Professional Documents
Culture Documents
STD 105 TH Social Science Bridge Course
STD 105 TH Social Science Bridge Course
इयत्ता –दहावी
ववर्य : इविहास,राज्यशास्त्र व भूगोल
विद्यार्थी मित्ाांनो, िागील शैक्षणिक िर्ाात तुम्ही ऑनलाइन ि इतर विविध िागााने तुिचां शशक्षि सुरू
ठे िलांत. या शैक्षणिक िर्ााच्या सुरुिातीला कािी हििस मागील इयत्तेच्या पाठ्यक्रमाची उजळिी
व्हािी आणि या िर्ीच्या इयत्तेच्या अभ्यासक्रमाची पूिातयारी िे उहिष्ट ठे िून तुमच्यासाठी िा सेतू
अभ्यासक्रम तयार करण्यात आला आिे .
1. सेतू अभ्यासक्रि एकूि 45 दििसाांचा असून त्यात ठराविक कालािधी नांतर तीन चाचण्ाांचा सिािेश
आहे.
2. िागील शैक्षणिक िर्ाात तुम्ही नेिके काय शशकला हे सिजण्ासाठी आणि पुढील इयत्तेचा पाठ्यक्रि
सिजून घेण्ासाठी हा सेतू अभ्यासक्रि तुम्हाला िित करिार आहे.
3. हा सेतू अभ्यास दििसवनहाय क्रिाने सोडिािा.
4. यात दििसवनहाय तयार केलेल्या कृवतपत्रत्काांचा सिािेश आहे. तुम्ही दिलेल्या वनयोजनाप्रिािे
कृवतपत्रत्का स्वप्रयत्नाने सोडिाव्यात.
5. कृवतपत्रत्का सोडिताना अडचि आल्यास शशक्षक त्रकिंिा पालकाांची िित घ्या.
6. प्रत्येक कृवतपत्रत्केत दिलेला पाठ्याांश अमधक चाांगल्या रीतीने सिजून घेण्ासाठी णिडीओ शलिं क
दिल्या आहेत, त्याांचा उपयोग करून सांकल्पना सिजून घ्या.
7. दिलेल्या वनयोजनानुसार येिाऱ्या चाचण्ा सोडिा. चाचिी सोडिून झाल्यािर शशक्षकाांकडू न तपासून
घ्या. शेिटी दिलेल्या उत्तरसूचीच्या िितीने आपल्या उत्तराांची खात्ी करा.
8. न सिजलेला त्रकिंिा अिघड िाटिारा भाग सिजून घेण्ासाठी शशक्षकाांची त्रकिंिा पालकाांची िित घ्या.
Covid-19 च्या उद्भिलेल्या पररस्थितीिुळे िागील शैक्षणिक िर्ाात प्रत्यक्ष विद्यार्थी सिोर असताना िगा
अध्यापन होऊ शकले नाही. नव्या शैक्षणिक िर्ाात ही शाळा कधी सुरू होतील याबाबत अवनश्चितता आहे .
िागील शैक्षणिक िर्ाात आपि ऑनलाइन िाध्यिातून सिा विद्यार्थ्ाांपयांत शशक्षि पोहोचिण्ासाठी विविध
प्रयत्न केलेत. मागील शैक्षणिक िर्ाात विद्यार्थ्ाांनी केलेल्या अध्ययनाची उजळिी व्हािी तसेच निीन
शैक्षणिक िर्ाात शशकाव्या लागिाऱ्या अभ्यासक्रमाची पूिातयारी िा िुिेरी उिेश ठे िून िा सेतू अभ्यासक्रम
तयार करण्यात आला आिे .
1. सेतू अभ्यासक्रि एकूि 45 दििसाांचा असून त्यात ठराविक कालािधीनांतर घ्याियाच्या एकूि तीन
चाचण्ाांचा सिािेश आहे.
2. सेतू अभ्यासक्रि हा िागील इयत्तेच्या पाठ्यक्रिािर आधाररत असून िागील इयत्तेचा पाठ्यक्रि ि
सध्याच्या इयत्तेचा पाठ्यक्रि याांना जोडिारा िुिा आहे.
3. सिर अभ्यासक्रि हा इयत्तावनहाय ि विर्यवनहाय तयार करण्ात आला असून तो िागील इयत्तेच्या
पाठ्यपुस्तकाशी सांलग्न ि त्यातील घटकाांिर आधाररत आहे.
4. सिर अभ्यासक्रिात घटक ि उपघटकवनहाय कृवतपत्रत्काांचा (िकाशीट) सिािेश आहे. कृवतपत्रत्का या
अध्ययन वनष्पत्ती / क्षिता विधाने डोळ्यासिोर ठे िन
ू तयार करण्ात आल्या आहेत.
5. कृवतपत्रत्का या सािान्यपिे सहा भागाांत िेलेल्या आहेत. इयत्तावनहाय त्यात र्थोडाफार फरक आढळू न
येईल.
