UEE 301

Hava Aracı Yapıları

Ahmet AĞIRMAN
ahmetagirman@erciyes.edu.tr
https://www.facebook.com/groups/erciyescizgi/
Anormal Operasyonlar Sonrası İşlemler
& Hava Aracı Simetrisi

Lecture 6

UEE301-2014/2015
Kısa notlar
• Verilen ödevler nota tabidir
• Ödevlerde özgünlük/intihal kurallarına uyun
• Aksi söylenmedikçe ödevler
https://www.facebook.com/groups/erciyescizgi/
adresine yüklenecektir

UEE301-2014/2015
Ders akışı
• Giriş
• Bozulmuş Füzelaj
• Hava Aracının Yatay Teraziye Alınması
• Reglaj (Rigging) Kontrolleri

UEE301-2014/2015
 Giriş
• Anormal operasyon:
– Türbülans, sert iniş, vb. nedeni ile yüksek miktarda
yüklere maruz kalınır
– Yapılarda bozulmalar meydana gelmiş olabilir
• Söküm-Montaj:
– Kanat, stabilize yüzeyleri, empenanj gibi ana
bölümlerin sökülmesi gerekebilir
• Çarpma:
– Çarpma yerinde görünen hasar: Belirgin
– Çarpma bölgesine uzak yerde hasar: Çeşitli
bozukluklar, hiza kayması

UEE301-2014/2015
 Giriş
• Bu tür bozulmalar genelde gözle tespit edilebilir
– Yüzey buruşması
– Birleşme bölgelerinde boya çatlağı
– Kayıp perçin, vb
• Gözle tespit her zaman mümkün değildir!
– Hizalama, reglaj ve geometri kontrolü yapılmalıdır
• Kontrollerin nasıl yapılacağı ve analizi hava aracı
manuelinde yazar
• Manuelde yazan prosedürlere uyun!
UEE301-2014/2015
Ders akışı
• Giriş
• Bozulmuş Füzelaj
• Hava Aracının Yatay Teraziye Alınması
• Reglaj (Rigging) Kontrolleri

UEE301-2014/2015
 Kontrol Öncesi
• Genel hasar kontrolü
– Yüzeyde buruşma ve bozunma
– Atmış/kesilmiş/düşmüş perçin
• Hava aracınının teraziye alınması

UEE301-2014/2015
 Füzelaj Bozulma Türleri
• Boylamsal düzlemde (buttock) bükülme:
– Füzelaj alt bölgesinde burun, orta ve arka tarafta orta hattan aşağıya şakül sarkıt
– Zemindeki iz düşüm noktalarını işaretle
– Bu üç nokta düz bir çizgi üzerinde birleşebiliyor mu? veya
– İlk iki noktayı birleştiren çizgi üçüncüsünden de geçiyor mu?
– Evet: Bükülme olmamıştır
– Hayır: Bükülmenin miktarı limitler içinde mi, bakım manuelinden kontrol et
• Yatay düzlemde bükülme:
– Hogging and sagging olarak bilinen durum
– Yukarı bel verme (hogging): Alt füzelaj bozulma yüzünden konkav duruma geçmiş
– Aşağı bel verme (sagging): Alt füzelaj konveks duruma geçmiş
– Yukarı bel vermede sabit yatay kuyruk yüzeyinin insidans açısı artar, aşağı bel vermede azalır
– Ölçümle ilgili prosedürler hava aracı manuelinde belirtilir
• Burulma (Twist):
– Füzelaj burulması ile ilgili kontrollerin nasıl yapılacağı teknik dokümanlarda verilir
– Yine gövde üzerinde ön ve arka tarafta belirli noktalara konacak mastar yardımıyla inklinometre ile
yapılan benzer ölçümlerle tespit edilir
VİDEO
UEE301-2014/2015
Ders akışı
• Giriş
• Bozulmuş Füzelaj
• Hava Aracının Yatay Teraziye Alınması
• Reglaj (Rigging) Kontrolleri

UEE301-2014/2015
 Leveling
• Hizalama veya gövdedeki buruşma, kayma gibi
aksaklıklar hava aracı terazideyken yapılır
• Uçuş pozisyonunda teraziye almak için
genellikle krikolar ile jaklanır
• Jak üzerinde hava aracı:
– İniş takımlarının yer teması yok
– Yanal ve boylamsal datumlar yer yüzüne paralel
(terazide)
≡ Hava aracı düz uçuş pozisyonunda
UEE301-2014/2015
 Leveling Metodları
• Yöntemler çeşitlidir
– Harici mastar (straight edge) ve su terazisi (spirit
level) kullanımı
– Dahili monte şakül kullanımı
– Dahili monte su terazisi kullanımı

