18. yüzyılda icat edilip geliştirilmeye başlanmış ve günümüzde
teknolojinin ilerlemesinde büyük önemi olan elektrik-elektronik
dallarının en vazgeçilmez unsurlarından biri olmuştur. Elektrik
depolama, reaktif güç kontrolü, bilgi kaybı engelleme, AC-DC
arasında dönüşüm yapmada kullanılırlar ve tüm entegre
elektronik vazgeçilmez elemanıdırlar.

Kondansatör Semboller
 Elektrik konusunun gelişmesi 18. Yüzyılda statik
(durgun) elektriğin incelenmesiyle başlamıştır. Statik elektriğin
bir ip boyunca iletilebilmesi, elektrik yükünün temasla
paylaşılabilmesi ve depolanabilmesi özellikleri araştırmacı
bilim adamları tarafından keşfedilmeye başlanmıştı.
1745 yılında Ewald Georg von Kleist (1700-1748 Alman
Rahip-Bilimadamı) elektriği küçük metal bir şişede depolamayı
başarmıştı.
Kondansatörün asıl gelişmesi, Leiden'de elektrik
üzerinde deneyler yapan Pieter van Musschenbroek (1700-
1748 Alman Rahip-Bilimadamı)'in çalışmaları sonucu
gerçekleşmişti. Musschenbroek bir rastlantı sonucu Kleist'in
çalışmalarını doğrular nitelikte sonuçlara erişti.

8
9
 Çok yüksek gerilim üreten makinelerin yalıtım zorlukları
ve verimsiz olmaları nedeniyle elektrostatik generatörler düşük
güç değerlerine sahipti ve elektrik gücünün önemli
miktarlarının ticari olarak üretilmesi için asla kullanılmadılar.
Wimshurst makinesi ve Van de Graaff jeneratörü bu
makinelerden günümüze ulaşanlarıdır.

İki Leyden şişesi ile

10
Wimshurst makinesi Van der graaff
jeneratörü
 Musschenbroek içi ve dışı
metalle kaplı cam bir şişe tasarladı.
Şişenin bir kısmı suyla doldurulmuş
ve ağzı hava - sıvı geçirmeyecek
şekilde mantarla tıkanmıştı.
Mantarın ortasından geçen iletken,
bir ucu şişenin dışında bir ucu suyun
içinde olacak şekilde yerleştirilmişti.
İletkene statik elektrik üretici temas
ettiğinde Leiden şişesi yük
depolamakta, elektriği ileten başka
bir malzeme temas ettiğinde
boşalmaktaydı. Bu şişeler aynı
zamanda ilk kondansatörlerdi. Bu
nedenle, şu anda Farad olan
kapasite birimi ilk zamanlarda jar
11
(şişe) olarak kabul edilmişti. Bu birim
bugün 1nF kapasiteye eşdeğerdir.
 Hollanda Leiden Boerhaave
müzesindeki dört Leyden Şişesi

Paralel plakalı kondansatörün 12

basit bir örneği

 Kondansatörler elektrik yükü depo eden elemanlardır.
Kondansatörlerin kapasite birimi Farad’tır. Farad çok büyük bir
kapasite birimi olduğundan μF, nF ve pF kullanılır.
Kondansatörler, elektrik yükünü yalıtkan malzemesinin
içerisinde elektrik alanı olarak depolar. Kapasite C, bir
kondansatörün yük depolayabilme yeteneği olarak tanımlanır
ve birimi (Michael Faraday'ın anısına) Farad' olarak (F ile
gösterilir) belirlenmiştir. Uluslararası MKS birim sisteminde
1Farad, uçları arasına 1Volt gerilim uygulandığında
1coulomb=6,275.1028 tane elektron depolayabilen
kondansatörün kapasitesine eşittir.
Farad F 1
Mili Farad mF 10-3 = 0,001 F
Mikro Farad μF 10-6 = 0,000001 F
Nano Farad nF 10-9
Piko Farad pF 10-12 13
 Kondansatörler, doğru akımı geçirmeyip, AC akımı
geçiren devre elemanlarıdır. Kondansatörün alternatif akımın
geçişine karşı gösterdiği zorluğa “Kapasitif Reaktans” denir.
XC ile gösterilir, birimi Ohm ()’dur.
𝟏
𝑿𝑪 = ile hesaplanır. Doğru akımda kapasitif
𝟐𝝅.𝒇.𝑪
reaktans sonsuzdur.
Kondansatör bir DC kaynağa bağlandığında devreden
geçici olarak azalan bir akım geçer. Akımın kesilmesinden
sonra kondansatör plakaları arasında kaynağın gerilimine eşit
bir gerilim oluşur. Bu durumda kondansatör şarj olmuştur
denir.

14

Kondansatörün DC Kaynağa Bağlanması (Şarj Eğrileri)

 Şarj olmuş bir kondansatörün uçları bir direnç ile kısa
devre edildiğinde devreden deşarj akım geçer. Akım, şarj
akımının tam tersi yönde ancak büyüklüğü eşittir.