पदहला भाग -अध्ययन वनष्पत्ती- विद्यार्थी नेिके काय शशकिार आहे. िुसरा भाग- र्थोड सिजून घेऊ -
सांकल्पनाांचे स्पष्टीकरि
वतसरा भाग - चला सराि करू - सरािासाठी उिाहरिे
चौर्था भाग – सोडिून पाहू - विद्यार्थ्ाांना सांकल्पना सिजली की नाही हे पाहण्ासाठी प्रश्न / कृती /
स्वाध्याय.
पाचिा भाग - र्थोडी िित - सांकल्पना अमधक चाांगल्या रीतीने सिजून घेण्ासाठी िित हिी म्हिून
णिडीओ शलिं क, क़्यु आर कोड इत्यािीचा सिािेश.
सहािा भाग - हे िला सिजले – विद्यार्थ्ाांनी स्वयांिूल्याांकन करािे यासाठी अध्ययन वनष्पत्ती िशाक
विधाने.
6. िागील शैक्षणिक िर्ाात विद्यार्थी नेिके काय शशकले हे सिजण्ासाठी, त्याची चाचपिी करण्ासाठी
आणि विद्यार्थ्ाांना पुढील इयत्तेतील पाठ्यक्रि सिजून घेण्ासाठी हा अभ्यासक्रि अत्यांत िहत्त्वाचा
ठरिार आहे.
7. शशक्षकाांनी प्रत्येक विद्यार्थ्ाांकडू न सिरचा सेतू अभ्यासक्रि दििसवनहाय वनयोजनाप्रिािे पूिा करून
घ्यािा.
8. विद्यार्थी प्रत्येक कृवतपत्रत्का (िकाशीट) स्वप्रयत्नाने सोडिेल याकडे शशक्षकाांनी लक्ष द्यािे, आिश्यक
तेर्थे विद्यार्थ्ाांना िित करािी.
9. वनश्चित केलेल्या कालािधीनांतर घ्याियाच्या चाचण्ा विद्यार्थ्ाांकडू न सोडिून घ्याव्यात, चाचण्ा
तपासून विद्यार्थीवनहाय गुिाांची नोंि स्वतःकडे ठे िािी.
१. २.
कृती करा
३. तुम्ही भेट दिलेल्या ऐवतहाशसक िळाची िादहती शलहा.
४. तुम्हाला सापडलेल्या नाण्ाची िादहती शलहा
शैक्षणिक ऐवतहाशसक साधनाांचे तक्ते, विविध िस्तू, पुस्तके, ग्रांर्थ, मचत्े, िृत्तपत्े, िोबाईल,
सादहत्य टपाल वतत्रकटे , वनयतकाशलके, नािी-नोटा
ऐवतहाशसक साधनाांचे प्रकार त्रकती आहेत ?
साधनाांिरून प्रकार कसे पडतात?
काय सिजले ?
साधनाांचे भौवतक,शलणखत ि िौणखक साधनाशशिाय अन्य कोित्या प्रकारे
िगीकरि करू शकाल?
िीक्षा ॲप शलिं क - http://tiny.cc/wj0eqz, ऐवतहाशसक साधने
अमधक िादहती
इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
स्वाध्याय ि १. इवतहासाच्या साधनाांिध्ये विविध कालखांडात कोिता बिल झाला ?
िूल्यिापन २. इवतहास शास्त्र आहे असे का िाटते ?
१. तुम्ही भेट दिलेल्या ऐवतहाशसक िळाची िादहती शलहा. यासाठी कोित्या
अमधक सराि /
साधनाांचा आपि उपयोग केला आहे ?
कृती/ उपक्रि
२. नजीकच्या काळात जिळच्या सांग्रहालयास, अमभलेखागारास भेट द्या.
राज्य शैक्षणिक सांशोधन ि प्रशशक्षि पररर्ि, िहाराष्ट्र पुिे
सेतू अभ्यासक्रम (Bridge Course) : शैक्षणिक िर्ा- २०२१-२२
इयत्ता – ििािी,विर्य – सामाशजक शास्त्रे (इवतिास ि राज्यशास्त्र)
हििस – २ / कालािधी ३५ ममवनटे
क्षेत्/ प्रकरि
१ . इवतहासलेखन प पािात्य परां परा २. इवतहासलेखन प भारतीय परां परा
नाि
इ.१०िी
अध्ययन भारतीय इवतहासातील विविध कालखांडाचा मचत्रकत्सक, तुलनात्मक अभ्यास
वनष्पत्ती / करता येि.े
क्षिता
इ.९िी इवतहास
क्षेत्/ प्रकरि १ . इवतहासाची साधने
नाि
सेतू बाांधिी -
इ.९िी अध्ययन ऐवतहाशसक साधनाांच्या अभ्यासात तत्कालीन घटनाांची कल्पना करता येिे ि
वनष्पत्ती/ अांिाज बाांधता येिे.
क्षिता
१. टपाल खात्याने टपाल वतत्रकटािर कोिकोित्या प्रकारच्या
काही
प्रवतिा मचत्रत्त केलेल्या आपि पादहलेल्या आहेत ?
बाबी
२. रोजची िादहती िेिाऱ्या साधनाांत कोित्या साधनाांचा सिािेश
आठिू
करता येईल ?
या
३. भारताच्या शेजारील राष्ट्राांची नािे साांगा.
१. इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक.
एकात्मत्मक
साध्यतेसाठी िित २. भारताचा नकाशा
कृती
करा
शैक्षणिक
भारताचा नकाशा, मचत्े,
सादहत्य
१. ऐवतहाशसक साधनाांच्यािरून कोिकोित्या गोष्टीची कल्पना येऊ शकते ?
काय सिजले ? २. व्यक्त केलेल्या अांिाजाविर्यी सत्यता, यर्थार्थाता तपासून घेण्ासाठी अन्य
कोिकोित्या सांिभा साधनाांचा अभ्यास उपयुक्त ठरू शकतो?
१. इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक.
२. शलिं क पहा टपाल वतकीटे -
अमधक िादहती
https://diksha.gov.in/get/dial/EPC4CN
.----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk lgkoh]vkBoh]
uooh]ngkoh ikB;iqLrd- https://tinyurl.com/y3kn7khu https://tinyurl.com/ya9swd4x
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
1- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
8- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
10- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
11- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
12- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
13- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
14- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
15- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
16- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
❖ [kkyhy iz”ukaph mRrjs fygk-
1- वनयोशजत {ks=HksV ekxkZP;k udk”kk vkjk[kM;kps egRo lkaxk-
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2- {ks=HksVh fu;kstukr okgrwd ekxZ o okgrwd lk/kukapk fopkj dj.ks egRokps dk vlrs \
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk lgkoh]vkBoh]
uooh]ngkoh ikB;iqLrd] https://tinyurl.com/y3kn7khu
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
❖ d`rhlkBh vko”;d lkfgR; % vkys[k dkxn] isu] isfUly] [kksMjcj] ekstiÍh] dkxn]
eksckby] lax.kd] brj lkfgR;-
Hkkjrkrhy i;ZVd
20 30 40 60 140
la[;k yk[kkr
काही
एकात्मत्मक बाबी
साध्यतेसाठी आठिू ३. भारतातील पांतप्रधानाांची नािे साांगा.
अध्ययन या ४. खालील घटना कालक्रिानुसार लािा.
अनुभि /कृती १. सोणिएत युवनयनचे विघटन झाले.
२. गोिा,ििि आणि िीि या प्रिेशाची िुक्तता झाली.
३. भारताने पोखरि येर्थे पदहली अिुचाचिी केली
४. लालबहाद्दरू शास्त्रीनी “जय जिान जय त्रकसान” ही
घोर्िा दिली.
िित इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
हिी
का ?
१. भारतातील पांतप्रधानाांच्या कालखांडानुसार योग्य क्रि लािा.
❖ FkksMs vkBow;k %
1½ tkxfrd izek.kosG gh dks.kR;k js[kko`Rrko#u Bjoyh tkrs \ %---------------------------------------------------------
2½ Hkkjrh; izek.kosG Bjfo.kkjs js[kko`Rr dks.kR;k xksyk/kkZr vkgs-\-%--------------------------------------------------------
3½ Hkkjrh; izek.kosG gh dks.kR;k js[kko`Rrko#u Bjoyh tkrs \ %--------------------------------------------------------
4½ Hkkjrh; izek.kosG o tkxfrd izek.kosG ;ke/;s fdrh rklkpk Qjd vkgs\-%--------------------------------
5½ vkarjjk’Vªh; okjjs’kk dks.kR;k js[kko`Rrko#u Bjoyh tkrs \ %-----------------------------------------------------------
❖ d`rhps uko % udk”kk fujh{k.k d#u R;koj vk/kkfjr iz”ukaph mRrjs n;k-
❖ d`rhlkBh vko”;d lkfgR; % txkpk udk”kk ] isu] isfUly] ekstiÍh] dkxn]
❖ d`rh % udk”kk fujh{k.k d#u R;koj vk/kkfjr iz”ukaph mRrjs fygk-\
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk lgkoh]vkBoh]
uooh] ngkoh ikB;iqLrd- https://tinyurl.com/ybqr8l4v https://tinyurl.com/y8g65zcv
https://tinyurl.com/ycwf8zml https://tinyurl.com/y2czx9vg
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
ljko udk”kk %
ojhy udk”kkr iq<hy ?kVd nk[kok % Hkkjr] fo’kqoo`Rr]ddZo`Rr] edjo`Rr] xzhuyWaM] vVyakfVd
egklkxj] phu] fganh egklkxj] nf{k.k vesfjdk] ;qjksi]
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
अमधक सराि /
कृती/ उपक्रि
राज्य शैक्षणिक सांशोधन ि प्रशशक्षि पररर्ि, िहाराष्ट्र पुिे
सेतू अभ्यासक्रम (Bridge Course) : शैक्षणिक िर्ा- २०२१-२२
इयत्ता – ििािी,विर्य – सामाशजक शास्त्रे (इवतिास ि राज्यशास्त्र)
हििस – 13 / कालािधी ३५ ममवनटे
क्षेत्/ प्रकरि
४. सािाशजक ि राजकीय चळिळी (राज्यशास्त्र)
नाि
इ.१०िी
अध्ययन
शेतकरी ि कािगाराांच्या िागण्ाांची िादहती करून घेिे
वनष्पत्ती /
क्षिता
इ.९िी इवतहास
क्षेत्/ प्रकरि ४. आमर्थिक विकास
नाि
सेतू बाांधिी -
इ.९िी अध्ययन
भारतातील आमर्थिक धोरिे काळानुसार बिलत गेली हे स्पष्ट करता येिे.
