Literaturuli Meskheti 2021 December - 13

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№13 (277)
დეკემბერი
2021 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის ოცდამესამე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
ადრებრინჯაოს ხანის ჭობარეთი

პირველის დასავლეთით იყო გამართული, საცხოვრე- ნამოსახლარზე აღმოჩენილია სამგანყოფილე-
კახა კახიანი, ბელი უნდა ყოფილიყო. ოთახის შუაში, თიხატკეპნილ ბიანი თიხის ყალიბი, რომელშიც სპილენძის მოკლე
არქეოლოგი, ისტორიის დოქტორი იატაკზე დადასტურდა წრიული ფორმის კერის ნაშ- ღერაკები ჩამოისხმებოდა. ყალიბი ხანგრძლივი ხმარე-
თი და თიხის ნალისებური მოყვანილობის სადგრის ბის და მაღალი ტემპერატურისგან დაზიანებული და
ახალციხიდან ასპინძისკენ მიმავალ საავტომო- ფრაგმენტები. ჩრდილოეთ მხარეს ზურგის კედელს დახეთქილია, ყოველივე ეს, აქ ლითონდამმუშავებელი
ბილო გზაზე, სოფელ მინაძესთან თუ გადაუხვევთ მთელ სიგრძეზე გაუყვებოდა 0.50-0.60 მ/სიგანის და სახელოსნოს არსებობაზე მიუთითებს.
ხელმარჯვნივ, შეხვალთ მდინარე ურავლის ლამაზ 0.15 მ/სიმაღლის მიწის ბაქანი, რომელზედაც, ალბათ, ჭობარეთის ნამოსახლარზე აღმოჩენილ სხვა
ხეობაში. რამდენიმე კილომეტრის გავლის შემდეგ, თავის დროზე, სხვადასხვა ნივთები იყო დალაგებული. ნივთებს შორის გამოირჩევა მცირე ზომის თიხის
მდინარის გაღმა მხარეს შეგხვდებათ სოფელი მუსხი, მესამე ოთახის ფუნქციის ზუსტი განსაზღვრა ვერ მო- საბეჭდავი. რომელიც აქ მცხოვრები მოსახლეობის
საიდანაც ასფალტირებული გზა მიემართება აღმო- ხერხდა დასავლეთი კედლის მონგრევის გამო, არ არის გარესამყაროსთან კონტაქტზე მეტყველებს. ის დამ-
სავლეთით, მაღლა მთებისაკენ, გაივლით ისტორიულ გამორიცხული, რომ ის შინაური ცხოველების სადგო- ზადებულია თეთრი თიხისაგან (კაოლინი). მისი მაქსი-
სოფლებს: ჭობარეთს, ძველს, ორგორას, საყუდა- მადაც ყოფილიყო გამოყენებული. აღნიშნული შენობა მალური დიამეტრი 2.5 სანტიმეტრია, ნახევარსფერუ-
ბელს, დაეშვებით მდინარე მტკვრის მარცხენა მხარეს, დამწვარი აღმოჩნდა, როგორც ნამოსახლარის სხვა ლი ფორმისაა, ქვედა მხარე ბრტყელია, რომელზედაც
გადაკვეთთ მას ძველი ნახიდურის სიახლოვეს, სადაც ნაგებობების უმეტესობა. ჩანს, დასახლების ამ მონაკ- სხვადასხვა მიმართულებით ამოღარული ზოლებია
ერეკლე მეფემ ასპინძის ბრძოლის დროს ბრწყინვა- დატანილი. ზედა მხარეს ძაფის გასაყრელი ფართო
ლედ გაიმარჯვა ოსმალო-ლეკთა გაერთიანებულ ჰორიზონტალური ნახვრეტი აქვს გაკეთებული. წინა
ლაშქარზე და შეხვალთ დაბა ასპინძაში. ზემოხსენე- სამშენებლოდ სარ-ლასტი და ალიზია გამოყენებული.
დღევანდელი არასრული მონაცემებით მისი სიგრძე აზიაში, საბეჭდავები ქრისტეს დაბადებამდე მეშვიდე
ბულ სოფლებში და მათ მიდამოებში ხშირად შეხვდე- ათასწლეულში ჩნდება და ქვის ან თიხისაა. სამხრეთ
ბით კულტურული მემკვიდრეობის მქონე სხვადასხვა დასავლეთ-აღმოსავლეთის ხაზზე 450 მ, ხოლო სამხ-
რეთ-ჩრდილოეთის ხაზზე – 250 მეტრია. ჯერჯერო- კავკასიაში საბეჭდავები მცირე რაოდენობით ენე-
დროის არაერთ ძეგლს: ნამოსახლარებს, ნაეკლესი- ოლითის ხანიდან ვრცელდება, ამათგან ერთ-ერთი
არებს, სამაროვნებს, ყორღანებს, დარნებს და სხვას. ბით გამოვლენილია შვიდი ტერასა და გათხრილია
ქვით ნაშენი 20 ნაგებობის ნაშთი. განსაკუთრებით ინ- ადრეულია საქართველოში არუხლოს ნამოსახლარზე
ამ მხრივ თავისი სიძველეებით ერთ-ერთი გამორჩე- აღმოჩენილი თიხის ბულა, რომელზედაც სამი ანაბეჭ-
ულია სოფელი ჭობარეთი, რომელიც ერუშეთის ქე- ტენსიურად ათვისებული ჩანს დასახლების აღმოსავ-
ლეთი მხარე, სადაც რამდენიმე ტერასა მდებარეობს. დია შემორჩენილი. ჭობარეთში ნაპოვნი ნივთი თავისი
დის ჩრდილო-აღმოსავლეთ კალთაზეა გაშენებული. ფორმით მიეკუთვნება ე.წ. ღილისებური საბეჭდავე-
ის ადმინისტრაციულად ასპინძის მუნიციპალიტეტის აქედან ქვედა ტერასაზე შესწავლილია 8 შენობა,
ხოლო მის ჩრდილოეთით, ხუთი მეტრით მაღლა არ- ბის ჯგუფს, რომლებიც შტამპებად გამოიყენებოდა.
ძველის თემის საკრებულოში შედის. დღევანდელი ფიქრობენ, რომ ახლო აღმოსავლეთში საბეჭდავებს
სოფლიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთის მიმართულე- სებულ ტერასაზე – 7. შენობები აგებულია გვერდიგ-
ვერდ, თითქმის ერთ ხაზზე, ფასადით სამხრეთისკენ. სხვადასხვა ფუნქციური დანიშნულება გააჩნდათ.
ბით, დაახლოებით ერთი კილომეტრის მანძილზე, მდე- ერთ-ერთი მისი ფუნქცია სტატუსის და საკუთრების
ბარეობს შუა საუკუნეების ნასოფლარი ვერანა, აქვეა კედლები ნაგებია ერთრიგად თიხის ხსნარზე სხვადას-
ხვა ზომის კლდის ქვებით. მათი უმეტესობა ერთოთა- ვეთში ხანძარი მოულოდნელად დაიწყო, რამაც გა-
მოზრდილი ქვებით ნაშენი სამნავიანი ეკლესიის ნანგ- მოიწვია შენობაში არსებული ნივთების თავდაპირველ
რევები. სოფელში, საავტომობილო გზის სიახლოვეს, ხიანია, გვხვდება ორი და სამოთახიანიც. შენობების
ნაწილს ზურგის კედელი რკალურად აქვს მოხრილი. მდგომარეობაში დაკონსერვება. ხანძრის გამომწვევი
დგას მოგვიანო ხანის ბაზილიკა, გვხვდება მიწისქვეშა მიზეზი ჩვენთვის უცნობია, მაგრამ თუ გავითვალის-
სამალავები – დარნები. აქა-იქ კიდევ შემორჩენილია კედლების შემორჩენილი სიმაღლე 1.20 მეტრიდან
2.70 მეტრამდე მერყეობს. ზოგიერთ მათგანს, იატაკ- წინებთ ამ უბნის მასიურ გადაწვას, შეიძლება ვივარა-
ნახევრად დანგრეული მესხური ერდოიანი და ბანიანი უდოთ, რომ ის მტრის შემოსევის შედეგად უნდა მომხ-
დარბაზები. სოფ. ჭობარეთის შემოგარენში გამოვლე- თან, ზურგის კედელის მთელ სიგრძეზე მიდგმული
აქვს 0.10-0.20 მ სიმაღლის და 0.40-0.60 მ სიგანის დარიყო. ხაძრის შემდგომ, ამ ადგილზე, ცხოვრება არ
ნილია ყორღანული შემაღლებები, საქარავნო გზები გაგრძელებულა, მაშინდელმა მოსახლეობამ მიატოვა
და სხვა ნანგრევები. კულტურული მემკვიდრეობის მიწის ბაქანი, ხოლო ოთახის შუა ნაწილში, თიხატკეპ-
ნილ იატაკში ჩადგმულია ფართობორტიანი თიხის ის, თანდათანობით დაიფარა მიწით და დავიწყებას
თვალსაზრისით მეტად საინტერესოა სოფლიდან მიეცა.
ჩრდილოეთით, ადგილ სატიკნეზე ზღვის დონიდან წრიული კერა, რომლის დიამეტრი, ზოგ შემთხვევაში,
ერთ მეტრს აჭარბებს. შენობები, თავის დროზე, სწორ- ადრებრინჯაოს ხანაში, ჭობარეთში განვითარე-
1600-1640 მ/სიმაღლეზე მდებარე მრავალფენიანი ბული ჩანს მიწათმოქმედება, ამის დამადასტურებე-
ნამოსახლარი, რომელიც გაშენებულია მთაზე. ის კუთხედის მოყვანილობის ბანიანი ნახევრადმიწურე-
ბი უნდა ყოფილიყო, რომელსაც სამი მხარე მიწაში ლია ოთხი ჯიშის ხორბლის მარცვლის, პალინოლოგი-
ჩრდილო-აღმოსავლეთი მხრიდან ნაწილობრივ აკონ- ური მტვრის, ნამგლის კაჟის ჩასართების, სხვადასხვა
ტროლებს მდ. მტკვრის და ქვაბლიანის ხეობებს, და- ჰქონდა ამოშენებული. ნაგებობებს საფასადო მხარე
სიმაგრის ქვისგან დამზადებული ხელსაფქვავების და მაჩვენებელი უნდა ყოფილიყო. ჭობარეთის საბეჭდავი
სავლეთის მხრიდან – ურავლის ხეობას, სამხრეთიდან სანაყების აღმოჩენა. მისდევდნენ მსხვილფეხა და ნაპოვნია ზემოხსენებულ ისეთ შენობაში, რომელიც
ერუშეთის მთას და ჭობარეთის ხევს. მისი სტრატე- წვრილფეხა რქოსანი პირუტყვის მოშენებას, რომელ- თავისი ზომით განსხვავდება ნამოსახლარის სხვა
გიულად ხელსაყრელი მდებარეობა არ გამორჩენიათ თა ძვლები საკმაო რაოდენობითაა ნაპოვნი ნამოსახ- შენობებისაგან და აშკარად ჩანს, რომ სოციალურად
ჩვენს შორეულ წინაპრებს და ადრე ბრინჯაოს ხანაში ლარის ფენებში. როგორც ირკვევა, ამ ორ დარგს დაწინაურებულ გვარს თუ ოჯახს ეკუთვნოდა. ნა-
შეურჩევიათ დასასახლებლად. მეტ-ნაკლებად თანაბარი როლი ეჭირა მათ სამეურნეო მოსახლარზე ნაპოვნი საბეჭდავი წინა აზიიდან უნდა
ნამოსახლარი აღმოჩნდა 2008 წელს სატიკნეს გო- საქმიანობაში. იყოს იმპორტირებული, რაზეც კაოლინის თიხისაგან
რის სამხრეთ კალთაზე, ასპინძა-ახალციხის მაგისტრა- ნამოსახლარზე სხვადასხვა სახის კერამიკული დამზადება, ღილისებური ფორმა და მასზე დატანილი
ლური გაზსადენის გაყვანის დროს. არქეოლოგიური ნაწარმია აღმოჩენილი, ისინი დამზადებულია ხელით, გამოსახულება მიუთითებს.
გათხრები მიმდინარეობდა საქართველოს ეროვნული სამეთუნეო მორგვის თუ ჩარხის გარეშე, ზოგიერთ დასახლების თითქმის მთელ ტერიტორიაზე ჯერ-
მუზეუმის არქეოლოგიური ექსპედიციის მიერ 2009, მათგანს შიდა მხრიდან ეტყობა ქსოვილის ანაბეჭდი. ჯერობით შესწავლილია 14 სამარხი. ისინი წარმოდგე-
2011-2014, 2016, 2019-2021 წლებში. 2012-2014 და გვხვდება დიდი ზომის ქვევრისებრი ფორმის ჭურჭე- ნილია მიწაში ჩადგმული აკლდამებით, სამეურნეო
2016 წლებში საველე სამუშაოები წარმოებდა ავსტ- ლი, დერგები, ქილები, ქოთნები, კოჭბები, ბადიები, ჯა- ორმოში გამართული სამარხებით და საცხოვრებელი
რალიის მელბურნის უნივერსიტეტის არქეოლოგიურ მები და სხვ. მათი უმეტესობა შავზედაპირნაპრიალე- შენობის იატაკში ჩადგმული დერგსამარხით. აკლდა-
ექსპედიციასთან ერთად. საქართველოს ეროვნული ბი და ვარდისფერსარჩულიანია. ნაწილი გამომწვარია მები ნაშენია კლდის ტეხილი ქვებით, მათ უმეტესობას
მუზეუმის არქეოლოგიურ ექსპედიციას ხელმძღვანე- რუხად, წითლად. მრავალფეროვანია თიხის სარქვლე- აღმოსავლეთი მხრიდან აქვს შესასვლელი. სამარხები
ლობდა არქეოლოგი, ისტორიის დოქტორი კახა კახი- ბი, ისინი ერთმანეთისგან განსხვავდებიან როგორც ინდივიდუალური და კოლექტიურია, კოლექტიური
ანი, ხოლო მელბურნის უნივერსიტეტის ექსპედიციას ზომით, ასევე ორნამენტით. გარდა ჭურჭლისა, ნაგე- აკლდამები ხანგრძლივი დროით ჩანს გამოყენებული,
– არქეოლოგი, პროფესორი ანტონიო საგონა. სატიკ- ბობებში ნაპოვნია თიხის წრიული, ფართობორტიანი მათში სამი-ოთხი მიცვალებულია დაკრძალული, დაკ-
ნეს გორაზე საველე სამუშაოების შედეგად გამოვ- კერები და სხვადასხვაგვარი სადგრები, მათი დიდი რძალვის პოზა მხოლოდ ბოლო მიცვალებულს აქვს
ლენილი და შესწავლილი იქნა: ადრე ბრინჯაოს ხანის ნაწილი ნალისებრი ფორმისაა. შენარჩუნებული, დანარჩენების ჩონჩხი არეული და
ნამოსახლარი და სამაროვანი; გვიანი ბრინჯაოს ხანის მიწეულია კედლებისკენ. ინდივიდუალურ და კოლექ-
კულტურული ფენები; შუა საუკუნეების გალავანი და სამხრეთით უნდა ჰქონოდათ, რომელიც არ შემორჩე-
ნილა ფერდის მკვეთრად დაქანების გამო, რომელიც ტიურ სამარხებში, სადაც პოზის დადგენა მოხერხდა
ნაგებობების ნაშთები. მიცვალებული დაკრძალულია ხელფეხმოკეცილი,
სატიკნე გორის ადრე ბრინჯაოს ხანის ნამოსახ- ბუნებრივმა მრავალსაუკუნეობრივმა ეროზიულმა
პროცესებმა და მაგისტრალური გაზსადენის გაყვანის მარჯვენა ან მარცხენა გვერდზე, ჩატანებული აქვთ
ლარი მტკვარ-არაქსის კულტურის მატარებელმა ტო- სამამდე თიხის ჭურჭელი, ძვლის კვირისტავი ან უინ-
მებმა შექმნეს ქრისტეს დაბადებამდე დაახლოებით დროს მიწის სამუშაოებმა გამოიწვია. თითქმის ყველა
ნაგებობა გადამწვარია ერთი-ორის გარდა, რომელიც ვენტაროა.
3500 წლის წინ. ამ კულტურის გაჩენის და ჩამოყალი- როგორც დავინახეთ, სატიკნე გორის ადრე
ბების ერთ-ერთ მხარედ აღმოსავლეთ საქართველო, ადრევე მიუტოვებიათ. ჩვენთვის, სახლების მხოლოდ
სიგანეა ცნობილი, ყველაზე მცირე 3 მეტრამდეა, ამ ბრინჯაოს ხანის ნამოსახლარი ჩვენი კულტურული
კერძოდ, ქვემო ქართლია მიჩნეული. ეს კულტურა მემკვიდრეობის ერთ-ერთი გამორჩეული ძეგლია. ის,
გავრცელებული იყო დიდ ტერიტორიაზე, მოიცავდა მხრივ გამოსაყოფია ერთ-ერთი დიდი შენობა, რომე-
ლიც არანაკლებ სამოთახიანი უნდა ყოფილიყო. მისი მტკვარ-არაქსის კულტურის არსებობის თითქმის
სამხრეთ კავკასიას, ჩრდილოეთ კავკასიის ნაწილს, მთელ პერიოდს მოიცავს, რაზეც არქეოლოგიური
აღმოსავლეთ ანატოლიას და აღწევდა სირია-პალეს- ჩრდილოეთი (ზურგის) კედლის სიგრძე 15 მეტრს
აღწევდა და, როგორც ჩანს, დასავლეთ მხარეს კიდევ მასალა და ოცზე მეტი რადიოკარბონული თარიღი
ტინამდე. ქრისტეს დაბადებამდე დაახლოებით მესამე მიუთითებს. დღეს არსებული მონაცემებით, მისი
ათასწლეულის შუა ხანისათვის აღმოსავლეთ საქართ- გრძელდებოდა. შენობის წინა ნაწილი ზემოხსენებუ-
ლი დაზიანებათა გამო მხოლოდ 3.5 მეტრ სიგრძეზე ქრონოლოგიური ფუნქციონირების თარიღი ქრისტეს
ველოს ტერიტორიაზე ის თანდათანობით ქრება და დაბადებამდე მეოთხე ათასწლეულის მეორე ნახევ-
ადგილს უთმობს ადრეყორღანულ კულტურას. იყო შემორჩენილი. შენობაში დაფიქსირდა გამყოფი
ტიხრები, რომლებიც სამ ნაწილად ყოფდა სახლს. კერამიკული ნაწარმის გარკვეული რაოდენობა რიდან მესამე ათასწლეულის პირველი საუკუნეებით
სატიკნე გორა მტკვარ-არაქსული კულტურის (თიხის ჭურჭელი, სადგრები, სარქვლები) შემკულია განისაზღვრება.
დიდი ტერასული დასახლებაა, რომელიც მთის მკვეთ- პირველი ოთახი, რომელიც აღმოსავლეთ ნაწილში
მდებარეობდა სამეურნეო დანიშნულების ჩანდა და სა- რელიეფური და ამოღარული სახეებით, მათზე გამო- ამჟამად, არქეოლოგიური ძეგლი მძიმე დღეშია.
რად დაქანებულ სამხრეთ ფერდზეა გაშენებული. სახულია ფრინველები, ცხოველები, აბსტრაქტული მაგისტრალური გაზსადენის გაყვანის დროს დაზი-
მისთვის, როგორც სამცხე-ჯავახეთის ამ დროის სხვა კუჭნაოს ფუნქცია უნდა ჰქონოდა. ამაზე მიანიშნებდა
იქ არსებული სხვადასხვა ზომის თიხის ჭურჭლის უამ- არსებები. გვხვდება სამკუთხედები, სპირალები და ანებული კლდის ზედაქანი იშლება და თანდათანობით
ნამოსახლარებისთვის, ქვის არქიტექტურაა დამა- სხვ. ზოგიერთი მათგანი იმდენად მაღალმხატვრულა-
ხასიათებელი. ამ ნიშნით ის განსხვავდება ქვემო და რავი ნატეხი, ბაზალტის ხელსაფქვავები, ნამგლის კა-
შიდა ქართლის ნაგებობებისგან, სადაც ამ პერიოდში ჟის ქვის ჩასართები და სხვა. მეორე ოთახი, რომელიც დაა შესრულებული, რომ დღესაც კი იწვევს აღფრთო-
ვანებას.
დასასრული მე-3 გვ.
2 ლიტერატურული მესხეთი 2021 წელი, დეკემბერი
პროზა
დედიკოების სინდრომი
საწოლი მომესმა... მგონი! ორ გაშლილ დივანზე კუთხურად, ორი იმ დღეს ძმაკაცების მანქანით მთელი
თამარ ტივაძე მაგრამ, სანამ დაამთავრებდა სიტყ- ძმა იწვა და პირდაპირ ასე მიართვა საუზ- თბილისი მომატარა. მთაწმინდაზე ამიყ-
ვას დედიკოს საწოლში გადამისამართე- მე დედიკომ. ვანა და თბილისი ხელისგულზე დამიდო.
მარადი დედიკოების სინდრომი იცით
ბული შვილი, ჩემს გვერდით აღმოჩნდა. გაოცებული გამოვბრუნდი და, ჰოპ! სასტუმრო აჭარაში, ყველაზე მდიდრულ
რა არის? ჰგონიათ, მათ შვილებს მათსა-
დედიკონა დაიძაბა... სათნო ქალის ზაზულიც ჩემს გვერდით გაჩნდა. დარბაზში, 15 კაციან სუფრაზე, დამაბ-
ვით ვერავინ შეიყვარებს, ვერ იზრუნებს
იმიჯი უცებ სადღაც გაქრა. – გინდა? – პასუხს არც დაელოდა, რძანა. სულ მისი ძმაკაცები იყვნენ, მათ
და, საერთოდ, შეჭამენ! ან, უარესი –
ბიჭი ყველაფერს აკეთებდა, საუბარში თეფში გამომიწოდა, კერძი გაყო და ისე შორის თავისი ძმაც.
წაართმევენ! აზრში ჭიპლარი არ გადაუჭ-
ერთვებოდა, პასუხობდა, მოძრაობდა იმ დაჯდა, კუთხეში მომიმწყვდია. სხვა მუსიკის ჰანგებით გაიჟღინთა დარბა-
რიათ. ასაკს მნიშვნელობა არა აქვს. შვი-
სოროსავით სამზარეულოში, მაგრამ ისე, რაღა გზა მქონდა, მე და ზაზა ერთად ვი- ზი. ,,როგორ მინდა, მოგეფერო”, „შენ რა
ლი ყველა ასაკში დედისაა!
რომ მე არ მიმჩნევდა. ყოფდით პურს ჩვენი არსობისას. სამზა- ლამაზი ხარ!.." რა მოდაში იყო მაშინ ეს
ასეთ დედიკოებს ეძღვნება!
ოოო... ვინც არ იცით რა არის ქალური რეულოში დაბრუნებულ დედილოს ჩვენს სიმღერები!
ინტუიცია და მერეც დედის!.. დანახვაზე სათვალის ერთი მინა წარმო- მახსოვს, მორიდებით ვანიშნე, – გას-
დამამთავრებელ კლასში ვიყავი, ზამ-
– დედიკო, გივიკოს და ელენიკოს სახვაში ჩაემსხვრა! ვლა მინდა-მეთქი და როგორ წამოდგა
თრის არდადეგებზე ბორჯომში ვისვე-
ახალ ბინაში იყავით? რაო, ელემ? კარგად საუზმეს მოვრჩით და ზაზუნი არ ის- მთელი სუფრა მე რომ ფეხზე ავდექი.
ნებდი. დიასახლისს თბილისში საქმე გა-
მოვეწყეთო? აუ, რა გოგოა, იცი, მაიკო? ვენებს. იმ დღის დედოფალი ვიყავი.
მოუჩნდა და მეც წამიყვანა.
მაღალი, დაზაგრული, სულ მინი კაბებით – გინდა ჭადრაკი ვითამაშოთ? ზაზა აღარ მოგვშორებია. მისი საძმა-
ასე აღმოვჩნდი სოლოლაკში.
დადის. ისეთი ფეხები აქვს!.. ხომ იცი, მე დავიღუპე! როგორ ავუხსნა, რომ არ კაცო ჩვენ მძღოლად იქცა. მეორე დღეს
კარი ერთმა ჩია, ჭაღარა ქალმა გაგ-
მაგაზე ნაკლებ რძალს არ შემოვიყვან ვიცი. ჩემი ბრალი ხომ არაა, არავინ მას- ჩვენთან ერთად წამოვიდა ბორჯომშიც.
ვიღო. დიდი სათვალე ჰქონდა, ალბათ
ოჯახში! თუ მინი კაბებს არ იცვამს, კლუ- წავლა! გზაში ერთად ვისხედით ავტობუსში.
ნახევარ კილოს რომ იწონიდა მისი შუ-
ბებში არ დადის და სიგარეტს არ ეწევა! იმ დროსაც ეძინა ჩემში ზოდიაქოს, ამისთვის ყველაფერი გააკეთა.
შები. ვიფიქრე, რა სათნო ქალია, ჭიანჭ-
მე თანამედროვე რძალი მინდა, თორემ, თორემ დიპლომატიის ნულოვანი მაჩვე- ჩემი ყურადღება რომ მიექცია, რა-
ველას ფეხს არ დაადგამს-მეთქი. ტიპურ,
ეს სოფლელები ჩემი თემა არაა! ნებლით ეს როგორ მოვიფიქრე, არ ვიცი: ღაცებს მესროდა. ბოლოს ხელში კალამი
იტალიური ეზოს სახლს ვესტუმრეთ –
ყურებს არ ვუჯერებდი და მიკვირს, – მართლა ვგიჟდები იმათზე, ვინც მომხვდა და უკან სროლით დავუბრუნე
გრძელი შუშაბანდით და ჩამწკრივებული
როგორ არ შევეპასუხე, მართლა არსე- ჭადრაკს თამაშობს. ასე მგონია, ყველა- და პირდაპირ თვალში არ გავარტყი?
ოთახებით. მასპინძელმა სამზარეულოში
ბობთ ასეთი ადამიანები-მეთქი? ზე ჭკვიანები არიან! მე არავინ მასწავლა, ჩაეცრემლა და ჩაუწითლდა თვალი.
შეგვიპატიჟა და ინდური ჩაით გაგვიმას-
იმ დროს ჩემში ზოდიაქოს ეძინა... არადა, როგორ მომწონს!!! შევწუხდი! ეს დედასნაფერები ბავშვი
პინძლდა.
საინტერესო ის იყო, რომ ახლად გა- და, აი, მოხდა სასწაული... არ დაბრმავდეს-მეთქი.
90-იანი წლებია, დენი წარა-მარა რომ
მომცხვარ საქმროს დედის გეგმები სულ ზაზას თვითკმაყოფილების გრძნობა დედამისი წარმოვიდგინე ტერმინა-
ქრება და სანთლის შუქი რომანტიკას
,,ვეშოლკაზე" ეკიდა. დაეუფლა: ტორის როლში: ასტალავისტა, ბეიბი,
უსირცხვილოდ აძევებს.
დედა მცდელობას განაგრძობდა და – ისე გასწავლი, ნონას მთლად გადა- რომ ამბობს და გავარვარებულ ლავაში
ჩემი ორი მასპინძლის ერთმანეთის
პოტენციურ საფრთხედ მიჩნეულს, ად- რევ. მახრჩობს. ზაზამ შემატყო რომ ყველა-
მოკითხვაში გავარკვიე, რომ ამ ოჯახს
გილზე მსვამდა. მთელი საათი მიხსნიდა ზაზული ჰო- ფერს გავაკეთებდი, ოღონდ რამით გამო-
ორი ვაჟი ჰყავს – 25 და 27 წლისა.
სასურველი სარძლოს ალბომი გამო- რიზონტალურ და ვერტიკალურ ხაზებში მესწორებინა მდგომარეობა და, შემომ-
გაიღო კარი და ერთი-ერთი ბიჭი სახ-
აცუნცულა. – ერთი ჩემთვის შევუკვეთე, დაწერილ ლათინურ-არაბულ კომბინა- ბედა: – სული შემიბერე, თუ გინდა რომ
ლში შემოვიდა..
ვგიჟდები ასეთ რძლებზეო. სურათში საყ- ციებს. რა ფუნქციას ასრულებენ სხვა- გამიაროსო.
თმა შუბლზე ცოტა გაცვენილი ჰქონ-
ვარელი ბომბორას გვერდით ომახიანი დასხვა სოციალურ ფენას მორგებული ჰოლივუდს და ბოლივუდს ეძინათ.
და, წვერს ატარებდა და წაუქერავებდა.
შერი იჯდა. ამერიკულ კინოებში პანელ- ფიგურები და რა დამთხვეული გზებით „ლენფილმიც” კომაში იყო, ისეთი სცენა
ერთი მოგვესალმა, თითქოს დააფიქ-
ზე მდგარ ტრანსგენდერს ჰგავდა. უნდა ევლოთ კუბოკრულ პოდიუმზე. გათამაშდა. დედამისი სათვალეს დაღე-
სირა იქ რომ ვიყავი და, გაჭირვებულ
ამასთან წავაგე!... – რა კარგად ხსნი. თქვენნაირი მას- ჭავდა ამ კადრზე.
სიფათს რომ მიიღებენ, მთელი ქვეყნის
ისე დამთავრდა ის დღე, ჩემთვის ზა- წავლებელი რომ მყოლოდა თავის დრო- საინტერესოა, რა საფრთხეს გრძნობ-
დარდი მაწევს კისერზეო, ისე გაიზლაზნა
ზას არაფერი უთქვამს, არც შემოუხე- ზე… – ქათინაური ვესროლე. და ჩემგან?!
მეორე ოთახში.
დავს, მაგრამ ფლუიდებით აავსო ოთახი. ზაზული ნეტარებას განიცდიდა. მიყ- კარგი ბიჭი იყო ზაზა, მაგრამ...
ცოტა ხანში მეორე მემკვიდრეც მო-
დილაა... მიყვარს დილა. როგორ მინდა ვებოდა თავის ნიჭსა და გატაცებებზე. მე სხვა გეგმები მქონდა. უნდა მესწავ-
ვიდა. სამზარეულოს კარში შემოყო თავი
ვნახო აქ დილა როგორია, მაგრამ ოჯახის სიურპრიზსაც დამპირდა. ლა...
და, – დე, საჭმელი რა გვაქვს? – დაიძახა.
გაღვიძების მომერიდა. სამზარეულოში მოსაღამოვდა… ,,დედიკოს" ვაჟი თავის გულის ხმას
ქალაქურა ბიჭი იყო: მაღალი, გამხ-
რაღაც ფხაკუნობდა და შევიპარე. ზაზულიმ სამზარეულოში შემოყო მიჰყვებოდა და, იმედია, დღესაც ბედნი-
დარი, რძისფერ სახიანი და შავთმიანი.
– ადექი? ქალაქში ამ დროს გოგონებს თავი. ერია.
აი, ისეთი, სოფელში რომ შავგრემანია და
სძინავთ. შენ, ალბათ, სოფელში ამ დროს – მოხვედი, დე?! ახლავე... დედიკო, ალბათ, ღირსეულად ეგუება
ქალაქში სირისტიანი...
საქმეში ხარ! – ჩაიცვი, მივდივართ! – თვალით ისე მის არჩევანს. მჯერა ეს ასეა და შერი არ
ეს აშკარად დედას ნაბოლარა იყო და
ეს რიტორიკული კითხვა იყო სოფ- მანიშნა, თითქოს ერთად ასი წელი ვიყა- ჰყავს ცოლად. არა!.. იმედია!
დედაც დაიშაქრა:
ლელთან. ვით. ასეა, ალბათ, ქარის წისქვილებთან
– მოხვედი, ზაზა? ახლავე, დე! შენი
ორ თეფშზე მანიქაშა დაასხა, შიგ კა- დედიკონა გაშრა. ეს ქიში და შამათი მებრძოლი უბერებელი დედები...
საყვარელი ლობიო მოვამზადე ლორით,
რაქის კუბიკი ჩააგდო და გავიდა. ერთად იყო. ზაზულის სხვა გეგმები ქონ- ოჰ, ეს დედები...
მიდი, დაისვენე და საწოლში მოგართმევ.
გავედევნე. თვალი მოვკარი, ოთახში და და თანაც ჩემთან!
ცხოვრება სკოლაა.
ღია წერილი
დამთავრებულები როგორ მიიღებდნენ ულის შესახებ მოვუთხრო და გაბრწყი- მერე გამახსენდა.
იმხანად შაშკინია განათლების მინის- იმ ცნობას, რომ სკოლას უნდა დახმარე- ნებული თვალებით, აღელვებული ხმით, არც ჩემი სკოლა იყო გამონაკლისი.
ტრი და... ბოდნენ? ბედნიერი ამ მოვლენით, ვიწყებ: ნახეთ ერთი ბავშვი იყო, ,,იმერულ ესკისებ-
ამოქმედდა პროექტი ,,ალუმნაის მე ინტერესით ვკვდებოდი. ბავშვებო, რამხელა ძალა ჰქონია სწავ- ში" რომ ბიჭია ,,ჩინჩლავსო" რომ თქვა,
პროგრამა". დაიგზავნა წერილები. მოვიდა პასუ- ლას? რომ არ ესწავლათ, ამდენს ხომ არ ა, ეგეთი. ცხოვრებაში წიგნის კითხვა რა
სკოლის სახელოვანი, წარმატებული ხები და დაიწყო და რა დაიწყო... მიაღწევდნენ ჩვენი სკოლის კურსდამ- იყო, არ იცოდა და, ახლა, ერთ-ერთი სამი-
კურსდამთავრებულები, სკოლის ადმი- სხვა სკოლები არ ვიცი, მაგრამ ჩემი თავრებულები. ახლა ჩვენ ვამაყობთ მა- ნისტროს იურისტია.
ნისტრაციის მიმართვის საფუძველზე, სკოლა მოწინავე აღმოჩნდა (ჩემი მშობ- თით, რომ ისინი აღვზარდეთ და ... მოკ- ფრიადოსნებს კი მთლად ისე ვერ აეწ-
ფინანსურად, თუ ვის რისი შესაძლებლო- ლიური სკოლა არა, სხვა სკოლაში ვმუ- ლედ, ქადაგად დავეცი... ყოთ, როგორც უნდოდათ.
ბა და სურვილი აქვს, იმისდამიხედვით, შაობ). იმდენი წარმატებული კურსდამ- ბავშვები მისმენენ. ხმას არ იღებენ. ცხოვრება სკოლაა.
ასპონსორებდნენ თავიანთ ყოფილ სკო- თავრებული ჰყოლია, გავოცდი. ყველა ერთ-ერთი პაუზის დროს, უბრალოდ დამიჯერეთ, იმაზე საზიზღარი არა-
ლას. შეგვეხმიანა. ამოვისუნთქე და მოსწავლის მშვიდი ხმა ფერია – ,,შეხედავ, მოგეწონება", ადამი-
ნუ, რატომ ,,ალუმნაი" ამან დიდი კით- მოკლედ, გარემონტდა და ავეჯითაც მეუბნება: ანი პირს რომ გააღებს, ორ სიტყვას იტყ-
ხვის ნიშანი დასვა, მაგრამ არც პროექ- შეივსო სააქტო დარბაზი, თავისი აკუს- – მას, ეგენი, ვაფშე, არ სწავლობდნენ ვის და შენს წინაშე, როგორც პიროვნება,
ტის შინაარსი იყო ნაკლებად გამომწვევი. ტიკური და განათების სისტემებით ისე, კარგად. განადგურდება. პირდაპირ მიკვირს, ასე-
საინტერესო იყო, კურსდამთავრებულე- რომ, ოპერის თეატრსაც შეშურდებოდა. პაუზა თი შტერები როგორ ყალიბდებიან.
ბი როგორ მიიღებდნენ ამ თხოვნას. გარემონტდა კომპიუტერის, ადმი- – მასწ, იმას სკოლაც არ დაუმთავრე- ისეთი შემთხვევაც მქონია, ,,ჩვე-
ნუ, ვინც მოსწავლე არ ყოფილა, ვე- ნისტრაციის, უცხო ენების კაბინეტები. ბია, – დაამატა მეორემ. ულებრივი", არაფრით გამორჩეული,
რასოდეს გახდება მასწავლებელიო, ეს სამასწავლებლო და კიდევ რამდენიმე – მასწ, ეგენი სულ ბირჟაზე იდგნენ, ადამიანები ჩემს თვალწინ ზეადამიანე-
პერსონალურად ჩემზე თქვეს, და გამახ- ოთახი. სად დარჩეს, სტომატოლოგიური მასწ, რა სწავლა, მამაჩემი ამბობდა ორ- ბად რომ ქცეულან. გავგიჟებულვარ და
სენდა: სკოლას რომ ვამთავრებდით ზო- კაბინეტიც მოგვიწყვეს. ჯერ-ორი არ იცოდა და ახლა კომპანიას შემყვარებია კიდეც. მოდი და ამის მერე
გიერთი ასე ულოცავდა ერთმანეთს: ,,გი- არის ერთი ამბავი. ბიზნესმენი – მე- ხელმძღვანელობსო. განათლება და სწავლა არ დააფასო.
ლოცავ 12 წლიანი სასჯელიდან გათავი- წარმეს, მენეჯერი – ინჟინერს, პოლიტი- ღმერთო, მესროლე მეტეორი! ეს ამბავი იმაზეა, რომ ხანდახან, სკო-
სუფლებას!", ,,სვაბოდა, ბიჯოო!!" ან „რამ კოსი – გამგებელს და ა.შ. ეჯიბრება. ასეთი იმედგაცრუება იშვიათად ემარ- ლაზე მეტად, ცხოვრება გაძლევს საუკე-
გაგვაძლებინა ამ 12 წლიან ჯოჯოხეთს?" რაღაც სიამაყეს განვიცდი. ვფიქრობ, თება კაცს! თესო გაკვეთილებს და თუ ჭკუა გაქვს და
და სხვა... (თქვენც გაგახსენდათ, ალბათ). გადავრჩით. განათლებას და სკოლას ახლა მივხვდი, რა მდგომარეობაა ცოტა მონდომებაც, უნდა გამოიყენო.
სხვათაშორის, ეს სიტყვები ყოველ აქვს ნათელი მომავალი. ,,ყურების ჩამოყრა", ,,კუდის ამოძუება" დამიჯერეთ, რომ არ მესწავლა, ამ
,,ბოლო ზარზე" ჟღერს ,,მისჯილივით 12 რომ არ შეგაწყინოთ, გადავწყვიტე ეს და აქედან გაქცევის სურვილი. პოსტს ვერც დავწერდი
წლიან სახდელი" და ცოტა გული მეთა- ,,სასწაული" მაგალითად მომეხმო ჩემი ,,მიწა გამსკდომოდა და ჩავეტანე". ასე, რომ,
ნაღრებოდა, ვაიდა, მაგ აზრზე დარჩნენ მოსწავლეებისთვის. ისევ მოსწავლეების მშვიდმა გამო- სწავლა მოდიდან არ გადასულა…
ისინიც, მერე?.. შევდივარ ერთ-ერთ მაღალ კლასში. მეტყველებამ გადამარჩინა. ისინი თანა- ვაი იმას, ვინც ასე ფიქრობს!
თემას არ გადავუხვიოთ. მეორეზე ესენიც იზეიმებენ ბოლო ზარს მიგრძნობდნენ, აქაური არ ხარ და არა
ჰოდა, იმას ვამბობდი, ნეტა ეს კურს- და მინდა მოტივაციის მიზნით ამ სასწა- უშავსო.
2021 წელი, დეკემბერი ლიტერატურული მესხეთი 3
პოეზია
ლელა გაბური *** გაქცევა

