Muziek geeft nieuwe energie en HumanTouchPhoto

biedt talloze ontwikkelings-

kansen

Marianne Wiersema

Vitamine
voor
M
kinderen
Muziek in het
speciaal onderwijs
Wat doen we met kinderen die maar niet stil kunnen
zitten? Voor wie de stoel een gloeiende plaat lijkt te
zijn? Kinderen die vaak meer aandacht hebben voor
hun klasgenootjes dan voor de lesstof? Iedereen her-
kent ze wel, al dan niet aan hun rugzakje.
Vitamine M zou wel eens een probaat middel kunnen
zijn om ook die kinderen beter bij de les te houden en
meer plezier in school te geven. Muziek als antistress-
middel en uitlaatklep.

en schooldag kan voor je gevoel heel lang duren, 5-7 jaar, ontwikkelingsleeftijd: 3-5 jaar).

E zeker als er voortdurend dingen van je gevraagd wor-

den die je moeilijk vindt. Van almaar op je tenen
lopen krijg je niet alleen pijn in je voeten, maar ook in je
hoofd. Dan wordt leren nog moeilijker. Dan wordt het tijd
om je even te ontspannen en dat gaat uitstekend met
muziek.
Muziek is een effectief antistressmiddel, is een heerlijke uit-
laatklep, geeft nieuwe energie, biedt talloze ontwikkelings-
Vol spanning kijken de kinderen naar de openslaande deur.
Een vreemde mevrouw. Wat komt ze doen? Een enkeling
gaat dat meteen vragen. Anderen duiken wat dieper met
hun hoofd naar beneden. ‘Het is een gecompliceerde groep’,
vertelt de vaste groepsleerkracht. Ze kent haar pappenhei-
mers en biedt aan om de groep te splitsen: om de niet-spre-
kende kinderen, en het eeuwig wandelende kind, en het
autistische jongetje even ergens anders onder te brengen
JSW Jaargang 88 Nummer 7

kansen én bevordert de leermotivatie. Het bezig zijn met
muziek betekent geen tijdverlies maar eerder tijdwinst.
Helaas zien we zowel in het reguliere als in het speciaal
onderwijs veel leerlingen die een tekort hebben aan vitami-
ne M!
Zichtbare verbetering
Een praktijkvoorbeeld: muziekles aan een groep Zeer
Moeilijk Lerende Kinderen (10 leerlingen, kalenderleeftijd:
voordat de vreemde juf met haar muziekles begint. ‘Het is
waarschijnlijk ook beter om ze maar gewoon aan hun tafels
te laten zitten. Het zitten in een open kring kunnen ze nog
niet aan.’ (Er zit niet voor niets een hoog slot op de deur.)
De muziekdocent slaat het aanbod af. Ze vertrouwt op de
werking van de muziek en op de wijze waarop ze de activi-
teiten aanbiedt. De tafels gaan aan de kant. De kinderen
worden in een kring gezet. Het is stil, want er valt meteen
iets te zien. Voorzichtig houdt de muziekjuf een mooi doos- 29
 je omhoog en behoedzaam doet ze het even open hun concentratie weten vast te
(‘oohhhh…, muziek!’) en daarna snel weer dicht. ‘Nog een houden. Ze zijn op een natuurlij- Eb en vloed
keer!’ Elke keer wachten de kinderen vol spanning, elke keer ke wijze gestimuleerd op hun
iets langer, waarna telkens een glimlach verschijnt en ogen beurt te wachten. Ze hebben (Vanuit stilte)
beginnen te glinsteren. In het doosje zien ze een ronddraai- gezongen (spraak-taalontwikke- De leerkracht maakt een
end danseresje. De leerkracht zingt er een liedje bij: ‘Rond, ling), gericht geluisterd en bewo- zacht geluid met stem,
rond… almaar sneller draait het popje rond’. Als er muziek gen, ervaren wat de begrippen lichaam of voorwerp.
klinkt bewegen de kinderen mee, als het stil is zitten ze stil. langzaam en snel inhouden enz. Hij wijst vervolgens een kind
De kinderen krijgen er maar niet genoeg van. Sommigen Jimmy werd door de muziek uit- aan dat op zijn beurt een
proberen mee te zingen. Anderen willen het danseresje genodigd ook eens initiatief te geluid mag toevoegen (vol-
graag nadoen. Daar worden ze moe en duizelig van, dus nemen en mee te doen aan het houden!).
wordt het tijd voor iets nieuws, iets rustigs. gezamenlijke spel. Heel bijzonder Zo komt er steeds een geluid
Een pannenonderzetter (een ronde natuurlijk, want dat is voor dit ventje dat vaak zo gevan- bij. Als iedereen actief is,
het lesthema) vangt opnieuw hun aandacht. De leerkracht gen zit in zichzelf. Het begrip neemt op dezelfde manier
laat hem op de vloer ronddraaien. Almaar sneller gaat hij, ‘rond’ werd geïntroduceerd (en het geluid weer af. (Steeds
tot hij uiteindelijk valt. Het geluid verandert met de bewe- bleef nog weken opduiken). Zo wordt iemand aangewezen
ging mee. Met z’n allen doen ze dat na, werd daar duidelijk gedemon- die moet stoppen.)
met hun handen, met hun voeten. Van streerd hoe groot de waarde is van
Roy heel langzaam naar heel snel…, waarna goed muziekonderwijs, met name Uit: Kaartenbak (verschijnt
het geluid abrupt stopt. De plotselinge voor kinderen met speciale onder- in 2005)
Roy zit op een school voor spe- stilte wordt slechts verstoord door kre- wijsbehoeften.
ciaal basisonderwijs. Hij is ten van plezier.
zo’n jongen die maar niet stil Een eenvoudig houten instrument met Opleiding muziekconsulent
kan zitten. Die lezen, schrijven klopper (een roertrommeltje / mimbala) Je zou verwachten dat élke leerkracht muziek zou aangrij-
en rekenen heel moeilijk vindt. gaat vervolgens de kring rond. Iedereen pen om kinderen op een prettige manier te bespelen.
Die daarom vaak helemaal zit te popelen om het instrument te Muzikale hoogstandjes zijn immers niet nodig om effect te
geen zin meer heeft om zijn mogen proberen. Zelfs Richard, de wan- sorteren. Simpele middelen en een flinke portie enthousias-
best nog te doen. delaar, kan nu op zijn beurt wachten! me zijn genoeg om kinderen (uiterlijk en innerlijk) in bewe-
Een aantal keren kwam hij na Als daarna de les afgesloten wordt met ging te krijgen.
de muziekles vragen: ‘Juf, kunt het muziekdoosje, dat ergens in het Dat bewezen leerkrachten van een school voor speciaal
u toveren? Ik heb opeens geen lokaal door iemand geopend mag wor- basisonderwijs in Amsterdam. De meesten van hen hadden
hoofdpijn meer!’ den, vraagt het autistische jongetje tot het vak muziek van het rooster geschrapt. Ze vonden zich-
ieders grote verrassing: ‘Mag ik ook?’ zelf niet muzikaal genoeg, hadden geen ideeën enz. Na een
Natuurlijk! gezamenlijke muziektraining bleek echter dat iedere leer-
kracht wel degelijk in staat was een leuke, zinvolle muziek-
Veel plezier en veel geleerd ! les te geven aan zijn of haar groep! Zo volgden er nog vele
Dat alle kinderen genoten hebben was overduidelijk. Dat ze andere scholen en ontstond het idee om een post-HBO-
en passant ook nog van alles geleerd hebben, beseften zij opleiding te starten die zou opleiden tot gespecialiseerd
niet, maar de leerkrachten wel. Ze hebben (onvermoed) lang muziekconsulent. Dankzij financiële hulp van onder meer