Kondansatörün Deşarj Eğrileri

15
16
 Kondansatörlerin elektrik yükü depolama kapasitesi
plakaların alanı ve kullanılan di – elektrik malzeme ile doğru,
aralarındaki mesafe ile ters orantılı olarak değişir. Buna göre
kondansatör kapasitesi;
𝟖,𝟖𝟓𝟒.𝟏𝟎−𝟏𝟐 .𝜺𝒓 .𝑺
𝑪= C = Kondansatörün Kapasitesi (F)
𝒅
εr = Di elektrik katsayısı
S = Plakaların alanı (cm2)
d = Plakalar arası mesafe (cm)
Kondansatörde depo edilen enerji;
𝟏
𝑾= . 𝑪. 𝑼𝟐 formülüyle bulunur. Kondansatörlerde
𝟐
çalışma gerilimi kondansatöre uygulanacak maksimum gerilim
değerini ifade eder. Kondansatörlerde çalışma geriliminin
üzerine çıkılırsa kondansatörün ömrü azalır, hatta kondansatör
delinir. 17
 Kondansatörler elektronik devrelerde değişik tiplerde
yapılırlar. Kullanılan yalıtkan malzemenin cinsine, kapasite
değerlerine göre ve kutup durumlarına göre sınıflandırılırlar.

Kapasite değerlerine göre

Kondansatörler kapasite değerlerine göre ayarlı ve
sabit olmak üzere iki şekilde yapılırlar.
Sabit kondansatörler: Sabit kondansatörlerin üretim
aşamasında belli olan kapasiteleri sonradan kullanıcı eliyle
değiştirilemediğinden devreye ince ayar yapma imkânı yoktur.
Kullanıcı önceden ihtiyacı olan çalışma değerlerini belirler,
ardından ona göre uygun bir kondansatör temin eder.

18

Sabit kondansatör sembolleri

•Ayarlanabilir kondansatörler: Milinin elle ya da tornavida ile
çevrilmesi ile kapasitesi sıfır ile maksimum değer arasında
değişen kondansatörlerdir. İki çeşittedirler.
Varyabıl kondansatörler: İç içe geçmiş levhalar şeklinde
yapılan kapasitesi yüksek kondansatörlerdir.
Trimer kondansatörler: Kapasitesi tornavida ile ara sıra
değiştirilen kondansatörlerdir.
Varaktör (Varikap Diyot): Diyot kullanılarak oluşturulmuş
bir kondansatör çeşididir. Gerilim kontrollüdürler,
uygulanan gerilim değeri büyüdükçe kapasite değerleri
düşer. Yüksek frekansta çalışabilip telekomünikasyon
alanında frekans kontrolünde kullanılırlar.

19

Ayarlanabilir kondansatör sembolleri

 Ayarlanabilir kondansatör çeşitleri 20
Üstteki üç tanesi varyabl, alttaki dört tanesi trimer
kondansatör çeşitleridir.
 Kutup durumuna göre
Kondansatörler üretim aşamasında kutupları
belirlenmiş olarak da tasarlanabilirler. Bu duruma göre
kondansatörler iki gruba ayrılır.

Kutupsuz kondansatör
Üretim aşamasında kutuplanmamış ve devreye
bağlanma yönü önem taşımayan kondansatörlerdir. Seramik
ve mika yalıtkanlı kondansatörlerin dahil olduğu bu grup,
birkaç pikoFarad'dan mikroFarad değerlerine kadar bir
yelpazede değer alır. Devre şemalarında aldığı sembol
aşağıdaki gibidir

21
Kutupsuz kondansatör sembolü
 Kutuplu kondansatör
Bu kondansatörler üretilirken kutuplu olarak tasarlanır.
Kondansatörün bir “+” ve bir “-“ ucu vardır. Bu uçların devreye
düzgün şekilde bağlanması gerekir. Aksi halde ciddi hasarlar
oluşur çünkü ters bağlama halinde bu kondansatörler
patlarlar. Kutuplu kondansatörler grubuna alüminyum
elektronik ve tantalum kondansatörler girerler. Bu
kondansatörlerin kapasiteleri birkaç pikoFarad'dan başlar
Farad ve üzerine kadar uzanan geniş bir yelpazede değer
alır. Devre şemalarında aldıkları semboller yanda
gösterilmiştir

22
Kutuplu kondansatör sembolleri
 Yalıtkan cinsine göre
Kondansatörleri sınıflandırmanın en çok kullanılan
yöntemi yalıtkan maddesine göre sınıflandırmadır.
Malzemelerin bağıl yalıtkanlık katsayısı ve delinme gerilimleri
yalıtkanlar arasındaki farklılıkları oluşturur ve bunlar
kondansatörlerin özelliklerini belirleyip uygulama alanlarındaki
çeşitliliği genişletir.

23
 Elektrolitik Kondansatörler: İnce iki alüminyum levha
arasına dielektrik malzeme emdirilerek yapılmış yalıtkan bir
şeridin birlikte sarılması ile elde edilmiş kondansatör çeşididir.
Artı ve eksi uçları vardır. Yapılacak yanlış bir bağlantıda
kondansatör kullanılamaz hale gelir. Üzerinde yazan gerilimin
üzerine çıkıldığında kondansatör patlar.
Avantajları; hacmi küçük, kapasitesi büyüktür ve
maliyeti düşüktür. Dezavantajları; sızıntı akımları büyüktür ve
ters bağlandıkları takdirde bozulurlar.

24
 Elektrolitik kondansatörler;
0,1 - 0,47 – 1 - 2,2 - 3,3 - 4,7 – 10 – 22 – 33 – 47 – 100 –
220 – 330 – 470 – 1000 – 2200 – 3300 – 4700 – 10000 –
22000μF‘lık kapasitelerde yapılırlar.

Çalışma gerilimleri;
3 - 6,3 – 10 – 16 – 25 – 35 – 50 – 63 – 100 – 160 – 250 –
350 – 400 – 450 – 630 – 1000 V ’ tur.

25
 Seramik Kondansatörler: Küçük kapasitelerde imal edilmiş,
kutupsuz kondansatörlerdir. Enerji kayıpları az olduğundan
yüksek frekanslı devrelerde kullanılırlar. İletken malzeme
olarak gümüş kullanılır.

