Sayısal Yöntemler

DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
ELEKTRİK-ELEKTRONİK
MÜHENDİSLİĞİ
EEM282 – SAYISAL YÖNTEMLER DERS NOTLARI
DERS SORUMLUSU: PROF. DR. ALİ ÖZTÜRK
MART- 2023
DÜZCE
PROF. DR. ALİ ÖZTÜRK

Elektrik-Elektronik Mühendisliği EEM282 – Sayısal Yöntemler
TAYLOR SERİSİ / MACLOURİN SERİSİ
Taylor Serisi: Taylor serisi, bir fonksiyonun çözümünü polinomik olarak ifade etmek
için kullanılan bir seridir. Örneğin; 38 sayısının yaklaşık değeri Taylor serisi
kullanılarak bulunabilir.
Taylor serisi genel olarak ifade edilirse;
2 3
1 1 df 1 2 d f 1 3 d f
f  x   f  x0    x  x0     x  x0   2   x  x0   3  ........ 
1! dx x  x0 2! dx x  x0
3! dx x  x0
1 1 1
f  x   f  x0    h  f '  x0    h 2  f ''  x0    h3  f '''  x0   ........ 
1! 2! 3!
df 1 2 d2 f 1 3 d3 f
f  x   f  x0   x   x  2  x  3  ........ 
dx x  x0 2! dx x  x0
3! dx x  x0
Burada; x0 başlangıç değeri olmak üzere adım değeri  h  ,  x 
x  x0  h
eşitlikleriyle ifade edilmektedir.
x  x0  x
Maclourin Serisi: Taylor serisinde; x0 değerinin yerine “0” yazılırsa elde edilen yeni
denklem Maclourin serisi olarak adlandırılır.
1 1 df 1 2 d2 f 1 3 d3 f
f  x   f  0  x   x  2  x  3  ........ 
1! dx x 0 2! dx x 0
3! dx x 0
x 2 '' x3
f  x   f  0  x  f '  0   f  0    f '''  0   ........ 
2 3!
ÖDEV:
f  x, y   1  4 x 2  y 2 fonksiyonunun x0  1 ve y0  2 başlangıç değerleri için 4.
dereceden Taylor serisine açarak f  x  1,1 y  2, 05  değerini hesaplayınız.
1/63
Hazırlayan: Özay CAN (Doktora Öğrencisi)
NOT:
a  b  a 3  3a 2b  3ab 2  b3 ifadesinin Taylor serisi aşağıdaki gibi yazılır.

3
df df 1  d 2 f d2 f d2 f 
f  x, y   f  x0 , y0   x  y   2 x 2  2  xy  2 y 2 
dx dy 2!  dx dxdy dy 
1 d3 f 3 d3 f d3 f d3 f 3
     2
     2
 y 
3!  dx3
x 3 x y 3 x y
dx 2 dy dxdy 2 dy 3 
ÖRNEK: f  x   x olduğuna göre; h  2 için 38 sayısının yaklaşık değerini Taylor
serisini kullanarak bulunuz.
x  x0  h  x
38  x0  2  x0  36
f  x  x
f  36   36  6  f  x0 
1 1
f '  x0    f '  36    0, 0833
2 x 12
1 1
f ''  x0    x 3/2  f ''  36    0, 0012
4 12
1 1
38  6   2  0, 0833   22   0, 0012   6,1642
1! 2!
ÖRNEK: f  x   e x fonksiyonunun x0  0 için f 1 değerini bulunuz.
f '  x   ex 1 1 1 1
ex  1  1  1   1   1
f ''  x   e x 1! 2! 3! 4!
f '''  x   e x
x 2 x3 x 4
f ''''
 x  e x ex  1  x     ... 
2! 3! 4!
2/63
HATA:
Mutlak Hata: Bağıl Hata:
MH  X g  X y  Gerçek değer  Yaklaşık değer MH

% BH  100
Xg
Yaklaşım Hatası:
Xg  Xy
X  X Eski % BH  100
%YH  Yeni 100 Xg
X Yeni
 1200 gr’lık fındık 1150 gr tartılırsa;  98 kg’lık çay 93 kg tartılırsa;
MH  1200  1150  50 MH  98  93  5
1200  1150 50 98  93 5
% BH  100  100  %4,16 % BH  100  100  %5,1
1200 1200 98 98
ÖRNEK: f  x   cos  x  fonksiyonunun x0  0 için f  0  değerini bulunuz.
f  x   cos  x   f  0  1
f  x    sin  x 
'
 f ' 0  0 x2 x4
f  x   cos  x   1  0  
f ''  x    cos  x   f ''  0   1 2! 4!
f '''  x   sin  x   f '''  0   0

x 2 x 4 x 6 x8 x10
f ''''
 x   cos  x   f  0  1
'''' cos  x   1       ... 
2! 4! 6! 8! 10!
f '''''  x    sin  x   f '''''  0   0
 / 3  / 3  / 3  / 3   / 3 
2 4 6 8 10
cos  / 3  1      ... 
2! 4! 6! 8! 10!
 1  X 2 k
k


k 0  2k !
3/63
ÖDEV:
f  x   cos  x  fonksiyonunun x0   / 8 başlangıç değeri için 5. dereceden Taylor
serisine açarak f  / 6  değerini hesaplayınız.
ÖRNEK: f  x   sin  x  fonksiyonunun x0  0 için f  / 5  değerini bulunuz.
f  x   sin  x   f  0  0
f '  x   cos  x   f '  0  1 x3 x5 x 7 x9 x11
f  x   sin  x   0  x       ... 
f ''  x    sin  x   f ''  0   0 3! 5! 7! 9! 11!
f '''  x    cos  x   f '''  0   1
f ''''  x   sin  x   f ''''  0   0
f '''''  x   cos  x   f '''''  0   1
 / 5   / 5   / 5   / 5   / 5 
3 5 7 9 11
sin  / 5    / 5        ... 
3! 5! 7! 9! 11!
Terim Sayısı Yy BH
2 0,628 %6,9
4 0,587 %0,14
6 0,5877 %1,3.10-3
8 0,587785 %7,42.10-6
ÖDEV:
1
f  x  fonksiyonunun x0  2 başlangıç değeri için 4 terim Taylor serisine açarak
1 x
f  3 değerini hesaplayınız.
4/63
dy
ÖRNEK:  yx x , y  0   1 , h  0,1  y  0, 2   ?
dx
y'  y  x  x
y ''  y '  x  y  1  y ''   y  x  x   x  y  1   y  1  x 2  1
 yi  1  xi 2  1
y  0,1  yi   yi  xi  xi   h   h2
2!
 y  0   1  x  0  2
 h
1
y  0,1  y  0    y  0   x  0   x  0    h  2
2!
1  1  02  1
y  0,1  1  1 0  0   0,1    0,1
2
2!
y  0,1  1, 01
 y  0,1  1   0,1 2
1    0,1
y  0, 2   y  0,1   y  0,1  0,1  0,1  0,1 
2
y  0, 2   1, 04
ÖDEV:
Yukarıdaki örnek için y  0, 4  değerini hesaplayınız.
5/63
LİNEEER DENKLEM SİSTEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ
1. Kremer Yöntemi: Kremer yönteminde, ana köşegenlerin alt kısmında kalan

değerler sıfır yapılarak ana köşegenler çarpılır. Elde edilen sonuç, matrisin
determinantını verir. Bu yöntem kullanılarak , x1 , x2 değerleri aşağıdaki gibi
bulunur. Her bir katsayının determinantı  değerine bölünerek x ve y katsayıları

hesaplanır.
x y 3
4x  y  7
1 1 3 1 1 3
  5 1   10 2   5
4 1 7 1 4 7
1 10  2 5
x  2 y  1
 5  5
 Herhangi iki satır ya da iki sütun yer değiştirirse determinant sonucunun işareti
değişir.
 İki satır ya da sütun birbirine eşit veya birbirinin katıysa determinant sıfırdır.
 Herhangi bir satırın veya sütunun katını başka bir satıra veya sütuna eklersek
determinant değişmez.
---Gauss Yöntemi ile Determinant Alma---
Gauss yöntemi ile determinant işlemi yapılırken; ana köşegen altında kalan elemanlar
“0” yapılarak ana köşegende bulunan değerler çarpılır. Bulunan sonuç determinantın
sonucunu verir.
1 1 
ÖRNEK: a   
 4 1
Yukarıdaki matristeki 2. satır 1. sütunda bulunan 4 değerini “0” yapmak için 2. satıra
(-4) eklenirse;
1 1
  1   5   5
0 5
6/63
ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x, y ve z katsayılarını Kremer yöntemi ile bulunuz.
x yz 6
2x  y  z  3
x  y  3z  4
1 1 1 1 1 1
-2S1+S2 2 1 1  0 3 3 S2/-3
-S1+S3 1 1 3 0 2 2
1 1 1 1 1 1
0 1 1  0 1 1  4   3  12
2S2+S3 0 2 2 0 0 4
Sütun 1 ile sütun 2 yer değiştirilir. Bu