ისევ შემოდგომა ჩემი სულიერი მოძღვრის –
მესხეთში თქმული დავით ქვლივიძის ცას შვენის მთვარე –
ხმელი ფოთლების ხსოვნას პაწაწინა ცრემლის აკიდო,
ხალიჩა მოსავს მზერას იდუმალ გარინდების სხივი მოება,
რუხ კლდეზე თრიმლის ფოთლები ტყეებს და აკრთობს ტაძრის სამრეკლოს უნდა წავიდე,
მოჰგავს ნაკვალევს სისხლის, ხელის შეხება, სულის სახმილი, მეც ცის კიდეს ჩამოვეკიდო,
თმოგვთან ლოდები გოდებენ, გინდა, გაექცე უსულო პროზას, თოვლის ფიფქები ვიდრე სამყარო დაიბრუნებს უმანკოებას...
ყორღანთან მიწა იწვის. გადაარჩინო საბნად ებურა საით მივდივარ,
დახე, რამდენი სიშლეგე! გინდა ეს ღელვა... და საშობაო ნაძვზე რად ბნელდება,
რა ქარტეხილებს სუნთქავ. ქვიშაზე ზანტი ბალღივით, გზაა რა ვიწრო,
გაღმა მტევანი გიჩეხეს, თვლემით დაღლილებს, ჩუმად ტიროდა მიწა დაახრჩო,
გამოღმით კაფეს თუთა. მზე ელანდებათ ჩიტი ბეღურა. მზეც დაახრჩო სისხლის ხუნდებმა...
სუყველგან სათოფურია, მწველი ხრიკებით, უნდა გავუძლო,
დავდივარ... არ მოეწონათ – გარდაიცვალა, – იმ წუთამდე უნდა გავუძლო,
ვტირი... შენი აქ მოსვლა წერდნენ, –მოძღვარი ვიდრე სამყაროს სიყვარული არ
მიკვირს. და ინაცვლებენ ამ დილას... მოსწყურდება...
დედაზე უფრო უტკბესო, გულმა ვეღარ გაუძლო. ჩამოიწვერა სინანული,
ადგილს ხვლიკები.
როგორ გადარჩი სიკვდილს?! საწუთრო შმაგი იწილ-ბიწილო,
და სულთმობრძავი, ჩამოიღვენთა რიჟრაჟეულ
საგზლად გვიმზადებს სტალაგმიტებად,
*** ტკივილს, აუწონს. უნდა ვიძინო,
თვალხილულმაც უნდა ვიძინო,
ა-ს მისი ოლარის ვიდრე სამყარო
შუქში ვიდექით, ულექსობით არ აგმინდება...
შეყვარებულმა აჩუქა გოგოს რწმენით გვიხმობდა ცას შვენის მთვარე, –
წინდა, რომელსაც ეხატა წერო... მუხლზე დამხობილთ, პაწაწინა ცრემლის აკიდო,
და მერე წვიმდა, უხვად მოჰქონდა მზერას იდუმალ გარინდების
წვიმდა და წინდას მადლი სიკეთის, სხივი მოება,
ეწვოდა იმ დღის გულისგულიდან უნდა წავიდე,
მხურვალე წამი. ქრისტე მაცხოვრის. მეც ცის კიდეს ჩამოვეკიდო,
ჯერ ადრე იყო ვიდრე სამყარო
რომ ეთქვა – ,,დარჩი”, ის ამ დილასაც დაიბრუნებს უმანკოებას.
ჯერ, სასწაულებს არ ჰქონდა ბოლო, ზეცის უბეში,
და წეროს გვლოცავდა მშვიდად,
თხელი, თავისებურად ესკიზი ზღვისპირა ქალაქში
მაღალი კანჭით და ტაძრის ეზოს
მარადისობას როგორც ნუგეში,
სწვდებოდა თოვლის სპეტაკი ამ საღამოსაც
გოგო. ფარდა ებურა. ზღვა გვიხმობს.
ქვიშას,
როგორც ვარსკვლავებს,
პანდემიური ლექსი იოლად დათვლი.
არხოტში მსმენელს სცენისკენ
უხმობს აფიშა:
სიკვდილის შიში გ.ლ.-ს ,,ბაროკო- პოპით",
შლეგსა თუ ჭკვიანს ,,როკით" და ,,ქანთრით"...
ობად მოედო ჭიმღის მიდის ვაჭრობა
მოწამლულ ყოფით, ჭიუხთა ტანს და
ვცხოვრობთ, ოქტომბერი გაგანია,
თუ ამას ცხოვრება ჰქვია, მოუხვევია, როგორც საბანი... ცხელ სეზონს
ჩაკეტილ წრეზე ახლა გამოვა ცხელი უხდება ღამე:
დავყვებით კოვიდს. ბანზე სწორფერი, ,,ჰეი, ლამაზო,
უფერულ დღეთა ბანისპირ პირი უნდა დაჰბა- წვიმს რახანია,
მძიმე ჰაერი, ნო. აქეთ მოიწი,
ამაზრზენ ჩრდილთან თითებს სამყურას დავლიოთ რამე..."
ჭიდილით გვგესლავს. სურნელი ასდის, თავის სხეულის
ლოცვად შემდგარა უკვე კაენი, უცნაურ თრთოლვით რომ იცის ფასი,
გამოუცვლია პერანგი გველსაც. ითვლი ნაბიჯებს ტალღებს ნარნარად
პოეტები კი, და მისი ოდნავ მოხრილი ლან- მოაპობს ქალი,
გულზე ლექსებით, დი, როგორც წყევლა
მხურვალე მზერით ისევ ისეთი სნებით გაგიჟებს. და აპოკალიფსი
ცრემლს რომ აშრობენ, ხრაშუნობს ფეხქვეშ ნაპირზე ხვდება
ჰგვანან სარეცხის გამხმარი ბალბა, ათასი თვალი.
გაწყვეტილ თოკზე კვდება და მშვიდი, ისე ამოა
ქარში გაბნეულ (რა ენაღვლება,
სათამაშოებს... ახლა ჩავა და
ფოტო ერეკლე მასიაშვილისა იმ გაზაფხულზე არ დაიჯერო...
პირველი თოვლი ისევ ამოვა...)
როგორც არხოტელთ
კეკლუცი ქალა, არ დაიჯერო, თითქოს მაკლიხარ,
ო, რა ხანია, მზის შუქზე ქოჩორს არ დაიჯერო, თითქოს გინატრე,
დათოვლილ ნაძვზე ყველა ავსულის, იყვითლებს ქუჩი, შენ ხომ ჩემთან ხარ დღისით და ღამით,
კენტად დამჯდარა, მწიფს ოქტომბერი შენ ხომ ჩემში ხარ, როგორც სინათლე...
ყველა აკრძალვას
ხმამაღლა მოსთქვამს და ღელვას მალავს
შავი ყორანი, და საზღვარს გაცდი,
წყაროზე ჩვენი სიშორე ვინ მოიგონა,
ჩამოუჭირხლავს შემოდგომაზე
თუნგის ან მარტოსულად როგორ ჩამთვალეს,
ნამქერს ფანჯარა, ნაპოვნ ყვავილებს, რად ვერ ამჩნევენ რომ მზეებივით,
დახრილი ტუჩი...
ყინულებს ჰკიდებს ღიმილით გიწვდის შენი თვალები დააქვთ ჩემ თვალებს...
ციხის ყორემდე... ოცნების კაცი.
ცას მსუბუქ ფიქრთა როგორ თქვეს ჩემზე, ცხოვრობს ეულად
უზადო ელვად, *** და გულზე დარდებს იკრავს ღილივით,
მოუვერცხლია წუხილი ვიდრე ქუდნისლას ნისლით სასაცილოა, რად ვერ შენიშნეს
თოვლის საყურე, მზე ჩვენს კარავთან მივა, ჩემს ბაგეებზე შენი ღიმილი...
აღარც
ჩემიდან წამსვლელზე ვღელავ, ვიდრე სული და სისხლი
იმ ბეღურამ
აღარც შეშლილია და ცივა. უკვირთ აღმართზე მყარად რომ მივალ,
ნეტავ ღამე გაათენა?!
ჩემამდე მომსვლელს გავყურებ. ვიდრე ჩემს თვალში დირე მე ხომ გეყრდნობი მხარზე გოლიათს,
ფრთამოტეხილს
როგორც ბავშვებმა იციან, და შენს თვალებში ბეწვი, სასაცილოა, როდესაც ვტირი,
რომ ახვევდი თეთრ ფარჩაში.
შორით, მარადისობის კართან ის ცრემლი მარტო ჩემი ჰგონიათ.
იმან მაინც,
ხელს ვუშლი ფიფქებს ღია ჭრილობად მეწვის...
და ცად ავდივარ, იმან მაინც რა ქნა ნეტავ?!
ვერ მოვანატრებ არაგვს მე შენი სულიც მიმაქვს სხეულით,
ვხარობ ამ დილას შენ ხომ კაი,
წუხილს – სამყაროს მკარგავს, მინდა ლაჟვარდის ფრთებზე ვარწიო
პირველი თოვლით, ვერ გადარჩი...
თვალებს – შენს გამო ტკივილს, და უკვდავებას თუ ვერ ვუბოძებ,
უმიზეზოდ და ლექსებად მაინც გადავაქციო.
ძლიერ მარტივად... მუხლებს – შენს გამო კანკალს.
ადრებრინჯაოს ხანის ჭობარეთი

დასაწყისი გვ. 1 გარდა, ზემოჩამოთვლილ სოფლებში არაერთი ის- კილომეტრითაა დაშორებული, რაც ძალზე შორია. ული ძეგლები და მასთან მისასვლელები, მოხდება
ტორიულ-არქიტექტურული ძეგლია, რომლებსაც ახალი მუზეუმ-ნაკრძალის შექმნა ბევრ დადებით მათი რეკლამირება, რის შედეგადაც გაიზრდება
ჩამოაქვს დასახლების ნაგებობების ნაშთები და კულ-
სჭირდება გადაუდებელი საკონსერვაციო და სა- შედეგს გამოიწვევს: ხელახლა აღირიცხება ამ მხა- ორგანიზებული ტურისტული ნაკადი, მათი რიც-
ტურული ფენები. შექმნილ მდგომარეობას ართულებს
რესტავრაციო სამუშაოების ჩატარება. ჩვენი აზ- რეში არსებული ისტორიულ-არქიტექტურული და ხვის გაზრდა ავტომატურად გამოიწვევს მცირე
ისიც, რომ დასახლება მკვეთრად დაქანებულ მთის
რით, ამისათვის საჭიროა შეიქმნას ახალი მუზეუმ- არქეოლოგიური ძეგლები; დაზუსტდება იმ ობიექ- მოცულობის საოჯახო სასტუმროების და საკვები
ფერდზეა გამართული და ბუნებრივი ეროზიული მოვ-
ნაკრძალი, რომელიც თავის თავზე აიღებდა აქ არ- ტების სია, რომლებსაც ესაჭიროება გადაუდებე- ობიექტების წარმოქმნას. მოხდება ადგილობრივად
ლენების შედეგად ხდება მათი ჩამორეცხვა. ყოველი-
სებული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების ლი დახმარება; ნაწილობრივ შემცირდება სოფლე- წარმოებულ საკვებ პროდუქტებზე და სასოფლო-
ვე ეს გარემოებები კი მოითხოვს ძეგლზე ჩატარდეს
მოვლა-პატრონობას. ასპინძის მუნიციპალიტეტში, ბიდან წამსვლელი ახალგაზრდობის რაოდენობა სამეურნეო პროდუქციაზე მოთხოვნილების ზრდა.
გადარჩენითი სამუშაოები, რომელიც შეაჩერებს მის
სადაც ჭარბადაა ისტორიული სიძველეები, ჯერ- და მეტ-ნაკლებად კვალიფიცირებული კადრები, შესაბამისად, ადგილობრივი მოსახლეობა ჩაერთ-
შემდომ დაზიანებას.
ჯერობით მხოლოდ ერთი, ვარძიის მუზეუმ-ნაკრ- რომელიც ჯერ-ჯერობით, ასე თუ ისე მოიძებნება ვება ტურისტულ ინფრასტრუქტურაში და შემცირ-
როგორც სტატიის დასაწყისში აღინიშნა,
ძალია. ის ზემოაღნიშნული სოფლებისაგან 40-50 ადგილზე დასაქმდება; მოწესრიგდება ისტორი- დება მიგრაცია.
ჭობარეთში არსებული სატიკნეს ნამოსახლარის
გიგა მაისურაძე
მესხთა ცხოვრება
ვისი ოჯახის წევრების სახელი და ყველას წლოვანება. ხურჯინი გახსნეს და ნახეს, რომ პური დავიწყებო- როტი და უნამუსო კანონი და წესიო. მასპინძელმაც
ვინც ურჩობდა, ხოცავდნენ და სოფლებს სწვავდნენ. დათ. მაშინ თეიმურაზმა უთხრა: თქვენ აქ დაისვენეთ, მოუსმინა ყველაფერი და ურჩია, ახალციხის ამირას-
ამ დროს ისე გადაუწვიათ ძველა მუსხი, რომ ერთი მე ჩავალ სოფლებში, პურს ვნახავ, თორემ სანამდის თან ჩასულიყვნენ და ჩაწერილიყვნენ მუსულმანურ
ჩვენი გაზეთის მკითხველს ხშირად ვთავაზობთ კომლი ძლივს გადარჩენილა, რომლისგანაც დღესაც ამ მთებს გადავივლით, მშივრებს რა გვეშველებაო. რჯულზე. მასპინძელიც მოუყვა – სულ ჩამოუთვა-
სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრებთა ოჯახებში დღემდე არიან საქართველოში და იწერებიან მუსხელოვებად თეიმურაზი ჩავიდა სოფ. უწლებში. დაინახა ლა მთელი სოფლები: აწყური, წრიოხი, ოთა, ოშორა,
შემორჩენილ მათ წინაპართა მოგონებებსა და ჩანაწე- და მუსხელიშვილებად. ასევე გადაწვეს და გადაბუ- ერთი დედაბერი და უთხრა: დედი, ერთი სათხოვარი ასპინძა და ასე, რაც სოფლები გვაქვს ზევით ჩა-
რებს, რომლებიც მესხთა ცხოვრებას ეხება. ამჟამად გეს დიდი თელოვანაი და მზეფენია. მხოლოდ გადარ- მაქვს. მოთვლილები სულ. მასპინძელმა ისიც უამბო, რომ
გთავაზობთ მუსხელი გლეხის (ახალციხის მუნიციპა- ჩენილა ერთი კომლი თელვანადათ ჯინჭველაძე... დედაბერმა უპასუხა: რა გინდა შვილოო? ბევრი სოფელი გადაწვეს და ბევრი მოსახლეც თურ-
ლიტეტი) გიგა მაისურაძის (1902-1990) ჩანაწერებს – აი ზევით, ტყეში ვმუშაობ, სახლიდან პური არ ქეთში გაასახლეს, ბევრი ისევ ეწერებიან ამჟამათ.
უცვლელად და იმედს ვიტოვებთ, რომ იგი ბევრს გადმოგვიტანეს და მშივრები ვართ, ბიჭებმა გამომაგ- გიორგიმ მასპინძელს სთხოვა, რომ რადგანაც თათ-
დააინტერესებს. აქა ამბავი ისაკ ჯინჭველაძისა ზავნეს, აგერ ფულიც გამომატანეს და ან თქვენგან რული არ ვიცით, ძმობა უნდა გამიწიო და წამომყვე
ძლივს ეხლა დაუსვენიათ,