वनष्पत्ती/
क्षिता
१. प्राचीन ि िध्ययुगीन काळात भारताचा व्यापार कोिकोित्या
काही िेशाांशी होत असे ?
बाबी २. इां ग्रजी राजिटीत भारतीयाांचे आमर्थिक शोर्ि इां ग्रजाांनी कसे केले ?
आठिू त्याचा भारतीयाांच्यािर कोिता पररिाि झाला ?
या ३. स्वातांर्यानानांतरच्या काळात भारताने कोित्या अर्थाव्यििेचा
स्वीकार केला आहे ?
िित
एकात्मत्मक
हिी इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
साध्यतेसाठी
का ?
अध्ययन
१. भारताने आमर्थिक विकास होण्ासाठी कोित्या गोष्टी केल्या ?
अनुभि /कृती
२. भारताने मिश्र अर्थाव्यििेचा स्वीकार का केला ?
३. सांकल्पना मचत् पूिा करा. / तक्ता पूिा करा
कृती
करा
शैक्षणिक
तक्ता- मिश्र अर्थाव्यििा, पांचिावर्ि क योजना
सादहत्य
१. आमर्थिक धोरिािर कोित्या गोष्टीचा पररिाि होतो ?
काय सिजले ? २. पांचिावर्ि क योजना का आखण्ात आली ?
३. पांचिावर्ि क योजनेत कोिते बिल होत गेले ?
अमधक िादहती इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
१ १५
प्रश्न १ अ) पुढील विधानासाठी दिलेल्या पयाायाांपैकी योग्य पयाायाचे ििााक्षर चौकटीत शलहा. ३
१) आधुवनक कालखांडातील.............. लोकशाहीचा चौर्था स्तांभ आहेत.
अ) कायिेिांडळ ब) िृत्तपत्े क) न्यायिांडळ ड) कायाकारी िांडळ
२) भारतीय हररतक्राांतीचे जनक ......होत.
अ) डॉ.िगीस कुरीयन ब) डॉ.होिी भाभा क) डॉ.एि.एस.स्वामिनार्थन ड) डॉ.नॉिेन बोरलॉग
३) िीस कलिी कायाक्रिाची ---------- याांनी घोर्िा केली.
अ) पां.नेहरू ब) लालबहाद्दरू शास्त्री क) इां दिरा गाांधी ड) पी.िी.नरशसिं हराि
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
----------------------------------
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
❖ d`rhps uko % HkkSxksfyd vkd`R;akps fujh{k.k dj.ks o R;koj vk/kkfjr iz”ukaph mRrjs ns.ks-
❖ d`rhlkBh vko”;d lkfgR; % varxZr gkypkyh o ckg;izfdz;k ;kaP;k HkkSxksfyd vkd`R;k
❖ d`rh % HkkSxksfyd vkd`R;kps fujh{k.k d#u iz”ukaph mRrjs fygk-
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk uooh ngkoh
ikB;iqLrd- uouhr “kkys; vWVykl-
राज्य शैक्षणिक सांशोधन ि प्रशशक्षि पररर्ि, िहाराष्ट्र पुिे
सेतू अभ्यासक्रम (Bridge Course) : शैक्षणिक िर्ा- २०२१-२२
इयत्ता – ििािी,विर्य – सामाशजक शास्त्रे (इवतिास ि राज्यशास्त्र)
हििस – 18 / कालािधी ३५ मिवनटे
क्षेत्/ प्रकरि
४. सािाशजक ि राजकीय चळिळी (राज्यशास्त्र )
नाि
इ.१०िी
अध्ययन सािाशजक चळिळी जनजागृतीसाठी कोित्या िागााचा अिलांब करतात हे
वनष्पत्ती / ओळखता येि.े
क्षिता
इ.९िी इवतहास
५. शैक्षणिक िाटचाल
क्षेत्/ प्रकरि
६. िदहला ि अन्य िुबाल घटकाांचे सक्षिीकरि
नाि
सेतू बाांधिी -
इ.९िी अध्ययन
विविध सािाशजक सिस्याांच्या सोडििुकीसाठी शशक्षि हे िहत्त्वाचे िाध्यि आहे.
वनष्पत्ती/
क्षिता
१. स्वातांर्यानपूिा काळात कोित्या सािाशजक सिस्या होत्या ?
काही बाबी २. िुलींसाठी पदहली शाळा कोिी सुरु केली ?
आठिूया ३. सािाशजक ि शैक्षणिक क्षेत्ात कोिकोित्या
सिाजसुधारकाांनी काया केले ?
िित हिी का ? इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
१. आदििासी िुलाांसाठी ताराबाई िोडक ि अनुताई िाघ
एकात्मत्मक याांनी कोिते काया केले ?