nedenle sonucun işareti değişir.
6 1 1 1 6 1 1 6 1
1  3 1 1  S1+S2 1 3 1  0 9 0 S2/9
4 1 3 S1+S3 1 4 3 0 10 4
1 6 1 1 6 1
0 1 0  0 1 0  4    1  9   36
S2*(-10)+S3 0 10 4 0 0 4
Benzer işlemler yapılarak  2 ve  3 değerleri de bulunur.
1 6 1 1 1 6
 2  2 3 1  24  2  2 1 3  12
1 4 3 1 1 4
1 36  2 24 3 12

x  3 y  2 z  1
 12  12  12
7/63
2. Gauss Eliminasyon Yöntemi:
 a11
1 1
a12 1
a13   x  b11 
 1   
 a21 a122 a123    y   b21 
 1 1   1
  z  b3 
1
 a31 a32 a33
 a11
1 1
a12 1
a13   x   b11 
 2     2
   y   b2 
2
0 a22 a23
0 a322 a332   z  b32 

 a11
1 1
a12 1
a13   x   b11 
 2     2
   y   b2 
2
0 a22 a23
0 3   3
 0 a33   z  b3 
ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x, y ve z katsayılarını Gauss eliminasyon yöntemi ile

bulunuz.
4 x  2 y  z  15
3x  y  4 z  8
x  y  3z  13
4 2 1 15
S2-(-3/4)*S1 3 1 4 8
S3-(1/4)*S1 1 1 3 13

4 2 1 15 4 2 1 15
0 2,5 4, 75 19, 25  0 2,5 4, 75 19, 25
S3-(-0,5/-2,5)*S2 0 0,5 2, 75 9, 25 0 0 1,8 5, 4
1,8  z  5, 4  z  3
2,5  y  4, 75  z  19, 25  y  2
4  x  2  y  z  15  x  2
8/63
ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x, y ve z katsayılarını Gauss eliminasyon yöntemi ile

bulunuz.
x yz 6
2x  y  z  3
x  y  3z  4
2/ 1 1 1 6
- 2 1 1 3
S22 0 3 3 9
1/ 1 1 1 6
- 1 1 3 4
S32 0 2 2 2
1 1 1   x   6 
0 3 3    y   9 
     
0 2 2  z   2
2/3 0 3 3 9
- 0 2 2 2
S33 0 0 4 4
1 1 1   x   6 
0 3 3    y   9 
     
 0 0 4   z   4 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Gauss Eliminasyon Yöntemi Formülleri:
aikk 1  i n 
M ik  xi   i  aij  x j 
 i
b
akkk aii  j i 1 
aijk 1  aijk  M ik  akjk
bik 1  bik  M ik  bkk
9/63
Bir önceki örneğin bazı değerlerini formülleri kullanarak çözersek;
k 1 i  2 j2
a121 2
M 21  1   2
a11 1
2
a22  a122  M 21  a12
1
2
a22   1  M 21 1
2
a22   1   2   1  1  2  3
k 1 i  2 j 3
a121 2
M 21  1
 2
a11 1
2
a23  a123  M 21  a13
1
2
a23   1  M 21 1
2
a22   1   2   1  1  2  3
b22  b21  M 21  b11

b22  3   2    6   9
ÖDEV: Aşağıda verilen denklemler için x1 , x2 , x3 , x4 , x5 değerlerini,
a) Kremer yöntemi ile

b) Gauss eliminasyon yöntemi ile
c) Gauss-Jourdan yöntemi ile bulunuz.
x1  x2  x3  x4  x5  3
x2  x3  2 x4  2 x5  8
2 x1  3 x2  3 x3  x4  x5  11
x1  2 x3  x5  2
 x1  2 x2  3x4  4 x5  1
10/63
3. Gauss-Jourdan Yöntemi: Gauss-Jourdan yönteminde, Gauss eliminasyon

yönteminden farklı olarak, ana köşegenlerin alt tarafında kalan kısımların yanı sıra
üst kısımlarda kalan değerler de sıfır yapılarak ana köşegenler “1” yapılır. Böylece
birim matris elde edilir. Gauss eliminasyon yönteminde elde edilen son matris ile
işleme devam edilerek Gauss-Jourdan yöntemi ile katsayılar aşağıdaki gibi
hesaplanır.
#Ana köşegeni “1” yap, alt ve üst kısmını sıfırla.#
ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x ve y katsayılarını Gauss-Jourdan yöntemi ile

bulunuz.
x y 3
4x  y  7
1 1 3 1 1 3

-4S1+S2 4 1 7 0 5 5 S2/(-5)
-S2+S1 1 13 1 02
 x2 y 1
0 11 0 11
ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x, y ve z katsayılarını Gauss-Jourdan yöntemi ile

bulunuz.
x yz 6
2x  y  z  3
x  y  3z  4
S2/(-3)
1 1 1 6 1 1 1 6 1 1 1 6 S1-S2
-2S1+S2 2 1 1 3 0 3 3 9 0 1 1 3
-S1+S3 1 1 3 4 0 2 2 2 0 2 2 2 2S2+S3
1 0 03 1 0 03 1 0 03
0 1 13 S2-S3 0 1 13 0 1 02 x3
0 0 44 0 0 11 0 0 11 y2
S3/4
z 1
11/63
ÖRNEK: Aşağıdaki matrisin tersini bulunuz.
1 1 1 
A   2 3 2  A1  ?
1 2 1 
A matrisinin tersini bulmak için matrisin yanına matris boyutunda bir birim matris
yazılır. A matrisi birim matris haline getirildiğinde oluşan matris A matrisinin tersi olur.
1 1 1 1 0 0
-2S1+S2 2 3 2 0 1 0
-S1+S3 1 2 1 0 0 1

1 1 1 1 0 0
S1-S2 0 1 4 2 1 0
S3-S2 0 1 0 1 0 1

1 0 5 3 1 0
0 1 4 2 1 0
S3/4 0 0 4 1 1 1

1 0 5 3 1 0
-5S3+S1 0 1 4 2 1 0
4S3+S2 0 0 1 1/ 4 1/ 4 1/ 4

1 0 0 7 / 4 1/ 4 5 / 4
0 1 0 1 0 1
0 0 1 1/ 4 1/ 4 1/ 4
A 1
ÖDEV: Aşağıda verilen matris için x1 , x2 , x3 , x4 değerlerini ve matrisin tersini bulan
kodu MATLAB programında yazınız.
 2 3 4 5   x1   4 
  x   
 1 5 2 10   2    29 
 1 4 3 1  x3   16 
    
 1 1 5 2   x4   6 
12/63
%x1,x2,x3,x4 değerlerinin bulunması

a=[2 -3 -4 5 ; -1 -5 2 10 ; 1 4 -3 -1 ; -1 1 5 -2];
b=[4 ; -29 ; 16 ; -6];
I=eye(4);
ozay=[a,b,I];
c=rref(ozay)
4. Crouth Bileşenleri Yöntemi:
 a11 a12 a13 a14   x1   b1 

a a22 a23 a24   x2  b2 
 21  
 a31 a32 a33 a34   x3   b3 
     
 a41 a42 a43 a44   x4  b4 
1.  a   l   u 
 l11 0 0 0  1 u12 u13 u14 
l l 0 0  0 1 u23 u24 
 a   l21 l22 
l33 0  0 0
31 32 1 u34 
   
l41 l42 l43 l44  0 0 0 1
2. l    d   b 
3. u    x    d 
ÖRNEK:
x yz 6
2x  y  z  7
2x  y  z  5
1 1 1   l11 0 0  1 u12 u13 

 2 1 1  l 0   0 1 u23 
   21 l22
 2 1 1  l31 l32 l33  0 0 1 
13/63
l11 1  1  l11  1 l21 1  2  l21  2 l31 1  2  l31  2

l11  u12  1  u12  1 l21  u12  l22  1  l22  1 l31  u12  l32  1  l32  3
l11  u13  1  u13  1 l21  u13  l22  u23  1  u23  3 l31  u13  l32  u23  l33  1  l33  8
1 0 0 
l   2 1 0 
 2 3 8 
1 0 0  d1   6 
 2 1 0   d   7 
l    d   b      2  
 2 3 8   d3   5 
d1  6
2d1  d 2  7  d 2  5
2d1  3d 2  8d3  5  d3  1
1 1 1  x   6 
0 1 3   y   5
u    x    d        
0 0 1  z  1 
z 1
y  3z  5  y  2
x yz 6  x 3
Crouth Bileşenleri Yöntemi Formülleri:
a1 j
li1  ai1 uii  1 u1 j 
l11
i 1
j 1 aij   lik  ukj

lij  aij   lik  ukj uij  k 1
k 1 lii
14/63
Bir önceki örneğin bazı değerlerini formülleri kullanarak çözersek;
a12 1
u11  u22  u33  1 u12   1
l11 1
l11  a11  1 a23   l21  u13  1   2 1
u23   3
l21  a21  2 l22 1
a13 1
l31  a31  2 u13   1
l11 1
l22  a22   l21  u12 

l22  1   2 1  1
l32  a32   l31  u12 

l22  1   2 1  3
l33  a33   l31  u13  l32  u23 

l33  1   2 1   3  3  8
ÖDEV: Aşağıda verilen A matrisini  A  l   u  biçiminde yazınız.
 4 2 1 3 
 3 1 2 1 
A 
 2 3 5 1
 
