ULUDA NVERSTES NAAT MHENDSL BLM

STATSTK DERS UYGULAMA SORULARI VE ZMLER

Uygulama 2.1. (Frekans Analizi)

Aadaki tabloda verilen gzlem deerlerini snflandrarak gzlem saysna kar histogram, yllk
akmlarn frekans histogramn ve eklenik frekans dalm grafiklerini iziniz?

Yl Akm hacmi Yl Akm hacmi Yl Akm hacmi

1937 20200 1948 25100 1958 15000
1938 24700 1949 15500 1959 12500
1939 19300 1950 16800 1960 19900
1940 27200 1951 15800 1961 10100
1941 27900 1952 22900 1962 15100
1942 22700 1953 21600 1963 30800
1943 22400 1954 24300 1964 20800
1944 24500 1955 13100 1965 18500
1945 16700 1956 19700 19866 26600
1946 20700 1957 18800 1967 27600
1947 15800

zm:

1
 Uygulama 3.1. (Tanmlayc statistik)

Aada gruplanm serinin pearson arpklk katsaysn, moment arpklk katsaysn ve moment basklk
katsaysn hesaplaynz?

X 10 20 30 40 50
f 8 25 10 5 2

zm:

arpklk
x Mod
x x f x
3
x fi
2
Sx
x i fi i i m3 m
i

;x ; Sx ; 3 S3 ; 3
arpklk
3 x Medyan fi f 1 i x f i

Sx

Gruplanm seri iin ortalama hesab:

f X
x f
X f
1180
10 8 80 x i i
23,6
20 25 500 f i 50
30 10 300
40 5 200
50 2 100
Toplam 50 1180

Gruplanm seri iin standart sapma hesab:

x x
X f
xx
2 3
x fi x fi
x x f
2
i i
i i 4952
Sx 10, 05
f 1
10 8 -13,6 1479,7 -20123
20 25 -3,6 324 -1166 i 50 1
30 10 6,4 409,6 2621 Mod 20
40 5 16,4 1344,8 22054
50 2 26,4 1393,9 36799 Medyan 20
Toplam 50 4952 40185

Pearson arpklk katsaysnn hesab:

arpklk
x Mod 23, 6 20 0,36
x
3
Sx 10, 05 i x fi 40185
803, 7 ;
3 23, 6 20 1, 07
m3
arpklk
3 x Medyan ;
f i 50
Sx 10, 05
m3 803, 7
3 0, 79 0 olduundan dalm saa arpktr.
S3x 10, 053

2
Moment basklk katsays hesab:

x
4

m4 i x fi
4 m4
S4x ; f i

x
X f
xx
4
x fi 1627861
i m4 32557
10 8 -13,6 273681
50
20 25 -3,6 4199
30 10 6,4 16777 32557
40 5 16,4 361697 4 3,19 3 olduundan normale gre diktir.
50 2 26,4 971506 10, 054
Toplam 50 1627861

3
 Uygulama 4.1. (Olaslk)

Bir kavakta yaplan gzlemler sola dnmek iin bekleyen tat saysnn (x) en fazla 6 olabileceini gstermitir. Bekleyen tat
saysnn 3den fazla olmamas ve bekleyen tat saysnn 3den fazla olmas olaslklarn belirleyiniz?
Xin eitli deerlerinin olaslklar;
P(x=0)=4/60..P(x=3)=14/60
P(x=1)=16/60P(x=4)=3/60
P(x=2)=20/60P(x=5)=2/60
P(x=6)=1/60

zm:

o Bekleyen tat saysnn 3den fazla olmamas;

P(X 3) P(X 0) P(X 1) P(X 2) P(X 3)

4 16 20 14

60 60 60 60
0.90

o Bekleyen tat saysnn 3ten fazla olmas;

P(X 3) 1 P(X 3) 1 0.90 0.10

Uygulama 4.2. (Olaslk)

Bir iin 2-4 gnde bitirilmesi olasl %50, 4-6 gnde bitirilmesi olasl %25 ve 2-6 gnde bitirilmesi olasl %55 ise 4 gnde
bitirilmesi olasl nedir?

zm:

o 2-4 gnde bitirilmesi olasl: 2 gnde bitirilmesi veya 3 gnde bitirilmesi veya 4 gnde bitirilmesi olaslna eittir.

P(A) P(2) veya P(3) veya P(4) 0.50

o 4-6 gnde bitirilmesi olasl: 4 gnde bitirilmesi veya 5 gnde bitirilmesi veya 6 gnde bitirilmesi olaslna eittir.

P(B) P(4) veya P(5) veya P(6) 0.25

o 2-6 gnde bitirilmesi olasl: 2 gnde bitirilmesi veya 3 gnde bitirilmesi veya 4 gnde bitirilmesi veya 5 gnde
bitirilmesi veya 6 gnde bitirilmesi olaslna eittir.

P(C) P(2) veya P(3) veya P(4) veya P(5) veya P(6) 0.55

P(C) P(A B) P(A) P(B) P(A B)

P(A B) P(4 gnde bitirilmesi olasl) P(4)

P(C) P(A B) P(A) P(B) P(A B)

0.55 0.50 0.25 P(4)
P(4) 0.20

4
 Uygulama 4.3. (Olaslk)

Bir ehre su 1 ve 2 gibi iki kaynaktan iletilmektedir. A, B ve C borularnda

arza grlmesi olaslklar srasyla P(A)=%15, P(B)=%10 ve P(C)=%2dir.
ehrin tamamen susuz kalmas olaynn olasln hesaplaynz.

zm:

o Bu olayn oluabilmesi iin; ya A ve B borularnn ikisinde de arza grlmesi ya da C borusunda arza olmas gerekir.

P((A ve B) veya C) ?

o A ve B borular birbirinden bamsz olduundan.