साध्यतेसाठी २. शासनाने िदहला ि अन्य िुबल
ा घटकाांचे, अल्पसांख्याक
अध्ययन याांचे सक्षिीकरि होण्ासाठी शशक्षि क्षेत्ात कोिते
अनुभि /कृती उपाय योजले ?
कृती करा ३. प्रार्थमिक शशक्षिाच्या प्रसारासाठी शासनाने कोित्या
सुधारिा केल्या ?
४. सांकल्पना मचत् पूिा करा.
शैक्षणिक
शैक्षणिक क्षेत्ात काया केलेल्या र्थोर व्यक्तींची मचत्े
सादहत्य
काय सिजले ? १. शशक्षिातून कोित्या सािाशजक सिस्या सोडविण्ास िित झाली ?
अमधक िादहती इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
कृती
करा
२.पुढील व्यक्तींनी विज्ञान ि तांत्ज्ञानात कोिते काया केले ते साांगा.
nxM okGw
Ekkrh dkSy
Xkor I+k=k
flesaV dkp
Ykks[kaM rkMi=h
ykdwM es.kdkiM
Ikk.kh Pkwuk
[kMh
Qj”kh
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk ikpoh] uooh]
ngkoh ckjkoh ikB;iqLrd- https://tinyurl.com/yxmg2tjx https://tinyurl.com/y5oq3txy
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
ojhy p=krhy xko o “kgj ;kaps fujh{k.k d#u [kkyhy eqn~n;kaP;k vk/kkjs rkSyfusd ekfgrh fygk-
1- mn;ksx/kans %--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2- O;kikj %----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3- Okkgrwd o lans”kogu %-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4- f”k{k.k %----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5- brj vk/kqfud lksbZlqfo/kk %-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ukxjhdj.kkP;k leL;k
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk
ikpoh] uooh] ngkoh ckjkoh ikB;iqLrd-
राज्य शैक्षणिक सांशोधन ि प्रशशक्षि पररर्ि, िहाराष्ट्र पुिे
सेतू अभ्यासक्रम (Bridge Course) : शैक्षणिक िर्ा- २०२१-२२
इयत्ता – ििािी,विर्य – सामाशजक शास्त्रे (इवतिास ि राज्यशास्त्र)
हििस – 25 / कालािधी ३५ ममवनटे
क्षेत्/ प्रकरि
५. प्रसारिाध्यिे आणि इवतहास
नाि
इ.१०िी
अध्ययन
विविध प्रसारिाध्यिे ि इवतहास याांच्यातील सहसांबध
ां ओळखता येिे.
वनष्पत्ती /
क्षिता
इ.९िी इवतहास
क्षेत्/ प्रकरि १०. बिलते जीिन प भाग २
नाि
सेतू बाांधिी -
इ.९िी अध्ययन जनित वनमिि तीतील ि नागरी सिाज सक्रीय करण्ातील प्रसारिाध्यिाांची
वनष्पत्ती/ भूमिका ि जबाबिाऱ्या ओळखता येि.े
क्षिता
१. तुम्हाला िादहत असलेल्या िैवनक िृत्तपत्ाची नािे शलहा.
काही २. ितािानपत्ात कोिकोित्या प्रकारच्या बातम्या िाचनास
बाबी मिळतात ?
आठिू ३. िृत्तपत्े ि िूरिशान ही प्रसारिाध्यिे इवतहासाच्या कोित्या
या साधन प्रकारात येतात ?
४. िृत्तपत्ाांना लोकशाहीचा चौर्था स्तांभ का म्हितात ?
िित इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
एकात्मत्मक हिी
साध्यतेसाठी का ?
अध्ययन १. स्वातांर्यानपूिा काळ ि स्वातांर्यानोत्तर काळातील िृत्तपत्ाांची नािे
अनुभि /कृती साांगा.
२. िृत्तपत्ाचे बिलते स्वरूप स्पष्ट करा.
३. सांकल्पना मचत् पूिा करा.
कृती
करा
शैक्षणिक
जुनी ि निीन िृत्तपत्े
सादहत्य
१. िृत्तपत्े सिाजप्रबोधनाचे काया कसे करतात ?
काय सिजले ? २. सिाजजागृती करण्ाचे काि िूरिशान िादहन्या कसे करतात ?
३. वनिडिूक काळात प्रसारिाध्यिे जनित कसे वनिााि करतात ?
अमधक िादहती इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक िाचा.
१. िूरिशानिरून सांसिेचे प्रत्यक्ष कािकाज िाखिल्यािुळे कोिता पररिाि
स्वाध्याय ि झाला ?
िूल्यिापन २. लोकशाही राज्यव्यििेत प्रसारिाध्यिाांची कोिती भूमिका असायला
हिी असे तुम्हाला िाटते ?
१. िृत्तपत्ातून कोविड १९ च्या सांिभाात आरोग्याची काळजी कशी घ्यािी
अमधक सराि /
याबाबत येिाऱ्या लेख, मचत्ाांचा सांग्रह करा.
कृती/ उपक्रि
२. शैक्षणिक िादहती िेिाऱ्या िूरिशान िादहन्याांची नािे शलहा.