1 1 3 4 
5. Jakobi İterasyon Yöntemi: Jakobi yönteminde, her bir denklem için x1 , x2 , x3
değerleri denklemde yalnız bırakılır ve verilen başlangıç değerleri için değerler

bulunur. Diğer iterasyona geçildiğinde bir önceki iterasyonda bulunan değerler
kullanılarak yeni değerler bulunur. Belirli bir hata değerine kadar işleme devam
edilir.
15/63
ÖRNEK:
2 x1  3x2  6 x3  31 n
aii   aij
8 x1  2 x2  3x3  30 j 1
i j
x1  9 x2  2 x3  1

8 x1  2 x2  3x3  30
x1  9 x2  2 x3  1
2 x1  3x2  6 x3  31
x1  x2  x3 çekilirse;
x1   30  2 x2  3x3  / 8
x2  1  x1  2 x3  / 9
x3   31  2 x1  3x2  / 6
x10  x20  x30  0

iterasyon 1
x11   30   2  0    3  0   / 8  3, 75
x12  1   0    2  0   / 9  0,11
x31   31   2  0    3  0   / 6  5,16
iterasyon 2
 
x12  30   2   0,11    3  5,16  / 8  1,84
x22  1  3, 75   2  5,16   / 9  1, 45
 
x32  31   2  3, 75    3   0,11  / 6  3,97
İterasyon x1 x2 x3
0. 0 0 0
1. 3,75 -0,11 5,16
2. 1,84 1,45 3,97
-- - - -
-- - - -
-- - - -
8. 1,998 1,0007 4,0001
9. 1,999 1,0000 4,0000
10. 1,999 1,0000 4,0000
11. 2 1 4
16/63
%Jakobi Yöntemi
eps=0.001;
n=100000;
a=[8 2 3 30 ; 1 -9 2 1 ; 2 3 6 31];
x=0; y=0; z=0;
for j=1:n
xx(j)=((a(1,4)-a(1,2)*y-a(1,3)*z)/a(1,1));
yy(j)=((a(2,4)-a(2,1)*x-a(2,3)*z)/a(2,2));
zz(j)=((a(3,4)-a(3,1)*x-a(3,2)*y)/a(3,3));
d=abs(x-xx(j))
e=abs(y-yy(j))
f=abs(z-zz(j))
x=xx(j); y=yy(j); z=zz(j);
fprintf('%f %f %f, x y z');
if d<eps
if e<eps
if f<eps
break
end
end
end
end
6. Gauss-Seidel Yöntemi: Jakobi yönteminden farklı olarak Gauss-Seidel yönteminde,

mevcut iterasyonda bulunan değerler bir sonraki iterasyonda değil o andaki
iterasyonda kullanılarak değerler bulunur. Bu nedenle, bu yöntemde Jakobi
yöntemine göre daha hızlı sonuca ulaşılır.
ÖRNEK:
5 x1  12 x3  80
a11  a22  a33  0 4 x1  x2  x3  2
6 x1  8 x2  45
a33  0 olduğu için bu sistemde Gauss-Seidel yöntemi uygulanamaz.
17/63
ÖRNEK:
4 x1  x2  x3  2 a11  a22  a33  0
6 x1  8 x2  45
5 x1  12 x3  80
x1  x2  x3 çekilirse;
x1   2  x2  x3  / 4
x2   45  6 x1  / 8
x3   80  5 x1  /12
x10  x20  x30  0 iterasyon 1

x11   2   0    0   / 4  0,5
 
x12  45   6   0,5   / 8  6
x31   80   5   0,5    /12  6, 45
iterasyon 2
x12   2  6  6, 45  / 4  2, 615
x22   45   6  2, 615   / 8  3, 66
x32   80   5  2, 615   /12  7, 756
İterasyon x1 x2 x3
3. 2,35 3,86 7,65
4. 2,38 3,84 7,65
5. 2,38 3,84 7,65
6. 2,38 3,84 7,65
ÖDEV: Aşağıda verilen denklemler için x1 , x2 , x3 değerlerini,
a) Jakobi yöntemi ile,

b) Gauss-Seidel yöntemi ile, başlangıç değerlerini x10  x20  x30  1 alarak, 5
iterasyon için hesaplayınız.
5 x1  2 x2  2 x3  10
2 x1  4 x2  x3  7
3x1  x2  6 x3  12
18/63
LİNEEER OLMAYAN DENKLEM SİSTEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ
KÖK BULMA
1. Aralık Yarılama/İkiye Bölme (Bisection) Yöntemi:
y(x)
a c b
• x
’
c
a...............b
f  a   f b   0
-Keyfi iki nokta (a ve b) belirlenir.
ab
c
f  a   f  b   0 a  b arası kök yoktur. 2
f  a   f  b   0 kök a  b arasındadır.
f a  f c  0
f  a   f  b   0 kök a veya b ' dir.
ac
ÖRNEK: f  x   x 3  6 x 2  13,5 x  9 fonksiyonunun 0,5 ile 1,5 arasında kökü olup
olmadığını Aralık Yarılama yöntemi ile bulunuz.
Öncelikle, fonksiyonun 0,5 ve 1,5 noktasındaki değeri bulunur.
f  0,5   3, 62
f 1,5   0, 075
a  b 0,5  1,5
c  1
2 2
19/63
(-) (-) (+)
(0,5) (1) (1,5)
a c b
f 1  0,5
a 1
a  b 1  1,5
c   1, 25
2 2
(-) (+) (+)
(1) (1,25) (1,5)
a c b
f 1, 25   0, 453
bc
a  b 1  1, 25
c   1,125
2 2
(-) (+) (+)
(1) (1,125) (1,25)
a c b
f 1,125   0, 0175
20/63
ÖRNEK: f  x   4,5 x  2 cos x fonksiyonunun 0 ile 1 arasında kökü olup olmadığını
Aralık Yarılama yöntemi ile bulunuz.
Öncelikle, fonksiyonun 0 ve 1 noktasındaki değeri bulunur.
f  0   2
f 1  3, 42
a  b 0 1
c   0,5
2 2
(-) (+) (+)
(0) (0,5) (1)
a c b
f  0,5   0, 494
bc
a  b 0  0,5
c   0, 25
2 2
(-) (-) (+)
(0) (0,25) (0,5)
a c b
f  0, 25   0,83
ac
a  b 0, 25  0,5
c   0,375
2 2
21/63
(-) (-) (+)
(0,25) (0,375) (0,5)
a c b
f  0,375   0,174
a  b 0,375  0,5
c   0, 438
2 2
(-) (+) (+)
(0,375) (0,438) (0,5)
a c b
f  0, 438   0,57
a  b 0,375  0, 438
c   0, 406
2 2
(-) (-) (+)
(0,375) (0,406) (0,438)
a c b
f  0, 406   0, 011
a  b 0, 406  0, 438
c   0, 422
2 2
(-) (-) (+)
(0,406) (0,422) (0,438)
a c b
f  0, 422   0, 0001
22/63
ÖDEV: f  x   xe  x  x 3  1 fonksiyonunun -1 ile 0 arasında kökü olup olmadığını Aralık
Yarılama yöntemi ile bulunuz.
ÖDEV: Aşağıda şekilde verilen RLC devresi için empedansın 100 Ω olması için Aralık
Yarılama yöntemini kullanarak 10-100 aralığında açısal frekans değerinin kökü olup
olmadığını bulunuz.
225 Ω
˜ 0,5 H 0,6 µF
2
1 1  1 
   wC  
Z R 
2
wL 
2. Regula-Falsi Yöntemi:
a a
. b
a  f b   b  f  a 
x0 
f b  f  a 
xn  xn 1
x0  xn   f  xn 
f  xn   f  xn 1 
23/63
Regula-Falsi yöntemi ile bulunuz.
f  0   2
f 1  3, 42
0  3, 42  1   2 
x0   0,369
3, 42   2 
(-) (-) (+)
(0) (0,369) (1)
a b
f  0,369   0, 205
a  0,369  f  a   0, 205

b  1  f  b   3, 42
0,369  3, 42  1  0, 205 

x0   0, 405
3, 42   0, 205
f  0, 405   0, 0157
(-) (+)
(0,405) (1)
a b
24/63
g m
ÖDEV: f c 
c
 