P(D) P(A B) P(A) * P(B) 0.15*0.10 0.015

o D olay ile C borusunun arza verme olay ayrk olmayan- badar olaydr.

P((A ve B) veya C) P(D veya (C)) P(D) P(C) P(D C)

o Olaylar birbiri ile bamsz olduundan.

P(D C) P(D) * P(C) 0.015*0.02 0.0003

Uygulama 4.4. (Olaslk)

1 ehrinden 2 ehrine A yolu ile gidilebildii gibi 3 ehri zerinden nce B,

sonra C yolunu izleyerek de gidilebilmektedir. K mevsiminde bu yollarn ak
olmas olaslklar P(A)=%40, P(B)=%75 ve P(C)=%67dir. Bu olaylar
birbirinden bamsz deildir. B yolu ak olduunda Cnin de ak olmas
olasl P(CIB)=%80, B ve C yollarnn her ikisi de ak olduunda Ann da
ak olma olasl P(AIBC)=%50 olarak verilmitir. K mevsiminde 1
ehrinden 2 ehrine ulaabilme olasl nedir.

zm:

o K mevsiminde 1den 2 ye ulamak iin; ya A yolu takip edilir ya da B yolu izlenerek C yolu takip edilir.

P(A veya (B ve C)) ?

o B ve C yollar birbiri ile baml olduundan.

P(D) P(B ve C) P(B C) P(B) * P(C I B) 0.75*0.80 0.60

o A yolundan da B ve C yolunu takip ederek te ayn anda ehre su iletilebilir (ayrk olmayan- badar olay)

P(A veya (B ve C)) P(A veya (D)) P(A) P(D) P(A D)

5
 o Olaylar birbiri ile baml olarak verildiinden.

P(A D) P(D) * P(A I D) 0.60*0.50 0.30

P(A veya (B ve C)) P(A veya (D)) P(A) P(D) P(A D)

0.40 0.60 0.30 0.70

Uygulama 4.5. (Olaslk)

Bir ereve elemandan olumaktadr. Bu elemanlarn kme olaslklar P(A)=%5, P(B)=%4 ve P(C)=%3tr. Elemanlarn
kmesi olaylarnn birbirinden bamsz olduunu kabul ederek erevenin kme olasln belirleyiniz? (Elemanlarn herhangi
birinin kmesi halinde ereve km saylacaktr)

zm:

o erevenin kme olasl=A erevesinin kmesi veya B erevesinin kmesi veya C erevesinin kmesiyle
gerekleir.

P(A veya B veya C) ?

ereve elemanlarndan biri knce dieri de kebileceinden (ayn anda ikisi de olabiliyor)
ayrk olmayan (badar) olaydr.

P(A veya B veya C)

P(A) P(B) P(C) P(A B) P(A C) P(B C) P(A B C) ?

o ereve elemanlarnn kme olaylarnn birbirinden bamsz olduklar belirtilmi.

P(A B) P(A) * P(B) 0.05*0.04 0.002

P(A C) P(A) *P(C) 0.05*0.03 0.0015

P(B C) P(B) *P(C) 0.04*0.03 0.0012

P(A B C) P(A)*P(B)*P(C) 0.05*0.04*0.03 0.00006

P(A veya B veya C)

P(A) P(B) P(C) P(A B) P(A C) P(B C) P(A B C)
0.05 0.04 0.03 0.002 0.0015 0.0012 0.00006
0.11536

6
 Uygulama 4.6. (Olaslk)

Bir ereve iki temel zerine oturmaktadr. Temellerden her birinin kme olasl %10dur. Temellerden biri ktnde
dierinin de kme olasl %80dir.
a) erevenin temellerindeki kme olasln hesaplaynz?
b) Temellerden birinin kp dierinin kmeme olasl nedir?

zm: (a)

o erevenin temellerindeki kme=A veya B temelinin kmesiyle gerekleir.

o Temellerden biri knce dieri de kebileceinden badar (ayrk olmayan) olaydr.

P(A veya B) P(A) P(B) P(A B)

P(A) P(B) 0.10

P(A B) P(A) * P(B I A) Temellerden biri knce dieri de kebileceinden

baml olaydr.

P(A B) 0.10*0.80 0.08

P(A veya B) P(A) P(B) P(A B) 0.10 0.10 0.08 0.12

(b)

o A temelinin kmeyip Bnin kmesi veya B temelinin kmeyip Ann kmesi durumunda oluur.

(P(A ' nn kmeme olasl) ve P(B ' nin kme olasl))

veya
(P(B ' nin kmeme olasl) ve P(A ' nn kme olasl)

(P(A') ve P(B)) veya (P(B') ve P(A)

(P(A' nn kmeme olasl) P(A') 1 P(A' nn kme olasl) 1 P(A)

(P(B' nn kmeme olasl) P(B') 1 P(B' nn kme olasl) 1 P(B)

o Temellerden biri knce dieri de kebileceinden baml olaydr.

(P(A ') ve P(B) P(B) * P(A ' I B) 0.10*(1 0.80) 0.02

(P(B') ve P(A)) P(A) * P(B' I A) 0.10*(1 0.80) 0.02

o A temelinin kmemesi ve B temelinin kmesi olay ile B temelinin kmemesi ve A temelinin kmesi olaylar birbiri
ile badamaz olaylardr.

(P(A') ve P(B)) veya (P(B') ve P(A)) 0.02 0.02 0.04

7
 Uygulama 5.1. (Kesikli ve Srekli Deikenlerin Olaslk Dalmlar)

Bir mteahhidin girdii bir ihaleyi kazanma olasl 1/3 olduuna gre 3 ihaleye girdiinde srasyla
a) hibirini kazanamama,
b) 1ini kazanma,
c) 2sini kazanma ve
d) hepsini kazanma olaslklarn Binom dalmn kullanarak hesaplaynz?

zm:
N N!
o P(x) * p x *q Nx * p x * q Nx x 0,1, 2,..., N

x x!* (N x)!