(თათარასი): ან ვისმესთან უნდა მიშოვოო. დღეს როგორმე დავა- ახალციხეშიო. – დიდი სიამოვნებითო, – უთხრა მა-
ღამოთ, საღამომდე მოგვიტანენ პურსაც. დედაბერი შინ მასპინძელმა, თავისი გვარი და სახელიც უთხრა:
არ ისმის კვნესა ხმიანი, დაეკითხა ბიჭს: ბევრნი ხართ, შვილო? – მე არსენა მერქვა, ეხლა ასლანა დამარქვეს, გვარი
სუყველა შერიგებულან, თელვანადან გამოიქცა ერთი კომლი. ფოთნარას
– დედიჯან, ცხრა, ათი კაცი ვართო. ჯინჭარაძე მაქვს და არსენ-ოღლი ვართ ახლა. თქვენ
მეფე, ბატონი, ყმიანი. ხევზე ჩამოჰყვა, ჭიპჭიპახევში რომ ჩამოვიდა, იქ ჯა-
დედაბერი შევიდა სახლში, გამოიტანა ცხრა-ათი როგორც გინდათ, ოღონდ გამაჰმადიანდი, გვარზე
დღეს ხარობს ჩემი სამშობლო, პანი დახვდა, ქვევით ვეღარ წავიდა. განზე ტყეში ბი-
თონის პური და ერთი ხელადა ღვინო, ერთი ჯერე- და სახელზე ძალიან არ ჯავრობენ, მერე მივაჩვევ-
მთვარე, ვარსკვლავი, მზიანი, ლიკი გადიოდა. ამ ბილიკს გაჰყვნენ, გავიდნენ იმედა
ული ყველი კალათაში ჩაელაგებინა და ბიჭს გაუწო- თო. მაშინ აიღეს თავიანთი ხურჯინები და ხაბაკი,
იხარეთ შვილიშვილებო, თავში, აქ ვაკე ლარები შეხვდათ, ისიც გაიარეს, მიად-
და. თეიმურაზმა ფული გაუწოდა, მაგრამ ბებერმა არ დაემშვიდობნენ ოჯახის წევრებს ხელის ჩამორთ-
იყავით სახელიანი! გნენ ტყეში რაღაც ნასოფლარს, იქ დაისვენეს, დასა-
მიიღო, – რასა სჩადიხარ, სირცხვილი არ არის, ფული მევით და შეჰპირდა გიორგი, როცა დავბინავდე-
მალი ადგილიც კარგი ნახეს, მაგრამ სადამდე უნდა
ავიღო? – საიდანა ხარ, შვილო, ბოლოს ჰკითხა. ბით, გინახულებთო. გაუძღვა და ასლანმა ჩაიყვანა
გიგა დამალულიყვნენ. ისაკმა იფიქრა და ასე გადაწყვიტა,
თეიმურაზმა იცრუა და უთხრა: – მუხათიდან ახალციხეში. ასლანამ თათრული კარგად იცოდა. შე-
რომ ურჩობით ვერას გახდებოდა და ცოლ-შვილსაც
*** ვართ, დედი. ორი კვირაა აი, იმ ტყეში ვმუშაობთ და ვიდნენ ფაშასთან. ფაშამ სამივე ჩაწერა დავთარში –
დაღუპავდა. ცოლ-შვილი იქ დამალა და თვითონ წა-
თითი სულ სხვა მხრისკენ გაიშვირა. თეიმურაზმა მად- გიორგი, თეიმურაზი და მარიამი, მისცა მოწმობები,
ვიდა ახალციხეში, სადაც თათრობაზე ხელი მოაწერა,
ლობა გადაუხადა, ფული ისევ უბეში ჩაიდო, – დედიჯან, რომ ვერავინ ხმას ვეღარ გასცემდა ბოროტად, მის-
ათასშვიდასსამოცდაათ წლებში, როდესაც ერეკ- იმ ადგილას ცხოვრების ნებაც აიღო. წამოვიდა, რა
დოქსა და კალათას ჩამოვლაზე მოგიტანო, – უთხრა. ცა ის ნებართვაც, რომ სადაც ისურვებდნენ ისინი,
ლე მეორემ სამაგალითო გმირობით დაამარცხა თურ- თქმა უნდა, ბევრი იწვალა, ცოტა, სარჩოც წამოუღო
თეიმურაზმა მიხვეულ-მოხვეულ ბილიკებზე შე- იქ დასახლებულიყვნენ, მხოლოდ ასლანას რჩევით
ქები და ქართველებმა გმირთაგმირობა გამოიჩინეს, ცოლ-შვილს. ცოლს მარინე ერქვა. ორიც ქალ-ვაჟი
მოირბინა, ამოვიდა დიდ ნაძვთან, ნახა, რომ ძმასა და ურავლის მხარე ურჩიეს, სხვებმაც. მაშინ გამოემშვი-
მცირერიცხვიანი ჯარით, მაგალითად ხუთი ათასი ჰყავდა, ამოვიდა და ცოლს ანიშნა, რომ ხვრელიდან
რძალს ტკბილათ ეძინათ. თეიმურაზმა ვერ გაიმეტა, დობნენ ერთიმეორეს. ჩვენი ქართველები წამოვიდ-
კაცით, თათრის 30-ათასი კაცი დაამარცხეს და ერეკ- გამოსულიყვნენ. გამოვიდნენ ბოვშვები, მამას კისერ-
რომ უცებ გაეღვიძებინა, ლამაზად ჩახუტებულიყვ- ნენ ურავლისაკენ, სატალახოზე. ერთი ურავლელი
ლე მეფემ თავისი ხელით კოხტა ბელადს თავი წააგდე- ზე მოეხვივნენ. თათარმა მიიხედ-მოიხედა, ეს ადგილი
ნენ ნაბადში. იქვე ახლოს პატარა წყალი მოჩუხჩუხებ- შემოხვდათ, ბევრი ისაუბრეს და ბოლოს ამ კაცმა
ბინა, ამ ამბავმა ლეკ-ოსმალნი მეტისმეტად გააბრაზა ძალიან მოეწონა, ამ ნასახლარში დაიწყო მუშაობა,
და და თითქოს იმასაც უხაროდა ახალი შეუღლებუ- ურჩია, რომ ურაველში ბევრი ხალხი ჩასახლდა და
და ელოდნენ დროს, როდის ამოეყარათ ჯავრი ქართ- ერთი პატარა ქოხი დაბურეს და პირველი კომლი თა-
ლების ტკბილი ხვრინვა, თითქოს იმასაც შეეწყვიტა შეიძლება არც მიგიღონ, თაფლა ხევთან რომ ამო-
ველებისა. და იხელთეს დრო და აი ის ჟამი, რომ უკვე თარამ და მარინებ აადინეს.
თავისი ცელქი ჩქრიალი და ჩუხჩუხი. ვიდნენ, ამ კაცმა ხელი გაუშვირა მუსხისკენ, უჩვენა
აღა-მაჰმად-ხანმა ერეკლე მეფეს ხმალი დააგდებინა თეიმურაზმა ნელი სტვენით და ღიღინით გა- გადამწვარი თელვანაი, მზეფენიაი და უთხრა, რომ
და ერეკლე მთიულეთში გაიქცა, აღა-მაჰმად-ხანმა
გაცა ყველა კუთხის ხანებს და ბეგებს ბრძანება, რომ ამბავი გიორგი და თეიმურაზ მოაღვიძა მძინარეები და უთხრა: ადექით, წავიდეთ, იმ სერის იქით არის ერთი ალაგი, სადაც მხოლოდ
არავინ დაგვაბეზღოს და არავინ დაგვედევნოს. ზან- ერთი კომლი არის და გირჩევნია იმ სოფელში ჩახვი-
საქართველოში აღარც ერთი ქართველი არ დარჩესო, ოქროპირიძეებისა ტად წამოიშალნენ მარიამი და გიორგი, მივიდნენ დე, იმ კაცთან მოსვენებით იქნები, ჩემო ძმაოო!
ან გამუსლიმანდნენ, ან სიკვდილი და ან თურქეთში პატარა მთის წყალთან, ცივი წყლით ხელ-პირი და- გიორგიმ და თეიმურაზმა გადაწყვიტეს – ერთ
გადაასახლეთო და თან ვადა დაუთქვა ცოტა ხანი, მეს- გიორგი და თეიმურაზი ცხოვრობდნენ გორის იბანეს. თეიმურაზმა სუფრა გაშალა ნაძვის ძირას, კაცთან უფრო იოლად წავალთ, ვიდრე ოცთანო.
ხები ახალციხის ამირასთან უნდა გამოცხადებულიყო, რაიონის სოფელ ნაჭარმაგევში, ახლანდელ კარა- თითო-ოროლა ჭიქა ღვინოც დააყოლეს. დედაბერი დაადგნენ იმ მხარეს, საითაც უჩვენეს. საჯვარეზე
მოეწერინებინათ მაჰმადიანობაზე ხელი და აეღოთ ლეთში. იყვნენ ბატონ ერისთავების ყმები. კარა- ადღეგრძელეს, აიღეს თავეთი ხურჯინები, ბარგი და ამოვიდნენ, მიიხედ-მოიხედეს, ვერაფერი დაინახეს.
მოწმობა. სხვადასხვა კუთხეს ყველას თავ-თავიანთი ლეთში ბატონს მიუზიდინებია მიწა ზურგით. ქვეშ გასწიეს სამხრეთ-დასავლეთისაკენ. ამ მხარეს ნავა- სთქვეს, – მოდი ეს დაღმართიც ჩავიაროთ, ვნახოთ,
დანიშნული ადგილები დაუნიშნეს, მესხეთ-ჯავახეთ- დაუგია სულ მუხის ხე, დაუქსელია როგორც ალმა- ლი არც ერთი არ იყო და ბევრი უგზო-უკვლო სიარუ- ღმერთი რას მოგვცემსო. ჩამოვიდნენ ქვიშრობის
ში კი ასე მოხდა: ერეკლე მეფის ასპინძის ომის შემ- ტურა, რომ არ დაიშალოს. მთელი ყმების ზურგით ლის შემდეგ, ერთი მწყემსი შემოხვდათ, რომელსაც ხევში, მიიხედ-მოიხედეს, არ მოეწონათ, რაღაც
დეგ აღა-მაჰმად-ხანისაგან რაკი ბრძანება მოუვიდათ დაუგროვებია მთა და ზედ აუშენებია დიდი სასახ- დაეკითხნენ ახალციხის ამბავს. მწყემსმა ყველაფერი ორმოსავით ადგილი იყო, მოაგონდათ თავიანთი
აქაურს თათრის ბეგებს და ფაშებს, მაშინვე გაესივნენ ლე. ამ მთის ოთხივე მხარეს ჰქონდა პატარა ციხე- დაწვრილებით უამბო, რაც ხდებოდა ახალციხეში, ნაჭარმაგევი, მაგრამ ისევ გაახსენდათ თავიანთი
ქართულ სოფლებს და დაუწყეს საშინელი აწიოკება და ები, რომელშიც ჰყავდა მცველები. თუ ყმები აუჯან- როგორ მაჰმადიანდებოდნენ ქართველები. ქართვე- ბატონი და იქაური ამბები, მიაფურთხეს ეშმაკს, ახ-
ჟლეტა. ქართველებმაც გაიგეს ერეკლე მეფის დამარ- ყდებოდნენ, ერისთავი უბრძანებდა მეციხოვნეებს, ლებს სოფლეულათ ზოგს თურქეთში გზავნიდნენ, სენეს ღმერთი, ის აღმართიც აიარეს, ცოტა ქვევით
ცხება, მოიწყვიტეს იმედი და დაუწყეს ხვეწნა ბეგებს, რათა აჯანყებულები დაესაჯათ და დაეწყნარები- ვინც ურჩობდა, ზოგსაც კიდევაც ხოცავდნენ. ვინც დაუყვნენ და კვამლი დაინახეს. უკვე შუადღე გადა-
რომ დაგვანებონ თავი და გავთათრდებითო. ბეგებს ნათ. წინეთ ბატონებს ეს ჩვევა და უფლებაც ჰქო- წინააღმდეგობას უწევდა მათ. მწყემსმა მერე გზა ას- სულიყო. ხმაური არაფერი იყო. ცოტა ყური დაუგ-
და ფაშებს ეს სიტყვა – „გავთათრდებითო”, მოეწონათ ნიათ, რომ თუ თითონ ნებას არ მისცემდნენ ყმებს, წავლა ქომის ეკლესიისკენ და გამოაცილა კიდეც და დეს და ცულის ხმა შემოესმათ. დაუყვნენ ამ უღრან
და კიდეც გაეხარდათ, მისცეს რამდენიმე დღის ვადა ვერ დაინიშნებოდნენ. ორი სამი დღე და ღამე, ახალ- უთხრა: ამ გზით სვირში ჩახვალთო?.. ტყეს, ჩავიდნენ დაბლა და ხედავენ – ერთი კაცი
და უთხრეს, რომ ახალციხეში გამოცხადებულიყო პატარძალი, ბატონს უნდა ჰყოლოდა და მერე ყმას ძმებმა ბევრი იფიქრეს და იანგარიშეს თათ- შეშას ჭრის. მივიდნენ ახლოს და ხედავენ, პატარა
ყველა ოჯახის უფროსი და ჩაწერილიყო თავის ცოლ- უნდა წაეყვანა. აი ამ ჩვენს გიორგი ოქროპირიძესაც რობაზეც და იქაურ ამბებზეც, მაგრამ რაკი მტერი ქოხია და კვამლი აქედან ამოდის. სალამი მისცეს.
შვილით, ოჯახის შემადგენლობით. ასეც მოხდა. აი ასე გადახდა. ქალი მოიყვანა, მაგრამ იუკადრისა და დაამარცხეს საქართველოში, იმათ აღარ ედგომე- კაცმა სალამი მიიღო. უთხრეს, – არ გვისტუმრებ
აქ ჩამოთვლილი სოფლები, რომლებიც ერთი კვირის ბატონს არ მიჰგვარა. ბატონმა მოურავი მიუგზავ- ბოდათ და ყველაფერი თავზე აიღეს, – ზარალიც ამაღამ, შენთან გაგვათენებინე ღამეო.
განმავლობაში ჩაეწერნენ. მაგალითად: ოთა, ოშორა, ნა, პატარძალი მომგვაროსო. მაგრამ ძმამ უთხრა და სარგებელიც, კარგიც და ავიც. ამ ფიქრით და – მობრძანდით ძმებო, ქოხი პატარა მაქვს, მაგ-
ყამზა, იდუმალა, ლაშიხევი, ასპინძა, ორფოლა, რუს- გიორგის, მე შემკმაზე პატარძლის ტანისამოსში და ლაპარაკით ჩავიდნენ ქომის ეკლესიასთან. ერთი რამ გული დიდიო. ძმებმა ბარგი ჩამოიხსნეს, ჯერ
თავი, საღვინეთი, აწყური, წრიოხი, წინუბანი, აგარა, მე ვაჩვენებ მაგას, როგორ არის ხალხის დაჩაგვრა კიდევ პირჯვარი გადაიწერეს, ღმერთს შველა და ისევ გარეთ დასხდნენ. დაუწყეს ამ კაცს საუბარი, აქ
ზიკილია, მოგარეთი, ფერსა, გიორგიწმინდა, შურდო, და სასაცილოდ აგდებაო. თეიმურაზი კარგი მძლე ბედნიერება შესთხოვეს და ისევ გაუდგნენ გზას. რამ ჩამოგიყვანა, შე კაი კაცოო, – უთხრა გიორგიმ და
წნისი, კლდე, ბოგა, სვირი, ჭვინთა, ელიაწმინდა, ანი ვაჟკაცი ყოფილა და გულადიც. ძმებმა მოილაპარა- ერთი აღმართი კიდევ აიარეს და გადახედეს სვირს. ჩაეცინა.
და მთელი ადიგვნის, ასპინძის და ახალციხის რაიონის კეს, პატარძალიც მოამზადეს გასაქცევათ. მოურავი უკვე ბინდი კარგა დაცემულიყო და სოფელი ძლივს – რამ ჩამომიყვანა და გაჭირვებამაო. მობრძან-
თითქმის ყველა სოფელი. მაგრამ სთხოვეს ამირას და მეორეთ მოვიდა, ბატონი ჯავრობს, ჩქარა მოიყვა- დაინახეს. ჩავიდნენ სოფელში და ერთ განაპირა დით ჩემს კარავში. შეიპატიჟა კაცმა, მაგაზე მერე
ბეგებს, რომ ქართული ენა და გვარი შეენაჩუნებინათ. ნოსო. მაშინ ძმებმა მოურავი მოქრთამეს, თავიანთი სახლთან გაჩერდნენ. კარში არავინ დაუხვდათ. კა- ვილაპარაკოთო, დრო ბევრი გვაქვსო. უკვე სადილის
ამაზე დასთანხმდნენ და იფიქრეს, – თანდი-თანობით მიზანი უთხრეს, რომ როცა ბატონს მოჰკლავდნენ, რებზე დააკაკუნეს. სახლიდან ერთი შუახნის კაცი დრო იყო. ისაკმა ქალს უთხრა: აბა, მარინე, პური მოგ-
გადაეჩვევიან ქართულ ლაპარაკსაც და ზნე-ჩვეულე- მოურავს თავი მოერიდებინა და გვიან გამოჩენი- გამოვიდა და ჰკითხა უცნობებს ვინაობა,. ვიტანე, სტუმრებს ეშიებათი. ისაკი ქოხში შეუძღვა.
ბასაცო. ბევრმა ქართველმა კი ასეთი ხერხი იხმარა ლიყო. ასეც შეთანხმდნენ. თეიმურაზი ქალულათ – ჩვენ მგზავრები ვართ და თუ შეიძლება ამაღამ სტუმრები შეყვნენ.
ქრისტიანობის შენარჩუნებაზე. იმ დროს რომის პაპი შეკაზმა, გიორგი წინ გაუძღვა. მივიდნენ სასახლეს- გაგვათენებინეთ ღამეო, – უთხრა გიორგიმ. – აქა მშვიდობაო, – სთქვეს სტუმრებმა. მარინემ
განთქმული, ძლიერი და თეთრ სახელმწიფოდ ითვლე- თან. ბატონი აივანზე გამოსულიყო და ბრაზობდა, – ძალიან კარგი, მაგრამ?.. – ყველას ხელი ჩამოართვა და თავი დაუკრა, – კეთილი
ბოდა და ბევრი სამეფო ემორჩილებოდა. ამიტომ მი- – მე ვასწავლი მაგათ ურჩობას, მამულსაც სულ ჩა- – მაგრამ რა, ბიძია? იყოს თქვენი მოსვლა ჩვენს ახალ ქოხშიო.
მართა ზოგმა ქართველებმა, ოღონდ თათრის რჯულს მოვართმევ და კარგადაც გავაროზგინებო. – არ ვიცი, ძმაო, არაფერი, შარი არ მომიტანოთ – ამინ, კეთილი იყვეს, – უპასუხეს სტუმრებმა.
ნუ მიგვაღებინებთ და კათოლიკობას მივიღებთო. უკვე ბინდი მოჰკიდებოდა არეს, კაცი-კაცს სახლში! – უთხრა მასპინძელმა და თვალი სუყველას გიორგის გულმა ვერ გაუძლო, მაშინვე წამოშალა თავი-
რომის პაპსაც გაეხარდა, რომ მართლმადიდებელი ძლივს არჩევდა თვალით, ის იყო მივიდნენ ჩვენი გადაავლო. სი ამბავი და საბოლოოთ უთხრა ისაკს: ჯერ ერთი რამე
ქრისტიანები გაკათოლიკებულიყვნენ, ამიტომაც უბ- გიორგი და პატარძლათ შეკაზმული თეიმურაზიც. – არა, ბიძია, ჩვენ ისეთი საშიში სტუმრები არა მაქვს სათქმელი და ისე ვჭამოთ პურიო. ამდენი ვეხეტი-
რძანა თათრებს, თუ გინდათ, რომ თქვენზე საომრათ კიბეებთან გაჩერდნენ. ბატონმა ძლივს დაინახა ბინდ- ვართ! – გაიცინა გიორგიმ, ალეთ, აქამდე მოვედით. ამოიღო უბიდან ფაშის დაწე-
არ წამოვიდეო, ნება მიეცით, ვისაც სურს გათათრდეს, ში, რომ კიბესთან ქალი და კაცი იდგნენ. – შენა ხარ, – მაშ მობრძანდით! – შეიპატიჟა სახლში მას- რილი მოწმობა, მეორე მოწმობაც, რომ ნება ეძლეოდათ
ვისაც კათოლიკობა სურს, დაეხსენით და მიიღონ ჩემი ბიჭო, რას იგვიანებ, მოიყვანე ქალი და ამოდითო. პინძელმა. უკვე ვახშმობაც იყო, თავიანთი ხაბაკი დასახლებისა და უთხრა: ძმობილო, თუ გვიკადრებ მე-
რჯულიო. ასეც მოხდა. ბევრმა მიიღო კათოლიკობა. – ბატონო, ქალი მოვიყვანე, მაგრამ?.. ჩამოართვა და ვახშამზე მიიწვია სუყველანი, პატივი ზობლათ, იღბალმა აქამდე მოგვიყვანაო.
მაგალითად: ვალე, უდე, არალი, ხიზაბავრა და ბევრი – მაგრამ, რა? სცა, რაც შეეძლო. მასპინძელმა დაღლილობა შეატყო – დიდი სიამოვნებით, შე კაი კაცო. მარტოობა
სხვა. ბევრმა სოფლებმაც თავი შეაფარა ამათ ტალდა- – რცხვენია და ვერ ამოდის, ჩამობრძანდით და სტუმრებს, შეიპატიჟა საწოლ ოდაში და უთხრა: გეტ- ნადირსაც მოსწყინდება და მე ხომ ადამიანი ვარ.
ში, ხან თათრობაზე მისცა თავი, ხან კათოლიკობაზე თქვენ თვითონ აიყვანეთ! – შესძახა გიორგიმ დაბლიდან. ყობათ, რომ ძალზე დაღლილები ხართ, მოისვენეთ მარტო კაცი პურის ჭამაშიც ხომ ბრალიაო? თქვენ
და ხანთა განმავლობაში შეინარჩუნა ქრისტიანობა. – ჰი, ჰი. რისა რცხვენია, მაგ დალოცვილისშ- და ხვალ ვილაპარაკოთო. ძილინებისა უთხრა და მას- თუ გვიკადრებთ, მეც მოხარული ვიქნებიო, – მი-
ვინც იურჩა და წინააღმდეგობა გაუწია, ისინი კი თურ- ვილს, ნუთუ არ იცის, ჩვენი ადათი და წესები... ღი- პინძელი გამოვიდა. უგო ისაკამ. მაშინ გიორგიმ უთხრა მარიამს: ქალო,
ქეთში გადაასახლეს, ბევრი დახოცეს, ბევრი სოფლები ღინით ჩამოიარა კიბეები, საპატარძლოს თავსახური ძველათ წესი ასე ყოფილა მესხეთ-ჯავახეთში, მოიტანე ის ხელადა ღვინო, კიდევ უნდა იყოს ში-
გადაწვეს, ის გადასახლებული ხალხი, ქართველები – ჰქონდა სახეზე გადახურული, ძველი წესით. ბატონმა რომ სტუმარი რომ მიუვიდოდათ ვისმეს, თუ სტუმა- გაო. მარიამმა მოიტანა ღვინოც, ყველი, პურიც.
მესხელები და ჯავახელები, დღესაც გაურიზმირში იმ- კლავში ხელი მოჰკიდა. გაუკვირდა კიდეც და უთხრა: რი თვითონ არ ეტყოდა, რომ რისთვის იყო ის მისული მარინეს არაყი ჰქონდა დოქში. გაშალეს ერთად
ყოფებიან. იზმირი ორია. გაურ იზმირი, ესე იგი, ურჯუ- კაი ზორბა ქალი გიპოვია, ბიჭო! მასთან, ძალიან დიდ სირცხვილად მიაჩნდათ. მასპინ- სუფრა. დალოცეს ერთიმეორე, ადღეგრძელეს
ლოების იზმირი და მის მახლობლად სოფლებში არიან – რა ვიცი, ბატონო? ძელმა ინანა, – რათ უთხრა, რომ ხვალ ვილაპარაკო- თავიანთი მამა-პაპა და ახალი საძირკველი. თეიმუ-
დასახლებული ქართველები, რომლებსაც, თურმე, – წამოდი, რა დროს სირცხვილია, შე დალოცვი- თო, მაგრამ ისინი რაღაც საეჭვო პირებათ მიიჩნია რაზმა ცოტა ღვინო ისაკის ბავშვებსაც შეასვა და
ეხლაც ჩვევათ ჰქონიათ, პატარა ბოვშვს რომ აკვანში ლო! – შეუყვირა. მასპინძელმა და იმიტომ ჰკადრა, რომ ხვალ ვილაპა- გაემასხრა: ბავშვები შესცქეოდნენ თეიმურაზს და
დააწვენს, პირჯვარს გამოსახავს, ანდა თუ პურის- კიბეებზე რო ადიოდნენ, პატარძალმა კაბის კალ- რაკოთო, ძილი ნების შემდეგ. თან მორცხვობდნენ კიდეც. იმ დღეს საღამომდის
ცომს ან ცომს მოზელს, იმასაც პირჯვარს დასწერს. თაზე ფეხი დაიდგა, რადგანაც კაბაც გრძელი ეცვა დილა ლხინისა მიუგეს სტუმრებმა. დაწვნენ და ისაუბრეს, როგორ უნდა მოეწყოთ თავიანთი საქ-
თურმე დღესაც ურჩობენ, ანგარიშობენ, აღდგომა რო- და მიზეზსაც ეძებდა. და აი, კიდევაც იხელთა, ვითომ დაიძინეს. მე. გავიდნენ კარში, მიათვალ-მოათვალიერეს იქა-
დის მოვა, რომ კვერცხი შეღებონ და ჩუმათ „ქრისტე კაბის კალთა უნდა აეწია, ამოიღო ჯიბიდან დამბა- გათენდა თუ არა, მეორე დილით გიორგიმ და ურობა, ხე-ტყე, ნასოფლარის ფაგები – ქვა, მერე
აღსდგა” ახსენონ. ჩა, ბატონს ფერდში დაახალა, უკნიდან გიორგიმაც მარიამმა გამოიღვიძეს, გიორგი იმ ფიქრებში იყო, ავიდნენ მინდორში და გადაწყვიტეს, რომ შეიძლე-
აი როგორ ანგარიშობდნენ აღდგომის მოსვლას, ზურგში დააყოლა. ბატონმა ერთი დაიგმინა და დაიხ- რა უნდა ელაპარაკნა მასპინძლისთვის, როგორ ბოდა იქ ცხოვრება. დაღამდა კიდეც. ისევ ივახშმეს.
მეც გადმოცემული მაქვს მამა-პაპითგან, მაგალი- რიალა კიდეც. ძმები გამოიქცნენ საჩქაროთ. თეიმუ- უნდა მოქცეულიყო ფაშასთან. ამ დროს მასპინძე- თავთავიანთი თავგადასავალი ილაპარაკეს. მიიძი-
თად: ძველი სტილით მარტში დაბადებული მთვარე რაზმა კაბა გაიძრო. მოვიდნენ სახლში. პატარძალი ლიც გახმაურდა გარე სახლში. თეიმურაზიც ადგა ნეს თავიანთ ნაბდებში. რა ექნათ, ორივენი გამოქ-
არ უნდა აღემატებოდეს 22-23 დღესა. მის შემდეგ იმ მომზადებულიყო. ძვირფასი ნივთები, ფული ჩაელა- და სუყველამ ხელ-პირი დაიბანა. ამ დროს დიასახ- ცეულები იყვნენ და არც ერთს ჰქონდა ლოგინი და
დღეებში, როდესაც კვირა იქნება, კვირას იქნება აღდ- გებინა ხურჯინში, ზოგიც საჭმელი. ბიჭები მოვიდნენ ლისმაც საჭმელი მოამზადა, სუფრა გაშალა. მასპინ- არც მეორეს, ვის უნდა დამდურებოდნენ, ანდა რა
გომაც. თუ არა, უთხრეს: აბა, მარიამ, რა ქენი, გავრბივართ. ძელმა სტუმრები კიდევ მიიპატიჟა საუზმეზე და პუ- ჰქონდათ ერთი მეორესთან დასამდურებელი იმ
უკვე კარგად დაბნელდა. მაშინვე აიტაცეს ხურჯინე- რის ჭამის შემდეგ სუფრა აალაგეს და გიორგიმ თვი- დროს. მეორე დღეს ადრიან ადგნენ, იქვე ახლოს
*** ბი, მოჰკიდეს ხელი მარიამს და, იქვე ახლოს ლიახვი თონვე წამოიწყო თავისი ამბავი. მხოლოდ იცრუა ცოტა მოშორებით დაიწყეს უბრალო კედლის აშე-
აი როგორ დასახლდნენ სოფ. მუსხში (ყოფილ გამოტოპეს და დაადგნენ ახალციხის გზას. მთელი და თქვა: ამ ქალის ძმები არ მაძლევდნენ ამ ქალს და ნება და ერთი ქოხიც გიორგიმ და თეიმურაზმაც
გოგომალულაში) მუსხელები, სიდან და საიდან, ვინ ღამე იარეს სურამის ტყეებში და მთაზე ამოვიდნენ. გამოვიქეცითო. გვარი ოქროპირიძის ნაცვლად ოქ- აიშენეს, ისაკიც, რა თქმა უნდა, ეხმარებოდა ყვე-
როგორ. ზევით აღვნიშნეთ, რომ თათრებმა ვადა ერთ დიდი ნაძვის ხის ქვეშ ნაბადი გაშალეს და ზედ რომელიძე ვართო და იმ დღიდან ძმებმა დაირქვეს ლაფრით. ასე დასახლდა მეორე კომლად გიორგი
დაუთქვეს, რომ ხელი მოეწერებინათ ახალციხის ამი- დასხდნენ. ამასობაში გათენდა კიდეც. თეიმურაზმა ოქრომელიძეთ გვარი. ქალის ძმების გარდა ბატონი- და თეიმურაზ ოქრომელიძეები.
რასთან, ე.ი. ბრძანებელ ფაშასთან და ყველა ოჯახის უთხრა რძალს, ხურჯინი მოიტანე, პური ვჭამოთო. ცა გვთხოვდა ქალს, ჩვენ კი არ ვიკადრეთ იმათი ბო- (გაგრძელება იქნება)
უფროს ჰქონოდა მოწმობა, შიგ ჩაწერილი ყველა თა-
მგზავრის დღიურიდგან
(ქართველი მგზავრი არდაჰანის „სანჯახში”)
16-ს ამა ივნისს მე და ორი სხვა თანამგზავ- ვერსის მანძილი, ტბა ყვითელის ფერისაა და ბაზი ამ სოფელს ზემოთ, აღმოსავლეთის ზე- ძველი საყდარი შავის თლილის ქვით. სიგრძე
რი სოფ.კოთელიიდგან (ახალქ. მაზ.) გავემგ- სასმელად გამოუსადეგარი, შიგ თოთხმეტი მოთ, აღმოსავლეთის მხრივ მდებარეობს). ეს ექნება 12-15 ადლი და სიგანე 7-8. შიგნიდგან
ზავრეთ არდაჰანის ოლქისკენ, სახელდობრ, კუნძულია. „ხოზაპინი” აოხრებულის სოფლის ორივე ჯანბაზები იმითი არიან შესანიშნავნი, და გარედგან თაღი გადაყვანილი აქვს თლი-
ჩილდირის მხრისკენ. სოფ. კოთელიიდგან დი- სახელია, რომელიც ყოფილა ამ ტბის ნაპირას, რომ აქ განთქმულს ყაჩაღებს ქორ-ისმაილას, ლისავე შავის ქვებით. გარედგან და შიგნიდ-
ლით გასულებმა, სამი საათის განმავლობაში, აღმოსავლეთის მხარეს და ამ ტბასაც აქედგან სამადა ტაშდამურაშვილს, მანსირას და მეჰრა- გან გამოქანდაკებული აქვს კედლები ტაძრის
მივაღწიეთ ქ.ახალქალაქს. ახალქალაქამდის მიუღია ეს სახელი. ეს ვერანა ხოზაპინიც თავი- ლის თავიანთი ბრბო ყაჩაღებით ამ სოფლებ- მსგავსად. თაღი ზემოდგან, სიძველის გამო,
გზა მიემართებოდა პირდაპირ სამხრეთისა- სის სახნავ-სათიბ-საძოვარი ადგილებით ეკუთ- ში ჰქონდათ ხოლმე ბინადრობა იმ დრომდე, აქა-იქ გამსკდარა და ჩამონგრეულა. ფანჯრე-
კენ. დღე იდგა მზიანი და მწვანედ შემოსილ ვნის ზემოხსენებულ ეჩმიაწინის ეკკლესიებს, ვიდრე რუსი დაიპყრობდა ამ მხარეს. ეს რაინ- ბი რვა აქვს: ერთი აღმოსავლეთიდგან, ერთი
ვაკე-მინდვრებს საამურად ბიბინი გაჰქონდათ. რომლებიც გამგებლებს იჯარით გაცემული დები ხშირად გადმოდიოდნენ ხოლმე უწინ დასავლეთიდგან, სამი ჩრდილოეთიდგან და სა-
სწორედ შუადღე იყო, რომ ქ.ახალქალაქიდგან აქვთ დღეს საძოვრად და სათიბად ახალქალა- ახალქალაქის მაზრაში და მუსრს ავლებდნენ მიც სამხრეთითგან. ფანჯრების გარეთა პირს
გავედით. აქედგან გზამ გადაუხვია სამხრეთ- ქის მაზრის სოფ. დილცკის მცხოვრებლებზედ. და აწიოკებდნენ მცხოვრებლებს. ამასთანავე, ჩარჩოების მაგივრობას უწევს ჩუქურთმით
დასავლეთისაკენ. ეს გზა დ. არდაჰანისკენ სწორედ საღამოს 8 საათი იყო, რომ ავედით რადგანაც ქორ-ისმაილი გადამტერებული იყო, შემოხარატებული მშვენივრად გამოქანდაკე-
მიდიოდა. რადგან გზა ახლად კეთდებოდა და „გვეგ-ტაღის” ქედზედ, სწორედ იმ ადგილას, მაშინ ყაზახ-ბორჩალოს თათრებზედ, იგი თავი- ბული ქვები. ეკკლესიის კედლებზედ წარწერა
ჯერ დაუსრულებელია, ჩვენც დავადექით ისევ სადაც 1877-1878 წლებამდისინ ოსმალეთის სი ყაჩაღებით გადაითარეშებდა ხოლმე იქით, არსადა არა სჩანს, მაგრამ კედლებს, როგორც
ძველ გზას, მიმდინარეს იმავე ახალ გზის გვერ- სახელმწიფოს მიჯნა ყოფილა და ეხლა-კი არ- ბორჩალოს მაზრისკენ, იტაცებდა დიდ-ძალ შიგნიდგან, ისრე გარედგან, ბევრი დიდრონი
დით, თუმცა არდაჰანის ახალი გზა ჯერ კიდევ დაჰანის ოლქის („სანჯახის”) მიჯნაა, ე.ი. ახალ- საქონელს და ცხენის ჯოგებს და მიერეკებოდა ნათალი ქვა აკლია. შეიძლება წარწერა სადმე
დაუსრულებელია ახალქალაქიდგან დაწყებუ- ქალაქის მაზრა ამ მიჯნაზედ თავდება. ცოტა ჩილდირისკენ და ყარს-არდა-ჰანის პროვინ- ჰქონდა, მაგრამ რადგან ქვა ბევრი აკლია, რო-
ლი, მაგრამ ფოსტა-კი დადის და გზებზედ სა- რომ გავემართეთ „გვეგ-ტაღს” და გადავხედეთ ციებისკენ. ქორ-ისმაილას ყაჩაღობის ამბავი გორც ეტყობა, დაკარგულა. ს.ჭალის თარაქ-
ფოსტო სადგურებიც უკვე დამთავრებულია. ჩილდირის მთა-ველებს, ჩვენი თვალი მიიპყრო ყველას თავ-ზარსახიზაბავრის
სცემდა მაშინ.
ეკლესია
ბორჩალოს მებს თავიანთი სალოცავი-მეჩეთი ზედ ამ ტაძ-
ახალქალაქიდგან სოფ, სულდამდის (ახალქ. უზარ-მაზარმა მტრედის ფერმა ტბამ, ჩილ- თათრები რომ შეაწუხა და შეაწუხა ქორ-ისმა- რისთვის მიუდგამთ და მეჩეთი რომ პატარა აღ-
მაზრაშია) 16 ვერსია; აქ სცხოვრობენ სომხები, დირის ტბა თუმცა ჯერ კიდევ 10-15 ვერსის ილამ, ხალხისგან საჩივარი ასტყდა, სჩიოდნენ მოჩენილა, საყდრის სამხრეთის კედელში კარი
არზრუმიდგან გადმოსახლებულე- ამოუღიათ და შეუერთებიათ მეჩე-
ბი, და აქვე გამართულის საფოსტო თისთვის; ასე რომ, როდესაც მლო-
სადგური „სულდა”. ქ. ახალქალა- ცავი თათრები მეჩეთში არ ეტევიან,
ქის და ს. სულდას შუა მდებარეობს საყდარში სდგანან და ისე ლოცულო-
ერთი საკმაოდ დიდი – სომხების ბენ. ტაძრის ყოველივე მოყვანილო-
სოფელი ვაჩიანი, სადაც გამართუ- ბა, ნაშენობა, სივრცე და სხვ. გვიმტ-
ლია სადირექციო ერთკლასიანი კიცებს, რომ ეს საკრებულო ტაძარი
სასწავლებელი. ამ სოფელში გავ- ყოფილა და ერთ დროს ქართველთ
ლის დროს ჩემი ყურადღება მიიქცია სიცოცხლეს გაჩაღებით უდუღნია ამ
სოფლის წინ მდებარე ვეებერთელა სოფელში, მაგრამ დროთა ბრუნვას
ჭაობიან-ჭილიანმა ტბამ. ეს ტბა, ყოველივე აღმოუგვია, აუოხრებია
ე.ი. ჭაობი, იმით-კი არ არის ყურად- და ნაცარ-მტვრად უქცევია... თვით
ღების ღირსი, რომ ან ძალიან დიდი ამ სოფლის სახელი „ჭალა”, ცხადად
იყოს, ან სუფთა წყალი იდგას შიგ გვიმტკიცებს აქ ქართველის ერის
და ან სათივედ გამოსადეგი იყო შიგ ცხოვრებას... ყველა სოფელი ჩილ-
მდგომი შაპრი თივა, არამედ იმი- დირში ქართულ სახელწოდებით ყო-
თია საყურადღებო, რომ იგი ცუდს ფილა, მაგრამ რადგან დიდ ხანს ეს
საჰიგიენო ვითარებაში აგდებს ამ ადგილები თათრის ხელში იყო და
სოფლის მცხოვრებლებს. ყველა- თათრებით დასახლებული, ზოგიერ-
საგან ცნობილია, რომ ამ ჭაობის თი სოფლის სახელი თათრულად
წყალობით ს.ვაჩიანში ვრცელდება გადაუთარგმნიათ და დღემდე თათ-
ხოლმე ათას გვარი სნეულება და ხო- რული სახელი შერჩენია, როგორც
ლერობის დროს ხომ საკმაო ხალხი მაგალითად: ქართველები ვეძახით
იმსხვერპლა. ამ ტბის უსარგებლო- ჩილდირის სოფ. „წითელი-ვერანა”,
ბისა და დაშრობის შესახებ, ვგონებ, არდაჰანი თათრებს გადაუთარგმნიათ და უძა-
კიდეც ყოფილა ლაპარაკი, მაგრამ ხიან: „ყიზილ-ვერანას“; ქართველები
ყოველივე ლაპარაკი დღემდე განუ- ვეძახით: „სოფ. თეთრა-ციხეს”, თათ-
ხორციელებელი დარჩენილა, რადგან ს. ვაჩი- მანძილზედ იყო ჩვენგან, მაგრამ მაინც მეტად ბორჩალოელი თათრები, რომ ქორ-ისმაილა რები ეძახიან ამ სოფელს, „აღ-ყალას” (ამ სო-
ანი ისეთ ადგილას მდებარეობს, რომ თუ არა დიდის სივრცისა გვეჩვენა. ჩილდირის მხარე, ახალქალაქის მაზრაში იმალებაო. ამის გამო, ფელში, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ნახევარ
ამ ტბის წყალი, სხვა წყლები საქონლის სასმე- რომელიც ეკუთვნის ზურზუნის ნაწილს, მდე- როგორც გავიგე, მაშინ, 1875 წელში, გაგზავ- კუნძულზედ ჩილდირის ტბისა არის აოხრე-
ლად სრულიად მოუხერხებელია. ამ სოფლის ბარეობს მთიან ადგილებში, ჩილდირი განიყო- ნილი იყო ახალქალაქიდგან პოლიციის მოხელე ბული სოფელი (თუ ქალაქი) ორის ნანგრევის
მცხოვრებლების ჯან-მრთელობის დაცვისათ- ფება ორს ნაწილად – პირ აქეთად და პირ იქი- ა. ბერიძე ახალქალაქის მაზრის იმ სოფლებში, საყდრით. შეიძლება ციხეც ჰქონიყოს, მაგრამ
ვის, როგორც გარემოება გვიმტკიცებს, მხო- თად, ე.ი. ტბასა და პირ აქითა ჩილდირის შუა რომლებიც მდებარეობენ ჩოლდირის მხარეს, დღეს იგი არა სჩანს. როგორც ამბობენ, ჩილ-
ლოდ ის დარჩენილა, რომ ხალხი მოშორდეს ამ მდებარე მთის ჩრდილოეთის მხრივ ადგილებს რომ დაეზვერნა და შეეტყო – მართლა ქორ- დირის ტბაში ისეთი ადგილებია, რომ შიგ ციხე-
საზიზღარს ტბა-ჭაობს, რომელშიაც ათასნა- ეძახიან წინა ჩილდირს („ირალქი-ჩილდირ”), ისმაილა ახალქალაქის მაზრაში იმყოფება თუ საყდარი ბევრია, მაგრამ წყალი აქვს ზემოდგან
ირი ჭია-ჭუა ჰბუდობს თვალსაჩინოდ და თვალ მთის იქითა ადგილებს, სამხრეთის მხრივ, ტბის არა. მაზრის სამმართველოს მოხელემ ალექსი დაფარულიო).
უჩინარი – მიკროსკოპული ბაქტერიები – ხომ გარშემო ეწოდება უკანა ჩილდირი. ბერიძემ1 რომ შეიტყო, ახალქალაქის მაზრაში 17-სვე ივნისს, ნაშუადღევის ორ საათზედ,
აუარებელი იქნება... საღამოს ცხრა საათი იყო, რომ პირ აქეთა ქორ-ისმაილა არსად ბინადრობდა, რათა მთავ- სოფ. ჭალიდგან წამოსულები მოვედით სოფ.
ქალაქ ახალქალაქიდგან სოფ. ვაჩიანამდე ჩილდირის პირველ სოფელში – ჩანდურაში რობა დაერწმუნებინა, რომ იგი რუსეთის სამ- „ტაშ-ბაშში” (ქვის-თავში) ოთხ საათზედ. ამ სო-
მშვენიერი ვაკეობაა, რომელიც მთლად დაფა- ჩავედით, ჩანდურა მდებარეობს „გვეგ-ტაღის” ფლობელოში კი არა, არამედ ოსმალოს მიწაში ფელშიაც თარაქმები სცხოვრობენ, ეს სოფელი
რულია სახნავ-სათესის მიწებით; ვაჩიანიდგან პირ იქითა ძირში და წინ-კი გადაჭიმული აქვს – ჩილდირში სცხოვრობს, როგორც გულადმა ტბაზედ რამდენისამე საჟენით დაშორებულია.
სოფ. სულდამდის-კი გზა მიდის გორიან და ქვა- ფართო ვაკე, სათიბი ჭალები და სახნავი მიწე- და გამოცდილმა პოლიციელმა, თან წაიყვა- ჩილდირის ტბას ამ სოფელ ქვეშ ფეხი აქვს,
ღორღიან ადგილებზედ. სოფ. სულდაში რომ მი- ბი, ს.ჩანდურაში, როგორც ყველა ჩილდირის ნა ერთი ჩაფარი და ისე, კერძოთ, როგორც ე.ი. ტბიდგან გადადის მოზრდილი მდინარე და
ვედით, შუადღიდგან სამი საათი იყო გადასული, სოფლებში, სცხოვრობენ თარაქამა-თათრები, სტუმარი, ეწვია სოფელ პატარა ჯანბაზში მიდის ყარსის მხარეს, სამხრეთისკენ, სადაც
ამ სოფლიდგან გავემართენით ცოტა აღმართის ოდესმე გადმოსახლებულები ყაზახ-ბორჩალოს ქორ-ისმაილას. ქორ-ისმაილამ ბერიძე მიიღო ტბიდგან წყალი მდინარედ გამოდის, სწორედ
გზით სოფელ კარწახისკენ (ახალქ. მაზრაში- მაზრებიდგან. ჩანდურაში ერთი თარაქამის გულ-კეთილად, სტუმარ-მოყვრობით და იმ იმ ადგილას, რომელზედაც ყარსისკენ გზა მი-
ვეა). აღმართი რომ ავიარეთ, გზიდგან მარჯ- კარებზედ მივედით და ცხენ-და-ცხენ დავდე- ღამეს რიგიანი მასპინძლობაც გაუწია პურ- დის, გაკეთებულია ძველის-ძველიდგანვე ქვის
ვნივ, ვაკე ადგილას, ვნახეთ ერთი ვერანა სო- ქით, გვინდოდა ღამე დგომის ნება გვეთხოვნა ღვინოთი (ღვინო-არაყს ქორ-ისმაილა კარგად ხიდი. ამ ხიდს თათრები აწერენ ოსმალოს, ე.ი.
ფელი ნანგრევის ეკლესიით. ეკლესია თლილის სახლის პატრონისთვის, მაგრამ იმდენად სტუ- ეტანებოდა). მეორე დღეს ა.ბერიძეს ქორ-ისმა- ამბობენ, რომ ოსმალოს მთავრობას გაუკეთე-
წითელის ქვით ყოფილა ნაშენი, მაგრამ ჟამთა მართ მოყვარენი ყოფილან თარაქმები, რომ ილამ სიტყვიერი პირობა მისცა, რომ ჯავახეთს ბიაო, მაგრამ ეს სრული სიცრუე უნდა იყოს.
ვითარებისაგან აოხრებულა, დანგრეულ-გა- კარში გამოსულმა მასპინძელმა, არც-კი დაგვა- აღარ გადმოითარეშებს. დაბრუნდა უკანვე ბ. ეს ხიდი უნდა ეკუთვნოდეს სწორედ იმ დროს,
ნადგურებულა და ღირს-შესანიშნავი არაფერი ცალა გვეთხოვნა ღამე დგომის ნება, თავდაბ- და შეატყობინა მაზრის უფროსს, რომ ახალქა- როდესაც ამ მხარეს უცხოვრიათ ქართველებს;
არ შერჩენია. აქედგან ს.კარწახამდის გზა თავ- ლა „თამანნა” მოგვცა და გვთხოვა, ცხენებიდ- ლაქის მაზრაში ქორ-ისმაილა არსად არ იმყო- ეს უფრო მტკიცდება იმ გარემოებიდგან, რომ
თავქვე მიიკლაკნება. ს.კარწახში ნაშუადღევის გან ჩამოხდომა. გულ-ახდილმა მასპინძელმა ფება, არამედ იგი ბინადრობს სოფ. ჯანბაზში ყოველივე ეკკლესიების კედლების ქვები ამ
6 ½ ს. იყო, რომ მივედით. კარწახი მეტად დიდი შეგვიყვანა „იაზლუღში” (საზაფხულო სახლ- თავისის აუარებელის ყაჩაღებით; დასასაბუ- ხიდისა ერთი და იმავე ქარხნისა უნდა იყოს და
სოფელია და არზრუმიდგან გადმოსახლებული ში), რომელიც მთლად დაფენილი იყო გრძელ- თებლად ამისა, უამბო ყველას, როგორ ესტუმ- სიძველისა გამო ერთსა და იმავე დროს უნდა
სომხები სცხოვრობენ; მათ სოფლის მისავალ- გრძელის ნაბად-ქეჩით და თარაქამულის ხა- რა იგი ქორ-ისმაილას, როგორ მიიღო მან ის, ეკუთვნოდნენ. ეკკლესიებს და ამ ხიდს ზო-
შივე გამართული აქვთ რიგიანად მოწყობილი ლიჩა-ფარდაგით. ეს საფენები დაგებული იყო როგორი ძალ-ღონით იყო აღჭურვილი და რა გიერთნი აწერენ თამარის მეფობის დროს.
ერთ-კლასიანი სადირექციო სასწავლებელი. სო- მიწის იატაკზედ, მხოლოდ ქვეშ თივა ეგოთ. პირობა დაუდო. ჩილდირის ტბა დიდია; თითქმის ყველა
ფელში საწვრილმანოს და ფარჩეულობის დუქა- ვახშამზედ, რომელიც ჩვენ გვქონდა თან წაღე- პირ აქეთა ჩილდირში შემდეგი სოფლებია: პირ-იქითა ჩილდირის სოფლები ამ ტბის გარ-
ნია. ამ ჟამად ამ სოფელში შენდება ვეებერთელა ბული, მასპინძელმა, თავის მხრივ, დაგვიმატა ჩანდურა, ორი ჯანბაზი, ყარა-ყალა, ცხვარა, შემო მდებარეობს. ტბა ისე დიდია, რომ ზაფხუ-
ქვითკირის საყდარი, ნაცვლად ძველის უვარგი- თავიანთებური „საჯის” ლავაში („საჯი“თუჯია ქოღასი, ბაშქვევი, კოდამურა, ძინძალი, ფურუ- ლის დღეში ცხენიანი კაცი ძლივს შემოუვლის
სისა. როგორც სულდისა, ისე კარწახისა და სხვა ბრტყელი; ამას ახურებენ ცეცხლზედ და ზედ დი, ზურზუნა, ყორაველი და სხვ. პირიქითაში: გარშემო. ტბის გარშემო – ზოგან მთა-გორა
სოფლების მიწები, როგორც გვიამბეს, ეკუთვ- ლავაშ აცხობენ), დოსა და კორკოტისაგან გა- ურთა, მერედისი, ფაქრაშენი, გარაშენი, ყამარ- მოსდევს, ზოგან ვაკე ჭალები, ზოგან ჭილნარი-
ნის ეჩმიაწინის ეკკლესიებს და ამ მიწებიდგან კეთებულია შეჭამადი ერბოსაგან და კვერც- ვან, რაფათი, აღჯაყალა, ჭალა, ყიზილ-ვერანა, ჭაობიანი ადგილები და ზოგან ქვიშიანი ნიადა-
და მთებიდგან შემოსულის ფულით ინახება ხისაგან – პურის ხარშო. ლავაში მთლად ქერის კაგაჩი, ირიშლი, ტაშ-ბაში, ტაშ-ქვეფრი, ტაშ- გი. თევზაობა ამ ტბაში ეხლა გახშირებულია.
სომხების სკოლები და სხვ. ჯინჯილა იყო. ჩემს კითხვაზედ „ქერის პურს ქვევი და სხ. – სიტყვა „ჩილდირი” წარმოსდგება ტბა სახელმწიფოა გარეშემო მდებარე მთებით,
სოფ. კარწახიდგან არდაჰანის გზას ავუქ- რადა სჭამთ-მეთქი”, მასპინძელმა მიამბო, რომ ჩრდილისაგან. ჭალებით, სოფლებით და ამათის სახნავ-სა-
ციეთ და გავემგზავრეთ პირდაპირ სამხრეთის- „მომეტებულად ქერს ვსთესავთ, პურის თესვას ს.ჩანდურისგან დილით წამოსულები შუად- თესის მიწებით. ტბა იჯარით აღებული აქვს
კენ, სხვა გზით. ნახევარი საათი ვაკეთ ვიარეთ ისე რიგად არ მივდევთ; ქერს თუმცა ვსთესავთ, ღისას სოფ. აღჯაყალაში მოვედით. ეს სოფელი გუმბრელ სომხებს წელიწადში 500 მანეთად. ამ
და შემდეგ შევუდექით მშვენიერ ამწვანებულს მაგრამ მაინც ისე რიგად ხალისიანათ არა; ჩვე- მდებარეობს ჩილდირის ტბის ნაპირას. ამ სოფ- მოიჯარადრეებს გამართული აქვთ ორი დიდი
მთას. ეს მთა აღმოსავლეთიდგან დასავლეთი- ნი ხელობა უფრო საქონლის მოშენებაა, მთები ლის პირდაპირ შესდევს ნახევარ კუნძული ტბა- ნავი, ორი დიდი მოსასვები ბადე, დაქირავებუ-
საკენ გაგძელებულია და სახელად ეწოდება და საძოვარი ადგილები ბევრი გვაქვს, საქო- ში. ნახევარ-კუნძული საკმაოდ დიდია, შიგ არის ლი ჰყავთ ათი-თორმეტი ბიჭი, რომლებიც ნავს
„გვეგ-ტაღი” (ლურჯი მთა). ეს მთა საკმაოდ ნელს ბევრს ვყიდით და ფულით ქერს ვყიდუ- გავერანებული სოფელი ორის ნანგრევის საყდ- ამუშავებენ ყოველ დღე და დიდძალ თევზე-
მაღალია, ქვა-ღორღს და კლდეებს ამ მთაზედ ლობთ. ქერის პური თარაქამისათვის ერბოან რით. საყდრების ერთ-ერთი უფრო რიგიანად ულობას იჭერენ. ამ ტბაში მოიპოვება თევზები:
კაცი ვერ ნახავს, მთლად შემოსილია საძოვრის საჭმელში პირველია, – უწინ, ვიდრე ამ მხარეს და კარგად შენახულა, როგორც ამბობენ, ამ გოჭა, კალმახი, შავი-თევზი (ხრამული) და სხ.
და სათიბის ბალახით. ამავე მთის ქედიდგან, რუსი აიღებდა, ხშირად ვთარეშობდით სოფ- ადგილას ქალაქი ყოფილა. ქვებზედ ზედ-წარ- ტბაში ერთად ერთი პაწია კუნძულია, რომელ-
სამხრეთისკენ იწყება არდაჰანის ოლქი. ვიდრე ლებზედ, ვიტაცებდით იქიდგან საქონელს და წერა არსად არა სჩანს. სოფ. აღჯა-ყალიდგან, ზედაც, როგორც გვიამბეს, ნასახლ-კარევი და
ამ მთის აქეთა მხარეს, ე.ი. ახალქალაქის მაზ- ამითი ძალიან კარგად ვცხოვრობდით, მაგრამ ორი ვერსის მანძილზედ, სამხრეთის მხარეს, ნასაყდრალი ყოფილა, ტბის გარშემო, როგორც
რას ეკუთვნის, ავივლიდით გზა მთის გვერდო- მაინც საქონლის მოშენებით საკმაო საზრდოს ტბისვე ნაპირას, მდებარეობს სოფ. ჭალა. ამ ჩვენის თვალითაც ვნახეთ, ბევრი აოხრებული
ბაზედ მიდიოდა ცალ ბილიკად. ამ ბილიკიდგან, ვშოულობთო”. სოფლის შუაგულში აღშენებულია მშვენიერი სოფელი და ნასაყდრალ-ნაკოშკარია.
დასავლეთის მხარეს, ვაკე მინდორზედ დავინა- მეორე დილით, 17 ივნისს, ჩვენ კვლავ გა-
ხეთ ვეებერთელა „ხოზაპინის” ტბა, რომელსაც უდექით გზას. ერთის ვერსის გავლის შემდეგ ვასილ კოპტონაშვილი,
ირგვლივ, გარეშემო ექნება თითქმის 15-18 შევედით სოფ. პატარა ჯანბაზში (დიდი ჯან- 1 ა.ბერიძე შემდეგ ბოქაული იყო კარგა ხანს მთი- გაზეთი „ივერია”, 1894 წელი, N155
ულეთში და ბოლოს ბორჩალოს.
ჩვენი ქვეყნის დამოუკიდებლობისა და 1914 წლის 1 აგვისტოს გერმანიამ ომი გა-

