Mekatronik Sistem Tasarımı

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA

1

 Bir Mekatronik Sistem en genel anlamda aşağıdaki gibi 3 temel bileşenden oluşur,

MEKATRONİK SİSTEM

KONTROL HAREKET
SENSÖRLER
KARTLARI ELEMANLARI

 Sensörler : Farklı fiziksel büyüklükleri ölçen farklı sensörler.

 Kontrol Kartları : Mikro denetleyiciler, Mikro işlemciler, Programlanabilir Lojik

Kontrolörler (PLC) veya Sayısal İşaret İşleyiciler (DSP)

 Hareket Elemanları : Elektrik, Pnömatik veya Hidrolik tabanlı elemanlar.

22.03.2020
 Mekatronik Sistem Tasarımı – Sensörler
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
2

 Fiziksel ya da kimyasal büyüklükleri algılayarak elektriksel işaretlere dönüştüren devre

elemanları Sensör veya Algılayıcı olarak isimlendirilir

 Sensörler, mekatronik sistemlerin en temel

elemanlarıdır.

 Bazı kaynaklarda, algılama işleminin Sensör

tarafından, elektriksel işarete dönüştürme
işleminin ise Dönüştürücüler tarafından
gerçekleştirildiği ifade edilerek, Sensörler ve
Dönüştürücüler ifadesi kullanılır.

 Biz, çoğu kaynakta olduğu gibi, yalnızca

Sensör ifadesini kullanacağız.

22.03.2020
 Mekatronik Sistem Tasarımı – Sensörler
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
3

 Sensörler algılama türüne, besleme tipine, çıkış büyüklüklerine ve algılama şekillerine

göre 4 temel grupta sınıflandırılmaktadır.

i.) Algılama Türüne (Giriş Büyüklüğüne) Göre Sensörler :

Uzunluk, Alan, Miktar, Kütlesel Akış, Kuvvet, Tork, Basınç, Hız, İvme, Pozisyon, Ses dalga boyu ve ses
Mekanik Sensörler
yoğunluğu gibi mekaniksel değişken değerlerini ölçen sensörler.

Termal Sensörler Sıcaklık ve ısı akısı gibi termal değerleri ölçen sensörler.

Elektriksel Sensörler Gerilim, akım, direnç, elektrik alan ve frekans gibi elektriksel değerleri ölçen sensörler.

Alan yoğunluğu, akı yoğunluğu, manyetik moment ve geçirgenlik gibi manyetik alana bağlı değişken
Manyetik Sensörler
değerlerini ölçen sensörler.

Işıma Sensörleri Yoğunluk, dalga boyu, polarizasyon, faz ve yansıtma gibi ışık etkili sensörlerdir

Kimyasal Sensörler Yoğunlaşma, içerik, oksidasyon, reaksiyon hızıve pH miktarı gibi kimyasal verileri ölçen sensörler.

22.03.2020
 Mekatronik Sistem Tasarımı – Sensörler
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
4

ii.) Besleme Gerilimine Göre Sensörler :

Pasif Sensörler : İşaret üretebilmek için dışarıdan harici hiçbir güç kaynağına ihtiyaç
duymadan fiziksel yada kimyasal değerleri istenilen bir başka
büyüklüğe dönüştürebilen sensörlerdir. Örneğin; potansiyometre, ısı
ve basınç sensörleri, LDR, fototransistörler ve fotodiyotlar verilebilir.
Bu sensörlerin çalışması için harici hiçbir enerjiye ihtiyaç yoktur. Bu
sensörler sadece giriş değişkenlerini ölçerek tepki verirler.

Aktif Sensörler : İşaret üretebilmesi için harici bir güç kaynağına ihtiyaç duyan
sensörlerdir. Bu sensörler çok hassas ölçüm yapabilirler ve bu
nedenle genellikle düşük seviyeli işaretlerin ölçümünde
kullanılırlar.

22.03.2020
 Mekatronik Sistem Tasarımı – Sensörler
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
5

iii.) Çıkış Büyüklüğüne Göre Sensörler :

Aktif sensörler, ürettiği işaret türüne göre; Analog veya Dijital çıkış vermektedirler.

Çıkış işareti analog olan sensörler gerilim ya da akım olarak çıkış üretirler.
Gerilim işareti olarak genellikle 0-5V arasında bir gerilim, akım
işareti olarak ise genellikle 4 mA – 20 mA arasında bir akım çıkışı
verirler.

Çıkış işareti dijital olan sensörler ise [ lojik 0 veya lojik 1 ] çıkışı vermektedirler.

22.03.2020
 Mekatronik Sistem Tasarımı – Sensörler
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
6

iv.) Algılama Şekillerine Göre Sensörler :

Algılama şekillerine göre sensörler, Temaslı Sensörler ve Temassız Sensörler

olmak üzere iki gruba ayrılırlar.

 Temaslı Sensörler : Algılama işleminin gerçekleşebilmesi için sensör

algılayacağı cisme mekanik olarak temas etmelidir.

 Temassız Sensörler : Farklı konumlardaki nesneleri algılayabilen sensörlerdir.

Genellikle algılanacak olan nesnenin ilgili konumda olup olmamasına göre [ lojik
0 veya lojik 1 ] çıkışı üreten sayısal sensörlerdir.