 1  e  c / m t  V fonksiyonu için c direnç katsayısının 12 ile 16
arasında kökü olup olmadığını Regula-Falsi yöntemi ile bulunuz.
Verilenler :
m  68,1 kg
t  10 sn
V  40 m / sn
g  9,81
c  Direnç katsayısı  ?
*** f  x   x 3  6 x 2  13,5 x  9 fonksiyonunun istenilen aralıkta Aralık Yarılama yöntemi
kullanılarak kökünü bulan kod MATLAB programında aşağıdaki gibi yazılır.
%Aralık Yarılama (Bisection) Yöntemi

f=inline('x^3-6*x^2+13.5*x-9');
a=input('Sol aralık=');
b=input('Sağ aralık=');
h=input('Hata=');
if f(a)*f(b)>0
disp('Çözüm yok');
else
x0=(a+b)/2;
end
while f(x0)>h
if f(a)*f(x0)<0
b=x0
else
a=x0
end
end
fprintf('Çözüm= %f',x0);
25/63
3. Sekant (Kiriş) Yöntemi:
.
kök
f  xk    xk 1  xk 
xk 1  xk 
f  xk 1   f  xk 
f  xk 
xk 1  xk 
f '  xk 
ÖRNEK: f  x  ex  x xk 1  0 , xk  1 ,   0,001
xk 1 xk xk 1 f  xk 1  f  xk  
0 1 0,612
1 0,612 0,5638
0,612 0,5638 0,567
0,5638 0,567 0,567
0,567 0,567 0,567
f 1   0  1
xk 1  1   0, 612
f  0   f 1
f  0, 612   1  0, 612 
xk 1  0, 612   0,5638
f 1  f  0, 612 
26/63
Sekant (Kiriş) yöntemi ile bulunuz.
f  x1   f  0   2
f  x0   f 1  3, 42
f  x0    x1  x0  3, 42   0  1
x1  x0   1  0,369
f  x1   f  x0  2  3, 42
f  0,369   0, 205
f  x1    x0  x1   0, 205  1  0,369   0, 405

x2  x1   0,369 
f  x0   f  x1  3, 42   0, 205 
f  0, 405   0, 016
f  x2    x1  x2   0, 016    0,369  0, 405  0, 41

x3  x2   0, 405 
f  x1   f  x2  0, 205   0, 016 
f  0, 41  0, 005
ÖDEV: f  x   x 2  2 x  3 fonksiyonunun 0 ile -3 arasında kökü olup olmadığını Sekant
(Kiriş) yöntemi ile bulunuz.
4. Newton-Raphson Yöntemi:
Taylor serisinin ilk iki terimi alınırsa;
1 ''
f  xi 1   f  xi   f '  xi    xi 1  xi    f  xi    xi 1  xi   ..... 
2
2!
f  xi 
 xi 1  xi  f '  xi   f  xi 
1
xi 1  xi 
f  xi 
'
27/63
Newton-Raphson yöntemi ile bulunuz.
f  x   4,5 x  2 cos x
x0  0
f '  x   4,5 x  2sin x
f  0  2   0, 444
x1  x0   0
f  0
'
4,5
f  0, 444  0,194
x2  0, 444   0, 444   0, 408
f  0, 444 
'
5,36
f  0, 408 
x3  0, 408   0, 4079
f '  0, 408
f  0, 4079 
x4  0, 4079   0, 4079
f '  0, 4079 
ÖRNEK: f  x   x 2  sin x  1 fonksiyonunun kökünü Newton-Raphson yöntemi ile
bulunuz.
f '  x   2 x  cos x
x0 =1 x1 =1,576
1,576 1,422
1,422 1,41
1,41 1,41
1,41 1,41
28/63
ÖRNEK:
2 x 2  y 2  8  0  2 x 2  y 2  8  0  f1
x 2  y 2  xy  4  x 2  y 2  xy  4  0  f 2
 xi 1    xi    J    f  xi  
1
 df1 df1 
 dx dy   4 x 2y 
 x 0  1 J  
 0     df 2 df 2   2 x  y 2 y  x 
 y  1  dx dy 

1
 x1  1  4 2   5
 1        
 y  1  3 1  3
 x1   2,1
 1   
 y  1,3 
1
 x 2   2,1 8, 4 2, 6   2,51
 2      
 y  1,3  5,5 0,5 1, 45 
 x 2  1,82 
 2   
 y  1, 21
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 xi 1    xi     J    f  xi 
1
 J    x     f  xi 
J  J 
1 1
 4 2   x   5
 3 1   y     3
 J    x     f  xi       
4x  2y  5
3x  y  3 x  x1  x0 y  y1  y0
x  1,1 1,1  x1  1 0,3  y1  1
y  0,3 x1  2,1 y1  1,3
29/63
ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x0  2, 2 ve y0  1,8 başlangıç değerleri için,
Newton-Raphson yöntemini kullanarak 1. iterasyon sonundaki yaklaşım hatasını

bulunuz.
x 2  2 xy  15  0
3 y  4 xy 2  15  0
x 2  2 xy  15  0  f1
3 y  4 xy 2  15  0  f 2
 df1 df1 
 dx dy   2 x  2 y 2x 
J  
 df 2 df 2   4 y 2
3  8 xy 
 dx dy 

x0  2, 2 ve y0  1,8 başlangıç değerleri için;
 8 4, 4 
J  
12,96 34, 68
1. iterasyon:
 8 4, 4   x   2, 24 
12,96 34, 68   y    18,912 
     
8x  4, 4y  2, 24
12,96x  34, 68y  18,912
x  0, 73
y  0,818
x  x1  x0 y  y1  y0
0, 73  x1  2, 2 0,818  y1  1,8
x1  2,93 y1  0,982
2,93  2, 2
x  .100  %24,91
2,93
0,982  1,8
y  .100  %83,3
0,982
30/63
ÖDEV: Yukarıdaki örnek için; 2. iterasyon sonundaki yaklaşım hatasını bulunuz.
ÖDEV: Aşağıdaki denklemler için x10  1 , x20  1 ve x30  1 başlangıç değerleri için,
Newton-Raphson yöntemini kullanarak 2. iterasyon sonunda x1 , x2 , x3 değerlerini
bulunuz.
x12  x22  x32  1  0

1
x12  x32 
4
x1  x2  4 x3  0
2 2
5. Sabit Noktalı İterasyon Yöntemi: df1 df 2 df

  ...  n  1
f  x   3e 0,5 x
x0 dx dx dx
x  g  x
0,5 x
f '  x0   1  Yakınsama olur.
x  3e df1 df 2

