Literaturuli Meskheti 2021 July - 07

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№7 (271)
ივლისი
2021 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის ოცდამესამე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
ვაჟა-ფშაველა
უნდა ვიფიქრო, ვინაიდგან ფიქრი აღკრ-
პირიდგან ამოსული ბაჯაღლო ოქროდ უნდა
მივიღოთ?! განა სპენსერი არ მოტყუვდა ადა-
მიანის სხეული საზოგადოებრივს სხეულს
მოვთხაროთ და ფესვები ამოვუჩინოთ, მხო-
ლოდ იქ ვიპოვნით მიზეზს ამ უკეთურის
განაჩენისას... მოვთხარეთ კიდეც და იცით,
ვაჟა-ფშაველა - 160
ძალული არ არის. ფიქრი სხვაა, საქმე სხვაა, რომ შეუდარა და შეუბადლა, რათა გაემარ- იქიდგან რა ხმა და სამდურავი მოისმის: ინტელიგენციასაც სწორედ ის ემართება ამ საც ჰგრძნობს და ჰსაზრობს. ეს მოვლენა
შუა უძევს დიდი ზღვარი. ღმერთმა დაიფა- თლებინა, პირნათლად გამოეყვანა ქვეყნის ამოდენა ვიშრომეთ, ვიღვაწეთ და არ იქნა შემთხვევაში, რაც მე დამემართებოდა, ამ შეგნებულ ადამიანისათვის ყოვლად აუტანე-
როს, ფიქრისთვისაც რომ სასჯელი იყოს თვალში მონარქიული ბურჟუაზიული წესწ- ქართველ ერს თვალები ვერ ავახილებინე- თხოვნით რომ მომემართა: თქვენი ჭირიმე, ლია, მტანჯველი და იგი ჰქმნის ჩვენებურს
დაწესებული, ათასში ერთი თუ გაჰბედავდა ყობილება? („საფუძვლიანი სოციოლოგი- თო. ყველა ჩვენგანსა ჰგონია, დიდი და ბევრი ძმებო, რაც შეიძლება მალე, დაწვრილებით, ინტელიგენტს ნახევარ ადამიანად, უბედურს,
ფიქრს, თორემ ცხრაასოთხმოცდაცხრამეტი ისა”), მაგრამ არც ერთმა ჭკუა-გონების პატ- რამ გავაკეთე საქვეყნოდ და არსად მოიტანა მარეხის ამბები მაცნობეთო! ცხოვრებისაგან უკმაყოფილოს, პესიმისტს.
დაემსგავსებოდა იმ ლოდებს, ჩემ პირდა- რონმა ნასწავლმა არ მიიღო ეს შებადლება ნაყოფი, – ღვაწლი და შრომა ჩემი დაიკარგა რა გგონიათ, ჩვენმა ინტელიგენციამ მე ამას ვიკმარებ და დანარჩენის განსხვავების
პირ ბექიდან რომ გამოიყურებიან გამტკ- ბაჯაღლო ოქროდ. ბოლოს იპრიანა ღმერთმა უქმადაო, თორემ ამდენი სხვა ქვეყანაში რომ მარეხისა მეტი იცის, ვიდრე თავისის ქვეყ- აღმოჩენა ინტელიგენტს და მდაბიო კაცის
ნარებულნი, გალულუჩებულნი, საწყლად, და თითონ სპენსერმავე სხვა თავის თხზულე- მეშრომა, იმასაც გავაბედნიერებდი და ჩემს ნისა ხალხისა? განა ეს ღვაწლი კმარა ინტე- შესახებ, მკითხველო, თქვენთვის მომინდვია.
ბეჩავად. შესრულდა ორმოცი წელი, რაც მე ბაში („განვითარება პოლიტიკური დაწესებუ- თავსაცაო. ამ უხამსის განაჩენის მიზეზი და ლიგენციისათვის? განა ამიტომ მეტი არ იმასაც ნუ დაივიწყებთ, რომ ეს უკანასკნელი
იმათ შევჩერებივარ, ან კი საით ავცდები? რა ლებათა”) უარჰყო ეს აზრი. სათავე, თუ გნებავთ, აქედან იწყობა. ცოტა მოეთხოვება ინტელიგენციას? ყველგან და ერის ნივთიერ სიმდიდრის შემოქმედია და
წამსაც სახლის კარებში თავს გამოვყოფ, თვა- ერის სიბერეს და სიკვდილს ისინი და- შევჩერდეთ და ჩვენსავ თავს დავეკითხოთ: ყოველთვის ერის ძალა ინტელიგენცია ყოფი- ფეხიც არ მოუსხლეტია, მაგრად უდგა სამ-
ლებში ისინი მეცემიან. დიაღ, შევჩერებივარ ლა და იქნება, იგი ბელადია, სარდალი და, ხომ შობლო მიწა-წყალსა და მამა-პაპის კერაზედ.
მე იმათ, – ისინი – მე და აბა, არ იქნა, ერთხელ მოგეხსენებათ, სარდლის ნიჭსა და მოხერხე- იმას თუ ჩირაღდანი კარებზედ არ მიუტანე,
ხმაკრინტი არ დაუძრავთ... საშინელებაა! მაგ- ბაზეა დამოკიდებული გამარჯვება, მტრის იმისთვის სოფლიდგან ქალაქში არ გამოიქ-
რამ ვითმენ იმიტომ, რომ რაც უნდა ვეცადო, დამარცხება. არა აქვს ჩვენს ინტელიგენციას ცევა, იმდენად თავს არ შეიწუხებს და მამა-პა-
ლოდებს ხმას ვერ ამოვაღებინებ. ენას ვერ ჩა- გარკვეული საერთო პროგრამა და გეგმა პური სანთლით, კერაზე დანთებულის ცეცხ-
ვუდგამ. ბრაზი კი მომდის, ღვთის წინაშე, და მოქმედებისა, უამისოდ კი ყოვლად შეუძლე- ლით იოლად გამოვა. სკოლაში რომ შვილი
ამიტომ იმათ მაგივრად მე მოვყვები ყბედო- ბელია გაკეთდეს რამ თვალსაჩინო. ჩვენი ყო- მიაბაროს, სრულიადაც არა ჰფიქობს იმას,
ბას, ვითომ ისინი ლაპარაკობენ, რა არის, მინ- ფა-ცხოვრებაც სწორედ ერთს პროგრამას და რა მეთოდით, წესით ასწავლიან იმის შვილს
და რომ იუბნონ და ამითი ჩემს თავს მევე ვატ- ერთს გეგმას მოქმედებისას ჰსაჭიროებს. ეს და რამდენის თვის უკან დააწყებინებენ უცხო
ყუებ. მეც სწორედ ისე მემართება, როგორც ვერ შევიგენით, ვერ გავიგეთ დღესაქამომდე. ენაზე სწავლას... ენა, სამშობლო, მან ანდით
ოდესმე ერთს ხევსურს დაჰმართნია. ძმო- ასევე იქნება მომავალშიც, თუ ჩვენს ხალხს, იცის და არა გონებით, ამიტომ მას არ ძალუძს
ბილმა სიზმარში ფრანგული (ხმალი) აჩუქა და მის ცხოვრებას არ შევიგნებთ, არ გავიცნობთ რიგიანად ან ერთს გაუწიოს პატრონობა, ან
ეს უარზედ დადგა: „არ მი ეგ, რად მი (მინდა)?! კარგად, – მანამდე ვერც საერთო მოქმედების მეორეს... როგორმე რომ მოხდეს და ერთს
მაგას დავითფერულ (ხმალია) მირჩევ მე!” ისე პროგრამას შეიმუშავებს ინტელიგენცია, არც პატიოსან დღეს მისი შვილი სკოლიდგან ისე-
ხმამაღლა განაცხადა უარი, რომ თავის ყვი- ჩვენის ერის სიბერისა და სასიკვდილოდ განმ- თი განსწავლული დაბრუნდეს, ინჩიც აღარ
რილზე გამოეღვიძა და, რა ნახა თავისი თავი ზადების ეჭვები გამოუვა თავიდან, – მანამდე ესმოდეს ქართულისა და უცხო ენაზედ კი
უნუგეშოდ დარჩენილი, შემოიკრა თავში და არც მდურვას ქართველის ერის გულგრი- გამაშირებით საუბრობდეს, შვილის ასეთი
პირში, რა მინდოდა, ხმალი ჩამომერთვაო. ლობა-დაუდევრობის გამო ექნება დასასრუ- გარდაქმნა იმითი თუ დააღონებს, რომ ვეღა-
ადგა და ხელმეორედ დაიძინა, იმედი ჰქონდა, ლი. მე რომ მკითხოთ, როგორც ბევრად თუ რაფერს გააგონებს და ვეღარც რას შვილის
იმავე სიზმარსა ვნახავ და ხმალსაც ვიშოვიო. ცოტად მცოდნეს ჩვენის მდაბიო ხალხის და ნათქვამიდგან გაიგებს, სხვაფრივ კიდეც
მაგრამ ამაოდ, სიზმარი აღარ განმეორდა. ჩვენის ცხოვრებისა, – რომელი უფრო სინ- გაუხარდება, დიაღ, გაუხარდება, რადგან არ
რატომ, თავის მოტყუებაც კარგია, როცა დისიერად ასრულებს თავის მოწოდებას, თუ იცის, რა შედეგი მოსდევს ამისთანა შვილის
იგი სიამოვნებასა ჰგვრის ადამიანს, მაგრამ მოვალეობას, უკანასკნელი გლეხი, თუ თავ- ყოლას, იგი ძალიანაც კმაყოფილი დარჩება,
საკეთილდღეოდ თუ სავალალოდ, ეს თქვენ მომწონე რომელიმე ინტელიგენტიო? გლე- რადგან მეზობლები იტყვიან: „ეჰე, ჩვენ დე-
თითონ განსაჯეთ, ჭკვათამყოფელი ადამიანი ხი-მეთქი, გიპასუხებთ. ამითი ღმერთმა დამი- მეტრეს როგორი ნაჰწავლი შვილი გამოსვ-
თავს ტყუილით არ დაუწყებს კვებას, სინამდ- ფაროს სწავლა-განათლების მგმობელი ვიყო, ლია, ქართულ სულ ვეღარ ლაპარაკობსო!”
ვილეს პასუხს მისცემს. არა, მაგრამ ასეა დღეს და მოდი რას იზამ. ასე გახლავთ, თუმც შეიძლება ზოგიერთმა
სინამდვილე რაღა ხილია? რადაო? იკითხავთ. იმიტომ, მოგახსე- არც კი დაიჯეროს, ნება აქვს, მე კი მაინც
– სხვა რა უნდა იყოს, თუ არ ის, რასაც ნებთ, რომ უბირი გლეხი თავის ცოდნას, იმას ვიტყვი, რაც ვიცი და რაც ჩემის ყურით
თვალით ნამდვილად ყველა ვხედავთ და რაც თავის გამოცდილებას, თავის ძალ-ღონეს გამიგონია. დიაღ, დემეტრე ისე ჰფიქობს, რომ
ყურით გვესმის; ისიც კი უნდა ჩაითვალოს სი- არა ჰზოგავს, დილიდგან მოყოლებული ქართულის სწავლება ქართველი ბავშვისთ-
ნამდვილედ, რასაც ნახულისა და გაგონილის საღამომდე წელებზე ფეხს იდგამს, რომ ვის სრულადაც საჭირო არ არისო, რადგანაც
გამო ვგრძნობთ. მაშასადამე, სინამდვილეა – აცხოვროს თავი და ცოლ-შვილი, გაუძღვეს იცის, ვითომ და ნაცოდნზე დროს დაკარგ-
ცხოვრება ჩვენი და მისნი პირობანი, აგრეთვე ამასთანავე ათასნაირ ხარჯს და სხვ. ეტყვის ვა მეტ, უქმ შრომად მიაჩნია, თორემ განა
ფიქრები
ისინი, ვისაც ჩვენ ვხედავთ, ვისთანაც ჩვენ ასე მკითხავი, სადმე ხატისას – კურატით უნდა სძულს, ან ეჯავრება თავისი ღვიძლი ენა.
თუ ისე დამოკიდებულება გვაქვს, და თვით მიხვიდე და ილოცოო, იმდენს იწოწიალებს, ყველაესუვიცობის,უმეცრებისბრალია,
ბუნება გარემო ჩვენსა. რა თქმა უნდა, ნამდ- იმდენს თავში ქვას იხლის, ტანზე პერანგს რაშიაც თვით ინტელიგენციასაც წილი უძევს.
ვილია, რომ ჩვენ, ქართველები, ერი ვართ და აღარ შეირჩენს, საითაც იქნება, თუ თითონ რა მიგიციათ, რასა სთხოვთ, ამაზე მეტი ხათა-
როგორი მერე? ამის პასუხად ისეთს ვერას იჯერებენ მარტო, ვინც ცხოვრების პირო- მართლაც რა გავარიგეთ, რა გავაკეთეთ არა ჰყავ, იყიდის, და ხატ-ღმერთთან კი პირ- ბალა იქნება?! რაც ცოდნა და გამოცდილება
ვიტყვით, რომ ან ჩვენ თითონ არ გვეთქვას ბების გარეშე სხვა რაღაც უხილავს ძალას ქართველმა ინტელიგენციამ საქვეყნოდ, შავად არ გამოვა, და არც თავის სინდისთან მამა-პაპამ უანდერძა გლეხკაცობას, ამან კარ-
და არ ვამბობდეთ თავის თავზედ, ან სხვას, ჰხედავენ, რომელიც არც ცაში და არც დედა- საერთოდ? თუ მე მკითხავთ, გულახდილად არის პირშავი, რის გაკეთებაც შეუძლიან, გად შეინახა: საცა ვენახი ხარობს, მშვენივრად
უცხოელს, გარეშე ადამიანს არ ეთქვას ჩვენ- მიწაზედ არ არსებობს და ჟამთა ბრუნვის სივ- გეტყვით – არაფერი. ინტელიგენციამ ჯერ აკეთებს; როგორც ეხერხება თავის ხშირად შემუშავებული ვენახი აქვს; საცა საქონლის
ზედ. სიმართლე და სინამდვილე კი ის იქნება, რცეშია ვითომ გაბნეული ან კიდევ სადმე წიგ- ის ვერ შევიძელით გვესწავლებინა ერისათ- ყალბი გრძნობის დაკმაყოფილება, ისე აკ- მოშენებას უწყობს ადგილი ხელს – საქონელი
ვთქვათ, – ქართველებს ისეთი ავი ზნე არა- ნში სწერია. რატომ ღრმად არ უნდა ვიყვნეთ ვის (ხალხისათვის), რომ მთელი –რჯულ- მაყოფილებს; რაც აზრი და რწმენა აქვს, ჰყავს მოშენებულიო და, ხვნა-თესვას თუ ვიტ-
ფერი გვჭირს, სხვა ერსაც არა სჭირებოდეს, დარწმუნებულნი, რომ ერი მუდამ ცოცხალია საქრისტიანო” არაა საქართველო, – ვერ იმისდაგვარად შესაფერად იქცევა, და ეს მას ყვით, რიყესა და კლდეზედაც სულადი, პური
ან არა სჭირდეს, მაგრამ იმათ არსებობას, სი- და არც მოკვდება, ვიდრე მისი ყოფა-ცხოვ- ვასწავლეთ, რა არის, რასა ჰქვიან მამული, სრულ ადამიანად ჰქმნის. რა ვუყოთ, მართა- მოჰყავს. არც ერთს ახალს საშუალებას, თუ
ცოცხლეს და ბედნიერს მომავალს არც ერთი რების პირობები მაცხოვრებლის თვისებანი სამშობლო... დეპოები სადმე დაარსდა, თა- ლია, მისსავე სუფრაზე რომ ჩვენის ქვეყნის მანქანას არ უფრთხის იგი. როცა დაინახავს
ჭკვიანი ადამიანი არ უარჰყოფს. ჩვენ კი, არიან? რომელ ერსაც ეს კარგად ესმის და სა- ვის „რეჩებით” ისინიც ინტელიგენციამდე – საქართველოს სადღეგრძელო დაჰლიო, მის სარგებლობას – ვენახების შეწამვლა,
აწმყოსაგან გამწარებულნი, ეჭვისთვალით, სიცოცხლო პირობებს იცავს, ინახავს, იგი მუ- დაღუპა. კეთილ ნიადაგზედ სადმე არსდება ვითარცა ინტელიგენტმა და თამადამ, იგი ახალის ჯურის გუთნების შეძენა, ყველგან
უსასოოდ შევყურებთ მომავალს, ქართველი დამ ცოცხალი, ბედნიერი, ჯან-ღონით სავსეა, საზოგადოება და თუ ღვარძლი გამოერია იქ, ასე განიმეორებს „გაუმარჯოს რჯულ-საქ- გახშირებულია, როგორც კახეთში, ისე ქართ-
ერი დაბერდაო. ამისთანა აზრი განა ჭკუისა იმას არც სიბერე მოეკიდება, არც სიკვდილი. იცოდეთ, რომ ეს ინტელიგენციისავე უნარი რისტიანოსაო!” ჩვენებური ტვინფრატუნა ლში და სხვ. საწყალმა არ იცის ბევრი რამ და
და ცოდნის ნაყოფია? რომის იმპერიაო, გაიძახიან, დაბერდა და და- უნდა იყოს. ნამდვილ სახელად ინტელი- კოსმოპოლიტებს (ნუ გიკვირთ) არ გეგონოთ ყველაზედ მეტად ის, რითაც ჩვენ უფრო თავს
– სრულიადაც არა. მაშ რისა, ან ვისი ეცაო. დაბერდა ოღონდაც, მაგრამ სხვამ ხომ გენციად ის ჩაეთვლება, რომ გაზეთები და კი, რომ ეს კოსმოპოლიტობით მოსდიოდეთ, შეგვაყვარებდა ეს – ინტელიგენციის სული-
ბრალია? ჯერ ერთი, იმისა, რომ ყველაფერს, არ დააბერა იგი, არამედ თავი თვისი თვითონ წიგნები მის მეოხებით საკმაოდ იბეჭდება და ვინაიდგან რჯულ-საქრისტიანო ქვეყნის ერი მისწრაფება, მისი იდეალები...
რასაც წიგნიდგან ამოიკითხავს კაცი, დაიჯე- დააბერა და დააუძლურა. ყველა ერსაც ესევე არავინ კი არ კითხულობს, ან საიდგან და რო- ერობაზედ დიდი და თითქმის მთელ განათ- მარტო თავადაზნაურობა არ არის ერის
რებს აუწონ-დაუწონავად და, მეორეც იმასა, დაემართება, უკეთუ იგი სიცოცხლის წყაროს გორ უნდა წაიკითხოს კაცმა წიგნი, თუ კითხ- ლებულ ქვეყნებს შეიცავს, არამედ იმის გამო ძალა და ისინი თუნდა დიდიდგან დაწყებული
წაკითხულს სწორედ ვერ გაიგებს. მოგეხ- არ ეწაფება, თავისის ცხოვრებისთვის გამო- ვა არ ეცოდინება?! აი, როგორი ამშენებლები ემართება, რომ არა აქვს არავითარი ცოდნა პატარამდე საუკეთესო აზრების, გრძნობით
სენებათ, მეცნიერმა ოგიუსტ კონტმა, ერის სადეგს ვითარებას არ ჰქმნის და, თუ აქვს, არ ვყევართ ჩვენს ქვეყანას! ჩვენი დიდი ღვაწლი თავის ქვეყნისა და საქართველოს გარეშე გაიმსჭვალნენ, საუკეთესოდ იმოქმედონ,
სიცოცხლე შეუდარა ადამიანის სიცოცხლეს ინახავს, მაგრად არ უჭიდია ხელი. ეს დღესა- განიზომება იმ გარემოებით, რომ ამდენი ვერ წარმოუდგენია „რჯულ-საქრისტიანო”, მაინც ვერაფერს გავხდებით, უკეთუ მდაბიო
და სთქვა – ერი იმავე ხანებს გამოივლის სი- ვით, მზესავით ნათელია, აშკარაა. ლიტერატურული ჰაი-ჰუით, ბევრი-ბევრი სულ სათათრეთი ჰგონია... ხალხიც ბანს არ მისცემს... რას აკეთებენ
ცოცხლისას, რასაც ადამიანი თავის განაჩე- ინტელიგენციას ან კი რა უფლება რომ ვთქვათ, 1500 მკითხველი შევიძინეთ ჩვენი ინტელიგენტიღა? ჰმ! რა ვქნა და მღვდლები? სოფელი არ არის, მღვდელი არ
ნის დღიდგანაო, ე.ი. სიყმაწვილეს, სიჭაბუკეს, გვაქვს – ჩვენს სიცოცხლით სავსე ერს ამის- სამ მილიონ ქართველთაგან და ისიც უეჭვე- რა ვთქვათ?! რამდენსა სტყუის იგი თავის იყოს და რა დასაჯერებელია, ნამდვილმა
დავაჟკაცებას და სხვადასხვ. ხოლო კონტს თანა შეუფერებელი განაჩენი დაუდგინოთ ლად, ცოტად თუ ბევრად, ინტელიგენტები... საკუთარ ღმერთთან, თავისის აზრისა და მოძღვარმა 5-6 მოწაფე ვერ შეიძინოს, ისე ვერ
არსად არ უთქვამს, რომ აუცილებლად, ასე თამამად, კადნიერებით?! ვისი დახა- დანარჩენი ქართველობა, ერი, მდაბიო ხალ- გრძნობის წინაშე, ამა თუ იმ მიზეზისა გამო, გამოაღვიძოს ისინი, რომ ჰქონდეთ წადილი
უსათუოდ ყველა ერს სიბერე და სიკვდილი სიათებაც გინდა, ჯერ უნდა იმას კარგად ხი, რომელიც არის ჭეშმარიტი ძალა ჩვენის ჩემთვის სულ ერთია, და რომ სტყუის, ეს უეჭ- წიგნის, გაზეთების კითხვისა, ქვეყნიერობისა
მოელისო. კიდეც რომ ეთქვა, განა უნდა იცნობდე, მისი გარემოება, ავი და კარგი ქვეყნისა, დაგვრჩა ღობეს გარეთ, არც ჩვენ ველად ასეა, თითონაც კარგად უწყის და არც რომ გაეგებოდეთ?! ჩვენ ამას ვერა ვხედავთ,
დავიჯეროთ? განა კონტებმა, კანტებმა და შეგნებული გქონდეს, რომ განაჩენიც სამარ- გავეცანით, არც ისინი გავიცანით და ვერც იუარებს, ხშირად თავსაც დროსა და გარემო- ან კი საით დავინახავთ იმას, რაც არა სჩანს
სპენსერებმა რომ სისულელე წამოროშონ, თლიანი გამოდგეს. ჩვენთვის კი ეს ჭეშმარი- ჩვენი ხმა მივაწვდინეთ იმათ. ეხლა კაბინეტ- ების მიზეზით ჰმართლულობს... ამას აზრი და სადმე.
ვინაიდგან კაცნი ვართ, რის გამოც ბევრჯელ ტება საჭირო არა ყოფილა. ამ ლაყე, შხამიანს ში ვსხედვართ და გულ-მკერდს ვიმჯიღავთ: გრძნობაც ვრცელი აქვს, იდეალებიც დიდი,
შევცდებით და მოვტყუვდებით, ჩვენ იმათ აზრს კარგად რომ ჩავუკვირდეთ, ღრმად აფსუს, ჩვენო ამაგო!.. მახლას, მახლას! ჩვენ მაგრამ იმის მეათასედსაც ვერ აკეთებს, რა- თხზ. გვ. 664-671. 1901 წელი
„ – არა, ჩვენ, ძველებმა, ახლა კალამი უნდა ძირს დავსდვათ,

გზა კი ვაჟას უნდა დავუთმოთ!”
ილია
2 ლიტერატურული მესხეთი 2021 წელი, ივლისი
ჩამომჯდარი, გოდერძი ჩოხელი მახსენდება, ის არის მსოფლმხედველობა, ის არის არ აქვს შემოსაზღვრული დროც, კონკრე-
ლელა რაზიკაშვილი უცხოურიდან კი მარკესი. სწავლება და მისით აღფრთოვანება არის მიმ- ტული პერიოდი ან თარიღი. მის ლიტერატუ-
ვაჟას ჯიბიდან გადმოუვარდიო – ამბობ- დევრობა ამ სწავლების.... რულ დროს შეიძლება მარტივად ბიბლიური
– „მოიცა ცეცხლო, ნუ მედები, ვერ დაგიწ- და გოდერძი, ამ მსგავსებით ამაყობდა და სწორედ მსოფლმხედველობრივი მასშტა- დრო დავარქვათ, ანუ მარად ძველი და მარად
ვივარ და ვერც დამწვავ, მართალიცაა. ის ნამდვილად ჰგავს რაზიკაშ- ბი ქმნის მის მიმართ მიზიდულობის უცნაურ ახალი. ის ნაწარმოებებიც კი, რომლებსაც სი-
– მოიცა გულო, ნურც შენ მებრძვი, ვერ ვილების რძლების, მარიამისა და გულქან-ბა- ძალას მისსავე მკითველში, ასაკის, სქესის უჟეტური კუთხით განსაძღვრული პერიოდი
მოგიკლივარ და ვერც მამკლავ... ბალეს კალთაში გამოზრდილ ბარტყს. ის სის- ეროვნების მიუხედავად. არ ვიცი ვინმე და- აქვთ, მაგალითად ,,ბახტრიონი”, პერსონაჟე-
– სიკვდილო, ტყუილად მოგაქვს თავი, ხლხორცეულად იგივე გარემოს შვილი იყო და ფიქრებულა თუ არა იმაზე, რომ ვაჟას თაყ- ბის ქცევით, მისტიური პერსონაჟებითა და
სირცხვილზე მეტი არც შენა ხარ...” მიტომაც გრძნობდა თავს ამ ლანდებს შორის, ვანისმცემლობა არა გემოვნების, არამედ თემებით, უფრო ბიბლიური დროისაა, ვიდრე
როგორც თევზი წყალში... ღირებულებების თანხვედრის თემაა, ანუ მე-16 საუკუნის!
ეს სტრიქონები უმაღლესი პოეტური ნი- რაც ეხება მარკესს, მისი ფანტაზიებიც ისინი საოცრად ენათესავებიან ერთმანეთს მისი ლიტერატურული ნააზრევიც ხშირად
ჭის მიერ ქაღალდზე კალმით დაწერილი შე- შეიძლება გარემოს გავლენით იყოს გაძლი- ღირებულებითი სისტემით. ამის გამო მე მათ ძველი და ახალი აღთქმის იგავების ფუნქციას
დევრი არ არის. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ერებული, არც მის გარშემო იყო სიცოცხლე ერთ-ერთ იუბილეზე, ვაჟათი ნათესავებიც კი ატარებს. თითქოს ცდილობს უზადო მხატვ-
სტრიქონებს ჰყავს კონკრეტული ავტორი, მყარი და უსაფრთხო, სიკვდილი კი შორე- ვუწოდე! რული ფორმით, მხატვრული პერსონაჟების
ისინი ლექსად არ დაბადებულან, ტრადიცი- ული... ვაჟას მსოფლმხედველობის ძირითადი მეშვეობით, დაანახოს თავის ლიტერატურულ
ული გაგებით. ისინი, ვაჟა-ფშაველას ძმის, თუმცა ჩემთვის, ვაჟას გამოჩენა კაცობ- ღერძი თავისებური დამოკიდებულება და გა- მრევლს, შემოქმედის სწავლების სინამდ-
ნიკო რაზიკაშვილის პატარა ქალიშვილის რიობაში ძალიან ჰგავს ერთ ხმაურიან მოვ- გებაა სიცოცხლის და სიკვდილის... ვილე მარადიული სიცოცხლის შესახებ. სიმ-
გარდაცვალებისას, სამძიმარზე მყოფმა ერთ- ლენას, რომელთან დაკავშირებითაც მსოფ- სიცოცხლე მისთვის სულაც არ არის და- ღერ-სიმღერით, არტისტულად, პოეზიის ენით
ერთმა მოკეთემ მოისმინა, სწორედ მაშინ, დაგვაჯეროს ყველაფერი ის, რისიც ცოცხალ
როცა მარიამ გურასპაული, გარდაცვლილ ადამიანს ჯიუტად არ სჯერა. მაგალითად ისე,
შვილს თავით უჯდა და მის წინ ატუზულ სიკ- როგორც ალუდას მაგალითზე გვაჩვენა, რო-
ვდილს ღირებულებებზე ესაუბრებოდა...
მსოფლიოში ბევრი არ არის ლიტერატუ-
რული შედევრი, რომელიც ამ სტრიქონებს
„ჩემი ვაჟა” – ჩემი მეგზური გორ შეიძლება არა მხოლოდ გიყვარდეს მტე-
რი შენი, არამედ თავი გასწირო მისთვის!
ერთადერთი, რაც ვაჟას გარკვევით აქვს
პოეტური აზრის სიმაღლით, უსაშველო განც-
დის უბადლო ესთეტიური ტექნიკით გადმო-
ცემის უნარით და გრძნობების სიმძაფრით
სამყაროებს შორის შემოსაზღვრული უდროო და უსივრცო სამყა-
როში, ეს ღირებულებათა ველია, ღირებულე-
ბათა ერთიანი სისტემა, რომელსაც მისი გმი-
გაუწევდა კონკურენციას! რები თავიანთი ქცევით აყალიბებენ, როგორც
როგორც მსოფლიო, ასევე ქართულ ლი- ინდივიდებსა და საზოგადოებებს შორის მშვი-
ტერატურაში უამრავი შედევრია, სადაც სიკ- დობიანი თანაცხოვრების ფორმულას!