თავისუფლებისათვის ბრძოლის ისტორიას მოუცხადა რუსეთს. დაიწყო მანამდე არნახუ-
არაერთი ღირსეული მამულიშვილის სახელი ლი მასშტაბის პირველი მსოფლიო ომი... ასეთ
ამშვენებს. მათ შორის, ერთ-ერთი გამორჩეული ვითარებაში, კერძოდ, 1914 წლის ნოემბრის
ადგილი კონსტანტინე (კოტე) აფხაზს ეკუთვ- ბოლოს, სამხედრო-პოლიტიკური მდგომარე-
ნის. მისი სიცოცხლე ბოლშევიკების რეჟიმის ობის ადგილზე გაცნობის მიზნით, რუსეთის
წინააღმდეგ ბრძოლას შეეწირა. ამიტომ იყო, იმპერატორი და სამხედრო ძალების მთავარ-
რომ მისი სახელის ხსენებაც კი არ შეიძლებო- სარდალი – ნიკოლოზ II, თბილისში ჩამოდის...
და. კოტე აფხაზის სიკვდილთან დაკავშირებით აქ გასაკვირველი არაფერია... თუმცა დიდი
აქ, უნებლიეთ, შ. ამირეჯიბის სიტყვები გვახ- ფუსფუსი შეექმნათ მეფისნაცვლის მეუღლის
სენდება: „საქართველოში ვინ არ მოჰკლეს, ვინ მიერ ინფორმირებულ, თბილისის საბჭოში თავ-
არ დაიღუპა! რამდენი იყო ჭკვიანი, პატიოსანი, მოყრილ სომხური ბურჟუაზიის წარმომადგენ-
თავდადებული მსხვერპლი! მაგრამ კოტე აფხა- ლებს, რომლებიც ურცხვად ამბობდნენ: თბი-
ზის სიკვდილი განსაკუთრებულია და დღემდე ლისი სომხური ქალაქიაო. და ახლა სურდათ,
სიმბოლური”. თუ რით დაიმსახურა კ. აფხაზ- დასტური თვით იმპერატორისაგან მიეღოთ. რა
მა ასეთი შეფასება, მოკლედ გავიხსენებთ მის თქმა უნდა, იმპერატორისათვის დახვედრისა
მიერ განვლილი ცხოვრების გზას. და მასპინძლობის პრიორიტეტიც მათ სურდათ
კოტე აფხაზი, როგორც ერთ-ერთ დოკუ- ჰქონოდათ. მაგრამ სომეხთა ჩანაფიქრი ვერ
მენტშია აღნიშნული – „შთამომავლობით ქარ- განხორციელდა. თავადაზნაურობის წინამძღო-
თველი თავადების წარმომადგენელი იყო ტფი- ლის, კ. აფხაზის ხელმძღვანელობით, თბილისის
ლისის გუბერნიიდან”. მისი უშუალო წინაპარი, მაღალი წოდების რჩეულ წარმომადგენლებს,
XVIII ს-ის 40-იან წლებში, იძულებული გამხ- სამჯერ მიეცათ შესაძლებლობა, იმპერატორს
დარა აფხაზეთიდან წამოსულიყო და კახეთის პირისპირ შეხვედროდნენ და სამივეჯერ კ. აფ-
მეფე თეიმურაზ მეორისათვის მფარველობა ხაზის სიტყვაში გამოეთქვათ თავიანთი გულის-
ეთხოვა. კახთ მეფეს მისთვის სოფ. კარდენახში ნადები. პირველად ეს თბილისის რკინიგზის
„მამულები მიუბოძებია” და დაუსახლებია. ამგ- ვაგზლის დარბაზში დახვედრის დროს მოხდა,
ვარად, აფხაზეთიდან გადმოსულ თავად შერ- შემდეგ მეფისნაცვლის სასახლეში სამხედრო
კონსტანტინე აფხაზი – სამშობლოსათვის

ვაშიძეთა ერთი წარმომადგენლის სადაურობა, და სამოქალაქო მაღალჩინოსნებთან აუდიენ-
გვარად ქცეულა და შემდგომ გამორჩეულ კა- ციისას, ხოლო ბოლოს, დავით სარაჯიშვილის
ხელ საგვარეულოთა შორის ღირსეული ად- სახლში (დღევანდელი მაჩაბლის ქ. №14) გაშ-
გილი დაუმკვიდრებიათ. აღსანიშნავია, რომ ლილ, მართლაც რომ, მეფურ სუფრასთან, სა-
საქართველოს ისტორიაში ამ გვარის არაერ- დაც კ. აფხაზმა იმპერატორს ჯიხვის რქისაგან
თი წარმომადგენლის სახელი იხსენიება. მათ დამზადებული უზარმაზარი მოვერცხლილი
შორის, პოლიტიკურ მოღვაწეთა, მხედართა, ყანწი მიართვა ქართული წარწერით და ქართ-
დიპლომატთა, მრეწველთა, ხელოვანთა, ლიტე- ველი ხალხისა და ქართველი თავადაზნაურო-
რატორთა და სხვ. ბის სახელით პირობა მისცა, რომ ბოლომდე
აი, ამ სახელოვანი საგვარეულოს ერთ- იბრძოლებდნენ მტერზე გამარჯვებისათვის...
ერთი გამორჩეული ოჯახის რძალი გამხდარა როგორც ერთი იმდროინდელი წყარო
ილია ჭავჭავაძის უფროსი და – ნინო. 1867 იუწყება, – ხელმწიფემ ინება და იქ დამსწ-
წლის 25 სექტემბერს, სოფ. კარდენახში, თა- რეებს მიმართა: „მხურვალედ გმადლობთ,
ვად ნიკოლოზ შერმაზანის ძე აფხაზსა და ნინო ბატონებო, გულითადი დახვედრისათვის და
გრიგოლის ასულ ჭავჭავაძეს, მესამე ვაჟი შე- გულითა ვსვამ ტფილისის თავად-აზნაურობის
ეძინათ, რომლისთვისაც კონსტანტინე (კოტე) სადღეგრძელოს”-ო.
დაურქმევიათ. მათ ოთხი შვილი ჰყავდათ: ეს ისტორიული ფაქტია და სიმართლეს ვე-
გიგო, სიმონი, კოტე და მაკო. რავინ გაექცევა...
კოტე აფხაზმა პირველდაწყებითი განათ- შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ამ მაღალი
ლება ოჯახში მიიღო, თბილისის კადეტთა კორ- დონის შეხვედრების დროს გამართული საუბ-
პუსის დამთავრების შემდეგ კი პეტერბურგის რების შედეგი იყო ის, რომ მალე სერიოზული
უმაღლესი საარტილერიო სასწავლებელი გაას- გადაადგილებები მოხდა კავკასიის ხელმძღ-
რულა და რუსეთის ჯარის ოფიცრის მუნდირით ვანელობის უმაღლეს ეშელონებში: როგორც
გააგრძელა ცხოვრება. კავკასიაში დაბრუნებუ- იქნა, მეფისნაცვლობიდან გადააყენეს ქართ-
ლი არტილერიის მთავარი სამმართველოს გრე- ველთმოძულე გრაფი ვორონცოვ-დაშკოვი...
ნადერთა ბრიგადაში მსახურობს და თანმიმ- ათი წლის მანძილზე მან და მისმა მეუღლემ
დევრულად იღებს სამხედრო წოდებებს. რო- ათეულობით უმძიმესი ჭრილობა რომ მიაყენეს
გორც ერუდირებული და დისციპლინირებული ქართველ ხალხსა და საქართველოს ისედაც
პიროვნება, დიდი ავტორიტეტით სარგებლობს რუსეთის იმპერეტორი ნიკოლოზ მეორე თბილისში დაფლეთილ სხეულს... ქართველი ხალხისთვის
ოფიცერთა შორის. ამის დასტურია 1892-1913 სულერთი არ იყო, თუ ვინ დაიკავებდა ამ უმაღ-
წლებში მისი სისტემატურად არჩევა ოფიცერ- ეს საპატიო პოსტი სულ 14 პიროვნებას ეკავა. ლებს კონსტ. აბხაზი”. ლეს ადმინისტრაციულ პოსტს... ამიტომ, დიდი
თა ღირსების სასამართლოს წევრად. 1900- კ. აფხაზი სწორედ ბოლო, მეთოთხმეტე მარშა- 46 წლის კაცისათვის ამ არჩევითი თანამ- მთავრის – ნიკოლოზ რომანოვის კავკასიაში
1913 წლებში კ. აფხაზი მონაწილეობას იღებს ლი აღმოჩნდა. დებობის დაკავება, თავისი წოდების ადამიანთა მეფისნაცვლად და ფრონტის მთავარ სარდლად
თბილისის საადგილმამულო ბანკის საზედამ- კონსტ. აფხაზის თბილისის გუბერნიის თა- მხრიდან დიდ ნდობასა და პატივისცემას ნიშ- დანიშვნა, განსაკუთრებით სასიამოვნო იყო კ.
ხედველო კომიტეტის საქმიანობაში. ვად-აზნაურთა წინამძღოლად არჩევასთან და- ნავდა, რასაც იმდროინდელი საზოგადოების აფხაზისათვის, რომელსაც მასთან დიდი ხნის
1907 წლის აგვისტოში, წიწამურთან დატ- კავშირებით, გაზეთი „თემი”, თავის 1913 წლის უმრავლესობაც აღიარებდა; თუმცა იყვნენ ახლო ნაცნობობა აკავშირებდა... ასევე იყო
რიალებულმა ტრაგედიამ მთელი საქართველო 21 იანვრის მოწინავეში, წერდა: „თბილისის ისეთებიც, რომლებიც ღვარძლიანად შენიშნავ- ახალ ეგზარქოსთან ურთიერთობის ამბავიც,
შეძრა. მოკლეს ილია ჭავჭავაძე! გუბერნიის თავად-აზნაურობის წინამძღოლად დნენ: „თ-დი კ. აფხაზი დისწულია ჩვენის დიდე- თუმცა მიტროპოლიტ პიტირიმ ოკნოვის საქარ-
კ. აფხაზმა, როგორც ერთ-ერთმა სისხლის- აირჩიეს თავ. კონსტანტინე ნიკოლოზის ძე ბულის ილიასი და ესეც საკმარისია ერთთავად, თველოს ეგზარქოსად გამწესების ამბავი, მას
მიერმა ნათესავმა, ძლიერ განიცადა თავისი აბხაზი, რომელმაც მიიღო 235 თეთრი და მხო- რომ მას საკმაო სიმპატია მოეპოვოს საზოგა- გაშლილ სუფრასთან კი არ შეუტყვია, არამედ
სახელოვანი ბიძის ტრაგიკული აღსასრული. ლოდ 47 შავი. დოების თვალში”-ო. შორს, დასავლეთის ფრონტზე მყოფს, სადაც
იგი მთელს იმ სამგლოვიარო დღეებში, ერთი ვისაც თვალყური უდევნებია სათავადაზ- ამგვარად მოფიქრალთა საპასუხოდ ჟურნ. იგი ნამდვილ სამხედრო სამსახურში დაბრუ-
წუთითაც არ მოშორებია ძვირფასი ადამიანის ნაურო საქმეების მსვლელობისათვის და გათ- „კლდე” წერდა: „თავადი აფხაზი ამისთანა „თა- ნებული, პოლკოვნიკის ჩინით თითქმის ერთი
ცხედარს და თვალცრემლიანმა მიაცილა უკა- ვალისწინებული აქვს საშინელი სიმწვავე, რო- მასუქებით” არასოდეს არ ხელმძღვანელობდა წელი მამაცურად იბრძოდა და რამდენიმე ორ-
ნასკნელ განსასვენებლამდე. მელიც დაიბადა მებრძოლ ჯგუფთა შორის, ამ და თუ კენჭი იყარა მარშლობაზედ, არა რო- დენითაც იქნა დაჯილდოებული...
1911 წელს კ. აფხაზი თავის საარტილერიო უკანასკნელ 4-5 წლის განმავლობაში, ის დაგვე- გორც დისწულმა ჭავჭავაძისამ, არამედ რო- კ. აფხაზი, აღმოსავლეთ საქართველოს
ბატარეასთან ერთად სპარსეთში იმყოფება თანხმება, რომ ასეთი არჩევანი მრავალ საგუ- გორც თავადმა აფხაზმა, რომელსაც საკუთარი თავადაზნაურთა წინამძღოლის (მარშლის)
საბრძოლო რაზმის შემადგენლობაში და რამ- ლისხმოა. გონება აქვს და, რომელმაც კარგად იცის, რომ პოსტზე ექვსი წელი მოღვაწეობდა. ამ ხნის
დენიმე თვის განმავლობაში სამხედრო ოპერა- ჩვენ შეგვიძლია სიხარულით გამოვაცხა- გონების სესხად აღება თუგინდ გენიოსის ბი- მანძილზე მან არაერთი ეროვნული მნიშვნე-
ციებში მონაწილეობს. დოთ, რომ ქართველმა ცენზოსანმა თავად-აზ- ძისაგან, შეუძლებელია... თავად-აზნაურობამ ლობის საკითხის გადაწყვეტაში მიიღო ქმედი-
თავისი დეიდის – ლიზა საგინაშვილისადმი ნაურობამ თავის საქმეების სათავეში დააყენა თავადი აფხაზი აირჩია, როგორც აფხაზი და თი მონაწილეობა. მათ შორის აღსანიშნავია:
ჯულფადან გამოგზავნილ ერთ-ერთ წერილში ადამიანი, რომელიც ცნობილია, როგორც ჰუ- მხოლოდ ბედნიერ შემთხვევად მიგვაჩნია, რომ კახეთის რკინიგზის მშენებლობის დასრულება;
იგი მიუთითებდა: მანურობის აღმსარებელი და სხვისი რწმენის ისედაც გონიერ ადამიანს, ყავდა აგრეთვე გე- აჭარელთათვის ომში „ღალატის” ბრალდების
„ქალბატონო დეიდავ ლიზავ! და პიროვნების პატივისმცემელი. / ხაზგასმა ნიოსი ბიძა”-ო. მოხსნა; საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფა-
აი გავჩნდი შუა სპარსეთში, ჩვენ ისტო- გაზეთისაა – გ.ს /. დაიწყო ახალი ეტაპი კ. აფხაზის საზოგა- ლიის აღდგენაში მონაწილეობა; საქართველოს
რიულ მტრებს შორის! როგორი უძლეველნი სწორედ ამგვარი პირი იყო საჭირო... დოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში, რომელიც პირველი ეროვნული ყრილობის მოწვევის ინი-
იყვნენ ჩვენ წინაპრებისათვის და რანი არიან ... ახლად არჩეულმა თავის სამადლობელო მხოლოდ ათი წელი გრძელდებოდა. იგი მოხერ- ციატივა; თბილისის ქართული უნივერსიტეტის
ეხლა – მეომარ ხალხს კი არა ჰგვანან, რაღაც სიტყვაში აღნიშნა, რომ მას სწამს აზრის სხვა- ხებულად იყენებდა საკუთარ ავტორიტეტსა და დაარსებაში ივანე ჯავახიშვილისათვის მხარში
ცხვრები არიან... დასხვაობა, რომ პატივს სცემს სხვის აზრს, მაგ- საზოგადოებრივ მდგომარეობას. მას პირადი დგომა; აკაკი წერეთლის ნეშტის მთაწმინდაზე
ჩემი აქ ყოფნისა ნურაფერი გეფიქრებათ, რამ იგი სრული წინააღმდეგია, როდესაც აზრ- ნაცნობობა ჰქონდა რომანოვთა სამეფო სახ- დაკრძალვის თავკაცობა; საქართველოს დამო-
ყოველი ჩემი მახლობლის მოშორება, დეიდავ, თა სხვადასხვაობა და შეჯახება მახინჯ მხარეს ლის წარმომადგენლებთან – იმპერატორ ნიკო- უკიდებლობის აქტის შემუშავებაში თანაავტო-
რასაკვირველია, მაწუხებს, მაგრამ დარწმუ- იღებს... ბ-მა აბხაზმა ისიც აღნიშნა, რომ საჭი- ლოზ II-სთან, მის ბიძასთან, კავკასიაში ბოლო რობა..; შემდეგ კი საქართველოს პარლამენტის
ნებული იმედით ვარ, რომ დავბრუნდები და რო იყო საერთო თანამშრომლობა და შეგნე- მეფისნაცვალ ნიკოლოზ ნიკოლოზის ძესთან, საქმიანობაში ქმედითი მონაწილეობის მიღება;
ყველა ჩემს სისხლსა და ხორცს მშვიდობით ბულ ელემენტთა მიერ „კოლექტიური გონების დიდ მთავარ კონსტანტინესთან და სხვებთან, ბოლშევიკური რუსეთის მიერ საქართველოს
გნახამთ... შექმნა”. ახლად არჩეული მარშლის მოკლე, აგრეთვე მაღალი რანგის სახელმწიფო და სა- ანექსიის შემდეგ სამშობლოში დარჩენა და
თქვენი კოტე აფხაზი. მაგრამ მჭერმეტყველურმა სიტყვამ, ყველანი სულიერო მოღვაწეებთან – მეფისნაცვალ ვო- ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის
21 დეკემბერი, 1911 წელი”. დაარწმუნა, რომ ბრძოლისა და კამათის დროს რონცოვ-დაშკოვთან, საქართველოს ეგზარქოს სათავეში ჩადგომა; გაერთიანებული დემოკრა-
1913 წლის 13 იანვარს, თბილისის თეატ- მათ ყოველთვის ეყოლებოდათ რაინდი მოპირ- პიტირიმთან, სახელმწიფო საბჭოს წევრებთან, ტიული პარტიის თავმჯდომარეობა; მოწამეობ-
რის დარბაზში გამართულმა გუბერნიის თა- დაპირე... ამგვარად, დაუვიწყარი ილია ჭავჭა- ვითარცა იმპერიის ამ უმაღლეს ორგანოში არ- რივი აღსასრული სისხლიანი საბჭოთა რეჟიმის
ვად-აზნაურთა საგანგებო კრებამ, რომელშიც ვაძის დისწულს ბედნიერი წილი ხვდა. ჩეულ წევრს საქართველოდან და ა.შ. მიერ გაუსამართლებლად გამოტანილი განაჩე-
300-მდე კაცი მონაწილეობდა, კ. აფხაზი თავის ჩვენ სრულიად დარწმუნებულნი ვართ, რომ მრავალთაგან, აქ ერთი ფაქტის გახსენებით ნის საფუძველზე...
წინამძღოლად (მარშლად) აირჩია. ამ ინსტიტუ- მასზე მინდობილ საქმეს ღირსეულად შეასრუ- შემოვიფარგლებით: მოკლედ შევჩერდებით კ. აფ-

ტის არსებობის მანძლზე (1802 წლის მაისიდან) ხაზის წვლილზე ზოგიერთ მათგა-
ნის განხორციელების საქმეში. ქართველი ხალხი, რომელიც ასზე მეტი წლის რომ თბილისის გუბერნიის თავად-აზნაურთა იქნა მოყვანილი ქალაქგარეთ, დღევანდელი

