Professional Documents
Culture Documents
*
dipnot yayınları
Marshall Sahlins: Chicago Üniversitesi emekli öğretim üyesi; National Academy
of Sciences ve British Academy üyesi. Yazdığı pek çok kitap arasmda Culture and
Political Reason, H ow "N atioes" Think, Islands ofH istory ile A pohgies to Thucydides
sayılabilir. Türkçede yayımlanmış eserleri ise şunlardır; Tarihsel M etaforlar ve M it
sel Gerçeklikler (BGST -2014), Batı'nın İnsan Doğası Yanılması, (BG ST- 2012), Taş
D evri Ekonomisi (BGST - 2010), Tarih Adaları (Dost Kitabevi -1998).
■■■
Dipnot Yayınlan 207
Antropoloji 8
ISBN 978-605-4878-25-3
Sertifika No: 14999
1. Baskı; 2015/Ankara
■■■
Editör: Abdurrahim Özmen-İbrahim Yıldız
Çeviri: Asena Pala
Kapak Tasarım ı: Duysal Tuncer
■■■
Baskı Öncesi Hazırlık; Dipnot Bas. Yay. Ltd. Şti.
Baskı; Baskı; Sözkesen Matbaacılık (Sertifika No: 13268)
İvedik O.S.B 1518. Sok Mat-Sit İş Merkezi No: 2/40
YenimahaUe/ANKARA-Tel: (0312) 395 2110
Dipnot Yayınlan
Selanik Cad. No. 82/32 Kızılay /Ankara
Tel; (0 312) 419 29 32 /Faks: (0 312) 419 25 32
e-posta: dipnotkitabevi@yahoo.com
www.dipnotkitap.com
Marshall Sahlins
Akrabalık Nedir,
Ne Değildir?
İngilizceden çeviren
A s e n a P ala
*
dipnot yayınları
E.B. Taylor, Güney Amerikalı kabilelerden söz ederken şöy
le der hayretie; "[B u kabileler] farklı kişilerin illa ki ayn v ar
lıklar oknadığm a, fakat baba ile oğul arasm da belli bir fizik
sel bağ olduğuna, öyle ki birinin yiyip içtiği şeylerin diğeri
nin sağlığım etkilediğine (bilinçli olarak) inanırlar."
Ö n s ö z ............................................................................................9
1 A k ra b a lık N e d ir - K ü l t ü r ............................................11
İn şacılık .................................................................................. 13
Schneider ve D u rk h eim ................................................. 26
M üşterek V a r o lu ş .............................................................35
V arolu ş ve K atılım ............................................................51
İnsan D oğasın a D air Bir P a r a n te z ............................58
K işiaşırı P r a k s is ................................................................. 67
A krabalık D ayan ışm ası ve Ç atışm ası Ü zerin e.. 79
"İlişkiselliğin G izem li E tk ililiğ i".............................. 85
K a y n a k ça ................................................................................ 127
ÖNSÖZ
İnşacılık
S c h n e i d e r ve D u r k h e im
başka bir şey olm adığına göre, herhangi bir verili toplum
için Schneider^m '"akrabalık"ta keşfettiği "sim geler ve an-
lam larm " bu alana içkin olm ası kaçuulm azdı. A ynca Schne-
ider'm toplum sal ya da norm atif sistem den kastettiği şeyin
insanlarm etldleşirnine dair birer görenek olduğu göz önüne
almdığmda, bunlarm "sim geler ve anlam lar" tarafm dan
düzenlenmesi de kaçınılm azdı. Burada uzım ca bir almü ya
pacağım :
M üşterek Varoluş
lojisi olarak ele alır: "tabi olma" (ya da Athusserd "çağırma") ve ken
dini biçimlendirmeden oluşan bir "özneleşme" teknolojisi. (2001, Dîf)
42 I Ak ra b al ı k Nedir, Ne Deği ldi r?
V a r o l u ş ve K a t ı l ı m
Ve örneklendirir:
İ n s a n D o ğ a s ı n a Dai r Bir P a r a n t e z
Kişiaşırı Praksis
run ikiz çocuklannın doğum unda ilaç içm eyen bir yeğen
kendi çocuklarınm şişerek öldüğünü görebilir (126). Ö zneler
arası varoluş durum unun anlamh bir sonucu olarak anlaşı
lan bu gibi "m istik etküer", asimda Batınm fiziksel nedenle
re ve sınırlandırılm ış bireye dönük ortak akhnı reddeden,
oldukça yaygm bir şekilde gözlemlenebilen kültürel pratik
lerdir.