HumanTouchPhoto

Simpele mid-
delen en een
portie enthou-
siasme zijn
JSW Jaargang 88 Nummer 7

genoeg om
kinderen in
beweging te
krijgen

30
de Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte welkome afwisseling tussen twee ‘hoofd’vakken
Kind kwam die opleiding er in 2000. De door. Ook zij houden van muziek en bewegen, net
Hogeschool voor de Kunsten te Utrecht, faculteit als kinderen in het speciaal onderwijs. Vitamine
muziek, ontplooit nu tal van activiteiten die alle ten M: een voedingssupplement dat álle kinderen goed
doel hebben: bevordering van het muziekonderwijs doet!
aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften.
De auteur is projectleider van Muziek Speciaal,
Muziek Speciaal Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, faculteit muziek.
Het succes van de ontstane beweging, die de naam
‘Muziek Speciaal’ heeft gekregen, schuilt hierin,
dat de beweging van binnenuit ontstaan is.
Behoeften en wensen van kinderen en leerkrachten
vormen het uitgangspunt. Er wordt bewust geko-
zen voor een bottom-upstrategie, in plaats van voor
een top-downaanpak met drempelverhogende
eisen. Steeds wordt nadrukkelijk gekeken naar de Muziek Speciaal
haalbaarheid, naar de mogelijkheden van zowel Het project Muziek Speciaal stelt zich ten doel: bevordering van het muziekonderwijs aan
leerlingen als schoolteams. Het plezier, als basis leerlingen met speciale onderwijsbehoeften (in het speciaal onderwijs, speciaal basis-
voor verdere ontwikkeling, staat bij dit alles voor- onderwijs en in het reguliere onderwijs). Muziek Speciaal organiseert teamtrainingen, stu-
op. Dit blijkt de intrinsieke motivatie te versterken diedagen, workshops, lezingen op scholen voor speciaal basisonderwijs en verzorgt de
bij de kinderen én bij de docenten. Zozeer zelfs dat tweejarige post-HBO-opleiding voor gespecialiseerde muziekconsulenten. Verder wordt
er nu heel veel enthousiaste mensen regelmatig bij lesmateriaal voor kinderen met ernstige leerbeperkingen ontwikkeld. De materialen zijn
elkaar komen (uit het hele land en uit diverse ook geschikt voor kinderen in het regulier onderwijs. Daarnaast is een database voor lite-
schooltypen) om mee te werken aan materiaalont- ratuuronderzoek in voorbereiding (beide gereed 2005).
wikkeling.Vakdocenten, groepsleerkrachten, intern
begeleiders, muziektherapeuten, ortho-agogische Informatie: horusmuziek@quicknet.nl
muziekbegeleiders en psychologen werken samen
voor een en hetzelfde doel: meer muziek brengen
in het speciaal onderwijs. Ook voor kinderen in het
regulier onderwijs zijn deze muziekactiviteiten een

(advertenties)