26
 Kağıtlı ve Film Kondansatörler: Di–elektrik olarak
parafin emdirilmiş 0,01mm kalınlığında kağıt ve plaka olarak
0,008mm kalınlığında kalay veya alüminyum yapraklar
kullanılarak elde edilmiş kondansatörlere kağıt kondansatör
adı verilir. Genellikle tek fazlı motorların çalıştırılmasında
kullanılırlar. Kutupsuzdurlar. Binlerce volt dayanma gerilimleri
vardır.
Film kondansatörlerde kağıt kondansatörlerde kağıt
yerine plastik bir madde kullanılır. Lastik madde olarak
polistren, polyester, polipropilen, polikarbonat, polipropilin ve
yüksek kalite için polisülfon kullanılabilir.

27

Polyester kondansatör Kağıt ve film kondansatör

 Mika Kondansatörler: Di – elektrik malzeme olarak
mika kullanılan kondansatörlerdir. Tasarım olarak metal filmli
kondansatöre benzeyen mikalı kondansatör, çoğunlukla
yüksek gerilim için kullanılır. Kapasite değerleri 50pF ile 20nF
arasındadır. Tolerans değerleri yüksektir ve yüksek frekansta
çalışabilme özelliği vardır.

Mika kondansatörler

28
 Camlı Kondansatör: Yüksek gerilimde kullanılır ve
pahalıdır. Pahalı olmasının sebebi yüksek kararlılıkta
çalışması ve kapasite değerinin yüksek güvenilirliğe sahip
olmasıdır. Geniş bir sıcaklık aralığında kararlı bir sıcaklık
katsayısı vardır.

Camlı Kondansatör 29
 Havalı kondansatör: Metal plakaları arasında hava
boşluğu bırakılmasıyla oluşturulan bu kondansatörlerde,
plakalar genelde Alüminyum ve gümüş kaplamalı olarak
tasarlanır. Hava yalıtkanının dielektrik kaybı düşüktür. Hemen
hemen tüm hava aralıklı kondansatörler ayarlanabilir olarak
imal edilirler ve radyo frekansı ayarlamada kullanılırlar. Ayrıca
yüksek kapasite değerleri sunarlar.

Havalı kondansatör 30
 31
Belli başlı kondansatör çeşitlerinin aldıkları kapasite
değerleri ve çalışma gerilimleri yelpazesi.
32
 Kondansatör Bağlantıları
Seri Bağlantı: Kondansatörlerin birbiri ardına eklenmesi ile
elde edilen, devre akımının bütün devre elemanlarından geçtiği
devreye denir. Kondansatörler seri bağlandıklarında
kapasiteleri azalırken kapasitif reaktansları artar.

I C1,XC1 C2,XC2 XN,XCN

U1 U2 UN

𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
Eşdeğer kapasite = + + ⋯+
𝑪 𝑪𝟏 𝑪𝟐 𝑪𝒏
Eşdeğer kapasitif reaktans 𝑿𝑪 = 𝑿𝑪𝟏 + 𝑿𝑪𝟐 +. . . + 𝑿𝑪𝒏

33
 Paralel Bağlantı
Kondansatörlerin karşılıklı uçlarının bağlanması ile
oluşan devreye denir. Kondansatörler paralel bağlandıklarında
toplam kapasite artarken ve kapasitif reaktans azalır.
I

I1 I2 IN
U U1 U2 UN
C1 C2
XC1 XC2

Eşdeğer kapasite 𝑪 = 𝑪𝟏 + 𝑪𝟐 + ⋯ + 𝑪𝒏
𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
Eşdeğer kapasitif reaktans = + + ⋯+
𝑿𝑪 𝑿𝑪𝟏 𝑿𝑪𝟐 𝑿𝑪𝒏

34
 Kondansatör Okuma
Kondansatörlerde temel olarak iki değişken, tüketici için
seçme olanağı sunar ve kondansatörler arasındaki farkları
oluşturur. Bunlar, kondansatörün çalışma - dayanma gerilim
değeri ve depolayabileceği yük miktarıdır ve bunlar her
kondansatörün üzerinde belirtilmiş olmak zorundadır. Kimi
kondansatörlerin üzerinde çalışma değerleri doğrudan yazılı
iken kiminde rakamlar ve renkler kullanılır. Direk değerleri
yazılı olanlar kolay okunmasına karşın, rakam ve renk kodlu
olanların okunması belli standartlara bağlıdır.

• Kondansatörün değeri üzerinde rakamla yazılır.

(100μF/25 V, 47μF/35 V,10n, 333, 102 gibi)
• Kondansatör değeri üzerindeki renk kodları ile belirtilir.

35
Üstteki iki kondansatörün çalışma değerleri
→ Mavi: 400 Volt - 2.2 mikroFarad = 2.2 µF
→ Sarı: 222J = 2200 pikoFarad± %5 = 2.09 nF < C < 2.31 nF
36
 Kondansatörün değeri kondansatörün üzerine
doğrudan μF, nF, pF olarak veya kısaltılmış terimler yazılmıştır.
Ayrıca seramik ve mikalı kondansatörlerde 103, 303, 333, 8n2,
15p, 12p vb. gibi rakamlarla kondansatörün değeri belirtilir. Üç
rakamlı olanlarda ilk iki rakam sayı üçüncü rakam ise
çarpandır. Çıkan değer ise pikofarattır. Ayrıca seramik ve
mikalı kondansatörlerin bazılarında çalışma gerilimleri de
belirtilmektedir. 100n 63V gibi. Devrelerde kullanılan
kondansatörlerin çalışma gerilimleri göz ardı edilmemelidir.