Ölen kişinin yakın akrabaları ve ölen kişi arasındaki or
taklığı belirten yas tutm a gelenekleri buna örnek gösterilebi
lir. Ölüm akrabalar arasm da bir ya da birden fazla yoUa
paylaşıhr. Bunun bir örneği, ölenlerin yakm akrabalarını,
onlarla birlikte kaybolup gitm esinler diye, ölen kişilerden
kesin bir şekilde ayıran törenlerdir (örneğin, Yanom am i).
Başka bir örnek de endokanibalizm dir {endocannibalism).
Ölen kişilerin cesetlerinin en yakm akrabaları tarafm dan
yenm esi ve bu (kelimenin hakkı verilerek) kurulan özdeş
likle ölüme karşı gelinmesi. Godfrey W ilson tarafından der
lenen, N yakyusalardaki bu gibi pratiklere ilişkin ifadeler,
yaşayan m sanlarm varlıkta ve ölüm de akrabalarm a dâhil
olduklarını kam tlar niteİLktedir (M. W üson 1957, 37ff). As-
İmda, insanlarm Ölmüş kişilerle akraba olm alan, öknüş kişi
lerin ölüm den sonraki hayatlarına kaülm alanyla ilgilidir:
nihayetinde törensel yollarla ölm üş kişilerden ayrıldıkların
da ilişkinin son bulduğu söylenir -an cak hayalet daha sonra
akrabalık grubuyla tekrar birleşecek ve grubun ürem esini
etkileyecektir.23 (M üşterek varoluş olarak akrabalığm hoş
keklerin, onlar kadar etkiH bir şekilde olm asa da, üpkı ka
dınlar gibi adet gördüğü, ham ile kaldığı ve doğum yapüğı
söylenir (akt. Carsten 2 0 0 4,69). ^4
Aym zam anda, babanm günahlanrun oğuUarma, kızla-
rm a ve diğer akrabalarm a aktarılm ası ve böylece onlarm da
bu günahların etkilerinden paylarına düşeni alm alan varo
luşun ortaklığıyla anlaşılır hale gelm iştir. Bu etkiler yedind
kuşağa kadar aktarılm ıyor olabilir ancak, örneğin N yakyu-
salarda, en azm dan büyük büyükbabaları kan döktüğü ya
da daha başka büyük bir günah işlediği için hasta olan İkin
ci kuşak torunlara kadar uzanabilm ektedir (W üson 1959,
162). Aynı soy grubundan ya da klandan gelenlerin ataları
nın günahları nedeniyle cezalandınim ası, M aorüerin "akra
balık Beni" olarak som utlaştırdığı durum a işaret eder. A y-
nk öznelerdeki tek varlık, cana kasteden birinin ait olduğu
grubım herhangi bir üyesinden intikam alınmasmda da be
lirgindir. Am azon A raw etderinde ensest, günahı yalnızca
işleyenin akrabalarm a yaym akla kalm az, aynı zam anda
köylerini düşm an saldm sm a m aruz bırakır. "Ensest ilişkide
bulunan insanlarm köylüleri düşm anlannm oklanyla öyle
delik deşik edilirler ki cesetlerini akrabalar bile gagalaya-
A k r a b a l ı k D a y a n ı ş m a s ı ve
Çatışması Üzerine
luğun sonunda yer alır, Adam anların miti ise kadm larm ar-
tak m übadele edilmeyeceği bir ötedünya olan geleceğin saa
detini tanımlar. Bu, toplumsal insana sonsuza dek yasak
lanmış olan eşit derecede ulaşılmaz bir geçmişe ya da mutlu
bir geleceğe, insanm kendisine saklayabileceği bir dünyaya
ulaşmaktır. (1969,497; vurgu orijinal metinde)
"D iyelim ki senin ihtiyacm olan bir şeye sahip olan iki erkek