राज्य शैक्षणिक सांशोधन ि प्रशशक्षि पररर्ि, िहाराष्ट्र पुिे
सेतू अभ्यासक्रम (Bridge Course) : शैक्षणिक िर्ा- २०२१-२२
इयत्ता – ििािी,विर्य – सामाशजक शास्त्रे (इवतिास ि राज्यशास्त्र)
हििस – 26 / कालािधी ३५ मिवनटे
क्षेत्/ प्रकरि
१. सांविधानाची िाटचाल (राज्यशास्त्र)
नाि
इ.१०िी
अध्ययन सांविधानाची िाटचाल सािाशजक पररितानाच्या दिशेने होत असल्याचे साांगता
वनष्पत्ती / येिे.
क्षिता
इ.९िी इवतहास
क्षेत्/ प्रकरि १०. बिलते जीिन प भाग १,२
नाि
सेतू बाांधिी -
इ.९िी अध्ययन
सािाशजक सितेचा पुरस्कार करण्ाविर्यीची जाि वनिााि होिे.
वनष्पत्ती/
क्षिता
१. भारतीय सांविधानाच्या उद्देशशकेत कोिकोित्या िहत्त्वाच्या
बाबींचा उल्लेख केला आहे ?
काही
२. सांविधानाने िजाा ि सांधी याबाबतीत कोिती हिी दिली आहे ?
बाबी
३. सािाशजक सिता म्हिजे काय ? सािाशजक सितेचा पुरस्कार
आठिू
केलेल्या व्यक्तींची नािे साांगा ?
या
४. ‘सािाशजक न्याय दिन’ म्हिून कोिता दििस साजरा केला
जातो ?
एकात्मत्मक
िित १. इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
साध्यतेसाठी
हिी २. इयत्ता ८ िी इवतहास ि नागररकशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
अध्ययन
का ?
अनुभि /कृती
१. सांकल्पना मचत् पूिा करा.
कृती
करा
२. खालील तक्ता पूिा करा.
क्र. व्यक्तीचे नाि सािाशजक सितेसाठी
केले प्रयत्न
१. िहात्मा फुले -----------------
-------------
२. डॉ.बाबासाहेब -----------------
आांबेडकर -------------
३. कोल्हापूर सांिानात
छ.रा.शाहू
आरक्षिाचा जाहीरनािा
िहाराज
काढला.
४. नारायि -----------------
िेघाजी लोखांडे -------------
५. पांदडता रिाबाई -----------------
-------------
६. प्रा.एन.जी.रां गा -----------------
-------------
३. सांकल्पना मचत् पूिा करा.
शैक्षणिक
सािाशजक सिता प्रिावपत करण्ासाठी काया केलेल्या व्यक्तींची मचत्े
सादहत्य
१. सािाशजक सिता वनिााि होण्ासाठी तुम्ही कोिते प्रयत्न करिार ?
काय सिजले ?
२. सािाशजक विर्िता वनिााि होण्ास कोित्या गोष्टी कारिीभूत ठरतात ?
इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
अमधक िादहती
इयत्ता ८ िी इवतहास ि नागररकशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
१. सािाशजक सिता वनिााि होण्ासाठी सांविधानाने नागररकाांना
स्वाध्याय ि कोिती स्वातांर्याने दिली ? याचा कोिता पररिाि झाला?
िूल्यिापन २. सिानतेच्या हक्कानुसार भारतीय नागररकाांना कोित्या गोष्टी करता
येत नाहीत ?
अमधक सराि १. तुिच्या गािातील / शहरातील सािाशजक काया करिाऱ्या व्यक्तींच्या
/ कृती/ कायााची िादहती शलहा.
उपक्रि २. सािाशजक सिता वनिााि होण्ासाठी शासनाने कोिते उपाय केले ?
राज्य शैक्षणिक सांशोधन ि प्रशशक्षि पररर्ि, िहाराष्ट्र पुिे
सेतू अभ्यासक्रम (Bridge Course) : शैक्षणिक िर्ा- २०२१-२२
इयत्ता – ििािी,विर्य – सामाशजक शास्त्रे (इवतिास ि राज्यशास्त्र)
हििस – 27 / कालािधी ३५ ममवनटे
क्षेत्/ प्रकरि नाि ५. भारतीय लोकशाहीपुढील आिाने (राज्यशास्त्र)
इ.१०िी अध्ययन १. विविध आिानाांचे िस्तुवनष्ठ स्वरूप स्पष्ट करता येि.े
वनष्पत्ती / क्षिता २. अांतगात आिानाांना तोंड कसे िेता येते याचे वििेचन करता येिे.
इ.९िी इवतहास
३. भारताची सुरक्षा व्यििा
क्षेत्/ प्रकरि नाि
सेतू बाांधिी -
इ.९िी अध्ययन िानिी सुरक्षा ही सांकल्पना स्पष्ट करता येि.े
वनष्पत्ती/ क्षिता
१. सांविधानाने नागररकाांना कोिते हक्क दिले आहेत ?
२. सांविधानाने दिलेल्या नागररकाांच्या हक्काांचे सांरक्षि
काही
करण्ाची जबाबिारी कोिाची आहे ?
