MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 1

TEK SERBESTLİK DERECELİ TİTREŞİMLER - III

TEK SERBESTLİK DERECELİ SİSTEMLER

Sönümlü Serbest Titreşim

Sönümlü Zorlanmış Titreşim

Zorlayıcı Kuvvetin Merkezkaç Atalet Kuvveti ile Orantılı Olması Hali

İletim Oranı

Yrd. Doç. Dr. Şükrü SU

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 2
 SÖNÜMLÜ SERBEST TİTREŞİM
Çözüm için;  
mX

m x = 1, x  r, x  r 2

x,X
mr2 +cr + k = 0 karakteristik denklem
k

cX c kx c c2  4km
r1,2 
2m
2
c  c  4km
r1,2     
 2m  4m
 2
Vizkoz sönüm kuvveti: Fc  c  x
2m

F  ma  0
2
c  c  k
r1,2     
 
2m  2m  m
m  x  c x  kx
  c k
m  x  c x  kx  0    2
n
atamaları yapılırsa;
2m m
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 3
r1,2    
2 2
n x(t)  c1e  c 2er1t r2 t

Denklemin çözümü için diskriminant ()’ın incelemek gerekir.

0 Aşırı sönüm

 =  
2 2
n =0 Kritik sönüm
0 Kritik altı sönüm

a) Aşırı sönüm hali;   0

 2  2  2n 0 r1,2   2 r1,2   

(  )t (  )t
x(t)  c1e  c 2e X(t)
x0 V00
  olduğu için x(t) genliği daima azalan V0=0
değerler olarak karşımıza çıkacaktır.
V00
Başlangıç şartlarına göre aşırı sönümlü V00
davranışlar grafikte görülür;
t
Şekil.2.4 : Aşırı sönümde genliğin değişimi
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 4
b) Kritik sönüm =0 (referans konum)

  2  n2  0
2
 Ccr  k
   0
 2m  m
 

k
C  2m Kritik sönüm katsayısı
cr m
C  2mn Her mekanik sistemin kendi yapısına bağlı kritik sönüm
katsayısı vardır.
cr
Buna bağlı olarak mevcut sönüm katsayısı ile kritik sönüm katsayısı oranı sönüm
oranı olarak tanımlanır;

C
 Sönüm oranı
Ccr

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 5

Sönüm oranı esas alınarak sınıflandırma yapılabilir;
=1 C = Ccr Kritik sönüm
1 C > Ccr Aşırı sönüm
1 C < Ccr Kritik altı sönüm

r1,2 = r1 = r2 = -   = 0 için, x(t)  (c1  c 2 t)e t

c) Kritik Altı Sönüm; (  0 ;   1)

   2  2n 0

 
m x  c x  kx  0
c  k
x x x  0
m m  
  C 
C  2mn m
c cr
x   
 x  2n x  0
cr 2n  Ccr 
 2 
 n 
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 6
 
x  2n x  n2 x  0
Çözüm için:

r 2  2n r  2n  0 karakteristik denklem

r1,2  n  n 2  1

r1,2  n  in 1  2 ( < 1 kritik altı sönüm)

x(t)  c1e r1t  c 2e r2 t

x(t)  e n t
c e1
in 12 t
 c2e  in 12 t

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 7
    
x(t)  en t c3Cos n 1  2 t  c 4Sin n 1  2 t 
 

x(t)  C  en t Cos n 1  2 t   
  
 : faz farkı C : genlik

C 
  tan 1  4  C  C32  C 24
 C3 

Çözüm eşitliğinden kritik altı sönüm hali için doğal frekans (nd)
tanımlanabilir.

nd  n 1   2

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 8

Bu durum için (  1), nd  n ve x(t) çözümüne uygun yer değiştirme
grafiği çizilir;
X(t)
T
C
X1

X2 en t


Cos n 1  2 t   
-C
Şekil.2.5 : Kritik altı sönümde genlik

ndT = 2
2 2
Kritik altı sönümlü titreşimin peryodu T T
nd n 1   2
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 9
Logaritmik Azalma Genlikler Oranı
Şekil.2.5’de sistem davranışında genlik azalma karakteri dikkate alınarak
birbirini izleyen genlikler oranı;

x1 n (t 2  t1 )
e
x2
t2 – t1 = T

2
n T  n
n 1   2

xi 2
ln  i = 1, 2, 3, …….
x i 1 1  2

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 10

Problem:
Denge konumu düşey olacak şekilde verilen sistemin A0 noktası
etrafındaki küçük genlikli salınımları için;
a) Hareketin diferansiyel denklemini çıkararak sönümsüz ve sönümlü
halin frekanslarını bulunuz.
b) Kritik altı sönüm halinde, genlikler oranının 3 olmasını sağlayacak
sönüm oranını bulunuz.
k
Çözüm:
l1
A0

