Borular ve Hortumlar

Uçak borularının bükülmesi ve bükülmesi / alevlenmesi;

Uçak boru ve hortumlarının muayenesi ve testi;
Boruların montajı ve sıkıştırılması.

Borular
Akışkanların (su, yağ, hava ve yakıt) bir yerden başka bir yere kontrollü olarak istenilen
şekilde, istenilen yere taşınmasında kullanılan kapalı yollara boru denir.

Sistem basıncına dayanımlı ve basıncı her mesafeye kayıpsız olarak iletebilme özelliği vardır.
Borular uçakta farklı yerlerde kullanılır. Bu sistemlerde yakıt, hidrolik, air data (hava bilgisi),
de-icing (buzdan korunma), rain protection (yağmurdan korunma), extinguishing (yangın
söndürme), pressurization (basınçlandırma), water (su), waste water (atık su), air conditioning
(klima) ve oxygen (oksijen) sistemidir.

Uçak sistemlerinde kullanılan boru sistemler; metal borular, metal fittingler (bağlantı elemanı)
ve flexible hortumlardan oluşur. Borular kullanılacağı yerlere göre çeşitli testlerden geçirilir.
Bu işlemler sonucu hangi borunun nerede kullanılacağına karar verilir. Bu testler borunun
kullanılacağı sistemdeki basınç değerlerine dayanımı için yapılır. Ayrıca boruların magnetic
veya non-magnetic oluşları da test edilir.

Örnek olarak karbon alaşımlı çelikler, hafif alaşımlı çelikler, saf nikel magnetic fakat nikel
alaşımlı çelikler non-magnetic yapıdadır. Bütün borular uçağa takılmadan önce gerekli testler
yapılır. Borular çalışma esnasında hasarlanabilir. Hasarlar genellikle aşırı titreşim, kötü
montaj, sürtünme ve çarpmadan oluşur. Hasarlı borular tespit edilerek gereken önlemler
alınmalıdır. Boruların üzerinde hangi sisteme ait olduklarını gösteren işaretler vardır.

Eğer sistem hareketli ve titreşime maruz kalan yerden geçiyorsa sistemde esnek (flexible)
veya halka borular, herhangi bir zorlamayla karşılaşmayan yerlerde ise düz borular kullanılır.
Bu borular genelde aluminyum ve paslanmaz çelikten imal edilir

Aluminyum borular hafiflikleri ve işlenme kolaylıkları nedeniyle uçak sistemlerinde

genellikle 1500 PSI’ya kadar olan basınçlarda kullanılır. Fakat bunların alaşımında kullanılan
malzemeler farklı olduğu için her aluminyum boru 1500 PSI basınç altında kullanılmadığı
gibi sert alaşımlı olanları 3000 PSI gibi yüksek basınç altında kullanılabilir.

Paslanmaz çelikten yapılan borular ise yüksek basınç hatlarında kullanılır. Pahalıdır ve sert
oluşu sebebiyle işlenmesi için özel cihazlar gerekir

Boruların kodlandırılması

Boruların kodlandırılmasında boruya ait fittingler, sleevler, nutlar, boru bükme aparatlarının
sonunda yer alan ortak bir numarada ( – Nu.) birleşir. Aynı boru çapı için kullanılan tüm
elemanların “– Nu.”ları aynıdır

6061T6 -16 (Al boru)

MS21922-16 (Sleeve)
MS21921-16 (Nut)
MS21902-16 (Union)
Boru hasarları
Borular AMMde yazdığı gibi tamir edilmelidir
Boru hasarlıysa ve tamir edilecekse aynı malzeme boru kullanılır.
alüminyum alaşımları için çelik veya titanyum alaşımı, çelik boru için titanyum boru ve
titanyum boru çelik boru ile değiştirilir. Aluminyum veya titanyum için çelik kullanılacaksa
borunun ağırlığı önemlidir.
Tamir edilecek borunun sökülmesi yada hasarlanmış borunun hasar bölgesinin
kesilmesi. Bağlantı sökülürken sistemde basıncın sıfır olması gerekir aksi taktirde sökerken
üstümüze patlayabilir ve bize zarar verebeilir. basınç hatlarının
tamamen basıncı sıfır olması gerekir. Özellikle hidrolik sistemlerde kullanılan
hidrolik sıvısına hiçbir şekilde temas etmememiz ve koklamamamız lazım.

Kesilen borular için çapak alma (deburring) işlemi yapılır. Bu işlem ile kesilen boru
temizlenerek pah kırma işlemi yapılır.