3!
Hibirini kazanamama P(0) *(1/ 3)0 * (1 (1/ 3))30 8 / 27
0!*(3 0)!

3!
1ini kazanma P(1) *(1/ 3)1 * (1 (1/ 3))31 12 / 27
1!*(3 1)!

3!
2ini kazanma P(2) *(1/ 3) 2 * (1 (1/ 3))32 6 / 27
2!*(3 2)!

3!
3n kazanma P(3) *(1/ 3)3 * (1 (1/ 3))33 1/ 27
3!*(3 3)!

Uygulama 5.2. (Kesikli ve Srekli Deikenlerin Olaslk Dalmlar)

Yukardaki rnekte
a) mteahhidin girdii 3 ihaleden en az birini kazanma ihtimali nedir?
b) 3 ihalede kazanma saysnn beklenen deeri nedir?
c) mteahhidin girdii ihalelerde ilk defa nc ihaleyi kazanma olasl nedir?
d) mteahhidin girdii 3 ihaleden en ok birini kazanma ihtimali nedir?

zm:
(a)
P(x 1) ?
P(x 1) 1 P(x 1) 1 P(x 0) 1 (8 / 27) 19 / 27

(b)
E(x) N*p ?
E(x) N* p 3*(1/ 3) 1

(c)
P(X 3) qx1 *p ?
P(X 3) (1 (1/ 3))31 *(1/ 3) 4 / 27

(d)
P(x 1) ?
P(x 1) P(x 0) P(x 1) (8 / 27) (12 / 27) 20 / 27

8
 Uygulama 5.3. (Kesikli ve Srekli Deikenlerin Olaslk Dalmlar)

Bir baraj bir ylda almas olasl %1 olan bir takna gre projelendirilmitir.
a) Barajn 50 yl kabul edilen mr boyunca en az bir defa proje taknnn almas olasl Binom dalmna gre nedir?
b) Proje taknnn ilk defa almas olaynn 10 yldan byk bir sre sonra grlmesi olasl nedir?
c) Proje takn ortalama olarak ka ylda bir alacaktr (tekerrr sresi nedir)?

zm:
(a)
P(x 1) ?
P(x 1) 1 P(x 0) ?

50!
P(0) * (0.01)0 * (0.99)500 0.605
0!* (50 0)!

P(x 1) 1 P(x 0) 1 0.605 0.395 (%39.5)

(b)
P(X 10) 1 P(X 10) 1 (P(x 1) ... P(x 9) P(X 10) ?

P(X 10) 1 [((0.99)11 *(0.01)) ... ((0.99)101 *(0.01)) 0.904

(c)
Te ker rr sresi T 1/ p ?

Te ker rr sresi T 1/ p 1/ 0.01 100 yl

Uygulama 5.4. (Kesikli ve Srekli Deikenlerin Olaslk Dalmlar)

Bir baraj bir ylda almas olasl %1 olan bir takna gre projelendirilmitir. Barajn 50 yl kabul edilen mr boyunca en az
bir defa proje taknnn alma olasl Poisson dalmna gre nedir?

zm:

P(x 1) ?

P(x 1) 1 P(x 0) ?

N*p 50*0.01 0.5

x . e 0.50. e 0.5
P(0) 0.607
x! 0!

P(x 1) 1 P(x 0) 1 0.607 0.393

9
 Uygulama 5.5. (Kesikli ve Srekli Deikenlerin Olaslk Dalmlar)

Bir trafik nda bekleme sresinde kavaa gelen aralarn saysnn ortalama deeri 10 olmak zere Poisson dalmna uyduu
kabul ediliyor. 15den fazla ara geldiinde kavak tkanyorsa kavan tkanmas olasl nedir?

zm:

P(x 15) ?

P(x 15) 1 P(x 15) ?

N*p 10

15
10x *e10
P(x 15) 1 P(x 15) 0.0487
x 0 x!

Uygulama 5.6. (Kesikli ve Srekli Deikenlerin Olaslk Dalmlar)

x =50 mm, x =100 mm olan normal dalm X deikeninin (yllk ya ykseklii) 45 mm ile 62 mm arasnda bir deer
almas olasl nedir?

zm:
P(45 x 62) ?
x1 45 50
z1 0.05
100

x 2 62 50
z2 0.12
100

z1 z2
P(45 x 62) P(0.05 z 0.12) P(z2 0.12) (1 P(z 0.05)) 0.5478 (1 0.5199) 0.0677

Uygulama 5.7. (Kesikli ve Srekli Deikenlerin Olaslk Dalmlar)

Bir ya leinde Mart aynda llen aylk ya yksekliinin normal dalm olduu kabul edilmektedir. Aylk yan
ortalamas x =90 mm, x =25 mm bulunmutur. Herhangi bir yln Mart aynda 70 mmden az ya dmesi olasl nedir?

zm:

z
P(x 70) P(z 0.80) 1 P(z 0.80) 1 0.7881 0.2119

10
 Uygulama 6.1. (rnekleme Dalm ve Gven Aral)

Bir beton ktlesinden alnan 50 numunenin basn dayanmlarnn ortalamas 240 kg/cm 2 ve standart sapmas 65 kg/cm2 olarak
bulunmutur.
a) Betonun ortalama basn dayanm % 95 ihtimalle hangi snrlar arasnda bulunur?
b) Ortalama beton basn dayanmnn 260 kg/cm2den byk olmas ihtimalini hesaplaynz.
c) Ortalama beton basn dayanmnn 235-250 kg/cm2 arasnda ve ayrca 225 - 260 kg/cm2 arasnda bulunma ihtimallerini
hesaplaynz?

zm: (a)

o N>30 olmas durumunda aritmetik ortalamann gven aral z dalmyla belirlenir.