Mikalı ve Seramik Kondansatörlerde Değer Okuma

103 = 10.103 = 10000 pF = 10 nF
303 = 30. 103 = 30000 pF = 30 nF
104 = 10. 104 = 100000 pF = 100 nF
262 = 26. 102 = 2600 pF = 2,6 nF
37
 Kondansatörlerin okunmasında n veya p‘ nin araya girmesi
virgül olduğu anlamına gelir.

8n6 = 8,6 nF 5p6 = 5,6 pF

Hiçbir harf (n veya p) yazılı değilse değeri piko farattır.

5 = 5 pF 12 = 12 pF 6,7 = 6,7 pF

Bazı kondansatörler ise .01, .1 gibi ifade edilmişlerdir.

Burada noktadan önce sıfır var demektir. Bu şekilde belirtilmiş
olan kondansatörlerin değeri mikro faradtır.

.47 = 0,47 μF = 470 nF

.1 = 0,1 μF = 100 nF
0,22 = 0,22 μF = 220 nF 38
 Seramik ve polyester kondansatörler eskiden renk
kodlarına göre yapılırlar ve okunurlardı. Okunuşları
dirençlerde olduğu gibidir. Bazı elektrolitik kondansatörlerde
kapasite ve çalışma gerilim değerleri aşağıda olduğu gibi
yazılır.
470/16=470μF/16V demektir. Elektrolitik
kondansatörlerde eksi uç üzerinde belirtilmiştir. Çizgili uç eksi
ucu, diğer uç ise artı ucu belirtir. Ayrıca uçları kesilmemiş 39
kondansatörlerde uzun uç artı, kısa uç ise eksi uçtur.
40
 Renk Kodları
Rakam kodlarından başka, bazı kondansatör çeşitlerinde
de renk kodları kullanılır. Özellikle seramik, tantalum ve
polyester kondansatörlerde renk kodları yaygındır.

Renk kodları standardı

Seramik Tantalum Polyester
Renk Değer Çarpan T V T V T V
Siyah 0 100 2 pF - % 10 10 V % 20 -
Kahve 1 101 %1 - %1 - - 100 V
Kırmızı 2 102 %2 - %2 - - 250 V
Turuncu 3 103 - - - - - -
Sarı 4 104 - - - 6.3 V - 400 V
Yeşil 5 105 %5 - %5 16 V %5 -
Mavi 6 106 - - - 20 V - -
Mor 7 107 - - - - - -
41
Gri 8 0.01 - - - 25 V - -
Beyaz 9 0.1 % 10 - % 10 3V % 10 -
42
 Kondansatör Arızaları
Kondansatörler kolay bozulmayan ve devrede sağlıklı
olarak çalışabilen elemanlardır. Uygun çalışma ve sıcaklıkta
ömürleri oldukça uzundur. Buna rağmen meydana gelen
arızalar şunlardır.

Kısa Devre
Yüksek sıcaklıklarda çalışan kondansatörlerin uzun
süreli şarj ve deşarj olması sonucunda di–elektrik malzeme
özelliğini kaybedebilir ve bu durumda kısa devre meydana
gelebilir. Kağıt ve elektrolitik kondansatörlerde böyle durumla
daha çok karşılaşılır. Kondansatörün kontrolü sırasında ibre
sıfır Ω değerine doğru saparak orada kalır. Ancak büyük
kapasiteli kondansatörlerin ohmmetre bataryası ile şarjı uzun
süreceğinden dikkatli ölçme yapılmalıdır.
43
 Sızıntı
Kondansatör di–elektriğinin özelliğini kaybetmesi
sonucu yalıtım direncinin azalarak sızıntı şeklinde devamlı
akım geçirmesi durumudur. Bu tip arızalı kondansatörlerin
dirençleri okunması gerekenden oldukça küçüktür.

Açık Devre
Daha çok elektrolitik kondansatörlerde meydana gelen
arızalardır. Elektrolitiğin sıcaklık sebebiyle zamanla kuruması
veya elektrolit temas direncinin artması neticesinde açık devre
meydana gelebilir. Böyle bir kondansatör ölçülürken şarj olayı
meydana gelmez ve ibre devamlı olarak sonsuz direnç değeri
gösterir. Ancak küçük kapasiteli kondansatörlerin (100pF ve
daha küçük) şarj akımı oldukça küçük ve kısa süreli
olduğundan test edilmeleri sırasında ohmmetrenin kontrol
momenti sebebiyle ibre sapmayabilir. Bu nedenle küçük
44
kapasiteli kondansatörlerin testinde dikkatli ölçme yapılmalı ve
hemen arızalı olduğu düşünülmemelidir.
 Kapasite değeri ölçülmek istenen veya arıza sebebiyle
gerçek kapasite değerinde olup olmadığı bilinmeyen
kondansatör kapasiteleri LCR metreler (Endüktans,
kapasitans ve direnç ölçer) ile tam olarak ölçülebilir.

Kondansatörün Sağlamlık Kontrolü

Kondansatör ölçümünde LCR metrelerden yararlanılır.
LCR metre kondansatör kapasitesine uygun C konumuna
alınır ve kondansatör LCR metre uçlarına bağlanır. LCR metre
kondansatör üzerindeki yazılı değeri gösteriyorsa kondansatör
sağlamdır aksi taktirde arızalıdır.