ვდილის, სიცოცხლის, ღირსების, სიყვარუ- საოცარია, მაგრამ იმ ბევრჯერ დაკერე-
ლის და სხვა ღირებულებების რანგირებისას, ბულ ჩოხასაც, ,,ჩოხის ძველას”, როგორც თა-
სიცოცხლე ან სიკვდილი პირველ ნიშნულზე ვად ეძახდა, მისი ფენომენის ერთიან სახეში
არ დგას. მარტო ,,ლექსი ვეფხისა და მოყ- თავისი განუმეორებელი ადგილი აქვს. მის
მისა” რად ღირს, როცა ერთადერთ შვილზე შეჭირვებულ ყოფაშიც კი არ იყო შეუძლებე-
მოტირალი დედა, სტრიქონებს შორის, თვალ- ლი ახალით ჩოხით ეკეკლუცა, ისე, როგორც
სა და ხელს შუა იმართება მხრებში, თითქოს ბევრ ფოტოში ვხედავთ, მაგრამ მეხსიერე-
ბრწყინდება და სიამაყის შვებით ამბობს: ბაში, მისი ლანდი მაინც დაკემსილი ჩოხით
„მათ დაუხოცავთ ერთურთი, არ დარჩნეს დაფრიალებს. გაურკვეველია ჩვენ ავირჩიეთ
სირცხვილიანი...” ძველი ჩოხა მისი, როგორც ლიტერატურის
მარიამის ლექსად ნატირალის თემაც ქურუმის რიტუალურ სამოსად, თუ თავად,
თითქმის იგივეა, მაგრამ მოყმის დედისგან ალბათ, ორივემ ერთად. ერთი კია, რომ ეს
განსხვავებით, მარიამ გურასპაული პოეტური სამოსი თითქოს სიმბოლოა ნათელ და მა-
სახე არ არის. ის ერთი ჩვეულებრივი ფშავე- რადიულ არსზე და გონებაზე შემოცმული
ლი ქალია, რომელიც შვილის ცხედართან ზის სხეულისა, წუთისოფლისა, რომელიც აუცი-
და გამაოგნებელი სიცხადით საუბრობს სიკ- ლებლად ცვდება და ზუსტად ასე საცოდავად
ვდილთან, როგორც ჭირის საწყენად მოსულ გამოიყურება მარადისობაში...
მეზობელთან, რომელსაც იქვე, სამძიმარზე გასაკვირი სულაც არ არის ის, რომ ხმები
ჩამომჯდარი სამყარო, სინანულისა და დანა- მისი უხრწნელობის შესახებ, უფრო და უფრო
შაულის გრძნობით უგდებს ყურს... იკიდებს ფეხს, არა მხოლოდ მისით აღტაცე-
ეს მოცემულობა არის ხორციელი, ადა- ბულ ლიტერატურულ მრევლში, ღვთისმსა-
მიანის შეხვედრა სხვა განზომილებასთან, ეს ხურებშიც. მე მინახავს მაღალი იერარქიის
არის დიალოგი სამყაროებს შორის, იმდენად მღვდელმთავრებიც, რომლებიც მას წმინ-
გულწრფელი და იმდენად ცხადი, რომ ვერც დანად მოიხსენიებენ, მაგრამ ეს მაინც იმ
კი ხვდები, ამ სტრიქონებთან ერთად როგორ დალოცვილის განსაკუთრებული უფლებაა,
აღმოჩნდი შენც, მკითხველიც იქ, მოსაუბ- ვინაც მისი ჩვენს განზომილებაში შემოსეირ-
რეებს შორის, თითქოს კედელში გახვედი... ნება დაუშვა.
მარიამ გურასპაული არ იყო გამონაკლისი ამ განზომილებებს შორის მოსეირნე პი-
ნიჭი, ან ერთეული შემთხვევა. ამ სტრიქონებს ლიგრიმს დიდ ხანს არ უცხოვრია, სულ რა-
და მის წამკითხავ მსოფლიოს ძალიან გაუმარ- ღაც 54 წელი. მისი ცხოვრებაც ძალიან ჰგავ-
თლა, რომ ავტორი, დიდი რაზიკაშვილების და მისივე გმირებისას და უფლის რჩეულე-
რძალი იყო და მის ნათქვამს გადარჩენა ეწე- ბისას. იცხოვრა ტანჯვით. მუდამ ეძებდა
რა. არავინ იცის ადამიანისა და სამყაროს ლუკმას თავისი მშიერ-ტიტველა ოჯახისთ-
რამდენი ასეთი შეხვედრა უკვალოდ ჩაიკარ- ვის, სამართალს თავისთვის და ყველასთვის
გა მიგდებულ სოფლებში და წასულ წლებში. გარშემო, ვისაც კი დასჭირდებოდა. მუდამ
ეს იყო გარემო, დრო, ადგილი და სოცი- ეძებდა სანთლის შუქს იმ პატარა, ნესტიანი
უმი, სადაც ადამიანი გამუდმებით ახლო იდგა ქოხისთვის, სადაც ხდებოდა ბევრად უფრო
სიკვდილთან. ამ სიახლოვის გადასახედი- მნიშვნელოვანი რამ კაცობრიობისთვის,
დან კი ადამიანი ისეთი სიცხადით ხედავდა ვიდრე მსოფლიოს საუნივერსიტეტო ქალა-
სამყაროს, ცის სიმაღლეს, მიწის სიღრმეს, ქებში!
ჩვეულებრივთათვის უცნაურ სინათლესა და ... 1915 წლის 27 ივლისს, ლაზარეთის ნა-
მასში ასვეტილ ლანდებს, როგორც მხოლოდ თელ ოთახში, ის იყო მარტო, ოჯახის გარეშე.
სიკვდილის წინაშე მდგომები ხედავენ ხოლმე! ლიო ჯერ ვერ გარკვეულა ლიტერატურის ნაწევრებული სულიერად და უსულოდ, უტყ- მასთან არ იყო მისი არც ერთი დამტირებელი
შეუცნობელთან მუდმივ შეხებაში ყოფნა სფეროა ის თუ, ზოგადად, მეტაფიზიკის... ვად და მეტყველად, ადამიანად, პერსონებად, – ქალიშვილები, ცოლი, არც მისი და...
ბუნებრივად აყალიბებდა ჩვეულებრივ ურ- გასული საუკუნის შუა წლებში, მსოფლიო რასად და ა.შ. სიცოცხლე ერთი დიდი სინათ- ძმები არ ითვლება, ისინი თავისებურად,
თიერთობას ადამიანსა და არყოფნის სხეულს, შოკში ჩააგდო ლოს-ანჟელესის უნივერსი- ლეა, ერთიანი განუყოფელი, ერთმანეთში კაცურად მიდმოდიოდნენ სარეცელთან
როგორც კონკრეტულ პერსონას შორის და ტეტის პროფესორის ეთნოგრაფიულმა დღი- ჰარმონიულად შეწყობილი სისტემა და მისი, ახლო, მისი ადამიანური სურვილების შესას-
ამ ურთიერთობას თან ახლდა არა მხოლოდ ურებმა მექსიკის ერთ-ერთი სოფლიდან. თუნდაც ერთი სხივის, თუნდაც ერთი პატარა რულებლად...
ტრაგიზმი, არამედ ესთეტიკა, ღირებულები- კასტანედას ეფექტი იყო გამაოგნებელი! ნაგლეჯის ჩაქრობა აზიანებს მთელ სისტე- ნათქვამია, შექმნა ღმერთმა ხატად და
თი მოთხოვნები და, რაც მთავარია, არტის- მკითხველი თითქოს იქვე, გვერდიდან ადევ- მას. სწორედ ამიტომ, სიცოცხლის ნებისმი- მსგავსად თავისაო, მაგრამ განსხვავებაც
ტიზმი... ნებს თვალს დიალოგს ორ სამყაროს შორის, ერი ფორმის გაფრთხილება, ჩვენი თუ სხვისი ბევრია ხოლმე. მაგალითად, უფლისგან განს-
ვაჟა-ფშაველას პოეტური და აზრობრივი ხედავს თუ როგორ ესაუბრებიან ერთმანეთს ჩვენს გარშემო, ნიშნავს სიცოცხლის ერთიანი ხვავებით მას უკანასკნელი სურვილი შეუს-
სხეულის სრულყოფილად დანახვა, მხოლოდ ადამიანი და კოიოტი და, რაც მთავარია, სხეულის დაცვას. ამ ერთიან სისტემაში, სი- რულეს, მთის წყარო მოურბენინეს, ბალახები
მის გამომზრდელ გარემოში გამოჭრილი სარ- საუბრის შინაარსი გასაგებია მისთვისაც, ცოცხლის ერთიანი სხეულის შენარჩუნებაში, და მინდვრის ყვავილებიც.
კმელიდან შეიძლება, სარკმელიდან, რომელ- რადგან დიალოგია იმდენად ცხადი და ნატუ- პასუხისმგებლობის დიდი წილი ადამიანზე ,,მუხთალო წუთისოფელო,
საც მარგალიტებივით სტროფების სახე აქვს! რალური, რომ რთულია ეჭვის შეტანა მის მოდის! ტანჯული შვილი გშორდები,
მარიამ გურასპაულის სიტყვისა და აზრის ნამდვილობაში. ვაჟამ შექმნა სამყაროს გეოლოგიური და თუ ვინმეს ვალი მიმყვება,
გარემოში დაიბადა ის ლუკა რაზიკაშვილად, ვაჟათი გაოცება რაღაცით წააგავს მსოფ- სულიერი არქიტექტურის მისეული მოდელი, იქედან გავუსწორდები...”
აქ დაუმეგობრდა ის სამყაროს და იქცა ვა- ლიოს შეხვედრას ბებერ დონ ხუანთან, თუმ- როგორც სამყაროს ჰარმონიის ფორმულა, სა- ბიოგრაფები ირწმუნებიან, რომ, ეს ლექ-
ჟა-ფშაველად, ადამიანად, ვისთვისაც სხვა ცა ძალიან ღრმაა და მსოფლმხედველობრივი დაც ადამიანი ჰარმონიის დამაგვირგვინებე- სი იმ დღეს თქვა, ჩურჩულით. როგორც ჩანს,
სამყარო არ არის ვარსკვლავს იქეთა მცნება, მათი განსხვავებაც, მიუხედავად მსგავსებისა ლია, ამ ჰარმონიის ერთგვარი სახეა, მხოლოდ უკვე გადაწყვეტილი ჰქონდა წასვლა და იქე-
ადამიანი, ვისთვისაც სხვა განზომილება აქ- განზომილებითი, ანუ სივრცითი მასშტაბის თავისი ადამიანური სახით და ბუნებით! დან ხშირ-ხშირად, ჩვენს ყოველ დაძახებაზე
ვეა და თუ მას მისწვდები გონებით და გრძნო- კუთხით. ,,ხევი მთას მონებს, მთა – ხევსა, შემორბენა, დედამიწიდან ვალად წაღებული
ბით, მისწვდები ხელითაც! ბებერი ხუანი სამყაროს ეკონტაქტება წყალნი – ტყეს, ტყენი მდინარეთ, სინათლის დასაბრუნებლად!
მისი ამქვეყნად მომავლინებელი დედა, საუკუნეების მანძილზე დაგროვილი ცოდნის ყვავილნი – მიწას და მიწა – მისი სიკვდილი იყო მის მიერვე ჩატარე-
გულქან-ბაბალე, მარიამ გურასპაულისგან მეშვეობით, ცოდნისა, რომელსაც ხშირ შემთ- თავის აღზრდილთა მცენარეთ. ბული ბოლო, ერთდროულად მხატვრული და
მხოლოდ იმით განსხვავდება, რომ ის გამჩენ- ხვევებში აქვს გარკვეული მიზანი – მოახდი- და მე ხომ ყველას მონა ვარ....” სიმბოლური აქტი.
მა გაანებივრა და არასოდეს დასჭირვებია ნოს გავლენა ადამიანისა და საზოგადოების თუ ეს ადამიანური საწყისი დარღვეულია, მხატვრული-სამყაროს პოეტის გარდაც-
შვილთან განშორების სიმწარე ესაყვედურე- ნებაზე, ან მართოს პროცესები... მაშინ ირღვევა სამყაროს ჰარმონია, ქრება ვალებისა ველურ ყვავილებს შორის,
ბინა განგებისთვის. თუმცა ისიც, ამბის გად- თითქმის საუკუნით ბებერი კავკასიელი სიცოცხლის ერთიანი სხეულის სხივები და სიმბოლური-სამყაროს ნათელი ნაწილის
მოცემის უბადლო ნიჭით დაატარებდა თავის მინდიას სიბრძნე კი არ არის შემოსაზღვრუ- ამ ჩაშავებულ ლაქებს სიცოცხლის სხეულ- გასვლისა კიდევ სხვა სამყაროში, დედამიწის
შვილებს ლანდების სამყაროში. თან ისე და- ლი საუკუნეებით. ის ცისა და მიწის უსასრუ- ზე, ანუ ბოროტებით შეცვლილ სიკეთეს, აქვს მთავარი სილამაზით, მინდვრის ყვავილებითა
მაჯერებლად უყვებოდა პატარებს მათი არ- ლობიდან იღებს სათავეს. ორივესაგან იწოვს სწორედ სიკვდილის სახე. დიახ, ვაჟასთან და ბალახებით შემკული კარიბჭით ლაზარე-
ყოფნიდან ყოფნის სივრცეში შემობრძანების მხოლოდ სიკეთეს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ სიკვდილს არყოფნის სახე არ აქვს, არყოფნა თის იატაკზე...
ამბებს, რომ ვაჟას მთელი სიცოცხლის მან- მართავს ადამიანს და მის უგუნურ ბუნებას, საერთოდ არ არის, ბოროტებას აქვს სიკვდი- დედამიწამ მაინც გაუკეთა ბოლო საჩუქა-
ძილზე სჯეროდა და ხედავდა, თუ როგორ ვერც საზოგადოებას. ამ უკანასკნელს არა- ლის სახე! რი მას, ყვავილებთან ერთად, კაცადყოფნის
გადმოვიდა ის მთებზე გადაჭიმული, ანგე- სოდეს ესმის მისი და მუდმივად დევნის მას, მისი რჩეული ალუდაა ამის მაგალითი. ის ერთ-ერთი მთავარი ღირსება, კაცის დამტი-
ლოზებით დახუნძლული ოქროს ჯაჭვიდან, მაგრამ თავისი თანაარსებობით საზოგადო- ცხოვრობს, ცოცხლობს ჩვეულებრივი თემის რებელი ლამაზი ქალის ცრემლიც აჩუქა...
რომელიც დედამისმა ქალიშვილობაში ნახა ებასთან, მუდმივად აძლევს მას შანსს იყოს წესით, ერთხელ გამოდის მტრობის სიბნელი- ასე 7 საათი იქნებოდა,
და როგორ იქცა დროებით, მხოლოდ დრო- უკეთესი! დან, რასაც კაცის ხორცის ჭამის სახედ შეხე- ლაზარეთის ცარიელ ოთახში, იატაკზე
ებით ჩვეულებრივ ადამიანად. ვაჟაზე ვიტყვით, რომ ის არის პოეტი, დავს. ბოროტების ველიდან, თითქოს სიკვ- გაშოტილ ვაჟას ცხედართან, კუთხეში მარ-
სხვისი არ ვიცი და პირადად მე, ქართული დიდი პოეტი, ან თუნდაც, გენიოსი, მაგრამ დილიდან სიცოცხლეში გადადის, ღვთის მიერ ტო მდგარი მედდა, ანიკო კობიაშვილი ტი-
ლიტერატურიდან, განზომილებებში ასე მო- მის ფენომენს ამით ვერ გამოვხატავთ სრულ- შექმნილ ადამიანურ სახეში! როდა...
სეირნე, სიკვდილ-სიცოცხლესთან საჭორაოდ ყოფილად. სივრცესთან ერთად ვაჟას სწავლებას
2021 წელი, ივლისი ლიტერატურული მესხეთი 3
პროზა
ჭიამაიები პატარებს კაბის ქვეშ შეუძვრენ
როლანდ გიორგაძე და ბოჭიალ-ბოჭიალით კისრამდე აცოცდნენ. ისე
გამალებით უსვამდნენ პაწაწკინტელა ფეხებს,
– ჩვენი ბრალია ყველაფერი, ჩვენი. დაგვე- გეგონებოდათ მთიულურს ცეკვავენო. ის ის იყო
ჯერებინა უფროსებისთვის, ქარსა და გრიგალში უნდა ეთქვათ, ამაოა ჩვენი შრომაო, რომ ერთმა
რომ მოვინდომეთ ფრენა, რომელი არწივები ჩვენ პატარამ, რომელსაც ლიზიკოს ეძახდნენ, ჯერ
ვიყავით. ჩაიფრუტუნა, მერე გულიანად გადაიკისკისა,
– რა ვიცი, მზიანი ამინდი იყო და, მინდვრიდა- მუხლებზე წამოიწია, ხელი კისერზე მოისვა და
ნაც ისეთი სურნელი მოდიოდა, ვერ გავუძელით ჰოი, საოცრებავ, ხელში პატარა ფრთახატულა
ცთუნებას და კი ვართ, ახლა, ასეთ დღეში. ფრთე- ჭიამაია შერჩა. ლიზიკოს კისკისს კატოს კისკი-
ბი დაგვიზიანდა და ახლა ჩვენც ჭიანჭველებივით სიც შეურთდა, მასაც ხელისგულზე ჭიამაია ესვა.
დავბოჭიალებთ. ისე, აქაც ბევრი საინტერესო – ნახე, ნახე, რა ლამაზები არიან!
რამ ყოფილა, ყვავილებიც უფრო კარგად გავიცა- – არა, ჩემი უფრო ლამაზია!
ნით, ჭიანჭველებსაც დავუმეგობრდით. არა, არა, – ჩემი შვიდხალიანია! – ნიშნისმოგებით თქვა
მომწყინდა მიწაზე ხოხიალი, ფრენა მინდა! ლიზიკომ.
მიბოჭიალობდა ორი ლამაზად დაწინწკლულ- – ჩემიც, - კატომ ხალები გადაითვალა,
კაბიანი ჭიამაია და თავიანთ უბედობას ჩიოდნენ. – ჩვენსავით ტყუპები ყოფილან! - კისკისებ-
სახლამდე ჯერ კიდვ შორი გზა ქონდათ გასავლე- დენ პატარები.
ლი, სახლი კი ქვაყუნციის ქვეშ მოეწყოთ, წვიმი- სული რომ მოითქვეს მაშინღა შეამჩნიეს, ჭი-
საგანაც იცავდათ და მზისაგანაც. სანამ სახლში ამაიებს ფრთები დაზიანებული რომ ჰქონდათ.
მივიდოდნენ, გზად ერთი ანკარა რუ უნდა გადა- დაღონდნენ. კატოს ცრემლი მოერია.
ელახათ. ადრე ასეთ დაბრკოლებებს აინუნშიც არ – რა ვუშველოთ, რით გადავარჩინოთ. ასე
აგდებდნენ, ახლა კი, ფრთაჩამოვარდნილები და ხომ დაიღუპებიან. ასე ვერ მივატოვებთ! – წიწკი-
არაქათგამოცლილნი, ძლივს მიბობღავდნენ. ნებდა კატო და ცრემლებს იწმენდა.
მიადგნენ ნაპირს, გახედეს მოლიკლიკე – ამათ ბაბუა თუ უშველით, – თქვა ლიზიკომ,
წყლის ნაკადს და ჩამოისვენეს. გაღმა ნაპირზე, ბაბუასთან უნდა მივიყვანოთ.
გვირილებით გადაპენტილი ვრცელი მინდვრის გოგონების ბაბუა ცნობილი სახალხო მკურ-
დანახვაზე, ცრემლები მოადგათ. ნალი იყო. მთელი წლის განმავლობაში აგროვებ-
– რა გვეშველება? ღამე შეგვცივდება და და მცენარეების ფოთლებს, ბალახის ღეროებს,
შეიძლება დავიღუპოთ. არა, არა, მე ფრენა მინ- ყვავილებს, ყვავილის ბოლქვებს და ფესვებს.
და, ფრენა, – ხმაღლა აქვითინდა ერთი მათგანი. ჰყავდა ფუტკრის რამდენიმე ოჯახი, რომელთაც
ჭიამაიები
დაღვრემილ და საგონებელში ჩავარდნილ ჭი- თავს ევლებოდა და ელოლიავებოდა. მაგიდაზე
ამაიებს თავს პატარა ბატკანი წამოადგათ: გადაშლილი კარაბადინი ედო და ჩაჰკირკიტებ-
– რა გაგჭირვებიათ, ფრთახალიანებო, რას და. სამუშაო ოთახში, რომელსაც თვითონ ლაბო-
დაღონებულხართ?! რატორიას ეძახდა, ბუნება სუნთქავდა და მისი
ცრემლმორეულმა ჭიამაიებმა თავიანთი გა- გამაბრუებელი სურნელი ნისლივით ედებოდა
საჭირის შესახებ უამბეს. ბატკანმა ჩაიკიკინა, მთელს უბანს. მკურნალობდა როგორც ადამი-
მერე წინა მარჯვენა ფეხი მიწაზე დააბაკუნა და ანებს, ასევე ცხოველებსაც.
დაღვრემილ ჭიამაიებს მიმართ: – არ იტიროთ, წითელკაბიანებო, ჩვენი ბაბუა
– ახლა ყურადღებით მომისმინეთ! ტირილით აუცილებლად გადაგარჩენთ. მერე იფრინეთ და
საქმეს ვერ უშველით, აუყევით ამ ნაპირს, მოსახ- იფრინეთ, რამდენიც მოგესურვებათ, – გახარე-
ვევში, ტირიფთან წყლის ზამბახია გადაწვენილი, ბულმა ტყუპებმა ჭიამაიები მუჭში ფრთხილად
შესანიშნავი ხიდია. რომ იცოდეთ, ჭიანჭველებიც მოიქციეს და შინისაკენ მოკურცხლეს.
მაგ ხიდით სარგებლობენ. აბა, თქვენ იცით, – ჯერ კიდევ არ იყვნენ ჭიშკართან მისულნი,
დამშვიდობების ნიშნად ისევ მარჯვენა ფეხი ას- რომ ყვირილი მორთეს:
წია ბატკანმა და მერე სამჯერ მიწაზე დააბაკუნა. – ბაბუა! ბაბუა!..
გუნებაგამოკეთებულმა ჭიამაიებმა მადლო- ჭიშკარს მხრებით მიაწვნენ და ეზოში შეცვივ-
ბა გადაუხადეს ბეკეკას და გზას გაუდგნენ. პა- დნენ, თან გაჰყვიროდნენ:
ტარა ხნის მერე ისევ ბეკეკას კიკინი შემოესმათ: – ჭიამაია! ჭიამაია!..
– შეჩერდით, შეჩერდით! – ჭიამაიები შე- სახლის კარი გაიღო და პარმაღს ახოვანი,
ყოვნდენ, – ჭიამაიებო, გული ამიჩივლა თქვენმა მხრებგაშლილი, ბრგე მამაკაცი გამოსცდა. მხო-
სატკივარმა. ცრემლებიც კი მომადგა თვალზე, ლოდ თოვლივით თეთრი თმა მიანიშნებდა მის
არა ხართ თქვენ მიწაზე სახოხიალოდ გაჩენილ- სოლიდურ ასაკს.
ნი, თქვენი ადგილი ცაშია. ვიფიქრე და იმ დას- – ისევ ფეხშიშველა დატანტალებთ? რას იტყ-
კვნამდე მივედი, რომ, ერთადერთი გამოსავალი ვის ხალხი? დამღალა თქვენი ფეხისგულებიდან
ადამიანებთან მისვლაა, ისინი თუ გისაშველებენ. ეკლების ძრობამ.
აბა, თქვენ იცით, არ დამივიწყოთ. ფრენას რომ ბავშვებმა სიყვარულგარეული საყვედური
შეძლებთ, უსათუოთ მესტუმრეთ. ყურს მიღმა გაუშვეს და ბაბუას მკერდზე მიასკდ-
ჭიამაიებმა პაწაწკინტელა საღი ფრთები ნენ. მხოლოდ ორი სიტყვა წარმოთქვეს აქოშინე-
შეარხიეს და დაპირდნენ: ბულებმა და გულაძგერებულებმა:
– ფრენა თუ შევძელით, უსათუოთ გეწვევით. – უშველე, ბაბუა!
– კარგით, კარგით, სადაცაა ავტირდები, მერე კარს ზურგით მიესივნენ და ჭიამაიები-
ცრემლები მომაწვა. არ გემშვიდობებით, მჯერა, ანი ხელი წინ გაიწვდინეს.
რომ, ისევ შევხვდებით. შეცბუნებულმა ბაბუამ ყურადღებით შეათ-
– რა კეთილი ბეკეკაა, თუ გადავრჩით, ვეწ- ვალიერა ფრთებჩამოყრილი ჭიამაიები. მერე სახ-
ვიოთ, პაწაწინა რქებზე დავასკუპდეთ, გავამხი- ლში შევიდა და დაჩვრეტილი, გამჭვირვალსახუ-
არულოთ. მაგრამ ადამიანებამდე როგორ მივი- რავიანი ხის პატარა ყუთი გამოიტანა, ბავშვებს
დეთ? ჭიამაიები გამოართვა და ხის ყუთში ფრთხილად
ჭიამაიები გზას გაუდგნენ და ცოტა ხანში ჩაუშვა.
ხიდს მიადგნენ. უზარმაზარი წყლის ზამბახის – ბაბუა, ფრთები აქვთ დაზიანებული, აუცი-
მორკალული ღერო მეორე ნაპირს სწვდებოდა. ლებლად უნდა ვუშველოთ, – თქვა ლიზიკომ.
ნიავის წამოქროლებაზე ხან მაღლა აიწეოდა, ხან – ხო, ბაბუ, გეხვეწები, გეხვეწები! – მხარი
დაბლა ეშვებოდა და ნაპირს ელამუნებოდა. ჭი- აუბა თვალცრემლიანმა კატომ.
ამაიები ჩამოსხდნენ, მოქანავე ღერომ შიში მოჰ- – ვცადოთ ბაბუ, ვილოცოთ! მარტო ჩემი მა-
გვარათ. ჩაფიქრდნენ, თუ როგორ უნდა მოქცე- ლამო რას უშველის? თუ ღვთის ნება იქნება, უსა-
ულიყვნენ. იფიქრეს, იფიქრეს და გადაწყვიტეს, თუოდ გამოჯანმრთელდებიან!
როგორმე ხელსაყრელი დრო შეერჩიათ, ნიავის იმ დღიდან მოყოლებული ბაბუა საჯანმრთე-
დაქროლვაზე, წყალში რომ არ გადაცვენილიყვ- ლო ლოცვებს კითხულობდა პატარებთან ერთად.
ნენ – როგორც კი ქროლვა შეწყდებოდა, ღეროზე წამლობდა თავისი წამლებით და ღმერთს ევედ-
უნდა აბობღებულიყვნენ. ამ სჯა-ბაასში იყვნენ, რებოდა შეწევნას. თვალს ვერ უსწორებდა ბავ-
როდესაც ხიდს ჭიანჭველების ჯგუფი მიუახლოვ- შვების ცრემლმორეულ თვალებს, რომლებშიც
და. ჯარისკაცებივით ერთ რიგად ჩამწკრივებუ- დიდი სიყვარული და მოლოდინი იკითხებოდა.
ლიყვნენ და მწყობრი ნაბიჯებით მოეშურებოდ- ორი კვირის თავზე ბაბუამ შეამჩნია, რომ
ნენ. ხიდთან რომ მივიდნენ, მეთაური მწკვრივს ჭიამაიებს ფრთები გასწორებოდათ. ღიმილი მო-
გამოეყო და ჭიამაიებთან მივიდა: ერია, ბავშვივით გახარებული ეზოში გამოვარდა
– რას ჩაფიქრებულხართ, რა გაგჭირვებიათ? და პატარებს ახარა.
ჭიამაიებმა მოკლედ უამბეს თავსდატეხილ ტყუპების სიხარულს საზღვარი აღარ ჰქონ-
უბედურებაზე. და. ბაბუამ პატარებს განუცხადა:
– აბა, ახლა კარგად მომისმინეთ, ჩვენ ამ ხიდ- – ჩვენი ჭიამაიები გამოჯანმრთელდნენ და
ზე არაერთხელ გადავსულვართ. ცოტა ირხევა, დღეს საზეიმო გაცილება მოვუწყოთ.
მაგრამ შიში საქმეს ვერ უშველის. მანამ არ დაიძ- ნახ. სოფიო ჭელიძისა
პატარა ხანში ბაბუამ ხის პატარა ყუთს თავ-
რათ, სანამ ჩვენ ხიდზე არ შევაბიჯებთ. როცა სახური ახადა და ჭიამაიები კატოს და ლიზიკოს
სვლას დავიწყებთ, გამოგვყევით. გულამდე მიაღწია, მერე კი ფესვებისაკენ დაეშ- სუნთქვისას კაბაზე დახატული ყვავილები ისე
ვნენ. ჭიამაიებმა, რა თქმა უნდა, გვირილასაც ირხეოდა ცოცხალი გეგონებოდა. ხელზე დაუსვა. ჭიამაიები ჯერ გაისუსნენ, მერე
ჭიამაიებმა ჭიანჭველებთან ერთად მშვიდო- მოძრაობა დაიწყეს, ცერა თითებზე აცოცდნენ,
ბით გადაიარეს ხიდი. ჭიანჭველების მეთაური უამბეს თავიანთი სატკივარი. – უსათუოთოდ უნდა გავაღვიძოთ, მაგრამ
შეწუხდა გვირილა. დაღონდა: ჩვენ ხომ ლაპარაკი არ შეგვიძლია. იქაც პატარა ხანს შეყოვდნენ, გარემო მოათვა-
ჭიამაიებს გამოემშვიდობა, წარმატებები უსურვა ლიერეს, ფრთები აბზიკეს, თითებს მოსწყდნენ
და თავისიანებთან ერთად გზას გაუდგა. მად- – რა გიშველოთ, რით დაგეხმაროთ, მე ხომ პატარა ფიქრის შემდეგ ერთმა ჭიამაიამ
სიარული არ შემიძლია, – ცრემლმორეულმა თქვა: და სიხარულისაგან თავბრუდახვეულნი ჰაერში
ლობის ნიშნად ჭიამაიებმა ჯანმრთელი ფრთები შეცურდნენ. ბავშვებმა ტაში შემოჰკრეს, მერე
დაუქნიეს და გვირილების ტყეში შევიდნენ. თავი მაღლა ასწია და ირგვლივ მიმოიხედა. პატა- – მოდი, ასე მოვიქცეთ, ფეხისგულებზე მო-
რა ხნის შემდეგ კი მხიარულად წამოიძახა, – აბა, ვუღიტინოთ და აუცილებლად გაიღვიძებენ. ბაბუას ჩაეფსკვნენ და აღტაცებულნი გაჰკიოდ-
– როცა დავფრინავდით, ვერც კი ვამჩნევ- ნენ:
დით, გვირილები რა მაღლები ყოფილან. დაღ- თავები წამოსწიეთ! – ჭიამაიები გვირილის ფურ- გოგონების გაუხეშებულმა ფეხისგულებმა
ცლებზე აცოცდნენ, – ხედავთ? ჩვენს წინ ბალა- ვერარა იგრძნეს. ცერა თითებამდე რომ მიაღ- – ხომ ვუშველეთ! ხომ გადავარჩინეთ!..