კახეთის რკინიგზის მშენებ- განმავლობაში ყველაზე მწვავედ განიცდიდა ინიციატივას, ქუთაისის გუბერნიის თავად-აზ- ვაკის პარკის ტერიტორიაზე.
ლობა უნიკალური მოვლენა იყო იმპერიალისტური ძალმომრეობის მთელ სიმძი- ნაურთა დანაზოგი 5 მილიონ მანეთზე მეტიც გამოჩენილი ქართველი მეცნიერი ზურაბ
იმით, რომ იგი მხოლოდ ამ რეგი- მეს; იგი ბორკავდა და ანადგურებდა ყოველივე დაემატა, რის შესახებაც თ-მა დ. ნიჟარაძემ ავალიშვილი კ. აფხაზის ტრაგიკულ აღსას-
ონის ტერიტორიის ფარგლებში თავსდებოდა იმას, რაც ერის თვითარსებობის ნიშანს შეად- მოახსენა შეკრებილთ. რულთან დაკავშირებით წერდა: „XX საუკუნის
და მშენებლობის ხარჯების დამფინანსებელიც გენდა, ყოველი კულტურული ღირებულება ყრილობის რეზოლუციაში ჩაწერილი იყო, საქართველოს შეგნების უმთავრესი გამომხატ-
აქაური თავადაზნაურობა იყო. პირველი მსოფ- ხალხის სულისა წაშლილი და მტვრადქცეული რომ „ორივე გუბერნიის თავადაზნაურობის ველის, თავადი ილია ჭავჭავაძის (1837-1907)
ლიო ომის შედეგად წარმოქმნილმა სირთუ- იყო. ეკლესია, სკოლა, მთავრობის დაწესებუ- კოლექტიური ქონება, ქონებრივი უფლებები დისწულმა კონსტანტინე აფხაზმა, საბჭოს
ლეებმა, მისი დასრულების შესაძლებლობაც ლებანი წარმოადგენდნენ ქართველი ხალხის და ვალდებულებები აღიარებულია ქართველი რჩეულმა წევრმა, პატიოსნად და ღირსეულად
გააძნელა. თუმცა გამოჩნდნენ მსურველები პიროვნული ღირსების ძალმომრეობით გაქელ- ერის ავლადიდებად და ვიდრე საქართველოს დაასრულა 1917 წელს აღმოსავლეთ საქართ-
(მაგ. რუსი მილიონერი პუტილოვი), რომელიც ვისა და მისი გაბითურების კერებს. ვერც 1783 თვითმმართველობის ორგანო დაარსდებო- ველოს თავადაზნაურობის წრე, რომელიც ასზე
საჭირო ფინანსების გამოყოფას მხოლოდ იმ წლის ტრაქტატის ვალდებულებებმა, ვერც დეს, უნდა გადაეცეს საქართველოს ეროვნულ მეტი წლის წინათ დაიწყო თავადმა გარსევან
პირობით კისრულობდა, თუ რკინიგზა სიღნა- ქართველი ხალხის ლოიალობამ, ვერც სისხლის საბჭოს”-ო. ჭავჭავაძემ. 1923 წლის მაისში კ. აფხაზი, საბ-
ღის გავლით ბაქოს შეუერთდებოდა. ეს კი იმას ნაკადულებმა, რომლებიც ქართველ ხალხს ეროვნული ყრილობის მიერ არჩეული საბ- ჭოთა საწინააღმდეგო შეიარაღებული აჯან-
ნიშნავდა, რომ კახელი თავადაზნაურობა მასზე უამრავ ომში დაუღვრია და, რომელსაც ახლაც ჭოს შემადგენლობაში, კ. აფხაზიც იქნა შეყვა- ყების მოწყობაში ბრალდებული, 14 სხვა სახე-
ერთპიროვნულ მესაკუთრედ ვეღარ დარჩებო- ღვრის რუსეთის იარაღის გასამარჯვებლად, ნილი, როგორც „უპარტიოთა პარტიის” წარმო- ლოვან მეომართან და მამულიშვილთან ერთად
და. რუსეთის საზოგადოებრივი ცხოვრების ხელმძ- მადგენელი. მოკვდა ვაჟკაცურის სიკვდილით”.
ახლად არჩეულმა მარშალმა, მთელი თავი- ღვანელთა შორის ვერ გამოიწვია სამართლიანი 1817 წლის 11 დეკემბერს ამიერ-კავკასიის კ. აფხაზის, გამორჩეული პიროვნებისა და
სი ძალისხმევა მოახმარა ამ საქმის ქართველთა დამოკიდებულება ქართველი ხალხის მიმართ... სეიმმა თავისი დეკრეტით დაადასტურა ეროვ- გულმხურვალე პატრიოტის შესახებ შესანიშ-
სასარგებლოდ გასრულებას. 1915 წლის შე- ყოველივე ამას რუსეთის ახალი ხელისუფლება ნული საბჭოს ნება-სურვილი. მოგვიანებით ნავად არის აღნიშნული სპ. კედიას წერილში:
მოდგომისათვის მშენებლობა ძირითადად დამ- აწი მაინც გაითვალისწინებს და ხელს შეუწყობს გაზ. „სამშობლოს განთავისუფლებისათვის” „წააქციეს და თავი მოსჭრეს კოტე აფხაზს.
თავრებული იყო და რკინიგზა ექსპლოატაცი- ქართველ ხალხს პოლიტიკური ავტონომიის სა- წერდა: „კოტე აფხაზის ინიციატივა ისეთი აქტი კეთილშობილი და მო რიდებული, გონიერი და
აში შევიდა. საინტერესოა აღინიშნოს, რომ მშე- ფუძველზე თავისი ნაციონალური უფლებების იყო, რაც ისტორიაში იშვიათი მოვლენაა; მან მყარი ვით კლდე, ჩვენი აფხაზი, აწ მსხვერპ-
ნებლობის საერთო ღირებულებამ, როგორც განხორციელებაში...” დიდად შეუწყო ხელი ქართველთა ერთობას, ლად გაღებული სამშობლოს დიდებისათვის,
ერთ-ერთ ფინანსურ დოკუმენტშია მითითებუ- ერთ-ერთი ნაბიჯი, რომელიც იმჟამად პე- ბრძენი ილიას მწუხარებით აღნიშნულ „ჩატე- ხასიათი იყო საქართველოსი. ის დიდი ქართ-
ლი – 17.801.847 მანეთი და 37 კაპიკი შეადგინა. ტერბურგში მყოფ თანამემამულეებთან ერ- ხილი ხიდის” გამრთელებას, მისი ეროვნული ველები, რომელნიც ქმნიდნენ საქართველოს,
იმავე 1915 წლის იანვრის შუა რიცხვებში თად, კ. აფხაზმა გადადგა, მიტროპოლიტ პიტი- ორგანიზმის გამაგრებას”. მე მხოლოდ კოტე აფხაზის სახით მყავდა ამ
თავდადებული მამულიშვილი
ჩვენს დროში წარმოდგენილი. დიდი ილიას
წაქცევის შემდეგ, დღეს პირველად ვიგრძენი
საქართველოს სინამდვილიდან ქართული ხასი-
ათის ამოთხრის ტკივილები. მან ილიას ხასიათი
კოტეში გამოაქსოვა. დიდი ქართველები თუ
ოდესმე გვყავდა, ისინი მხოლოდ ილიას და კო-
ტეს ტიპისა უნდა იყვნენ. პატარა ჩვენი ქვეყანა
დიდ საქართველოდ, ნამდვილ საქართველოდ
მხოლოდ ასეთი ადამიანების მეოხებით გადაიქ-
ცევა...”
რაც შეეხებათ კ. აფხაზის ცოლ-შვილს –
ელენე იოსელიანსა და ვაჟს – ნიკოლოზს, ისინი
ემიგრაციაში, საფრანგეთში, წავიდნენ, სადაც
კოტეს ჩასვლასაც ელოდნენ. პარიზში დასახ-
ლებულნი აქტიურად მონაწილეობდნენ ქარ-
თული სათვისტომოს საქმიანობაში. თბილისის
სათავადაზნაურო გიმნაზიის კურსდამთავრე-
ბულმა ნიკოლოზმა სორბონის უნივერსიტეტ-
ში მიიღო უმაღლესი იურიდიული განათლება,
დაიცვა დოქტორის ხარისხი და ეწეოდა საად-
ვოკატო პრაქტიკას. მის კლიენტთა შორის
სეიმის სხდომა ყოფილან მდიდარი ამერიკელი ცოლ-ქმარი კე-
ლები, რომლებსაც ნიკ. აფხაზისთვის 120-ოთა-
ხიანი სასახლის და შესანიშნავი კარ-მიდამოს
დიდი აკაკი გარდაიცვალა. მისივე ანდერძის რიმის მონახულება იყო. ეს რუსი სასულიერო ბოლშევიკური რუსეთის მიერ დამოუკი- მეურვეობა მიუნდვიათ. აქ დედა-შვილს მეორე
თანახმად, დასაფლავება, ალბათ, მშობლიურ მოღვაწე, ცნობილი ქართველთმოყვარე რუსის, დებელი საქართველოს ხელახალი ოკუპაციის მსოფლიო ომის დაწყებამდე უცხოვრიათ. ომის
სხვიტორში მოხდებოდა, რომ არა თბილისში, ნიკოლოზ დურნოვის მოწაფედ ითვლებოდა შემდეგ, კ. აფხაზსაც შეეძლო საზღვარგა- დროს ნიკ. აფხაზს, როგორც საფრანგეთის უც-
თავადაზნაურთა საკრებულოში გამართულ და საქართველოს ეგზარქოსად არცთუ დიდი რეთ გახიზვნა და ემიგრანტთა შორის არც- ხოური ლეგიონის ოფიცერს, იარაღით ხელში
ხალხმრავალ შეკრებაზე, კ. აფხაზის წინადა- ხნით ყოფნისას, ქართველთა სამწყსოს დიდი თუ უჩინო ადგილის დამკვიდრება... მაგრამ უბრძოლია გერმანელ ფაშისტთა წინააღმდეგ
დებით დადგენილების მიღება – აკაკის ნეშტის პატივისცემა დაიმსახურა. ბუნებრივია, მას ეს მან, როგორც ღირსეულმა მამულიშვილმა გენერალ შარლ დე გოლის ხელმძღვანელობით
დედაქალაქში გადმოსვენებისა და მთაწმინდა- ახლო ურთიერთობა აკავშირებდა თბილისის და ნაღდმა მხედარმა, არ იკადრა. დღეს რა- ჩრდ. აფრიკაში, ალჟირში, ლიბიაში; დაჯილდო-
ზე ილიას გვერდით მისი დაკრძალვის შესახებ. გუბერნიის თავადაზანაურობის მარშალ თ-დ. კ. ოდენ დამაფიქრებლად ჟღერს მისი სიტყვები, ებული ყოფილა საპატიო ლეგიონერის ორდე-
კ. აფხაზმა თავისი პირადი პატივისცემა აფხაზთანაც. ამის ნათელ მაგალითად გამოდ- განსაკუთრებით იმათ გასაგონად, რომლებიც ნით. ერთ-ერთი ოპერაციის დროს ტყვედ ჩა-
დიდი პოეტისადმი მთაწმინდაზე, მის საფ- გება მათი ერთად ჩასვლა აჭარაში, რომლის ასე იოლად, უკეთესი ცხოვრების სურვილით ვარდნილა და გერმანელთა საკონცენტრაციო
ლავთან წარმოთქმულ სიტყვაში განაცხადა: მკვიდრთ იმ ხანებში „მოღალატეების” იარ- შეპყრობილნი, ტოვებენ თავიანთ სამშობ- ბანაკში მოხვედრილა, საიდანაც 1944 წელს
„გენიოსის სწორო მგოსანო! ვის ძალუძს შეამ- ლიყი მიაწებეს და განუკითხავად ერეკებოდ- ლოს და ემიგრაციაში წასვლა დიდ გმირობად მოუხერხებია თავის დაღწევა, თუმცა ერთა-
კოს საკვირველნი საქმენნი შენნი! ცით გაცის- ნენ ციმბირსა და იმპერიის სხვა რეგიონების მიაჩნიათ. როცა კ. აფხაზისათვის უთხოვიათ, დერთი შვილის უმძიმეს ხვედრს დედამისის
კროვნებული შენი გონება თითქმის სამოცი ციხე-კატორღებში... ამ ორი პიროვნების მიერ „ჩეკა” დაგეძებთ დასაჭერად და კომიტეტმა სიცოცხლე შესწირვია. მარტოდმარტო დარჩე-
წელი ამსახურე საქართველოს, შენს საყვარელ უმაღლეს დონეზე სათანადო ცნობების მიწო- გადაწყვიტა თქვენი საზღვარგარეთ გამგზავ- ნილ ნიკ. აფხაზს ცხოვრება აშშ-ში გაუგრძე-
ერს... განგებამ რომ დროგამოშვებით შენგვარი დებამ, რამდენადმე განაპირობა გრაფ ვორონ- რებაო, მას მოუსმენია შეთავაზება და დინჯად ლებია, სადაც მოგვიანებით დაქორწინებულა
სულნი არ მოუვლინოს ჩვენს სამშობლოს, ხომ ცოვ-დაშკოვის მეფისნაცვლის სავარძლისათ- უპასუხია: „დიდად მადლობელი ვარ კომი- ახალგაზრდობის დროინდელ მეგობარ ქალზე –
ამოიხვეწა წმინდა სახელი საქართველოსი და ვის ჩამოცილება და დიდი მთავრის ნიკოლოზ ტეტისა მზრუნველობისათვის, მაგრამ ჩვენს მარჯორი (პეგი) ჰერბერტონ-კარტერზე... 1946
გაქრა სამუდამოდ შენი ერის ტკბილი ენა!” რომანოვის ამ თანამდებობაზე დანიშვნა. ამას- ქვეყანასა და ხალხს ვერ მივატოვებ მისთვის წელს ისინი კანადაში, კუნძულ ვანკუვერის ქ.
1916 წლის ოქტომბერში თბილისის გუ- თან, მიტროპოლიტმა პიტირიმმა გამორჩეული ამ გაჭირვების ხანაში. გარდა ძველი ქართუ- ვიქტორიაში დასახლებულან. შვილები არ ჰყო-
ბერნიის თავადაზნაურთა წინამძღოლი კ. აფ- პატივი მიაგო დიდი აკაკის ხსოვნას. მან განს- ლი ისტორიული ტრადიციისა, რომელიც ასეთ ლიათ. კანადის მკაცრ კლიმატურ პირობებში,
ხაზი რუსეთის სახელმწიფო საბჭოს წევრად ვენებულ მგოსანს პანაშვიდი ქართულ ენაზე დროს იშვიათად ატოვებინებდა ქართველ ულამაზესი ლანდშაფტური ბაღი გაუშენებიათ,
აირჩიეს. მართალია მას, რომანოვთა სამეფო გადაუხადა და მშვენიერი გამოსათხოვარი სიტ- კაცს თავის სამშობლოს, სად გაგონილა, რომ რომელიც დღეს ბრიტანეთის კოლუმბიის ბუ-
ტახტის დამხობის გამო, სულ ექვსიოდე თვე ყვაც უთხრა. მალე მიტროპოლიტი პიტირიმი ღენერლები ჯარს ბრძოლის ველზე სტოვებდ- ნების დაცვის საზოგადოების საკუთრებას
მოუწია პეტერბურგში ყოფნა და ცხოვრება, ივერიის ეკლესიას ჩამოაშორეს და პეტერბურ- ნენ და გარბოდნენ... მე ვრჩები და დავრჩები წარმოადგენს. ნიკ. აფხაზი 87 წლის ასაკში
მაგრამ სამშობლოს სასიკეთო საქმის გაკეთება გში გადაიყვანეს. აქ მას ქართველებმა, მადლი- ბოლომდე, რათა დავეხმარო საქართველოს გარდაცვლილა და კანადის მიწაში განისვენებს.
მაინც მოასწრო... 1917 წლის 28 თებერვალს, ერების ნიშნად, ვაზის ლერწისაგან დამზადე- მებრძოლ ბანაკს მის განთავისუფლებისათვის
უმეფოდ დარჩენილ ქვეყანაში მართვა-გამგე- ბული ჯვარი მიართვეს. ბრძოლაში”. ***
ობა მეოთხე სახელმწიფო სათათბიროს მიერ ცარისტული რეჟიმის დამხობის შემდეგ ამ სიტყვების მთქმელი პიროვნება თამამად მომავალი თაობებისათვის მოწოდებად
შექმნილი დროებითი კომიტეტის ხელში გა- კ. აფხაზი სამშობლოშია და, როგორც განს- შეიძლება ზნეობრივი გმირის მაგალითად და- დარჩება დასახვრეტად გაყვანის წინ, ახალგაზ-
დავიდა, რომლის შემადგენლობაში ქართველი წავლული და გონიერი ადამიანი, ქმედით ვუსახოთ ჩვენს მომავალ თაობებს. რდა პოლიტპატიმრის – ალ. ხიმშიაშვილისათ-
დეპუტატი – კარლო ჩხეიძეც იყო შეყვანილი. კ. მონაწილეობას იღებს საქართველოს საზო- 1923 წლის 3 მარტს „ჩეკისტებმა” კ. აფხა- ვის ჩურჩულით ნათქვამი უკანასკნელი სიტყ-
აფხაზმა კარგად განჭვრიტა პერსპექტივა და, გადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში. აქ, ზი თავის ბინაში, იმჟამინდელ ბებუთოვის ქუჩა ვები კოტე აფხაზისა: „ყოჩაღა იყავით, შვილო!”
თბილისში, თავადაზნაურთა საკრებულოს გამ- უპირველესად უნდა აღინიშნოს მისი ინიცი- №36-ში დააპატიმრეს. თითქმის სამი თვე მიმ- ისე, როგორც ყველა დროის ქართველს
გეობას საგანგებო კრების მოწვევა დაავალა, ატივით საქართველოს ეროვნული ყრილობის დინარეობდა მისი და მისი თანამოაზრე ოფი- შეუძლია გაიმეოროს კ. აფხაზისადმი მიძღვ-
რომელსაც წერილი უნდა მოემზადებინა და მოწვევა, რომლის მიერ შექმნილ ეროვნულ ცერთა არაადამიანური ტანჯვა-წამება, რო- ნილი, პოეტ შ. ამირეჯიბის ლექსის ეს სტრიქო-
დროებითი კომიტეტის თავმჯდომარის მ. რო- საბჭოს ქართველი თავად-აზნაურების კოლექ- გორც მოღალატეთა და სამშობლოს გამცემე- ნები:
ძიანკოს, ამავე კომიტეტის წევრის კ. ჩხაიძის ტიური ქონება გადაეცა... ყრილობაზე სიტყ- ბისა... ა/კავკასიისა და საქართველოს „ჩეკათა” „არ ითაკილებს ჩვენი დრო,
და სახელმწიფო საბჭოს წევრის კ. აფხაზის სა- ვით გამოსულმა კ. აფხაზმა შეკრებილთ აუწყა, გაერთიანებული სხდომის მიერ, რომელსაც მო- რომ გაგხადეს ლეში,
ხელზე გაეგზავნათ პეტერბურგში, რომელშიც რომ „თავად-აზნაურთა კოლექტიური ქონების გილევსკი (თავ-რე) და წევრები: პანკრატოვი, ჩვენს მწუხარ გულებს შენი ფიქრი
დასაბუთებული იქნებოდა ქართველი ხალხის მემკვიდრედ ამიერიდან ქართველი ერი უნდა ზონოვი, აშუკინი, მახნოვსკი, ნიკოლაევი, ეპიფ. მაინც უნათებს,
პოლიტიკური ავტონომიის მოთხოვნა თავისი გამოცხადებულიყო. ქონებისა, რომელიც ორ- კვანტალიანი, ლ. ბერია, მიქელაძე, შ. ელიავა, და რომ სახელი დიდი გქონდა შენ
ნაციონალური უფლებების განსახორციელებ- მოცდაათის წლის განმავლობაში მისი შენაძენი მამია ორახელაშვილი და ბესო ლომინაძე ესწ- სიცოცხლეში,
ლად. 1917 წლის 5 მარტს ამგვარი დოკუმენტი იყო”. რეზო გაბაშვილის თქმით: „ი. ჭავჭავაძის რებოდნენ, კოტე აფხაზსა და მის თანამოაზრე ეხლა შენ ამას ვეღარავინ დაგამუნათებს!”
უკვე მზად იყო და დანიშნულების შესაბამისად დისწულმა, კოტე აფხაზმა, ეროვნულ საბჭოს 14 ქართველ ოფიცერს, „მუშურ-გლეხური სა-
გადაეცათ ადრესატებს... გადასცა ილიას ბანკის შენაძენი ქონება 26 მი- ხელმწიფოს გამცემლობასა და ღალატში დას-
წერილში კი ნათქვამი იყო: „... რუსეთის იმ- ლიონი ოქროს მანეთის ღირებულებისა (ე.ი. 8 დეს ბრალი, რისთვისაც დახვრეტა მიუსაჯეს
გელა საითიძე,
ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი,
პერიაში, უკვე დამხობილი სახელმწიფო წყობი- მილიარდი ფრანკის) და ის დაედვა საფუძვლად და განაჩენის 24 საათში აღსრულება დაადგი-
პროფესორი
ლებისაგან ისე არავინ დატანჯულა, როგორც ჩვენს დამოუკიდებლობას”. აქვე უნდა ითქვას, ნეს. რაც 20 მაისს, გამთენიისას, სისრულეში
ლარგვისი მდებარეობს საძეგურის ჩრდი- აღწერის მარი ბროსეს ფრანგულ თარგმანში დან ნივთების დიდი ნაწილი უკვალოდ გაქრა, ტექტურული მემკვიდრეობისადმი მიძღვნილი
ლოეთით, მდინარე ქსნის მარცხენა მხარეს, მოყვანილი ცნობა: „საძეგურს ჩრდილოეთით მხოლოდ მცირე რამ გადაუტანიათ თბილისის ნაშრომის მიხედვით, მაღალ მთის ფერდობზე
ახალგორიდან 18 კილომეტრის დაშორებით, ლარგვისში არის ძველადვე აშენებული წმ. თე- საეკლესიო მუზეუმში... მახსენდება 1895 წელს აგებული ლარგვისის ციხე ორი ეზოსაგან შედგე-
ზღვის დონიდან 1110 მეტრზე. იგი გახლავთ ჟურნალ „კვალში" გამოქვეყნებული საზოგა- ბა. სამხრეთით მდებარე ეზო ოთხჯერ აღემატე-
სოფლების: ლარგვისის, გარუეთის, გავაზის, დო- დო მოღვაწის ილარიონ ჯაშის წერილი; ილა- ბა ჩრდილო-აღმოსავლეთისას. იქვეა ჭიშკრიანი
რეთკარის, დოგუზაანის, ველისას, კარას, კუც- რიონის მამა ლარგვისის სამრევლო ეკლესიის კოშკი, ეკლესია და საცხოვრებელი სახლების
ხოეთის, მშველიეთის, საბარკლეთის, ჩკუნეთის, მედავითნე-დიაკვანი იყო და მას მოუყოლია ნაშთები, უფრო ზემოთ ციტადელია. ციხეს ჰქო-
ცხავატის, ძანგათის, ხარბალის, ხრამისწყაროს შვილისთვის, თუ რა გადახდა ეკლესიას... 1877 ნია ორი შესასვლელი – ძირითადი და დამხმარე,
სათემოს ცენტრი. საბჭოთა ეპოქაში ლარგვისის წელს მონასტერში გავრცელდა ხმა, ეგზარქო- კედლები სხვადასხვა ზომისაა, გეგმით მრავალ-
მაშინდელ სოფსაბჭოში შედიოდა ასევე ცხრაზ- სი ევსევი „რევიზიაზე" მოდის, მას ძველი ნაწე- გვერდაა... გალავნის კუთხეები კოშკებითაა გა-
მის ხეობის სოფლები: დაბაკნეთი, დადიანეთი, რები, ხატები და სხვა ნივთები ძალიან ეჯავ- მაგრებული. ჭიშკრიანი კოშკი კვადრატულია,
ზოდეხი, თოხთა, მარტიანი, მახიარეთი, მუჯუხი, რებაო. „რადგანაც ლარგვისის ეკლესია სავსე ზედა სართულზე სათოფურებია დატანებული.
უკანამხარე, უკანუბანი, ყველდაბა, ჩიტიანი (მე- იყო ძველი რაგინდარით, ამისთვის ამ ამბავმა ციხის მთავარ შესასვლელს იცავდა გალავნის
ნაბდე ლ., გვასალია ჯ., საღარაძე შ., ლარგვისი, ძალიან შეგვაშინა და გადავწყვიტეთ შემდეგი: გარეთ მდგარი კოშკი. ციხის ყველაზე რთული
ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია (ქსე), ტ., 6, ძველი ფიცრის ხატები დაგვეწვა და ნაცარი ნაგებობის, ციტადელის კოშკის სამი სართუ-
თბ., 1983: 129). ლარგვისი ისტორიულად ოდით- ქსანში ჩაგვეყარა, ხოლო ძველი წიგნებისთვის ლია შემორჩენილი, აღჭურვილია სარკმლებით,
განვე იყო ქსნის ხეობის მთიანი ნაწილის დამა- და სხვა ნივთებისთვის გაგვეთხარა ორმო და სათოფურებით, ბუხრებით, ნიშებით და კარგად
კავშირებელი. აქ ერთდებოდა ჭურთის, ქარჩოხ- შიგ ჩაგვეყარა. ასეც მოვიქეცით. შესაძლებე- დაგეგმარებული კოშკური სახლის იშვიათი ნი-
ჟამურისა და ცხრაზმის ხეობებიდან მომავალი ლია ეს ამბავი იცოდეს მაშინდელმა მნათემ, მუშია (შიდა ქართლი, ახალგორის მუნიციპალი-
გზები, რამაც ხელი შეუწყო იმ ფაქტს, რომ სოფელ მონასტერში მცხოვრებმა როსტომ ტეტის არქიტექტურული მემკვიდრეობა, ტ. IV,
იგი იქცა ცხრაზმის საერისთავოს ადმინისტ- ზარიძემ ან აზნაურმა ეგნატე ჟურულმა. კარ- თბ., 2008: 108-109). პ. ზაქარაიას მინიშნებით,
რაციულ ცენტრად. ქსნის ერისთავთა საგვარე- გი იქნება შეუდგეს ვინმე იმ ადგილის ძებნას, ციტადელი მაღალი ფენის წარმომადგენლების-
ულო მატიანეს „ძეგლი ერისთავთას" მიხედვით, უეჭველია კიდევ გადარჩებოდა რამე" (ქენქაძე თვის უნდა ყოფილიყო განკუთვნილი (ზაქარაია
ლარგვისის მამასახლისი გვარად ხუციანდაბის- ვ., საჩინოთა უჩინობა, ჟურნალი „ჩვენი უნი- პ., საქართველოს ძველი ციხესიმაგრეები, თბ.,
ძე როსტომ ბიბილურს ურჩევს ცხრაზმისხევში ვერსიტეტი", №24, 2014: 51). ევსევი, რომე- 1988: 123). აღსანიშნავია აგრეთვე კომპლექსში
დამკვიდრების გარანტად ითხოვოს საფლავი ლიც 1858-1877 წლებში საქართველოს ეგზარ- ჩართული წყალმომარაგების სისტემა გვირაბით
მონასტერს, „რამეთუ ყოველთა დიდებულთა ქოსი იყო და მის დროს ქართული ეკლესია-მო- და აღმოსავლეთით ერთ-ერთ ბურჯში მოწყობი-
და აზნაურთა საფლავი აქა არს და სოფელნი ნასტრები უღვთოდ გაიძარცვა, ლარგვისში არ ლი ჭა, რომლითაც ციხის ბინადარნი მდინარე
ესე რომელნი ღმრთივ გვირგვინოსნისა ისტვ- ოდორეს მონასტერი, მაგრამ რესტავრირებული წასულა... უნიკალური განძი კი სამუდამოდ გამ- ქსნის ნაჟური წყლით სარგებლობდნენ (ქენქაძე
ნიანე (იგულისხმება ბიზანტიის იმპერატორი, VI ძირიდან სახურავამდე 1759 წელს დავით ქსნის ქრალა მონასტრიდან... 1958 წელს, როცა ვახ- ვ., ქსნის ერისთავების საქართველო, თბილისი,
ს. - დ.ა.) აღმშენებლისაგან შემოწირულ არიან, ერისთავის მიერ." (ქრონიკები და სხვა მასალა ტანგ ბერიძეს ტაძარი მოუნახულებია, იგი და- გამომცემლობა „არტანუჯი", 2016: 104). აქვე
იყო წინამძღვარ მათდა". გაერისთავების შემ- საქართველოს ისტორიისა და მწერლობისა, კეტილი და დაცარიელებული დახვედრია, არც ვთქვათ ისიც, რომ „ძეგლი ერისთავთას" ცნო-
დეგ როსტომმა „აღაშენა ქალაქი ლარგვისს და შეკრებილი, ქრონოლოგიურად დაწყობილი და კანკელი ყოფილა, აღარც ხატები, აღარც საეკ- ბით, XIV საუკუნეში მოღვაწე ცხრაზმისხეველ
განასრულა და შეამკო ყოვლითურთ ეკლესიაი". ახსნილი თ. ჟორდანიას მიერ, წიგნი II, 1897: ლესიო ჭურჭელი და საღვთო წიგნები... მძარც- ერისთავს ვირშელ II-ის ძეს ქვენიფნეველს ლარ-
(მესხია შ., „ძეგლი ერისთავთა", 1954: 345). ჩვენი 20). ფაქტიურად დავითს და მის ოჯახს თავიდან ველებს ეკლესიის ორი სარკმელი გამოენგრიათ, გვისში აღუშენებია საზეთე: „შეკრიბა მღვდელნი
მიზანი ამჯერად არ გახლავთ საერისთავოს წარ- აღუშენებიათ ეკლესია. იმ იმედით, რომ კედლებში ჩატანებულ ფულს და მონაზონნი და პატივ-სცა უმეტეს ყოველთა
მოქმნისა და როსტომის შესახებ ფაქტების ანა- როგორც ექვთიმე ბრძანებს, ლარგვისის მო- იპოვიდნენ (ბერიძე ვ., XVI-XVII საუკუნეების ერისთავთა პირველთა და შემდგომთა და აღაშე-
ლიზი, მაგრამ მნიშვნელოვანია მინიშნება, რომ ნასტერზე უფრო მეტი მასალაა შემორჩენილი, ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრება, თბ., ნა საზეთე და განაჩინა იზ (17) აღაპი და შემო-
ლარგვისი იყო ქალაქური ტიპის დასახლება და ვიდრე ქსნის ხეობის სხვა ეკლესია-მონასტრებ- 1994: 102). ლარგვისის მონასტრის ძველი დი- იწირა ცხრა ვენახი და გლეხნი მსახურად ეკლე-
აქ გახლდათ საფლავი „ყოველთა დიდებულთა ზე, მათი განხილვა ცალკე თემაა, მაგრამ ერთი დების გაფერმკრთალებაზე ჯერ კიდევ XVIII სა- სიისა" (მესხია, „ძეგლი ერისთავთა", 1954: 352).
და აზნაურთა". თუ სერგი მაკალათიას მონათხ- რამ აუცილებლად მინდა აღვნიშნო, ლარგვისი უკუნეში მიგვანიშნებდა ვახუშტი ბატონიშვილი: ზეთს იყენებდნენ როგორც საკვებ საშუალებად,
რობს გავიხსენებთ, ლარგვისის „ეკლესიის ეზოს იყო ერთ-ერთი საიმედო სახიზარი სვეტიცხოვ- „არს მონასტერი ლარგვისი, წმიდის თევდორესი, ისე ეკლესია-მონასტრებში, ხალხურ მედიცინა-
სამხრეთით კლდის ქვით ნაგები სათავსოებია, ლის განძისა: „1723 წელს ყოველი სვეტიცხოვ- აღმოსავლით უდის ქსანი, სამხრით ჭურთის წყა- ში, საყოფაცხოვრებო დანიშნულებით (განათე-
ესენი აკლდამები უნდა იყოს, ზოგი ჩაქცეულია. ლის სამკაული ლარგვისში იყო გახიზნული, ლი, უგუმბათო, შემკული ყოვლითა, აწ ხუცის ბის საშუალებაც იყო) და ასე შემდეგ...
დასავლეთითაც არის ამგვარი ჩაქცეული ნაგე- – გვირგვინი გ; ხატი მურასა დ; ბისონი ვ; წიგნი სამარ" (ხაზგასმა ჩვენია -დ.ა.). იქვე, ლარგვის- რაც შეეხება მოსახლეობას; ლარგვისის,
ბობანი. შეიძლება აქ იყოს ლარგველთა საძვა- მრავალი და გუჯარნი სრულიად, ყოველნი სამ- ზე საუბრისას ვახუშტი შანშე ერისთავის მიერ ისევე როგორც ზოგადად ქსნის ხეობის, დემოგ-
ლე" (მაკალათია ს., ქსნის ხეობა, ისტორიულ-ეთ- სახურებელნი დიდისა კათოლიკე ეკლესიისა" – აგებულ ციხეზეც მიგვითითებს: „აქა ჰყო შანშემ რაფიულ ვითარებას მნიშვნელოვანი დაღი დაას-
ნოგრაფიული ნარკვევი, თბ., 1968: 84-85). გვამცნობს ტაძრის სვინაქსარი (კარბელაშვილი ციხე, არამედ ურგებად თვისად" (ბატონიშვილი ვა თემურ-ლენგის ლაშქრობამ. „ძეგლი ერისთავ-
სოფლის და მთლიანად ქსნის ხეობის მნიშვ- პ., იერარქია საქართველოს ეკლესიისა, კათალი- ვახუშტი, აღწერა სამეფოსა საქართველოსა, თას" მიხედვით „თემურ ვითარცა მოახრა ყოვე-
ნელოვან ღირშესანიშნაობას წარმოადგენს მდი- კოსნი და მღვდელ-მთავარნი, თბილისი, ალექ- ქართლის ცხოვრება, ტ. IV, ტექსტი დადგენი- ლი და ტყუენა, წარვიდა შამს, ხოლო ტყუე და
ნარე ქსნის მარჯვენა მხარეს მდგარი ხუროთ- სანდრე ეპისკოპოსის გამოცემა, 1900: 143). ლი ყველა ძირითადი ხელნაწერის მიხედვით ს. ალაფი ყოველი გაგზავნა სამარყან. და დარჩეს
მოძღვრული კომპლექსი, რომელიც შედგება ბუნებრივია, არც სამეფო კარის ყურადღება აკ- ყაუხჩიშვილის მიერ, თბ., 1973 : 359-360). პ. ზა- ერისთავსა (ვირშელ მესამეს - დ.ა) ზემოი თავა-
კოშკებიანი ციხე გალავნის, წმინდა თეოდორეს ლდა წმინდა თეოდორეს ტაძარს; გამორჩეულად ქარაიას აზრით, „ციხის აგება უნდა მომხდარიყო დი ციხე ქვენიფნევს და სახლები ი (10 - დ.ა) და
სახელობის გუმბათოვანი ეკლესიის, საცხოვ- ზრუნავდა მასზე ქართლ-კახეთის უკანასკნელი 1721-1741 წლებში" (ზაქარაია პ., ქართულ ციხე- ციხე ქოლოთისაი, ციხენი ისროლისანი, ციხე ბე-
რებელი ნაგებობების და ცალკე მდგარი კოშ- მეფე გიორგი XII. ჯერ კიდევ უფლისწულს, 1781 სიმაგრეთა ისტორია, თბ., 2002: 298). ხუშისაი, ციხე უკანუბნისანი, სახლნი ნაკაფოვ-
კისგან. ლარგვისის არქიტექტურულ ანსამბლს წელს ეკლესიისთვის შეუწირავს მოოქროვი- ლარგვისის შესახებ საკმაოდ ვრცელი ცნო- ნისაი და სხუა ყოველი აღაოხრეს" (მესხია, „ძეგ-
არაერთმა ცნობილმა მეცნიერმა მიუძღვნა სპე- ლი ვერცხლის ჯვარი და ვერცხლის გარეკანში ბები დაგვიტოვა გერმანელმა მოგზაურმა გიულ- ლი ერისთავთა", 1954: 360) მძიმე დემოგრაფი-
ციალური ნაშრომი, მათ შორის პარმენ ზაქარა- მოქცეული დაბეჭდილი სახარება (Такаишвили, დენშტედტმა, რომლისთვისაც ქსნის ერისთავთა ული ვითარება კიდევ უფრო დაუმძიმებია თავს
იამ, რომელმაც სამართლიანად მიიჩნია იგი შუა 1915: 100-101). გიორგი ბატონიშვილი 1778 რეზიდენციის ახალგორის შემდეგ საერისთავო- დატეხილ ჟამიანობას. ლარგვისის პარაკლიტო-
საუკუნეების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს და წლის 19 ივლისით დათარიღებულ ბრძანების ში ყველაზე მნიშვნელოვანი და საიმედო პუნქტი ნის მინაწერის მიხედვით, მის ავტორს გრიგოლ
დიდებულ ძეგლად. წიგნში ზურაბ ბოქაულთუხუცესს უბრძანებს: სწორედ ლარგვისი გახლდათ. მოგზაურის ცნო- ბანდაისძეს „თემურ-ლენგის შემოსევის შემდეგ
ლარგვისის მონასტერი „ლარგუს მონასტ- „რაც დებულება იყოს, მონასტრისა სუყველანი ბით „მთელი გზა ახალგორიდან ლარგვისამდე 5 ძმა, ცოლი და 6 შვილი დაღუპვია რაღაც მო-
რის" სახელწოდებით მოხსენიებულია სამთავნე- ისე უნდა ემსახურნენ და აძლიონ მაგ წმინდას მიემართებოდა ჩრდილოეთ - ჩრდილოეთ-დასავ- არული სენით" (ტაბატაძე კ., ქართველი ხალხის
ლის სარგოს X საუკუნის წიგნში: „ლარგუს ჟამის მონასტერსა. და მეორე ესე, რომე ორაგულიდამ ლეთით და არის 4 საათის სავალი, ანუ 20 ვერსი. ბრძოლა უცხოელ დამპყრობელთა წინააღმდეგ
წირვისა ერთი დიაკონი აკურთხოს და ძმათ სიყ- ხუთზედ ერთი ორაგული უნდა მაგ ეკლესიას გზა მიდის კირქვიან კლდეებში, უმთავრესად XIV-XV საუკუნეთა მიჯნაზე, საქართველოს
ვარული სერობაი"... წყალდიდობისა თუ მტერ- მისცეთ, რადგანაც განწესებული ასე ყოფილა. მიდამოზე და არის ისე ვიწრო, რომ ურემს ვერ ისტორიის ნარკვევები, III, თბ., 1979: 696), რის
თა ძალადობისაგან ბევრჯერ დაზიანებული და რომელიც მაგ ეკლესიას მოსამსახურე ჰყვან- დაიტევს. მაღლობები უმეტესად ტყითაა დაფა- შემდეგაც იგი ბერად აღკვეცილა და თემურ-
ტაძარი არაერთხელ აღუდგენიათ და შეუმკიათ. დეს, და თუ იმათ ჩვენი სამსახური არა სდებია რული და მხოლოდ მდინარეთა ახლოს მდებარე ლენგის მიერ დაქცეული მონასტრის აღდგენასა
განსაკუთრებით ზრუნავდნენ მასზე ქსნის ერის- რა, ნურც ახლა სთხოვს ვინმე რასმე, ნურა ჩვენი დაბლობები არიან გამოსაყენებელი დასამუ- და „მოშლილი ხატების" შემკობაზე უზრუნია.
თავები, რაც ჩანს როგორც მათი საგვარეულო მოსაქმე ნუ შეაწუხებს, თუ სათხოვარი არა სდე- შავებლად". იგი ქსნისხეველ მებადურებზეც აღუშენებია და მოუხატია კარიბჭე, ასევე შიგ-
მატიანედან, ისე ისტორიული სიგელ-გუჯრები- ბია რა." (საქართველოს სიძველენი, ე. თაყაიშ- მოგვითხრობს: „აქ თევზაობენ პატარა, ერთი ნით ეკლესია, შეუწირავს ვერცხლის კანდელი
დან. წმინდა თეოდორესთვის გლეხებსაც ხში- ვილის რედაქციით, ტ., II, ტფილისი, 1909: 458). საჟენი სიგრძის და სიგანის ბადით, რომელსაც და ორი საცეცხლური, გაუმრავლებია ხელნა-
რად გაუღიათ შესაწირი, მაგალითად, 1786 წლის ესეც ეკლესიისადმი სამეფო კარის მიერ გამო- ამძიმებს დაკიდული ლითონი" (გიულდენშტედ- წერი წიგნები, აუგია მარანი ორი ჭურით, „ზედა
1 აპრილით დათარიღებული ვენახის შემოწირუ- ჩენილი ყურადღების კიდევ ერთი მაგალითი... ტის მოგზაურობა საქართველოში). 1772 წლის სამყოფი სახლი, ბეღელი, საწოლი, დერეფანი,
ლობის სიგელის პირის მეშვეობით (რომელიც 1791 წელს უფლისწულის მეუღლემ მარიამმა 30 ივნისს გერმანელს მთელი დღე ლარგვისის სამრეკლოი და ბოსელი" და დაუბურავს „ყოვე-
თავის მხრივ ძველი სიგელიდან ყოფილა „გად- წირქოლის ეკლესიას ვერცხლის სასანთლე შეს- მონასტერში გაუტარებია. შემდეგ ისევ გაემარ- ლი სიპითა" (მენაბდე, 1962: 219). დაქცეულის
მოღებული"), ჩანს, რომ კორინთაში მცხოვრებ წირა. გიორგის ოჯახის ასეთი ზრუნვა ქსნის თა სამოგზაუროდ და 16 სექტემბერს დაბრუნდა აღდგენასა და შემკობასთან ერთად, ხელნაწერი
მახარებელ თინიკაშვილს გიორგი ბატონიშვი- ხეობის ეკლესია-მონასტრებისადმი გასაგებია, მონასტერში, სადაც 2 კვირა დაჰყო. იგი კმა- წიგნების გამრავლებაც ფრიად საშური საქმე
ლის სადღეგრძელოდ და თავისი „ცოდვილი გუ- საერისთავოს გაუქმების შემდეგ იგი განაგებ- ყოფილი ჩანს ლარგვისის გრილი და მშრალი იქნებოდა იმ დროს. სავარაუდოდ, ლარგვისის
ლის საოხად" ეკლესიისთვის სამკვიდრო მამული და ამ ხეობას, მაგრამ ისიც ვთქვათ, რომ ლარ- ალპური ჰაერით, ქსნის ერისთავისა და მოსახ- მდიდარი ბიბლიოთეკაც განიძარცვებოდა თე-
უბოძებია, ვენახის საწნახლის ალაგით (საქართ- გვისის მონასტრისადმი სხვა უფლისწულებიც ლეობის გამოჩენილი ყურადღებით; ზემო ქსნე- მურ-ლენგის მიერ. როგორც ვიცით, საქართვე-
ველოს სიძველენი, ე. თაყაიშვილის რედაქციით, იჩენდნენ რიდსა და პატივისცემას. მაგალითად, ლები საპატიო სტუმარს საჩუქრად ქსანზე და- ლოში პირველი ლაშქრობისას მან თბილისიდან
ტ., III, ტფილისი, 1910: 519). 1678-80 წლებში ლევან ბატონიშვილს აბრეშუ- ჭერილ კალმახსა და ნანადირევს უძღვნიდნენ. სამეფო ბიბლიოთეკა წაიღო. ეკლესიებიდან წიგ-
ერისთავებს მამაპაპისეულ განსასვენე- მის ქამრის ვერცხლის ბალთა შეუწირავს, 1739 უცხოელი მოგზაური ლარგვისთან გოგირდოვან ნების გატანაზე საუბრობს იოანე ბატონიშვილი
ბელზე ზრუნვა არც მაშინ შეუწყვეტიათ, როცა წელს, ბაქარს ვერცხლის ყდაში ჩასმული მოს- წყალსაც ასახელებს, სადაც გამოჯანმრთელე- თავის „კალმასობაში": „ეკლესიათა და სხვათა
საერისთავოს ცენტრმა ახალგორში, ხოლო საგ- კოვში დაბეჭდილი სახარება (Такаишвили, 1915: ბის მიზნით ყოველდღე ღებულობდა აბაზანას... ადგილთაგან განიხვნა მრავალნი საღმრთო, და
ვარეულო საძვალემ იკორთაში გადაინაცვლა. 102-103). 1 ოქტომბერს გიულდენშტედტი ლარგვისის მო- საერო წიგნები, და გაგზავნა სამარყანდს... ესე
1759 წელს წმინდა თეოდორეს ეკლესია დავით საუკუნეების განმავლობაში ლარგვისი იყო ნასტრიდან რუსეთისკენ გაემგზავრა. ლარგვისი წიგნები აწყვია მას აქეთ სამარყანდის მეჩეთსა
ქსნის ერისთავს აღუდგენია, რასაც ღვთისმ- ქართული კულტურის მძლავრი კერა, სადაც და- გერმანელი მოგზაურისთვის გვევლინება სააგა- შინა, რომელსა აქუს რკინისა ფანჯარანი, და კა-
შობლის ხატის ასომთავრული წარწერა გვამც- იწერა ჩვენს მიერ უკვე ნახსენები „ძეგლი ერის- რაკო ადგილად, ეს ფუნქცია კი მას საუკუნეების რიცა, და კარი იგი არს დაკეტილი და დაბეჭდილ,
ნობს: „ეკლესია ესე ლარგვის მონასტრისა აღე- თავთა", რომელიც არის „ქართლის ცხოვრების" განმავლობაში ჰქონდა (სურგულაძე ივ., ნარკვე- და ზედან აწერია წყევა (წყევლა - დ.ა.), რომელ
შენა კეთილმსახურის ერისთავის დავითის და გადამუშავებული წყარო და მნიშვნელოვანი ვები საქართველოს სახელმწიფოსა და სამართ- არავინ განიღოს მუნიდგან წერილნი; და ამის
კეთილ მორწმუნის დედისა მისისა ქეთევანის ძეგლი ქართული ისტორიული მწერლობისა. ლის ისტორიიდან, თბ., 1963: 35). გამო მრავალი წიგნი დაეკარგათ ქართველთა,
მიერ, ძისა მათის შალვას კეთილად აღსაზრ- როგორც სიმონ ჯანაშია აღნიშნავს, მისი, „რო- ორიოდე სიტყვა გვინდა ვთქვათ, ზოგადად, რომელიც აღარა აქუთ, ვინათგან მას ჟამსა არ
დელად, მას ჟამსა მე უღირსმან არქიმანდრიტ- გორც სოციალური ისტორიის დოკუმენტის კომპლექსზეც. პ. ზაქარაიას აზრით, ახალგორის იყო სტამბა"... თემურს თვითონ წერა-კითხვა
მან ამის მონასტრისამან დავახატვინე ხატი მნიშვნელობა, სცილდება საქართველოს ფარგ- ციხე-დარბაზის შემდეგ ლარგვისის ციხესიმაგ- არ სცოდნია, მაგრამ ჰყოლია სპეციალური წამ-
ესე ყოვლად წმიდისა მცველად და მფარველად ლებს" (ჯანაშია ს., შრომები, ტომი II, საქართვე- რეს, როგორც მონუმენტურ სამხედრო-ტექნი- კითხავები და ჰყვარებია ნათლად და გასაგებად
ერისთვსა დავითის და საოხად სულისა ჩემი- ლოს მეცნიერებათა აკადემია, აკად. ივ. ჯავახიშ- კურ ნაგებობას, პირველი ადგილი უნდა სჭერო- დაწერილი ტექსტები (ტაბატაძე, 1979: 679).
სა. ქ”კს. ჩღ ბ. მხატვარი იოანე" (Такаишвили ვილის სახელობის ისტორიის ინსტიტუტი, თბ., და და ყურადღება უნდა მიექცეს ხუროთმოძღვ- ყოველივე აქედან გამომდინარე, მძიმე განსაც-
Е., Археологические экскурсии, Разыскания и 1952: 167). ლარგვისში მოღვაწეობდა ქვეყნის- რულ-მხატვრული თვალსაზრისითაც (ზაქარაია დელგამოვლილი გრიგოლ ბანდაისძე გვევლი-
заметки, Вып. V. Тифлис, 1915: 91). დათარი- თვის დამაშვრალ მამულიშვილთა მთელი დასი, პ., ლარგვისის არქიტექტურული ანსამბლი, ნება ღვთის კაცად და ხატად იმ მცირეოდენი
ღებიდან ცნობილი ხდება, რომ წარწერა შესრუ- მათ შორის ცნობილი დიპლომატი და მწიგნობა- საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამ- გადარჩენილი მოსახლეობისა, რომელიც უჟამო
ლებულია 1762 წელს, ტაძრის აშენების თარიღი რი პიპა ქვენიფნეველი, იოანე, ავგაროზ და გრი- ბე, XVI-B, 1956: 47-83). ლ. მენაბდე ეთანხმება ჟამის მიუხედავად არ დაეცა და ღირსეულად
კი მითითებულია დავითის ერთ საბუთში, რომე- გოლ ბანდაისძეები, გიორგი თაბაური, რომელ- აკადემიკოს გ. ჩუბინაშვილის ვერსიას და ლარ- გააგრძელა საუფლო საქმე...
ლიც გერმანე ლარგველი არქიმანდრიტისადმი საც ქსნის ერისთავის ვირშელისთვის სახარება გვისის ახალი კომპლექსის აგების პერიოდად როგორც XVIII საუკუნის ქსნის საერისთა-
გაუცია 1761 წელს (მენაბდე ლ., ძველი ქარ- გადაუწერია, ბარნაბა, იოანე მხატვარი, შალვა მეთვრამეტე საუკუნეს მიიჩნევს და არა XIV-XVI ვოს სტატისტიკური აღწერილობები გვიჩვენებს,
თული მწერლობის კერები, ტ., I, 1961: 220). ამ ოქრომჭედელი და სხვები... სამწუხარო რეალო- საუკუნეებს, „როგორც ადრე ფიქრობდნენ" (მე- ლარგვისი, იმ პერიოდის ქსნის ხეობის ბევრი
მხრივ საყურადღებოა ვახუშტი ბატონიშვილის ბაა, რომ ლარგვისის უმდიდრესი საგანძური- ნაბდე, 1961: 220, სქოლიო). ახალგორის არქი- სხვა სოფლისაგან განსხვავებით, არ ჩანს ხალხ-
მრავალი. 1774 წლის აღწერით სულ 11 ოჯახია: და ერთ-სისხლნი" („ივერია" № 124, 1886). ვე- აქავ აზნაურ შვილი ჟურული კომლი ა თავი ვალი და საძიებლები დაურთო გია გელაშვილ-
„ლარგვის მონასტერს ქსნის ერისთვის ყმა თანხმებით ვ. ქენქაძეს, რომელმაც არ გაიზიარა ა გიორგი. მა, თბ., 2002: 149). ს. მაკალათიას მინიშნებით
ქ: ზარიძე ზარიძის შვილი კომლი. ა. თავი ბ აკად. ი. ახუაშვილის ვერსია, ჟურულების რუ- აქავ ამისი ყმა ჯავახი კომლი ა თავი ა ღვი- „წინათ ლარგვისში სავაჭრო ჰქონიათ ურიასა
ოთია და თადილა სეთიდან მოსვლის შესახებ და მათ თავდაპირ- ნია და სომეხს. იმ ადგილს, სადაც ურიას სავაჭრო
აქავ ზარიძე გოგის (გოგიას - ჯავახ., 1967: ველ სამკვიდროდ ცხრაზმის ხეობა მიიჩნია. ლ. აქავ ხიზანი არაგვის ხადელი კომლი ა თავი იყო, უწოდებენ ურიათ უბანს, სადაც სომხის სა-
192 - დ.ა.) შვილი კომლი ა თავი გ კაცია ბერი და მენაბდის ვარაუდით, ლარგვისის მონასტერში ა ნასყიდა ვაჭრო იყო – სომხის უბანს" (მაკალათია, 1968:
ქიტესა წინამძღვრის მსახური გამწესებული გიორგი ჟურული უნდა იხსენი- იქნა ჯამი მემკვიდრისა კომლი. დ. თავი, დ. 81). შესაძლებელია, სწორედ ეს ადგილი ჰქონ-
აქავ ზარიძე ზარიძის შვილი კომლი ა თავი ბ ებოდეს გერგეტის სამების სულთა მატიანეში იქნა ჯამი აზნაურ შვილისა კომლი ე. თავი. და მხედველობაში 1778-1781 წლებში საქართ-
გიორგი და ბეცია წინამძღვრის მსახური (მენაბდე, 1961: 219-220), 1463 წლით დათარი- თ. ველოში მყოფ უცხოელ მოგზაურს, მაგრამ,
აქავ ჯავახეთიდამ გარდმოსული თავისი ღებული ბრძანება და სიგელი გვამცნობს, რომ იქნა ჯამი ხიზნისა კომლი. ა. თავი. ა:" (თა- ზემოთ თქმული არ ნიშნავს იმას, რომ ურიათ
ნებით მონასტრისათვის თავ შეწირული კომლი იგი დაიწერა „ხელითა ფრიად ცოდვილ(ისა გი) ყაიშვილი, 1951: 18; ჯავახიშვილი, 1967: 215). უბანში ებრაელები ცხოვრობდნენ ან სომხის
ა: თავი გ. ღვინია ისე (იასე - ჯავახ., 1967: 192 - ორგი ჟურულისშვილისათა" (საქართველოს 1774 წლის აღწერასთან შედარებით მამა- უბანში – სომხები.
დ.ა.) და თევდორე სიძველენი, 1910: 439). ვ. ღუნაშვილის დაკვირ- კაცთა რაოდენობა 23-დან 14-მდეა შემცირებუ- საყურადღებოა სოფლის სახელწოდებაც.
აქავ ბოგანო თეზელი დვალიძე ბერუკას ვებით კი, იგივე გიორგი ჟურულს გარკვეული ლი. 1783 წლის მონაცემებში აღარ ჩანან ბოგანო 1774 წელს ორივე სახელია მითითებული –
შვილი კომლი. ა. თავი. გ ბერი პეტრე და ივანე სახის აღმშენებლობითი მუშაობა უნდა ჩაეტა- კომლები, ნაცვლად ერთი კომლია ხიზანი არაგ- ლარგვის მონასტერს. მომდევნო აღწერებში
აქავ ბოგანო თიღველი ბასანიძე გაბრიელის რებინა წირქოლის წმინდა გიორგის ეკლესი- ვის ხადიდან გადმოსული ნასყიდა. აზნაურიშვი- მხოლოდ – მონასტერი. იგივე სახელწოდებითაა
შვილი. კომლი. ა. თავი. ა ზურაბა აშიც, რაც შესაბამისი ფრესკული წარწერით ლი ჟურულები 1774 წლის აღწერაში 7 მამაკა- მოხსენიებული იოანე ბაგრატიონის 1894-1899
აქავ ბოგანო იმერეთიდამ წინამძღვრისაგან დასტურდება (ღუნაშვილი ვ., ნარკვევები ქსნის ცია, 1783 წლის აღწერაში – 9. მკვიდრ მოსახ- წლების ქართლ-კახეთის აღწერაში – „ქ. მონას-
თან მოყვანილი კომლი. ა თავი ბ. იობ და უმც- ხეობის წარსულიდან, I, პუბლიკაციები, 1997: ლეობას შემატებულია შერმადინების 2 კომლი, ტერი, მოსახლენი" (იოანე ბაგრატიონი, ქართლ-
როსა 116-118). 1807 წლის 2 ივნისის ქსნის ერისთავთა მათგან ერთი მონასტრის ყმაა, მეორე – როს- კახეთის აღწერა). თავის რუკაზე და აღწერაში
ქ: აქავ აზნაურშვილი ჟურული რატის შვილი გაყრილობის წიგნში ზაალ ჟურული შანშე ერის- ტომ ჟურულისა. ერთი კომლი ყმა ჰყავს გიორ- ვახუშტი ორივე სახელწოდებას ახსენებს. 1890
კომლი ა. თავი ა როსტომ თავის წილხვედრ აზნაურთა შორისაა მოხსენი- გი ჟურულსაც – ჯავახი ღვინია, რომელიც წინა წლის თბილისისა და ქუთაისის გუბერნიებში
აქავ აზნაურ შვილი ჟურული იასონის შვილი ებული, როსტომ ჟურული კი მიხეილ ერისთავის აღწერაში მონასტრისათვის თავისივე ნებით მიწათმფლობელობის შესახებ მონაცემების
კომლი ა თავი ა დავით აზნაური ყოფილა (გორის ისტორიულ ეთნოგ- თავშეწირულთა რიგში გვხვდება. საინტერესოა კრებულში საუბარია მონასტრის სასოფლო
აქავ აზნაურ შვილი ჟურული გიორგის შვი- რაფიული მუზეუმი (გსიემ), ყოფილი ქსნის სა- ისიც, რომ 1783 წლის აღწერაში ზარიძეებიდან თემზე და სოფელზე: მონასტერი პირველი,
ლი კომლი ა თავი ბ პატარკაც და აბრამ ერისთავოს მოსახლეობის აღწერა 1804 წ., შე- მხოლოდ ერთი მამაკაცია მოხსენიებული – რადგან ამონაწერში ამ სახელწოდების კიდევ
აქავ აზნაურ შვილის ჟურულის დემეტრეს მოსული 1956 წელს, №7486: 436-441). დღეს ამ საეკლესიო ყმა ქიტესა, რომელიც ივანე ჯავა- ორი სოფელი გვხვდება: მონასტერი მეორე
ობოლი თავი გ პეტრე იოსებ და გრიგოლ გვარის ხალხი მცირე რაოდენობით გვხვდებიან ხიშვილის რედაქტირებულ ქსნის საერისთავოს (წირის სასოფლო თემი) და მონასტერი მესამე
იქნა მემკვიდრის ჯამი კომლი. დ. თავი ი საქართველოში. 2016 წლის აღწერის მონაცემე- მესამე აღწერაში მოხსენიებულია როგორც ქი- (ზემო ალევის სასოფლო თემი). პაგირევის 1914
იქნა ბოგანოს ჯამი კომლი გ თავი ვ ბით სულ 53 ადამიანია, ისინი თბილისში (38), ტესა კაცის მკვლელი (ჯავახიშვილი, 1967: 237). წლის საძიებელში ლარგვისითაა ცნობილი,
იქნა მემკვიდრის აზნაურ შვილის ჯამი კომ- თელავსა (14) და ყვარელში (1) ცხოვრობენ. 56 საინტერესოა, როგორ აღმოჩნდა, ასეთ უმძიმეს 1946 წლის სსრ კავშირის მინისტრთა საბჭოს-
ლი. გ. თავი დ. ადამიანია ჟურულიშვილი, მათი უმრავლესობა ცოდვაში 1774 წლის აღწერის მიხედვით მონას- თან არსებული გეოდეზიისა და კარტოგრაფიის
იქნა აზნაურ შვილის ობლის ჯამი თავი გ." მთავარი სამმართველოს მიერ გამოცემულ
(თაყაიშვილი ე., ქსნის საერისთავოს სტატისტი- ქართულ ხუთკილომეტრიან რუკაზე კი ისევ
კური აღწერილობა (ქსსა). ლარგვისის კომპლექსი. საერთო ხედი მონასტერს ვხვდებით. ასე, რომ ამ დიდებული
მკვიდრი მოსახლეობა 4 კომლია, 3 კომლი ეკლესიის გამო სოფელი ლარგვისთან ერთად
ზარიძეები და ერთი კომლიც - ჯავახეთიდან მონასტრის სახელწოდებასაც ატარებდა, რაც
გადმოსული და მონასტრისათვის თავშეწირუ- არ იქნებოდა მისაღები საბჭოთა ხელისუფლე-
ლი ღვინია, იასე და თევდორე. ზარიძეების ოჯა- ბისათვის. ამიტომაც, 1948 წლის 28 აპრილს
ხებიც ეკლესიის სამსახურში არიან, კერძოდ, საქართველოს სსრ უმაღლესმა საბჭომ მიიღო
ბეცია და ქიტესა წინამძღვარს ემსახურებიან. სპეციალური დადგენილება, რომელშიც ვკით-
წინამძღვარი კი, თავის მხრივ, იმერეთიდანაა ხულობთ: შეეცვალოს სახელი საქართველოს
მოსული და თან ჰყავს წამოყვანილი ერთი კომ- სსრ სამხრეთ-ოსეთის ავტონომიური ოლქის
ლი ორი მამრობითი სქესის წარმომადგენლით ლენინგორის რაიონის სოფელ მონასტერს და
(იობ და უმცროსა), რომლებიც გლეხთა ბოგა- ეწოდოს სოფელი ლარგვისი, ხოლო მონასტრის
ნო კატეგორიაში არიან მითვლილი. აღწერაში სასოფლო საბჭოს – ლარგვისის სასოფლო საბ-
ვხვდებით ბოგანოების კიდევ ორ კომლს: თე- ჭო". ბრძანებას ხელს აწერს საქართველოს სსრ
ზელ დვალიძეებს და თიღველ ბასინიძეს. ოთხი უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე
ოჯახია აზნაურიშვილი ჟურულები, რომლებ- ვ. გოგუა და პრეზიდიუმის მდივანი ვ. ეგნატაშ-
საც, ამ დროისათვის, სხვა სოფლებში მცხოვ- ვილი (სსრ კავშირის უმაღლესი საბჭოს უწყე-
რები აზნაურიშვილებისაგან განსხვავებით, ბები, 1948: 23). ეს დადგენილება თავის მხრივ
საკუთარი ყმები არ ჰყავთ, რადგან ყმების უმ- მიგვანიშნებს, რომ სოფლის ოფიციალური სა-
რავლესობა უშუალოდ მონასტრის სამსახურში ხელი მონასტერი იყო... თვითონ ტოპონიმ ლარ-
დგანან. სულ სოფელში 23 მამრობითი სქესის გვისთან დაკავშირებით საინტერესო მოსაზრე-
წარმომადგენელია. ბა გამოთქვა ჯ. გვასალიამ, რომლის მიხედვით
ისტორიული საბუთებიდან ირკვევა, რომ იგი ქართულ-სვანურის მიხედვით ჩანს ნაწარ-
ჟურულები ერთ-ერთი წარჩინებული გვარი იყო მოები: „მისი ძველი ფორმაა „ლარგუ". ლარგ-
საქართველოში; შალვა ქვენიფნეველის ლარგ- ვისის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მთიან ფერდს
ვისის მონასტრისადმი 1470 წლის შეწირულების ეწოდება „ლაგური", რომელიც იშლება: ლაგურ,
წიგნიდან ჩანს, რომ სულის სამლოცველოდ, სადაც „ლა" სვანური პრეფიქსია, ხოლო „გურ"
სააღაპოდ და სახსენებლად ერისთავს ეკლესი- თბილისში (20), ყვარელსა (20) და რუსთავშია ტრის წინამძღვრის მსახური. ქიტესას გარდა, სვანურად ნიშნავს შუა ადგილს". მკვლევარის
ისადმი სოფლები: ივრეთი, ჰერედა და ქურთა (11) დამკვიდრებული (კვაჭანტირაძე კ., ქართუ- დანარჩენ ზარიძეებს 1783 წლის აღწერებში აზრით, ასეთი მნიშვნელობა მიესადაგება ლარ-
შეუწირავს და წინამძღვრად გიორგი ჟურული ლი და ქართულ-ებრაული გვარ-სახელები, თბი- საქორეთის მცხოვრებთა შორის ვხვდებით. სა- გვისის მდებარეობას, რომელიც სამი ხეობის
გაუმწესებია (საქართველოს სიძველენი, 1910: ლისი, გამომცემლობა „მერიდიანი", 2017: 407). ნაცვლოდ, შესაძლებელია საქორეთელი შერმა- გზაგასაყარზეა. დაბოლოს. დასკვნა „გვაქვს
561-563;). ამას წინ უძღოდა ერთიანი საქართ- ჟურულებსა და ჟურულიშვილებს ერთ ძირიდან დინების შთამომავლები დამკვიდრებულიყვნენ ლაგურ>ლარგუ> ლარგუისი, ე.ი. ადგილი აქვს
ველოს უკანასკნელი მეფის გიორგი VIII-ის (ქარ- მომდინარედ მიიჩნევს ქართული გვარ-სახელე- ლარგვისში, ასეთი გადაადგილებები ხშირი იყო მეტათეზისს გ-რ და ქართული „ის" სუფიქსის
თლის მეფე 1446-1466 წლებში, კახეთის მეფე ბის მკვლევარი ილია მაისურაძე, მისი აზრით, ქსნის ხეობაში არა მხოლოდ შესაბამის პერიოდ- დართვას" (გვასალია ჯ., აღმოსავლეთ საქართ-
1466-1476 წლებში) 1460 წლის სიგელი მიცემუ- საუკუნეების წინ საკუთარი სახელი ჟურული ში, არამედ საუკუნეების განმავლობაში, რაც ველოს ისტორიული გეოგრაფიის ნარკვევები
ლი იმავე გიორგი ჟურულისადმი, სადაც ვკით- გვარად არის ქცეული (მაისურაძე ილ., ქართუ- ჩანს შალვა ქვენიფნეველის ზემოთ ნახსენები (შიდა ქართლი), თბ., 1983: 166).
ხულობთ: „ესე მტკიცე და უცვალებელი წყალო- ლი გვარსახელები (სალექსიკონო ბიბლიოგრა- 1470 წლის სიგელიდანაც: „ესე ჩემგან მონაღვა- გასული საუკუნის სამოციან წლებში ლარ-
ბისა სიგელი ამისად ნიშნად გიბოძეთ, ერისთ- ფიული მასალები), თბ., 1990: 136). წებნი და უკაცურნი სოფელნი, სამნი აგარაკნი გვისში უცხოვრიათ ზარიძეებს, მელთაურებს,
ვისა შალვასა და ლარგუელისა კითხვითა მათსა მკვიდრ მოსახლეობად სახელდებული ზა- აღმიშენებიანო", რომელთანაც ეკლესიის გარ- შერმადინებს, რუსიტაშვილებს, ბერიანიძეებს,
მკვიდრსა და თანა აღზრდილ-შეზრდილსა და რიძეები ფშავიდან უნდა იყვნენ მოსულები: და ხელი არავის უნდა ჰქონოდა. ქსნის ხეობაში ბუთხუზებს, ოდიშვილებს... ყველაზე მეტი ყო-
პატივცემულსა, [ჟურულის შვილსა] მღდელსა „ზარიძის პაპა გამოქცეულა ლაშარიდან (ფშა- სოფლები მურვან-ყრუს შემოსევის შემდეგ გა- ფილა ზარიძე (მაკალათია, 1968: 81). მეთვრამე-
გიორგის და თქუენსა ძმასა ავგაროზს და რატის ვი), იქ კაცი მოუკლავს და დასახლებულა ჯერ ნადგურებულა. ამ ხნის განმავლობაში გაუკაცუ- ტე საუკუნის მეორე ნახევრისგან განსხვავებით,
და თქუენსა შვილსა დემეტრეს, და ძმის წულსა ლაგოშეთში (ნასოფლარია), შემდეგ ლარგ- რებულ სოფლებში ცხრაზმისხეველ ერისთავს მომდევნო საუკუნეებში ლარგვისის მოსახლე-
შიოს, თქუენთა შვილთა და მომავალთა და აბი- ვისში „ჩხრიალა ხევში", ე.წ. „ურიათ უბანში" სხვა საფეოდალოებიდან მოუყვანია გლეხები: ობის რიცხვი თანდათან იზრდებოდა. ცნობი-
რონს, აბრაამს და სიაოშს და ყოველთავე გუ- (მაკალათია, 1968: 81). აღწერაში მოცემული „სხუაგნითა მომისხამს" და „ჩუენისა მამულისთ- ლია, რომ 1811 წლის მონაცემებით ლარგვისის
არისა თქუენისასთა, მას ჟამსა ოდეს მოხვედით რაოდენობა (3 კომლი) გვაფიქრებინებს, რომ ვის ერთი გლეხი არ დამიკლიაო" (სიგელის შე- საარქიმანდროში 40 კომლი გლეხი აღირიცხე-
წინაშე ჩუენისა და გუიაჯეთ, რათამცა ჩუენცა ისინი დიდი ხნის გადმოსულები არ უნდა იყვ- სახებ ვრცლად იხ., სურგულაძე, 1963: 30-45)... ბოდა (შაკიაშვილი თ., საქართველოს ეკლესია
სიგლითა ამით ჩუენცა პატივ გუეცა და შეგუეწ- ნენ ლარგვისში... ვთქვათ ისიც, რომ ზარი- თუმცა მაინც ჩნდება კითხვა? – რამ გამოიწვია XIX საუკუნის პირველ ნახევარში, „რწმენა და
ყალენით. ძეები თიანეთის მუნიციპალიტეტის სოფელი შედარებით ბარის სოფლიდან ზარიძეების სა- ცოდნა", №2, თბ., 2002). საარქიმანდროში, ცხა-
ვისმინეთ აჯა და მოხსენება თქუენი, ვქე- და თემის ცენტრია, სადაც მდებარეობს XVIII ქორეთში წასვლა, იყო თუ არა იგი დაკავშირე- დია, მთლიანად მონასტრის ანუ ქრისტეს სამწყ-
ნით მოკითხული და ძუელთა მეფეთაგანცა შეწ- საუკუნის ზარიძეების ეკლესია და გვიანდელი ბული უშუალოდ ქიტესასთან? დაბეჯითებით სო იგულისხმება.
ყალებული იყო ცხრაზმა და თქუენი გუარისა შუა საუკუნეების სეროდანის კოშკი. ჟურუ- რამის თქმა რთულია, რადგან ლოგიკურად თუ 2002 წლის მონაცემებით, ლარგვისში 259
კაცი მისი მონაპირე ყოფილა და მონასტრისა ლებისაგან განსხვავებით მრავალრიცხოვანია ვიმსჯელებთ, ქიტესა უფრო უნდა გარიდებოდა ადამიანი ცხოვრობდა, 122 მამაკაცი და 137
და ციხისა შვილი და მქონებელი." (ქართული ზარიძეების გვარი, 2016 წლის მონაცემებით სოფელს... ქალი, მოსახლეობის 97 % ქართველები იყვნენ
ისტორიული საბუთების კორპუსი, 2014: № 2037 ადამიანი, აქედან ახალგორის მუნიციპა- ქსნის საერისთავოს მესამე აღწერაში კი- (საქართველოს მოსახლეობის... 2003: 119).
41). სიგელი მოგვიანებით განუახლებია ბაგრატ ლიტეტში ფიქსირებულია 59 მოსახლე (კვაჭან- დევ ერთ განსხვავებულ დეტალს ვხვდებით: 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ კი დე-
მეექვსეს (იმერეთის მეფე 1463-1466 წლებში, ტირაძე, 2017: 407). მათი დიდი ნაწილი დღეს აზნაურიშვილ ჟურულების ერთ-ერთ კომლში, მოგრაფიული ვითარება მკვეთრად გაუარესდა,
ქართლ-იმერეთის მეფე 1466-1478 წლებში). დევნილია... რომელშიც მითითებულია მცხოვრებნი: ზაალ, მიუხედავად ამ მძიმე ვითარებისა, საბედნი-
გაზეთი „ივერია" გიორგი მეფის სიგელს 1463 10 კომლი და 14 მამრობითი სქესის წარმო- მღვდელი იოსები და ავთანდილი, ზაალის წინ ეროდ, ლარგვისის მონასტერში დღეს წირვა-
წლით ათარიღებს, ბაგრატ მეფისას – 1472 მადგენელია აღრიცხული 1783 წლის აღწერაში: მელნითაა გადახაზული სახელი – დავით, რო- ლოცვა აღევლინება. როგორც ვიცით, 1995
წლით („ივერია" № 124, 1886). თედო ჟორდა- „მონასტრიდამ მელიც, სავარაუდოდ, აღწერიდან მალევე გარ- წლიდან ახალგორი ნიქოზისა და ცხინვალის
ნიამ გიორგის სიგელი 1460 წლით დაათარიღა, ქ. მონასტრის ყმა შერმადინი კომლი ა თავი დაცვლილა (ჯავახიშვილი, 1967: 236). ეპარქიის შემადგენლობაში შევიდა, რომლის
ბაგრატის - 1482 წლით (ქრონიკები, 1897: 278- ა მღვდელი იობ როგორც აღწერებიდან ვხედავთ, XVIII სა- მიტროპოლიტი მეუფე ისაია უკვე წლებია ლარ-
280), პირთა ანოტირებული ლექსიკონი – 1460 აქავ ამისი ყმა ზარიძის შვილი კომლი ა თავი უკუნის მეორე ნახევარში ლარგვისში მხოლოდ გვისის მონასტერში მოღვაწეობს და ყურადღე-
და 1472 წლით (პირთა ანოტირებული ლექსი- ა ქიტესა. ქართველები ცხოვრობდნენ. თუმცა გერმანელი ბას არ აკლებს ახალგორის ეკლესია-მონასტ-
კონი, I, 1991: 233, 244)... სიგელის შინაარსიდან აქავ აზნაურ შვილი ჟურული კომლი ა თავი მოგზაურის იაკობ რაინეგსის მიხედვით, „მრა- რებს. ღვთის წყალობით ქართული ეკლესია-მო-
ჩანს, თუ როგორი პატივისცემით სარგებლობ- ბ პეტრე და იოსებ. ვალტოტიან მდინარე ქსანსა, ლარგვსა და პატა- ნასტრები დაიბრუნებენ მრევლს, დაიბრუნებენ
და ჟურულების გვარი საქართველოს სამეფოს აქავ აზნაურ შვილი ჟურული კომლი ა თავი რა ლიახვს შორის (ამ უკანასკნელის მარცხენა მათ შთამომავლებს, ვისაც საუკუნეების გან-
კარის წინაშე არა მხოლოდ გიორგი მეფის გ ზაალ მღვდელი იოსებ და ავთანდილ ნაპირზე ძევს ძველი მაგარი მთის ციხე ბელოთი) მავლობაში ულოციათ, შესაწირი შეუწირავთ
დროს, არამედ ადრეც: „ძუელთა მეფეთაგანცა აქავ აზნაურ შვილი ჟურული კომლი ა თავი უკავიათ სგრუ-ს გვარის მრავალრიცხოვან ოჯა- და ბოლოს ეკლესიების გვერდით მოუპოვებიათ
შეწყალებული იყო ცხრაზმა და თქუენი გუარი- ბ აბრამ და პატარკაც. ხებს; ამათ სოფლებში დიდი რაოდენობით არიან სამუდამო განსასვენებელი.
სა კაცი მისი მონაპირე ყოფილა და მონასტრისა აქავ აზნაურ შვილი ჟურული კომლი ა თავი ებრაელებიც, რომელთა უმრავლესობა ცხოვ-
და ციხისა შვილი და მქონებელიო." გაზეთ „ივე- ა როსტომ რობს ქალაქ ქსილვანში, ანუ ქრც(ხ)ინვალში
რიის" შენიშვნით: „ჟურულნი უნდა იყვნენ ქსნის აქავ ამისი ყმა შერმადინი კომლი ა თავი ა დიდ ლიახვზე" (იაკობ რაინეგსი, მოგზაურობა დავით ახლოური,
ერისთავთ შალვასა და ლარგველის ერთ-ტომნი ძულია საქართველოში, გერმანულიდან თარგმნა, შესა- პროფესორი
ინტერვიუ
როგორც თითოეულ მოსახლეს, ასევე მუნი- ნიმუში – ,,მზის ნაჭერი” უწოდა. ეს ორი დღე- ამჟამად ნინოწმინდაში ცხოვრობს და
ანივარდ მოსოიანი ციპალიტეტს. ასევე აქტუალურია სასმელი სასწაული გასცდა ჩვენი მუნიციპალიტეტის მოღვაწეობს საქართველოს სომეხ მწერალთა
წყლის დარეგულირება და მუნიციპალიტე- ფარგლებს, მოიცავდა საქართველოს სხვადას- კავშირის ,,ვერნატუნის” თავმჯდომარე, ჟორა
ტისთვის შესაბამისი სისტემის შექმნა. ასევე ხვა რეგიონს და ტრადიციულად ყოველწლი- სნხჩიანი, რომლის დახმარებითა და უშუალო
გამოწვევები გვაქვს ქალაქის ინფრასტრუქ- ურად (გარდა კოვიდ-პერიოდისა) აღინიშნება მონაწილეობით, თბილისში ყოველთვიურად
ტურის გაუმჯობესებასთან, გაზიფიცირებას- და მოხარული ვიქნებით თუ ქართველებიც გამოდის ჟურნალი ,,ალმანახი”, სადაც იბეჭდე-
თან, სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობე- აქტიურად ჩაერთვებიან, ასევე მზადყოფნას ბა ნორჩი და ნიჭიერი სომეხი პოეტებისა და
სებასთან. განსაკუთრებით მწვავეა დასაქმების გამოვთქვამთ მეტი აქტივობა გამოვიჩინოთ მწერლების ლექსები და სხვა ლიტერატურული
პრობლემა. ჩემი წარმატების გარანტია 4 წლის „შოთაობის” სახალხო დღესასწაულში ჩვენი ნაწარმოებებები.
განმავლობაში იყო, პირველ რიგში, კანონის და მწერლების მონაწილეობითაც. – ყურადსაღებია ისიც, რომ თქვენს მუნი-
მთავრობის მოთხოვნების შესაბამისად მოქმე- – ქალბატონო ანივარდ, იყო დრო, როდე- ციპალიტეტში შესანიშნავი მხატვრები ცხოვ-
დება, მეორეც, – ნებისმიერი ადამიანისადმი საც ქართულ-სომხურ კულტურულ ურთიერ- რობენ და მოღვაწეობენ. რა მუშაობას ეწევით
მიუკერძოებელი მოპყრობა. თობებს დიდი ყურადღება ექცეოდა როგორც მათი წახალისებისა და პოპულარიზაციისათ-
– ცხადია, ნინოწმინდელების ნდობა გა- ცენტრალური, ასევე ადგილობრივი თვითმ- ვის?
ამართლეთ, რომ მეორედაც გამოგიცხადეს მართველი ორგანოების მხრიდანაც, ხშირად – დიახ, მხატვარი სარგის აროიანი გახლავთ
მხარდაჭერა და უპრობლემოდ მოგცეს ხმა. ტარდებოდა შემოქმედებითი გასვლითი ღონის- საქართველოსა და სომხეთის მხატვართა კავ-
ალბათ, მათი ნდობა გაცილებით მეტს გავალ- ძიებები, კულტურის დეკადები. უპირველესად, შირის წევრი, მხატვართა რეგიონული საბჭოს
დებულებთ? წინა პლანზე იყო წამოწეული მთარგმნელობი- კავშირის კოორდინატორი. როგორც მასთან,
– როგორც ამბობენ, ნდობა ნიშნავს ვალდე- თი მუშაობა, რაც სახელმწიფო ინტერესებში ასევე სხვა მხატვრებთანაც პერიოდულად ვაწ-
ბულებას. ახლა ყველაფერს გავაკეთებ იმისათ- შედიოდა. დღეს ეს ურთიერთობები მთლიანად ყობთ შეხვედრებს, ისინი მონაწილეობენ მუნი-
ვის, რომ გავამართლო მოსახლეობის მოლოდი- მოიშალა და, ალბათ, ყველა ვხედავთ რა დღე- ციპალიტეტში ორგანიზებულ თითქმის ყველა
საჭიროა გარემო და მოტივაცია