22.03.2020
 Mekatronik Sistem Tasarımı – Sensörler
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
7

 Olası sensörler arasından hangisini tercih etmeliyiz ?

Sensör tercihi yaparken aşağıdaki katalog verileri analiz edilerek tercih yapılmalıdır.

 Hassasiyet : Sensörün ne kadar küçük değişimleri ölçebildiğinin bir

göstergesidir.

 Ölçüm Aralığı : Sensörün ölçüm yapabildiği minimum ve maksimum değerler

aralığıdır.

 Tekrarlanabilirlik : Aynı şartlar altında yapılan ölçümlerde yakın sonuçların

elde edilmesini tanımlar. ( **Standart Sapma /Varyans )

 Doğruluk : Ölçülen veya hesaplanan bir büyüklüğün gerçek değerine uygunluk

derecesini yani gerçek değerine ne kadar yakın olduğunu tanımlar.

22.03.2020
 Mekatronik Sistem Tasarımı – Sensörler
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
8

 Çözünürlük : Yapılan etkinin çıkış işareti üzerinde izlenebilecek bir değişim

meydana getiren en küçük giriş değeridir. Örneğin, sayısal
göstergeli bir cihazda cihazın anlamlı olarak okuyabildiği
minimum değerdir.

 Offset : Bir sensörün ofset hatası, çıkışın sıfır olması gerekirken çıkışta görülen
değerdir. Bir başka deyişle, belirlenmiş çıkış ile o anda ölçülen gerçek
çıkış değeri arasındaki farktır.

 Cevap Zamanı : Sensörün giriş parametresinde oluşan değişime karşı tepki

verme süresinin bir ölçüsüdür.

 Dinamik Doğrusallık : Giriş işaretindeki değişim hızını takip edebilme kapasitesini

tanımlar.

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
9

 Bir mekatronik sistemde veri işleme süreci Kontrol Kartları tarafından gerçekleştirilir.
Yani, kontrol kartları sistemin beyni olarak nitelendirilebilir.

 Bir mekatronik sistem, tasarım amacına yönelik olarak en genel anlamda aşağıdaki
Kontrol Kartları ile kontrol edilebilir,

 Mikro denetleyiciler

 Mikroişlemciler

 Programlanabilir Lojik Denetleyiciler (PLC’ler)

 Sayısal İşaret İşleyiciler (DSP’ler)

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
10

i.) Mikro denetleyiciler

Mikro denetleyiciler, programlanabilen ve istenilen herhangi bir zamanda üzerindeki

program çalıştırılabilen/güncellenebilen tümleşik devrelerdir (küçük bilgisayarlardır).

Mikro denetleyiciler,

Merkezi İşlemci Birimi (CPU),

Rasgele Erişimli Bellek ( RAM )
Sadece Okunabilir Bellek ( ROM )
Giriş/Çıkış ( I/O ) portları
Seri/Paralel portlar
Analog-to-Digital (ADC) dönüştürücüler
Digital-to-Analog (DAC) dönüştürücüler

içerebilen devre yapılarıdır.

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
11

Mikro denetleyiciler,

 Uygulama alanları çok geniştir, ayrıca Giriş/Çıkış ilişkisi tanımlanabilen çok spesifik
uygulamalarda dahi rahatlıkla kullanılabilirler.

 Çalışma frekansları ( mikroişlemcilere göre ) çok çok düşüktür.

 Gerçek zamanlı (real time) uygulamalar için geliştirilmiş gömülü sistem yapılarıdır.

 Örneğin, ARDUINO Kartlarda kullanılan ATMEGA mikro denetleyicilerin özelliklerine

bir sonraki sunuda birlikte bakalım ;

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
12

Mikrodenetleyici
Atmega 2560 Atmega 328 Atmega 168

Çalışma Gerilimi 5V 5V 3.3 V veya 5 V

Digital Giriş/Çıkış 54 (14 tanesi PWM) 14 (6 tanesi PWM) 14 (6 tanesi PWM)

Analog Giriş Pinleri 16 6 6

Her bir Giriş/Çıkış pini

40 mA 40 mA 40 mA
başına akım

256 Kbyte 32 Kbyte

(8 Kbyte'ı program yükleyici, (2 Kbyte'ı program yükleyici,
Flash Bellek 16 Kbyte
bootloader, tarafından bootloader, tarafından
kullanılır) kullanılır)

SRAM 8 Kbyte 2 Kbyte 1 Kbyte

EEPROM 4 Kbyte 1 Kbyte 512 byte

8 MHz (3.3 V modeli)

CLOCK Frekansı 16 MHz 16 MHz
16 MHz (5 V modeli)

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
13

ii.) Mikroişlemciler

Mikroişlemciler programları çalıştıran, sürdüren ve özellikle bilgisayarlarda kullanılan

tümleşik devrelerdir. Mikroişlemci sistemin beynidir ve veri işleme sürecinin tamamı
mikroişlemci tarafından yönetilir.

 Mikroişlemciler içerisinde sadece İşlemci bulunur,

 RAM , ROM ve çevre birimlerini işlemci içerisinde

(on-chip) içermezler ve ihtiyaç duyulması halinde
bu birimler harici olarak eklenmelidir.

 Uygulama alanları oldukça sınırlıdır.