Pc P(b1 b 2 ) P x z1 *Sx x z2 *Sx

65
Sx 9.19
50

z 2 deeri P(z 2 ) 1 ( / 2) 1 (0.05 / 2) 0.975 z 2 1.96 olarak bulunur.

rnekleme dalm, normal dalma yaknsad iin simetriktir ve z1 1.96 'dr.

Pc P(b1 b 2 ) P 240 ( 1.96) *9.19 240 (1.96) *9.19

Pc P(b1 b 2 ) P 222 258

(b)
P(ortalama 260) ?

x xx 260 240
z z 2.18
Sx 9.19

P(z 2.18) 0.9854

P(ortalama 260) 1 0.9854 0.0146 %1.46

(c)

P(235 ortalama 250) ?

x xx 235 240
z z1 0.54 P(z1 ) 1 0.7054 0.2946
Sx 9.19

250 240 P(z2 ) 0.8621

z2 1.09
9.19

P(235 ortalama 250) 0.8621 0.2946 0.5675 (%56.75)

235 240 250

11
(c)
P(225 ortalama 260) ?

x xx z1
225 240
1.63
z P(z1 ) 1 0.9484 0.0516
Sx 9.19

260 240
z2 2.18 P(z2 ) 0.9854
9.19

P(225 ortalama 260) 0.9854 0.0516 0.9338 (%93.38)

Uygulama 6.2. (rnekleme Dalm ve Gven Aral)

27 elik numune zerinde yaplan deneylerde akma yknn ortalamas 8490 kg ve standart sapmas 100 kg olarak bulunmutur.
Ortalamann
a) Pc= %95 ve
b) Pc= %98 gven dzeylerindeki gven aralklarn hesaplaynz.

zm: (a)

o N<30 olmas durumunda aritmetik ortalamann gven aral t (student) dalmyla belirlenir.

Pc 0.95 iin

/ 2 0.05 / 2 0.025 t kritik 2.056

df N 1 27 1 26

Pc P(b1 b2 ) P x t1 *Sx / N 1 x t 2 *Sx / N 1

P 8490 (2.056) *100 / 27 1 8490 (2.056) *100 / 27 1

P 8450 8530

Uygulama 6.3. (rnekleme Dalm ve Gven Aral)

Bir antiyede retilen betondan 20 ve 10 numune alnm ve her iki grubun da basn dayanmlarnn standart sapmas 100 kg/cm2
olarak bulunmutur. Her iki grubun basn dayanmlarnn standart sapmalar iin %95 gven aralklarn hesaplaynz.

zm: (a)

o Varyansn gven aralnn tahmini olduu iin Kikare (2) istatistii kullanlr.

NS 2 x NS 2 x
Pc P b1 b2 P 2 2
2 2

/2 1 /2

N=20 iin;

/2=(1-0.95)/2=0.025 ve d.f.=N-1=20-1=19 2/2 32.85

1- /2=1-0.05/2=0.975 ve d.f.=N-1=19 21/2 8.91

12
 20 *1002 20 *1002
Pc P b1 2 b 2 P 2
32.85 8.91

Pc P b1 2 b 2 P 6088 2 22447

Pc P b1 b2 P 78.03 149.8
(b)

o Varyansn gven aralnn tahmini olduu iin Kikare (2) istatistii kullanlr.

NS 2 NS 2
Pc P b1 2 b2 P 2 x 2 2 x
/2 1 /2

N=10 iin;

/2=(1-0.95)/2=0.025 ve d.f.=N-1=10-1=9 2/2 19.02

1- /2=1-0.05/2=0.975 ve d.f.=N-1=9 21/2 2.70

10 *1002 10 *1002
Pc P b1 2 b 2 P 2
19.02 2.70

Pc P b1 2 b 2 P 5257 2 37037

Pc P b1 b2 P 72.5 192.5

13
 Uygulama 7.1. (Hipotez Testleri)

Bir ya lm istasyonunda llen yllk ya yksekliklerinin ortalamasnn 68 cm olduu hipotezi test edilmek istenmektedir
(H0:0=68). Eldeki gzlemlerin ortalamas 71 cm ve standart sapmas 12 cmdir. lm sresinin
a) 36 yl ve
b) 64 yl
olmas durumlarnda =0.10 anlamllk dzeyinde H0 hipotezini test ediniz.

zm: (a)

o Dalmn ana ktlesinin ortalamasnn belirli bir 0 deerine eit olup olmadnn testi olduundan ve
bilinmediinden t testi uygulanr.

x1 0 71 68
th 1.5
Sx 12
N 36

kritik t deeri=
H0 :x 0 d.f.=N-1=35 ve /2=0.05 iin
(1.697+1.684)/2=1.691
H1 : x 0

t =1.5 < (t ) = 1.691, H hipotezi kabul.

h /2 t 0
(b)

o Dalmn ana ktlesinin ortalamasnn belirli bir 0 deerine eit olup olmadnn testi olduundan ve
bilinmediinden t testi uygulanr.

x1 0 71 68
th 2
Sx 12
N 64

H0 :x 0
H1 : x 0 d.f.=N-1=63 ve /2=0.05 iin kritik t deeri=1.666

t =2 > (t ) = 1.666, H hipotezi red.

h /2 t 0

Uygulama 7.2. (Hipotez Testleri)

Bir akarsuyun 20 yllk ortalama debilerinin ortalamas 50 m3/s ve standart sapmas 10 m3/s olduuna gre, bu akarsuyun ortalama
debisinin 45 m3/s olduu hipotezini, %10 anlamllk dzeyinde test ediniz.