ნები, მივაღწიო კიდევ უფრო მეტ წარმატებებს შია ამ კუთხით მუშაობა. ალბათ, ყველამ ერ- ღონისძიებაში. ხშირად ვაწყობთ მათი ნახატე-
ჩვენი გაზეთის დღევანდელი ნომრის სტუ-
ჩემი საყვარელი ქალაქისა და მუნიციპალიტე- თად უნდა ვცადოთ მისი გამოსწორება. ნინოწ- ბის გამოფენებსაც და შესაბამის პოპულარიზა-
მარია ნინოწმიინდის მუნიციპალიტეტის მერი
ტის მოსახლეობის საკეთილდღეოდ. მინდელი პოეტების – ჟორა სნხჩიანის, ვიქტორ ციასაც ვეწევით.
ქალბატონი ანივარდ მოსოიანი, რომელმაც
– სამწუხაროა, რომ გაზეთ „ლიტერატუ- ჰოვსეპიანის, ტერიანის შემოქმედებას თუმცა – გახსნილი გაქვთ თუ არა სამხატვრო სკო-
ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევ-
რულ მესხეთში” რეგიონის მუნიციპალიტე- ქართველი საზოგადოების მცირე ნაწილი იც- ლები, ადგილობრივი მხატვრების შესაძლებ-
ნებში დამაჯერებელ გამარჯვებას მიაღწია.
ტებს შორის ყველაზე ნაკლებად თქვენი მუნი- ნობს (მათ დიდ შეფასებას აძლევენ საქართ- ლობებს როგორ იყენებთ?
მისი ამ გამარჯვების საწინდარი კი მის მიერ
ციპალიტეტის შემოქმედებითი და ინტელექ- ველოში მცხოვრები ცნობილი სომეხი ლიტე- – დიახ. სწორედ ჩვენი მუნიციპალიტეტის
დაუღალავი, მიზანსწრაფვული მოღვაწეობაა,
ტუალური საზოგადოების წარმომადგენლები რატორები, პოეტები), მაგრამ რომ ითარგმნოს მხატვრების დიდი დამსახურებაა, რომ საკმაოდ
რომელმაც მოსახლეობაში დამსახურებული
ჩანან. ალბათ, ვერც ჩვენ ვიჩენთ აქტიურ ყუ- და პერიოდულად იბეჭდებოდეს ქართულ მაღალი მიღწევები გვაქვს ამ მიმართულებით
ავტორიტეტი მოუპოვა და ამომრჩეველთა
რადღებას თქვენს მიმართ და არც თქვენგან ლიტერატურულ ჟურნალ-გაზეთებში, ცხადია, (ნინოწმინდის კლასგარეშე დაწესებულებაში
ნდობა დაიმსახურა.
ჩანს დაინტერესება. ფაქტია, ენობრივი ბარი- ამით დიდი საქმე გაკეთდება. თუ მოვინდო- სარგის აროიანს ჩამოყალიბებული აქვს წრეები
შევეცადეთ მისთვის ისეთი კითხვები დაგ-
ერი დიდ წინააღმდეგობას გვიქმნის. თქვენი მებთ, კიდევ არიან ორიგინალიდან შესანიშნავი და ბევრი ახალგაზრდა მისგან იღებს სამხატვ-
ვესვა, რომელიც ხელს შეუწყობს ორი ერის
აზრით, რა უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ მთარგმნელები, რომელებსაც ამ საქმეში დიდი რო განათლებას და გამოცდილებას). აქვე დავ-
კიდევ უფრო დაახლოებას და კულტურულ ინ-
ეს ვაკუუმი დავძლიოთ და თქვენი მუნიციპა- სიკეთის მოტანა შეუძლიათ. თქვენი აზრით ძენ: მათი დახმარებით და აქტიური მონაწილე-
ტეგრაციას.
ლიტეტის კულტურული და საგანმამანთლებ- თვითმმართველ ორგანოს – ნინოწმინდის მე- ობით შევძელით ანიმაციურ ფილმებზე მუშაობა
ლო მუშაობა გავაზიაროთ? რიას თავისი შემოქმედებითი ინტელიგენციის და ქვეყნის ფარგლებს გარეთ – ბელორუსიასა
– ქალბატონო ანივარდ,
– შევთანხმდეთ რომ, ამ, ეგრეთ წოდებუ- ქართულ კულტურასთან ინტეგრაციის მიზნით და ჩეხოსლოვაკიაში, „ონლაინ” რეჟიმში, მათი
ოთხი წლის წინ, როდესაც ნინოწმინდის მე-
ლი, მოუგვარებელი პრობლემის მოგვარებას რისი გაკეთება შეუძლია? გატანა. ამჟამადაც ფუნქციონირებს შესაბამისი
რად აგირჩიეს, საქართველოში პირველი ქალ-
მხოლოდ ურთიერთყურადღებითა და სურ- – ხალხთა შორის სიახლოვეს ხელს უწყობს წრეები მუნიციპალურ ცენტრში.
ბატონი იყავით ამ სტატუსით. რას ფიქრობდით
ვილით შევძლებთ, რადგან კოვიდ-პანდემიის ქვეყნებს შორის პოლიტიკური, დიპლომატი- – ქალბატონო ანივარდ, თქვენ შესანიშნა-
მაშინ?
შეზღუდვის მიუხედავად, სპორტისა და კულ- ური, სოციალური, ეკონომიკური, ლიტერა- ვად ფლობთ სახელმწიფო ენას, პერსონალუ-
– როგორც წესი, აღმასრულებელი ორგა-
ტურის დარგებშიც დიდი წინსვლა გვაქვს. ტურულ-კულტურული ურთიერთობები. ჩემი რად დიდ პატივს სცემთ მას. გვაინტერესებს,
ნოს ხელმძღვანელ პოზიციაზე წლების მან-
ძილზე ძირითადად მამაკაცები ინიშნებოდნენ
და ისინი იყვნენ არჩევნების სუბიექტებიც. ასე
ვთქვათ, იყო ქალებისა და მამაკაცებისთვის ფარავანი. წმ. ნინოს სალოცავი
განსხვავებული თანამდებობები და პროფე-
სიები, ამიტომ რიგ შემთხვევაში ყალიბდებოდა
სტერეოტიპები, რომ რიგ თანამდებობებზე ქა-
ლები არ უნდა დანიშნულიყვნენ. მაგრამ, ჩემი
აზრით, სქესს არ უნდა ჰქონდეს არსებითი
მნიშვნელობა თანამდებობაზე დანიშვნისას,
ანუ ეს არის მექანიზმი, რომლის საშუალები-
თაც მოხდება ქალების მეტი ჩართულობა სა-
ზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებასა და
საქმიანობაში. მთავარია, გაკეთდეს აქცენტი
ადამიანის პიროვნულ-გონებრივ თვისებებზე,
რადგან პირადი და პოლიტიკური საქმიანობის
განთავსებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ში-
ნაგანი ძალა და ენერგია, სულიერი და ფიზი-
კური მხარდაჭერა, რომელიც 4 წლის განმავ-
ლობაში მივიღე ჩემი ოჯახის წევრებისგან, ჩემი
გუნდისგან და, ბოლოს, ადგილობრივი მოსახ-
ლეობისგან. ვინაიდან 2008 წლიდან დღემდე
დაკავებული ვიყავი ისეთი სამსახურეობრივი
საქმიანობითა და მოვალეობების შესრულე-
ბით, რომლებიც მოითხოვდნენ ბევრი დროისა
– მართლაც, „კოვიდ-პანდემიის” გამო ბევ- აზრით, ქართველი საზოგადოების ფართო რა მდგომარეობაა მუნიციპალიტეტში ქარ-
და ენერგიის ხარჯვას, ამიტომ შემუშავებული
რი პრობლემა შეგვექმნა ყველა მიმართულე- მასებისთვის, სამწუხაროდ, მიუწვდომელია თული ენის სწავლის გაუმჯობესებისათვის,
მაქვს მკაფიო სამუშაო გრაფიკი – არა მხოლოდ
ბით, განსაკუთრებით ამ სფეროში, თუმცა გზე- სომეხი გენიოსების შემოქმედება. თანამედრო- მერიის თანამშრომლებმა იციან თუ არა სახელ-
საზოგადოებრივი საქმიანობის, არამედ პირა-
ბის გამონახვაც შეიძლება. ჩვენ ყველანაირად ვე მთარგმნელთა (ანაჰიტ ბოსტანჯიანი, გივი მწიფო ენა და ვინც არ იცის აქვთ თუ არა ინტე-
დი ცხოვრებისთვისაც,
ვართ დაინტერესებული ნინოწმინდელთა შე- შაჰნაზაროვი და სხვ.) საშუალებით კი დაინტე- რესი მისი დაუფლებისთვის?
– თქვენ მერობის კანდიდატად მეორედ წა-
მოქმედებით. ამჟამად ბევრი სომეხი მწერალია, რესებულ მკითხველს შეუძლია უფრო ახლოს – თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ წლების
მოგაყენეს, რით მოიპოვეთ ეს მხარდაჭერა?
რომლებსაც ვერ იცნობს ქართველი მკითხ- გაეცნოს მათ შემოქმედებას. რაც შეეხება ჩვე- განმავლობაში იცვლება სახელმწიფო ენისად-
– ჩემი აზრით, კითხვა პასუხსაც შეიცავს,
ველი. ტერიანობის სახალხო დღესასწაული ნი საზოგადოების დაინტერესებას ქართული მი დამოკიდებულება და ინტერესი, ახალგაზრ-
რადგან ოთხწლიანი შრომის შედეგად ჩემს
რომ არა, ალბათ, მათ შესახებაც ნაკლებად ლიტერატურის გენიოსებთან, ეს საჯარო სკო- დები ამჯობინებენ დედაქალაქში სწავლას, სა-
გუნდთან ერთად მივაღწიეთ მნიშვნელოვან
გვეცოდინებოდა. თქვენი აზრით, რა შეიძლება ლებიდან იწყება და უმაღლეს სასწავლებლებ- ხელმწიფო ენის დაუფლებას და ინტეგრაციას.
წარმატებებს როგორც ინფრასტრუქტურის,
გავაკეთოთ იმისათვის, რომ ამ მიმართულებით ში გრძელდება. ეს საკითხი, ჩემი აზრით, ახლა უნდა ითქვას, რომ ამ ყველაფერს მხოლოდ
ეკონომიკისა და კულტურის სფეროებში, ასე-
მუშაობა გავააქტიუროთ? საკმაოდ მაღალ დონეზეა, როგორც სახელმ- შეგნებული მიდგომით მივაღწიეთ, იმ გაგებით,
ვე, რაც მთავარია, მოვიპოვეთ საზოგადოების
– მუნიციპალიტეტის ხელმძღვანელობა წიფო ორგანოების, ისე ეროვნული უმცირესო- რომ სახელმწიფოში ცხოვრება და სახელმწი-
და ხელისუფლების მაღალი ნდობა, რაზეც
განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს ჩვენი ბის ცნობიერების დონის ამაღლების შედეგად. ფო ენის არცოდნა ნიშნავს თვით იზოლაციას
მეტყველებს ჩემი გამჭვირვალე გამარჯვება
ეროვნული კულტურების დაახლოებას. დიდ „ჭეშმარიტად ურთიერთ სიყვარულის სამყარო, და სახელმწიფოს სრულუფლებიან წევრად ვერ
წლევანდელ ადგილობრივ თვითმმართველო-
პოეტ ვაჰან ტერიანსა და ვიქტორ ჰოვსეფიან- ის სითბო და კეთილი ურთიერთობები, რა- გახდომას.
ბის არჩევნებში․
თან დაკავშირებით კი ვიტყვი: ტრადიციულად საც ვხედავდი ქართველ და სომეხ მწერლებს – თქვენი აზრით, რა არის ძირითადი მი-
– რა პრობლემებს წააწყდით თქვენი მუ-
ყოველ წელს აღინიშნება მათდამი მიძღვნილი შორის და ჩემს მიმართ, უკვე, თავისთავად, ზეზი იმისა, რომ მოსახლეობის დიდი ნაწილი
შაობის მანძილზე და როგორ გაართვით თავი
სახალხო დღესასწაულები, სადაც ვიწვევთ რო- მკარნახობდა, მავალებდა, რომ ხელში კალამი მაინც ვერ ფლობს სახელმწიფო ენას. სახელ-
მას?
გორც სომეხ, ასევე ქართული კულტურის მოღ- ამეღო და ჩემს ლექსებთან ერთად მეთარგმ- მწიფომ რა უნდა გააკეთოს, რომ ამ მხრივ
– როგორც ჩვენს მუნიციპალიტეტში, ასევე
ვაწეებსა და მწერლებს. ჩემი აზრით, მსგავსი ნა და სომხობაში გამევრცელებინა ქართული მდგომარეობა გაუმჯობესდეს?
რესპუბლიკის ნებისმიერ მუნიციპალიტეტში,
ღონისძიებები უფრო დაგვაახლოებს როგორც მდიდარი ლიტერატურა. ასე გულითა და ქარ- – ჩემი აზრით, ასევე ენის სწავლისთვის
ბევრი გამოწვევაა. ჩვენთან, ჯერჯერობით,
წინა თაობების დიდ პოეტებთან, ასევე თანა- თული ლიტერატურის მიმართ დიდი სიყვარუ- საჭიროა გარემო და მოტივაცია. ჩვენ ვთვლით,
ყველაზე მთავარი, მიწათსარგებლობის პრობ-
მედროვეებთან. ვაჰან ტერიანმა სულ რაღაც 6 ლის გრძნობით დავიწყე, როგორც კლასიკური, რომ ვართ საქართველოს ღირსეული მოქალა-
ლემაა მოსაგვარებელი. აქ მცხოვრები სოფლის
თვეში შეძლო ქართულ ენაში იმდენად ღრმად ასევე თანამედროვე ქართული ლიტერატურის ქეები და ჩვენთვის ეროვნულმა სტატუსმა არა-
მეურნეობით დაკავებული მოსახლეობისთვის
შეღწევა, რომ უკვდავი შოთას „ვეფხისტყაოს- თარგმნა”, – განაცხადა შესანიშნავმა მთარგმ- ნაირი გავლენა არ უნდა იქონიოს
მისაღებია ისეთი მექანიზმების შემუშავება და
ნის” წინასიტყვაობის თარგმანს ხელოვნების ნელმა ანაიდა ბოსტანჯანიანმა. ორი მოძმე ერის ურთიერთპატი-