var ve bunlardan biri akraban, diğeri değil, [kerekere, 'y a r
dım istemek' için] hangisine giderdin"? Y am t şu şekildeydi:
"Elbette akrabama giderdim. Eğer akrabam bana ihtiyacım
olan şeyi verm ez de diğeri verirse, gerçekten akrabam olan
diğeridir." (Sahlins 1962,204)
Ego ve egoya ismini veren kişi "ad aş"ü r ve tanım gereği tek
ve aynı kişidirler. ... Birine isim vererek o kişiye Ben olan
güçten bir parça aktarmış olurum. ... Adaşlık terimi "benim
bedenim " ya da "benim benliğim" şeklinde analiz edilebilir
gibi görünüyor. (1 9 6 9 ,2 3 ,1 1 7 ,117n)
İaşm alarm da, eğer her ikisiıün de ismi a)m ıysa, birbirlerini
geçişli olarak akraba kabul edebilirler (Bushmen). Guemple
Belcherlerin saunik, ya da "kem ik" sistemiyle ügüi çahşm a-
smda şu sonuca ulaşm ıştır:
ğiıü korum aktadır. Ancak ürem ede üçüncü, ruhani bir taraf
olan anasoylu atalarm varlığını da gözden kaçırm am ak ge
rekir. Burada söz konusu olan, yahuzca içerdeki bir anne ta-
rafınm karşısm a dışarıdaki bir baba tarafını koym ak değil,
aynı zam anda üretken ve kolektif bir iç benliğin karşı taraf
tan "y ab an a" hısım olan babadan gelen kişilik niteliklerini
ve yüzün dışsal ve bireyselleştirici bileşenlerini de denge
lem esidir. İlginçtir ki bu karşıtlıklar dizisi törensel, ekono
mik ve siyasal pratikte ebeveynlerin ittifak halinde olan ha
neleri arasm daki ilişküeri üretilirken tekrarlam r.
Yabancılar, yani babanın halkı karşı taraftaki çocuklanna
hayati destek sağlarlar ve onlarm kaderlerini belirlerler. Ço
cuğun yaşam krizi litüellerinde merkezi rol alarak onu
ürekten bir yetişkine ve değerli bir insana dönüştürürler.
Yüksek tabakadan çocuklar için bu iyi bir kariyere sahip
olmak gibi babalık görevlerini de içerir. Baba ve onun halkı
törenleri finanse eder, çocuğunu bedensel niteliklerle ve
aristokratlık m ertebesiyle donatm ak için (karşı tarafm dü
zenlediği) potlaçlarda yer ahr. Benzer bir şekilde baba tarafı
akrabaları hısım larının evlerini a)nrt eden ibikler oyarlar.
Tıpkı çocuğa yapüklan gibi evlere de çehre verirler. Bu ibik
ler anne tarafınm sağhğınm kaynağı olan hayvan ruhlanra
tem sil ederler. Yabanm gücünü hısımlarmm tem el evdi
ruhlarm a dönüştürm e yetisi baba tarafm m dışarlıkh statü
sünden kaynaklanır -z ira toplum a üretkenliğini ve zengin
liğini veren şey dışandan gelen ve toplum un kendisinden
daha büyük olan güçlerdir. Babarun halkı bu güçlendirm e
hizm etlerinin karşılığm da hısunlan tarafından ödüllendiri
lir ve beslenirler.
116 I Ak rab al ı k Nedir, Ne Deği ldi r?
İki taraf da ürem ede önemli bir rol oynar, ancak anne tarafı
nın gölgeleri fetüsü anne rahminde kan ve doğduktan sonra
süüe beslerken, babanm isithunzisi çocuğa klanınm ve kişili
ğinin niteliklerini verir. Erkek sm sın m gebelik boyunca
Ak r ab al ık Ne Deği ldi r - Bi yol oj i | 121
Sonuç Yerine
I
ISBN:97B-605-4878-25-3