45
 LCR metrenin bulunmadığı durumlarda kondansatörün
sağlamlık kontrolü kabaca analog ohmmetre ile şu şekilde
yapılır. Elektrolitik kondansatör uçları analog ohmmetre
uçlarına bağlandığında ohmmetre hızlıca sağa doğru sapıp
geri eski haline yavaş yavaş geliyorsa kondansatör sağlamdır.
İbre sağa saptıktan sonra geri eski haline gelmiyorsa
kondansatör kısa devre, ibre hiç sapmıyorsa kondansatör açık
devredir. Küçük kapasiteli (0,47μF ve daha aşağısı)
kondansatörler ohmmetre ile ölçüldüğünde hiçbir kademede
ibrenin sapmaması gerekir.

46
 BOBİNLER
47
 Bobin, bir yalıtkan makara (mandren veya karkas)
üzerine belirli sayıdaki sarılmış tel grubudur. Kullanım yerine
göre, makara içerisi boş kalırsa "havalı bobin", demir bir göbek
(nüve) geçirilirse "nüveli bobin" adını alır. Bobinin her bir
sarımına "spir" denir.

Bobinin sembolü
Bir iletkenden akım geçirildiğinde, iletken etrafında bir
manyetik alan oluşur. Bu alan kâğıt üzerinde daireler
şeklindeki kuvvet çizgileri ile sembolize edilir. Bir bobinden AC
akım geçirildiğinde, bobin sargılarını çevreleyen bir manyetik
alan meydana gelir. Akım büyüyüp küçülüşüne ve yön
değiştirmesine bağlı olarak bobinden geçen kuvvet çizgileri
çoğalıp azalır ve yön değiştirir. DC gerilim uygulanırsa, Bobin
DC akıma ilk anda direnç gösterir. Bu nedenle bobine DC
akım uygulandığında bobin ilk anda yalıtkan daha sonra 48
iletkendir. Bobine AC akım uygulandığında ise akımın yönü
devamlı değiştiği için bir direnç gösterir.
 İndüktans; elektromanyetizma ve elektronikte bir
bobinin manyetik alan içerisinde enerji depolama kapasitesidir.
Bobin, bir devrede akımın değişimiyle orantılı olarak karşı
gerilim üretirler. Bu özelliğe, öz indüksiyon denir. Bir
devredeki öz indüksiyon L ile gösterilir, SI birimi Henry’dir.
𝝁𝟎 .𝑵𝟐 .𝑨
𝑳=
𝒍
Uygulamada kullanılan bir bobinin indüktansı çeşitli
faktörlere göre azalmakta ya da artmaktadır. Bunlar:
• Sarım sayısı
• Nüvenin cinsi
• Sarımlar arası aralık
• Tel kesiti
• Bobinin biçimi
• Sargı katı sayısı
• Bobinin çapı
49
• Sargı tipi
• Uygulanan AC gerilimin frekansıdır.
50
 Bobinlerin Okunması
Üzerinde yazı olan bobinlerde değer mikroHenry’dir. İlk
iki rakam sayı üçüncü değer çarpandır. Eğer sayılar arasındaki
R virgülü ifade eder.

101 = 10.101μH = 100μH = 0,1mH

4R7 = 4,7μH

Bazen yazının sonuna F, G, J, K, veya M harfleri

kullanılarak bobinin toleransı yazılabilir.
F = %1 G = %2 J = %5
K = %10 M = %20

51
 Renk kodu olanlarda dirençlerde olduğu gibi her rengin
bir değeri vardır. Okunan değerler mikroHenry birimindedir.

Bant 1 2 3 4
Renkler 1.Bant 2.Bant Çarpan Tolerances %
Altın (Gold) x 0.1 +/-5%
Gümüş(Silver) x 0.01 +/-10%
Siyah(Black) 0 0 x1 +/-20%
K.rengi(Brown) 1 1 x10 (0)
Kırmızı(Red) 2 2 x100 (00)
Turuncu(Orange) 3 3 x1000 (000)
Sarı(Yellow) 4 4 x10000 (0,000)
Yeşil(Green) 5 5
Mavi(Blue) 6 6
Mor(Violet) 7 7 52
Gri(Grey) 8 8
Beyaz(White) 9 9
 Bobin Bağlantıları
Seri Bağlantı
Bobinlerin birbiri ardına eklenmesi ile elde edilen, devre
akımının bütün devre elemanlarından geçtiği devreye denir.
Bobinler seri bağlandıklarında endüktans ve endüktif
reaktansları artar.

I L1,XL1 L2,XL2 LN,XLN

U1 U2 UN

Eşdeğer endüktans 𝑳 = 𝑳𝟏 + 𝑳𝟐 +. . . +𝑳𝒏

Eşdeğer endüktif reaktans 𝑿𝑳 = 𝑿𝑳𝟏 + 𝑿𝑳𝟐 +. . . + 𝑿𝑳𝒏

53
 Paralel Bağlantı
Bobinlerin karşılıklı uçlarının bağlanması ile oluşan
devreye denir. Bobinler paralel bağlandıklarında toplam
endüktans ve endüktif reaktans azalır.