Boru sistemlerinde kullanılan bağlantı elemanlarının çeşitleri, isimleri vardır ama bunlar
farklı standartlardadır. Sökülen bir bağlantının değiştirilmesi veya tamir edilmesi ancak kendi
standardındaki bir eleman ile mümkündür. Bunlar MS (Military Standarts) , AN (Air Force-
Navy) ve NAS (National Aircraft Standart) standartlarıdır. Uçaklarda kullanılan bağlantılarda
uçak tipine göre imalatçının belirlediği standartlar uygun olur

Birleştirme

AN birleştirme

AN birleştirmeler, AN standart birleştirme elemanları ile yapılan ve havşalı bir birleştirme

şeklidir. Birleştirilen boruların uçlarına havşa açılan birleştirme şeklidir. Swage olmayan
sökülebilir bir bağlantıdır.
MS birleştirme

MS birleştirme, AN birleştirme gibi swage olamayan sökülebilir bir birleştirmedir. AN

birleştirmeden farkı havşasız oluşudur. MS birleşrtirme için MS standart fittigler (bağlantı
elemanı) kullanılır. MS birleştirme, genellikle yüksek basınç hatlarında kullanılır
Permaswage birleştirme

Permaswage birleştirme, swage bir birleştirme türüdür. Permaswage birleştirme sökülemeyen

bir bağlantıdır. Ulaşılamayan ve sökülemeyecek yerlerde kullanılır. Tek bir kez kullanılan
bağlantı sökülünce bir daha kullanılamaz. Permaswage bağlantı için boru ve bağlantı
elemanları özel kit ile tamir edilir. Permaswage tamir kiti tamir edilen boru çapına göre seçilir.
H-fitting (Harrison) birleştirme

Harrison fitting birleştirme çok kez sökülüp takılan yerlerde kullanılan birleştirme şeklidir

Boruları eğme

Borularda belli açılarda bükülme sistem içerisinde gerekli olduğu zaman borular uygun
aparatlarla ve yöntemlerle bükülebilir. Boru bükülmeden önceuzunluğu ayarlanır. Borunun
hazırlanmasında yapılan tesviye ve düzeltme işlerinde borunun hasar almaması için özel
bağlama aparatları kullanılır. Hadde de denilen bu aparatlar, boruyu ezmeden sıkarak
mengeneye bağlamak için farklı boru çaplarına uygun olarak yapılmış bir tür kalıptır

Borunun uzunluğu ve ağız kısmı uygun şekilde işlendikten sonra boru eğme için kullanılan
uygun aparatlar ile boru, istenilen oranda bükülür. Bükme işleminde kullanılan aparatlar ve
aparatlara ait tüm parçalar boru çapına uygun olmalıdır.

İnce borulara ağız açma

Havşalı birleştirmeler için borulara ağız (havşa) açılır. Havşanın ölçüsüne göre AMM’den
bakılarak boruya havşa açılır.Bu işleme flaring de denilir.
Ağız açma işlemi için boru hazırlanıp tesviye edilir sonra özel aparatı ile mengeneye
tutturulur. Havşa açılmadan önce boruya nut takılmış ve sleeve yapılmış olması lazım. Havşa
açıldıktan sonra bu elemanlar boruya takılmaz.
-Bağlama aparatı ile boru mengeneye bağlanır.
-Havşa açma aparatı bağlama aparatının alt kısmına çektirme ayaklarından tutturulur.
-Havşa açma konisi boru ağzına sıfırlanır.
-Aparatın üzerinde yükseklik ayarı için bulunan hilal uygun konuma getirilerek havşa
yüksekliği ayarlanır.
-Vida sonuna kadar sıkılarak boruya ayarlanan yükseklikte havşa açılır.

Boyutu (OD) 1/8” den 3/8” kadar olan 5052-0 ve 6061-T alüminyum alaşımları çift havşalı
yapılmalıdır.

Boruları Kontrol ve Test Etme

Sistem bağlantılarında yapılan gözle kontrolde birleştirme yerlerinde bağlantı elemanlarına ait
sızıntı varmı diye gözlenir. Sistem hatları üzerinde darbe izleri yuvarlak veya keskin izler ve
eğilmeler ayrıca sistem hattını taşıyan ve titreşimleri sönümleyen kelepçelerin durumları
kontrol edilir.

HORTUMLAR
Hortum montajlanmadan önce, uçak üreticisinin belirlemiş olduğu uygun esnek hortumu
Kullanmamız gerekir. Esnek hortum uygunsa, Değiştirilen hortum dikkatlice incelemek
gerekir.
Uygun tip ve uzunluk, fiziksel hasar ve temizliğini kontrol etmek gerekir.