ლილ-დაქანცული გვირილის ღეროზე აცოცდნენ. – თქვენ გადაარჩინეთ, ნამდვილად თქვენ!
გვირილებს კი ჩამავალი მზის სხივებისკენ მიედ- ხებში ჩაწოლილ ტყუპ გოგონებს გვირილებივით წიეს, გოგონებს გახედეს, პატარები მშვიდად
მოჩითული კაბები რომ აცვიათ? ფშვინავდნენ. მერე თავქვე დაეშვნენ, კოჭებზეც თქვენმა სიყვარულმა გადაარჩინა! – იმეორებდა
რიკათ თავები და ოდნავ ირწეოდნენ. მასპინძელ- ცრემლმორეული ბაბუა და პატარებს თვალებს
მა გვირილამ სტუმრების მობრძანებისას თავი – კი, ვხედავთ, რა ლამაზები არიან! შემოუღიტინეს და შეისვენეს.
– გოგონებამდე უნდა მიაღწიოთ და უთუოდ – მგონი არაფერი გამოგვდის. უკოცნიდა.
მოაბრუნა, ფართოთ გაშალა შარავანდედად ქცე- მეორე დღეს ეზოში გამოსულ ბაბუას გაოცე-
ული თეთრი ფურცლები და შუაგულში ოქროს- დაგეხმარებიან. – გამოგვივა, გამოგვივა, – თქვა მეორემ ჯი-
ჭიამაიები გვირილას ოქროსფერ გვირგვინს უტად და წვივს აღმა აუყვა. ბას საზღვარი არ ჰქონდა, მრავლისმომსწრე თხი-
ფერ მაგიდასთან მიიპატიჟა. მაგიდა ისეთი ლამა- ლის ხე ჭიამაიებით დახუნძლული რომ იხილა.
ზი იყო, გეგონებოდა თვით მზე ჩამობრძანებულა ეამბორნენ, თავქვე ფრთხილად დაეშვნენ და ახლა მუხლისთავებზე დაარტყეს წრე. გო-
პატარების ფეხებამდე ძლივს მიაღწიეს. მერე გონები ოდნავ შეიშმუშნენ და ფეხები გაატოკეს. გეგონებოდათ ხეს ძვირფასი თვლებით მოოჭ-
და დავანებულა მის გულშიო. ჭიამაიებმა სული ვილი სამეჯლისო კაბა აცვიაო. გაოგნებულმა
რომ მოითქვეს, ისევ აწუწუნდენ, ცრემლები მო- ჩამოსხდნენ და მსჯელობა დაიწყეს თუ როგორ ჭიამაიები კინაღამ ძირს გადმოცვივდნენ.
გაეღვიძებინათ. გოგონების გარუჯულ წვივებს – მგონი გამოგვდის, გამოგვდის, უნდა ვიჩქა- ბერიკაცმა პირჯვარი გადაიწერა და სახეგაცისკ-
ერიათ და მოთქმა დაიწყეს: როვნებულმა სწრაფი ნაბიჯებით ბავშვების ოთა-
– რა გვეშველება, უსათუოთ დავიღუპებით! მზე დასთამაშებდა, მოჩითული კაბა კი მუხლე- როთ, დასვენების დრო აღარ არის, მალე დაღამ-
ბამდე წვდებოდათ და ყოველი ამოსუნთქვა-ჩა- დება. ხისკენ გასწია...
– ღაპაღუპით წამოსულმა ცრემლებმა ყვავილის
პოეზია
წარმოვიდგენ შეხვედრას *** არაფერია იმაზე ტკბილი,
თანაც სტუმარ-მასპინძლის, ვიღაცა მაშინ პასუხს რომ მეტყვის.
მე რომ გულს გადავუშლი, არ მომწონხარ, თავო ჩემო,
ის რომ გულს გადამიშლის. შენ არა ხარ ჩემი ღირსი, მეღვრება მაშინ მე სულ სხვა სითბო,
რამდენი რამ შეგალიე, ო, მე იმ სითბოს ვატარებ დიდხანს,
ნეტავ იტევს ან როგორ შენზე რამდენი რამ ვიცი. მარტო რაიონს არ დავჯერდები,
ასეთი რამ მოდის სად? აუცილებლად სოფელსაც ვკითხავ.
ეს პატარა მდინარე თანაც თავი მოგაქვს როგორ,
ხიდებს ამდენს ბონდისას. ეგონები ვინმეს რამე, თითქოს მე მაშინ ვპოულობ ჩემ თავს,
შენს მაგივრად მე მრცხვენია, თითქოს მე მაშინ ვგებულობ ვინ ვარ,
ამ დროს გზაც გაილია,
მერე როგორ გამამწარე. განა ბაზარში ნაყიდი რამე,
მორჩა ხიდებ-ბონდები,
საგუშაგოს გამოვცდი, ოჯახში კითხვა-პასუხი მიმაქვს.
მე ცხოვრება, გითხრა, მართლა,
რიკოთს ვუახლოვდები.
შევალიე შენთან ბრძოლას,
ბედნიერი ვიქნებოდი, ***
რომ მყოლოდი სულაც რომ არ.
*** ყველა ველი კარგი არის,
გთხოვთ, მაცნობოთ, მეგობრებო, მე გამომდის არაფერი, მე ყველა ველს შემოვევლე,
გამონახოთ ჟამი როცა, შენ გამოგდის ყველაფერი, მაგრამ მაინც, მე რომ მკითხო,
სად და როგორ ელოდებით მე მარტო ვარ ამა სოფლად, სხვა გემო აქვს ქართლის ველებს.
მორიგ გაზაფხულის მოსვლას? შენთან არის ერი, ბერი.
საოცარი რამე არის,
იქნებ, სულაც დამირეკოთ, სამართალი ქვეყანაზე გული ამდენს როგორ უძლებს,
იქნებ, წერილობით სჯობდეს. ახლა ვინმემ მე რომ მკითხოს, ქართლის გზებზე კი არ ვმგზავრობ,
არ მოგწერდით, ამას ჩემთვის უნდა მევლო მე ჩემი გზით, ჩვენში დარჩეს, ველებს ვუმზერ.
მნიშვნელობა რომ არ ჰქონდეს. შენ შენი გზით უნდა გევლო.
თანაც მარტო კი არ ვუმზერ,
ასე კი არ ვკეცავ მე გზებს,
ნონეშვილის სალამი გულში ვმღერი
მზეს კალანდაძის,
ო, რა ტკბილად
ნომადი ბართაია ბედნიერი არის ყველა, ანას ლექსებს.
შენ ვარსკვლავი ხარ, გამორჩება არავინ,
არაფერი სხვა შენ არა ხარ, ვისაც ახსოვს რუსთაველზე
ახლა გვჭირდება ჩვენ ბუხრის ნონეშვილის სალამი. გრიგოლ რუხაიას
შენც კარგად იცი,
სითბო გეუბნები ამბავს არახალს.
პოეტისთვის იყო ერთი
უცნობი თუ ნაცნობი, როგორ გამახარე შენი
როგორც არასდროს, მამაპაპური, ვინ იცის, შენებრ
ურიგებდა სალამს ყველას წიგნით, ეგზომ სანუკვარით,
ახლა გვჭირდება ჩვენ ბუხრის სითბო, რამდენია გადაფურცლავ, გადმოფურცლავ,
ახლა, როდესაც ვიქცევით ისე, ვარსკვლავი ცაზე, თავის კაიკაცობით.
ყველა ლექსი ლექსი არის.
რომ ქართველები არ ვიყოთ თითქოს. რომ არც კი ჩანს და
არც ჩვენ ძალგვიძს ბედნიერი არის ყველა, წიგნს, „ასერთი ლექსი” ჰქვია,
საოცარია, ვართ ეს რა დღეში, ვისაც ესე რგებია, გამახარებ ვიცი კიდევ,
მათი დანახვა.
ნონეშვილი ვისაც როსმე ასერთივე – ყველა ერთი
თითქოს წარსული არა გვქონია.
სადმე მისალმებია. ამოსუნთქვით წავიკითხე.
მითხარით ხალხნო, რა ხდება ჩვენ თავს, აი, ეს იყო, თუ რამ იყო
ლამის სიზმარში თავი მგონია. სათქმელი ჩემი.
და ჰქონია მას არასდროს რა ყოფილა, რა ყოფილა,
აი, ეს იყო, ყველაფრი, არაფერზე ჩივილი, რა ყოფილა ახლა ვხვდები,
თითქოს არ ვიყოთ „ვეფხისტყაოსნის”, რაც უნდა მეთქვა. მოჰფენია ვისაც ერთხელ ჟრიამული დაწყებითი
ანდა „ჩაკრულოს” შემქმნელი ერი, ნონეშვილის ღიმილი. კლასის მერხის მეგობრების.
ანდა ბალადა „ვეფხვის და მოყმის” შენ მზედ იქეცი
არ ყოფილიყოს შექმნილი ჩვენი. უჩინარი ვარსკვლავი ერთი, იყო მაშინ დაბნეულიც, ბავშვობაში ჩარჩენილხარ,
მხოლოდ იმიტომ, არ იცოდა რა ექნა, სიბერეში ან რა ჰყრია,
თითქოს, დიდგორი ჩვენ არ მოგვეგოს, შორს კი არა – როცა სურდა სათითაოდ წელი ექვსი ათეული
ჩვენ არ მოგვეგოს ან ბასიანი, ახლოს ხარ ჩვენთან. სულ ტყუილად მოგიყრია...
ყველა გულში ჩაეკრა.
თითქოს, სამება ჩვენი ანბანის
როგორ გამახარე შენი
ჩვენ არ შეგვექმნას სახე მზიანი. მაღაზიაში და ხდებოდა ეს ყოველი წიგნით, ეგზომ სანუკვარით,
ო, თქვენი თანდასწრებით, გადაფურცლავ, გადმოფურცლავ,
თითქოს და ახლა ადამიანის იყო იგი კაცი, ვისაც ყველა ლექსი ლექსი არის.
დავკარგეთ სახე და ვართ ცხოველი, სალამს ვერ დაასწრებდით.
არაფერია თითქოს ამაში,
თითქოს და ისე გვიჭირავს თავი,
ჩვენ არ აგვეგოს სვეტიცხოველი.
მაგრამ ამაში ყველაფერია,
ბენიერი არის ყველა, ***
ვიღაცას სადღაც შარვალ-კოსტუმი გამორჩება არავინ, ნუთუ მართლა, ნუთუ მართლა,
მთლად ჩემი ზომა შეუკერია. ასე უცებ, ასე ჩქარა,
ჩვენ არ აგვეგოს თითქოს ბაგრატი, ვისაც ახსოვს რუსთაველზე
შეწყდა ყეფა სადღაც ძაღლის,
გელათი, ჯვარი ან ალავერდი, ნონეშვილის სალამი.
საოცარია, აბა რა არის, ქარავანმა ჩაიარა?
ო, ღმერთმა იცის, კიდევ რამდენი
როგორ მომერგო, როგორ დამხატა,
აქ ჩამოვთვალო რომელი ერთი. ნუთუ მართლა, ნუთუ მართლა,
მართლა ბედი მაქვს მე ყველაფერში, ***
ამ ტანსაცმელმა სულ სხვა გამხადა. დავრჩი ასე ობლად სახტად,
ვიქცევით ისე, რომ დავიწყება ჩემს ქუთაისში თოვლი მოსულა, აღარ ისმის ხმა ქარავნის
წარსულის იყოს ჩვენთვის მთავარი, მეორე დღეა ბარდნის და ბარდნის. ზარების და ზანზალაკთა.
მარტო არა ვარ თან აქ მოსული,
არა გვყოლოდეს თითქოს დავითი, გახვეულია ქალაქი თოვლში,
მაქვს ოჯახური აქ იდილია,
არა გვყოლოდეს თითქოს თამარი. მთელი ქალაქი ქუჩებში დადის. ნუთუ მართლა, ნუთუ მართლა,
თანაც, ფასი აქვს ხელმისაწვდომი, სულ ეს იყო ყველაფერი,
თანაც, ჩემ ტანზე გამოჭრილია. ნუთუ მართლა, ნუთუ მართლა,
არა გვყოლოდეს ან ქეთევანი, მონატრებია ქალაქს და როგორ
არა გვყოლოდეს თევდორე ბერი, ნამდვილი თოვა, ნამდვილი თოვლი, უკვე მოვიჩრდილე ხელი?
არა გვყოლოდეს ხერხეულიძე ვერ იგონებენ ო, ზამთარს ასეთს,
ცხრა ძმა, სამასი ან არაგველი.
ჩემს ფოტოებს მთელი ქალაქი სავსეა თრთოლვით. ჩაიარა ქარავანმა,
რაღა დარჩა, რაღა დარჩა,
როგორ შეგიჩერებიათ მონატრებია ხალხს ერთმანეთი, მეგონაო, რომ დაიძრა,
როგორც არასდროს, მამაპაპური,
სანუკვარი რამ წამები, ო, რა საოცრად ქალაქი გათბა. უკვე კუდიც აღარა ჩანს!
ახლა გვჭირდება ჩვენ ბუხრის სითბო,
ახლა, როდესაც ვიქცევით ისე, როდის სად ვარ, ვერავინ გეტყვით, ეს ორი დღეა
ვისთანა ვარ, შეყვარებული რამდენი გახდა. ირგვლივ იძვრის არაფერი,
რომ ქართველები არ ვიყოთ თითქოს! დროც არ გადის, დროც არ გადის,
ზოგჯერ კიდევ
გამოსულია ქალაქი გარეთ, ქარავანი ერთდროულად
ვეღარც ვხვდები.
ქუჩაში ხალხის არ არის ტევა, გახდა სიზმარიც და ცხადიც.
ზესტაფონ-რიკოთის გზაზე
მეშინია ქროლვის წლების ყველას სურს ნახოს, „იისფერ თოვლის
ნუთუ მართლა ჩაიარა
რომ გიყურებთ, უკვე აღარ, ქალწულებივით ხიდიდან ფრენა”...
შენი ხევხუვებით და ქარავანმა ჟამთასრბოლის,
არაერთხელ ჩემ თავს კიდევ,
შენი ბონდის ხიდებით, დატვირთულმა ოქრო-ვერცხლით,
ვიღაცებთან სად არ ვნახავ. ჩემს ქუთაისში თოვლი მოსულა,
ყვირილას გაყოლებავ, დიბა-ატლას აბრეშუმით?
მეორე დღეა ბარდნის და ბარდნის.
მუდამ ერთად ვიქნებით. გახვეულია ქალაქი თოვლში, ნუთუ მართლა ყველაფერი
*** მთელი ქალაქი ქუჩებში დადის. იყო და არა იყო რა,
განა მარტო ხიდებით ნუთუ მართლა ქარავანმა
განა მარტო ბონდებით - როგორ მახსოვს ყველაფერი, ყველაფერი გაიყოლა
მთის ფერდობებს აქა-იქ როგორ ჩამრჩენია გულში, ***
მიმობნეულ ოდებით. თითქოს, ოდესღაც კი არა, ნუთუ მართლა, ნუთუ მართლა
ყველაფერი იყო გუშინ. გამოპარულებს ჰგავდნენ სახლიდან, ასე უცებ, ასე ჩქარა,
სულ სხვა არის, როდესაც, ცნობისმოყვარე ეგზომ თვალებით, შეწყდა ყეფა სადღაც ძაღლის,
მთელი თავის დიდებით, თითქოს გასულიყოს არც კი რიკოთის გზაზე, ჩუმათელეთთან, ქარავანმა ჩაიარა?
ერთმანეთთან მიმოსვლა თანაც უთვალავი წელი, ნუშები არასრულწლოვანები.
ხდება ბონდის ხიდებით. თითქოს აგერ იყო გუშინ
ტანს გვემოსა არაფერი. ***
ო, რა სიამოვნებით,
დროო, ეს მითხარი, რა ხარ, *** მადლობა დიდი, მადლობა დიდი,
აქეთ თუ მოვხვდებოდი,
დროო, ვით გვადნები ხელში, სამყაროს ასე ლამაზად მომწყობს,
ბონდის ხიდით, უთუოდ, კანონებიდან ყველაზე უფრო
საერთოდაც თუ არსებობ, როცა ბაზარში ვყიდულობ რამეს,
ვინმეს ვესტუმრებოდი. მიზიდულობის კანონი მომწონს.
უკვე მეპარება ეჭვი. ვკითხულობ, სადაურია-მეთქი.
ჩემი თავგადასავალი
(დასასრ. დასაწყ. იხ. NN4-6) ვუდექი მთას, მაგრამ გზა სრულებით ხვალ თავს გაანებებს, საქონელი დამე- ფერი ეცვალა. დაიწყო ხელების ფშვნეტა და, არ დაიშალა. ეხლა აქ მაინც ყოფილი-
შიმშილით რომ ძალიან გამიჭირდე- აღარ არის. ბუქში ვიარე, უგზო-უკვ- კარგება-მეთქი. რა წვალებით საქონელი და თქვა: არაფერი მომიყვანიაო. მაშინ ყო, პასუხი ეგო. მაშინ ძმას ვუთხარი: სა-
ბოდა, მოდეგას წავიდოდი ხოლმე, იქნებ ლოდ, ქცია რომ გავიარე, ქციის გაღმა შევინარჩუნე. მითხრეს: ეხლა ძალმომ- ჩამოვუთვალე, რამდენ კაცმაც მითხრა. მაგიეროდ პასუხს შენ გაგებინებთ, თუ
პური მაჭამოს ვინმემ. თავისთვისაც არ გვერდიც გავიარე, ვნახოთ, ზედ ფოშტის რეობაა, რომ გადავალთ, მთელი ახალქა- შენ თვითონ გითქვამს იმათთვის მეთქი. კარგად არ მოიქცევი. წადი ეხლა, ინდუ-
ქონდათ, მე ვინ მაჭმევდა. ხელით გზაზე, ქარ-ხვეტილზე, დგას ერთი კაცი, ლაქის საქონელი ჩვენი იქნება, რამდე- აგერ, მალე მოვლენ ქართველები, გიჩივ- სელ თათრებს საქონელი აქ ყავთ, თუ
ფშვნეტდნენ თავთავს, იმას ჭამდნენ. ბარგაკიდებული, პირი იქით, საითაც ნიც გინდა, იმდენ საქონელს მოგცემთო. ლებ, ტყავს გაგაძრობენ. მაშინ მითხრა, წაასხეს ან როდის მიდიან, გაიგე ეს ამბა-
ერთ დღეს სახლს დავუყენე ჯანჯღელი მივდივარ. ახლოს რომ მივედი, დავახვე- მე ვუთხარი: მაგნაირი საქონელი არ მინ- წადი, ხვალ ამოვალ ,სწორეს გეტყვიო. ვი და ჩქარა მოდი. მაშინვე წავიდა საჩქა-
ვირშიკაანთ აკოი და წავედი. ბევრი ვი- ლე. უცბად შემოტრიალდა. ვიცანი, მაღ- და-მეთქი. არ გაგიშვებთო. დავრჩი იმ წამოვედით სახლში. მეორე დღეს ამოვი- როდ, გაიგო და მოვიდა. საქონელი აქ
არე მოდეგაში, პური არავინ მაჭამა. ბო- რაძე მიხაი. რომ მივედი, დამინახა, მიც- დღეს. ერთიც, პრიკაზი მოუვიდათ, ანგ- და გიო. ნიკოს ძესთან დამიძახეს. სერ- არის, სანამ არ გათენდება, არ მიდიან.
ლოს შევედი ფაშაანთ ყევანასთან. მაშინ- ნო. სიხარულით გული წაუვიდა. რომ ლიელებიდგან ტაბაწყურმა ჯანჯღელ გომ დიდი ბოდიში მოითხოვა. შევცდი, გათენებამდის ცოტაღა უკლდა. მალე
ვე დაუძახა ქალებს: სიკოს პური მოუტა- გონზე მოვიდა, ვუთხარი: მიხა, საით მი- მღვდელს შეატყობინა, ქართველის ჯარ- ერთი მამაძაღლობა მომივიდა, შენი გათენდა. ვუთხარი: წავიდეთ სოფლის
ნეთ, მშიერი იქნებაო. მომიტანეს პური. დიხარ. ხეობაში მივდივართ, ბევრნი ვი- მა ტაბაწყურზე უნდა გადმოიაროს, ჩვენ ბუღა მე დავკალი. რაც გინდა გადამახ- კამისართან. დავუძახეთ კარში. ვუთხა-
ვჭამე. ჩამოვედი სოფელში. საცხვარეში ყავით, მე ვეღარ ვიარე. ყველას თავისი კეთილს არ დაგვაყრიანო. მღვდელი საჩ- დევინე, მხოლოდ ნუ მიჩივლებ. ჩემთვის რით, მელიციები გიძახიანო. გამოვიდა
გადვიხედე, ერთი ჭედილა არ არის, ვუთ- თავი უჭირდა, მე დამტოვეს, თვითონ ქაროდ წავიდა ახალქალაქში, შეატყობი- დიდი სირცხვილია. გადაიხადა 1000 მა- კამისარი. ვუთხარით: წაგვიყვანე სადაც
ხარი აკოს. _ რა იქნა, წყალზე ხომ არ წავიდნენ. მაშ ვეღარ დადიხარ? ვერა! ნა ინგლისის გენერალს: ესეა საქმე, ქარ- ნეთი ულაპარაკოდ, ტყავიც დამიბრუნა. ინდუსელების საქონელი არის. წაგვიყვა-
წაასხი? ჰო, წავასხი. ვისი ცხვარი შეგხვ- მუხლები მეკეცება. გამოვართვი ბარგი, თველების ჯარი მოდის ტაბაწყურზე, ესეც ასე. ქართველები მოვიდნენ ახალ- ნა კამისარმა, მოგვიყვანა იმ კარებზე,
და, ანდრესი? ცხვართან ვინ იყო? მოდე- სადაც თათრები იმყოფებოდნენ. დაუძა-
გელი გალოშვილი, ვასოი. მათთან ხომ ხა კომისარმა. გამოცვივდნენ ხუთი თა-
არ გაგერია? არ ვიციო, უთხარი. მაშინ თარი. მე ვკითხე, სადაურები ხართ. მით-
წავიდეთ, ვნახოთ. წავედით ორივენი. ხრეს, ინდუსელები. რა გვარი ხართ?
ბოსლის კარი რომ შევაღეთ, ოდიდან რა- ყურდო გილ. მართლაც მგლები ხართ,
ღაც ბრაგა-ბრუგი მოდის. შეველით საც- რათიფასი რა ხართ? ძმები ვართო. გახ-
ხენეში. დავათვალიერეთ. არაფერი არ სოვთ, თებერვალში, ბალანთაში რომ
არის. მივედით ოდაში, ვუთხარი ვასოს: მოხვედით, თალანზე, პირველ დღეს ორი
რა ბრაგუნებდა? _ არაფერი, შეშას ვა- ცხვარი წამართვით, წაიყვანეთ. იმას არ
პობდი. მივიხედე. სუფრა სისხლიანი იყო. დასჯერდით, მეორე დღეს კიდევ ჩამოხ-
ეს რისი სისხლია? ჩვენი ერთი ცხვარი ვედით მოდეგიდან, ერთი დეკეულა წა-
დავკალით და იმის სისხლი არისო. აბა, მართვით, ცხრა შიშაგი. რომ გითხარით,
თავი ვნახოთ- მეთქი. თავი ერთ საწყალ ნუ მიგყავთ, ბოლოს ინანებთ მეთქი,
კაცს მივეცითო. აბა, ტყავი ვნახოთ-მეთ- ეხლა როგორ ხართ, თქვენი ბოლო დღეა,
ქი. მაშინ ვეღარაფერი მოიგონა. ტახტის სულ უნდა წავასხა თქვენი საქონელი.
ქვეშიდგან გამოიღო, მაჩვენა ტყავი. შე- ოღონდა ჩვენ ნურას გვერჩი, საქონელი
მოვატრიალე, დუმის სარჩულზე დავაკ- შენი ჭირის სანაცვალო იყვესო როგორც
ვირდი თუ არა, მაშინვე ვიცანი, ისეთი თქვენ მოიქეცით, მეც ისე მოვიქცევი,
მატყლიანი იყო, რომ დუმის სარჩულზეც წადით ერთი უღელი ხარი გამორეკეთ,
მატყლი ქონდა. ტყავი შიგ თავში გადავ- რომლებიც კარგებია. ერთმა თქვა: აქა-
ცხე და ვუთხარი: ეს ჩემი თოხლია, მო- ური პლენიც ამხანაგი იყოვო. ვუთხარი:
იტა ხორცი, ვნახო. გამოიღო. ბაყვი დავი- თქვენ თქვენი გადაიხადეთ, იმას თავი-
ნახე, უფრო კარგად ვიცანი. მაშინ ტახტ- სას გადავახდევინებთ. მაშინ შევიდნენ
ზე ერთი კარგი უზნის სახრე ეგდო, ვტა- ორი ძმა, აზავრეთიდან ეყიდათ ხარები,
ცე ხელი ამას, გადავკარ თავში თუ არა, ზაოტები, ისინი გამორეკეს. ესენი წაას-
მაშინვე მოწყვეტილი ძირს დაეცა. ამას ავიკიდე. ხელი მოვკიდე. ცოტაზე გავა- გთხოვთ აუკრძალოთ, ახალციხეზე წა- ქალაქში. შემდეგ ბარალეთში მოეწყო ხითო. ძალიან დიდი თეთრი ხარები იყვ-
წაქცეულზე ერთი ორი გადავკარი. წამო- ტარე. ვერ იარა. მაშინ ვუთხარი: მოდი, მოვიდნენო. ეგენი როცა გარბოდნენ, მა- მელიცია. მოვიდნენ ჯანჯღაში. მელი- ნენ, წამოვასხით. სომხები მეუბნებოდ-
ვარდა, ტახტზე შეხტა. მეც შევხტი ტახ- ზურგზე ამეკიდე. _ არაო! შენც რომ შინ ტაბაწყურმა უძღვნა მელიციებს, ციის ნაჩალნიკი კიკნაძე და თანაშემწე ნენ: სულ წაასხით, თქვენზე ალალია. გა-
ტზე. მივცხე და მივცხე, სულ მთლად გა- დარჩე, შენ ჯეილი ხარ, შენ წადი, თავს ამიტომ, თუ გადმოიარეს, კეთილს არ ველიჯანოვი ოცი მელიციით, გაიგო მოვიარეთ ორი ვერსი და გულმა არა ქნა,
ლურჯდა. ვეუბნები, თავი მოიტა, ის კი უშველე, მე აქ დავრჩები. მიხა, რას მეუბ- დაგვაყრიან. მაშინ ანგლიამ 12 ანგლიის ჩვენმა ხალხმა, ჩაცვივდნენ ჯანჯღაში. თათრის ოჯახი დავღუპე მეთქი. ეს ხარე-
დაეცემა ჩოქზე. ავაყენებ, კიდევ ვცემ. _ ნები, მე ეს ღონე და ძალა იმიტომ მაქვს, ჯარის კაცი გაგზავნა პრიკაზით: ბაკვ- უჩივლეს ჯანჯღელებს. ძალიან ბევრი ბი, ხუთი უღელი ხარი ღირს, ესენი რო-
თავი მოიტა, თოხლისა! არ მოაქვს. შემ- რომ შენნაირ გაჭირვებულებს გამოვად- რიანში არ შეიძლება ქართველის ჯარმა სცემეს ჯანჯღელები მელიციებმა. ოთ- გორ წავასხა მეთქი. ბიძაშვილ გიოს ვუთ-
დეგში ტახტზე ცული ეგდო, ცულს და- გე. ავიკიდე, სამი ვერსი ვატარე. ზურგზე გადმოიაროს, ტაბაწყურზე, ახალციხეზე ხი-ხუთი დღე ჯანჯღაში იყვნენ ვინც ვი- ხარი: ხარები უკან დააბრუნე, სხვა ხარე-
ვავლე ხელი, შუაზე უნდა გამეჩეხა. მაშინ ცოტათი გათბა, ფეხებსაც რომ აქნევდა, წამოდითო. მეორე დღეს გამომიშვეს. საც უჩივლებდა, ყველას სცემდნენ. ვი- ბი წავართვათ მეთქი. გიომ ხარები დააბ-
მოიტანა თავი, ბაგაში ჩაედო, ზედ ბზე ცოტათი გალღვა. მითხრა, _ ეხლა ჩამო- მთაში დიდი თოვლი მოსულიყო. გზა საც რა შეეჭამა, სულ ყველას გადაახდე- რუნა. მივრეკეთ თათრებთან. თათრები
დაეყარა. ესეც ასე. თვრამეტი დღე და მიყვანე, ცოდო ხარ, როგორღაც შენმა სრულებით არ იყო. სულ მუხლის ხოხ- ვინეს ერთი ორად. მე არავისთვის მიჩივ- შეშინდნენ, ალბათ საქონელი სულ უნდა
ღამე მშიერი ვიყავი, მინდოდა წავსული- ზურგმა გამათბოო, იქნება ვიაროვო. ჩა- ვით გადმოვედი. ერთი ახალი შარვალი ლია, სულ ყველამ თავისით ჩამაბარეს. წაასხანო. რომ ვუთხარი, ეს ხარები შე-
ყავი ჩვენებთან, პური მომეტანა. ერთ მოვიყვანე, გზაზე დავაყენე, ხელი მოვკი- ვიყიდე, ციხიჯვარში სანამ მთა გადმოვი- ესეც ასე. დაბინავდა მთავრობა, გაიმარ- რეკეთ და სხვა საშუალო ხარები გამო-
დღეს, ჩვენ კარებზე ვდგავარ დაღონე- დე. ის გზაზე ვატარე, მე გზას იქით ვი- არე, სულ დავხიე, გადმოვიარე მთა. ჩა- ჯვეს მენშევიკებმა. მოაწყვეს ყველგან რეკეთ მეთქი, ესენი სიხარულით ცას
ბული, ვფიქრობ, ამ მამაძაღლ თათრებმა არე. ისინი როგორც იყო, აბანოს თავზე მოველ მოდეგაში. ეზექასთან მივედი. სასამართლოები. გამაგრდნენ ბარა- ეწივნენ. საჩქაროზე გამორეკეს კარგი,
რა გვიყვეს. ჩვენს კარებს წინ დიდი ნამ- გადავიყვანე. ჩვენებურებიც ჩასულიყვ- ეზექაი სახლში დამიხვდა. ვუთხარი: ლეთში, დასვეს წინანდელი ყოფილი საშუალო ხარები და მოვიდნენ. ხუთივემ
ქერია, იქავე პალეს სახლები სწორედ ნენ. თავკალოზე ისვენებდნენ. მითხრა: ეზექ, საქონელთან ვინ არის! _ ჩემი ძმა გლავა საკ მამოლოვი, ჩემი კარგი მეგო- ხელი ჩამომართვეს, მითხრეს: წადი,
არც კი ჩანან, სერგო გოგალაძეც პალეს ეხლა წადი, იმათ მიეწიე, უთხარი _ მი- ვაღოი არისო. ეზექ, საქონელი როგორ ბარი იყო. მოველაპარაკე, ინდუსელების ღმერთმა მშვიდობაში მოგახმაროთ.