I1 I2 IN
U U1 U2 UN
L1 L2
XL1 XL2

𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
Eşdeğer endüktans = + + ⋯+
𝑳 𝑳𝟏 𝑳𝟐 𝑳𝒏
𝟏 𝟏 𝟏 𝟏
Eşdeğer endüktif reaktans = + + ⋯+
𝑿𝑳 𝑿𝑳𝟏 𝑿𝑳𝟐 𝑿𝑳𝒏

54
 Zıt Elektro Motor Kuvveti (EMK)
Bobin içerisindeki kuvvet çizgilerinin değişimi, bobinde
zıt elektromotor kuvvet (zıt EMK) adı verilen bir gerilim
endükler. Bu gerilimin yönü, kaynak gerilimine ters yöndedir.
Dolayısıyla da zıt EMK, bobinden, kaynak geriliminin
oluşturduğu akıma ters yönde bir akım akıtmaya çalışır. Bu
nedenledir ki, kaynak geriliminin oluşturduğu "I" devre akımı,
ancak T/4 periyot zamanı kadar geç akmaya başlar.
Zıt EMK 'nın işlevi, Lenz kanunu ile şöyle
tanımlanmıştır:
Lenz kanununa göre zıt EMK, büyümekte olan devre
akımını küçültücü, küçülmekte olan devre akımını ise
büyültücü yönde etki yapar.

55
 Endüktif Reaktans (XL)
Bobinin, içinden geçen AC akıma karşı gösterdiği
dirence ‘Endüktif reaktans' denir. Endüktif reaktans XL ile
gösterilir. Birimi "Ohm" dur.
𝑿𝑳 = 𝝎. 𝑳 'dir.
𝝎 = 𝟐. 𝝅. 𝒇 olup yerine konulursa,
𝑿𝑳 = 𝟐. 𝝅. 𝒇. 𝑳 ohm olur.
ω: Açısal hız (Omega)
f: Uygulanan AC gerilimin frekansı, Herzt (Hz)
L: Bobinin endüktansı, Henry (H)
AC kaynak geriliminin pozitif alternansındaki devre
akımı, kaynak gerilimi (u), devre akımı (i) ve zıt EMK
arasındaki bağıntı L’nin değeri bobinin yapısına bağlıdır.
Bobinin sarım sayısı ve kesit alanı ne kadar büyük olursa L o
kadar büyük olur. Dolayısıyla AC akıma gösterdiği dirençte o
oranda büyür. L’nin birimi Henry (H) 'dir.
56
1mH = 10 H -3 3
1H = 10 mH
1µH = 10-6H 1H = 106µH 'dir.
 DİYOTLAR
57
 Diyot, yalnızca bir yönde akım geçiren devre
elemanıdır. Bir yöndeki dirençleri ihmal edilebilecek kadar
küçük, öbür yöndeki dirençleri ise çok büyük olan
elemanlardır. Bu özelliğinden dolayı en çok kullanım
alanlarından biri doğrultmadır. Alternatif gerilimin doğrultulup
doğru akıma dönüştürülmesinde kullanılırlar.. Diyotun P tipi
tabakasına anot N tipi tabakasına katot denir. Şemada üçken
şeklinde gösterilir. Gerçeğinde ise katot tarafı bir çizgi ile
işaretlenmiştir.
Direncin küçük olduğu yöne doğru yön veya iletim
yönü, büyük olduğu yöne ters yön veya tıkama yönü denir.
Diyot sembolü akım geçiş yönünü gösteren bir ok şeklindedir.

58
 Ayrıca, diyotun uçları pozitif (+) ve negatif (-) işaretleri
ile de belirlenir. + uca anot, - uca katot denir. Diyotun
anoduna, gerilim kaynağının pozitif (+) kutbu, katoduna
kaynağın negatif (-) kutbu gelecek şekilde gerilim
uygulandığında diyot iletime geçer.
Diyotlar bir yönde akım geçiren diğer yönde akımı
geçirmeyen devre elemanlarıdır. Anot ve Katot uçlarına
sahiptir. Her zaman anoduna artı (+), Katoduna eksi (-) gerilim
verildiğinde iletime geçer, tersi durumda yalıtkandır. Bu
özelliğinden dolayı AC gerilimi DC gerilime çevirmek için
kondansatörler ile beraber kullanılan bir elemandır.
Diyotların yapı malzemeleri Germanyum veya
Silisyumdur. Silisyum diyotlar doğru yönde bağlandığı takdirde
0,6V civarında iletime geçerler geriye kalan gerilimi doğrudan
üzerinden geçirir. Germanyum diyot’lar ise 0,3V civarında
iletime geçer. AC gerilimi DC gerilime çevirmek için silisyum
59
diyot kullanılır.
 Diyotun Çalışması
Yarı iletkenler P ve N tabakası olarak iki ayrı eklemden
oluşur. N tipinde atomların son elektronlarında 1 fazla elektron
vardır. Elektron verme eğilimindedir. Elektronlarda negatif yük
olduğu için N tabakası denir. P tipinde de Atomların son
elektron sayılarında eksiklik vardır. Yani pozitif kabul ettiğimiz
oyuklar vardır.

Polarlamasız diyot yapısı

Bir diyot N ve P tabakalarının birleşiminden oluşur.

Bilindiği gibi elektrik elektronların hareketidir. Yarı iletkende
elektron hareketi olabilmesi için uygun ortam olması gereklidir.
Yani doğru yönde gerilim verilmesi gereklidir.
60
Doğru polarmalı diyot
 Eğer doğru yönde elektrik verilirse yani P tabakasına
pozitif N tabakasına negatif. Zıt kutuplar bir birini çeker aynı
kutuplar bir birini iter. N tabakasındaki elektronlar negatif kutup
tarafından itilir ve pozitif kutup tarafından çekilir. Eklemin
arasındaki direnç bölgesi azalır ve elektronlar pozitif kabul
ettiğimiz oyuklara atlamaya başlar ve elektrik hareketi başlar.
Eğer ters gerilim verilirse, N tabakasındaki elektronlar pozitif
yük tarafından çekilir. Eklemin arasındaki direnç bölgesi büyür
ve hiç bir elektron hareketi olmaz.