zm:

o Dalmn ana ktlesinin ortalamasnn belirli bir 0 deerine eit olup olmadnn testi olduundan ve
bilinmediinden t testi uygulanr.

x1 0 50 45
th 2.236
Sx 10
N 20

H0 :x 0
d.f.=N-1=35 ve /2=0.05 iin kritik t deeri= (1.697+1.684)/2=1.691
H1 : x 0

t =2.236 > (t ) = 1.691, H hipotezi red.

h /2 t 0
14
 Uygulama 7.3. (Hipotez Testleri)

Bir fabrikada retilen betonun basn mukavemetlerinin standart sapmasnn 45 kg/cm2 olduu iddia edilmektedir. Alnan 20
numunenin standart sapmas 59 kg/cm2 olarak bulunmutur. Bu iddiay (hipotezi)
a) 0.10 ve
b) 0.01 anlamllk dzeyinde test ediniz.

zm: (a)

o Dalmn ana ktlesinin standart sapmasnn belirli bir 0 deerine eit olup olmadnn testi olduundan 2 Testi
kullanlr

(N 1) *Sx 2 (20 1) *592

Sx 0 ise 2 h 32.66
0 2 452

H 0 : 0 ki ulu test N-1=19 ve /2=0.10/2=0.05 iin

H1 : 0 2 2
( )=30.14
tablo t

2 2
=32.66 > ( ) = 30.14, H hipotezi red.
h /2 t 0
(b)
o Dalmn ana ktlesinin standart sapmasnn belirli bir 0 deerine eit olup olmadnn testi olduundan 2 Testi
kullanlr
(N 1) *Sx 2 (20 1) *592
Sx 0 ise 2
32.66
0 2
h
452
H 0 : 0
H1 : 0 ki ulu test N-1=19 ve /2=0.01/2=0.005 iin

2 2
( )=38.58
tablo t

2 2
=32.66 < ( ) = 38.58, H hipotezi kabul.
h /2 t 0

Uygulama 7.4. (Hipotez Testleri)

Bir kavaktaki trafik kazalarn azaltmak iin klandrma yaplmtr. Iklandrma yaplmadan nceki 12 aylk (x1) ve sonraki 8
aylk (x2) srede gzlenen aylk kaza saylar aada verilmitir. Iklandrma yaplmasnn, kazalarn
a) ortalamasn ve
b) standart sapmasn etkileyip etkilemediine % 1 anlamllk dzeyinde karar veriniz.

x1 5 8 11 7 6 9 6 8 6 7 7 10
x2 3 6 7 5 11 8 7 2

zm: (a)

o ki farkl ana ktlenin aritmetik ortalamalarnn ( 1 ve 2 ) ayn olup olmadnn testi olduundan z testi kullanlr.

x1 x 2 (1 2 ) (7.5 6.125) (0.0)

zh 1.215
x1 7.5 S1 1.784 2
s s 2
1.7842 2.852
1
2

n1 n 2 12 8
x2 6.125 S 2 2.850

15
 H 0 : 1 2
ki ulu test Znin kritik deeri; P(z)=1-(/2)=1-(0.01/2)=0.995
H 1 : 1 2
zt 2.575
z =1.215 < (z ) = 2.575, H hipotezi kabul.
h /2 t 0

Iklandrma kazalarn ortalamasn etkilememitir.

(b)

o ki ayr ana ktlenin standart sapmalarnn (varyans) eit olup olmadnn testi olduundan Fisher (F) testi kullanlr.

H 0 : 1 2 ki uclu test iin

s 2 2.852
Fh 22 2.552 S2 2
s1 1.7842 H1 : 1 2 F F/2
S12

n N 2 1 7; m N1 1 11; ve 0.01 iin

Tablodan F /2,kritik 10.22

F =2.552 < (F ) = 10.22, H hipotezi kabul.

h /2 t 0

Iklandrma kazalarn standart sapmasn etkilememitir.

Uygulama 7.5. (Hipotez Testleri)

Ya yksekliklerine ait Uygulama says (N), ortalama ve standart sapma (Sx) deerleri, baraj inaatndan nceki ve sonraki
durumlar iin aada verilmitir.% 1 anlamllk dzeyi iin baraj inaatnn ya yksekliinin
a) ortalamasn ve
b) standart sapmasn deitirip deitirmediini belirleyiniz.

N Ortalama Sx (cm)
Barajdan nce 20 100 23
Barajdan sonra 25 105 15

zm: (a)

o ki farkl ana ktlenin aritmetik ortalamalarnn ( 1 ve 2 ) ayn olup olmadnn testi olduundan z testi kullanlr.

x1 x 2 (1 2 ) (100 105) (0.0)

zh 0.84
2 2
s s 232 152

1 2

n1 n 2 20 25

H 0 : 1 2
ki ulu test Znin kritik deeri; P(z)=1-(/2)=1-(0.01/2)=0.995
H 1 : 1 2
zt 2.575
z =0.84 < (z ) = 2.575, H hipotezi kabul.
h /2 t 0

Baraj inaat yan ortalamasn etkilememitir.

16
(b)

o ki ayr ana ktlenin standart sapmalarnn (varyans) eit olup olmadnn testi olduundan Fisher (F) testi kullanlr.

H 0 : 1 2 ki uclu test iin

2 2
s 23 S2 2
Fh 1
2 2.351 F 2 F/2
2
s 15 H1 : 1 2
2 S1

m N1 1 19; n N 2 1 24; ve 0.01 iin

Tablodan F /2,kritik 3.305

F =2.351 < (F ) = 3.305, H hipotezi kabul.

h /2 t 0

Baraj inaat yan standart sapmasn etkilememitir.