Ör., masaüstü bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar,
notepad v.b.

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
14

Mikroişlemciler,

 Yazılım geliştirme, oyun geliştirme, web sitesi tasarımı, fotoğraf düzenleme gibi
Giriş/Çıkış ilişkisi net olarak tanımlanamayan belirsiz uygulamalarda kullanılırlar.
Bu nedenle, yüksek boyutlu ve yüksek performanslı RAM, ROM, I/O ports, v.b.
birimlere ihtiyaç duyarlar

 Çalışma frekansları ( mikro denetleyicilere göre ) çok çok yüksektir.

 Gerçek zamanlı (real time) uygulamalar için geliştirilmiş gömülü sistem yapılarıdır.

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
15

iii.) Programlanabilir Lojik Denetleyiciler (PLC’ler)

Programlanabilir Lojik Denetleyici ( Programmable Logic Controller, PLC) girişine

bağlanan sensörlerden aldığı bilgiyi, içine yazılan programa göre işleyip çıkışlarına
bağlanan piston, lamba, motor gibi otomasyon elemanlarını kontrol eden elektronik
bir cihazdır.

 Yüksek performans gerektiren profesyonel uygulamalarda

kullanılırlar. Kullanım alanlarına örnek verecek olursak,

 fabrikalarda üretim hatlarında,

 otomasyon sistemlerinde,
 robotik sistemlerde,
 mekatronik sistemlerin her aşamasında,

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
16

 PLC’ler genel olarak Merkezi İşlem Birimi , Giriş Bölümü ve Çıkış Bölümü olmak üzere
3 kısımdan oluşur.

***
Görüldüğü gibi, PLC,
mikroişlemci tabanlı bir
devre elemanıdır.

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
17

 Görüldüğü gibi,

 (manyetik, indüktif, kapasitif, analog) sensörlerden, butonlardan vb. sinyal

elemanlarından alınan sensör bilgileri giriş bölümünden alınarak bir regülatör
devresiyle CPU’nun çalışma voltajı olan DC 5V’a indirgenir.

 Bu bilgiler PLC’nin içerisinde karar organı olan, giriş bilgilerinden gelen bilgileri

içerisinde yazılı programa göre mantıksal ve matematiksel işlemler yaparak çıkış

bölümüne aktaran CPU’ya aktarılır.

 CPU’da yapılan işlemler sonucu elde edilen DC 0V ve DC 5V değerleri

kuvvetlendirilerek çıkış bölümünde bağlı elemanlar kontrol edilir.

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
18

 Bir PLC ve onun

çevre birimleri yan
tarafta gösterilmiş-
tir

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
19

 Otomasyon sistemlerinin PLC tabanlı gerçekleştirilmesi ile tasarım karmaşası ortadan

kalkmakta, hatalı üretim adedi azalmakta ve dolayısıyla üretim maliyeti düşmekte, daha
fonksiyonel sistemler tasarlanabilmekte ve tasarlanan sistemler daha esnek olmaktadır.

 Bunların bir sonucu olarak PLC tabanlı sistemlerin Performans/Maliyet ilişkisinin son
derece yüksek olduğu ifade edilebilir.

 PLC tabanlı sistemlerin getirdiği önemli avantajlardan dolayı günümüzde farklı firmalara
ait çok sayıda PLC modeli bulunmaktadır. Her bir firma ürettiği PLC donanımına özgü
yazılım paketi de sunmaktadır. Ancak bu yazılım paketleri çok farklı ara yüzlere sahip
olup yalnızca ilgili markaya ait PLC/PLC’leri programlamak için kullanılabilmektedir.

22.03.2020
Mekatronik Sistem Tasarımı – Kontrol Kartları
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Bahadır ÇETİNKAYA
20

 Her bir PLC ailesinin yalnızca kendisine özgü yazılım paketinin bulunması önemli bir
dezavantajdır.

 Bu dezavantajı ortadan kaldırabilmek için, global bir yazılım paketi üzerinde çalışılmış ve
bütün PLC’ler için kullanılabilecek ortak bir dil olan Controller Develepment System
(CODESYS) yazılım paketi geliştirilmiştir.

** CODESYS ve uyumlu PLC’lerin biliniyor ve programlanabiliyor olması bir

mühendis için önemli bir artı değer oluşturmaktadır.

 CODESYS, yeni nesil PLC’leri ve hareket kontrolcülerini programlamak için geliştirilmiş

bir yazılım ortamıdır. CODESYS, diğer yazılım ortamlarının aksine birçok farklı marka
PLC ve hareket kontrolcüsünün programlanabildiği global bir ortamdır.

22.03.2020
 Endüstri 4.0
1

 Teknolojik ilerlemeler, sanayi devriminin başlangıcından günümüze kadar endüstride üç

ana aşamanın kat edilmesini mümkün kılmıştır.

 Bu aşamalar, Endüstri 1.0 , Endüstri 2.0 ve Endüstri 3.0 aşamalarıdır.