სახლში დგას. ერთი რაღაც თათრული ხაიც მოდისო. დაღმართში ვივლიო. წა- არის. საქონელი კარგად არ არის. ორი წასხმული ცხვრები მოდეგელებმა რომ ვუთხარი: თქვენი უფროსი რათიფაი სად
ლაპარაკი შემომესმა, ყური მივუგდე. ველ საჩქაროზე, მივეწიე, ვუთხარი: ჰე, ძროხა მომპარეს. მერე ვერ გაიგე, ვინ იყიდეს, მათ დაბრუნებაზე მან მითხრა არის. სოფელში არისო. წადით და რათი-
სერგოს ცოლს, ნინოს ეუბნება, სახლში მიხაიც მოდის-მეთქი. ძალიან გაეხარ- მოიპარა? ეს ზამთარია, კვალი შეიტყობ- ძალიან კანონიერი იქნება, მოდეგელებს ფას უთხარით, სადაც შენი თქვაო, იქაც
შემოდიო. ისიც ტუქსავს, უჯავრდება. დათ. იქ კაცები იყვნენ: ანდრეი, ბაგრა- და, კვალი საით მიდიოდა. კვალი მოდე- უჩივლო და გადაახდევინოვო. ხომ იცი, სიმონასი თქვიო. სომხებს სულ გაუკვირ-
მაინც არ შორდება. მაშინ ვთქვი: ღმერ- ტაი, ლუკაი, ლექსოი, სხვაც, ქალებიც. გისკენ მოდიოდა. მაშ, შენ მოიპარე არა? ვინც იყიდა თათრებისაგან. ვუთხარი: დათ, ქართველ კაცში რამდენი ხიჟმი-
თო, შენ ამნაირებისთვის დამბადე-მეთ- ცოლს ვუთხარი: შენ როგორღა დატოვე მე და ჩემმა ღმერთმა, არა. მაშ, გალოშვი- ვიცი მეთქი, სულ ყველას გვარი სახელი დანგი ყოფილაო, კარგები უკან დააბრუ-
ქი. გადავხტი ნამქერიდგან, დავინახე ქმარი. მითხარი, მეც ვრჩებოდი, ძლივით ლები მოიპარავდნენ! არ ვიცი. ჩამოვიხა- დავაწერინე. ამათ მე კვირას დავიბარებ, ნაო. წამოვასხით, მოვრეკეთ სახლში.
ჯანჯღელი ოსკაანთ არდაშაი, ერთი გადმოვედი, ავად ვარო. ბევრი მლოცეს, დე საპანე და ვუთხარი: აბა, წავიდეთ, შენც ჩამოდი, ერთმანეთს დაგაპირისპი- სოფლელებს სულ გაუკვირდათ, როგორ
დიდ დათვს გავდა. მოვიმარჯვე შინდის ამ სიარულით აბანოში ჩავედით. მიხაიც გალოანთა. ჩავედი. გალოანთ კარებზე, რებთ და იმისდამიხედვით საქმეს დავი- გაბედეთ, თათრებს ხარები წაართვითო.
ჯოხი, ამას მივვარდი თუ არა, მე შიგ თავ- ჩამოვიდა. მიხამ ამოიღო და ათი თუმანი კარებ წინ, კედელი ქონდათ. კედელს ჭერთ. წავიდა დღეები. კვირას ჩაველი. გავუშვით ბალახზე. კარგად დასუქდნენ.
ში დავცხე ჯოხი. მაშინვე გაგორდა. თოვ- მაძლია, რომ გადამარჩინეო. მე ვუთხა- იქიდგან გადავიხედე. ვნახე, რომ სისხლი ვნახოთ, მოსულან მოდეგელები. ამათ შემდეგში წავასხი. ერთი ხარი საყოლად
ლში მივცხე და მივცხე. ნინომ დახედა, რი: მიხა, რას ამბობ, როგორ ავიღებ და ფაშვის ნაკელი იქავე არის. გამოვტ- უთხრა: თათრებმა ცხვრები რომ ამორე- გავყიდე 4000 მანეთად, მეორე წაღვერში
არ მოკლასო. მაშინ დაიწყო წივილ-კივი- ფულს მაგ საგანზე, არ ავიღე. პური მაჭა- რიალდი და მრისხანედ შევვარდი გა- კეს, თქვენ იყიდეთო? დიახ, ვიყიდეთო. საკლავად, 3000 მანეთად. ესე იგი, შვი-
ლი: ნათლიჯან, ეყოფა, მოკვდაო! ხელებ- მეს. წაველით. ციხიჯვარში, გზაში, დაგვ- ლოანთას. დავუყვირე: თქვენ დაგექცათ თქვენ იცოდით, ის ცხვრები ბალანთე- დას თუმნად. ამ ფულით შემოდგომაზე 5
ზე შემომეხვია არდაშაი, როგორც იყო ხვდნენ ჯარის კაცები. დაგვიჭირეს, მიგ- ოჯახი, როგორც მე დამიქციეთ! თქვე ლების რომ იყოვო. თქვეს, არაო! ოჰ, ხბო ვიყიდეთ. დანარჩენი პურში მოვიხ-
დათვივით აბორტყდა, გაიქცა. ესტატეს ვიყვანეს შტაბში. გვალაპარაკეს. გაგვიშ- მამაძაღლებო, ერთი ძროხა არ გეყოფო- თქვე მამაძაღლებო, როგორ თუ არ იცო- მარეთ. ამის ამწერი სიკო გიორგის ძე
ძველ კარებზე ჯანჯღელები ბევრნი იყვ- ვეს. მე წაველ გომნაში. იმ დღეს უწიე დათ, ორ-ორი არ დაგეკლათ? ასეთი გან- დითო. თათრები ცარცვავდნენ, თქვენც მელიქიძეა.
ნენ, მიყვიროდნენ _ დაკა, მოკვდეს სიკო. გომნას თორში, დავრჩი. სამსონას ვეწვიე რისხებული რომ მნახეს, ვასომ სულ კან- თათრებს ეხმარებოდით, ქართველების ძმებო და შვილებო, ჩემს თავ-
ვნახოთ, ამ დანადარზე ჯგუფები და- სტუმრად, იმ ღამეს იქ გავათენე. დი- კალი დაიწყო. კუთხეში მიიმალა. არდა- საქონელს ყიდულობდით, აღარ ფიქ- გადასავალს რომ წაიკითხავთ, კარ-
დიან, ათიოდე ჯეილი ბიჭები, ჯანჯღე- ლით, ადრიან, გადავედი გომნაში. ჩვე- შამ თქვა: მე სულ არ გავრეულვარ! არა, რობდით, ესენი მეზობლები არიანო? გად დაუკვირდით ჩემს მოქმედებას,
ლები. ამათაც დავუშინე, ართენას ხიდამ- ნებმა რომ დამინახეს, ძალიან გაეხარ- თუმცა, მაშ ვინ ამორეკა? ამომ და ვასო- თათრები წავლენ და ესენი ჩვენთან დარ- ასეთი მოქმედება ადვილი არ არის.
დის ვარბენინე. ვუთხარი: ბალანთაში დათ. თურმის, სიკვდილის ხმა დაეყარათ, მაო. მაგათვე დაკლესო. მაშინ დედამის- ჩებიანო. წადით ეხლავე, როგორი ვინც რამე საგანი დამიშავა, ყველამ
აღარ გაიაროთ, თორემ სულ დაგხო- თათრებმა მოკლესო. მთელი გომნა მო- მა დამიწყო ხვეწნა: გვაპატიე, ეს შეცდო- ცხვრებიც იყვნენ, უფრო უკეთესი უსაჩივროდ გადმიხადეს. ზედგინიძე
ცავთ-მეთქი. მას მერე აღარავის გაუვ- ვიდა, ქალი, კაცი, ყველამ მნახა. ვნახოთ, მა, რაც ღირს, გადაგიხდით. მაშინ ვუთ- ცხვრები მიეცით, თორემ, გადაგცემთ სოფრონას ღორი მიეყიდა ალათუმ-
ლია ჯანჯღაში. ერთმანეთს ელაპარაკე- როგორი ბიჭიაო, თათრებში მარტო ხარი: ტყავები მომიტანეთო. მომიტანეს მელიციაზე. სულ ტყავებს დაგაძრობი- ნელებისთვის. ღორი გამოქცეოდათ.
ბოდნენ _ ბალანთაში არ წახვიდეთ, თო- დარჩაო. ყველა იძახდა _ კარგი ბიჭი ყო- ტყავები. წამოვიღე. შემდეგში ორეული ნებთ. მაშინ ერთმანეთში მოილაპარაკეს: აქ ორი კაცი მოვიდა, ღორი მიჰყავ-
რემ, სიკო დაგხოცავთ. ვისაც რასაც ფილაო. ჩემს ძმებს ეუბნებოდნენ: ეხლა ფასი გადავახდევინე. ჩამოველ სოფელ- თათრებს საქონელი აზავრეთში ყავდათ. დათ. ორივე გავრეკე. ღორი არ გა-
მოსტაცამდნენ, ჩემსკენ გამოიქცეოდ- თქვენ წადითო, ეგ აღარ გაგზავნოთო. ში. მითხრეს: შენი ბუღა და ევგენას ხარი წავიდეთ, გავიგოთ, თუ ისევ აზავრეთში ვატანე სანამ სოფრომ არჩილის ძე
ნენ _ არიქა, გვიშველეო. სახლებს ბო- აბა, ისინი რას წავიდოდნენ, მე რომ იმათ თათრებს სულეიმან აღასთვის უჩუქე- ყავთ, სიკოი ყოჩაღი ბიჭია, წავიყვანოთ, არ მოვიდა, არ მითხრა, მე მივყიდეო.
ძებს აცლიდნენ, მიჰქონდათ ფქვილი, ადგილზე ვყოფილიყავი, ცეფს გავარღ- ბიათ. ჯანჯღელი კუკზას შვილი სერგოი საქონელს თავზე დავაყენოთ. გამიმხ- მაშინ წაიყვანეს. ბევრ გაჭირვებულს
პური, რასაც მოასწრებდნენ. იექაანთ ვევდი, ძმებს ვნახავდი. ისინი არც ერთი ყოფილა. სულეიმან აღასთან შენი ბუღა რეს, მელაპარაკნენ. მე დავთანხმდი. ვეხმარებოდი, ამდენი აყალ-მაყალი
ქონდათ კარგი თივა, პლენებს მოეთი- ადგილიდგან არ დაიძრნენ. მივედი გომ- და ევგენას ხარი გამოუტანებია სერგოს- ამათ გაგზავნეს ფაშაანთ მოსოი. აპრი- იყო და ერთ კაცს არავის შეუგინე-
ბათ, შეენახათ. ერთი ვნახოთ, მარიას ნაში. ორი დღე დავრჩი. პური გამოვაც- თვის, ჯანჯღაში მოუყვანია. სულეიმან ლის დამლევი იყო. ძველზე დიდი დღე- ბია. თათრები ვინც დამინახავდნენ,
დედა მორბის, ენა ჩავარდნილი, _ არიქა, ხობინე. მესამე დღეს დავბრუნდი. ჩვენი აღას უთქვამს: ესენი ბალანთელებისაა ები. წავიდა აზავრეთში, გაიგო მოსომ, აფსუს, ბიჭო, რა დღეში ჩავარდ-
სიკო, მოგვეშველე, ჯანჯღიდგან სამი იროდინაი თან წამოვიყვანე. სანამ ცი- და წაიყვანე, პატრონებს ჩააბარე. სერ- რომ საქონელი ისევ აქ ყავთო. საღამო ნილხარო. ყველა ჩემს შეხედულებას
კაცი მოვიდა, რაც თივა გვქონდა, სულ ხიჯვარში მოვიდოდით, სულ იმას მეხვე- გოი ამოვა სოფელში, კითხულობს, ასე- პირზე ჩამოვიდა და მითხრა: სიკო, თათ- ემორჩილებოდა და კარგს თვალზე
წაიღესო. გამოვუდექი. რომ დამინახეს, _ წებოდა, ნუ წამიყვან, თათრებს ნუ მოაკ- თი საქონელი გამომატანა სულეიმან რებს საქონელი ისევ აქ ყოლიათ, ხვალ მიყურებდნენ. თათრულიც კარგი ვი-
სიკო მოდისო, ზედ ართენას ხიდზე დაყა- ვლევინებ ჩემს თავს, ნუ გინდა ჩემი აღამ, ვისნი არიანო. ყველანი ეტყვიან უნდათ წაასხან, თუ წამოხვალ, ჩვენც ცოდი, თარაქმულ თათრულს ვლაპა-
რეს. გაიქცნენ, სოფლამდის მივყე. გოგა- ცოდო. საკოჭავში რომ მოვედით, ვუთხა- ,ერთი სიკოსია, ბუღა ხარი ევგენასია. სი- წამოგყვებით, გაჩვენებთ საქონელს. რაკობდი, ჩვენი მეცხვარისაგან ვის-
ლაძე ლექსოს სწყენია, ჩემგან სომხები რი: იროდინ, უკან დაბრუნდი! ოჰ, რო- კოი აქ არ არის. ჩვენებური ეტყვის, რო- ვუთხარი: აუცილებლად წამოვალ მეთ- წავლე, გოკიელ ოსმანასაგან. ესე იყო
მაგინებდნენ, სიკომ ხმა არ გასცაო. არ გორ გაეხარდა, ძალიან გულით დამლო- მელიც კარგი მეგობარი ყავდა: სერგოს ქი. მაშინ ვუთხარი ჩემს ბიძაშვილს _ ჩემი საქმე, სხვა თავგადასავალი ბევ-
გამიგონია. ყველას ეხმარებოდა და მე კი ცა. წავიდა. ეჰ, ვთქვი. მშიშარა ამხანაგის ბუღა დაკალი, ხარი ამოიყვანე. რაც ამ გიოს: აბა, ავიღოთ თოფები, შევიარაღ- რი მქონდა, აღარ დავწერე. ეს არის
არ მომეხმარაო. თურმე, ჯანჯღელები ყოლას არ მყავდეს, სჯობია. მოვედი. მეგობარმა უთხრა, სერგომაც ის გააკე- დეთ. პატრონტაჟები ჯვარედინათ გადა- გავათავე, აღარ დავწერ სხვა რამეს.
ეუბნებოდნენ, ცოცხლები რომ ხართ, არ ციხიჯვრის ზევიდგან დამიხვდნენ ყარა- თა. ხარი ამოიყვანა და ბუღა დაკლა. ვიყარეთ მხრებზე. წაველით. თან გავი- ამას ვწერ 1953 წლის მარტში. ეს
გიხარიათო? ესეც ასე, შიმშილმა რომ ულები. არ გამიშვეს სოფლისკენ, ჩამო- ჩვენს მეზობელს ხორციც არგუნა. რა ყოლეთ მოდეგელები. შუა ღამისას მივე- ამბავი მოხდა 1918 წელს. 1919 წელს მე-
ძალიან გამიჭირვა, მოდეგელ ეზექას ჩა- მიყვანეს შტაბში. ჯარის უფროსები იყვ- დღესაც მოვედი, მითხრეს მაშინვე. წავე- დით აზავრეთში. მოდეგელებს ვუთხარი: ორედ შემოვიდა თათარი.
ვაბარე საქონელი. ჩვენები ბორჯომის ნენ: პავლე კიკნაძე, ეფრემ ვენჯილაშვი- დით მე და ფილოი. ჩაველით ჯანჯღაში. სწორედ იმ პლენის სახლში მიმიყვანეთ, იბეჭდება უცვლელად
რაიონში, სოფელ გომნაში იდგნენ. წავე- ლი. ამათ მითხრეს, ამ სამ დღეში ჩვენც მივედით სერგოსთან. გამარჯობა, სერ- იმას ანგარიშს გავუსწორებ. იმათაც მი- სიკო მელიქიძე,
დი პურის მოსატანად. ავიარე მოდეგაში. უნდა წამოვიდეთ ჯარით, ჩვენ გამოგვ- გო! გაგიმარჯოსო! სერგო, სულეიმან მიყვანეს პლენის სახლში. პლენი სახლში მასალა მოგვაწოდა
ეზექას ცოლი პურს აცხობდა. ერთი ლა- ყევი. მე ვუთხარი, საქონელი მყავს სხვა- აღას ჩემი ბუღა შენთვის გამოუტანებია, არ დაგვიხვდა, ძმა დაგვიხვდა. ძალიან ზაზა მელიქიძემ
ვაში მომცა, კარგად გავღონიერდი. შე- ზე ჩაბარებული, დღეს თუ არ გადავედი, მოგვეცი, წავიყვანოთ. სერგო შეკრთა, კარგი კაცი, თავის ძმას აგინებდა, უშლი- იბეჭდება უცვლელად
ს. ჭობარეთი მდებარეობს ახალცი- გადმომცა შემდეგი: „ლეკების შემოსევის

ხიდან აღმოსავლეთით 18 კილომეტრის დროს ერთ-ერთ ქალს გამოუცხვია „ლუხუ-
დაცილებით.1 მი” (წვრილწვრილად გამოაცხობენ ცომს,
სოფელს მთაგორიანი ადგილმდებარე- ერბოში მოსწავენ) და მუშაში მიქონდა.
ობა უჭირავს. ჭობარეთში ცხოვრობს 180 შეუხედია ლეკებისთვის, რომლებიც
კომლი მოსახლე, მათში 100 კომლი ქართ- მისკენ მოდიოდნენ. ქალმა ღმერთს შეეხვე-
ველია, 80 კომლი გამუსლიმანებული ქართ- წა: ღმერთო, აქვე გამაქვავე და იმ ლეკების
ველებია, რომლებშიც ქართული თითქმის ხელში ნუ ჩამაგდებთო. ღმერთს ლოცვა
სრულებით არ იციან. შეუსმენია და იქვე გაუქვავებია. ხალხი
როგორც სხვა სოფლებშიც, ისე ჭობა- დღესაც წმინდა ადგილათ თვლის. ქალები
რეთშიც, ხალხი გატაცებით ისმენს ძველ როდესაც ახლოს ჩაივლიან, პირჯვარს გა-
გადმოცემებს, გულდასმით ათვალიერებენ დაისახავენ”.
მაღარა-დარანს.
როგორც შევნიშნე, მეზობლებთან ხში-
რად თათრულად საუბრის გამო, ზოგიერთს ძველი ჭობარეთის
ლაპარაკზე ეტყობა არაქართული კილო.
თათრული ენა ყველამ იცის. ერთმა-
დარანი
ნეთში ქართველები ქართულად საუბრო- საინტერესოა ძველი ჭობარეთის და-
ბენ. როგორც სხვა სოფლებში, ისე აქაც, რანი. როგორც ცნობილია, ძველად, დიდი
ვაკვირდებოდი სოფლელების ცხოვრებას, ხნის დროიდან, ცნობილი იყო გამოქვაბუ-
ენას, ერთმანეთში დამოკიდებულებას. ლების კეთება. შესაძლებელია მესხეთში
ერთი ძველი ხალხური ლექსი ასე იწყება: ბევრი გამოქვაბულები ამდროისა იყო.
„პირველად თქმულა ძველთაგან როდესაც ჩვენში არ იცოდნენ ქვითკირით
ჭობარეთი
გაწყვეტილა მტერთან ბრძოლაში, ახალი მეკლესიანი ბაზილიკის” არსებობა, ამ შემ-
ჭობარეთი შემდეგ გაუშენებიათ სხვადასხ- თხვევაში დასამტკიცებლად გამოდგება შენება. მეგალითური კულტურის ნაშთი შე-
სიდარბაისლე მესხისა”. საძლებელია მიწის ქვევითაც აღმოჩნდეს.
დარბაისლობა მესხებს შერჩენილი ვა სოფლებიდან წამოსულ ხალხს. ძველი ჭობარეთის საყდარი.
ძველს და ახალს ჭობარეთს შორის დიდი სირია, მესოპოტომია, პალესტინა, რო- როგორც სხვაგან, ისე ჭობარეთშიც არ-
აქვთ. მე არ შემინიშნავს ის უშვერი ლანძღ- სებობს დარანი, რომელიც ბოლომდე არა-
ვა-გინება, რომელიც თბილისის ახლო სოფ- განსხვავებაა. ახალი ჭობარეთი უფრო გორც ცნობილია, IV-V-VI საუკუნეებში მო-
ხრიოკ ადგილზეა გაშენებული. მესხეთ- ფენილი იყო არა გუმბათიანი ბაზილიკის ვის დაუთვალიერებია. გადმოცემით არავის
ლებში გაიგონებს კაცი. უფროსებს, მოხუ- ახსოვს, რომ ვინმე შესულიყო ბოლომდის.
ცებს, პატივისცემით მიმართავენ – არჩილ ში არის მაგალითები, როდესაც სოფელი ტიპის შენობებით. ამ მხარეებთან, საქართ-
სტოვებს ლამაზ ბუნებით შემკულ მდება- ველოს სხვა კუთხეებთან შედარებით, მეს- დარანის დასაწყისი მიჩვენა კოლმეურ-
ბიძა, იორდანე ბიძა და სხვა. ნეობის თავმჯდომარემ ბაგრატ ჯვარიძემ.
ყველა ცდილობდა ჩვენთვის გადმოეცა, რეობას და ესახლება ხრიოკ, მიუვალ ადგი- ხეთს ყველაზე მეტი კავშირი ექნებოდა.
ლას. მაგალითად, ძველი სოფლის – მუსხის მესხეთის მრავალი ძეგლი შესწავლილი დასაწყისი დარანის ქვებით ჩაუქოლია,
რაც იცოდა. რაც შეეძლოთ პატივი გვცეს. საინტერესოა ის გარემოება, რომ დარა-
სოფლელებისგან გამოირჩეოდა ერთი მდებარეობა უფრო ლამაზია ახალ მუსხზე. არ არის. ძეგლებს, რომელიც მე დავათვა-
სოფ. მუსხის მდებარეობა ამტკიცებს, რომ ლიერე, ბევრს ვერ ვნახულობ ძველი მკვლე- ნის კედლები ნაშენია და ქვის დიდი ფიქლე-
ახალგაზრდა კაცი, რომელიც ამტკიცებდა, ბით არის დახურული. რა თქმა უნდა, სახუ-
რომ ხშირად მოდიან სხვადასხვა პირები, ჩა- მცხოვრებლებს უცდიათ მტრისგან შეუმჩ- ვარების გამოქვეყნებულ ნაშრომებში.
ნევლად ეცხოვრათ. ასევე ითქმის ჭობა- შესანიშნავია ერთი გარემოება, – თით- რავი ზემოდან არ სჩანს. დათვალიერების
იწერენ საინტერესო ცნობებს და მერე თა- შემდეგ გამოირკვევა, რა ხანას ეკუთვნის.
ვისად ასაღებენო. რეთზედაც. ქმის ყველა დიდ უპირატესობას ანიჭებს
იქვე, ახლო, ნასოფლარს მშვენიერი გუმბათიან შენობებს, განსაკუთრებული საეჭვოა, ხომ არ არის მეგალითური კულ-
შესაძლებელია, მართლაც დადიან ბნე- ტურის ნაშთი ჭობარეთის დარანი?
ლი პირები, რომლებსაც ზიანის მოტანის ადგილმდებარეობა აქვს, ახალ ჭობარეთში შესხმითი ქება იწერება ჯვრის საყდრის ირ-
უფრო შესაძლებელია სახლების შეუმჩნევ- გვლივ. არჩილ ჯვარიძის სიტყვით, რომელსაც
მეტი არაფერი შეუძლიათ. დარანის ნაწილი დაუთვალიერებია, დარანი
ახალგაზრდა მასწავლებელს მე უმტ- ლად გაშენება. სოფელში ბევრ ადგილას ბაზილიკური ტიპის და გუმბათიანი საყ-
შევნიშნე, სახლები სრულებით არ სჩანს, დრების შენობის ტეხნიკა შეთვისებულია ოთახებივითაა, ოთახებს შორის გასასვლე-
კიცებდი, ხალხურ გადმოცემებს, ამბებს, ლი ვიწროა და დიდის მოხერხებით არის ნა-
ფასი მაშინ აქვს, როდესაც მთქმელის მთლიანად მიწაშია გაშენებული. წინააზიიდან. განსხვავება შემდეგ ხანებში
მიწის ზევით მარტო ბუხრის თავია. უეჭველია არის. ორივე ტიპის შენობები შენი. მანვე ჩამახატვინა დარნის კედლები:
გვარს, სახელს მოვიხსენიებო და მის კილოს
უცვლელად დავიცავ-თქო. ძველი მესხური სოფლის გამოსარკვევათ ერთი და იგივე მონდომებით უნდა შევის-
დიდ მასალას გვაძლევს ძველი ჭობარეთი, წავლოთ. დარანი დახურულია ქვის ფიქლით.
ახალგაზრდა მასწავლებელი მაინც თა- კედლის ქვის ზომა:
ვისას ამტკიცებდა, უეჭველია, ცუდს გავ- შესამჩნევად სჩანს, სახლები ძველად მიწის ზემოდასახელებული სოფლების საყდ-
ზევით სცოდნიათ, ბევრ ადგილას ატყვია რების მშენებლებს შესაძლებელია თავის სისქე – 30 სანტიმეტრი;
ლენას ახდენს ცენტრიდან შემთხვევით ჩა- სიგანე – 1 მეტრი, ზოგან – 2-3 მეტრი;
მოსული პირები, რაც მანქანებით ორიოდე ნამოსახლარი, კედლების ნაშთი საძირკვე- საცხოვრებელ ბინისთვის არ გამოეყენები-
ლი. ნათ ბაზილიკური ტიპის საყდრის ფორმები. არჩილ ჯვარიძის სიტყვით, ახალ ჭობა-
პირი ახერხებს სხვადასხვა ორგანიზაცი-
ებიდან მიიღოს დიდი თანხა. ადგილობრივი მცხოვრების არჩილ ჯვა-
მე არ ვიცი, რა თანხები იხარჯება ზე- რიძის დაკვირვებით ძველ ჭობარეთში 200
პირსიტყვიერების ჩასაწერად. პირადად მე კომლამდის მცხოვრები უნდა ყოფილიყო.
არასოდეს არ მიმიღია დახმარება, როდე- ძველი სოფლების შესწავლის დროს შესაძ-
საც რომელიმე დოცენტი ან „ლინგვისტიკის ლებელია ნამოსახლარი გაიშინჯოს და დაწ-
ასპირანტი” ახერხებს მიიღოს დიდი თანხა ვრილებით შემოწმდეს რაოდენობა.
„ხალხში მუშაობისათვის”, ასეთი პირები ძველი ჭობარეთის კულტურის მაჩვენე-
ხელგაშლით ხარჯავენ ფულს. ბელია საყდრის ნაშთი, რომელიც ჯერჯე-
ზღაპრის, ანდაზების ჩაწერის დროს რობით მთლიანად არ განადგურებულა, იგი
აძლევენ საჩუქრებს, პირადად მე ბევრჯერ ხუროთმოძღვრების ისტორიისათვის იშვი-
ათი ძეგლია (ძველი ჭობარეთის საყდარი დარნის კედლები
მინახავს ზოგიერთ ინტელიგენტს „დიდკა-
ცური” თავდაჭერა „სოფლის ხალხში”. ბაზილიკური, სამნავიანი ტიპის შენობაა).
ხშირად სათვალეების შესწორებასაც პროფ. ჩუბინაშვილს ბაზილიკური ტი-
პის შენობებისაგან განსხვავებით აწერილი ძველი ჭობარეთის შუა ადგილას ჯერ რეთში რამდენიმე ადგილას გამოჩნდა მა-
თავის მიზანი აქვს გავლენის მოსახდენათ. ღარა.
„ხალხში” სიარულს ზოგიერთისთვის აქვს შენობები, რომელსაც ის „სამეკლესიან კიდევ დარჩენილია ძველი კულტურის ნაშ-
ბაზილიკებს” უწოდებს. თი. „ინასარიძე სოლო იტყოდა ხოლმე (ინა-
თავის მიზანი აქვს, დროგამოშვებით მოევ- სარიძე სოლო ეხლაც ცოცხალია, 54 წლის
ლინება სოფელს, ჩაიწერს ზღაპრებს, ანდა- ძველი ჭობარეთის საყდარი თავის გა- მის ირგვლივ საცხოვრებელი ბინების
რეგანი ფორმით წარმოადგენს სამნავიან ნანგრევებია. ამ მხრივ მათ დიდი მნიშვნე- კაცია) – პაპაჩემი იტყოდა, საყდართან რაჟ-
ზებს, ლექსებს და სხვა. დენას საბძელში (რაჟდენ ინასარიძე ჭობა-
ერთ სოფელში შესაძლებელია მთელი ბაზილიკას. მაგრამ შიგნით ჩვენ ვხედავთ, ლობა აქვს.