I0  
  M l2

I0  m  l 2
l c

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 11

 Fyay x1
M A 0  Fyay l 1Cos  FC l 2 Cos  mg  l  Sin   ml 2 

küçük genlikli salinimlar için ;
k l1 Sin   , Cos  1
A0
Fyay  k  x1  k  (l1  Sin )  k  l1  

l2 c FC  c  x 2 x2 = l2Sin  l2 x 2  l 2  

l FC  c  l 2  

FC M A 0   k  l 1  l 1  c  l 22    mg  l    ml 2 

x2

m  l 2
  (mg  l  k  l 12 )    c  l 22  
 0
S.D.K  c  l 22   mgl  k  l 12 
mg    2     
 2
    0
 ml   ml 
sönümsüz titreşim için;
c  l2  mgl  k  l 12  mgl  k  l12
   0   
 2
    0 n  2
 1 / s
ml 2
 ml  ml
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 12
 sönümlü titreşimde;
2 2
 cl 2
  mgl  kl 2

   
2
d
2 2
n   
2
d
2
   1

2 2
 2ml   ml 
2 2
 c  l 22   mgl  kl 12 
d   2
   2
    1 / s
 2 ml   ml 

b) x1 2
ln  genlikler oranı; x1/x2 =3
x2 1 2

2
 2 
ln 3  
2 
 1 2 
 
4  22
1,2  2 (42+1,2) = 1,2
1 2  = 0,171
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 13
Problem:
70 kg kütleli bir makine, yay ve vizkoz sönüm elemanlarından oluşmuş 3
adet titreşim izolatörü ile yere monte edilmiştir. Her bir yayın rijitliği 9
kN/m olup, titreşim genliği bir tam titreşim süresinde 36 mm’den 14,7
mm’ye düşmektedir. Bu sistemde yer alan herbir vizkoz sönüm
elemanının vizkoz sönüm katsayısı ile sönümlü ve sönümsüz haldeki
frekansları bulunuz.

Çözüm:

x k1 = 9 kN/m c1 = c2 = c3
k1 c1 c2 c3
k1 = k2 = k3 c = 3c1
k = 3k1 c1 = c/3
k2 k3
k = 27 kN/m

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 14

x(t)
m
 x 36 mm
x1 14,7 mm x
x2
mx k1 c1
cx
kx
t

mx  cx  kx

-x T
mx  cx  kx  0
mr2 + cr + k = 0
2

c  c  k
r1, 2     
2m  2m   m 
Kritik sönüm;  = 0

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 15

 2
 c   k   0
   
 2 m  m
k
C cr  2m  
m
C
 C    C cr  
C cr
x1 2
ln   
x2 1  2

27  1000
 denkleminden; C cr  2  70 Ccr = 2750 Ns/m
70

36 2
 denkleminden; ln
14,7
   0,141
1  2

MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 16

 denkleminden; C = 0,1412750 C = 388 Ns/m

Her bir elemanın vizkoz sönüm katsayısı; C1 = C/3 = 388/3

C1 = 129,33 Ns/m

Sönümsüz halde frekans; fn = n / 2

k 27000
n  
m 70

 n  19,63  rd / s
fn = 3,125 Hz
Sönümlü halde frekans; fnd = nd / 2

nd  n  1   2  19,43  rd / s

f nd  f n  1   2  3,09  Hz
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 17
Problem:
Şekilde verilen mekanik sistemin tireşiminde genlik, başlangıç genliğine
göre 4 peryot sonra % 25 oranında azalmaktadır. Bu sistemin kritik altı
sönüm frekansını ve kritik sönüm katsayısını bulunuz.
k = 500 N/m, m = 1 kg

k C

m
x

Sonuçlar:

  0,0114

nd  22,35  rd / s

Ccr = 44,72 Ns/m
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 18
MEKANİK TİTREŞİMLER – GİRİŞ 19