Endüstri 1.0 :

i.) Mechanization ( Mekanikleşme) ve Mechanical Production (Mekaniğe Dayalı

Üretim) uygulamalarının kullanıldığı süreçtir ve endüstrileşmenin başlangıç
seviyesini oluşturur.

ii.) Su ve Buhar gücüyle çalışan mekanik sistemlere dayalı üretim söz konusudur. 18.
yüzyılın sonlarında fabrikalarda buhar gücüyle çalışan makineler kullanılmaya
başlanmıştır.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
2

Endüstri 2.0 :

i.) Endüstrileşme (Industrialization) ve Seri Üretim (Mass Production )

kavramlarının ortaya çıktığı süreçtir ve endüstrileşmenin ikinci seviyesidir.

ii.) Elektrik enerjisi ve insan gücüne dayalı seri üretim söz konusudur. 20. yüzyılın
başında elektrik enerjisi ile seri üretim mümkün olmuştur.

Endüstri 3.0 :

1970’lerden itibaren elektronik ve bilgi teknolojileri ile sanayide otomasyon

yaygınlaşmıştır yani üretim süreçlerinde otomasyona geçilmiştir. Endüstriyel
robotların kullanılmasına da bu aşamada başlanılmıştır. Dünyanın bir çok ülkesinde
ve ülkemizde halen endüstri tesisleri ve politikaları Endüstri 3.0 aşamasındadır.
18.06.2021
 Endüstri 4.0
3

 Günümüzde ise mevcut yapıyı kökten değiştiren ve Endüstri 4.0 olarak adlandırılan
yeni bir endüstriyel evreye tanıklık ediyoruz.

 Endüstri 4.0 ile siber üretim sistemlerine dayalı fiziksel üretim yaklaşımları ortaya
çıkmıştır. Yani, bu yeni evre ile Siber-fiziksel sistemler ve Dinamik Veri İşleme tabanlı
ve birbirine uçtan uca bağlı üretim hatları geliştirilmiştir.

** Siber : Bilgisayar ağlarına dayalı, İnternete dayalı veya Sanal Gerçeklik anlamlarında kullanılmaktadır

 Endüstri 4.0 ile artık üretim hattındaki parçalarının yalnızca kendi içlerindeki
otomasyonu değil hammaddeden alıcıya kadar bütün sistemin entegre olması
amaçlanmaktadır.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
4

 Sistemin her bir parçasının birbiri ile gerçek zamanlı ve sürekli iletişim içinde olmasının
bir sonucu olarak akıllı ve kendisini uyarlayan bir sanayi süreci ortaya çıkmaktadır.

 Bu vizyon ise daha hızlı, daha esnek, daha kaliteli ve daha verimli bir sanayi yolculuğunu
tanımlamaktadır.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
5

Endüstri 4.0

Siber üretim
sistemlerine dayalı
fiziksel üretim

Endüstri 1.0

Mekanik Dünya Endüstri 3.0

1784
Bilişim Teknolojilerinin
Endüstri 2.0
Su ve buhar gücü ile desteği ile
çalışan mekanik üretim otomasyonuna geçiş
Elektrik enerjisi ve insan
sistemlere dayalı gücüne dayalı seri üretim
üretim

18.YY Sonu 20.YY Başlangıcı 1970 yılı Başları Günümüz

 Endüstri 4.0
6

 Geleceğin mühendisliğini şekillendirecek ve Endüstri 4.0’ın temelini oluşturan dokuz

teknolojik unsur aşağıdaki gibidir.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
7

 Şimdi bu teknolojik unsurları inceleyelim,

1.) Büyük Veri ve Analiz

 İnternetin hayatımıza girmesiyle, bilgiyi yayma

ve bilgiye erişme hızı inanılmaz boyutlara ulaştı.

 Faydalı ve gerekli bilginin yanı sıra yanlış,

yararsız ve gereksiz birçok bilgiyle de karşılaşır
hale geldik.

 Tüm bilgileri taramak, ayırt etmek, içlerinden doğru ve ihtiyaç duyduğumuz kısmına
ulaşmak ise önemli bir sorun haline geldi.

 Bu soruna çözüm üretmek için Büyük Veri (Big Data) kavramı geliştirildi.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
8

Büyük Veri,

 Web sunucuları,

 Mobil operatör sunucuları ve arama kayıtları,

 Sosyal paylaşımlar,

 Medya paylaşımları,

 Videolar ve fotoğraflar,

 Her türlü (.log) kayıtları,

 Ağ günlükleri ve Ağ istatistikleri

gibi kaynaklar aracılığıyla bilgilerin toplanması ve bu bilgilerin analitik ve işlenebilir hale

getirilmesi ile elde edilen verilerin toplamını Büyük Veri olarak tanımlanır.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
9

 Üretimin her aşamasında elde edilen büyük veri grupları doğru bir şekilde analiz

edilebilirse, üretimin kalitesini yükseltecek, enerji tasarrufu sağlayacak ve ekipman

bakımını kolaylaştıracak yaklaşımlar ortaya koyulabilir.

 Endüstri 4.0 bağlamında baktığımızda, üretim sistemlerinin yanı sıra, kurumsal ve

müşteri bazlı yönetim sistemleri gibi birçok farklı kaynaktan elde edilen verilerin
toplanmasının ve kapsamlı biçimde değerlendirilmesinin, gerçek zamanlı karar verme
süreçlerinde standart hale geleceğini görüyoruz.