Ters polarmalı diyot

61
62
 LED (Işık Yayan) Diyot
Işık yayan diyotlar, doğru yönde gerilim uygulandığı
zaman ışıyan, diğer bir deyimle elektriksel enerjiyi ışık enerjisi
haline dönüştüren özel katkı maddeli PN diyotlardır. Bu
diyotlara, aşağıda yazılmış olduğu gibi, İngilizce adındaki
kelimelerin ilk harfleri bir araya getirilerek LED (Light Emitting
Diode; Işık yayan diyot) veya SSL (Solid State Lamps; Katı hal
lambası) denir.

LED diyot sembolü

63
64
 Özellikleri
• Çalışma gerilimi 1,5-2,5V arasındadır. (Kataloğunda
belirtilmiştir.)
• Çalışma akımı 10-20mA arasındadır. (Kataloğunda
belirtilmiştir.)
• Uzun ömürlüdür. (ortalama 100.000 - 200.000 saat)
• Darbeye ve titreşime karşı dayanıklıdır.
• Kullanılacağı yere göre çubuk şeklinde veya dairesel
yapılabilir.
• Çalışma zamanı çok kısadır. (nanosaniye)
• Diğer diyotlara göre doğru yöndeki direnci çok daha
küçüktür.
• Işık yayan diyotların gövdeleri tamamen plastikten
yapıldığı gibi, ışık çıkan kısmı optik mercek, diğer
kısımları metal olarak da yapılır.
65
66
 67

Organic light emitting diode (OLED)

 Bir LED 'in üretimi sırasında kullanılan değişik katkı
maddesine göre verdiği ışığın rengi değişmektedir. Katkı
maddesinin cinsine göre şu ışıklar oluşur:
• GaAs (Galliyum Arsenid): Kırmızı ötesi (görülmeyen
ışık)
• GaAsP (Galliyum Arsenid Fosfat): Kırmızıdan - yeşile
kadar (görülür)
• GaP (Galliyum Fosfat): Kırmızı (görülür)
• GaP (Nitrojenli): Yeşil ve sarı (görülür)

Diyot kristali, iki parçalı yapıldığında uygulanacak

gerilimin büyüklüğüne göre kırmızı, yeşil veya sarı renklerden
birini vermektedir.

68
 Işık yayan diyot ısındıkça, ışık yayma özelliği
azalmaktadır. Bu hal etkinlik eğrisi olarak gösterilmiştir. Bazı
hallerde fazla ısınmayı önlemek için bir soğutucu üzerine
monte edilir. Ayrıca LED’in aşırı ısınmasına yol açmamak için
kataloğunda belirtilen akımı aşmamak gerekir. Bunun için
gösterilmiş olduğu gibi devresine seri olarak bir R direnci
konur. Bu direncin büyüklüğü LED’in dayanma gerilimi ile
besleme kaynağı gerilimine göre hesaplanır.

LED Diyot Ön Direnç Değerinin Bulunması:

𝑼𝒚𝒈𝒖𝒍𝒂𝒎𝒂 𝒈𝒆𝒓𝒊𝒍𝒊𝒎𝒊−𝑳𝑬𝑫 ç𝒂𝒍ış𝒎𝒂 𝒈𝒆𝒓𝒊𝒍𝒊𝒎𝒊

Ö𝒏 𝒅𝒊𝒓𝒆𝒏ç 𝒅𝒆ğ𝒆𝒓𝒊 =
Ç𝒂𝒍ış𝒎𝒂 𝒂𝒌ı𝒎ı

69
 Örnek: 9V’luk bir pil ile kırmızı LED için gerekli olan ön
direncin değerini hesaplayınız. Çalışma gerilimini 2V ve akımı
20mA alınız.
𝟗−𝟐
Ö𝒏 𝒅𝒊𝒓𝒆𝒏ç 𝒅𝒆ğ𝒆𝒓𝒊 = = 𝟑𝟓𝟎𝛀
𝟎, 𝟎𝟐

LED’in uzun bacağı daima anottur. Devreden sökülmüş

LED’in içindeki büyük boyutlu olanına katot ucu bağlıdır.
LED’in içi gözükmüyorsa kılıfın kenarındaki düz tarafın olduğu
bacak katot ucudur.

70
 Wavelen Semiconductor Material
gth (Yarı iİetken Malzeme)
Voltage
Renk (Dalga
(Gerilim) (V)
Genliği)
(nm)
Infrared Gallium arsenide (GaAs)
λ > 760 ΔV < 1.9
(Kızıl ötesi) Aluminium gallium arsenide (AlGaAs)
Aluminium gallium arsenide (AlGaAs)
Red 610 < λ 1.63 < ΔV < Gallium arsenide phosphide (GaAsP)
(Kırmızı) < 760 2.03 Aluminium gallium indium phosphide (AlGaInP)
Gallium(III) phosphide (GaP)
Gallium arsenide phosphide (GaAsP)
Orange 590 < λ 2.03 < ΔV <
Aluminium gallium indium phosphide (AlGaInP)
(Turuncu) < 610 2.10
Gallium(III) phosphide (GaP)
Gallium arsenide phosphide (GaAsP)
570 < λ 2.10 < ΔV <
Yellow (Sarı) Aluminium gallium indium phosphide (AlGaInP)
< 590 2.18
Gallium(III) phosphide (GaP)
Indium gallium nitride (InGaN) / Gallium(III)
nitride (GaN)
Green 500 < λ 1.9< ΔV <
Gallium(III) phosphide (GaP)
(Yeşil) < 570 4.0 71
Aluminium gallium indium phosphide (AlGaInP)
Aluminium gallium phosphide (AlGaP)
 Zinc selenide (ZnSe)
Indium gallium nitride (InGaN)
Blue (Mavi) 450 < λ < 500 2.48 < ΔV < 3.7 Silicon carbide (SiC) as substrate
Silicon (Si) as substrate — (under
development)
Violet
400 < λ < 450 2.76 < ΔV < 4.0 Indium gallium nitride (InGaN)
(Menekşe)
Dual blue/red LEDs,
Purple (Mor) multiple types 2.48 < ΔV < 3.7 blue with red phosphor,
or white with purple plastic
diamond (235 nm)
Boron nitride (215 nm)
Ultraviolet Aluminium nitride (AlN) (210 nm)
λ < 400 3.1 < ΔV < 4.4
(Ultraviyole) Aluminium gallium nitride (AlGaN)
Aluminium gallium indium nitride
(AlGaInN) — (down to 210 nm)
White Broad
ΔV = 3.5 Blue/UV diode with yellow phosphor
(Beyaz) spectrum