რომ დამოუკიდებელი, წაგრძელებული საყდრის გვერდით დიდი შენობის სა- რეთის მცხოვრები. ბ.ტ.) კარების კეთების
ტომი შეიკრიბოს ლექსების. დროს მაღარა გამოჩნდაო. გავყევით შორს,
„სოფლის განმანათლებლებმა” შესაძ- მეტ-ნაკლებ სიმაღლის ოთახია. შუალა ძირკველია დარჩენილი, რომლის დასავლე-
ოთახი შესამჩნევათ უფრო დიდია და უფრო თის კედლის ნაშთი საყდრის კედლის 1 ½ შიგნიდან რაღაცნაირი ჰაერი წამოვიდაო,
ლებელია რაღაც ახალი რომ აღმოაჩინონ, კინაღამ დავიხრჩენითო და გამოვიქეცითო.
თავის ფანტაზია ჩაურთონ. მაღალია, ვიდრე გვერდის ოთახები. მეორე- მეტრით სცილდება.
ში გასასვლელი კარია. აღმოსავლეთის მხარეზე საყდრის და წასასვლელი კარი ბევრი იყო. ერთმა ამხა-
ენის თავისებურება რომ „დაამტკი- ნაგმა ჩოხა დატოვა კარებში, რომ შემდეგ
ცონ”, ან აღმოაჩინონ „ახალი არ ნახული”, პროფ. ჩუბინაშვილი „სამკუთხიან ბაზი- დიდი შენობის საძირკველი თითქმის ერთ-
ლიკების” დასახასიათებლად ჩამოთვლის მანეთის გაგრძელებას წარმოადგენს. გზა ეპოვა, გზა-გზა ინიშნავდა. შიგნით ლამ-
შეიძლება სიტყვა შეამოკლონ, ხელოვნური პა არ ენთებოდა და კვარი გვენთოვო. ამა-
ნიშანი გამოიგონონ მათ მიერ „არ ნახული” სხვადასხვა ნიშნებს. ამ განსხვავებით ხა- რაღაც ერთი კილომეტრის მანძილზე
სიათდება ძველი ჭობარეთის საყდარიც. მოსჩანს სხვადასხვა კულტურის მქონე მეს- საც ამბობენ, „მაღარაში” კაცი დაკარგულა,
სიტყვის გადასაცემათ. გზა უკან ვერ გამოუგნიაო.
ძველი ჭობარეთის საყდრის, ბოლნისის ხური სოფელი. ძველი სოფელი საყდრით,
საყდრის მსგავსად, სამივე ნავი დახურული იქვე, დაცემის ხანაში აგებული სოფელია ჭობარეთში კიდევ, შიგ გზაში, ამოვიდა
„ვერანა სოფლები” უნდა ყოფილიყო ერთი საერთო ორგვერდი- ახალი ჭობარეთი, მიწაში ჩამძვრალი სახ- მაღარა. ბიჭები შეძვრნენ შიგ, იგიც ეკლე-
სიისკენ მიემართებოდა.
ანი სახურავით. ლებით.
ჭობარეთის ახლო ვისაც უნდა დაამტკიცოს განსხვავება ახალ ჭობარეთში თვალსაჩინოთ განსხ- რაჟდენ ინასარიძის სახლთან, გზის პი-
„ელინისტურ და აღმოსავლური” ბაზილი- ვავდება რევოლუციის შემდეგ აშენებული რას, ნახული მაღარა გამოკვეთილია, ვერა-
ს. ჭობარეთიდან, ½ კილომეტრის და- კის ფორმებში ძველი ჭობარეთის და ახლო სახლები. ნა ჭობარეთის კი ნაშენი.
ცილებით, აღმოსავლეთით, მდებარეობს სოფლების ძველ საყდრებში დიდ ძალს მა- ჩემს მოხსენებით ბარათში ნათქვამი ქვედა უბანში წყაროს „ქვეშა წყაროს”
ძველი ჭობარეთი. ძველ ჭობარეთს მშვენი- სალას იპოვის ანდრიაწმინდის, წყორძის, მაქვს, საჭიროა დაიხატოს ძველი და ახალი უძახიან. პაპაჩემი ვასილ ჯვარიძე ასე იტყო-
ერი მდებარეობა აქვს. სოფელი მთლიანად მაჭიხეთის, ძველ ჭობარეთის და სხვა საყდ- ჭობარეთი, ისტორიული კუთხისთვის. და, – ეს წყარო სიზმრით ვიპოვეო. – თხრის
რებში, რომლებიც, ასე თუ ისე, ერთმანეთი- საყდრის ეზოში სდგას მეგალითური დროს ვნახეო, მივყევით, თანდათან მატუ-
საგან განსხვავდებიან. კულტურის ნაშთი ქალქვა. ლობდაო და მაღარაც გამოჩნდა.
1 შენიშვნა: საერთოდ მესხეთში მუსულმან ქარ-
შევედით მაღარაში, ვნახეთ, რომ

თველებს თათრებს ეძახიან, მათი ენა თათრულია. თუ სწორია პროფ. ჩუბინაშვილის „სა- „ქალქვის” შესახებ არჩილ ჯვარიძემ
იუბილე
კაცობრიობის განვითარების ყველა ჯომიც”. რომ იტყვიან, იგი ხალხის ცხოვ- გაზეთი "ბორჯომი" - 90
ეტაპზე, როცა უკვე არსებული დროება რებით ცხოვრობს და ქვეყნისა და მუნიცი-
სამარადჟამოდ ისტორიას ბარდება და პალიტეტის ყოველდღიურობას ასახავს. რებაა, რომ მრავალი წინააღმდეგობების, განსაკუთრებით საგულისხმოა, რომ
განვითარების ახალი ეტაპი იმკვიდრებს გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან კატასტროფული ფინანსური პრობლემე- გაზეთ „ბორჯომის” ჟურნალისტები ინ-
ადგილს, წარსული ყოველთვის ტკბილ- მოყოლებულმა, ქვეყანაში განვითარე- ბის მიუხედავად, გაზეთმა დროს და ყველა ტენსიურად თანამშრომლობენ რესპუბლი-
მწარე მოგონებებად რჩება. ადამიანთა ბულმა რევოლუციურმა მოვლენებმა, ძი- გამოწვევას გაუძლო და თავის ერთგულ, კის სხვადასხვა ავტორიტეტულ გაზეთებ-
ყოველდღიური მაცნე – გაზეთები კი შთა- რეულად შეცვალეს ქართული პერიოდუ- მრავალნაცად კოლეგებთან – უშანგი თანაც კი, რაც კიდევ ერთხელ მიუთითებს
მომავლობას უნახავენ იმ დღეთა რეალურ ლი პრესის შინაარსობრივი სახე. გაჩნდა ჯანგირაშვილთან (რედაქტორის მოადგი- მათ მაღალპროფესიულ დონეზე. ეს გაზეთ
სახეს, რა ცხოვრებითაც ცხოვრობდნენ ახალ-ახალი დამოუკიდებელი ჟურნალ- ლე,) მონიკა ჭანტურიასთან, ნატო მელი- „ლიტერატურული მესხეთის” მიმართება-
ადამიანები იმხანად. შიც გამოიხატება.
როდესაც ვფურცლავთ საუკუნის წი- 90 წელი ქვეყნის სამსახურში კალმით
ნანდელი, დროჟამისაგან გაყვითლებული ბორჯომის მემატიანე დგომა და მახვილივით მჭრელი მართალი
და გაცრეცილი პერიოდული პრესის ფურ- სიტყვით ბრძოლა, არაა ადვილი, თუნდაც
ცლებს, ბევრ საინტერესო ფაქტებს წა- გაზეთები, მხოლოდ თითზე ჩამოსათვ- ქიძესთან, იზა იანვარაშვილთან, ნუგზარ ეგრერიგად მომრავლებული, სენსაციების
ვაწყდებით ხოლმე, რომელნიც თითოეულ ლელმა რამდენიმე უკვე არსებულმა გა- ქარელთან და რუსუდან სხირტლაძესთან მოყვარული ყვითელი პრესის გარემოც-
ჩვენთაგანში განსაკუთრებულ ინტერესს ზეთმა კი წინამორბედის ბაზაზე სრული ერთად ბრწყინვალე შემოქმედებითი ჯგუ- ვაში. მათი ბრძოლა მხოლოდ ერთადერთ
იწვევს. რეორგანიზაცია განახორციელა და მის ფი შექმნეს და ყოველთვის მაღალაკადემი- მიზანს ემსახურება – ქვეყნის უკეთესი მო-
დღეს ადამიანებს ინფორმაციის მიღე- სამართალმემკვიდრედაც დარჩა, – არ ური დონის ნაღვაწს აწყვდის თავის ერთ- მავლისათვის ბრძოლას.
ბის განუსაზღვრელად დიდი შესაძლებ- მოშალა იქამდე არსებული ბაზა და ნაყო- გულ მკითხველს. და ამ ბრძოლაში ჩვენს ღირსეულ და
ლობები გააჩნია, თუმცა ძველი, მივიწ- ფიერი მოღვაწეობა განახორციელა, მათ ვინც კი ინფორმირებულია რეგიონებ- ნაცად კოლეგებს დიდი სიყვარულითა და
ყებულის ხელახლა წარმოჩენა სხვაგვარ შორის გაზეთმა „ბორჯომმაც”, რომელიც ში გამომავალი პერიოდული პრესის თა- ღრმა პატივისცემით გვინდა მივულოცოთ
ემოციებს მაინც იწვევს. დღეს თავისი არსებობის 90 წელს ითვლის ობაზე, ალბათ დამეთანხმება, რომ გაზეთი ღირსეული იუბილე და გვჯერა საუკუნო-
გაზეთი ის უტყუარი, ცოცხალი მა- და ჭეშმარიტად ეროვნულ პოზიციებზე „ბორჯომი” ერთადერთი და გამორჩეულია ვან იუბილეს დამშვიდებულ და დაწყნა-
ტეანეა, რომელიც რეალურად ასახავს მდგარ, მიუკერძოებელ გაზეთს ორათეულ როგორც აკადემიურობით, მრავალფე- რებული საქართველოს პირობებში კიდევ
ეპოქალურ მოვლენებს და დიდ სულიერ წელზე მეტია რედაქტორობს საქართვე- როვნებით, სიხშირით, ასევე სტაბილური უფრო ამაღლებული განწყობით შეხვდე-
საზრდოს აწვდის თითოეულ მოაზროვნე ლოს დამსახურებული ჟურნალისტი და გამოცემით და ტირაჟით. ეს კი ძალიან ბიან.
ადამიანს. ბორჯომის საპატიო მოქალაქე ვალერიან ბევრს ნიშნავს დღევანდელ ეკონომიურად ავთანდილ ბერიძე
ასეა ჩვენი საყვარელი გაზეთი „ბორ- ლომიძე. სწორედ მისი უდიდესი დამსახუ- რთულ პირობებში.
 რკინის მილი იყო გაკეთებული „საყევარში, ეკლესიის გალავანში, არის ოჩანეთი 15 კილომეტრზეა სამხრეთით ვერ გამოჩნდებოდნენ. ადგილობრივ
და წყალი იქიდან გადმოდი- ზღურბლის ქვა, კარის ქუსლის ადგილიც ჭობარეთიდან. მოსახლეობაში ფეხი მოიკიდა ცრუმორ-
ოდაო. ეს წყალი დავმალეთ და აქვს”, წმუნოებამ.
დღესაც დის ის წყალი ჭობარეთში. ხალხზე ზეგავლენას ახდენდა ტყეში,
ინასარიძეს ერთნი ესიენთს უძახიან ჭო- „ხიკიზე” ყრუ ადგილას დარჩენილი საყდრის მხატვ-
ბარეთში. იმათ სახლში მელოგინე ქალი ძნე- „საბილეთი” რობაც.
ლად რომ გადარჩეს, ასე ამბობენ: „იმას სახ- „მანდ კიდევ არის დანგრეული ეკლესია. მაჰმადიან მოსახლეობაში გავრცელდა
ლის ქვეშ, მაღარა არის და დაპატრონებუ- ვერანა სოფლის საბილეთის მიჯნაში, ხიკიზეს აქეთ არის წყვილი მუხა. ხალხს ხმა, რომ საყდრებში დაპატრონებულია ეშ-
ლია ეშმაკები, იმიტომ გაუხარელი არიანო. ხევში, კლდეში, ბუხრის ოდენა არის გამოჭ- სწამს როგორც წმინდა ადგილი, ხელს არ ახ- მაკები.
ზოგი ამბობს, ამ მაღარაში სოფლის ხა- რილი. იქვე, კლდეზე, არის კაცის ოდენა ლებენ, დაგვიფარავსო. ხშირად სანთელსაც ამ ცრუმორწმუნეობის წყალობით მრა-
ზინა არის, მაგი გულითვინ ძნელად ჩერდე- ჯვარი. უნთებენ ხოლმე. ქალები იტყვიან: მთაზე ვალი ძეგლი გადარჩა.
ბიან. სახლების ქვემოთ არის მაღარიები. ისე- რომ ვიყავი, სანთელი არ აუნთე, ავათ გავხ- მოლებსაც უსარგებლიათ ამ შემთხვე-
ამის გამო ზოგიერთი ამ სახლიდან გაიკ- თი დიდი მაღარიები არის, თითო მაღარაში დი”. მიდის, სანთელს უნთებს, ამის შემდეგ ვით. ისინიც მრავალ ავადმყოფობას დანგ-
რიფნენ. ჭობარეთში ხშირად ამოდის ქვევ- ექვსასი სული ცხვარი შევა. თითქოს კარგად ხდება. ხეების სწამს, რო- რეულ საყდარს მიაწერენ. მაგალითად, თუ
გორც ქრისტიანებს, ისე მაჰმადიანებსაც”. ახლო ვინმემ შეიგინა, ან გააბინძურა და
„ხიკიზე” –– ჭობარეთიდან სამხრეთით სხვა.
14 კილომეტრზეა. ქრისტიანებსაც და მაჰმადიანებსაც
სწამთ, ვინც საყდარს დაანგრევს, ან მის
„მაჭიხეთი” ქვებს გამოიყენებს, ის უეჭველად დაიგრი-
ხება”.
„მაჭიხეთის მიჯნაში ფაგები ბევრია.
გათხრის დროს ამოდის კაკლის ნამწვი ხე- ა. ჯვარიძემ გადმომცა ცრუმორწმუ-
ები. ნეობის ნიმუში:
წისქვილთან და წისქვილის ზევით არის
საყდრები, ყანებში საყდარი მე ვნახე პირვე- „ერთი ქვრივი დედაკაცი იყო. მას ყავ-
ლად, ძლიერ დაზიანებულია. იმის ქვევით და ერთი შვილი. ამ დროს, თურმე, ავად-
არის აკლდამა. მაჭიხეთის მიჯნაში არის მა- მყოფობა არ ყოფილა. ქვრივის შვილი
ღარა, ორი თანა, დიდრონები”. ავათ გამხდარა. დედა წასულა სოლომონ
მაჭიხეთი ჭობარეთიდან 3 კილომეტრ- ბრძენთან, რჩევა უთხოვია. სოლომონ
ზეა დასავლეთით. ბრძენს, თურმე, გაუცია ბრძანება. შეკრე-
„ყველა ამ გავერანებულ ადგილებზე ბილა აუარება ფრინველები და ცხოველე-
არის სახლები, კალო, საბძელი, საკუჭნაო, ბი. სოლომონ ბრძენი შეეკითხა მათ, რით
უფრო უკეთესად სჩანს, ვინემ ვერანა ჭო- არი ქვრივის შვილი ავათო. ყველამ უარი
ბარეთში”. განაცხადა ცნობების მიცემაზე. მაშინ
„გარდა ამ ნასოფლარი ადგილებისა, სოლომონ ბრძენმა ერთ ფრინველს ძალა
მარტო ჭობარეთის მიჯნაში არის შემდეგი დაატანა. იმ ფრინველმა უთხრა, რომ ერთ
ფაგები: გატეხილ საყდარში ნახევარკაცი დავინა-
1.„ბოსტანიები”; ხეთ, ის უნდა იყოს ავადმყოფობის მიზე-
2. „თივები, ყანების ფაგები”; ზიო. სოლომონ ბრძენმა გაგზავნა კაცი
3.ჩუხური ფაგები (ჩუხური, თათრული და მოაყვანინა ეშმაკი საყდრიდან. ეშმაკმა
სიტყვაა, ოღროჩოღრო ადგილს ნიშნავს). უთხრა, ვინ იყო მათი უფროსი. სოლომონ
4.გორა (გორის ფაგები); ბრძენმა გაგზავნა იგივე ეშმაკი და მოაყ-
5.კორდების ფაგები; ვანინა უფროსი. სოლომონ ბრძენმა უთხ-
6.ნინოწყაროების ფაგები. რა ეშმაკების უფროსს, ამა და ამ ქვრივის
ამ ფაგებში ზოგან 6-15 მოსახლემდის შვილი ავად არის და მიზეზი თქვენ ხარ-
რები და თიხის ჭურჭელი დამტვრეული. ყოფილან. ხეოთის ზემოთ ყელამდის რომ თო.
არის ადგილი, ერთ არშინზე ამოდის, არის ყველა დათვალიერებული არ არის. ერთ ეშმაკების უფროსმა დაუძახა თავის
მაღარაში არის ეკლესია. წინა კედელი ამო- იაროთ, სულ ნასაყდრებია და მრავალი მა-
ადგილი – ერთ საჟენზე. ბევრმა ამოღებუ- ღარიებია. ბევრ ადგილს გამოშენებული ქვეშევრდომებს, ნახეს, რომ ავადმყოფო-
ლი ჭურჭელი გამოიყენა, მაგალითად, ჩემმა შენებული აქვს. თათრები „გაურგვინეის” ბის მიზეზი იყო ის ნახევარკაცი, რომელიც
უძახიან. ქართულად, როგორც სოფლე- ქვის კარები აქვს”.
ბიძაშვილმა ბაგრატამ ქვევრი ნახა, ეხლაც (არჩილ ჯვარიძე, 39 წლის, წერა კითხ- ფრინველებმა დანგრეულ საყდარში დაინა-
ხმარობს, ყველი ჩაედო შიგ. ლები ფიქრობენ, უნდა იყოს „გაუხბინევი”. ხეს. შემდეგ სოლომონ ბრძენმა კითხა, რა
მთელი ამ ადგილის თათრები გაურგვინეის ვის მცოდნე. თვითგანვითარებული).
ერთ ადგილას, იმ ვერანა ჭობარეთთან, წამალი განკურნავს ავადმყოფს. ეშმაკების
ზედგინიძე სერგომ გადააგორა ქვები. ქვებს ეძახიან, იქ დღესაც ამოდის გარეული ჭვა- უფროსმა ასწავლა სოლომონ ბრძენს, რა
ვი. დღესაც, თითქოს, ყანა დაუთესიათო”. როგორც ზაქარია ჭიჭინაძეს აღნიშ-
ქვემოთ ორმო იყო, ერთი კაცის ჩასაჯდომი, ნული აქვს თავის მოგზაურობის დროს დღეზე დაბადებულს რა ავადმყოფობა ექ-
წყლით სავსე. შავშეთსა და ერუშეთში, ოსმალებს შიდა ნება და რაა მისი წამალი.
ადრევე მაგ ორმოში მცხოვრებლები ბა-
ნაობდნენ, ქარს შველისო. ამჟამადაც ბანა-
„ოჩანეთი” ვილაიეთებიდან მოყავდათ საყდრის დასან- სოლომონ ბრძენმა რომ ეშმაკი დანგ-
რეულ საყდარში ამოაჩინა პირველად ქრის-
გრევათ ხალხი. ადგილობრივი მოსახლეობა
ობენ. „ამ ნასოფლარში ეკლესია არ არის”. ცდილობდა რამენაირად დაეცვა საყდრები. ტიანებსაც და მაჰმადიანებსაც სწამთ”.
„არის მზის გული ფერდები. ამ მზისგულის ოსმალები ცდილობდნენ აღმოეფხვრათ ეს ცრურწმენაობა რევოლუციის შემ-
დეგ შენელდა. ამის გამო ხშირია შემთხვე-
„საყევარი” ადგილზე გაკეთებულია ბაქანი (ტერასები.
ბ.ტ.).
ყველაფერი, რაც ხალხს თავის ეროვნებას
აგონებდა. ვა, ტყეში და მთებში გაბნეული საყდრების
(მთის სახელია) დანგრევის ან მათზე აყრილი ქვების საშენ
სოფლელები ამბობენ: ეს ბაქნები ვენა- მთავარი, დიდრონი საყდრების დან-
ხების ადგილები არისო. გრევის შემდეგ, მაინც დარჩა მრავალი მასალად გამოყენებაში.
მთის მიჯნაში რამდენიმე ნასოფლარია:
„იქ არის თლილი ქვის საყდარი, უზარმაზა- დღესაც იქ ვხვდებით მიწაში ხის ჯირ- საყდარი. გავერანებულ, გადაშენებულ
კებს, კვარი ამოდის. სოფლებში, ტყეში, მთებში გაბნეული ჩაწერილია ბესარიონ ტაბიძის მიერ,
რი ქვებით არის ნაშენი. საყდარი დაზიანე- 1938 წელს, ახალციხის
ბულია”. ოჩანეთში ეტყობა ყანები, თითქმის საყდრის დანგრევა არავითარ საჭირო-
მთის წვერამდი ადის, ვერ ნახავთ ადგილს, ებას არ წარმოადგენდა. ეს უკანასკნე- მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი, N97
აროსები – „საყდარი იქაც დანგრეულია”
(აროსები გაუქმებული ყანები, ნამოსახლა- სადაც არ ეტყობოდეს, რომ ყანა არ ყოფი- ლი მისით, დროთა განმავლობაში, ინგ-
ლიყოს”. რეოდა. მლოცველები, ცხადია, დღისით მოგვაწოდა გრიგოლ ჯვარიძემ და
რი ჩანს. არჩ. ჯვარიძე). ლევან ლაფაჩმა
ძველი გაზეთებიდან
*** კიდეც მესხეთი, უფრო გამორკვეული აზრი გვეჭირებოდა მანი გააქრისტიანოს, დღევანდლამდე ეს კანონი თან და
„Нов. Обозр»,კვირა. 16 დეკემბრის ნომერში შემდეგი ამისთანა დროს, როდესაც მაღალ ყოვლად უსამღვდელო- თან უფრო მკვიდრდება. ეს კარგად იცის ჩვენმა მუსულ-
წერილია დაბეჭდილი ა.ხახანაშვილისა: ესობა ეხლანდელი ეგზარხოსი მეცადინეობს საქართვე- მანმა ხალხმა ახალციხის მხარესაც. ყოველ მუსულმანს
„თქვენს გაზეთში დაბეჭდილი იყო ამბავი, რომ „სა- ლოს ეკკლესიის და მის მსახურთა მოქმედებაში მომატე- ნება აქვს თავისი სალოცავი ადგილი რამე იქონიოს, ცოლ-
ქართველოს ეგზარხოსი, მთავარი ეპისკოპოსი პალლადი, ბულის სიცოცხლის შემოტანასა. შვილი თავის რჯულზე ჰყვანდეს. ერთი სიტყვით, არავის
შუამდგომლობს უწ. სინოდის წინაშე ორის სამისიონეროს უნდა აღვიაროთ, რომ „Нов. Обозр” -ის ამბავი სამის- არ შეუძლიან არც ქრისტიან მღვდელს, არც ქრისტიან
დასაარსებლად კავკასიაში მწვალებლობასთან საბრძოლ- მთავრობას, ძალა იხმაროს და მონათლოს ქრისტიანად,
ველადაო. ამის გამო მე მსურს მივიქციო ადგილობრივ ვინმემ რომ გაბედოს და ძალით მონათლოს, ძალით მო-
სასულიერო მთავრობის ყურადღება ქრისტიანობის სამ- ნათლულს ისევ თავის რჯულზე შეუძლია გადავიდეს და
წუხარო და სავალალო მდგომარეობაზე ძველ მესხეთში. მამნათლელი პასუხის გებაში მიეცემა და ისჯება. ეს კანო-
წმ. მოციქულ ანდრიას დროიდგანვე მოეფინა ამ ქვეყანას ნი, როგორც ვსთქვით, მუსულმანმა ჩვენმა ძმებმა კარგად
ნათელი ქრისტეს ღვთიურის სწავლისა, მაგრამ ოსმალთა იციან ახალციხისკენაც, ახალქალაქისკენაც და ბათუმის
მფლობელობამ და მტარვალობამ ორის საუკუნის გან- სანჯახშიაც, მაგრამ მაინც და მაინც შიშობენ, შორს გვი-
მავლობაში ძლიერ დააქვეითა და ამ ჟამად მისი მკვიდრ- ყურებენ და ეფიქრებათ, არ იქნას და ხელი არ ჩაგვავლონ,
ნი არც თუ ბარბაროსნი და არც თუ მაჰმადიანნი არიან. ძალათ არ გაგვაქრისტიანონო.
ახალციხის ფაშები მუდამ ცდილობდნენ, გაედევნათ, რა მიზეზია ამისი? ის მიზეზია, რომ სულ პირველად
მოესპოთ, ქრისტიანობასთან ერთად განსაკუთრებული ისევ ჩვენი ქართველები, დაბალ ხარისხის მოხელე-ჩინოვ-
ეროვნული თვისებანიც მკვიდრთა და, მართლა უნაყოფო- ნიკები, უაზროდ იქცეოდნენ, როდესაც ახალციხე შემო-
დაც არ ჩაიარა მათმა ცდამ. მას აქეთ, რაც ეს ქვეყანა რუ- უერთდა რუსეთსა. ეს ვაჟბატონები დღევანდლამდე ისე
სეთის სამფლობელოდ შეიქმნა ადრიანოპოლში შეკრულს ირჯებოდნენ, როგორც არ შეჰფერის გონიერს კაცსა. შეხ-
ზავს შემდეგ, ჩვენ ძლიერ ცოტა ვიზრუნეთ ოსმალთა მიერ ვდებოდა, ვთქვათ, მუსულმანი გლეხი ქართულის გვარისა
განავლების მოსასპობად, თუმცა მაჰმადის სარწმუნოება და ქართულად მოლაპარაკეს.
დამკვიდრებული არ არის, პასკევიჩ-ერევნელის მიერ ქურ- – რა გვარი ხარ? ჰკითხავდა.
თების მოწვევისა ამ ქვეყანაში დასასახლებლად და მათ- – კოპაძე ალია, შენი ჭირიმე, უპასუხებდა გლეხი.
თვის სხვა-და-სხვა შეღავათის მინიჭების გამო, ბევრმა სიონეროს დაწესებაზე მწვალებლობასთან ბრძოლისთვის – კოპაძე, ბიჭო, ქართველი ყოფილხარ.
ისეთმა მესხმაც მიიღო მაჰმადიანობა, რომელიც ოსმალ- და არა მაჰმადიანობასთან ბრძოლისთვის შორს მხედ- – არა, შენ გენაცვალე, პაპის პაპა ყოფილა, მე ქართ-
თა მფლობელობის დროსაც-კი ქრისტიანობის მიმდევარი ველს, საქმის და ადგილობრივ გარემოების მცოდნეს შეეძ- ველი არა ვარ, ეუბნებოდა გლეხი.
იყო. „კავკასიაში ქრისტიანობის აღმადგენელმა საზოგა- ლო. ამიტომ ბ-ნ ხახანაშვილის საყვედური უსაფუძვლოა. – როგორ, ქართველი არა ხარ? გვარი ქართველისა
დოებამ” მთელი თავისი ყურადღება მარტო ოსეთს მიაქ- ბრძოლა მაჰმადიანობასთან მთელმა მისსიონერობის გაქვს, ქართველი ხარ, ქართველი. ქართულსაც კარგად
ცია და არაფერს არა ზრუნავს ზემო და ქვემო ქართლზე. ისტორიამ უარჰყო. ჩვენ არ შეუდგებით მრავალ წვრილ ლაპარაკობ; რა გაკლია ქართველობას. მოდი შვილო, მო-
„ასეა, მაგრამ ძვირფასი ნიშნები საეკკლესიო ხელო- და მსხვილ მოლაპარაკეთა მსგავსად ამის მიზეზების ინათლე და გათავდა საქმე.
ბისა უტყუარად ჰმოწმობს, რომ მესხეთში ქრისტიანობა გამოკვლევასა; შორს წაგვიყვანს. ისტორიულ ფაქტებს – არა, შენ გენაცვალე. რა რჯულზედაც დავბადებულ-
ოდესღაც გაბრწყინებული ყოფილა. საფარის მონასტერი, დავაკვირდეთ. დღევანდლამდე ყველგან – აზიაში, აფრი- ვარ, იმ რჯულზე უნდა მოვკვდე, მამა-პაპა მუსულმანი ყო-
ვარძიისა, აგარის, ტაძარი აწყურისა, ვალესი, ზოგიც სხვა კაში და თვით ავსტრალიის კუნძულებზე ქრისტიანობის ფილა, მეც იმათ რჯულზედ უნდა დავრჩე.