Sonuç : Yeni nesil üretim ve mühendislik anlayışında ( Endüstri 4.0 ) sistemin

tamamı internet tabanlı olacağından veri analizi ve verilerin
değerlendirilmesi son derece önemli olacaktır.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
10

2.) Akıllı Robotlar

 Çeşitli sektörlerdeki üreticiler, operasyonlarında uzun zamandır robotlardan

faydalanmaktalar.

 Dünyada robot teknolojisi her geçen gün yetkinliklerini geliştirerek daha otonom
(bağımsız) , esnek ve işbirliğine yatkın robotlar üretebiliyor.

 Endüstri 4.0 ile birlikte robotlar

birbiriyle etkileşimlerini arttıracak,
insanlar ile yan yana daha güvenli bir
şekilde çalışacak ve bir yandan da
öğrenme kabiliyetlerini geliştirecek.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
11

Sonuç : Yeni nesil üretim ve mühendislik anlayışında ( Endüstri 4.0 ) insan doğrudan
üretim hattının içerisinde olmayacak, üretim hattının çok büyük bir
kısmında görevler doğrudan robotlar tarafından veya robotlar ile birlikte
çalışan çok az sayıda insan tarafından gerçekleştirilecektir.

Bu nedenle, yeni nesil mühendislerin, Sensörler, Yapay Zeka ve Yapay Zeka

Uygulamaları hakkında iyi derecede bilgi sahibi olmaları gerekmektedir.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Daha çok çalışın çünkü,

İşinizi bir robota kaptırmak psikolojinizi ciddi anlamda bozabilir.

Robotun sizden daha zeki olduğunu görmek de sizin için bir yıkım olabilir bu
nedenle ne yapıp edip robottan daha zeki olun. Ama bunu yaparken
robotun bir vidasını söker onu çalışamaz hale getiririm tarzı düşüncelerden
uzak durun. Onu zekanız ile yenmeyi deneyin.
18.06.2021
 Endüstri 4.0
12

3.) Benzetim (Simülasyon)

 Günümüzde tasarım aşamasında ürünlerin, malzemelerin ve üretim süreçlerinin 3

boyutlu simülasyonundan yararlanılıyor ancak yakın gelecekte benzetimler fabrika
operasyonlarında daha da yaygınlaşacak.

 Gerçek zamanlı verilerden yararlanarak hazırlanan bu sanal modellerde (benzetimlerde)

makineler, ürünler ve insanlarla beraber fiziksel dünyanın sanal gerçekliği oluşturulacak.

 Böylelikle operatörler, üretim hattında takip eden ürün için makine parametrelerini
gerçekten ayarlamadan önce sanal dünyada test etme fırsatı bulacaklar ve bunun bir
sonucu olarak makine kurulum süresini kısalacak ve kalite artacaktır.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
13

Sonuç : Üretim sürecinin her bir noktasının veya sistemin tamamının pratik olarak
tasarlanmadan önce simüle edilebildiği bu sanal ortamlar sayesinde
tasarım maliyetleri düşmekte, üretim kalitesi her aşamada artmakta ve
maliyetler düşmektedir.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
14

4.) Yatay/Dikey Sistem Entegrasyonu

 Endüstri 4.0 ile birlikte önemli boyutta büyüme ve gelişme yaşayan şirketler parça
üretimden toplu üretime kadar büyük bir gelişim gösterdi. Firmaların büyümesinde rol
oynayan en büyük etkenlerden biri ise bütünleşmek, yani entegrasyondur.

 Şirketlerin birleşmesi çok hızlı ve etkin bir yöntem olup, şirket birleşmeleri Yatay ve
Dikey Entegrasyon kavramı ile tanımlanır.

 Şirketlerin varlıklarını ve güçlerini sürdürebilmeleri için öncelikle gelişen teknolojiye

ayak uydurabilmeleri gerekir daha sonra ekonomik büyümeyi sürekli ve kararlı şekilde
sürdürebilmeleri gerekir. Şirketler çoğu zaman bu iki temel amacı gerçekleştirebilmek
için entegrasyona gitmek zorundadırlar.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
15

4.1.) Yatay Sistem Entegrasyonu

 Yatay entegrasyon, müşteri tipi aynı olan

farklı şirketler arasındaki birleşmedir. Bu
birleşmedeki asıl amaç, aynı müşteri tipine
hitap eden bu şirketlerin pazardaki paylarını
arttırmaktır.

 Yatay entegrasyonu genelde genç girişimciler tercih etmektedir. Bunun nedeni pazarda
henüz müşteri profillerinin oluşmamasıdır. Bu entegrasyon çeşidi rekabetin çok fazla ve
ürünün modasının geçme hızının yüksek olduğu sektörlerde son derece önemlidir.

 Şirketler, belirsizlikleri azaltmak, AR-GE faaliyetlerine önem vererek rekabet gücünü ve

piyasa değerini arttırmak amacıyla yatay entegrasyon sistemine dahil olmaktadır.
18.06.2021
 Endüstri 4.0
16

 Yatay entegrasyonu özetlersek,

► Şirketler belirsizliği azaltmak ve AR-GE çalışmalarına önem vermek istediklerinde

yatay entegrasyonu tercih ederler.

► Yatay entegrasyon ile birleşen şirketlerin genel özelliği genelde riskli yatırımlara eğilim
göstermeleridir. Bunun sebebi ise tek başlarına olmadıkları için riskli
yatırımlarda piyasada tutunabilme olasılıklarını arttırabilmeleridir.