df
 ...  n  1
dy dy dy
x0  8
x1  3e 0,58  0, 055
x2  3e 0,50,055  2,92 x12  1, 498
0,52,92
x3  3e  0, 7 x13  1, 498
x4  3e 0,50,7  2,11 x14  1, 498
ÖRNEK:
x0  2, 2 x 2  2 xy  15
y0  1,8 3 y  4 xy 2  15
x  15  2 xy   f1
1/2
 15  3 y 
1/2
y   f2
 4x 
 4  15  3 y  
1/2
df 2 1  15  3 y 
df1
  y  15  2 xy   0, 676
1/2       0, 237
dx dx 2  4 x   16 x 2 
1/2
df1
  x  15  2 xy   0,826
1/2 df 2 3  15  3 y 
     0,163
dy dy 8x  4 x 
31/63
0, 676  0, 237  0,913  1
0,826  0,163  0,99  1
1. iterasyon:
2, 661  2, 2
x1  15  2  2, 2 1,8   2, 661   yx  100  %17
1/2
2, 661
1/2
 15  3 1,8  1, 044  1,8
y1     1, 044   yy  100  %72
 4  2, 2  1, 044
2. iterasyon:
3, 073  2, 661
x2  15  2  2, 661 1, 044   3, 073   yx  100  %13
1/2
3, 073
1/2
 15  3 1, 044  1, 056  1, 044
y2     1, 056   yy  100  %1,14
 4  2, 661  1, 056
3. iterasyon:
x3  3
y3  1
4. iterasyon:
x4  3
y4  1
ÖDEV: Aşağıdaki denklemler için x0  1,5 ve y0  3,5 başlangıç değerleri için, Sabit
noktalı iterasyon yöntemini kullanarak x, y değerlerini bulunuz.
x 2  xy  10
y  3xy 2  57
32/63
ENTERPOLASYON
Enterpolasyon; belirli sayıda veriler kullanılarak o verilere ait bir fonksiyon üretilmesi
işlemidir.
x 1 2 3 4
y 5 12 18 28
y  x   ....?
İleri Fark Tablosu:
x y y 2 y 3 y
x0  2 y0  10
y0  50  10  40
x1  4 y1  50  2 y0  72  40  32
y1  122  50  72  3 y0  32  32  0
x2  6 y2  122  2 y1  104  72  32
y2  226  122  104  3 y1  32  32  0
x3  8 y3  226  2 y2  136  104  32
y3  362  226  136
x4  10 y4  362
1. Newton İleri Fark Enterpolasyonu:
ÖRNEK:
Sıcaklık=x 2 4 6 8 10
Basınç=y 10 50 122 226 362
30C’de basınç=? y  3  ?
y0  2 y0 3 y0
P  x   y0    x  x0     x  x0    x  x1     x  x0    x  x1    x  x2   ..... 
h 2! h 2 3! h3
40 32
P  x   10    x  2    x  2   x  4
2 2! 22
P  x   4 x2  4 x  2  P  3  26
33/63
ÖRNEK:
x y
y  0,5   ? 0 1
1 2
2 4
x y y 2 y
x0  2 y0  1
y0  2  1  1
x1  1 y1  2  2 y0  2  1  1
y1  4  2  2
x2  2 y2  4
1 1
P  x   1    x  0    x  0    x  1
1 2!12
1 2 1
P  x  x  x 1
2 2
2
1 1 1 1 1 1 11
P  0,5         1    1  P  0,5    1,375
2 2 2 2 8 4 8
Determinasyon Katsayısı:
2
 n 
t   yi 
 r   yi   i 1 
n n
R2  1   t    yi  yt  R 2  1 olmalıdır.
2 2
r i 1 i 1 n
34/63
2. Gregor Newton Yöntemi:
P  x   a1  a2   x  x1   a3   x  x1    x  x2   a4   x  x1    x  x2    x  x3 
ÖRNEK: Aşağıda verilen sıcaklık-basınç verileri için Gregor Newton yöntemini

kullanarak fonksiyonu oluşturunuz.
T  C P  mmhg 
x1  40 y1  55,3 a1  y1
x2  48 y2  83,7 y2  a1  a2   x2  x1 
x3  56 y3  123,8 y3  a1  a2   x3  x1   a3   x3  x1    x3  x2 
x4  64 y4  179, 2 y4  a1  a2   x4  x1   a3   x4  x1    x4  x2   a4   x4  x1    x4  x2    x4  x3 
y5  a1  a2   x5  x1   a3   x5  x1    x5  x2   a4   x5  x1    x5  x2    x5  x3 
x5  72 y5  254,5
 a5   x5  x1    x5  x2    x5  x3    x5  x4 
a1  55,3
a2  3,55
a3  0, 0914
a4  0, 00117
a5  0, 00000101
P  x   55,3  3,55  T  40   0, 0914  T  40   T  48 

 0, 00117  T  40   T  48   T  56 
 0, 00000101 T  40   T  48   T  56   T  64 
35/63
3. Bölünmüş Fark Enterpolasyonu:
x f  x
x0 f  x0 
f  x0 x1 
x1 f  x1  f  x0 x1 x2 
f  x1 x2  f  x0 x1 x2 x3 
x2 f  x2  f  x1 x2 x3  f  x0 x1 x2 x3 x4 
f  x2 x3  f  x1 x2 x3 x4  f  x0 x1 x2 x3 x4 x5 
x3 f  x3  f  x2 x3 x4  f  x1 x2 x3 x4 x5 
f  x3 x4  f  x2 x3 x4 x5 
x4 f  x4  f  x3 x4 x5 
f  x4 x5 
x5 f  x5 
f  x1 x2 x3   f  x0 x1 x2  f  x4 x5   f  x3 x4 
f  x0 x1 x2 x3   , f  x3 x4 x5  
x3  x0 x5  x3
f  x j xk   f  xi x j 
f  xi x j xk  
xk  xi
P  x   f  x0    x  x0   f  x0 x1    x  x0    x  x1   f  x0 x1 x2    x  x0    x  x1    x  x2   f  x0 x1 x2 x3   ..... 
ÖRNEK:
x f  x
1 0,5403
0,867
1,1 0, 4536 0, 225
0,912 0,133
1, 2 0,3624 0,185
0,949
1,3 0, 2675
P  x   0,5403   x  1   0,867    x  1   x  1,1   0, 225    x  1   x  1,1   x  1, 2    0,133 
P 1,12   0, 4357
36/63
4. Lagrange Enterpolasyonu:
n n  xx 
P  x    Li  f  xi  Li    j


j  0  xi  x j
i 0
i j

ÖRNEK:
x1 x2 x3
x 0 1 2
y  f  x 1 2 4
P  x   L1  f  x1   L2  f  x2   L3  f  x3 
P  x   L1 1  L2  2  L3  4
L1 
 x  x2    x  x3    x  1   x  2 
 x1  x2    x1  x3   0  1   0  2 
L2 
 x  x1    x  x3    x  0    x  2 
 x2  x1    x2  x3  1  0   1  2 
L3 
 x  x1    x  x2    x  0    x  1
 x3  x1    x3  x2   2  0    2  1
  x  1   x  2     x  0   x  2    x  0    x  1 
P  x    1      2      4 
  0  1   0  2    1  0   1  2     2  0    2  1 
P 1,5    0,125   1,5   1,5   2,875
37/63
ÖRNEK:
x 1 3 5 8 11
y 4 8 20 45 68
  x  3   x  5    x  8    x  11    x  1   x  5    x  8    x  11 
P  x     4     8
 1  3  1  5   1  8   1  11    3  1   3  5    3  8    3  11 
  x  1   x  3   x  8    x  11    x  1   x  3   x  5    x  11 
   20       45  
  5  1   5  3   5  8    5  11   8  1  8  3   8  5   8  11 
  x  1   x  3   x  5    x  8  
   68  
 11  1  11  3  11  5   11  8  
P  4  ?
EN KÜÇÜK KARELER YÖNTEMİ
***İki değişken için;
 n  x   A   y 
  x  x 2    B     xy   P  x   A  Bx
     
***Üç değişken için;
 n x  x 2   A   y 
 
 x  x2  x 3    B     xy 
 x2  x3  x 4  C    x 2 y 

n n
 e    A  Bx  y  dS
2
i i i 0  A
i 1 i 1 dA
S   ei 2 dS
0  B
dB
38/63
n
S    A  Bxi  yi 
2
i 1
n
dS
  2   A  Bxi  yi   1  0
dA i 1
n
dS
  2   A  Bxi  yi    xi   0
dB i 1
 A   Bxi   yi  0
 Axi   Bxi 2   yi xi  0
 n  xi   A   yi 
 x  
 i  xi 2   B    xi yi 
ÖRNEK: Aşağıda verilen grafikteki veriler için yt  A  Bx şeklindeki fonksiyonu
oluşturun ve y  3 değerini bulunuz.
xi yi xi 2 xi yi
0 1 0 0
2 5,1 4 10,2
4 9 16 36
6 13 36 78
8 17 64 136
10 21 100 210
30 66,1 220 470,2
 6 30   A  66,1 
30 220    B    470, 2 
     
Yukarıdaki matris çözülürse; A=1,04 ve B=1,99 bulunur.
P  x   1, 04  1,99 x
P  x   1, 04  1,99   3
39/63
ÖDEV: P  x   A  Bx  Cx 2 fonksiyonu için çözüm matrisinin aşağıdaki şekilde
olduğunu ispatlayınız.
 n  xi  xi 2   A    yi 
 
  xi  xi 2  xi 3    B     xi yi  dS
  xi 2  xi 3  xi 4  C    xi 2 yi  0  A
 dA
dS
0  B
dB
S   ei 2    A  Bxi  Cxi 2  yi 
n 2
i 1 dS
0  C
dC
ÖRNEK: Aşağıda verilen grafikteki veriler için yt  A  Bx  Cx 2 şeklindeki fonksiyonu
oluşturun ve y  4  değerini bulunuz.
xi yi xi 2 xi 3 xi 4 xi yi xi 2 yi
2 1 4 8 16 2 4
3 6 9 27 81 18 54
5 22 25 125 625 110 550
6 33 36 216 1296 198 1188
8 61 64 512 4096 488 3904
24 123 138 888 6114 816 5700
 5 24 138   A  123 
 24 138 888    B    816 
     