და ბევრი, ჯერედ აღმოუჩენელი მოწმეა იმისი, რომ საქარ- გავრცელებით თავი იჩინეს კათოლიკე სამღვდელოებამ. – ბრიყვი ხარ, არა გესმის-რა. საჩუქარს მიიღებ, მო-
თველოს სამეფოს ამ კუთხესაც თავისი სიდიადე ჰქონია. ვერც ინგლისის, ვერც ამერიკის და ევროპის სხვა-და-სხვა
ჩემის მოგზაურობის დროს დასავლეთ საქართველოში პროტესტანტ სამღვდელოებამ ვერ მოახერხა იმოდენა
მღვ. ხახუტაშვილთან ერთად, ჩემის თვალით ვნახე, რომ ხალხის გაქრისტიანება, როგორც კათოლიკე სამღვდე-
XI საუკუნის ეკკლესია მაჰმადიანებს მეჩეთად გადაუკე- ლოებამ. ამისთანა მოხერხებულს მისსიონერობას თავი
თებიათ. მგონი ამაზედ უკეთესი მაგალითი აღარ შეიძლე- უნდა დაენებებინა მაჰმადიანთა შორის ქრისტიანობის
ბა ჩვენის უზრუნველობისა და ყურადღებობისა ამ ქვეყნის ქადაგებისათვის არამც თუ მუსულმან სახელმწიფოებში,
ძვირფასი ნაშთებისადმი, რომელსაც ჩვენ მიერ აღდგენა არამედ ინდოეთშიაც, სადაც მაჰმადიანობას მოსარჩლე
სჭირია. ის ქვეყანა, სადაც XI-XII საუკუნეებში განათლება და მფარველი არა ჰყავს. თვით საფრანგეთის საბძანებელ
იყო დანერგული, რომელმაც აღზარდა შოთა რუსთაველი, ალჟირშიაც მისსიონერების საქმეში დახელოვნებულმა
შემოქმედი უკვდავ პოემის „ვეფხის ტყაოსნისა” და სარ- საფრანგეთის მისსიონერებმა და მათთან იეზუიტებმა
გის თმოგველი შემთხზველი „დილარგეთიანისა”, ეხლა ვერა გაიგეს-რა. მათი ყურადღება მიქცეული იყო წარ-
მიყრუებული, მიჩუმებული კუთხეა საქართველოსი. იქ მართ-კერპთ-მსახურებაზე ჩინეთში, ინდოეთში, აფრიკის
ქრისტიანობის მაგიერ ეხლა ისლამი არის მკვიდრთა სარწ- და ავსტრალიის ველურებზე, ანუ არა კათოლიკე ქრისტი-
მუნოება, სწავლის მომფენლად მეჩეთებთან დაარსებული ანებზე; სპარსეთში აისორ ნესტორიანებზე, ოსმალეთში
მედრესებია და თვით სწავლულებიც მოლლები-ღა არიან, კიდევ აისორებზე, სომხებზე, ბერძნებზე, ბოლგარებზე;
რომელთაც მხოლოდ ორი-სამი სიტყვა იციან ზეპირად ამერიკის შეერთებულ შტატებში და ინგლისში სხვა-და-
არაბულის ყურანიდგან, ფანატიკობენ და სხვა არაფერი”. სხვა პროტესტანტ მრევლზე.
იმასვე ვხედავთ აღმოსავლეთ მართლმადიდებელ ეკ- ინათლე. ეუბნებოდა ცეტი წვრილფეხა მოხელე.
გაზ. „ივერია”, 1890 წ. N269 კლესიის მისსიაში, საკუთრად რუსეთისაში: რუსეთის მი- გამოდიოდა დაღონებული მუსულმანი გლეხი, შესჩი-
სიონერობამ ვერაფერი ვერ მოიმოქმედა მაჰმადიანებზე, ოდა თავის მეზობლებს და ერთი ვაი ვაგლახი შეუდგებო-
ძველი შეცდომა ვერც ყაზანში ძველ სამეფოში, ვერც ყირიმში, ვერც სამხ- დათ, უსწავლელი, გაუგებარი სოფლის ხალხი ათასგვა-
რეთ ნაწილებში, საცა მაჰმადიანობაა. მისსიონერობამ თუ რად ატრიალებდა ამ ლაპარაკსა და ბოლოს იქამდინ მიიყ-
(ბ-ნ ალ. ხახანაშვილის წერილის გამო) გაიმარჯვა ისევ წარმართ სიბირის ხალხებში და რასკოლ- ვანა, რომ საზოგადო აზრი დაიბადა მთელს ახალციხის
ნიკებში. ამისთანა ისტორიული გამოცდილება რომ წინ მაზრაში, ძველი ქართული გვარი აღარავინ არ დაირქვას;
„Нов. Обозр”-ში (N2406) დაბეჭდილი წერილი, გად- ედვას კაცსა, განა შეიძლება ამაო შრომად არ ჩასთვალოს ქართულ ლაპარაკში თავს ნუ იჩენს და ეცადოს ოსმალუ-
მოთარგმნილი „ივერიაშიც” N269 ახალციხის და ახალქა- მისსიონერობა მაჰმადიანობასთან ბრძოლისთვის? რამო- რად ილაპარაკოს შინაც და გარეთაც; თუ ვინმემ ჰკითხოს
ლაქის მაზრების (მესხეთი და ჯავახეთი) შესახებ, ბევრს დენა ხარჯი, ჯაფა, დრო, სამღვდელოთა სასოწარკვეთილ ქართველობის ჩამომავლობა, უარი სთქვას, იმიტომ, რომ
საგანზე დააფიქრებს და ამოუქოთებს კაცს მრავალს აზ- მდგომარეობაში ჩაგდება უნდა მოჰყვეს. უეჭველად ეს ქართველი ქრისტიანსა ნიშნავს! ვინც ასე არ მოიქცევა,
რებს. ბევრი რამ ამ ნაფიქრში, ერთმანეთს ეჯახება, ბევრი გარემოება ჰქონდა მხედველობაში შორს-მჭრვეტელ მო- ჩააცივდებიან ხალხსა და ბოლოს ძალით დანათლავდ-
რამ შეესაბამება და ზოგი ისეთი ღონისძიება, რაც ერთ- საქმეს, რომელსაც უთხოვნია რასკოლნიკებში მისსიონე- ნენ ქრისტიანათაო, ამისთანა ხმებმა ხალხი დააშინა და
ხელ ჭეშმარიტ ჭირის წამლად ჰქონებიათ, სულ გამოუყე- რობის დაფუძნება. უკანასკნელ ომის წინად ახალციხის მაზრის რამოდენიმე
ნებელ ღონისძიებად გამოდგება. დავხედოთ ახლა ჩვენს აქაურობას და მოვიგონოთ რა სოფლიდამ ხალხი გადასახლდა ოსმალეთში.
ჩვენი ახალგაზრდა მწერალი ბ-ნი ალ. ხახანაშვილი ყუ- გაკეთებულა. ბათუმი შემოგვიერთდა ახალციხეს ორმოც-და-ათ
რადღებას აქცევს „Нов. Обозр”-ში ერთს ამბავს იმის შე- მისსიონერობის შესახებ სულ პირველად უნდა აღვნიშ- წელს შემდეგ; დიდმა ხანმა გაიარა და ამიტომ ის შეც-
სახებ, რომ ყოვლად სამღვდელო ეგზარხოსი შუამდგმომ- ნოთ, რომ მართლმადიდებელ ქრისტიანობის აღმადგენელ დომა, რაც ახალციხეში მოხდა, უფრო ნაკლებად ენახათ
ლობს „ორი სამისიონეროს დაარსებას მწვალებლებთან საზოგადოებას სრულიად უყურადღებოდ არ დაუგდია ბათუმის სანჯახში. ხალხი უფრო მიხვედრილი იყო, რომ
(სექტანტების) საბრძოლველათაო”. ბატონი ხახანაშვილი ახალციხის და ახალქალაქის მხარე, როგორც ისაყვედუ- სარწმუნოების მხრით შიში არ უნდა ჰქონოდა, წვრილფეხა
თავისის წერილით აქაურ „სასულიერო მთავრობის ყუ- რება ბ. ხახანაშვილი, 1863 წლიდამ ახალციხე-ახალქალა- მოხელე ჩინოვნიკები, ქართველები, უფრო გონივრულად
რადღებას აქცევს ქრისტიანობის სამწუხარო და სავალა- ქისკენ სკოლები გამართა. ეს სკოლები დიდხანს შეინახა, ირჯებოდნენ, ვიდრე ახალციხისაში. ყველა ეს ასე იყო,
ლო მდგომარეობას ძველ მესხეთში”. შემდეგ ამბობს, რომ მაგრამ სხვა-და-სხვა მიზეზების გამო ვერ იხეირა. მუსულ- მაგრამ მაინც და მაინც სარწმუნოების შიში დიდი იყო. და
კავკასიაში მართლმადიდებელ ქრისტიანობის აღმადგე- მან სოფლებს ამ სკოლებისაგან სარგებლობა ვერ დაეტყო ასე ფიქრობდნენ, რაკი წინად ჩვენ ქართველები (ესე ეძა-
ნელმა საზოგადოებამ მთელი თავისი ყურადღება მარტო და ბოლოს დაიკეტა, რადგან ხარჯი უბრალოდ მიდიოდა. ხიან ქრისტიანს) ვყოფილვართ, აწი გვეტყვიან, მოინათ-
ოსეთს მიაქცია და არაფერს არა ზრუნავს ზემო და ქვემო აი რა შეიძლება ქრისტ. აღმადგენელ საზოგადოების გა- ლეთო, და ამიტომ აღარ იქნება ჩვენი აქანა გაჩერებაო”.
ქართლზეო”. მოსარჩლებისათვის ითქვას: აქაც გამოცდილებამ თვალ- სხვა მიზეზებს შორის ერთი უმთავრესი მიზეზი გადასახ-
მთელი აზრი ბ-ნ ხახანაშვილის წერილისა ისეა გამო- ნათლად დაგვიმტკიცა, რომ მუსულმანობასთან ბრძოლა ლებისა ეს იყო. დიდძალი ხალხი აიყარა ქობულეთიდამ,
ხატული, ისეთი შთაბეჭდილება გრჩება, რომ მესხეთისათ- არ შეიძლება და ამ საქმეს თავი უნდა დავანებოთ. ქვედა-აჭარიდამ, მაჭახელადამ, მურღულიდამ და სხვა
ვისაც საჭიროა სამისსიონეროს დაარსებაო. მაგრამ გარკ- ყოველი ჩვენგანი, ვისაც ჩვენი ქვეყნის და მისი ხალხის ადგილებიდან.
ვევით-კი ვერ გვესმის, რა მოქმედებაში უნდა გამოიხატოს სიკეთე სურს, ყველა იმას ფიქრობს, რომ უნდა დავიახლო- დღეს ხალხი დამშვიდდა, ის შიში ცოტათი დაწყნარდა
მისსია ძველ ეკკლესიების მეჩეთად გადაკეთებულების, ვოთ ჩვენი მოძმე მუსულმანებიო. ეს დაახლოების აზრი და ამისთანა დროს მწერლობაში ვხედავთ ხალხის შემაში-
ჩამორთმევით და მღვდლების დანიშვნით მუსულმან სოფ- ყველასათვის ძვირფასია, მაგრამ ძველი, შემცდარი აზრია, ნებელ აზრსა?! ეს მეტად სამწუხაროა.
ლებში თუ ძველ მონასტერში ბერ-მონაზონთა შტატების ვისაც ჰგონია, რომ დაახლეობის ღონისძიება სარწმუნო- ჩვენს გაზეთებს კითხულობენ, წაკითხულის აზრი
დაწესებით, ან მაჰმადიან სოფლებში საავადმყოფოების ებააო. ამ სტრიქონების დამწერიც ყოფილა ახალციხისკენ ხალხში იფინება მითქმა-მოთქმით, ათას გვარის დამატე-
გამართვით ექიმ მღვდლების ზედამხედველობის ქვეშე და ბათუმის მხარეშიაც, უნახავს იქაური ხალხის ყოფა- ბით. ქართულს გაზეთს თვით კითხულობენ და რა უნდა
ანუ ობოლ-ოხერთა თავ-შესაფრის აშენებით, ანუ სკოლე- ცხოვრება და გაკვირვებულა იმ მუსულმანების სიახლო- იფიქრონ ჩვენ მწერლობაზე? ზოგან ასე ჰგონიათ, რასაც
ბის დაფუძნებით თუ სხვითი რითიმე. აი რამდენი რამ არის ვეს ჩვენზე, რომელსაც თვალითა ხედავს კაცი. ბათუმის გაზეთში სწერენ, მთავრობაც, მმართველობაც ამას ფიქ-
შეერთებული სიტყვა „მისსიასა და მისსიონერთან”, რამ- მხარეში უფრო მომეტებულს, ვიდრე ახალციხისაში. ჩვე- რობსო. ამიტომ ამან დაგვაწერინა ეს წერილი, რომ ცრუ
დენი კიდევ მრავალი რამ შეიძლება კაცმა ჩამოსთვალოს, ულება, ენა იგივეა, რაც გურიაში, ანუ, საზოგადოდ, იმე- აზრი არ ჰქონდეთ ჩვენ ლაპარაკზე და ჩვენ სურვილზე.
მაგალითათ, სამისსიონერო ჟურნალის ან გაზეთის დაარ- რეთში. ახალციხის მხარეში განსხვავება ქართველთან დი- დარწმუნებული ვართ, არც „Новое Обозрение”, არც „ივე-
სება ადგილობრივ ენაზე, წიგნების ბეჭდვა, სახელოსნო- დია. ბ-ნი ხახანაშვილი მიაწერს ამ ამბავს იმ გარემოებას, რია”, ბ. ხახანაშვილის წერილის თანახმა არ არის, და თუ
ების დაწესება სკოლებთან, სკოლები ადგილობრივ ენაზე რომ ახალციხის შემოერთების დროს აზრუმის მხრიდამ დაბეჭდეს, ისე დაბეჭდეს, როგორც ერთი კაცის აზრი.
ყველა საგნების სწავლებით და სხვანი და სხვანი. გადმოსახლებულებს, მაგალითად ქურთებს, უფრო მომე- ჩვენ დარწმუნებული ვართ, ორსავე გაზეთს ერთგვარადა
ჩვენ ქართველებში ალალბედად შევხვდებით ლაპა- ტებული შეღავათი ჰქონდათ მიცემული, ვიდრე მკვიდრს სურთ, რომ ყოველ კაცს სრული თავისუფლება ჰქონდეს,
რაკს და სამისსიონერო საქმედაც მარტო ისა ჰგონიათ, ხალხსა. დიაღ, ამისი მიზეზი ბევრი იყო გლეხების მამუ- იმ რჯულზე იყოს, რა რჯულზედაც ნებავს და მუსულმა-
აი მღვდელი დანიშნეს, კაი ჯამაგირი მისცეს, ან კიდევ, ლებისა, ძველ თავადაზნაურთა (ბეგების) წოდების საქმე; ნობასთან ბრძოლას ტყვილა-უბრალო ბრძოლად სთვლის.
ამა და ამ მღვდელმა ერთი ურია ან ოსი მონათლაო. ბ-ნ და სხვა ამ გვარები. ამათ შორის ერთიც იყო დაშორების რაც შეეხება იმას, ბ. ხახანაშვილი რომ ამ-
ხახანაშვილს, რასაკვირველია, ამ უმეცრებაში ვინ გარევს, მიზეზი, რომელიც დღეს უნდა მოვიგონოთ. ბობს, ძველი ეკკლესიები ინგრევა, ან ჯამეთ 
მაგრამ რაკი ამ სამისსიონერო საგანს შეეხო და მოუვლია რუსის კანონი ნებას არავის არ აძლევს ძალით მუსულ- გადაუქცევიადო, ამაზე იმას ვიტყვით, რომ
ძველი გაზეთებიდან
საცა ძველი საყდარი ჯამედ გადაუქცევიად, დღევანდლამ- დიდი მნიშვნელობა აქვს. რაც უნდა მცირე მნიშვნელობა სკოლებში კარგი მომზადებული ქართულად მოლაპარაკე
დე ხელ-უხლებლად დარჩენილა; (მაგალითად ოსმალეთში მიაწერონ თავად-აზნაურთა წოდებას საქართველოში, მას და მცოდნე მასწავლებელია საჭირო და არა ყაზანის თა-
პარხალს, ახალციხესთან წახანს), რომელი საყდარიც-კი ის ფასი აქვს, რომ ქვეყნის ავისა და კარგის გაგებით, სწავ- თარი, რომელმაც სოფლის გლეხობის გასაგონი ქართული
ჯამედ არ შეცვლილა (მაგალითად აწყურს), იქ დანგრე- ლით, გამოცდილებით, უფრო წინა სდგას სხვა წოდებათა ენა არ იცის, ვერც არას შეასწავლის ყმაწვილებსა და ვერც
ულა, არქეოლოგიურის განზრახვით შენახვა ეკკლესიები- შორის. მმართველეობის განკარგულების აზრს ის უფრო სოფლისათვის იქნება გამოსადეგი.
სა სულ სხვა საგანია და არა მისსიონორობისა. მალე მიხვდება და ამ მხრით მმართველობას კეთილ-განზ- 5. ახალციხე-ახალქალაქის მუსულმანი სამღვდელო-
მაშ თავი უნდა დავანებოთ იმ ძველ გზას, ძველ მო- რახვის ასრულებაში სამსახურს უწევს; აგრეთვე საქვეყნო ება, ხოჯები და მოლები, ექვემდებარებიან კავკასის აქე-
საზრებას, რომელზედაც ისტორიას თავისი განაჩენი საჭიროებას მთავრობის და მმართველობის წინაშე ადგენს თა მუფთს, ბათომის სანჯახს საკუთარი მუფთი ჰყავს,
დაუდვია, ნუღარ შევაშფოთებთ ჩვენს მუსულმანს ძმებსა. და შუამდგომლობს კანონიერს დაკმაყოფილებას. ამ ჟა- რომელსაც ბათუმში აქვს ბინა. საქართველოს მუსულ-
რჯულზე, სარწმუნოებაზე ნუღარას ვლაპარაკობთ. არც მად მთელი ახალციხე-ახალქალაქის მაზრაში და ბათუმის მანთ მაზრები ჩვენის აზრით უკეთესი იქნებოდა ბათუმის
მმართველობა ლაპარაკობს ამაზე, არც ქრისტიანე სასუ- მუფთს ექვემდებარებოდეს და ამ გვარად
ლიერო მთავრობა და ჩვენ ლაპარაკს პრაქტიკული მნიშვ- ქართველ მუსულმანობას ცალკე მიეცეს
ნელობა არცა აქვს და სარგებლობას არ მოგვცემს. შინაგანი და გარეგანი მართვა. ეს მით არის
ამაზე გვეტყვიან, მართალია ეგ მოსაზრებაო, მაგრამ სასურველი, რომ ეხლა საქმეთა სიმრავლისა
ჩვენის ძმების დაახლოვება მაინც უნდა გვსურდესო. დეე, გამო ტფილისის მუფთი და მასთან დაწესე-
ისევ მუსულმანები იყვნენ, მაგრამ მათ ბევრი გაჭირვება ბული მეჯლისი ვერ უძღვება, ბათუმის მეჯ-
აქვთ, ბევრს გაჭირვებას ხედვენ; ამაში ხომ უნდა დავეხმა- ლისი უფრო დაახლოებული იქნებოდა თავის
როთო. ეს ხომ რჯულის საქმე არ არის! მრევლთან და მის საჭიროებას უფრო ადვი-
ეგ, დიახ, სხვა სიტყვაა. თუ გული შეგტკივა, მართლა ლად დააკმაყოფილებდა.
მათ სიკეთე უნდა შევმატოთ, ბევრი საჭიროება აქვთ, ბევ- 6. ამ გვარად შეერთებულს მაზრებისთ-
რი რამ დღევანდლამდე უყურადღებოდ არის დატოვებუ- ვის სასწავლებელი იქნებოდა საჭირო, რო-
ლი. აი ამ საჭირო საგნებზე უნდა ლაპარაკი და მოსაზრე- გორც დღეს ტფილისში არის ხოჯების სას-
ბა, ვრცლად გასინჯვა და მეცადინეობა, რომ საზოგადო- წავლებლად გამართული. იგი მოამზადებდა
ებამაც იცოდეს, რას მიაპყროს ყურადღება და შეძლებისა უფრო შეგნებულ და რჯულის მცოდნე კა-
დაგვარად მთავრობასაც და მმართველობასაც აცოდინოს. ცებს, ვიდრე დღეს არიან. ამისთანა სასწავ-
ლებელში უეჭველად საჭირო იქნებოდა ქარ-
ჩვენის ღონისძიების დაგვარად აღვნიშნოთ ის საჭირო თული ენის, ლიტერატურის და ისტორიის
საგნები: სწავლება, რომ ხოჯებმა შეიძლონ ხალხის
1. საჭიროა ადგილ-მამულის საქმეს ახალციხისა და გასაგონის ენით ელაპარაკონ და აუხსნან
ახალქალაქის მაზრებში ბოლო მოეღოს. დღევანდლამდე რჯულის საქმე. დღეს მოუმზადებელი ხო-
მამულები ამ მაზრებში სოფლის გლეხებს სადაოდა აქვთ, ჯები ოსმალურ ენაზე უხსნიან რჯულის
ზოგი ბეგებთან, ზოგი გადმოსახლებულ მოვაჭრე მყიდ- სანჯახში კანონის ამხსნელი, ცხოვრების ავ-კარგიანობის საქმესა, რომელიც არ ეყურება ხალხს, მეორეს მხრით
ველებთან, რომელთაც პასკევიჩის დროიდგანვე ხელში ჩამგონებელი მედუქნე ვაჭრები არიან, ჩვენებურს უსწავ- ოსმალური ენის შემოღება მუსულმან ჩვენ ხალხში, ვისთ-
ჩაუგდიათ უკანონოდ და ბატონობენ. ბათუმის სანჯახში ლელ ვაჟებს განა შეუძლიანთ იმდენი სიმართლით მიხვედ- ვის რა საჭიროებაა? ხალხის გასაგონ ენის უარ-ყოფამ ის
ამ გვარი არეულ დარეულობა მარტო ქალაქ ბათუმშია. და- რა და საქმის გაგება, როგორც ჩვენ თავად-აზნაურობას, შემოიტანა, რომ არას დროს კავკასიის მუსულმან ხალ-
ნარჩენ ადგილებში შეუცვლელად დარჩა ძველი მფლობე- რომელსაც მარტო ვაჭრული ანგარიში და სიხარბე კი არ ხებში, ქართველებში, ლეკებში, ჩერქეზებში, ჩაჩნებში,
ლობა და კარგადაც მოხდა, ბევრჯელ გაზეთებში ლაპარა- ალაპარაკებს, ადამიანური, პატიოსნური აზრის გაგებაცა ყაბარდოელებში და სხვა არა თურქ ხალხებში ოსმალურს
კი არის ხოლმე, რომ საჭიროა ბათუმის სანჯახში (ესე იგი აქვთ მედუქნეებზე მაინც მომეტებული, რამდენ სარგებ- ენას ისეთი წარმატება არ ჰქონია, როგორც ეხლა და ეხლა
ბათუმის და ართვინის ოკრუგში) ადგილ-მამულის მფლო- ლობას მოუტანდა სამცხე-საჯავახოს და ბათუმის სანჯახს ვხედავთ, ეს შედეგი ჰქონდა დედა გასაგებ ენის უარ-ყო-
ბელობის საქმე შეიცვალოსო. ეს სურვილი ეკუთვნის არ- იქაურ თავად-აზნაურთაც რომ მიეცეს ისეთივე უფლება, ფას, რომელიც შემოიტანეს ჩვენში ოსმალეთში ნასწავლ
თვინის და არტანუჯის მედუქნე ვაჭარ აზრუმელებსა, როგორც ქუთაისისა და ტფილისის სხვა მაზრებსა აქვთ, ხოჯებმა. ბათუმში რომ სასწავლებელი გაიმართოს ქარ-
რომელთაც უნდათ ხელში ჩაიგდონ ორ გროშად გლეხების ესე იგი, ნება ჰქონდეთ თავად-აზნაურთა კრებისა, მაზრის თულის ენისა, ლიტერატურის და ისტორიის სწავლებით,
მამულები; ეჩიჩინებიან, ეხლავე მამულების გაყიდვასა და მარშლების ამორჩევისა და საგუბერნიო კრებაში დასწ- ხოჯებს შეუძლიათ ადვილ გასაგონი ენით ასწავლონ და
ოსმალოში გადასახლებას. მადლობა ღმერთს, რომ მათ რებისა და მათთან მუშაობისა. ქართლ-კახეთ-იმერეთის აუხსნან. ხალხიც ადვილად მიხვდება ნათქვამსა. უკეთესი
სურვილს არავინ ყურს არ უგდებს. რაც შეეხება ქალაქ თავადაზნაურთა ყრილობაში, აზრით და მხედველობით წესით და რიგით სწავლება რჯულისა, ყურანის რიგიანი
ბათუმს, იქ საკვირველი ამბები მოხდა. თუმცა მმართვე- დაახლოვდებოდნენ, სწავლა განათლების საქმეს მომე- თარგმნა, სხვა-და-სხვა საზოგადო სასწავლო საგნების
ლობამ არ შესცვალა ძველი წესი, მამულები ვინ გინდა, არ ტებულად შეიტყობდნენ და მიჰყვებოდნენ კეთილ მაგა- შესწავლა მაღლა დააყენებს ნასწავლ ხოჯებს ხალხის
დაიტაცა და ამის გამო ისეთი არეულობა მოხდა, რომ ვგო- ლითებსა, მოქალაქეობრიობა ფეხს წინ წარსდგავდა ჯერ თვალშიაც, პატივისცემა იქნება და ავისა და კარგის გარ-
ნებთ ასი წელიწადი მოუნდეს დავების გადაწყვეტასა. რაც გარეგანის მხრითა და მერე შინაგანის მხრითაცა. დღევან- ჩევაც ეცოდინება ვიდრე ეხლანდელ ხოჯებსა.
უნდა იყოს, ძველი კანონის შეუცვლელობა ბათუმს გარეთ დლამდე-კი იქაური თავად-აზნაურობა მოწყვეტილია ჩვენ აი რა-და-რა განსაკუთრებული საჭიროება აქვთ ჩვენ
მთელს სანჯახის სოფლებს არაფერს ზიანს არ აძლევს და თავად-აზნაურობას და დაახლოებულია მედუქნე ვაჭრებ- მუსულმან ძმებსა, ამის გარდა, რაც ჩვენ გვეჭირვება,
გლეხები დაიცვა მშვიდობიან მდგომარეობაში. როგორც თანა, რომელთაგან ვერაფერს ვერ სწავლობს. დღეს ამ მოხსენებულ საჭიროებას მეტის-მეტი ყურადღე-
ვთქვით, ახალციხისა და ახალქალაქის მაზრას ეჭირება 3. ბათუმისა და ახალციხე-ახალქალაქის მუსულმან ბა ეჭირვება და ჩვენმა საზოგადოებამ ეს უნდა იცოდეს,
მიშველება. თავად-აზნაურთა შვილებს გზა გაუხსნან და ყოველ გვა- დაუფიქრდეს, გამოარკვიოს და დაეხმაროს მის დაკმა-
2. ახალციხის და ახალქალაქის მაზრებში ძველ თავად- რი შეღავათი მისცენ ტფილისის და ქუთაისის გუბერნიის ყოფილებასა. დროა, ამას მიუხვდეთ და თავი დავანებოთ
აზნაურთა ჩამომავლობის განხილვა დიდი ხანია გაათავა ყოველ გვარ სასწავლებლებში და პანსიონებში. დღევანდ- ძველ ტყუილ უბრალო ლაპარაკსა, ისევე სჯობს ნამდვილ
მმართველობის კომისიამ, მხოლოდ აქამდე მათი უფლება ლამდე ძალიან ცოტა მოსწავლეა ამ ადგილებიდამ და არც პრაქტიკულ მოსაზრებას დავადგეთ, რომელიც კანონი-
არ დამტკიცებულა, ბათუმის სანჯახში არც-კი დაწყებუ- ერთი მხარე არ არის ისე მოკლებული ნასწავლ ახალგაზრ- ერის გზით აღსრულებულია, სასარგებლოა ჩვენის ძმები-
ლა ეს საქმე. იქაც მრავალნი არიან თავად-აზნაურთა ჩა- დობას, როგორც ეს მაზრები. სათვის და მათთან ჩვენის დაახლოვებისთვისაც. ნუღარას
მომავალნი, რომელთაც უნდა მიენიჭოს იგივე უფლება, 4. გლეხებისათვის ქართულს ენაზე სასოფლო სკო- ვლაპარაკობთ ისეთს, რაც სარწმუნოებას შეეხება. პატივი
როგორიც ეკუთვნისთ. ამ გარემოებას, რომ ახალციხისა ლების გამართვა და მასთან უეჭველად რჯულის მასწავ- ვცეთ ყველა რჯულს ერთგვარად.
და ახალქალაქის მაზრების და აგრეთვე ბათუმის სანჯა- ლებელი ხოჯა დიდად დაეხმარება გლეხობას გონების
ხის თავად-აზნაურობას უფლება მიენიჭოს, ადგილობრივ, გამოფხიზლებასა და ჩვენთან დაახლოებაში. ამისთანა გაზეთი „ივერია”, N2, 1891 წელი
სიტყვის წიაღი
კაჭიჭი
ეროვნულ ნიადაგზე შექმნილ სიტყვათა კაჭიჭი. ჩვენი აზრით, ყოველ ამ ფორმაში სექტემბერი, გვ. IV). იმავე სოფელში ხშირად მსმენია ამგვა-
მარაგი არც ისე დიდია. ამ მხრივ ყოველ ლექ- ზოგჯერ აშკარად, ზოგან ფარულად იკითხე- ამრიგად, ჭიქა გამოდის შენაერთი ორი რივე აგებულების სიტყვა ღვაჭიჭა. დვაბზუ
სემას სჭირდება ზრუნვა და მოფრთხილება. ბა რქა. სიტყვისა ჭიჭე და რქა. – ძიმითის მეზობელ დასახლებებში მსმენია
უაღრესად საჭიროა მათი გენეზისის დად- კომპოზიტი ,,რქაწითელი” თავის თავზე აქ უკვე წარმოება-თხზვის სხვა მექანიზ- ცნების სხვაგვარი ფონეტიკური ჟღერადო-
გენა, კულტურულ ფორმად დაღვინებისა და მჭევრმეტყველურად ღაღადებს. ამ ჯიშის მია მომარჯვებული: ჯერ გამოყენებულია ბაც – ყვაჭიჭა.
ჩამოყალიბების ისტორიის გარკვევა. ყოვე- ვაზს აქვს წითელი ყუნწი, ანუ რქა. რთული განსაზღვრება, მერე – საზღვრული: პატარა ორივე ნიშნავს პატარა ბაყაყს.
ლივე ამას ეროვნულ–კულტურული ღირებუ- სიტყვის აგებისას გამოყენებულია ჩვეულებ- რქა. საგულისხმოა ისიც, რომ, თუ რქაწი- ეჭვი არაა, აქაც გამოიყოფა ორი მდგენე-
ლება აქვს. რივი სიტყვაწარმოებითი წესი: ჯერ საგანია თელში ორივე სიტყვა ქართულია, ჭიქა ლექ- ლი: ყვა და ჭიჭა.