72
 Zener Diyotlar
Zener diyot, doğru yönde biaslandıgı zaman normal bir
diyot gibi çalışır; ters yönde polarmalandığı zaman ise
kırılma(zener) gerilimine kadar iletime geçmez ama kırılma
geriliminden sonra çığ etkisi şeklinde akım geçirir, yani zener
belirli bir gerilimden sonra iletime geçer. Uygulamada çok
yerde kullanılır örneğin gerilimin sabitlenmesi, sinyal kırpma,
elektronik eleman koruma v.b. gibi. Piyasada değişik gerilim
değerlerine sahip zener diyotlar bulunmaktadır. Zener diyotu
yüksek akıma karşı korumak için direnç ile seri bağlamak
gerekir.
Ters gerilim kalkınca, zener diyot da normal haline
döner. Devrelerde, ters yönde çalışacak şekilde kullanılır. Bir
zener diyot zener gerilimi ile anılır. Silikon yapılıdır.

73

Zener diyot sembolü

Zener Diyodunun Özellikleri:
• Doğru polarmalı halde normal bir diyot gibi çalışır.
• Ters polarmalı halde, belirli bir gerilimden sonra iletime
geçer. Bu gerilime zener dizi gerilimi veya daha kısa
olarak zener gerilimi denir.
• Ters gerilim kalkınca, zener diyotta normal haline döner.
• Devrelerde, ters yönde çalışacak şekilde kullanılır.
• Bir zener diyot zener gerilimi ile anılır. Örn: "30V'luk
zener" denildiğinde, 30V 'luk ters gerilimde çalışmaya
başlayan zener diyot demektir.

74
 Diyot’ların değerleri doğrudan üzerlerine yazılır. Zener
diyot’larda sabit voltaj değeri yazılırken diğer diyot’larda
diyot’un modeli yazılır. Mesela bir zener diod üzerinde 2v7
yazıyorsa bu 2.7V bir zener diyot anlamına gelir. Diğer
diyot’larda ise 1N4001, 1N4148 gibi diyot’un modeli yazılır.
Genellikle katot ucuna yakın tarafa bir çizgi konularak anot
katot uçlarının kolay bulunması sağlanır.

75
 Diyotun sağlamlık kontrolü
Diyotlar, elektrik akımına karşı bir yönde küçük direnç
gösterirken diğer yönde büyük direnç gösterirler. Analog bir
avometre ile diyot kontrolünde ölçü aleti X1 kademesine alınıp
iki yönde de diyot uçlarına temas ettirilir. Bu ölçümlerde ölçü
aleti bir yönde sapıyor diğer yönde sapmıyorsa diyot sağlam
demektir. Ohmmetrede küçük direnç okunduğu sırada
ohmmetrenin siyah renkli probu (- ucu) diyotun anotunu,
kırmızı renkli probu (+ ucu) diyotun katodunu gösterir. Çünkü
analog ölçü aletlerinde aletin + ucu (kırmızı prob) içindeki
bataryanın – ucu ve aletin – ucu (siyah prob) içindeki
bataryanın + ucudur.

76
 Dijital ölçü aletlerinde ise ölçü aletinin kademe anahtarı
buzzerli diyot ölçme kısmına getirilir. Bir yönde alet 500 – 600
arasında bir değer gösterir diğer yönde değer göstermez ise
diyot sağlamdır. Eğer alet 500 ‘ den küçük bir değer gösterip
ses ile sürekli uyarıyorsa diyot kısa devre olmuş demektir.
Dijital ölçü aletlerinde prob uçları pil ile aynı polariteli
olduğundan değer gösterdiği andaki uçlar anot (kırmızı prob)
ve katot (siyah prob) uçlarıdır.

77
Ters polarmada (katot + uca, anot – uca bağlı) iken ekranda
yüksek direnç değeri; doğru polarmada (anot + uca, katot –
uca bağlı) iken ekranda düşük direnç değeri görülmelidir.
78
KAYNAKLAR
1. NACAR, A. Mahmut; Elektrik-Elektronik Ölçmeleri ve İş
Güvenliği
2. ANASIZ, Kadir; Elektrik Ölçü Aletleri ve Elektriksel
Ölçmeler; MEB Yayınları
3. MEGEP; Fiziksel Büyüklüklerin Ölçülmesi; Ankara 2011
4. MEGEP; Elektriksel Büyüklüklerin Ölçülmesi; Ankara 2011
5. www.transcat.com
New International Safety Standards for Digital Multimeters
6. www.wikipedia.org
7. http://320volt.com/

79