► Yatay birleşmelerde araç gereçlerin, makinelerin tüm kapasitesi kullanıma açılabilir.

► Bu birleşme çeşidinde aynı sektöre yönelik birden fazla şirket birleştiğinden dolayı,
pazarlama ve satışta maliyetlerin düşmesini sağlar.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
17

4.2) Dikey Sistem Entegrasyonu

 Dikey entegrasyon, aynı sektörde fakat farklı alt sektörlerde müşterisi olan firmaların
birleşme şeklidir.

** Bu kısımda, detayları size bırakıyorum.

 Dikey entegrasyon sistemine örnek olarak araba üreten bir firmanın tekerlek üreten bir
firmayla birleşmesi örnek verilebilir. Aynı zamanda bir hava yolu şirketinin bir seyahat
şirketiyle veya sigorta şirketiyle birleşmesi de dikey entegrasyona örnektir.

 Şimdi Yatay/Dikey Sistem Entegrasyonunun, Endüstri 4.0 ile olan ilişkisini

kısaca açıklayalım.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
18

Yatay ve Dikey Entegrasyon ile Endüstri 4.0 İlişkisi

 Endüstri 4.0’ın temelinde yatan birbirine bağlantılı yapıların sağladığı sürekli akış,
üretim açısından kritik bir noktadır. Bu akışı sağlamak için sadece belirli noktalarda
değil, her noktada yatay ve dikey entegrasyon elde etmek gerekiyor.

 Yatay ve Dikey Entegrasyonun gerçekleştiği Endüstri 4.0 ile,

► Üretim süreçlerinde yaşanan bir değişikliğe hızlıca cevap verilebilir veya bir sorun
ile karşılaşıldığında çok daha hızlı bir şekilde çözüm getirilebilir.

► Müşteriye özel ve kişiselleştirilmiş üretim kolaylaşır, kaynak verimliliği artar,

küresel tedarik zincirinde optimizasyon elde edilir.

► İşletmeler daha esnek bir yapıya kavuşur ve ihtiyaç duyulan değişiklikler basit
arayüz güncellemeleriyle bile sağlanabilir.
18.06.2021
 Endüstri 4.0
19

5.) Nesnelerin İnterneti ( ** ÖNEMLİ**)

 Nesnelerin İnterneti kavramı, internete erişebilen ve dijital bir ağa bağlı olan
nesnelerin internete bağlı diğer nesneler ile sosyal ve fiziksel olarak kurabildiği bağı
tanımlamak için kullanılıyor.

 Bahsettiğimiz özelliklere sahip tüm

nesneler bu sayede sanal bir kişilik
kazanmış olur, ayrıca birbirleriyle ve
canlılarla iletişim kurarak işleri
yönetebilme yeteneğine erişmiş olur.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
20

 Nesnelerin İnterneti kavramının uygulanması ile,

• İş süreçlerini gerçekleştirebilmek ve yönetebilmek için daha az insana ihtiyaç

duyulur,
• Üretim bandı ve tedarik zinciri daha hızlı ve akıllı bir yapıya kavuşur,
• Maliyetler düşer ve kâr oranı artar.

NOT : Günümüzde sensörlerin ve makinelerin ancak bir kısmı ağa bağlı şekilde entegre veri işlemeden
faydalanmaktalar. Bugünkü yapı genellikle, sınırlı yapay zekaya ve otomasyon kontrol mekanizmalarına
sahip sensör ve saha cihazlarının, genel üretim kontrol sistemine bağlı olduğu dikey otomasyon
piramitleri şeklinde kurgulanmış durumda. Ancak nesnelerin interneti, daha fazla sayıda cihazın, hatta
yarı mamüllerin bile, standart teknolojilerle birbirlerine bağlanarak tümleşik veri işlemeden
faydalanmasına izin verecek. Bu sayede sahadaki donanımlar hem birbirleriyle hem de gerekirse
merkezi kontrol sistemleriyle iletişim kurabilecek. Ayrıca, analiz ve karar verme süreçlerinin tek elden
yapılma şartını ortadan kaldırarak, gerçek zamanlı karar verme süreçlerini mümkün kılacak.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
21

6.) Siber Güvenlik ( ** ÖNEMLİ**)

 Birçok şirket hala birbirine bağlı olmayan yönetim ve üretim sistemleri kullanmaktadır.

 Endüstri 4.0 ile birlikte yönetim ve üretim sistemleri tümleşik hale gelecek ve bunun
bir sonucu olarak sisteme ait bütün verilere tek bir kanal üzerinden erişilebilecektir.

 Bu durum çok önemli avantajlar sağlasa da, güvenlik anlamında bazı dezavantajlar
ortaya çıkarmaktadır.

 Kritik endüstriyel sistemleri ve üretim hatlarını siber güvenlik tehditlerine karşı korumak
amacıyla, makinelerin kimliklerinin belirlenmesi ve makinelere erişimin yönetilmesi gibi
güvenli iletişim başlıkları önem kazanacaktır.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
22

Sonuç : Endüstri 4.0 ile birlikte Bilişim Teknolojileri ve buna bağlı olarak Siber
Güvenlik kavramı son derece önemli bir alan haline gelmiştir. Mühendislerin
bu konularda iyi derecede bilgi sahibi olmaları onlara önemli katkılar
sağlayacaktır.