138 888 6114  C  5700
Yukarıdaki matris çözülürse; A=-3 / B=0 / C=1 bulunur.
P  x   3  0  x  x 2  3  x 2
P  4   13
40/63
ÖRNEK:
P  x   ab x
y  ab x
ln y  ln a  x ln b
y  A  Bx
 n  xi   A   ln yi 
 x   a  eA b  eB
 i  xi 2   B    xi  ln yi 
ÖRNEK: y  ab x
xi yi xi 2 ln yi xi  ln yi
0 5,2 0 1,65 0
2 56,628 4 4,04 8,08
3 186,872 9 5,23 15,69
4 616,679 16 6,24 25,69
5 2035,04 25 7,62 38,09
14 54 24,96 87,56
 5 14   A  24,96 
14 54    B   87,56 
     
Buradan;
A  1, 65 , B  1,19
a  e1,65  5, 2
b  e1,19  3,3
y  5, 2   3,3x 
41/63
ÖRNEK: y  ax b
y  axb
ln y  ln a  b ln x
 n  ln xi   A   ln yi 
 2    
  ln xi   ln xi    B    ln xi  ln yi 
xi yi ln xi  ln xi 
2
ln yi ln xi  ln yi
1 3 0 0 1,09 0
3 15,6 1,09 1,21 2,75 3,02
5 33,5 1,61 2,59 3,51 5,65
2,7 3,8 7,35 8,67
 3 2, 7   A 7,35
 2, 7 3,8    B   8, 67 
     
Buradan;
A  1, 09 , B  1, 49
a  eA  3
b  B  1, 49
P  x   ax b  3x1,49
ÖDEV: y  aebx şeklinde verilen bir fonksiyon için çözüm matrisinin aşağıdaki şekilde
olduğunu ispatlayınız.
 n  xi   A   ln yi 
 x  
 i  xi 2   B    xi  ln yi 
42/63
ÖRNEK:
S R=4 Ω
50 V L=?
R
L  t
 t /
VL  E  e /  / VL  E  e L
R
y  ln VL
a0  ln E 1
ln VL  ln E   t
a0  1/  y a0 
a1
t VL t2 ln VL t  ln VL
0 50 0 3,91 0
1 40 1 3,69 3,69
2 25 4 3,22 6,44
3 12 9 2,49 7,47
4 5 16 1,61 6,44
5 3 25 1,1 5,5
15 55 16,02 29,54
 6 15   a0  16, 02 
15 55   a    29,54 
   1  
Buradan;
a0  4,17 , a1  0, 6
y  4,17  0, 6t
1 1 L L
    1, 67   1, 67   L  6, 68 H
a1 0, 6 R 4
VL  E  e  t /  50  e  t /1,67
43/63
y  a0  a1 cos x  a2 cos 2 x  .....  an cosn x  b1 sin x  b2 sin 2 x  .....  bn sinn x
n
S   ei 2    a0  a1 cos x  b1 sin x  yi 
2
i 1
 n  cos xi  sin xi   a0    yi 
  cos x  cos 2 xi  sin xi  cos xi    a1     yi  cos xi 
 i
  sin xi  sin xi  cos xi  sin 2 xi   a2    yi  sin xi 
ÖRNEK: y  a0  a2  sin x
xi yi sin xi sin 2 xi y i  sin xi

0 2,5 0 0 0
20 3,53 0,34 0,117 1,2
40 4,43 0,64 0,41 2,85
60 5,1 0,87 0,75 4,42
80 5,5 0,99 0,97 5,29
21 2,84 2,25 13,76
 n  sin xi   a0    yi 
  sin x  
 i  sin 2 xi   a2    yi  sin xi 
 5 2,84   a0   2,1 
 2,84 2, 25   a   13, 76 
   2  
a0  2,5
a2  2,99
y  2,5   2,99  sin x 
ÖDEV: y  x a ebx şeklinde verilen bir fonksiyon için çözüm matrisini bulunuz.
44/63
SAYISAL TÜREV
1- Eğim
dP
2-  0 (Tekil nokta)
dt
d 2P
3-  0 (Minimum nokta)
dt 2
d 2P
4-  0 (Maksimum nokta)
dt 2
Hız dx Yol
V
dt
diL
Bobin: VL  L  İvme
dt
dV
a
dt
dVC
Kondansatör: iC  C 
dt
Tesla Weber
d 
V  N  Weber   B A  B 
dt A m2
df
f  x 
dx x x
f  x  x   f  x 
f '  x  (İleri fark)
x
f  x   f  x  x 
f '  x  (Geri fark)
x
f  x  x   f  x  x 
f '  x  (Merkezi)
2x
45/63
ÖRNEK: f  x   x2 f '  2  ?
f  2,1  f  2   2,1   2 
2 2
f  2 
'
  4,1 (İleri fark)
0,1 0,1
f  2   f 1,9 
f '  2   3,9 (Geri fark)
x
f  2,1  f 1,9 
f '  2  4 (Merkezi)
0, 2
e x sin  x   x
2
ÖRNEK: f  x  f ' 1  ? , h  0,1

ln  e  cos  x 
x
f 1,1  f  0,9 
f ' 1  (2 terim)
0, 2
 f 1, 2   4  f 1,1  3  f 1,1

f ' 1  (3 terim)
0, 2
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
f 1,3  4  f 1, 2   5  f 1,1  2  f 1

İleri: f '' 1  (2. türev)
 0,1
2
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 f 1, 2   8  f 1,1  8  f  0,9   f  0,8 

Merkezi: f ' 1  (4 terim)
12   0,1
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
46/63
ÖRNEK:
t (sn) 0 1 2 3 4
x (metre) 0 35,1 60,4 75,9 81,6
h  1 , x  1
V  3  ?
dx f  4   f  2  81, 6  60, 4
V  f '  3    10, 6
dt 3sn 2 2
NOT: Tüm enterpolasyon yöntemleri birer türev alma yöntemidir.
ÖRNEK: Lagrange yöntemini kullanarak türevi bulunuz.
x -1 0 2
y 0 2 24
f  x 
 x  xi 1    x  xi 2   y   x  xi    x  xi 2   y   x  xi    x  xi 1   y
 xi  xi 1    xi  xi 2  1  xi 1  xi    xi 1  xi 2  2  xi 2  xi    xi 2  xi 1  3
2 x  xi 1  xi  2 2 x  xi  xi  2 2 x  xi  xi 1
f '  x   y1   y2  y
 xi  xi 1    xi  xi 2   xi 1  xi    xi 1  xi 2   xi 2  xi    xi 2  xi 1  3
f '  x   6x  5
0  6 x  5  x  5 / 6  0,83
f ''  x   6  0 (minimum)
47/63
ÖRNEK: Bölünmüş fark tablosu ile 1. saniyedeki hızı bulunuz.
t (sn)  (d/dk)
0 0
d
 0,5 1,0625
dt
1 6
3 72
Açısal hız
(rad/sn) 3,4 86
Bölünmüş Fark Tablosu:
t 
0 0
2,125
0,5 1,0625 7,75
9,875 0,5
1 6 9, 25 1
33 2,9
3 72 0,84
35
3, 4 86
  t   0  2,125   t  0   7, 75   t  0    t  0,5   0,5   t  0    t  0,5    t  1
 '  t   2,125  7, 75   t  0    t  0,5    0,5   t  0,5    t  1   t  0    t  1   t  0    t  0,5  
 ' 1  15 dönüş / sn

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ÖDEV: Bir önceki örneği, İleri fark tablosunu kullanarak çözünüz.
48/63
İNTEGRAL
a b
 f  x   dx
a
1. Dikdörtgen Yöntemi:
n
I  S  A  h   yi  h   f  xi 
i 1
x2
8
ÖRNEK: x
1
2
2
 dx integralini n=6 parça için dikdörtgen yöntemi ile hesaplayınız.
8 1
Adım sayısı  h   1,166
xi f  xi   yi 6
1 1
2,166 0,62
3,33 0,41
4,5 0,29 I  1,166  1  0, 62  0, 41  0, 29  0, 22  0,18  0,15 
5,666 0,22
6,83 0,18 I  3,36
8 0,15
49/63
 e sin x  dx integralini n=4 parça için dikdörtgen yöntemi ile hesaplayınız.