დანერგვა, რაც ეკონომიკურად გააძლიერებს
 ვისცემაზე. სომეხი
მოსახლეობა ძალიან
მეგობრობაც ეს გვექნება და ჩვენს გემოზე ვივლით.
გადავწყვიტეთ, ამასთან დაკავში-
თავისი მოღვაწეობა პოეზიით დაიწ-
ყო. იგი იყო ტერენტი გრანელის მე-
ნი მისვლის მიზეზი. მან ჯერ ოლეგის
პროთეზს შეხედა და მერე გაგვცა პა-
დაინტერესებულია არის რებით მივმართოთ ირანის ისლამური
რესპუბლიკის ელჩს საქართველოში.
გობარი, რომელზედაც მოგონებათა
შესანიშნავი წიგნი დაგვიტოვა.
სუხი: სამწუხაროდ, ეს-ეს არის, თათ-
ბირზე წავიდნენ, ორშაბათამდე არ
ქართული ენის შესწავლით, სა-
ზაურ ბოლქვაძე, ჟურნალ „ნიან- ზურაბმა თქვა: – ელჩი მიცნობს, რო- მე დიდი მადლიერი ვარ მისი, იქნებიანო.
ხელმწიფოს შესაბამისი ინსტი- გორც ირანთან მეგობრობის საპარ- რადგან მან დამტოვა უნივერსიტეტში შაბათი იყო, ორი დღე როგორმე
ტუტების მხრიდანაც ვგრძნობთ გისთვის”, მეგობრებს სთხოვდა ხოლ-
მე: მომიტანეთ, ლომებო, მასალები, ლამენტო კომისიის წევრსო. ზურაბი ირანული ფილოლოგიის კათედრაზე მოვითმენდით და დავშორდით ერთ-
უდიდეს მხარდაჭერას, რის შე- ხომ პარლამენტარია. სწავლის გასაგრძელებლად და სამუ- მანეთს.
დაგიბეჭდავთო. ამ მეგობართა შორის
დეგადაც გვაქვს უამრავი ფაქტი იყო შესანიშნავი პიროვნება, პოეტი შემდეგ მან, როგორც რაჭველმა, შაოდ, რაც არცთუ ადვილი საქმე იყო მხედრიონი ახალთახალი დაარ-
ნინოწმინდის სომხურენოვანი გიორგი მარკოზიაც. სასადილოდ „რაჭაში” წამიყვანა. დატ- მაშინ. იგი იყო ჩემი სამეცნიერო ხელ- სებული იყო და, მართალი გითხრათ,
მოსწავლე - ახალგაზრდობის მიერ „ნიანგი” სატირულ-იუმორისტუ- რიალდნენ რაჭველები. გაიშალა გემ- მძღვანელი და გზის გამკვალავი. მთლად კარგად არ ვიყავით გარკვე-
წინ გადადგმული ნაბიჯებისა და ლი ჟურნალი იყო, გიორგი კი არასა- რიელი სუფრა. შეუკვეთა ერთი დოქი ბატონ დავითს ერთი გულქვა ული მის ავ-კარგში.
ტირულ-იუმორისტულ ლექსებს წერ- ღვინო ზურაბმა, შევყევით. გოგო ჰყვარებია და რამენაირად მისი ორშაბათს, ოლეგის მიზეზით, ვერ
მიღწეული წარმატებებისა. ახალ-
და, მიუხედავად ამისა, ზაური მაინც ზურაბ ქაფიანიძეს ვინ არ იც- ყურადღება რომ მიეპყრო, გაზეთში შევხვდით ერთმანეთს ჩვენ, სამშა-
გაზრდების დიდი ნაწილი უმაღ- ნობდა და ვინ არ სცემდა პატივს, ხან გამოუქვეყნებია შემდეგი განცხადე- ბათს კი – ჩემი მიზეზით. ოთხშაბათს
ლეს განათლებას ძირითადად ეუბნებოდა ხოლმე, მოეტანა მისთვის
რაიმე მასალა. ერთი სუფრიდან დალოცეს იგი, ხან ბა: «გარდაიცვალა პოეტი დავით კო- კიდევ რა გამოგვიხტა, ხუთშაბათს
საქართველოს უმაღლეს სასწავ- გიორგიც რისი გიორგი იყო, ვინ- – მეორე, ხან ერთ სუფრაზე მიიპა- ბიძე». კიდევ – რა და, ამასობაში, ორივემ
ლებლებში იღებს, სადაც პარალე- მესთვის რაიმეზე უარი ეთქვა და ისიც ტიჟეს, ხან – მეორეზე. მაგიდები არ ახალგაზრდა ნიჭიერი პოეტის ვიგრძენით, რომ მხედრიონს რაღაც
ლურად ხდება მათი ინტეგრირება ჰპირდებოდა და ჰპირდებოდა ზაურს, მიგვიდგამს ერთმანეთთან, თორემ ამქვეყნიდან უდროოდ წასვლა მოწ- სხვა სუნი ასდიოდა, ხოლო, რაც დრო
ქართველ საზოგადოებთან. ამ სა- რომ მოუტანდა მასალას. დარბაზი გამთლიანდა. მენდილ ცაზე მეხის გავარდნასავით გადიოდა, მით უფრო საეჭვო ხდე-
კითხთან დაკავშირებით ყველაზე ერთხელაც, გიორგიმ შეუსრულა ზურაბმა რომ ანიშნა მებუფეტეს გაისმა თურმე თბილისში. ბოდა ეს მომხიბლავი, პატრიოტული
დანაპირები ზაურს და ახარა, რომ მა- და მესამედ დაგვიდგეს იმ სიცხეში ვინ და ვინ არ მოსულა «პანაშვი- სამყარო ჩვენთვის. სულ მოკლე ხანში
მთავარია თითოეული ადამიანის, კარგა ზორბა დაცვარული დოქით დებზე” და ვის არ დასწყვეტია გული კი ნათელი გახდა, თუ რა ძალასთან
განსაკუთრებით ახალგაზრდების სალა მოგიტანეო. ზაურმა კი მშვიდად
მიუგო: ცივი ღვინო, შევაბრალე თავი: მისი გარდაცვალების გამო, გარდა იმ გვქონდა საქმე და შორს დავიჭირეთ
შეგნებული მიდგომა და პრინცი- – ცოდო ვარ, დავთვრები, ბატონო გოგოსი, რომლის გულდასაწყვეტა- თავი მასში გაწევრიანებისაგან.
– არ მინდა, ლომო, უკვე დაგიბეჭ-
პები, რადგან ხელისუფლება ყვე- დეო. ზურაბ-მეთქი! დაც „გარდაიცვალა” პოეტი. კიდევ კარგი, ოლეგის პროთეზის
ლაფერს აკეთებს ეროვნულ უმ- – როგორ დამიბეჭდე, ჯერ ხომ არ – რომ დათვრე, იმიტომ შევუკვე- ამ განცხადებით მწერლობისა და გამო გაგვიგრძელდა გზა მხედრიონის
ცირესობათა ენობრივი ბარიერის მომიტანიაო? თე მესამე დოქი, ხომ უნდა ვიცოდე, მეცნიერების გზაგასაყარზე მდგომი შტაბამდე, თორემ ვინ იცის, იმ პრო-
მოსაგვარებლად (ზ. ჟვანიას ადმი- – ლომო, რომ არ მოგიტანია და ამხელა გზაზე, ვისთან მივემგზავრე- დავით კობიძე არა მარტო იმ გოგოს, თეზიანად სამშობლოს რა სიყვარულ-
ისე დაგიბეჭდე, მეგობრობაც ეს არის, ბიო. პოეზიასაც გამოსთხოვებია და დად- ში ამოვყოფდით თავს ორივენი.
ნისტრირების სკოლა და სხვა).
თორემ თუ მოიტან და მერე დაგიბეჭ- გომია მეცნიერების დიდ გზას, სადაც
– სახელმწიფოს ერთ-ერთი მან მსოფლიო რანგის ირანისტის სა-
ძირითადი პრიორიტეტული მი- დავ, ეს რა მეგობრობააო.
როგორ დაანება ხელი დაიმკვიდრა. ბოლოს როდის
მართულება ტურიზმია. მიუხედა-
ვად იმისა, რომ თქვენთან მკაცრი ოტია იოსელიანი ზეზვამ იყავით ირანში?
კლიმატური პირობებია, მაინც სამსახურს თავი მაგალი თოდუა და
ბევრის გაკეთება შეგიძლიათ ამ გრანელობაზე ორი კნუტი
ამას წინათ, ქუთაისში, გიზო თა-
ვაძის «ლიტერატურულ სარდაფში”,
სფეროს განვითარებისთვის – არა გასული საუკუნის 80-იან წლებში მე და ნატა ვარადას გაგვიმართეს მე-
წალენჯიხაში უკვე მესამედ იმარ-
მარტო საქართველოს სხვადასხვა დიდად განათლებულმა და ორგანი- მე და ბატონ მაგალი თოდუას ტად საინტერესო შეხვედრა.
თება გრანელობა. თბილისიდან ღო-
რეგიონიდან, არამედ უცხოეთი- ზატორული ნიჭით დაჯილდოებულმა ირანელები გვყავდა სტუმრად, მოვა- ნატას აქამდე მხოლოდ შორიდან
ნისძიებაზე ჩავდივართ დავით შემოქ-
დანაც შეგიძლიათ ვიზიტორების ადამიანმა, ოთარ ნოდიამ, მწერალთა ტარეთ ქალაქი, ბოლოს წავიყვანეთ ვიცნობდი, როგორც ნიჭიერ შემოქ-
მედელი, ივანე ჯაფარიძე, ჯუმბერ
მოზიდვა. ხშირად უთქვამთ ფა- კავშირთან ჩამოაყალიბა მთარგმნე- ღია ცის ქვეშ მდებარე ეთნოგრა- მედს.
ჯიშკარიანი, უშანგი ქადაგიშვილი და
ლობითი კოლეგია, რაც საოცრად პა- ფიულ მუზეუმში. მეგრულ სახლთან ასევე, ნატაც, შორიდან მიცნობდა
რავნისა და შაორის ციკლოპური ამ სტრიქონების ავტორი. წყალტუბო-
სუხობდა იმდროინდელ მოთხოვნებს. რომ მივედით, კატა გამოჩნდა ერთი თურმე, როგორც არანაკლებ ნიჭიერ
ნაგებობების ფაქტორის გამოყე- ში გავუარეთ და შემოგვიერთდა ოტია
აქვე დავუმატებ: ასეთი კოლეგია კნუტით. ბატონმა მაგალიმ ჰკითხა შემოქმედს და, რაც მთავარია – ირა-
ნებაზე, ხელისუფლების მხრიდა- იოსელიანი.
მუდმივად უნდა არსებობდეს ქვეყა- ექსკურსიამძღოლს, მეორე კნუტი ნისტს.
ნაც არაერთი დაპირება ყოფილა ჩავედით საქართველოს ამ ერთ-
ნაში, რათა თარგმანის საშუალებით, სად არისო? ჩვენმა საუბრის თემამ ქართუ-
ერთ ულამაზეს კუთხეში. ქალაქში
დახმარების მიზნით. ამჟამად რა საზეიმო ელფერი დაჰკრავს ყველა-
უცხოური ლიტერატურული შედევრე- უცებ გამიკვირდა და მინდოდა მე- ლიდან მალე სპარსულ პოეზიასა და
მდგომარეობაა ამ კუთხით, თუ გა- ბი, უწყვეტად მოედინებოდეს მშობ- კითხა მისთვის, თუ საიდან იცოდა ამ ირანზე გადაინაცვლა. ნატას შევპირ-
ფერს. უპირველესად, ავედით ეკლე-
იზარდა ვიზიტორთა რაოდენობა ლიურ მწერლობაში. კატისა და მისი კნუტების ამბავი და დი, რომ თბილისში ჩავიდოდი თუ არა,
სიაზე და პატივი მივაგეთ მხედრი-
და მუნიციპალიტეტმა რა სარგე- ჩამოაყალიბა ბატონმა ოთარმა მაშინვე გამახსენდა, რომ გარკვეული ელექტრონული ფოსტით გამოვუგ-
ონისგან ნაწამებ დეკანოზ მიხეილის
მთარგმნელობითი კოლეგია და შეუქ- ხნის წინ აქ „ვეფხისტყაოსნის” სპარ- ზავნიდი სპარსული ლირიკის ჩემეულ
ბელი მიიღო ამით? მაქსიმალუ- ხსოვნას. მხედრიონელებმა ღვთის
მნა ნამდვილი ოაზისი უპატრონოდ სულად მთარგმნელს, იოსეფ ფურს თარგმანებს.
რად რომ გაიზარდოს ტურიზმის მსახური ლამის სიკვდილამდე მიიყვ-
მიმოფანტულ მთარგმნელებს. ვუწევდით მეგზურობას და ეს კატა აქ ბრძენს უთქვამს: მომხიბლავ გო-
ერთიან სისტემაში თქვენი მუნი- ნეს იმის გამო, რომ პრეზიდენტ ზვიად
მაგრამ მალე დაინგრა საბჭოთა ორი კნუტით იყო. გონასთან საუბარს, თანაც, თუ ის
გამსახურდიას არ შეაგინა.
ციპალიტეტის ჩართვა, ამის წინა- კავშირი, რასაც თან მიჰყვა ის კოლე- თეთრ ლექსებს წერს, არაფერი სჯობ-
ამის მერე დავათვალიერეთ ტე-
პირობად რა მიგაჩნიათ? გიაც. ხოლო რაც შეაკოწიწა იმ ნანგ- სო და ასე იყო ამ შემთხვევაშიც.
რენტი გრანელის სახლ-მუზეუმი.
– როგორც ვხედავთ, ჯერჯე- რევებიდან ბატონმა ოთარმა, იყო სა- კი ვარ თავშეკავებული კაცი, მაგ-
რობით არ გაგვაჩნია შესაბამი-
ჩვენთვის აღმოჩენა იყო, რომ ტე-
რენტი ყოფილა მხატვარი-აბსტრაქ-
ნოტარო სათარჯიმნო ბიურო, სადაც როგორ რამ ლამის ავცუნდრუკდი, მთლად
ქართულ-სომხურ-აზერბაიჯანული ენად გავიკრიფე. რა ბაქი-ბუქი არ
სი რესურსები, შესაძლოა დრომ
მოაგვაროს ეს საკითხი, რაც მუ-
ციონისტი. მუზეუმში ინახება თურმე
800-მდე მისი ნამუშევარიც, გამოფე-
განყოფილება ჩააბარა ზეზვა მედუ- გადაგვარჩინა დავაყენე, რა ტყუილ-მართალი არ მო-
ლაშვილს.
ნიციპალიტეტში ბევრ პრობლემას ნილი იყო მხოლოდ – 10.
მუზეუმიდან პოეტის ძეგლისკენ
ახალ სამსახურში ზეზვას მოვა- პროთეზმა ვუყევი ნატას ირანზე. თან აქცენტს
სულ იმაზე ვაკეთებდი, რომ წარამარა
გადაჭრის. ლეობას შეადგენდა პასპორტსა და მიწევდა ირანში ჩასვლა, რომ დღეს
გავემართეთ. ოტია დაეხმარა თურმე 1989 წელს დაარსდა სამხედრო
– ამ რამდენიმე წლის წინ თქვე- ჩვენს თანამგზავრ უშანგი ქადაგიშ-
პირადობის მოწმობაში არსებული მო- აქ ვარ, ხვალ შეიძლება ირანში ვიყო,
ნი ხელშეწყობით ცნობილი ნინოწ- ნაცემების თარგმნა, ესენი იყო: გვა- ორგანიზაცია „მხედრიონი” ჯაბა რომ კუთხე-კუნჭული არ არის დარ-
ვილს ნამუშევრის გრანიტზე გადატა- იოსელიანის მეთაურობით, შევარდნა-
მინდელი პოეტის ვიქტორ ჰოვსე- რი, სახელი, მამის სახელი, დაბადების ჩენილი ამ უძველესი ცივილიზაციის
ნაში. ძის დახმარებითა და უწმინდესისა და
პიანის სახლ-მუზეუმი გაკეთდა, წელი და ადგილი. მქონე უზარმაზარ ქვეყანაში, ფეხი არ
ამის მერე კულტურის სახლში გა- უნეტარესის კათოლიკოს-პატრიარ-
ზეზვამაც მალე აუღო ალღო ახალ დამედგას, თვეში, ორჯერ და სამჯე-
სათანადო ყურადღება ექცევა თუ იმართა დიდი საზეიმო საღამო. სიტყ- ქის ილია მეორის კურთხევით.
სამსახურს. მართალია, იგი ერთი რაც კი მიწევს ირანში ჩასვლა-მეთქი
არა მის მოვლა-პატრონობას? ვა მისცეს ოტიას, რომლის ხსენება- 1992 წელს კი მას, შეიძლება ითქ-
კლიენტის მომსახურებიდან იღებდა და ასე შემდეგ.
– დიახ, რა თქმა უნდა. ზეც დარბაზი დაინგრა ტაშით. ვას, საერთაშორისო აღიარებაც ხვდა
მხოლოდ ხუთ ლარს, კლიენტიც თვე- ეს ის დროა, როცა ჩინეთიდან
ავიდა სცენაზე ხალხის საყვარე- წილად იმით, რომ საქართველოში,
– თქვენი აზრით, შესაძლებე- ში ორ-სამჯერ თუ გამოჩნდებოდა, კორონა ვირუსი ელვის სისწრაფით
ლი მწერალი. გაიტრუნა ყველა. დაიწ- უკვე ედუარდ შევარდნაძის მმართ-
ლია თუ არა ქართულ ენაზე გამო- მაგრამ იმ საყოველთაო გაჭირვების ვრცელდება ყველა მიმართულებით,
ყო ოტიამ: ველობისას, ოფიციალური ვიზიტის
იცეს სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში ჟამს კვირაში ერთ ცალ პურს მაინც მობილიზებულია მთელი მსოფლიო.
– რა იყო, რა ამბავია ამდენი ტაში. დროს, მისი საპატიო წევრი გახდა
მოღვაწე სომეხი ეროვნების პო- რომ მიიტანდა ოჯახის კაცი სახლში, ჩვენი გაცნობიდან, ანუ, სამედი-
ამ ტაშმა დაღუპა ქვეყანა!.. ანდა, რას ამერიკის შეერთებული შტატების სა-
პატარა ამბავი არ იყო. ცინო ენაზე რომ ვთქვათ, ჩვენი ურ-
ეტების კრებული და ამ საქმეში რა ჰგავს ეს, რად გინდათ ამდენი განათე- ხელმწიფო მდივანი ჯეიმს ბეიკერი.
სამსახურში მისულ სამეგობროდ თიერთ კონტაქტიდან ორი დღეც არ
სახის წვლილის შეტანა შეუძლია ბა, ხალხს ჭრაქი ვერ ოუნთია, თქვენ ისე ამაღელვებლად ჟღერდა სიტ-
გაჩენილ ზეზვას ხან ვინ მოაკითხვ- იყო გასული, რომ გაისმა განგაშის
თქვენს მუნიციპალიტეტს? კი გაგიჩახჩახებიათ აქოურობა. ყვა მხედრიონი, რომ თავდაპირვე-
და და ხან – ვინ, ხან სად მოუწევდა ზარის ხმა – საქართველოში ირანიდან
– სამწუხაროდ, ამის თაობაზე ყველაფერი დაგვირგვინდა დიდი ლად იგი ყველას პატრიოტული ორ-
გასვლა და ხან – სად და ისიც საბეჭდ კორონა-ვირუსის შემოსვლის შესა-
ბანკეტით, რომელსაც, რომ იტყვიან, განიზაციაც ეგონა და მამულისთვის
არ გვიფიქრია. ჩიტის რძე არ აკლდა.
მანქანასთან საჩხაკუნოდ ყოველთვის ხებ.
– ქალბატონო ანივარდ, არ ვერ იცლიდა. ამიტომაც ერთ მშვე- ბევრი გულანთებული ახალგაზრდაც ამ ინფორმაციის გავრცელებას
– რა იყო, რას ჰგავდა ეს, ხალხი შევიდა მის რიგებში.
შეიძლება არ შეგეკითხოთ, რო- ნიერ დღეს მეზობელი ოთახიდან მდი- უმალვე მოჰყვა ფეისბუკით ნატას
შიმშილით კვდება და ამათ დოუყრიათ მე და ოლეგ გოლიაძეს ვისზე ნაკ-
გორ იცნობთ ქართულ მწერლო- ვან-მემანქანე ქალბატონი აიყვანა, თითქოს უწყინარი, მაგრამ დამაფიქ-
ამდენი ხორაგი! – ვერ ფარავდა უკ- ლებად გვიძგერდა გული სამშობლო-
რომელსაც ერთი ლარი გამოუყო. რებელი, შეკითხვა:
ბას, რომელი მწერალი მოგწონთ? მაყოფილებას მწერალი უკანა გზაზე. სათვის, რომ ასეთი ორგანიზაციის
ერთხელ ზეზვამ ბეჭედი კინა- – ბატონო ნომადი, ბოლოს როდის
თუ გაცნობიხართ ორიგინალში ჯერ კიდევ მისთვის ტაშის დაკვ- წევრი არ ვყოფილიყავით.
ღამ სადღაც დაკარგა და მომავალში იყავით ირანშიო?
რომელიმე მათგანს? რითა და ლამპიონებით გაჩახჩახე- ნაშუადღევი იყო, როცა მე და
მსგავსი რამისაგან თავის დაზღვევის რა მისახვედრი იყო, თუ რატომ
ბული ქალაქის ნახვით გამოწვეული ოლეგი უნივერსიტეტის პირველი
– რა თქმა უნდა, ორიგანალში მიზნით იგი ენვერ მესხიას ჩააბარა. მეკითხებოდა ამას ნატა და მაშინვე
უკმაყოფილება არ მოენელებინა კაცს კორპუსის ეზოში შევხვდით ერთმა-
გავცნობივარ და განსაკუთრებით რა თქმა უნდა, მასაც ასევე გამოუყო დავამშვიდე:
და უცებ ამხელა სუფრაც დაემატა. ნეთს და მხედრიონის შესახებ აღფრ-
ვაფასებ შოთას უკვდავ „ვეფხისტ- ერთი ლარი. – ზუსტად არ მახსოვს, ნატა, ალ-
მოკლედ, დიდად უკმაყოფილო თოვანებით აზრთა ურთიერთ გაცვ-
ყაოსანს” და გალაკტიონ ტაბიძის ზეზვას ოთახში მხოლოდ ქართუ- ბათ, ერთი თუ ორი წლის წინ-მეთქი,
დაბრუნდა ბატონი ოტია გრანელო- ლა-გამოცვლის მერე გადავწყვიტეთ,
ლენოვანი საბეჭდი მანქანა ჰქონდა როცა ამ დროს ის ჩემგან ელოდა პა-
განუმეორებელ პოეზიას. ისინი ბიდან. არ გადაგვედო ეს საქმე და გავწევრი-
და მასალის სომხურად და აზერბა- სუხად – ერთი თუ ორი კვირის წინ.
საუკუნეთა განმავლობაში არასო- იჯანულად ასაკრეფად მაღლა სარ- ანებულიყავით მასში. პასუხად მადლობა მივი-
დეს არ „დაძველდებიან” და თა-
ობიდან თაობებს გადაეცემა მათი
ზურაბ ქაფიანი- თულზე უწევდა ასვლა და ეს საქმეც
თითო-თითო ლარად იმ ბიუროთა თა-
ოლეგს, მართალია, ცალი ფეხი
პროთეზისა ჰქონდა და საბრძოლო
ღე და ამით დამთავრდა ჩვენი
ფეისბუქ¬მიმოწერა.
განუმეორებელი პოეზია, – რო- ძესთან „რაჭაში” ნამშრომლებს გადაულოცა. მოქმედებებში ვერ მიიღებდა მონაწი-
ლეობას, მაგრამ თავიდანვე განვსაზ-
როგორც ზემოთ მოგახსენეთ,
გორც შეუფასებელი და წმინდა, ამის მერე ზეზვამ გადახედა რა ნატას შევპირდი, რომ, თბილისში
თავის ფინანსურ მდგომარეობას და ღვრეთ ჩვენი ადგილი ახლად შექმნილ ჩავიდოდი თუ არა, ელექტრონული
საერო, სასულიერო და სახალხო ზურაბ ქაფიანიძემ დამირეკა
ნახა, რომ ერთი ლარიღა რჩებოდა, ჩა- ორგანიზაციაში – ოლეგი სადმე კან- ფოსტით გამოვუგზავნიდი ჩემს თარ-
მემკვიდროება. ირანში წასვლასთან დაკავშირებით.
იბურტყუნა: აბა, ერთ ლარად ხომ არ ცელარიაში დაჯდებოდა, მე კი ვირ- გმანებს და პირობაც შევუსრულე შემ-
– დიდი მადლობა, ქალბატო- შევხვდით ერთმანეთს ისტორიკოს
ვიმუშავებო! დაიხურა თავისი განუყ- ბენდი გარეთ, სამშობლოსთვის სხვა- დეგი მინაწერით:
თეიმურაზ მიჩბუანთან და მსახიობ
ნო ანივარდ, ასეთი საინტერესო რელი სვანური ქუდი და გამოიხურა დასხვა დავალების შესასრულებლად. „ძვირფასო ნატა, ეს-ეს არის, ლუ-
მერაბ თავაძესთან ერთად.
საუბრისათვის. იმედს ვიტოვებთ, სამსახურის კარები. მხედრიონის შტაბი პლეხანოვის გარის ლაბორატორიიდან მივიღე სასი-
ზურაბი ქართულ-შუმერულ ურ-
რომ მწერლობის სამსახურში ჩად- გამზირზე მდებარეობდა და ნელი ხარულო დასკვნა, რომ შენთვის გამო-
თიერთობათა კვალს ეძებს ელემე-
გებით და იმ დიდ შესაძლებლობას, ნაბიჯით ჩავუყევით მისკენ ვარაზის საგზავნ სპარსული ლირიკის ჩემეულ
ლებში, ელემელები კი ირანში არიან
რომელიც განგებამ მოგანიჭათ, შემორჩენილნი. ფინანსები მოძიებუ- დამშვიდობება ხევს. ოლეგის პროთეზის გამო ცოტა თარგმანებს ირანიდან არ გადმოჰყო-
გაგვიხანგრძლივდა შტაბამდე მიღწე-
უფრო აქტიურად გამოიყენებთ. ლი აქვს.
გამოიკვეთა შემდეგი: მანქანით
პოეზიასთან ვა და იგი დაკეტილი დაგვხვდა. მის
ლია კორონა-ვირუსი და შეგიძლია,
პირბადის გარეშე წაიკითხო ისინი”.
ინტერვიუს უძღვებოდა კარებთან ავტომატიანი ახალგაზრდა
წასვლა ვამჯობინეთ თვითმფრინავით
ავთანდილ ბერიძე ჩაფრენას, რადგან სანახავი ბევრი
დიდმა ირანისტმა დავით კობიძემ იდგა, რომელსაც გავუმჟღავნეთ ჩვე- ნომადი ბართაია
ჩაძაღლდეს მისი ნაშიერიც