 Bu noktada Siber Fiziksel Sistemler kavramından da bahsetmemiz gerekmektedir.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
23

Siber Fiziksel Sistemler ( ** ÖNEMLİ**)

 Siber Fiziksel Sistemler kavramı, üretim süreçlerinde yer alan tüm ana ve alt
sistemlerin siber ağlarla birbirine bağlanması sonucunda, hem kendi içlerinde
birbirleriyle, hem de dış çevredeki makinalar ile iletişim kurmalarını tanımlayan bir
kavramdır.

 Yani, Siber Fiziksel Sistemlerde üretim

sürecindeki bütün birimler birbirine bir ağ
(network) üzerinden bağlıdır.

( ** Böyle bir yapıda, Siber Güvenlik kavramının

önemini tekrar vurgulayalım )

18.06.2021
 Endüstri 4.0
24

 Mekanik sistemler bilişim teknolojileriyle donatıldığında ortaya çıkan siber fiziksel

sistemlerin birbirlerine bağlanması ile kendi aralarında bir iletişim kurarak tüm süreçleri
insanlara ihtiyaç duymaksızın kontrol etmeleri ve yönetmeleri mümkün olmaktadır.

Sonuç : Siber Fiziksel Sistemler ile birlikte üretim hatlarında insana duyulan ihtiyaç
neredeyse bitmiştir. Bunun bir sonucu olarak, yeni nesil mühendislerin yani
sizlerin, iş tanımlamaları da büyük oranda değişmektedir. Bu yeni iş
tanımlamalarını iyi anlayıp hızlı bir şekilde adapte olabilmeniz son derece
önemlidir. Örneğin,

*** Yakın gelecekte üretimlerin % 80’i internet ve haberleşmeye dayalı

üretim sistemleri olacak, sizlerin bu sistemleri kullanabiliyor, geliştirebiliyor,
tasarlayabiliyor ve üretebiliyor olması gerekir.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
25

7.) Bulut (Cloud) Teknolojisi ( ** ÖNEMLİ**)

 Bulut : Tüm veri, bilgi ve uygulamaların sanal bir

sunucuda depolanması ve ihtiyaç duyulduğunda bu
verilere internet aracılığı ile herhangi bir yerden
akıllı cihazlar yoluyla ulaşılmasını içeren hizmetler
bütünü olarak tanımlanır.

 Şirketler, bazı kurumsal ve analitik uygulamalar için hali hazırda bulut tabanlı yazılımlar
kullanıyorlar. Endüstri 4.0 ile birlikte , tesisler ve şirketler arasında ürünlerle ilgili
daha fazla verinin paylaşılması gerekecek.

 Aynı zamanda bulut teknolojilerinin performansının artması sayesinde tepki süresi

birkaç milisaniyeye düşecek.
18.06.2021
 Endüstri 4.0
26

 Bunun sonucu olarak, bulut platformlarda yer alan makinelere ait veriler ve işlevler
artacak ve üretim sistemlerine veriye dayalı daha fazla hizmet sunulacak.

 Hatta süreçleri takip ve kontrol eden sistemlerin bile buluta taşınması sürpriz olmayacak.

( ** Böyle bir yapıda, Siber Güvenlik kavramının önemini tekrar vurgulayalım )

Sonuç : Yeni nesil mühendisler olarak sizlerin, Bulut teknolojisini anlıyor ve

kullanabiliyor olması gerekecek.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
27

8.) Eklemeli Üretim ( 3 Boyutlu Yazıcılar )

 3 Boyutlu Yazıcılar; dijital 3 boyutlu verileri elle tutulabilecek gerçek nesnelere

dönüştürebilen yazıcılardır.

 Şirketler, parçaların prototipini oluşturmak ve üretimini yapmak için, üç boyutlu baskı

gibi eklemeli üretim tekniklerini yeni yeni benimsemeye başladılar. Bu yöntem, ilerleyen
dönemde, özellikle karmaşık ve hafif tasarımlar gibi alanlarda, özel ürünleri az sayıda
üretmek amacıyla daha da yaygın kullanılmaya başlanacak.

 Sonuç olarak yüksek performanslı ve merkezi olmayan eklemeli üretim sistemleri, lojistik
maliyetlerini ve stok seviyelerini azaltacak.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
28

9.) Zenginleştirilmiş (Artırılmış) Gerçeklik

 Zenginleştirilmiş Gerçeklik, yaşadığımız dünyadan alınan gerçek bilgilerin,

bilgisayarlar yardımıyla eklenen ses, görüntü, video veya GPS verileriyle birlikte
zenginleştirilmesi anlamına gelmektedir.

 Bu kavram kısaca gerçek verilerin bilgisayar tarafından değiştirilmesi ve artırılmasını

tanımlamaktadır. Yani, gerçek veriler bilişim teknolojileri ve siber fiziksel sistemler ile
değiştirilebiliyor ve artırılabiliyor. Böylelikle bizler de çevremizde bulunan bilgi ile
etkileşime geçebiliyoruz.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
29

Zenginleştirilmiş Gerçeklik kavramına örnek vermek gerekirse,

 Örneğin, bir tablete veya elektronik gözlüğe üretim hattındaki makinelerde meydana
gelebilecek olası arızalar ve bu arızaların giderilmesine yönelik videolar ve bilgiler
yüklenerek, arıza olması durumunda çok daha hızlı müdahale edebilme şansı doğar.