2
ÖDEV: x
2. Yamuk Yöntemi:
 y  yn n 1 
S  h 0   yi 
 2 i 1 
MATLAB→ trapz komutu
 f  x0   f  xn  n 1 
S  h   f  xi  
 2 i 1 
x2
8
ÖRNEK: x
1
2
2
 dx integralini n=6 parça için yamuk yöntemi ile hesaplayınız.
8 1
Adım sayısı  h   1,166
xi f  xi   yi 6
1 1
2,166 0,62
3,33 0,41
4,5 0,29  1  0,15 
5,666 0,22 I  1,166    0, 62  0, 41  0, 29  0, 22  0,18 
 2 
6,83 0,18
8 0,15
I  2, 68
e sin x  dx integralini n=4 parça için yamuk yöntemi ile hesaplayınız.

x2
ÖDEV:
0
50/63
3. Orta Nokta Yöntemi:
 h
S  h   f  xi  
 2
2
 1
2
ÖRNEK: 1  x  x   dx integralini n=6 parça için orta nokta yöntemi ile hesaplayınız.
2 1 1
Adım sayısı  h    0,166
6 6
h  h
xi xi  f  xi  
2  2 h 0,166
  0, 083
1 --- --- 2 2
1,166 1,083 4,03
1,333 1,25 4,2
1,5 1,42 4,51
1,666 1,58 4,91 S  0,166   4, 03  4, 2  4,51  4,91  5,39  5,95 
1,83 1,75 5,39
2 1,92 5,95 S  4,81
e sin x  dx integralini n=4 parça için orta nokta yöntemi ile hesaplayınız.
x2
ÖDEV:
0
4. Simpson 1/3 Yöntemi: Alan sayısı, 2 ve 2’nin katı olmak zorundadır.
b
f  a   4  f  x1   f  b 
 f  x   dx   b  a  
a
6
ab
n  1 için; x1 
2
51/63
ÖRNEK:  x  dx
3
integralini n=1 parça için Simpson 1/3 yöntemi ile hesaplayınız.
h=4 h=4
-3 1 5
5
f  3  4  f 1  f  5   3  4  5  8
 x  dx   5   3  
3
6
 8
6
1
sin x
ÖDEV: 0 x3  1
 dx integralini;
a- Simpson 1/3 kuralı ile

n=1 parça
n=2 parça
n=3 parça MATLAB→ quad komutu
b- Simpson 3/8 kuralı ile
n=1 parça
n=2 parça
n=3 parça için hesaplayınız.
52/63
ÖRNEK:  x  dx
3
integralini n=2 parça için Simpson 1/3 yöntemi ile hesaplayınız.
h=2 h=2 h=2 h=2

I2
I1
-3 -1 1 3 5
 f  3  4  f  1  f 1   f 1  4  f  3  f  5  

S  I1  I 2  1   3      5  1  
 6   6 
Genel formülü yazacak olursak;
h  n 1 
  f  x1   4   f  xi   2   f  x j   f  xn  
n
S
3  i  2,4,6 j 3,5,7 
n=2 / h=2 için;
2
S    f  3  4  f  1  2  f 1  4  f  3  f  5  
3
53/63
5. Simpson 3/8 Yöntemi: Alan sayısı, 3 ve 3’ün katı olmak zorundadır.
b
f  a   3  f  x1   3  f  x2   f  b 
 f  x   dx   b  a  
a
8
  4 x  3  dx
2
ÖRNEK: integralini n=1 parça için Simpson 3/8 yöntemi ile
0
hesaplayınız.
h=2 h=2 h=2
0 2 4 6
f  0  3  f  2  3  f  4  f  6
I   6  0 
8
  4 x  3  dx
2
ÖRNEK: integralini n=2 parça için Simpson 3/8 yöntemi ile
0
hesaplayınız.
54/63
h h h h=1 h h
0 1 2 3 4 5 6
 f  0   3  f 1  3  f  2   f  3   f  3  3  f  4   3  f  5   f  6  
S  I1  I 2   3  0      6  3   
 8   8 
Genel formülü yazacak olursak;
3 h  n 1 n2 
S   f  x1   3    f  xi   f  xi 1    2   f  x j   f  xn  
8  i  2,3,5,6,8,9,11 j  4,7,10 
n=2 / h=1 için;
3 1
S   f  0   3  f 1  3  f  2   2  f  3  3  f  4   3  f  5   f  6  
8 
ÖRNEK: Simpson 3/8 yöntemi ile n=1 için çözünüz.
f  0  3  f  2  3  f  4  f  6
I   6  0 
8
6
I  6
 0  3  2  3  4  6   18
8
0 2 4 6
55/63
DİFERANSİYEL DENKLEMLERİN ÇÖZÜMÜ

[Basit Diferansiyel Denklemler-Ordinary Differential Equations (ODE)]
1. Taylor Serisi Yöntemi:
1 ' 1 1
y  xi 1   yi 1  y  xi    y  xi    xi 1  xi    y ''  xi    xi 1  xi    y '''  xi    xi 1  xi 
2 3
1! 2! 3!
dy
ÖRNEK:  yx x diferansiyel denkleminin y  0,1 noktasındaki değerini
dx
y  0   1 değeri ve h  x  0,1 için Taylor serisi yöntemi ile hesaplayınız.
y '  yi  xi  xi  0
=1 =0
y ''  yi '  xi  1 yi  1
y ''   yi  xi  xi   xi  yi  1  0  1  1  2
=1 =0 =1
1 ' 1
y  0,1  y  0    y  0    0,1  0    y ''  0    0,1  0 
2
1! 2!
1 1
y  0,1  1   0   0,1  0    2   0,1  0 
2
1! 2!
y  0,1  1, 01
ÖDEV: Yukarıdaki örnek için; y  0, 2  ve y  0, 3  değerlerini Taylor serisi yöntemi
ile hesaplayınız.
56/63
dy y  x
ÖDEV:  diferansiyel denkleminin y 1,5  noktasındaki değerini y 1  0,5
dx x
değeri ve h  x  0,5 için Taylor serisi yöntemi ile hesaplayınız.
dVC Vk  VC
ÖDEV: Şekildeki RC devresinde kondansatör gerilimini ifade eden 
dt R C
diferansiyel denkleminin VC 1 ve VC  2  noktalarındaki değerini VC  0   0 değeri ve
h  x  1 için Taylor serisi yöntemi ile hesaplayınız.
R=1 Ω
10 V
˜ C=2 F
2. Euler Yöntemi:
dy
 f  xi , yi  y  x0   y0
dx
yi 1  yi  h  f  xi , yi 
 9,81  1, 25 104  V 3  8V 2  80V 

dV
ÖRNEK: diferansiyel denkleminin V 1
dt
noktasındaki değerini V  0   0 değeri ve h  x  1 için Euler yöntemi ile hesaplayınız.
57/63
 
V1  V0  1 9,81  1, 25 104  03  8   0   80  0 
2
 
V1  9,81  V 1
---------------
 
V2  V1  1 9,81  1, 25 104   9,81  8   9,81  80   9,81 
3 2
 
V2  19,31  V  2 
dy y
ÖRNEK:  diferansiyel denkleminin y  7  noktasındaki değerini y  4   0, 75
dx x
değeri ve h  x  1 için Euler yöntemi ile hesaplayınız.
 0, 75 
y  5  y  4   1     0,5625
 4 
 0,5625 
y  6   y  5  1     0, 45
 5 
 0, 45 
y  7   y  6   1     0,375
 6 
3. Heun (Geliştirilmiş Euler) Yöntemi:
dy
 f  xi , yi 
dx
yi 1  yi   h   f  xi , yi   f  xi 1 , yiE1  
1
2
yiE1  yi  h  f  xi , yi 
58/63
dy
ÖRNEK:  2 y  3x diferansiyel denkleminin y 1 noktasındaki değerini y  0   1
dx
değeri ve h  x  0,5 için Heun yöntemi ile hesaplayınız.
y E  0,5   1  0,5   2 1   3  0    2
1
y  0,5   1   0,5   f  0,1  f  0.5, 2  
2
1
y  0,5   1   0,5    2 1   3  0     2  2    3  0,5     2,87
2
---------------
y E 1  2,87  0,5   2  2,87    3  0,5    6, 49
1
y 1  2,87   0,5   f  0.5, 2,87   f 1, 6.49  
2
1
y 1  2,87   0,5    2  2,87    3  0,5     2  6, 49    3 1    8, 675
2
dy y
ÖDEV:  diferansiyel denkleminin y  5  noktasındaki değerini y  4   0, 75
dx x
değeri ve h  x  1 için Heun yöntemi ile hesaplayınız.
4. Orta Nokta Yöntemi:
yi 1  yi  h  f  xm , ym 
h h
xm  xi  / ym  yi   f  xi , yi 
2 2
59/63
dy
ÖRNEK:  2 y  3x diferansiyel denkleminin y 1 noktasındaki değerini y  0   1
dx
değeri ve h  x  0,5 için Orta nokta yöntemi ile hesaplayınız.
h 0,5 0,5
xm  xi   0  0, 25 / ym  1   f  xi , yi   1  0, 25   2 1   3  0    1,5
2 2 2
y  0,5   1  0,5  f  0.25,1.5   1  0,5   2 1,5    3  0, 25    2,875
---------------
0,5
xm  0,5   0, 75 / ym  2,875  0, 25   2  2,875    3  0,5    4, 6875
2
y 1  2,875  0,5  f  0.75, 4.6875   2,875  0,5   2  4, 6875    3  0, 75    8, 6875
5. Runge-Kutta Yöntemi:
3.derece
2.derece
yi 1  yi  h   a1  k1  a2  k2  a3  k3 
yi 1  yi  h   a1  k1  a2  k2 
k1  f  xi , yi 
k1  f  xi , yi 
k2  f  xi  h  b2 , yi  h  c21  k1 
k2  f  xi  h  b2 , yi  h  c21  k1 
k3  f  xi  h  b3 , yi  h  c31  k1  h  c32  k2 
4.derece
yi 1  yi  h   a1  k1  a2  k2  a3  k3  a4  k4 
k1  f  xi , yi 
k2  f  xi  h  b2 , yi  h  c21  k1 
k3  f  xi  h  b3 , yi  h  c31  k1  h  c32  k 2 
k4  f  xi  h  b4 , yi  h  c41  k1  h  c42  k 2  h  c43  k3 
60/63
5.derece
yi 1  yi  h   a1  k1  a2  k2  a3  k3  a4  k 4  a5  k5 
k1  f  xi , yi 
k2  f  xi  h  b2 , yi  h  c21  k1 
k3  f  xi  h  b3 , yi  h  c31  k1  h  c32  k2 
k4  f  xi  h  b4 , yi  h  c41  k1  h  c42  k2  h  c43  k3 
k5  f  xi  h  b5 , yi  h  c51  k1  h  c52  k2  h  c53  k3  h  c54  k4 
dy
ÖRNEK:  x  y diferansiyel denkleminin y  0, 4  noktasındaki değerini y  0   0
dx
değeri ve h  x  0, 4 için 4. derece Runge-Kutta yöntemi ile hesaplayınız.
k1  f  xi , yi 
k2  f  xi  0,5  h , yi  0,5  k1  h 
k3  f  xi  0,5  h , yi  0,5  k2  h 
k4  f  xi  0,5  h , yi  k3  h 
1
yi 1  yi    k1  2k2  2k3  k4   h
6
---------------
f  x, y   x  y
k1  f  0, 0   0
k2  f  0.2 , 0   0, 2  0  0, 2
k3  f  0.2 , 0  0,5  0, 2  0, 4   0, 2  0, 04  0,16
k4  f  0.2 , 0  0,16  0, 4   0, 2  0, 064  0,136
y  0, 4   0    0  2   0, 2   2   0,16   0,136   0, 4  0, 057