დავით თედორაძე
მატიანე უწყლოდ, უდაბნოს ხანძრით,
გვარიც წაბილწული,
ჯიშიც წაბილწული
ვინც საქართველოს იხსენიებოდეს ღვარძლით!
უორგულებს ვინც საქართველოს უორგულებს!
ვინც საქართველოს უორგულებს მწარეა შენი ტკივილი

ცაც გაუშავდეს წყალიცა!
ვინც საქართველოს უორგულებს მწარეა შენი ტკივილი,
ცოლიც გაუბახდეს, გრძნობა ამუნჯებს ენას,
ქალიცა! ნეტავ მალამოდ მაქცია,
შენს მკერდზე დასაფენად!
ვინც საქართველოს უორგულებს
ხორციც დაენაცროს, რარიგად აგხირებიან
ძვალიცა. ღვიძლი შვილები შენი!..
მადლი არ ეღირსოს, ნეტავი ვიყო მალამო,
უმადურმა შენს მკერდზე დასაფენი!
ყვავი და ყორანი კვებოს,
დედა გველს შეაჭამოს, მივიწყებულო ღირსებავ,
მამის სისხლით ჩემო ერო და ბერო,
თმა-წვერი შეიღებოს! ცრემლებით, გულისტკივილით
აწყური. მე-20 ს. დასაწყისი როდემდე უნდა ვწერო!
ახალი წელიწადი ფელეტონი
(ამხანაგთა შორის) ქვეყნის კარგი ბედი,

ვინც არ ზოგოს კეთილისთვის სიცოცხლე
კახელი: გურული:
მეგობრებო! ჩვენის ქვეყნის ჩვეულებას ნეტავი ნატვრა მანატრა, ჯერ წაიღებს ძვალს საწნახელზე და არა-
მივსდევ ძველსა და თვისი მკერდი!..
ის ნატვრა ამიხდინაო: კუნებს და იძახის: „აგუნა, აგუნა! (მავნე სული)
და გილოცავთ: შეგასწროთ თქვენ გაუმარჯოს ღვაწლ დამდებსა! მეგობრებო,
მუხრან-ბატონი ყმათ მომცა, ჩვენს ქალებს ბევრი ყაჭი და აბრეშუმი არგუ-
ღმერთმა მრავალს ახალ წელსა! ალავერდი!
კახის ბატონის ბინაო; ნა... მერე საახალწლოდ გააკეთებს ჩიჩილაგს,
სილოვან,
თქვენს გულს ღმერთმან სიმხნე ჰმატოს, მომცა ყაინის უღური,
ს.პეტერბურგი რომელზედაც ჯვარედინად დაარჭობს ვაშ-
ხელებს ღონე. ჯანი წელსა, ხონთქართან გამიდინაო,
ლებს, მოვა და ინატრებს: უპირველესის მწერ-
რომ ყველა კარგს მხარი მისცეთ, ჭავჭავაძის კარგი ღვინო
აწინდელს და უწინდელსა. მილით შინ მომიდინაო. ლის ნიჭს, დათა გუგუნავას გალობას, კილოს
ძმებო! ეს დრო მირბის, მიჰქრის, და მიმოხვრას, დიმიტრი გურიელის ოქრო-
მუსრავს რაც კი წინ შეხვდება, ნახ. ელენე ახვლედიანისა ვერცხლს, გამოჩენილის კაცის ღონე-ვარჯი-
ძველს აქრობს და ახალს ჰბადავს, – იმერელი: შობას და ვაჟ-კაცობას, მამიას ენა-მჭევრობას,
კვდება რაც კი იბადება... ნუ გამომილიოს სახლში ღომი, ბეღელში
სიტყვა წყლიანობას...
ერთს ვისურვებ: აქ ჩვენგანი ისე ნურვინ – სიმინდნი, ქესაში ღერბოის „მარკები”, მაშო-
ნუ მოჰკვდება, ვიოს მუქთი „ადვოკატი”, მე რომ არ მეკუთვ-
ვერ მიიღოს რამ ნაყოფი, ნის ისთე ტყვილა ჩამანაშოვრებიოს მოძმისა ფშაველი:
რაც კაცობას მოუხდება. და მეზობლის მამულები; ჩემი სუფრა იყოს „მრავალს წელს ბედნიერათა!.. ჩემი ხმა-
მინამ შორს გვყავს ჩვენი სატრფო, დაშვენებული ზუთხით, დოშით და ხიზილა- ლი მტერზედ მძლე იყოს, არ გადატეხილიყოს,
გულში ცეცხლი გვიტრიალებს, ლით. ღვთისა და ხელმწიფის წყალობა ნუ მო- ჩემი დროშა-ალამი გაშლილი მტერს თვალს
სული შფოთავს, გული ჰკვნესის და მიშალოს, ნუ მომაკლოს ჩემი ზრდილობა, ჩემი უბამდეს, ჩემს ტყვიას ლიშანი ჰკოცნიდეს,
აკრთოლვენ თვალნი ალებს; მოსწრებული სიტყვა-პასუხი, საქმეში კაჟი მტერი დამემარცხოს, მიმატოს წლის აკვანსა,
აქ ყოფნაში თავის-თავსა ყველა მოძმეს მქნა, საგონებელში კვესი, ერთის და მეორისთ- იმოდენ სარჩო-საბადებელ, ჯოგ-საქონელი
ანაცვალებს, ვისაც ადვილად ცეცხლ-მოსაკიდი აბედი მქნა. მომცეს და მიმრავლოს, როგორც ცაში ვარს-
ხოლო იქ კი საამდღეოს ხშირად კვლავი, წყალში ქვიშა!..”
გაახვალის-ხვალებს... მეგრელი:
რაც გულში აქვს, ენით უბნობს – ღორონთის წყაროფამ ნუ მომაკლოს ლაზუ- ხევსური:
საქმით ვერ იქს ვერვინ იმდენს. ტი (სიმინდი), ღუმი (ღომი), სულუგუნი (ყველი), „წმინდაო ბასილ! შენ დღეს შენ შემხეწ-
ცა ჰქუხს, ჰგრგვინავს. ჰჭექავს, ელავს, მაშოვიოს კაი ღარ-დასმული ლაფშა მუქთად, ვურს ნუ მომიწყენ, ნუ მომიძულებ!.. გეძახო-
–ჰსდუმებს, რა რომ ცოტას იდენს. ისე, ჩქირი გვიჩქინა, ინერში რო გასხაპავს, დე – გამიგონიდი, გეხვეწებოდე – შემიხვეწი-
ძმებო, ერთს გთხოვთ: – რაც მომცეს ჯგირი ჯანყო რომ ყირიმის მარილი დი, თავობის წულისად გეხვეწებოდე – წულს
არ ძალგვიძს, იმას ღმერთიც როდი და ფარგა ვზიდო; ქალაქ ტფილისში გამეღოს მომიმატიდი... ჩემსა მყუდროშია პურის
გვიწყენს, კაი ტრახტირი, სადაც სტუმრის პორტმონე მო- მჭამელსა, წულის აკვანსა, აბჯრის ამღებსა,
მაგრამ კარგს თუ არვინ იზამს, ბოროტს უბარებლად მე მებარებოდეს; ღორონთმა მიჭ- მეკვამურსა მწე ექმენ... იწროს ვიყო ფონს გა-
მაინც ნუ ჩაიდენს. ყაროფას რკინის გზაზედ კონდუხტორობა და მომასხემდი, სნეულს გახვეწებდე – სნეულს
თუ ყველანი ჩვენ ერთმანეთს ხელს და ირიფერი ხელობა ზღვისა და ხმელეთისა, რომ მილხინიდი, თუ ველთ გავიდოდე, აბჯარს
გულს ვერ გარდაუშლით, ვინ რას ინატრებდა ხელთ ვიგდო ზღვა და ხმელი; მომცეს ოდიშში – აგიღებდე – შენი დოვლათი დამახმარიდი,
ეს მაინც ვქნათ: კეთილ საქმეს შურით
ერთურთს ნუ დაუშლით, ჩვენში ახალს ტყე და სახნავი, რაც დადიანს ეკუთვნოდა. მტერს მივდევდე – გამომახზევდი; ავის დღი-
საგან, ლაღის მტრისაგან, მწარის სიკვდილი-
ცილითა და ღალატობით კვალს
აღბეჭდილს ნუ წაუშლით,
წელიწადს დღეს რაჭველი: საგან მიხვაიშნიდი, ზაფხული მშვიდობით გა-
დამარიდი, სთველი მხრიან-ბარაქიანი დამი-
და თუ ტუჩთ ვერ გეამბოროთ, ყბაში ქვე მე რას არ ვინატრებ ჩემთვის, წმინდა
ყენიდი, ხარისა და მხრის ნამაშავრადს ჯვარი
მაინც ნუ გაუშლით. ქართლელი: ბასილმა ნუ გამომილიოს მარჯვენაში ღონე,
დამიწერიდი, მშველდი, მწყალობდი, მცევდი,
ძმებო! თუ გსურთ ძალა გქონდეს, ბეღელში პური, სახლში ქათმის შაშხები და ღო-
მფარევდი!.. თუ რა შეგცოდო, თუ რა შეგაწყი-
მოვიტანოთ რამ ნაყოფი – ნეტავი რამე მანატრა, ის ნატვრა რის ლორები, საქართველოში სამუშაო: ბარვა,
ნო: პირის ქარითა, ფეხის ჩქამითა – შემინდ-
ერთად ვსთესოთ, ერთად მოვმკათ! ან კი ამისრულაო: სხვლა, ოდის დადგმა... კი ჭირი მოგჭამე!
ვიდი, აგრემც გაგემარჯვება!.. შენ ხევსურთ
რა გვაქვს გასაყოფი? ჩვენი მტკვარი დოთ მიქცია, – არ დამიჩლუნგდეს ხერხი, ცული, ხუშტა-
თავ-ჯალაბობისა, ორფეხ ოთხ-ფეხისა, კა-
განყოფას და ლალვას, ამბოხს ვინ გორის ციხე ჯამათაო; რა, ჩულუხი... ჰხვრიტოს ჩემმა საჭვრეტელმა
ცისა, საქონლისა, ქუდოსან მანდილოსანისა
იკადრებს, თუ არ ცოფი, იალბუზი შიგ ჩაყარა, და ჰწკიპოს ჩემმა ნაჯახმა, არ დამირჩეს ნაშუ-
მწყალობელ და წაღმამდეგ იქმენი, ბატონო,
მომკალ თუ თქმულს დამიწუნებს კაცი გადმიქცია ჭადათაო, რი, არ მიმტყუნოს ზუზამ და გონიომ; ქანიშ-
ღმერთო ჩვენო!..
ვინმე ჭკვათა მყოფი. მცხეთის ხიდი ამიყუდა კაპი კაი მომაყვანიოს და ნარიმანი აფრად არ
ესეც ღმერთმან ადღეგრძელოს, ვის ხელში მომცა კოვზათაო; დამრჩენოდეს, კახური ღვინო ბევრი შემასვას,
თ. რაფ. ერისთავი,
უღვივის კვლავ იმედი, ისეთი მუცელიც მქონდეს, ღორის ხორცი შემარგოს და სააღდგომოდ შინ
ვის ახარებს, ვის აცოცხლებს ერის, რომ მეყოს მე სამხრათაო. მშვიდობით მიმიყვანოს ჩემს სახლიკაში.
გაზეთი „ივერია”, N2, 1886 წელი
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები:
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ლობს თავისუფალი პრესის
პრინციპებით და ავტორის
გაზეთი რეგისტრირებულია ასპინძის რაიონის სასამართლოს მიერ 1998 წლის 15 ოქტომბერს. მოსაზრებებსა და გამონათ-
სარეგისტრაციო N19/4-17 ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

შპს „საარის” სტამბაში 0500, დაბა ასპინძა, თამარის ქ. N3,
უზრუნველყოფა სარედაქციო საბჭო: მისამართი: ქ. თბილისი,
დურმიშხან ბერიძე, მერაბ ბერიძე, ტელეფონი მთავარი რედაქტორის: 599 97 95 24
ირმა ჯიშკარიანის თევდორე მღვდლის 57. lit.meskheti@gmail.com
ვახტანგ ინაური, სოსო გიქოშვილი ტელ: 2.94-14-32 lit–meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2021 December - 13

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2021 December - 13

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამესამე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

ადრებრინჯაოს ხანის ჭობარეთი

ლელა გაბური *** გაქცევა

ადრებრინჯაოს ხანის ჭობარეთი

ძლივს ეხლა დაუსვენიათ,

ჩვენი ქვეყნის დამოუკიდებლობისა და 1914 წლის 1 აგვისტოს გერმანიამ ომი გა-

კონსტანტინე აფხაზი – სამშობლოსათვის

საჭიროა გარემო და მოტივაცია

ჩაძაღლდეს მისი ნაშიერიც

ვინც საქართველოს უორგულებს მწარეა შენი ტკივილი

ახალი წელიწადი ფელეტონი

(ამხანაგთა შორის) ქვეყნის კარგი ბედი,

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

You might also like