17
 Uygulama 8.1. (Olaslk Dalm Testleri)

Bir blgede herhangi bir ylda takn grlme ihtimali %5tir. Takn saylaryla (T), bu taknlarn meydana geldii yl saylar
(Y) 20 yllk bir gzlem sresi iin aadaki tabloda verilmitir. Takn says verilerinin Poisson dalmna uygun olup
olmadn 0.01 anlamllk dzeyi iin belirleyiniz.

T 0 1 2 3 4
Y 6 8 2 3 1

zm:

x N.p 20*0.05 1
P( X x)
e x !
1x
P(X x)
e1x!

T Y P(xi) ei

0 6 0,368 7,36 10
P(0) 0.368
1 8 0,368 7,36 e1 0!
2 2 0,184 3,68
3 3 0,061 1,23
ei pi *40 0.368*20 7.36
4 1 0,015 0,31

m
(O e )2 (6 7.36) 2 (1 0.31) 2
2
i i 2h ......... 5.19
h
i 1
7.36 0.31
ei

0.01

serbestlik derecesi m r 1 5 1 1 3 2 t 11.34

2 h 2 t Veriler =0.01 iin Poisson dalmna uymaktadr

18
 Uygulama 8.2. (Olaslk Dalm Testleri)

Bir kavakta herhangi bir gnde trafik kazas meydana gelmesi ihtimali % 3tr. 40 gnlk gzlem sresinde kaza saylaryla bu
kazalarn meydana geldii gn saylar aada verilmitir. Kaza meydana gelmesi olaynn
a) Binom ve
b) Poisson dalmna uygun olup olmadn % 5 anlamllk dzeyinde test ediniz.

Kaza Says 0 1 2 3 4
Gn says 18 9 8 3 2

zm: (a)
N!
P( x) p xq N x
x !( N x)! N= 40 p= 0.03 q= 0.97
40!
xi Oi P(xi) ei P( x) 0.03x 0.97 40 x
x !(40 x)!
0 18 0,296 11,83
40!
1 9 0,366 14,63 P(0) 0.030 0.97 400 0.296
0!(40 0)!
2 8 0,221 8,83
ei pi *40 0.296*40 11.83
3 3 0,086 3,46
4 2 0,025 0,99

m
(Oi ei )2 (18 11.84) 2 (2 1) 2
2h 2h ......... 6.56
i 1 ei 11.84 1

0.05

serbestlik derecesi m r 1 5 0 1 4 2 t 9.49

2 h 2 t Veriler =0.05 iin Binom dalmna uymaktadr

(b)
x
P( X x) N . p 40*0.03 1.2
e x !
1.2 x
P( X x)
xi ei e1.2 x !
Oi P(xi)
0 18 0,301 12,05 1.20
P(0) 1.2 0.301
1 9 0,361 14,46 e 0!
2 8 0,217 8,67
3 3 0,087 3,47 ei pi *40 0.301*40 12.05
4 2 0,026 1,04

m
(Oi ei )2 (18 12.05)2 (2 1.04)2
2
2
......... 6.00
1.04
h h
i 1 ei 12.05

0.05
serbestlik derecesi m r 1 5 1 1 3 2 t 7.81
2 h 2 t Veriler =0.05 iin Poisson dalmna uymaktadr
19
 Uygulama 8.3. (Olaslk Dalm Testleri)

Bir akarsudaki ortalama yllk debi deerleri (m3/s) aada grlen ekilde snflandrlmtr. Deerlerin ortalamas 25.375 m3/s
ve standart sapmas 4.73 m3/sdir. Her bir snfn st deerini dikkate alarak, verilerin Normal dalma uygun olup olmadn
=0.05 deeri iin belirleyiniz.

Snf 15-18 18-21 21-24 24-27 27-30 30-33 33-36

Veri Says 3 5 8 12 10 7 3

zm:

x xx 15 25.375
z z1 2.19 Dier z deerleri iin de ayn hesap yaplr.
Sx 4.73

m
(Oi ei )2 (3 2.16) 2 (3 1.99) 2
2h 2h ......... 1.89
i 1 ei 2.16 1.99

xi 15-18 18-21 21-24 24-27 27-30 30-33 33-36

Oi 3 5 8 12 10 7 3
zi (-2.19)-(-1.56) (-1.56)-(-0.92) (-0.92)-(-0.29) (-0.29)-(0.34) (0.34)-(0.98) (0.98)-(1.61) (1.61)-(2.25)
P(zi) 0.0451 0.1194 0.2071 0.2472 0.2034 0.1098 0.0415
ei =N * P(zi) 2.16 5.73 9.94 11.87 9.76 5.27 1.99

0.05 serbestlik derecesi m r 1 7 2 1 4 2t 9.488

2h 1.89 2 t 9.488 Veriler =0.05 anlamllk dzeyi iin

Normal dalma uymaktadr

20
 Uygulama 8.4. (Olaslk Dalm Testleri)

Bir blgedeki yllk toplam ya ykseklii deerleri Normal dalma uymaktadr. Bu deerlerin ortalamas 70 cm ve standart
sapmas 10 cmdir. 80 yllk sre iin:
a) Ana ktlenin ortalamasnn % 96 gven dzeyine karlk gelen araln belirleyiniz.
b) Verilerin Normal dalma uygun olup olmadnn test edilmesi amalanmaktadr. Bu nedenle, 60 ile 75 cm deerleri
arasnda 50 adet gzlem deeri bulunduunu gz nne alarak, buna karlk gelen (2) deerini hesaplaynz.

zm: (a)

o Aritmetik ortalamalarn rnekleme dalmnn aritmetik ortalamasnn gven aral (N>30) iin z dalm kullanlr.