1
6
61/63
dy y
ÖRNEK:  diferansiyel denkleminin y 1, 2  noktasındaki değerini y 1  2
dx x
değeri ve h  x  0,1 için 3. derece Runge-Kutta yöntemi ile hesaplayınız.
k1  f  xi , yi 
 1 1 
k2  f  xi   h , yi   k1  h 
 2 2 
k3  f  xi  h , yi  k1  h  2  k2  h 
1
yi 1  yi    k1  4k2  k3   h
6
---------------
y
f  x, y   
x
k1  f 1, 2   2
 1 1 
k2  f 1   0,1 , 2    2   0,1  1,81
 2 2 
k3  f 1  0,1 , 2   2   0,1  2   1,81  0,1  1, 67
y 1,1  2    2  4   1,81  1, 67   0,1  1,82

1
6
---------------
y
f  x, y   
x
k1  f 1.1,1.82   1, 65
 1 1 
k2  f 1,1   0,1 , 1,82    1, 65   0,1  1,51
 2 2 
k3  f 1,1  0,1 , 1,82   1, 65   0,1  2   1,51  0,1  1,51
y 1, 2   1,82    1, 65  4   1,51  1,51  0,1  1, 66

1
6
62/63
di
ÖDEV: Şekildeki RL devresinde, kaynağın 2. saniyedeki gücü 352 Watt’tır.  2t
dt
i 0  4 h  1 ise 2. derece Runge-Kutta yöntemini kullanarak R direncinin değerini
bulunuz.
R=?
↓ L=1 H
k1  f  xi , yi 
k2  f  xi  h , yi  k1  h 
1
yi 1  yi   h   k1  k2 
2
63/63

Sayısal Yöntemler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sayısal Yöntemler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DÜZCE ÜNİVERSİTESİ

DERS SORUMLUSU: PROF. DR. ALİ ÖZTÜRK

PROF. DR. ALİ ÖZTÜRK

TAYLOR SERİSİ / MACLOURİN SERİSİ

Taylor serisi genel olarak ifade edilirse;

Burada; x0 başlangıç değeri olmak üzere adım değeri  h  ,  x 

denklem Maclourin serisi olarak adlandırılır.

f  x, y   1  4 x 2  y 2 fonksiyonunun x0  1 ve y0  2 başlangıç değerleri için 4.

dereceden Taylor serisine açarak f  x  1,1 y  2, 05  değerini hesaplayınız.

a  b  a 3  3a 2b  3ab 2  b3 ifadesinin Taylor serisi aşağıdaki gibi yazılır.

ÖRNEK: f  x   x olduğuna göre; h  2 için 38 sayısının yaklaşık değerini Taylor

serisini kullanarak bulunuz.

ÖRNEK: f  x   e x fonksiyonunun x0  0 için f 1 değerini bulunuz.

Mutlak Hata: Bağıl Hata:

MH  X g  X y  Gerçek değer  Yaklaşık değer MH

 1200 gr’lık fındık 1150 gr tartılırsa;  98 kg’lık çay 93 kg tartılırsa;

ÖRNEK: f  x   cos  x  fonksiyonunun x0  0 için f  0  değerini bulunuz.

f '''  x   sin  x   f '''  0   0

serisine açarak f  / 6  değerini hesaplayınız.

ÖRNEK: f  x   sin  x  fonksiyonunun x0  0 için f  / 5  değerini bulunuz.

y ''  y '  x  y  1  y ''   y  x  x   x  y  1   y  1  x 2  1

LİNEEER DENKLEM SİSTEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ

1. Kremer Yöntemi: Kremer yönteminde, ana köşegenlerin alt kısmında kalan

bulunur. Her bir katsayının determinantı  değerine bölünerek x ve y katsayıları

---Gauss Yöntemi ile Determinant Alma---

ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x, y ve z katsayılarını Kremer yöntemi ile bulunuz.

Sütun 1 ile sütun 2 yer değiştirilir. Bu

Benzer işlemler yapılarak  2 ve  3 değerleri de bulunur.

1 36  2 24 3 12

2. Gauss Eliminasyon Yöntemi:

ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x, y ve z katsayılarını Gauss eliminasyon yöntemi ile

ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x, y ve z katsayılarını Gauss eliminasyon yöntemi ile

Gauss Eliminasyon Yöntemi Formülleri:

aijk 1  aijk  M ik  akjk

bik 1  bik  M ik  bkk

Bir önceki örneğin bazı değerlerini formülleri kullanarak çözersek;

b22  b21  M 21  b11

ÖDEV: Aşağıda verilen denklemler için x1 , x2 , x3 , x4 , x5 değerlerini,

a) Kremer yöntemi ile

3. Gauss-Jourdan Yöntemi: Gauss-Jourdan yönteminde, Gauss eliminasyon

#Ana köşegeni “1” yap, alt ve üst kısmını sıfırla.#

ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x ve y katsayılarını Gauss-Jourdan yöntemi ile

ÖRNEK: Aşağıdaki denklemler için x, y ve z katsayılarını Gauss-Jourdan yöntemi ile

ÖRNEK: Aşağıdaki matrisin tersini bulunuz.

ÖDEV: Aşağıda verilen matris için x1 , x2 , x3 , x4 değerlerini ve matrisin tersini bulan

kodu MATLAB programında yazınız.

%x1,x2,x3,x4 değerlerinin bulunması

4. Crouth Bileşenleri Yöntemi:

 a11 a12 a13 a14   x1   b1 

1 1 1   l11 0 0  1 u12 u13 

l11 1  1  l11  1 l21 1  2  l21  2 l31 1  2  l31  2

Crouth Bileşenleri Yöntemi Formülleri:

j 1 aij   lik  ukj

Bir önceki örneğin bazı değerlerini formülleri kullanarak çözersek;

l22  a22   l21  u12 

l32  a32   l31  u12 

l33  a33   l31  u13  l32  u23 

ÖDEV: Aşağıda verilen A matrisini  A  l   u  biçiminde yazınız.

5. Jakobi İterasyon Yöntemi: Jakobi yönteminde, her bir denklem için x1 , x2 , x3

değerleri denklemde yalnız bırakılır ve verilen başlangıç değerleri için değerler

x10  x20  x30  0

6. Gauss-Seidel Yöntemi: Jakobi yönteminden farklı olarak Gauss-Seidel yönteminde,

a33  0 olduğu için bu sistemde Gauss-Seidel yöntemi uygulanamaz.