RC DEVRELERİ

DOÇ.DR. BAKİ AKSAKAL

YTÜ FİZİK BÖLÜMÜ

1
 RC Devreleri
 Daha önceki incelediğimiz devrelerde akım sabit ve zaman içinde değişmiyordu.
 RC devresinde akım zamanla değişir.
 Anahtar kapatıldıktan sonra Kirchhoff’un 2. kuralına göre:

 Elektronlar bataryanın (-) ucundan çıkarak kondansatörün üst plakasına gider ve

elektronlar alt plakayı (+) bırakarak bataryanın (+) ucuna doğru giderler.
 Anahtar kapatıldığında kondansatördeki yük sıfırdır yani potansiyel düşmesi
tümüyle direnç üzerinde oluşur: t=0 daki akım; (maksimum akım) 
I0 
Anahtar kapatıldığında Q R
   IR  0
kapalı devre için C
Q Kondansatör yüklenirken uçları
VC 
C arasındaki Potansiyel fark 2
 Q dQ dQ Q
  IR  0 I  R 
C dt dt C

C  Q dQ dQ

dt t  0' da Q  0
R
C dt C  Q RC
Q t t
dQ dt t
0 C  Q 0 RC  ln( C  Q) 0 
Q

RC 0

t t
 ln( C  Q)  ( ln C )  ln( C  Q)  (ln C )  
RC RC
t
Q t Q 
ln(1  ) 1  e RC
C RC C
t

Q  C (1  e RC
)


t Kondansatör yüklenirken üzerindeki yükün
Q(t )  C (1  e RC
) zamana bağlı değişimi

3
 t
Q 
V 
Kondansatörün uçları arasındaki potansiyel fark c C Vc (t )   (1  e RC
)

Q ve Vc değerleri t=0 daki sıfır değerinden maksimum Qmax  C ve Vc  

yüke çok uzun bir zaman sonra ulaşmış olur.

Kondansatör tamamen dolduktan sonra devreden akım geçmez.

Burada   RC zaman Sabiti Olarak isimlendirilir

  RC (1  e 1 )  0,63 %63
Kondansatör dolarken, maksimum yükün ya da potansiyelin %63’üne kadar
kondansatörün ulaşması için gereken zamanı temsil eder.

RC çarpımı kondansatörün nasıl hızlı yüklendiğinin bir ölçüsü olur.

4
 Devreden geçen akımın zamana dQ (t ) d 
t

bağlı değişimi I  (C (1  e RC ))

dt dt
C  RC   RC
t t
I  e  
t
e I (t )  e RC
RC R R
t=0 ‘da, I=/R , Kapasitörün uçları arasında
potansiyel fark olmadığından sadece direnç üzerindeki
akım olur. Akım eksponansiyel olarak azalır.

• RC değeri, akımın maksimum değerinin %37’sine

kadar düşmesi için geçen zamanı temsil eder

• Kondansatörün uçları arasındaki Potansiyel

• Yükün zamana bağlı değişim grafiği
farkının zamana bağlı değişim grafiği
5
 Kondansatörün Boşalması
Kondansatör bir V0 potansiyeli ile yüklendikten sonra;
 Uçları arasındaki potansiyel farkı V0 olur.

Daha sonra bir direnç üzerinden boşalması sağlanırsa;

• Yük direnç üzerinden kapasitörün bir

plakasından diğerine doğru kapasitör
tamamıyle boşalana kadar akar.
• Direncin uçları arasındaki potansiyel
farkı her an kondansatörün uçları
arasındaki potansiyel farka eşit olur.