Çalışanların, tamir edilmesi gerekli

sistemleri incelerken, bir yedek parçanın
nasıl değiştirilmesi gerektiği konusunda
yönlendirme alabilmesi mümkün olabilir. Bu
bilgiler, zenginleştirilmiş gerçeklik gözlükleri
gibi cihazlar aracılığıyla, doğrudan çalışanın
görüş alanında görüntülenebilir.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
30

Bir diğer örnek uygulama ise,

 Siemens, fabrika çalışanlarına acil durumlarda ne yapılması gerektiğini öğretmek için,

zenginleştirilmiş gerçeklik özelliği olan, veri tabanına bağlı ve 3 boyutlu bir ortam sunan
sanal bir fabrika operatörü eğitim modülü geliştirdi. Bu sanal dünyada operatörler, siber
model üzerinden diğer makinelerle etkileşip, parametreleri değiştirebiliyor, operasyonel
bilgilere ve bakım talimatlarına erişim sağlayabiliyor.

 Günümüzde zenginleştirilmiş gerçeklikten yararlanan sistemler, depoda parça seçimi ve

mobil cihazlara tamirat talimatları göndermek gibi çeşitli hizmetlere destek veriyorlar.

 Bu sistemler henüz başlangıç aşamasında olmasına rağmen, gelecekte şirketlerin karar

verme ve operasyon süreçlerini iyileştirmek ve çalışanlarına gerçek zamanlı bilgi
ulaştırmak amacıyla zenginleştirilmiş gerçeklikten daha fazla yararlanacağı yadsınamaz.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
31

 Endüstri 4.0’ın temelini oluşturan dokuz teknolojik unsuru analiz ettik. Endüstri 4.0
üzerine konuşmaya devam edelim.

 Endüstri 4.0’ın ana fikri : Entegrasyon, Otomasyon ve Optimal Üretim Akışı

18.06.2021
 Endüstri 4.0
32

 Endüstri 4.0 ile aşağıda verilen teknolojiler her noktada aktif bir şekilde kullanılmaya
başlanmıştır.

Sonuç : Yeni nesil mühendisler olarak sizlerin, bu 3 teknoloji hakkında iyi derecede
bilgi sahibi olmanız gerekmektedir.
18.06.2021
 Endüstri 4.0
33

 Endüstri 4.0’ın getirdiği avantajlar aşağıdaki gibi özetlenebilir,

Üretim ve üretim sistemleri her zamankinden daha hızlı, kaliteli ve müşteri

odaklı

• Rekabet için enerji ve • Kısa inovasyon süreçleri

• Kişiselleştirilmiş üretim
kaynak verimliliği belir- • Kompleks ürün üretimi
leyici faktörlerdir. • Yüksek verimli üretim
• Büyük veri hacimleri

18.06.2021
 Endüstri 4.0
34

 Endüstri 4.0’da bir mühendisten beklentiler aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır,

► Disiplinler arası çalışmaya uyumlu olma

o Günümüzde disiplinler arası çalışma olmadan yenilik olması mümkün değildir

o Son derece karmaşık, sosyo-teknik sistemlerin geliştirilmesi, çeşitli akademik

disiplinlerin işbirliğini gerektirir.

o Yeni nesil mühendisler "kendi burnun ötesine bakma” becerisine sahip olmalı.

► Hızla değişen Yenilik Döngülerine adaptasyon sağlayabilmeli

o Yeni nesil mühendisler «hayat boyu öğrenme” becerisine sahip olmalı.

o Her alandaki çok hızlı değişimlere ayak uydurabilme yeteneğine sahip olmalı.

** Teknolojide yakın gelecek kavramının birkaç yıla düştüğünü unutmamalıyız.

18.06.2021
 Endüstri 4.0
35

► Endüstri 4.0’da bir mühendisin varlığını devam ettirebilmesi için Bilişim

Teknolojilerine iyi derecede hakim olması gerekmektedir.

o Bilişim Teknolojileri gelecekteki endüstriyel yeniliklerin ana sürücüsü

durumdadır.

o Uzmanlaşma olmalı fakat bunun tek başına yeterli olmadığı bilinmelidir. Yeni
nesil mühendisler sadece kendi alanlarında değil farklı disiplinlerdeki temel
kavramlara da hakim olmalıdır.
Örneğin, bir Elektronik Mühendisi, Pnömatik veya Hidroliği bilmek zorunda
değilim diyemez.

Örneğin, bir Makine Mühendisi, gömülü sistemler beni ilgilendirmez diyemez.

o Speak Code yetisine sahip olmalıdır. Yani farklı disiplinlerde kullanılan

literatüre de hakim olunmalıdır.
18.06.2021
 Endüstri 4.0
36

► Yeni nesil mühendisler, Kurumsal Düşünme yeteneğine sahip olmalıdır.

► Risk almalı ve belirsizlikler ile mücadele ederek başa çıkabilmelidir.

► Sorumluluk alabilmeli ve yaratıcı çözümlere açık olmalıdır.

18.06.2021