ნაირფეროვანია საქართველოს საღვი- ნახსენები (რქა), შემდეგ – მისი თვისება. ამ სემაში ჭიჭე მეგრულია. ჭიჭა რაც არის, უკვე კარგად ვიცით: მეგ-
ნე ვაზის კულტურული ჯიშები. ,,კოლხეთის ტიპის წარმოება მეტად გავრცელებულია ენობრივი თვალთახედვით, კაჭიჭი სწო- რული ჭიჭე იგივეა, რაც პატარა, მცირე, კნი-
კერის ტიპობრივი წარმომადგენელია” შავ- (მამა ბატონი, ასლან ბეგი...). თუ რომელიმე რედ ამგვარად ნაწარმოებია. მეორე სიტყვა ნი (სხვათა შორის, ამ ჭიჭე ფორმასთან უნდა
ყურძნიანი საღვინე ვენახი კაჭიჭი (ქართული უცხოური ენიდან არ მოდის, მაშინ ამ ტიპში აქაც მეგრულია: ჭიჭე: რქა-ჭიჭე რქა-ჭიჭი, იყოს დაკავშირებული სიტყვები: წიწი, წიწია,
საბჭოთა ენციკლოპედია, 5, 1980, 446). უმე- შემოვა ლექსემა ქარახსი, იგივე ,,რქა–რახ- ქა-ჭიჭი,→კაჭიჭი. მოწიწება, სახელი წიწოლა, ,,ვეფხისტყაოს-
ტესად იგი გვხვდება გურია–სამეგრელოსა სი”. აქაც წინ დგას საგანი, მისი განმარტება- ამრიგად, თუ ერთ შემთხვევაში გვეძლე- ნის” მოვაწიწე ...).
და აფხაზეთში. მისგან მომჟავო არომატუ- დაზუსტება კი უკანა პლანზე გადადის. ვა ჭიჭე-რქა (ჭიქა), მეორეში რიგი შებრუნე- ყვა, გინდა ღვა — ნაშთია სიტყვისა მყვა-
ლი შავი ღვინო დგება. ყურძნის ჭამის დროს სწორედ ამ ტიპის წარმოებად უნდა მი- ბულია: რქა-ჭიჭე//რქა-ჭიჭი (კაჭიჭი). რი. ,,მყვარი” სულხან-საბას არაერთხელ უხ-
ადამიანს სპეციფიკური სიმჟავის გამო ბაგე- ვიჩნიოთ კაჭიჭი, რომელშიც ,,კა”, როგორცა თუ პროფესორ გ.როგავას მოსაზრება სენებია და აუხსნია კიდევაც. შევიხსენოთ
ები სასიამოვნოდ ეწვის. ამგვარი ეფექტი არ ჩანს, ნაშთია სიტყვისა ,,რქა”. ჭიქა ლექსემთან დაკავშირებით მისაღებია, მისი იგავი ,,იხვი და მყვარი”, ხოლო ,,სიტყ-
აქვს არც ერთი სახეობის ყურძენს. ვენახის მაშ, ასე: ,,რქა-ჭიჭი”, ოღონდ რასა ნიშ- მაშინ მისაღები უნდა იყოს ჩვენი დაკვირვე- ვის კონაში” იგი ასეა განმარტებული: ,,მყუ-
ეგ სახეობა იტანს და კარგად უძლებს შავი ნავს ,,ჭიჭი“? ბაც: კაჭიჭი მიღებულია ქართულ–მეგრულ არი (მყვარი) – ბაყაყი” (სულხან-საბა ორბე-
ზღვისპირეთის ამინდის კაპრიზებს (სწრაფი ჯერ კიდევ 1970–იან წლებში პროფესორ- ლექსემათა შეერთებით – რქა+ჭიჭე. ლიანი, ლექსიკონი ქართული, I, 1991, 537).
გადასვლა პაპანაქებიდან დაბალ ტემპერა- მა გ. როგავამ გაარკვია გენეზისი ლექსემისა ოღონდ საქმე ამით როდი ამოიწურება. კომპოზიტ ღვაჭიჭას პირველი მდგენლის
ტურაზე). იგი არც დიდ შრომა-გარჯას მოით- ,,ჭიქა”. მისი მოსაზრებით, ,,ჭიქა შედგება არის კიდევ ერთი პარადიგმული მაგალი- ფონეტიკური მეტამორფოზა ცხადზე უცხა-
ხოვს. მწერალი ადამ ბოლდუელი მას გურიის ორი ნაწილისაგან – ,,ჭი” და ,,ქა”. ,,ჭი” მეგ- თი, რომლითაც უთუმცაოდ დასტურდება: დესია:
ერთგვარ სიმბოლოდაც კი წარმოგვიდგენს რულში ახლაც ნიშნავს პატარას (,,ჭიჭე”). კაჭიჭი ნამდვილად მომდინარეობს კომპოზი- მყვარ + ჭიჭე → ყვარ + ჭიჭე → ყვა + ჭიჭა
(ბოლდუელი ადამ, კეისარი, თბ., 2007, 165, სამაგიეროდ უცნობია ,,ქა”, მაგრამ გვაქვს ტიდან რქა + ჭიჭე. → ღვა + ჭიჭა.
281, 319). ,,რქა”, რომელიც, როგორცა ჩანს, უწინ ყურადღება უნდა მიექცეს ერთ გარე- ამრიგად, ღვაჭიჭა და კაჭიჭა სრულიად
ერთობ საინტერესოა ამ სიტყვის წარმო- იმავე ყანწის მნიშვნელობით იხმარებოდა. მოებას: ,,კაჭიჭი” ერთობ რაფინირებული იდენტურად ჩამოყალიბებული წმინდა ქარ-
შობისა და ჩამოყალიბების ამბავი. აღნაგო- მართლაც, რქის სასმისები უნდა ყოფილი- ლიტერატურული ფორმაა და ასე, ამგვარად თული სამეტყველო ერთეულებია. ამ ცნე-
ბით იგი ძალიანა ჰგავს კარგად ცნობილ და ყო გამოყენებული იმ უძველეს პერიოდში, გურიაში მას არ წარმოთქვამენ. ჩემს სოფელ- ბებს ძალზე კარგად იცნობს დვაბზუ-ძიმით-
გავრცელებულ რამდენიმე სიტყვას. საძი- როცა მინის ან თიხის ჭიქები ჯერ კიდევ არ ში, ძიმითში, ასევე დედულეთში, დვაბზუში, აკეთ-მამათ- სილაურის მოსახლეობა.
ებელი ცნების კვლევა სწორედ ამ სიტყვების არსებობდა, ანდა რქის სასმისებთან შედარე- სიტყვას ასე (გურულ ყაიდაზე) ახმოვანებენ მურმან თავდიშვილი
მონაცემთა გათვალისწინებით უნდა მოხდეს. ბით არაპრაქტიკული იყო” (როგავა გიორგი, – კაჭიჭა. საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტე-
ეს ფორმებია: რქაწითელი, ჭიქა, ქარახსი, ჭიქა, გაზ. ,,სახალხო განათლება”, 1974, 20 მაშ, დავიხსომოთ ფორმა კაჭიჭა. ტის პროფესორი
ბორჯომ-ბაკურიანი
ამიერკავკასიის რკინიგზის ბაკურიანის ხაზის მოკლე გზამკვლევი
ვიწყებ რა ამიერკავკასიის რკინიგ- რატესად წიწვოვანი. მიემართებიან „ბორჯომ-პარკის” სად-
ზის ბაკურიანის ხაზის გზამკვლევზე ეს მამული მანამდე გურიდან. პირველი გაჩერება სადგური
თხრობას, თვალწინ კიდევ ერთხელ მე- ქართველი თავადების – „ბორჯომია”. გზის ეს 2 ვერსი მტკვრის
ხატება კავკასიის ამ მშვენიერი კუთხის ავალიშვილების საგვარე- მარჯვენა მხარეს მიემართება, შემდეგ
უამრავი სილამაზე. უნებლიედ მიჩნდება ულოს ეკუთვნოდა, რომე- კი მატარებელი, რომელსაც წინ უძღვის
კითხვა: შეიძლება თუ არა აღიწეროს ამ ლიც შემდეგ ხაზინის ხელ- პატარა, მაგრამ საკმაოდ ძლიერი ორთ-
კუთხის ყველა მშვენიერება, ეს აუარება ში გადავიდა და 1871 წელს ქლმავალი, შედის გუჯარულას ვიწრო
მშვენიერება, რომლითაც იგი ბუნებამ იგი საჩუქრად მიიღო მისმა ხეობაში და მიემართება დაკლაკნილ აღ-
დაასაჩუქრა, მნახველის თვალწინ რომ უდიდებულესობამ, დიდმა მართზე სამხრეთ-აღმოსავლეთით.
იხსნება უსასრულოდ მრავალფეროვანი თავადმა, რომელიც მაშინ ორთქლმავლები პორტერისა და ბალ-
ჯადოსნური სურათების კალეიდოსკო- კავკასიის მთავარმართე- დვინის სისტემისაა. პირველი გამოწერი-
პით ერთიმეორეზე უკეთესი, ეს მაცოც- ბელი იყო. ლი იყო ინგლისიდან, მეორე კი ამერიკი-
ხლებელი მთის ჰაერი და მზის სხივების სადგური ბორჯომი დან, რომლებიც სპეციალურად მთიან
ნაზი სითბო, რომელიც გესალბუნება. ეს (სადგური ორი საჟენით გზებზე გამოიყენება. ორთქლმავლის
ყველაფერი აღწერას და, არა მოცემულ ქვემოთაა დაბიდან) გან- ძლიერი ხმა მედიდურად გაისმის მთებში
შემთხვევაში, კალამსაც არ ექვემდება- ლაგებულია იმ ადგილას, და იძლევა ექოს შორ მანძილზე. ამ ორ-
რება. სადაც მტკვარს უერთ- თქლმავლების სიმძლავრის მიუხედავად,
გზამკვლევის მიზანია დასახელებუ- დება მთის მდინარე – გუ- მატარებლის შემადგენლობა 5 ვაგონია
ლი ხაზით მგზავრობის დროს მოგვცეს შემდეგი გამოკვლევები – სატვირთო, დიდი აღმართებისა და
საჭირო მონაცემები და, ამასთანავე, დაიწყო 1898 წლის აპრილ- დაღმართების გამო, მიქსი (შერეული)
მკითხველს გააცნოს მისი მიდამოები და ში და დამთავრდა იმავე ½ კლასისთვის, 2 ვაგონი მესამე კლა-
ღირსშესანიშნაობები. წლის სექტემბერში, რის სისთვის და ღია მოძრაობის. საშუალო
აქ უამრავი, მშვენიერი სასეირნო შემდეგაც დაიწყო დღეს სიჩქარე საათში, გაჩერების გარეშე, 10
ადგილებია, რომელიც ჯანმრთელობის- არსებული ხაზის მშენებ- ვერსია. ღია ვაგონები სახურავიანია,
თვის არის სასარგებლო. ეს ამიერკავ- ლობა. გარშემორტყმულია მხოლოდ გისოსე-
კასიის რკინიგზის საუკეთესო ნაწილია 1901 წლის 15 ოქტომ- ბით და მოხერხებულია გასეირნებისთ-
და სირცხვილია განსაკუთრებით მათი, ბერს გაიხსნა მატარებ- ვის. რაც პანორამის ტკბობის და მთის
ვინც ზაფხულობით ცხოვრობს საქართ- ლის მოძრაობა წაღვერის ჰაერის სუნთქვის სრულ შესაძლებლო-
ველოში და არ სარგებლობს ამ მოგზა- სადგურამდე, ხოლო 1902 ბას იძლევა. კარგ ამინდში, გასეირნების
ურობით. წლის 2 იანვარს, დანარჩენ დროს, უჰაერო ვაგონში, როგორც გალი-
რკინიგზის ხაზი, თავისთავად, არა მონაკვეთზე, ბაკურიანამ- აში ჯდომა, მოსაწყენი იქნებოდა.
თუ აფუჭებს საერთო შთაბეჭდილებას, დე. მშენებლობა ჭიანურ- გ.ჯანშიევი როცა იწყებს ბორჯომის
არამედ, პირიქით, სრულ ჰარმონიაშია დებოდა იმის გამოც, რომ ხეობის აღწერას, აღნიშნავს, რომ მოგზა-
მის გარშემო მდებარე ბუნებასთან თავი- ოქტომბრის ბოლოდან ურობისას უპირატესობას ანიჭებს რკი-
სი საოცარი გზით, რომელიც მთის კალ- აპრილის დასაწყისამდე ნიგზას, თუმცა კავკასიის ვაგონებში „ღია
თებზე მიიკლაკნება ბუნების ამ საოცარ გალერეები” არ არის. ეს საყვედური, რო-
პანორამაში. გორც ჩანს, ბაკურიანის ხაზს არ ეკუთვნის.
საკმარისია ითქვას, რომ არ ყოფილი- ჯარეთის წყალი, ღია ვაგონებში ადგილები შეუძლიათ
ყო ეს ხაზი, არ იქნებოდა მარტივი იმის ანუ გუჯარულა, დაიკაონ პირველი და მეორე კლასის
თქმა, რომ ამ ადგილზე რკინიგზას შეეძ- სოფელ გუჯარე- მგზავრებმა. გასეირნება, რა თქმა უნდა,
ლო გავლა, რომ აქ, ამ ადგილზე, მთებში, თის სახელიდან, უფრო საინტერესოა თბილ ამინდში, ანუ
შეიძლება გაისმას ორთქმავლის სტვენა საიდანაც იღებს ივნისში. უფრო ადრე ცივა.
და, გაოცებულები ნანახით, თქვენ სათა- სათავეს მდინარე 1902 წლის დაკვირვებით ტემპერა-
ნადო პატივს მიაგებთ ამ მშენებლობის და მას არასწო- ტურა (ცელსიუსით) ბორჯომში შემდეგი
ხელოვნებას. რად უწოდებენ შავ ტაბულით გამოიხატება:
ამიერკავკასიის რკინიგზის ბაკური- წყალს, როგორი იანვარი – 3; თებერვალი – 0,3; მარტი
ანის ვიწროლიანდაგიანი ხაზი იწყება სახელწოდებაც მი- – 4,7; აპრილი – 10,1; მაისი – 14,2; ივნი-
სადგურ ბორჯომიდან, სამხრეთ-აღ- ეკუთვნება მდინა- სი – 17,5; ივლისი – 20,9; აგვისტო – 20,5;
მოსავლეთის მიმართულებით სადგურ რე ბორჯომულას სექტემბერი – 16,5; ოქტომბერი – 11,5;
ბაკურიანამდე. მისი სიგრძე ბორჯომი- და ეს სახელწო- ნოემბერი – 4,6; დეკემბერი – 0,0.
დან 25 ვერსია (34,75), რომელიც ადის დება დამკვიდრ- და აი, მატარებელი დაიძრა. ბორ-
2863 ფუტის სიმაღლეზე ბორჯომიდან და. გუჯარულასა ჯომის სადგურიდან 50 საჟენის შემდეგ,
და 5425 ფუტის სიმაღლეზე შავი ზღვის და და ბორჯომის იგი გადაივლის ხიდს გუჯარულას მარჯ-
დონიდან. მთელი ეს ნაწილი ვენა მხარეს (ამ ადგილზე მდებარეობს
ამ ხაზის მშენებლობაზე ბევრი შრო- შავი წყლის სახელ- სატვირთო სადგური), უხვევს მკვეთრად
მა დაიხარჯა. იგი გაიხსნა 1902 წლის წოდებას ატარებს. მარჯვნივ, პირდაპირი გზა მიხაილოვოს-
იანვარში. სამუშაოები წყდებოდა დიდთოვლობისა კენაა (ხაშურისკენ). 200
პირველდაწყებითი საინჟინრო მოკვ- და წვიმების გამო (ბაკურიანის ხაზის საჟენის გავლის შემდეგ
ლევა მშენებლობისთვის 1896 წლის ად- მშენებლობაზე დაიხარჯა 2 მილიონი მა- ხიდით ისევ გუჯარულას
რეულ გაზაფხულზე დაიწყო. თავიდან ნეთი). მარცხენა მხარეს ბრუნ-
შემოთავაზებული იყო ფართოლიანდა- რკინიგზის ხაზის გაყვანამდე, ბორ- დება და მის ხეობაში შე-
გიანი გზის გაყვანა ბორჯომიდან სო- ჯომის ეს შემოგარენი, ინფორმაციის დის.
ფელ წაღვერამდე (მეორე სადგური ბორ- უქონლობის გამო, საზოგადოებისთვის გზის მარჯვენა მხა-
ჯომიდან) გუჯარეთის ხეობის გავლით. ნაკლებად იყო ცნობილი. ბაკურიანის ხა- რეს მხოლოდ დიდი
ასეთი სახელწოდება მდინარე გუჯარუ- ზის გაყვანის შემდეგ კი ამ მხარეს, რო- ფერდობებია, რომლე-
ლას სახელს უკავშირდება, რომელიც მელიც მდიდარია მინერალური წყლე- ბიც დაფარულია ტყით,
სადგურ ბორჯომიდან ჩაედინება მდი- ბით, უდიდესი პერსპექტივა გაუჩნდა. ფრიალო კლდით. მარც-
ნარე მტკვარში და არასწორად იწოდება თავდაპირველად რამდენიმე სიტყვა ხნივ, ქვემოთ, ხმაურობს
„შავ წყლად”. ბორჯომზე და ბორჯომის მამულზე, რო- დაუღალავი გუჯარულა.
იმავე წლის აგვისტოში ეს გადაწყვე- მელზეც გადის ბაკურიანის ხაზი. ბორ- მის შემდეგ, იგივე მი-
ტილება შეიცვალა და ხელახლა დაიწყო ჯომი არის კავკასიის მარგალიტი. ამ მართულებითაა ახალქა-
გამოკვლევები. ამჯერად ვიწროლიანდა- სათაურით გამოიცა გ. ჯანშიევის ბორ- ლაქის შარაგზა, უკან და
გიანი, 90 სანტიმეტრი სიგანის გზისთ- ჯომისა და მისი შემოგარენის მშვენიერი მარჯვნივ, ზემოთ, ვო-
ვის ბორჯომიდან ბაკურიანამდე, მდინა- აღწერა. მას დამსახურებულად ეკუთვ- რონცოვის პარკია.
რეების – გუჯარულას, ბორჯომულას და ნის ეს წოდება – „კავკასიის მარგალი- წინ იშლება ხედი შო-
ბაკურიანულას ფერდობებზე გავლით. ტი,” თავისი ადგილმდებარეობის გამო. რეული მთებისკენ, გარ-
ეს ადგილები თითქმის გაუვალი იყო. ამ კურორტს საფუძველი ჩაეყარა 1838 აქ სადგურის გარდა არის ბორჯომის მა- შემო ყველაფერი მწვანეთაა შემოსილი,
მშენებლობის პროცესში უზარმაზარი წელს და მას შემდეგ უამრავი ადამიანი მულის მინისა და ხე-ტყის სახერხი ქარხ- არაჩვეულებრივი ჰაერია. ახალქალაქის
წინააღმდეგობების გადალახვა გახდა სტუმრობს მას. ნები. შარაგზა გრძელდება ბორჯომიდან ქა-
საჭირო. სამუშაოები დაკავშირებული ბორჯომი ტიფლისის გუბერნიის, გო- თითქმის მოპირდაპირედ, მტკვრის ლაქ ახალქალაქისაკენ, რომელიც ბაკუ-
იყო დიდ საშიშროებებთან, მიუდგომელ რის მაზრის დაბაა. ჩრდილოეთის განე- მეორე მხარეს, საფოსტო სადგურია. ამ რიანის გავლით, გაყვანილია 1875-1877
კლდეებთან, უღრან ტყესთან და სხვა დის 41გრად. 511 და სამხრეთის განედის ადგილზე ადრე იყო ნაგებობა, რომელიც წლებში რუსეთ-თურქეთის ომის დროს.
წინააღმდეგობებთან, რის გამოც მუშა- 43 გრ. 24 1 (გრინვიჩ.) ზღვის დონიდან იცავდა ხეობის შემოსასვლელს. ამ შარაგზით განუწყვეტლივ მიმდინა-
ობა ნელი ტემპით მიმდინარეობდა. 2576 ფუტის სიმაღლეზე. განლაგებუ- ვინაიდან სადგური მინერალური რეობს ტყის მასალის გამოტანა. ბაკური-
პირველი მოკვლევა 1897 წლის აპრი- ლია 37 ვერსის სიგრძის ხეობაში, აჭარა- წყლების პარკიდან მოშორებითაა, შეტ- ანიდან ბორჯომამდე 30 ვერსია, შემდეგ
ლის ბოლოს დასრულდა, მაგრამ ხაზის იმერეთისა და თრიალეთის ქედებს შო- ყობინებების მოხერხებულობისთვის, 50 ვერსი – ახალქალაქამდე. ვორონცო-
მიმართულების პროექტი არ დამტკიცე- რის (ქართლში გასასვლელით) მდინარე აღნიშნულ პარკთან ახლოს და ბორ- ვის პარკი განლაგებულია ვორონცოვის
ბულა. ამიტომ მიმართულების საბოლოო მტკვარი ბორჯომულასა და გუჯარულას ჯომის ცენტრთან, გვერდზე 2 ვერსზე პლატოზე, რომელიც ემსახურება წყლის
არჩევისთვის ხელმეორედ მოხდა ამ ად- შეერთებით, თითქმის ამ ხეობის შუაშია. (1,76) სადგურიდან, მოეწყო სადგური გამყოფად გუჯარულასა და ბორჯომუ-
გილმდებარეობის ძირფესვიანი გადაღე- მთელი ეს ადგილი, ბორჯომიდან ბა- „ბორჯომ-პარკი”, რომელიც უერთდე- ლას, ან შეიძლება ითქვას, არის მათი ხე-
ბა და შედგენილი იქნა მეორე პროექტი. კურიანამდე, წარმოადგენს დიდი მთავ- ბოდა სადგურ „ბორჯომს” ვიწროლიან- ობის საზღვარი. შემდეგ ეს პლატო იცვ-
პირველი პროექტი ითვალისწინებდა ხა- რის, მიხეილ ნიკოლოზის ძის მამულის დაგიანი გზით. ამ სადგურებს შორის ლის სახელწოდებას სადგერით, რომლის
ზის გაყვანს ბორჯომიდან დაბის და ცე- ბორჯომის ფართო ნაკრძალის ნაწილს, გაცხოველებული შეტყობინენები მიმდი- სიგანე არა უმეტეს 80 საჟენია, იქ მდება-
მის გავლით, წაღვერის გვერდის ავლით, რომელსაც 71 000 დესეტინა უჭირავს, ნარეობდა, განსაკუთრებით ზაფხულო- რე სოფელ სადგერის გამო.
ხაზით 4 ვერსი, დაბიდან წაღვერამდე, საიდანაც 50 008 დესეტინა ტყეა, უპი- ბით, როცა მატარებლები ბაკურიანში ბორჯომის პლატოზე ასასვლელი
(ვორონცოვის პარკამდე, რომელიც რულას ნაპირზე, პატარა, ღია მდინარე- თულებით (დაბამდე ერთ ვერსში), მარჯ- მაგნიუმის „.................” 0,7249;
ბორჯომზე 500 ფუტით მაღლაა) ბორ- ზე, ზ.დ.-დან 3220 ფუტზე. სადურიდან ვნივ, 30 საჟენში, არის მშვენიერი ჩანჩ- გოგირდმჟავა კალცის „..........” 0,
ჯომიდან სოფელ სადგერამდე, პლატოს აღმოსავლეთით, მდინარის იქით, 100 ქერი, რომელიც 20 ფუტის სიმაღლიდან 0479;
გავლით, 5 ½ ვერსამდეა. საჟენში, არის პატარა სოფელი დაბა. შა- ეშვება და სათავეს იღებს პლატოს წყა- ბორის მჟავა მაგნის კვალი;
ეს პატარა სოფელია, 40 - მდე კომ- რაგზით ბორჯომიდან დაბამდე 10 ვერ- როდან. მონასტრის მხრიდან ჩანჩქერ- ნატრიუმის ქლორის „.........” 0,4918;
ლით და ეკლესიით. აქ მღვდელი ცხოვ- სია. თან რომ მივიდეთ, მაშინ უნდა დავბ- ნატრიუმ იოდის „..........” 0,0004;
რობს, რომელსაც წაღვერის და ცემის მოსახლეობა ბორჯომსა და ბაკუ- რუნდეთ ჯერ რკინიგზის სახლამდე, ეს ნატრიუმ ბრომის კვალი;
მრევლიც ეკუთვნის. ეკლესია არ არის რიანში ძველ დროში მხოლოდ ქართვე- ძალიან ლამაზი კუთხეა, სულ მწვანეში კაჟმიწის „..............” 0,0532;
დიდი, ქვისაა. შემოვლებული აქვს 1 ½ ლებისაგან შედგებოდა. მე-19 საუკუნის ჩაფლული. ორგანული ნივთიერებების „........”
საჟენი სიმაღლის ქვის კედელი.. დგას დასაწყისში ეს მხარე თურქეთის გამგებ- დაბის სადგურიდან წაღვერის სად- 0,0008.
პლატოს დასავლეთით, ვიწრო გამონა- ლობის ქვეშ მოექცა და მოსახლეობის გურამდე გუჯარეთის ხეობა უფრო განი- სულ მყარი ნივთიერებები – 3.2829;
შენზე, ჩამოშლილი კიდეებით. ამ გამო- ნაწილი, ძირითადად, ქართლში გადასახ- ერია, თუმცა არ აღემატება 100 საჟენს, ნახშირმჟავა ნახევრად – 1,7210;
ნაშენზე შესასვლელი ეკლესიის მხრი- ლდა, ნაწილი კი დარჩა და მაჰმადიანობა გზა არ ადის გუჯარულამდე 1 ½ - 2 სა- ნახშირმჟავა თავისუფალი – 0, 7215.
დანაა, რომელსაც მაღალი კედელი და მიიღო. ამ მხარის რუსეთთან შეერთების ჟენზე მეტად, მიდის ცოტა დაბალი სი- ეს წყალი გამოიყენება სისხლნაკ-
ჭიშკარი აქვს. შემდეგ, 1829 წელს, გრაფ პასკევიჩ- მაღლით და 12 ვერსზეა, ჭრის მდინარე ლებობის და მის ფონზე ნერვიული
სოფლიდან 150 საჟენზე ისევ ქვის ერევანსკის მიერ ახალციხისა და ახალ- ბაკურიანულას, რომელიც ამ ადგილას აშლილობის, საყმაწვილოს და სხვა
კედელია, რომელიც კვეთს პლატოს და, ქალაქის აღების შემდეგ, მაჰმადიანები გუჯარულას უერთდება. დაავადებების დროს. იგი დიდხანს არ
როგორც ჩანს, ძველ დროში, წინაღობას გადასახლდნენ ვორონცოვის მთავარ- მე-13 ვერსის ბოლოს, დაბიდან 4,066 ინახება.
წარმოადგენდა, რომელიც იცავდა პლა- მართველობის დროს და ამ ადგილებში ვერსზე, ზ.დ. 3,367 ფუტის სიმაღლე- სადგურიდან 5 ვერსში, სამხრეთით,
ტოს შესასვლელს. დასახლდნენ იმერლები, ოსები და, უპი- ზე და დაბიდან 147 ვერსზე, სწორ, ღია სახურგესთან, არის მინერალური წყლის
ამ კედლის შემდეგ გადის გასასვ- რატესად, პოლტავის გუბერნიიდან გად- ადგილზე, სადგური წაღვერია, რომე- წყარო, რომელიც გემოთი სასიამოვნოა.
ლელი ციხისჯვრის გზისკენ, რომელიც მოსახლებული მალოროსიები. დღეისათ- ლიც თავისი რკინა-ტუტოვანი წყარო- საერთოდ, მთელი გზა ბორჯომიდან ბა-
ბორჯომიდან მოდის სადგერის და ბა- ვის მალოროსიელების გამორჩევა ქარ- თია ცნობილი. ეს წყარო პატარა აუზის კურიანამდე სავსეა მინერალური წყარო-
კურიანის გავლით. ციხისჯვარი და შემ- თველებისაგან თითქმის შეუძლებელია, სახითაა, რომელიც მცირე ფართობზე ებით და მომავალში აქ აუცილებლად გა-
დეგ ცხრაწყაროს მთებით ახალქალაქის მათ თავიანთი ეროვნული სახე დაკარ- მიწაშია ამოთხრილი, სადგურიდან სამ- შენდება ბევრი სამკურნალო კურორტი.
მაზრაა. სადგერში დაბიდანაც შეიძლება გეს, ენა დაივიწყეს და მათი ჩაცმულო- ხრეთით მდებარეობს, მისგან ¾ ვერს- დღეისათვის წაღვერში არის ორი
მისვლა, აქ კლდოვანი საფეხმავლო ბი- ბაც სუფთა ქართულია. მოსახლეობის ზე, ვიწრო ხეობაში, რომელიც იწყება აგარაკი, აფთაიქი და 2-3 დახლი, სა-
ლიკი, რომელიც ციხისჯვრის გზაზე გა- უპირატესი საქმიანობა ხე-ტყის ჭრა და ფანჩატურთან ახლოს, საიდანაც წყა- დაც შეგიძლიათ შეიძინოთ პირველადი
მოდის, დაბიდან 2 ვერსამდეა (ეს ბილიკი გატანაა. ასევე თესავენ ხორბალს და სი- რომდე ხეობით მიდის ბილიკი. ეს ფან- საჭიროების საგნები. თუმცა, ბორჯომი
რკინიგზის სადგურიდან მოდის, დაბის მინდს, რომელსაც თვითონ იყენებენ. ჩატური სადგურიდან ჩანს. ვინაიდან ძალიან ახლოსაა და რაიმე სერიოზული
მონასტრის გავლით). დაბის სადგურიდან ნახევარ ვერსზე, მატარებელს სადგურზე დგომა 5 წუთი უხერხულობა ამით არ იქმნება.
სადგერიდან 2 ½ ვერსში, აღმოსავ- წაღვერის სადგურის მხარეს, რკინიგზის აქვს, წყაროზე წყლის დალევის მოსწ- წაღვერიდან 3 ვერსზე, სამხრეთით,
ლეთით, პლატოზე არის სადგერის ტბა ხაზის მარჯვნივ, დაახლოებით ¾ ვერს- რება ძნელია, ამიტომ მგზავრებისთვის არის სოფელი ტიმოთესუბანი და მისი
(სოფელ ტბის მიდამო) თითქმის ოვალუ- ზე, არის დანგრეული და მიტოვებული, სადგურის ბაქანზე დაყენებულია ფილ- მონასტერი. მისკენ გზა მიემართება მდ.