q dq
0 q   IR  0 I
  IR  0 C dt
C dq q dq 1
R   dt
dt C q RC

q herhangi bir anda kondansatörün yüküdür. t=0’da , q= Q0 ise,

6
 q t t
dq 1 q t 
Q q RC 0 dt
  ln( )  
Q0 RC
q(t )  Q0e RC

t
 Kondansatör boşalırken yükün zamanla değişimi
q(t )  Q0e RC

t t
dq(t ) Q0  RC  • Kondansatör boşalırken Akımın
I (t )   e   I 0e RC zamanla değişimi
dt RC
Q0 V0C V0 • (-) işareti, Kondansatör boşalırken
I0    Akımın yönünün, dolarkenki yönüne ters
RC RC R
olduğunu gösterir
t t
q Q0  RC 
Vc   e  V0 e RC • Kondansatörün uçları arasındaki potansiyel farkı
C C

7
Kondansatör Boşalırken
t

t

t 
q(t )  Q0e RC
I (t )  I 0e RC Vc  V0e RC

Q0  V0C
V0 Q0
I0  V0 
R C

=RC , zaman sabitinde yük, başlangıç değerinin 0,368 değerine düşer.

8
 Serway, Problem 29, s898.
R=1M, C=5 F ve =30V olan bir seri RC devresi veriliyor. (a) devrenin zaman
sabitini (b) anahtar kapatıldıktan sonra kondansatör üzerindeki maksimum yükü
bulunuz. (c) t=0 da anahtar kapalıyken, 10s sonra dirençteki akımı bulunuz.

(a) RC  1x10 6 (5x106 )  5 s

(b) Q  C  5x10 -6 (3)  150 μC
ε t RC 30   10 
(c) I(t)  e  6
exp  6 6 
 4.06 μA
R 1x10 1x10 (5x10 ) 

9
Örnek: Bir RC devresinde kapasitans C=0,30 µF, toplam direnç R=20 k ve
bataryanın emk’sı 12 V.
a) Zaman sabitini
b) Kondansatörün alabileceği maksimum yük
c) Maksimum Yükün %99’una kadar ulaşması için geçen zaman
d) Yükün, maksimum değerinin yarısına eşit olduğunda akım değeri nedir
e) Maksimum akım
f) Akımın maksimum değerinin 0,20 değerinde iken yük miktarı nedir?

a)
b) Yükün maksimum değeri
t

c) Q  C (1  e RC
)

10
 Qmaks
d) Qmaks  3,6c  1,8c
2
Q 1 Q Qmaks
   IR  0 I  (  ) Q alılınır
C R C 2

e) Akım maksimum olduğunda, t=0 anında olur ve kondansatörde herhangi

bir yük depolanmamış olur. Q=0 olur.

f) I  0,20 I max  120 A

Q  C (  IR)
Q  (3x10 7 F )[(12V  (1,2 x10  4 A)(2,0 x10 4 )]
Q  2,9c
11
SORU: Şekildeki RC devresinde, batarya kondansatörü tamamıyla doldurmuştur,
Ve Q0=C’dir. t=0 anında anahtar a’dan b konumuna getiriliyor. Bataryanın emksı
20 V’dur ve C=1,02µF. Akımın 40 µs’de başlangıç değerinin yarısına düştüğü
Görülmüştür.
(a) t=0’da, kapasitörün yük miktarı nedir.
(b) R=?
(c) t=60 µs’de Q değeri nedir?

12
13
14
15
Soru: Şekildeki devrede verilen değerleri göz önüne alarak uzunca bir süre
sonra her koldaki akımı ve kapasitör üzerinde biriken yükü bulunuz.

16
Soru: (a) Şekildeki devrede, kararlı akım durumunda, I1, I2, ve I3 akımlarını bulunuz.
(b) Kapasitördeki yükü bulunuz.

(3) de yerine yazılırsa

-
I2 akımının yönü c’den f’ ye doğru
olmalı !!!

I2=-0,364 değerini (1) ve

(3) denklemlerinde yazarak,

(b) bghab çevriminde saat yönünde dönersek

17
SORU: Şekildeki devrede verilen değerleri göz önüne alarak uzunca bir
süre sonra her koldaki akımı ve kapasitörde biriken yükü bulunuz.

18
19
20
21