बाबी
३. कोित्या कारिाांिुळे िानिी हक्काांना बाधा पोहचते ?
आठिू
४. िानिी हक्कािध्ये कोित्या प्रिुख हक्काचा सिािेश होतो ?
या
५. सध्यस्थितीत िानिी जीिन कोित्या कारिािुळे धोक्यात
आले आहे ?
िित
हिी इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
एकात्मत्मक
का ?
साध्यतेसाठी
१. तुिचे हक्क तुम्हाला िादहत आहेत का ? त्यातील िोन हक्क
अध्ययन अनुभि
साांगा.
/कृती
२. सांकल्पना मचत् तयार करा.
दाररद्र्य
------- -------
कृती -- मानवी
--
करा सुरक्षितते
तील
समाक्षवष्ट
------- -------
-- बाबी --
क्षनरि
रता
३. िानिी हक्काच्या सुरशक्षततेसाठी कोिते कायिे करण्ात
आले आहेत ?
४. िानिी हक्क आयोगाची िापना का करण्ात आली ?
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk ikpoh] uooh]
ngkoh ckjkoh ikB;iqLrd- https://tinyurl.com/y5crwnc9 https://tinyurl.com/y3j5xocp
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
Ok [k M D izk O;k Ik oZ Rk
Uk Ek Uk Oo iq i Bk j Lrs
Ek gk jk ‘Vª Okk g rw d v
i;kZoj.k izdkj
HkkSfrd i;kZoj.k lkaLd`frd i;kZoj.k
ojhy udk”kkps fujh{k.k d#u “ksrh mRiknu o i;kZoj.k ;kapk lglaca/k FkksMD;kr fygk---------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
“ksrh mRiknu ftYgk
1- vkack %---------------------------------------------
2- Tokjh %---------------------------------------------
3- fpdw %---------------------------------------------
4- dkiwl %---------------------------------------------
5- fejph %+--------------------------------------------
6- dsGh %--------------------------------------------
7- la=h %--------------------------------------------
8- cktjh %-------------------------------------------
9- dktw %------------------------------------------
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk
uooh] ngkoh ckjkoh ikB;iqLrd-
राज्य शैक्षणिक सांशोधन ि प्रशशक्षि पररर्ि, िहाराष्ट्र पुिे
सेतू अभ्यासक्रम (Bridge Course) : शैक्षणिक िर्ा- २०२१-२२
इयत्ता – ििािी, विर्य – सामाशजक शास्त्रे (इवतिास ि राज्यशास्त्र)
चाचिी क्रमाांक २ हििस 30
प्रश्न १ अ) पुढील विधानासाठी दिलेल्या पयाायाांपैकी योग्य पयाायाचे ििााक्षर चौकटीत शलहा. ३
१) अिुऊजाा आयोगाचे पदहले अध्यक्ष म्हिून ------याांची नेििूक झाली.
ड) डॉ.होिी भाभा
-----
दै क्षनक
----- -----
वृत्तपत्रे
-----
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
----------------
प्रश्न ४ पुढील विधाने सकारि स्पष्ट करा. (कोितेही एक ) २
१) प्रसारिाध्यिाांना सिाजप्रबोधनाचे िाध्यि म्हिून ओळखले जाते .
२) लोकशाही शासन व्यििा िानिी सुरक्षेसाठी उपयुक्त आहे.
----------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
शैक्षणिक
िानिी हक्क – तक्ता.
सादहत्य
१. िानिी हक्काांचे सांरक्षि कोि करते ?
२. िानिी हक्काांचे सांरक्षिासाठी न्यायालय कोिती भूमिका बजािते ?
काय सिजले ?
३. िानिी हक्काांचे सांरक्षिासाठी आांतरराष्ट्रीय, राष्ट्रीय ि राज्य पातळीिर
कोिते प्रयत्न होत आहेत ?
१. इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
अमधक िादहती
२. इयत्ता ७ िी इवतहास ि नागररकशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
१. भारतीय नागररकाांना रोजगार मिळिण्ाचा हक्क असािा असे तुम्हाला
स्वाध्याय ि िाटते का ?
िूल्यिापन २. सिाांना वनिाऱ्याचा हक्क मिळाला तर आपल्या िेशातील लोकशाहीिर
त्याचे कोिते पररिाि होतील असे तुम्हाला िाटते ?
१. िानिी हक्क आयोगाची िादहती मिळिा.
अमधक सराि /
२. बालकाांच्या िोफत ि सक्तीच्या शशक्षि कायिा २००९ नुसार कोित्या
कृती/ उपक्रि
हक्काचे सांरक्षि झाले आहे ?