რი ფორმის, 2 დესეტინის ფართობით. ეს რამდენიმე საუკუნის წინ აგებული, და- ტრები, რომელიც მატარებლის ყოველი გუჯარულას ვიწრო ხეობით ბაზალტის
ნახევრად ტბა და ნახევრად ჭაობი 1 ½ ბის მონასტერი, საქართველოს უძველე- მოსვლისთანავე ივსება წყაროს ახალი კლდეებს შორის. მონასტერი ნანგრევებ-
საჟენის სიღრმისაა და იქვე 20-30 საჟენ- სი კულტურის ძეგლი. იგი ამაღლებულ წყლით. წყალი სუფთაა, ტემპერატურა შია, კედლები აგურისაა, გუმბათი დაფა-
ში მდებარე პატარა სოფელ ტბაზე ავრ- კლდეზე დგას და ზაფხულში დაფარუ- ცელსიუსით 9 გრ. ამ წყლის ქიმიური რულია ცისფერი ემალით და მშვენივრა-
ცელებს ციებ-ცხელების დაავადებას. ლია მწვანე საფარით, რის გამოც 15 ნა- ანალიზით ირკვევა, რომ იგი შეიცავს დაა შემონახული ჯვრის ზედა ნაწილის
ბორჯომიდან პირველი სადგურია ბიჯში ძლივს ჩანს. აგებულია სუფთად ბევრ რკინას და ნახშირმჟავას (ეს წყალი გარდა, რომელიც ჩამოგდებულია.
დაბა, რომელიც მიდის გუჯარეთის შა- თლილი ქვებისაგან, ჭრელი მორთულო- ყველაზე მეტად ჰგავს რიპოლსდაუსის
რაგზის გასწვრივ, მარცხენა ფერდობ- ბით, სახურავიც ქვის ფილებითაა გადა- ვენცელის წყაროს). შემდგენელი პ.ლინევიჩი,
ზე, 0,028 სიმაღლეზე. ბოლო გზა, ამ ორ ხურული. მონასტრის სახურავზე საუკუ- ერთ ლიტრ წყალში (1000 გრამში) შე- ამიერკავკასიის რკინიგზის მოძრა-
სადგურს შორის, 75 საჟენის სიგრძის ნოვანი ფიჭვი იყო ამოსული და მხოლოდ დის: ობის რევიზორი,
ფართობზეა. 9 ვერსის (8.67) გავლის 1895 წელს იქნა მოჭრილი. კლდიდან გა- ნატრიუმის ნახშირმჟავა 0,7206; 12 ივნისი, 1903 წელი
შემდეგ ადის 658 ფუტზე და ჩერდება მოდის კრისტალივით გამჭვირვალე ორი რკინის „...................” 0,0700; თარგმნა თამარ მანველიშვილმა
სადგურ დაბაში. წყარო. მარგანეცის „..............” კვალი; (დასასრული იქნება)
ეს სადგური განლაგებულია გუჯა- ცოტა მოშორებით, წაღვერის მიმარ- კალცის „...................” 1,1733;
კობა მოდებაძე უწაღმართომ და უსამართლომ, პოეზია

სააქაოდან საიქიოს
არ წავალ ვალით,
უფალო ***
ჩემი სიკეთით სანამ ვსუნთქავ,
უნდა გაგათბოთ. ციდან უფლის ლოცვა
იქ გიფენდნენ პალმის რტოებს... მოდის,
აქ ბზის რტოებს გიფარდაგებთ, *** მზის სხივებად,
გაგცეს, – მაინც მიუტევე, როცა მოყვასისთვის
შენზე ახია, სიკვდილო, მადლი იმზირება.
გაცვეს, – მაინც იქადაგე...
ამ დროს დედამიწას
სიცოცხლეს ძვრა ვერ უყავი, ფეხსაც არ ვაკარებ,
დღემდე ისევ გღალატობენ, გედსამანიის გაცემის ისე მსუბუქია
თუმც იციან, რას სჩადიან, მოლოდინშია უფალი. სული მონარნარე.
ამბორს გძღვნიან საჩვენებლად, შენზე ახია, ღალატო,
იუდას წეს-ადათიანს. იუდას აღარ უხარის, ***
აღდგომას ველი სანაცვლოდ
იქ გიფენდნენ შესამოსელს...
ამ ჯვარცმის ჭირისუფალი. ღმერთო, ულხინე
აქაც შენსავ სახელს ვაქებთ,
ყველა სნეულს,
გაგცეს, მაინც იწყალობე, მცივანს და მშიერს,
აღსდექ, ისევ იქადაგე... ***
მათზე მონაღვლეთ
შესაწევნად მრავალი მიეც...
გზაგაუვალთან განა მარტო ვარ? ღმერთო, დალოცე
*** ნახ. ე. ელყანიშვილისა ცივი ლოდების ტვირთი ავწიე, ყველა შვილი,
ის მენატრება, როცა ახლოა კურთხეულ მიწის,
რა ბედენაა, ქალთა თვეა კაცთა მოდგმაში სულის სიმწიფე. ამ სამზეოზე
თუკი მხოლოდ
ვინც მოყვასის დანდობა იცის.
გნატრობ და შეგთხოვ... ქალთა თვეა,
აღდგომას ველი უმარხულოდ, მარტს ზამთარი შერჩენია, ივერიის არწივს
შემინდე, ღმერთო! არა მხოლოდ ამ სამ და რვამარტობით, ***
თ.წ-ს
არ ვიკითხავ, რა ყვავილი გირჩევნიათ...
სიხარული გქონდეთ მილიარდობით!.. რამდენი ვეძებე,
ჯერ ყველაფერი იწყება იით წავიდა და მაინც მივაგენი
გულს დაგვედო ნაღვერდალი, უთვალავ ნაღველში
მეყვავილეს სხვა სიამე შესძენია, იმედის სარკმელი...
ჯერ გაზაფხული იწყება იით, ამდენ მყიდველს სიხარულად განიცდის, სევდისაგან წითლდება და
თოვლის სამოსელი
მერე ასკდება აპრილს კვირტები, ჩემთვის ამის გაკვირვება მხლებელია, ღვივის, მინდოდა, ვნატრობდი,
და სიხარულის ცრემლები წვიმით ყვავილს ჰყიდის და სახელი არ იცის. გაფრინდა და მერე კი, მერე კი,
ბრწყინავენ, როგორც მარგალიტები. თუ სადმეა ნარ-ეკალი, ნანატრსაც ვნანობდი.
ქალი მზეა, გვესობა და ოცნებას საზღვარი
ჯერ ყველაფერი იწყება იით, რომელს ჩუქნი, სულ ერთია, ოდეს ვინ გაუბა?
ემატება ტკივილს.
ყოჩივარდით და უფრო ენძელით, ენძელაა, მიმოზა თუ ნარცისი, ცასავით უფსკეროს,
მიუძღვენი უცნობს, ნაცნობს, სიკეთეა, წრფელსა და სანუკვარს,
რა იქნებოდა, რომ ეს ღიმილი ამ კაცს ახლო-შორებელში ახდენა, ახდენა,
და სიყვარული იყოს დღეგრძელი. რა შავდება თუ სახელი არ იცი?!
რას გაარჩევ, ესაა მთავარი,
როცა ყველას შინაურად თვლიდა, ბავშვური ხალისი
ჯერ გაზაფხული იწყება იით, *** გააჩერეს დედამიწა ზეცად აღმავალი...
მერე გრძელდება ვარდით, ტიტებით,
და შენც ჩახველ, დგას თოვლის ბარდანი
ცა იგალობებს ჩიტების ლხინით, ვერ მქნა ბოროტად,
რაც იმგზავრე გულთბილი იერით,
ოცნებავ, როცა გააპრილდები. ვერ მომნუსხა მაინც სიხარბით, რას გავნებს ზამთარი
ცხოვრებამ მრუდმა, ხომ ათასწლად ღირდა!..
თუ ხარ ბედნიერი?!
სასკოლო ცხოვრება
ინფორმაციურ-საკომუნიკაციო პროექტის ფარგლებში გან-
სსიპ ქალაქ ნინოწმინდის N4
საჯარო სკოლა 2020 - 2021 სასწავ-
ლო წლის პირველი სემესტრიდან
ტექნოლოგიების მასწავლებლის
მიერ დაიგეგმა და განხორციელდა
კომპლექსური დავალება, კითხ-
ხორციელდა სხვადასხვა აქტივობა:
მინი-ლექცია „სამოქალაქო უსაფ-
რთხოების წესების დაცვისა და
ლომის რჩეულნი
ვარის შედგენის სწავლება „ფორმ- კრიზისული სიტუაციების თავიდან
(იგავი)
ჩართულია ახალი სკოლის მოდელ-
ში, რომლის ფარგლებში დაიგეგმა სის” დოკუმენტში. უფროსებისგან აცილების სტრატეგიების შესახებ”; ერთ მიყრუებულ სოფელში ორი მეგობა- თავისი ახალგაზრდობა გაახსენდა ლომს.
და განხორციელდა ორი პროექტი ფინანსების ხარჯვის შესახებ ინ- კომიქსების შექმნა – „როგორ ავი- რი – ვირი და გიჟი კაცი ცხოვრობდა. სოფლე- ვირშიც და გიჟშიც შეიცნო ის დიდი ძალა, რო-
– „მართე შენი ფინანსები” და „ისწავ- ფორმაციის შეგროვების მიზნით. რიდოთ საფრთხეები”, პლაკატების ლებს ძალიან უყვარდათ ისინი. რატომ? – ეს მელთაც მემკვიდრეთა შორის ვერ ხედავთა.
ლე უსაფრთხო გარემოში”. გამოცხადდა კონკურსი „ქაღალდის კონკურსი, კომპლექსური დავალე- უბრალო ამბავი იყო. ბრძანა ლომმა, მიეგვარათ მისთვის ვირიც
ბა – „ცხოვრება პანდემიისას”; ვირი ყველას ესაქმებოდა, – ვის შეშას მი- და გიჟიც.
უტანდა, ვის – წისქვილიდან საფქვავს. თავი- შიშისაგან დაზაფრული ვირი და გიჟი მუხ-
ახალგაზრდობის ინფორმირების მიზნით 2021 წლის 17 და 18 მაისს სსიპ
ქალაქ ნინოწმინდის N4 საჯარო სუფალ დროს, სოფლის მოედანზე, ბავშვებს ლებზე დაეცნენ, მაგრამ დახეთ საოცრებას, –
სკოლის ექვსი მოსწავლე დაესწრო ასეირნებდა. მოკლედ, ვირი თავისი სოციალუ- კეთილად უღიმოდა ლომი განწირულთ. მათაც
რი მდგომარეობით ყველას ევირებოდა, გიჟი გული მიეცათ. შიშდაკარგულებმა თამამად
პროექტის – „მართე შენი ევროპის დღეების ფარგლებში გა-
კი, ერთი ხუმარა და ტაკიმასხარა გახლდათ. ამოიდგეს ენა. გიჟისა და ვირის სიტყვა-პასუხ-
ფინანსები” მიზანი იყო, მოსწავ- მართულ სემინარს, რომელიც სსიპ
თავისი გიჟური საქციელით და ენამოსწრებუ- მაც ფრიად მოხიბლა ნადირთა მეფე და ბრძა-
ლეები გაცნობოდნენ ფინანსური საინფორმაციო ცენტრი ნატოსა
ლობით, ყველას ამხიარულებდა, განსაკუთრე- ნა: ეს ორფეხა ცხოველი დღეიდან ჩემი პირადი
კულტურის საფუძვლებს, პირადი და ევროკავშირის შესახებ საგარეო
ბით მაშინ, როცა ბერიკას სამოსელში ვირზე მრჩეველი იქნება, ხოლო ოთხფეხა – მთავარი
ფინანსების დაგეგმვისა და ფინან- საქმეთა სამინისტროს მხარდაჭე- ამხედრებული სიმღერითა და დოლის ბრახუ- ვეზირი. შურით აღივსნენ ლომის მხლებელნი.
სური უსაფრთხოების ძირითად რით განხორციელდა. აღნიშნული ნით მთელ სოფელს ჩამოუვლიდა. აი მაშინ იყო ვირის დანახვაზე კი ნერწვს ყლაპავდნენ დამ-
წესებს, რომელიც ითვალისწინებს სემინარის მიზანი იყო ახალგაზრ- ნამდვილი სანახაობა – ცირკის ვერცერთი ტა- შეული მგლები, მაგრამ ნადირთა მეფის შიშით
მიღებული გამოცდილების საფუძ- დების ინფორმირება ევროკავშირი- კიმასხარა ვერ შეედრებოდა, – იყო ერთი სი- ვინ გაბედავდა სიტყვის შებრუნებას.
ველზე მოსწავლეებმა შეძლონ სა და მისი ინსტიტუტების შესახებ, ცილ-ხარხარი, გნიასი, ტაშისკვრა. პატარების გავიდა ხანი. ლომის საბრძანებელში ყვე-
დამოუკიდებლად ცხოვრება და ფულის ბაკნოტის მოხატულობაზე”. საქართველოს ევროპული ინტეგ- სიხარულს კი ბოლო არ უჩანდა. ლაფერი თავდაყირა დადგა. სავირეთად და
გადაწყვეტილების მიღება, მოზარ- სკოლის ადმინისტრაციამ რაციის პროცესის გაცნობა საზო- მოკლედ, ამ გამოყრუებულ სოფელში ვირ- საგიჟეთად იქცა მთელი სამხეცეთი.
დებს გამოუმუშავდეთ საკუთარი გააცნო მოსწავლეებს ბიუჯეტის გადოებისთვის და მასში მოსახლე- საც და გიჟსაც დიდი სიხალისე შეჰქონდათ. ერთ დღეს ვირსაც და გიჟსაც გაახსენდათ
ფინანსების ეფექტურად მართვის შაბლონი, რის შემდეგაც თავად ობის ჩართულობის მაქსიმალური უფრო მეტიც, უსაათოდ დარჩენილთ დროს მშობლიური სოფელი.
უნარები. მოსწავლეებმა შეადგინეს ბიუჯეტი, ხელშეწყობა. ვირი განსაზღვრავდა, – დღეში სამჯერ ყრო- და, აი, ვირდავიწყებული და გიჟდავიწყე-
აღნიშნული პროექტის ფარგ- გაწერეს ბიუჯეტი სამი სხვადასხვა სემინარის მონაწილე მოსწავ- ყინობდა: დილით – საუზმისას, შუადღისას – ბული სოფელი უცებ დიდი სანახაობის მომს-
ლებში განხორციელდა რამდენიმე შემთხვევისთვის. ლეებს გადაეცათ დამადასტურებე- სადილობისას და საღამოთი – ვახშმობისას. წრე გახდა:
აქტივობა: სასკოლო საზოგადო- რაც შეეხება პროექტს „ის- ლი სერტიფიკატები. მისი ზარივით გამყინავი ხმა თავისუფლად სოფლის შუაგულში, მთავარ ქუჩაზე, მტა-
ებისთვის პროექტის მიზნისა და წავლე უსაფრთხო გარემოში”, მიმდინარე სასწავლო წელს სწვდებოდა მთელ სოფელს. ცებელ ცხოველთა პროცესია გამოჩნდა. და-
შინაარსის გაცნობის შემდეგ სამო- აღნიშნული პროექტის მიზანი იყო სკოლის მოსწავლეებმა მონაწილე- ერთ დღესაც ვირი და გიჟი, სოფლის სიახ- იზაფრა სოფელი. შიშისაგან თავზარდაცემულ-
ქალაქო განათლების მასწავლებ- მოსწავლეები და მასწავლებლები ობა მიიიღეს პროექტის – „ოლიმ- ლოვეს, ტყის პირას, ნაცრად ქცეულ მინდორ- ნი კეტავდნენ სახლის კარებს, დარაბებს. შეში-
ლებმა აღნიშნული სკოლის მოს- გაცნობოდნენ სამოქალაქო უსაფ- პიზმი სკოლებში” – ფარგლებში გა- ზე, სეირნობდნენ. ნებული ყეფდნენ ძაღლები. ბოლოს ყველაზე
წავლეებთან გაიმართეს შეხვედრა რთხოებისა და კრიზისულ სიტუ- მართულ სპორტულ ვიქტორინაში. სწორედ ამ დროს სანადიროდ გამოსული- გაბედულნი თოფითა და ხმალ-ხანჯლებით გა-
თემაზე – „რა არის ფული?” ხოლო აციებში ქცევის წესებს. სკოლაში მოსწავლეებს გადაეცათ მონაწილე- ყო ნადირთა მეფე – ბებერი ლომი. მოვიდნენ დაუპატიჟებელი სტუმრების დასახ-
შემდეგ შეხვდნენ „ლიბერთი ბანკის” უსაფრთხო გარემოს განმტკიცე- ობის და გამარჯვების დამადასტუ- არც ვირს და არც გიჟს აქამდე არ ენახათ ვედრად და, ჰოი საოცრებავ, სასწაული იხილეს:
წარმომადგენლებს, რომლებმაც ბით, ხელი შეეწყოს ზოგადი განათ- რებელი სერტიფიკატები. ლომი, ასევე ლომსაც არ ენახა არც ვირი და მოოქროვილი ტახტრევანით, ვითარცა
ისაუბრეს თემაზე – „როგორ გავარ- ლების ეროვნული მიზნების მიღ- არც ადამიანი. ერთ ხანს გაფაციცებით უყუ- ფარაონი, ისე მოყავდათ მგლებს უკვე დიდი
ჩიოთ ნამდვილი ბანკნოტი ყალბისა- წევასა და – უსაფრთხო გარემოზე ლელა ხითარიშვილი, რეს ერთმანეთს და, ბოლოს, ვირსაც და გიჟ- ხნის უკან უგზოუკვლოდ დაკარგული ვირი
გან”. ზრუნვა იქცეს სასკოლო კულტუ- ნინოწმინდის N4 საჯარო საც, თავზარი დასცა ლომის გამოხედვამ, და გიჟი თანასოფლელი. ვირად და გიჟად და-
რის შემადგენელ ნაწილად. სკოლის დირექტორი – ვირს შიშით ბალანი აეშალა, კუდი მაღლა ას- ბადებულნი, ახლა უკვე განდიდებულნი კი, კე-
ჩვენც ვნახეთ მისი საფლავი, მათე, ლუკა, იოანე – სამსა სახა- წია და ისეთი ყროყინი მორთო, რომ მისი ხმა თილი თვალით უყურებდნენ თანასოფლელთ.
ედემს სანთელი ნთებია, რებასა... ჭექა-ქუხილს უფრო გავდა, ვიდრე განწირუ- – ჩვენი ვირუკა და გიჟუკა ყოფილან, ხალ-
ფოლკლორი სუდარა დაკეცილიყო, გააქრე და გააფუჭე ის წყეული ლი ვირისას, ცუდად ენიშნა სოფლელებს ტყის ხნო! – აღმოხდა დამშვიდებული ხმა ვიღაცას
შიგ იესო ქრისტე ყოფილა, ეშმაკები. მხრიდან რიგგარეშედ ვირის ყროყინი. ვირის და ხალხს მოუწოდა, გამოსულიყვნენ ორღო-
ასი ურემი ქვა-ქვიშა ამინ! ხმას დაეფრთხო ხეზე მჯდომი ყვავ-ყორანნი, ბეებიდან და ჩირგვებიდან.
ძილის ლოცვა უხელოდ გადაღებულა. დიდნი და მცირე ზომის ფრთოსანნი და შიშით სოფელი ტახტრევანს მიაწყდა...
ვარიანტი I გასცლოდნენ ნაცრიან ველს. ვირის ყროყინს ბოლოს, ერთმა სოფლელთაგანმა, რო-
ტაფაში შემწვარი კალმახი მთქმელი ქრისტინე გი-
ზღვაშიგან შეცურებულა, ქოშვილი, გაგონილი აქვს ბე- არც გიჟი ჩამორჩა. ვირზე ამხედრებულმა, გორც იქნა, შეუტია და ტახტრევანში მჯდომთ
დავწვები, დამეძინება, როგორც ჯამბაზმა, ომახიანი, გამყინავი ხმით მოუწოდა:
პირს ჯვარი დამეწერება, კეცში ნაცხობი ქადები ბიამისისგან – თეკლე აფრი-
ერდომდე აჯეჯლებულა, ამაშვილისაგან. ჩაიწერა ვირს დეზი ჰკრა და ასიოდე მეტრით მოცილდ- – ჩამოდით ტახტრევნიდან, უთქვენოდ
ცხრა ხატი, ცხრა ანგელოზი
თავქვეშ დამესვენება, შვიდი წლის დაკლული მამალი ირმა მერაბიშვილმა 2001 ნენ გამძვინვარებულ ლომს. ვირმა გარბენილ ძალიან მოვიწყინეთ, იქნებ ახალი რამ გვიჩვე-
ერდოს ფარი, კარსა ჯვარი, წელს ადგილას ისეთი ბუღი დააყენა, როგორც ნა- ნოთ ან გაგვაცინოთ!
ქანდარას აყივლებულა,
ღმერთო, შენ დამწერე ცარქექიამ ერთ ქართულ ზღაპარში. – ამაზე სასაცილო ამბავი რაღა უნდა გიჩ-
ეს ურჯულო ურიები
შენი წმიდა ჯვარი... ამ მტვერსა და უბედურებაში ლომი ვერ ვენოთ, ან რა უნდა გითხრათ. ვერ ხედავთ, რა
ჯვარი მწყალობდეს ჯვარცმული,
ჯერამც არ მორჯულებულა. ღმერთო, შენ ხედავდა ვერც ვირსა და ვერც გიჟსა. დღეში ვართ?! – ჩამოსძახა გიჟმა ტახტრევნი-
მე რას მიზამს მაცდური, ყოვლად წმიდის ბაღშია, წყალობა მიყავ გაკვირდა ლომი. მას აქამდე არ ენახა დან.
ჯვარი პატიოსანი, თეთრი თუთა ასხია, მხეცთა და კაცთა შორის ასეთი ხმისა და შე- მინაწერი: სასაცილოა ის ქვეყანა, რომელ-
ოქროს გვირგვინოსანი. იქ მარიამ გასულიყო,
ნათელი ადგია,
ლოცვა მართების პატრონნი. ქარიშხალს გავდა მის საც მსგავსი ვირნი და გიჟნი განაგებენ!
ფეხთაგან ავარდნილი მტვრის კორიანტელი,
მთქმელი ქეთო აფრი- ვინც რომ დღეში სამჯერ იტყ- ღმერთო, შენ წყალობა მიყავ, ხოლო ხმა, მას ნუღარ იკითხავთ! რობერტ ბერიძე
ამაშვილი. ადიგენის რაიონის ვის, დამფარე და შემინახე,
სოფ. უდე, ჩაიწერა ირმა მე- დავამკვიდრამ: – მამასთანა, ძეს-
რაბიშვილმა თანა,
ანაზდეულად ნუ მომკლავ, მესხური გამონათქვამები
სულიწმიდა ღმერთთანა. ქრისტიანად შემინახე.
შენ, შენი ღონის პატრონი *** – სარეცხის გამრეცხავმა, მთქმელი სოფიო (სონა)
ძილის ლოცვა ამინ!!! – გიჟის ფულები ჭკვიანის ერთი არშინი თოკი გადაყლაპაო; ზედგინიძე. 85 წლის, ახალცი-
ყოველ ჟამს მომაგონდები,
ჯიბეში მიდისო; – ოჯახის ქალს, ცალი ხელი ხის მუნიც. დაბა ვალე
ვარიანტი II მთქმელი შუშანა თა- ყოვლად წმინდავ, გეხვეწები, – კატა ვინც მოიკიდა ზურგ- უკან უნდა ჰქონდესო.
თოშვილი-სტანჩიკო- ანგელოზი გვიღაღადებს ზე, პასუხიც იმან უნდა აგოსო; (აქედან ერთი ამბავი: პატარ- ***
დავწვები დემეძინება, და მეორე მოსვლისათვის – მე გეუბნები, აგერ დათვი, ძალი მოიყვანეს.დედამთილმა, – ძაღლიც გავა გაზაფხულ-
ვა,103 წლის, ადიგენის მუნიცი-
პირს ჯვარი დემეწერება, პეტრე გვიღებდეს ჩვენ კარსა. შენ მეუბნები აგერ კვალიო; რძალი დაარიგა: ოჯახში შემოხ- ზე, ნახო ერთი ტყავს ჰკითხეო;
პალიტეტის სოფ. უდე. ჩაიწერა
ცხრა ხატი, ცხრა ანგელოზი ჩავივლი სუფრისნის კარსა მთქმელი გრიგოლ (გრი- ვედი, უკვე დიასახლისი ხარ და – შვილმკვდარ დედას მარი-
თავქვეშ დამესვენება, ირმა მერაბიშვილმა 2021 შა) ზაზაძე, 87 წლის, ახალქა- იცოდე, ცალი ხელი უკან უნდა ამობამდე ვაშლი არ ეჭმევაო.
წელს ვიკითხამსა ხარებასა ლაქის მუნიც. გქონდესო. პატარძალმაც, რამ- მთქმელი შუშანა ზაზაძე,
ერდოს ფარი, კარსა ჯვარი,
ვინც, რომ დღეში სამჯერ იტყვის – სოფ. გოკიო დენიმე დღე უკან ხელებდაწყო- 81 წლის, ქალაქი ახალციხე
ღმერთო, შენ დამწერე
შენი წმიდა ჯვარი... ძილის ლოცვა ის ნახავს სასუფეველსა, ბილმა იარა.
ჯვარი მწყალობდეს ჯვარცმული, დავამკვიდრებ მამასთანა, ძეს- *** დედამთილმა ჰკითხა: ეგრე ***
მე რას მიზამს მაცდური, ვარიანტი III თანა, – არაი, ქვაზე მაგარიაო; რათა შვრებიო? – შენ არ მასწავ- – ჭიქა ვის ხელშიც არის,
– ცხვირი პირიდან არ მოიჭ- ლეო?! სუფრის თამადაც ის არისო;
ქრისტეს ხელით დაბეჭდილი, სულიწმიდა ღმერთთანა,
დავწვები, დამეძინება, რებაო; –მერე, ეგრე კი არ გას- – ნათლი-ჯალაბის ერდოზე,
ძილი პირველი სიკვდილია, სულით ვაცხონებ, – დედამ, მუცლიდან ჭირი წავლე,...ხელებდაწყობილმა ფეხს არ დაადგამენო.
სახლი, სიბნელე, ჯოჯოხეთია, პირს ჯვარი დამეწერება,
ხორცით გავახარებ. იშოვაო; იაროო? მთქმელი ნოდარ ნა-
მათე, მარკოზ ლუკა, იოანე – ცხრა ხატი, ცხრა ანგელოზი
ამინ!!! – ქმარს შეხედე, დიდი ლუკ- იეგრე იმიტონ გითხარი, თენაძე. 83 წლის, ქალაქი
ოთხსა სახარებისასა, თავქვეშ დამესვენება,
მა ჩაიდე, ძმას შეხედე – პატა- რომ ოჯახში ეკონიამია იცოდეო. ახალციხე
საცა თქვენ იხსენიებოდეთ ერდოს ფარი, კარსა ჯვარი,
მთქმელი თეკლე აფრი- რაო; მთქმელი ჟენია ზაზაძე-
გააქრეთ და გააფუჭეთ ის წყე- იესო, შენ დამწერე
ამაშვილი, ადიგენის რაიონის – მეფიენცა არაფერი, დე- ასპანიძე, 85 წლის, ახალციხის ***
ული ეშმაკები. შენი წმიდა ჯვარი... სოფ. უდე. ეს ლოცვა მას უსწავ- დოფლიენცა – ბრაგა-ბრუგიო; მუნიც. დაბა ვალე
ამინ!!! ჯვარი მწყალობდეს ჯვარცმული, ლია დედამთილისაგან. ჩაუწერია – ეგეც ისე იბღინძება, გეგო- _ შადმანათ ქალები, შვიდი
მე რას მიზამს მაცდური, მის შვილიშვილს – 56 წლის ნება, ყოველდღე ზვილბიათებს *** ერთად არ ღირდაო.
მე ქრისტესი, ქრისტეს ხელით ქრისტინე გიქოშვილს, ჭამდესო; შვილმკვდარი დედა, მზი მთქმელი ნადია (თამარ)
აღდგომის ლოცვა დაბეჭდილი, ძილი პირველი, სიკვ- რომლისგანაც ჩაიწერა ირმა – ოჯაღში კაცი იყოს და გინ- ჩასვლის მერე, პურს არ შეშჭამს, სუდაძე-ასპანიძე, ქალაქი
ნუ სტირი, დედავ, მარიამ, დილი, მერაბიშვილმა და მარტო თავი გორანდესო; თუ შეშჭამს, ვახშამს რომ ჩამო- ახალციხე. ჩაიწერა ციური ას-
ძე შენი ამაღლებულა, თეთრ პერანგა, სუდარა, 2000 წელს – ოჯაღშიკაცის ქუდი არ გა- ურიგებენ საიქიოში, ეტყვიან: პანიძე-მესხიშვილმა
სახლი, სიბნელე, ჯოჯოხეთი, მოგილიოთო; შენი წილი დედაშენმა შეჭამაო. 2021 წელს
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები: ლობს თავისუფალი პრესის
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
პრინციპებით და ავტორის
მოსაზრებებსა და გამონათ-
ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული
უზრუნველყოფა
მერაბ ბერიძე, 5
ირმა ჯიშკარიანის
საბურთალოს 43ა lit.meskheti@gmail.com
ტელ: 2 – 93 – 27 – 66 lit_meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2021 July - 07

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2021 July - 07

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამესამე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

„ – არა, ჩვენ, ძველებმა, ახლა კალამი უნდა ძირს დავსდვათ,

ს. ჭობარეთი მდებარეობს ახალცი- გადმომცა შემდეგი: „ლეკების შემოსევის

კობა მოდებაძე უწაღმართომ და უსამართლომ, პოეზია

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

You might also like