Hortumların bağlandıkları noktalarda sistem ile etrafındaki bir yapı elemanı veya bir başka
mekanizma ile bir boşluk (clearance) bırakılmalıdır.
Hortumun Test ve İnceleme yolları

Gevşek kalıplar, kıvrımlar, yumuşak noktalar kırılan veya dökülen destek gösteren bir görsel
inceleme yapılmalıdır.

Hortumun Genel Test ve İnceleme Prosedürü Hortumun servis için uygun olup olmadığını
belirlemek için belirli periyodik aralıklarla inceleme ve hidrostatik test yapılması
gerekmektedir.
Görsel İnceleme: Hortumun görsel incelemesi, gevşek kalıplar, kıvrımlar, yumuşak noktalar,
kırılan veya dökülen destekler gibi görsel kusurların tespit edilmesini içerir. Hortum
bağlantılarında herhangi bir hareket durumu varsa, boru sökülmeli ve bağlantılar
incelenmelidir

Hidrostatik Test: Periyodik inceleme, hortumun gereken çalışma basıncının 1

dakikada %150'sini içeren hidrostatik testi içermelidir. Hortum hidrostatik testi sırasında düz
bir şekilde olmalı, helezonlaşmamış veya kıvrımlı pozisyonda bulunmamalıdır. Test için
düzenli bir tablo takip edilmeli ve inceleme kayıtları muhafaza edilmelidir.
Güvenlik Uyarıları:

-Hortumlar basınç testinden önce çalışan personelin güvenliği ve herhangi bir hasarı önlemek
için tedbirler alınarak test edilmelidir.

-Hava veya diğer sıkışabilen gazlar test edilmemelidir, çünkü bu durum hortumda arıza
meydana getirebilir ve hasara veya ciddi yaralanmalara neden olabilir.

-Basınç testi yapılacak hortum, çelik rotlar veya kayışlarla her iki uca yakın ve 10 feet (3 m)
aralıklarla gergin hale getirilmelidir, böylece burulma olmaz.

-Arıza durumunda, basınçtan test personeli korunmalıdır.

-Hortumda basınç testi yapılırken, test personeli asla hortumun önünde veya arkasında
bulunmamalıdır.
-Gaz, yağ, çözücü veya diğer akışkanlar test akışkanı olarak kullanıldığında, hortumun
yangına veya diğer hasarlara karşı koruyucu önlemler alınmalı ve test sıvısı çevreye
püskürtülmelidir. Test Prosedürü
-Hortum montajının incelenmesi, belirli aralıklarla uçak bakım tablosunda yapılmalıdır.

-Her incelemede hortumun üretim tarihi ve basınç testi tarihi kontrol edilmelidir. İnceleme
sırasında güvenlik limitleri, hortumun dizaynı ve çevresel yüklemeler

Kusurların Listesi: Hortumun görsel incelemesi sırasında tespit edilen kusurlar, büyük ve
küçük kusur kategorilerinde listelenmelidir.

Büyük kusurlar, hortumun güvenli ve sağlıklı bir şekilde çalışmasını engelleyebilecek ciddi
kusurları ifade eder.

Küçük kusurlar, hortumun performansında hafif etkileri olan veya gelecekte potansiyel
sorunlara yol açabilecek kusurları ifade eder.

Sonuç olarak, hortumun genel test ve inceleme prosedürü, hortumun güvenli ve verimli bir
şekilde çalışmasını sağlamak için düzenli olarak gerçekleştirilmesi gereken adımları içerir.

Görsel inceleme, bağlantıların incelenmesi ve hidrostatik test gibi prosedürler, hortumun

kalitesini ve dayanıklılığını kontrol etmek ve olası kusurları tespit etmek için önemlidir.
Ayrıca, güvenlik uyarılarına dikkat edilmesi, basınç testinin doğru şekilde gerçekleştirilmesi
ve inceleme kayıtlarının düzenli olarak tutulması önemlidir. Bu şekilde hortumunuzun
güvenli ve sağlam bir şekilde kullanılması sağlanabilir.
 KAYNAKÇA
-https://autoedu.info/en/equipment-and-tools/tools/hand-tools/flaring-tools/
-https://www.aircraftsystemstech.com/2021/02/aircraft-flexible-hose-fluid-lines.html
-https://www.scribd.com/presentation/475125547/Pipes-pptx#
http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Hareket%20%C4%B0let
im%20Elemanlar%C4%B1.pdf
-Ders notları