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
❖ d`rhps uko % okgrwd ekxZ o i;ZVu LFkGkauk tksM.kkÚ;k udk”kkps fujh{k.k dj.ks
❖ d`rhlkBh vko”;d lkfgR; % okgrwd ekxZ o i;ZVu LFkGkauk tksM.kkjk udk”kk-
❖ d`rh % okgrwd ekxZ o i;ZVu LFkGkauk tksM.kkÚ;k udk”kkps fujh{k.k dj.ks
iz”u % [kkyhy iz”ukaph mRrjs fygk-
1- egkjk’Vªkrhy fdY;kaph ;knh r;kj djk-
%----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2- xje ik.;kps >js dks.kdks.kR;k ftYg;kae/;s vkgsr\
%----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3- ys.kh vlysY;k ftYg;kaph ukos fygk-
%----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4 egkjk’Vªkrhy foekurGkph ukos fygk-
%----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5-lksykiwj & /kqGs jk’Vªh; egkekxkZojhy fBdk.kkaph ukos fygk-
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6- -okgrwdhps ekxZ o i;ZVu LFkGkapk fodkl ;kapk lglaca/k dks.kdks.kR;k fBdk.kh fnlwu
;srks\ %----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk
uooh] ngkoh ckjkoh ikB;iqLrd
राज्य शैक्षणिक सांशोधन ि प्रशशक्षि पररर्ि, िहाराष्ट्र पुिे
सेतू अभ्यासक्रम (Bridge Course) : शैक्षणिक िर्ा- २०२१-२२
इयत्ता – ििािी,विर्य – सामाशजक शास्त्रे (इवतिास ि राज्यशास्त्र)
हििस – 39 / कालािधी ३५ ममवनटे
क्षेत्/ प्रकरि
४. सािाशजक ि राजकीय चळिळी (राज्यशास्त्र)
नाि
इ.१०िी
अध्ययन सािाशजक चळिळी जनजागृतीसाठी कोित्या िागााचा अिलांब करतात ते
वनष्पत्ती / ओळखता येि.े
क्षिता
इ.९िी इवतहास
क्षेत्/ प्रकरि ६. आांतरराष्ट्रीय सिस्या (राज्यशास्त्र)
नाि
सेतू बाांधिी -
इ.९िी अध्ययन
पयाािरि ऱ्हास ही एक जागवतक सिस्या आहे ही जािीि विकशसत होिे.
वनष्पत्ती/
क्षिता
१. पयाािरि दिन केिा साजरा केला जातो ?
काही
२. पयाािरि म्हिजे काय ?
बाबी
३. पयाािरिासांबांधी कोित्या सिस्या वनिााि झाल्या आहेत ?
आठिू
४. पयाािरिाच्या रक्षिासाठी तुम्ही कोिते प्रयत्न केले आहेत ?
या
५. नैसवगि क साधन सांपत्तीत कोित्या गोष्टीचा सिािेश होतो ?
िित
हिी इयत्ता ९ िी इवतहास ि राज्यशास्त्र क्रमिक पाठ्यपुस्तक
एकात्मत्मक
का ?
साध्यतेसाठी
१. पुढील मचत्ाचे वनरीक्षि करा ि आपले ित शलहा.
अध्ययन
अनुभि /कृती
कृती
करा
२. सांकल्पना मचत् पूिा करा.
३. पयाािरिाच्या रक्षिासाठी आांतरराष्ट्रीय पातळीिरील प्रयत्न पुढील
कालरेर्ेिर िशािा.
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk
uooh] ngkoh ckjkoh ikB;iqLrd
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
❖ vf?kd ekfgrh ;sFkwu feGsy % fn{kk vWi] udk”kklaxzg] eksckbZy] lax.kd] b;Rrk
uooh] ngkoh ckjkoh ikB;iqLrd
Ekgkjk’Vª jkT; “kS{kf.kd la”kks/ku o izf”k{k.k ifj’kn]iq.ks-
सेतूअभ्यासक्रम शैक्षणिक िर्े २०२१ - २२
प्रश्न १ अ) पुढील विधानासाठी दिलेल्या पयाायाांपैकी योग्य पयाायाचे ििााक्षर चौकटीत शलहा. ३
१) दृक-श्राव्य साधनाांिध्ये ---------या साधनाचा सिािेश होतो.
अ) िूरिशान ब) िृत्तपत्े क) आकाशिािी ड) वनयतकाशलके
२) इ.स.१९९२ िध्ये ------ या राज्यात िद्यपान विरोधी चळिळ सुरु झाली.
अ) िहाराष्ट्र ब) गुजरात क) आांध्रप्रिेश ड) उत्तराखांड
३) १९ जुलै १९६९ साली िेशातील प्रिुख ------ बँकाचे राष्ट्रीयीकरि करण्ात आले.
अ) १२ ब) १६ क) १४ ड) १८
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
-----------------
प्रश्न ४ पुढील विधाने सकारि स्पष्ट करा. (कोितेही िोन ) ६
१) आधुवनक भारताचा इवतहास शलदहण्ासाठी दृक-श्राव्य िाध्यिे िहत्त्वाची असतात.
२) टपाल खाते टपाल वतत्रकटाच्या िाध्यिातून भारतीय सांस्कृतीचा िारसा ि एकात्मता याांच्या जतनाचे
प्रयत्न करते.
३) भारताने मिश्र अर्थाव्यििेचा स्वीकार केला आहे.
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------
प्रश्न ५ पुढील प्रश्नाचे सविस्तर उत्तर शलहा. (कोितेही िोन ) ८
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------