UEE301-2014/2015
 Harici mastar (straight edge) ve su
terazisi (spirit level) ile teraziye alma
• Küçük hava araçlarında
– Füzelaja tutturulmuş bazı köşebent veya çubuklar
mevcuttur
– Bu köşebent veya çubuklar üzerine düz bir mastar
konulur
– Mastar hava aracının boylamsal veya yanal datum
hatlarına pararlel olmuş olur
– Bu düz mastarın üzerine bir baloncuklu su terazisi
(spirit level) konulduğunda hava aracının ilgili
eksende terazisi ölçülmüş ve jaklar vasıtası ile de
ayarlanmış olur
• Bazen hava araçlarının ana büyük
lonjeronlar gibi yapıya pararlel elemanlar da
bu köşebent ve çubuklar ile aynı görevi
görebilir.
– Bu durumda yalnızca baloncuklu su terazisini bu
elemanların üzerine koyarak ölçüm yapmak
yeterlidir

UEE301-2014/2015
 Dahili monte su terazisi ile teraziye alma
• Bazı hava araçlarında dahili monteli
yardımcı kullanılır
• Su terazisi tipinde inklinometre
(inclinometer) ölçüm cihazları
boylamsal ve yanal teraziyi (yataylığı)
göstermek üzere gövdeye gömülü
şekilde tuturulur
• Örneğin kapı üst eşiğinde yer alan su
terazisi
• Önce yanal terazi sonra boylamsal
terazi sağlanmalıdır
– Daha sonra yanal terazi tekrar kontrol edilmelidir

UEE301-2014/2015
Dahili monte şakül ile teraziye alma
• Bazı hava araçlarında grid veya ızgara metodu
kullanılır
– Bir şakül ve ızgara kullanılır
– Bir ızgara levhası mütemadi olarak örneğin hava aracı
kabin zeminine tutturulmuştur
– Hava aracı teraziye alınacağı zaman ipe bağlı bir şakül
(veya iskandil kurşunu) ızgaranın bulunduğu zemin
bölgesinin hemen üzerinde işaretli özel bir noktaya
asılarak ızgara levhaya doğru serbest bırakılır
– Şakülün ucu ızgara merkez noktası ile örtüşüne kadar
jaklardan ilgili ayarlamalar yapılarak hava aracı teraziye
alınmış olur
UEE301-2014/2015
UEE301-2014/2015
 Uyarılar, Tedbirler
Jaklama zemini
• Hangar veya apron zemini ilgili işlemleri gerçekleştirirken ortaya
çıkabilecek tüm yükleri karşılayabilecek mukavemette ve düz olmalıdır
• Eğer zemin bu mukavemete sahip değilse jaklar zemin gevşekliğinden
dolayı devrilebilir
– Hava aracında hasar meydana gelebilir
– Can kaybı meydana gelebilir
Hava koşulları
• Reglaj kontrolleri normal şartlar altında açık havada yapılmamalıdır
• Zorunluluk varsa hava aracı hakim rüzgarı karşıdan alacak şekilde
konumlandırılmalıdır
• Her ne olursa olsun güçlü ve ani rüzgarların olduğu şartlarda hava aracı jaka
alınmamalıdır

UEE301-2014/2015
 Uyarılar, Tedbirler
Ağırlık ve yük miktarı
• Reglaj kontrolleri amacı ile jaklama yapılacağı zaman bakım
manuellerinde veya üretici tarafından hazırlanmış reglaj diyagramlarında
tam olarak belirtildiği şekliyle hava aracının ağırlık ve yük miktarına
dikkat edilmelidir
• Her ne olursa olsun izin verilen hava aracı maksimum jaklama ağırlığı
kesinlikle geçilmemelidir
Yabancı maddenin uzaklaştırılması
• Hava aracını kaldırma esnasında hasara neden olabilecek tüm alet ve
cihazlar uzaklaştırılmalı ve işlemle ilgisi olmayan hiç bir personelin işlem
sırasında operasyon sahasında bulunmasına izin verilmemelidir.
Operasyon ve emniyet prosedürleri
• Jaka alma ile ilgili üreticinin tarif ettiği operasyon ve emniyet
prosedürleri eksiksiz takip edilmelidir
UEE301-2014/2015
 End of

Lecture 6

UEE301-2014/2015