Pc P(b1 b 2 ) P x z1 *Sx x z2 *Sx

Sx 10
Sx 1.118
N 80

z2 deeri P(z2 ) 1 ( / 2) 1 (0.04 / 2) 0.98

z2 2.054 z1 2.054

P P(b b ) P 70 ( 2.054) * 1.118 70 2.054 * 1.118

c 1 2

P P(b b ) P 67.7 72.3

c 1 2

(b)

o Normal dalma uygunluk var ve N>30 olduundan;

x xx 60 70
z z1 1.0
Sx 10
75 70
z2 0.5
10

P(1 z 0.5) 0.3413 0.1915 0.5328

ei N*P(xi ) 80*0.5328 42.624

(50 42.624) 2
2
h 1.276
42.624

21
 Uygulama 9.1. (Regresyon Analizi)

Aada verilen bir blgeye ait ya ve ak deerleri arasnda dorusal bir

ilikinin var olup olmadn aratrnz. Varsa bamlln derecesini ve
regresyon denklemini elde ediniz.

zm:

Ya (x) Ak (y)
100 120
102 135
107 146
115 167
98 125
104 137
118 167
125 170
Toplam: 869 1167
Ortalama: 108,63 145,88

(yi y)2
Ya (x) Ak (y) (x i x)2
100 120 669,52 74,39
102 135 118,27 43,89
107 146 0,02 2,64
115 167 446,27 40,64
98 125 435,77 112,89
104 137 78,77 21,39
118 167 446,27 87,89
125 170 582,02 268,14
Toplam: 869 1167 2776,88 651,88
Ortalama: 108,63 145,88
Varyans 347,11 81,48
St. Sapma 18,63 9,03

22
 (xi x)(yi y)
Ya (x) Ak (y)
100 120 223,17
102 135 72,05
107 146 -0,20
115 167 134,67
98 125 221,80
104 137 41,05
118 167 198,05
125 170 395,05
Toplam: 869 1167 1285,63
Ortalama: 108,63 145,88

o Korelasyon katsays:

(x
i 1
i x)(yi y)
1285.63
r n 1 8 1 0.956
n n
651.88 2776.88
(x
i 1
i x) 2
(y
i 1
i y) 2
8 1
*
8 1
n 1 n 1

o Regresyon katsaylar:

(x i x)(yi y)
1285.63
Sxy
i 1
b0 y b1 * x
b1 n 1 8 1 1.972
Sx 2 n
651.88 145.88 1.972 *108.63
(x
i 1
i x)
2
8 1 68.338
n 1

o Regresyon Denklemi: y' 68.338 1.972*x

Ak 68.338 1.972*Ya

Ya (x) Ak (y) Tahmin (y')

100 120 129
102 135 133
107 146 143
115 167 158
98 125 125
104 137 137
118 167 164
125 170 178

23
 o Regresyon Denkleminin gc:
N

(y i y ') 2
241.37
R 2 r 2 0.9562 0.913 veya R 2 1 i 1
N
1 0.913
(y
2776.88
i y) 2
i 1

Determinasyon katsays 1e ok yakn olduu iin deikenler arasnda kuvvetli bir iliki vardr.

(yi y ') 2
Ya (x) Ak (y) Tahmin (y') (yi y) 2
100 120 129 78,54 669,52
102 135 133 4,81 118,27
107 146 143 11,12 0,02
115 167 158 73,24 446,27
98 125 125 0,01 435,77
104 137 137 0,06 78,77
118 167 164 6,98 446,27
125 170 178 66,62 582,02
Toplam: 869 1167 241,37 2776,88
Ortalama: 108,63 145,88

o Regresyon Denkleminin standart hatas:

2 Sxy 2
(N 1) * Sy 2
Sx
S
(N 2)

2
n
(x i x)(yi y)
2 i1

n n 1
(yi y)
2

N 1 * i 1
2
n 1 n
2
1285.63
(x i x) 2

2

2776.88 8 1
i1 8 1 *
n 1 8 1 651.88 2
8 1

S 6.34
(N 2) (8 2)

24
 o Regresyon Denkleminin Ortalama Karekk Hatas:

y ' y
2
i i
241.37
RMSE i 1
5.49
N 8

o Salm indeksi:
RMSE 5.49
SI %3.8
y 145.88

Her iki hata deerinin de sfra yakn olmas denklemin o derece doru olduunu gstermektedir.

Uygulama 9.2. (Regresyon Analizi)

A istasyonundaki yllk ortalama ya ykseklii (y) ile, B ve C istasyonlarndaki yllk ortalama ya ykseklikleri (x 1 ve x2)
arasnda oklu dorusal iliki olduu tahmin edilmektedir. 6 yllk gzlem deerleri aada verilmitir.
a) A istasyonu verileri ile B ve C istasyonu verileri arasndaki ilikiyi bulup, B ve C istasyonlar deerlerinin srasyla 150
cm ve 80 cm olduu bir ylda A istasyonunun yllk ya yksekliini tahmin ediniz.
b) oklu korelasyon katsaysn hesaplaynz.

A 120.3 140.5 135.2 105.4 138.3 146.5

B 183.5 210.4 201.3 163.2 214.0 260.3
C 96.3 101.5 98.0 88.5 103.1 118.2

zm:

o Normal denklemleri

y' N*b 0 b1 * x1 b2 * x 2

y '* x x
1 1 * b0 b1 * x12 b2 * x 2 * x1

y'* x x
2 2 *b0 b1 * x1 * x 2 b2 * x 2 2

X1 X2 y' X1 * X 2 X1 * y X12 X2 * y X22

183.5 96.3 120.3 17671.05 22075.05 33672.25 11584.89 9273.69
210.4 101.5 140.5 21355.6 29561.2 44268.16 14260.75 10302.25
201.3 98 135.2 19727.4 27215.76 40521.69 13249.6 9604
163.2 88.5 105.4 14443.2 17201.28 26634.24 9327.9 7832.25
214 103.1 138.3 22063.4 29596.2 45796 14258.73 10629.61
260.3 118.2 146.5 30767.46 38133.95 67756.09 17316.3 13971.24
Toplam: 1232.7 605.6 786.2 126028.1 163783.4 258648.4 79998.17 61613.04

786.2 6*b0 1232.7*b1 605.6*b2

163783.4 1232.7*b0 258648.4*b1 126028.1*b2

79998.17 605.6*b0 126028.1*b1 61613.04*b2

25
 b 0 183.984
b1 1.465
3 bilinmeyenli bu 3 denklemin zmnden regresyon katsaylar bulunur.
b 2 3.506

Bu durumda, regresyon denklemi: y' 183.984 1.465x1 3.506x 2

x1 150cm ve x2 80cm iin y' 123.254cm

oklu korelasyon katsays:

y y ' y y
2 2
0.5
S 2
Se 2
Sy 2

R 1 e 2 ; N K 1 ;
S N
y

y y
2
X1 X2 (y-y)2
y y'
183.5 96.3 120.3 115.2 26.2 115.2
210.4 101.5 140.5 136.4 17.1 89.6
201.3 98 135.2 135.3 0 17.4
163.2 88.5 105.4 112.8 54.6 657.1
214 103.1 138.3 136 5.2 52.8
260.3 118.2 146.5 150.9 19.5 239.2
Toplam: 1232.7 605.6 786.2 786.6 122.6 1171.3
Ortalama: 131

y y ' y y
2 2
122.6 1171.3
Se 2
40.87 Sy 2
195.22
N K 1 6 2 1 N 6

y ' 183.984 1.465x1 3.506x 2

0.5
40.87
R 1 0.889
195.22

26
 Uygulama 9.3. (Regresyon Analizi)

Aadaki x ve y deerleri iin, stel ve hiperbolik fonksiyonlar elde ediniz. Kolerasyon katsaylarn hesaplayarak, hangi
fonksiyonun daha uygun olacan belirleyiniz.

x 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0

y 2 8 18 30 70 100

zm:

o Logaritmik fonksiyon iin

y ab x log y log a x log b Y A Bx
y' b0 b1x
n

(x
i 1
i x)(y i y)
Sxy n 1
b1
b0 y b1 * x
n
Sx 2
(x
i 1
i x) 2

n 1

x y Y= log y (x x)2 (x x) * (y y)
0.5 2 0.3 1.56 1.24
1 8 0.9 0.56 0.3
1.5 18 1.26 0.06 0.01
2 30 1.48 0.06 0.05
2.5 70 1.85 0.56 0.41
3 100 2 1.56 0.88
Toplam: 10.5 228 7.78 4.38 2.89

y
N
i
7.78 x i
10.5
y i 1
1.297 x i 1
1.75
N 6 N 6

(x i x)(yi y)
i 1 2.89 b 0 y b1 * x
Sxy
b1 n
n 1 6 1 0.66 1.297 0.66 *1.75
Sx 2 4.38
(x
i 1
i x) 2
6 1 0.142
n 1

a 10A 10b0 100.142 1.387

y ab x
b 10B 10b1 100.66 4.57 y 1.387 * 4.57 x

27
 Determinasyon katsays:

(y i y ') 2
R2 1 i 1
N

(y
i 1
i y) 2

Y y Y y '
2 2
x Y=log y y'

0.5 0.3 1 0.47 0.03

1 0.9 0.16 0.8 0.01

1.5 1.26 0 1.13 0.02
2 1.48 0.03 1.46 0
2.5 1.85 0.3 1.79 0
3 2 0.49 2.12 0.01
Toplam: 10.5 7.78 1.98 7.78 0.07
Ortalama: 1.75 1.3

(y i y ') 2
0.07
R2 1 i 1
1 0.965
N
R 0.982
(y
1.98
i y) 2
i 1

o Hiperbolik fonksiyon iin

y axb log y log a b log x Y A bX

y' b0 b1x
n

(x
i 1
i x)(y i y)
Sxy n 1
b1
Sx 2 n
b0 y b1 * x
(x
i 1
i x) 2

n 1

x y X=log x Y=log y (x x)2 (x x) * (y y)

0.5 2 -0.3 0.3 0.23 0.47

1 8 0 0.9 0.03 0.07

1.5 18 0.18 1.26 0 0
2 30 0.3 1.48 0.02 0.02
2.5 70 0.4 1.85 0.05 0.12
3 100 0.48 2 0.09 0.21
Toplam: 10.5 228 1.05 7.78 0.41 0.9

x
N

y
7.78 i i
1.05
y i1 1.297 x i 1
0.175
N 6 N 6

28
 n

(x i x)(yi y)
0.90
Sxy
i 1
b0 y b1 * x
b1 n
n 1 6 1 2.195 1.297 2.195* 0.175
Sx 2 0.41
(x
i 1
i x) 2
6 1 0.913
n 1
y ax b
a 10A 10b0 100.913 8.185 b b1 2.195
y 8.185* x 2.195

(y i y ') 2
R2 1 i 1
N
Determinasyon katsays:
(y
i 1
i y) 2

Y y
2
Y y '
2
X=log x Y=log y y'

-0.3 0.3 1 0.25 0

0 0.9 0.16 0.91 0
0.18 1.26 0 1.3 0
0.3 1.48 0.03 1.57 0.01
0.4 1.85 0.3 1.79 0
0.48 2 0.49 1.96 0
Toplam: 1.05 7.78 1.98 1427.35 0.02
Ortalama: 0.18 1.3

(y i y ') 2
0.02
R2 1 i 1
1 0.990
N
R 0.995
(y
1.98
i y) 2
i 1

SONU: Korelasyonu yksek olan hiperbolik fonksiyon daha uygundur

29