Literaturuli Meskheti 2022 - February - 2

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№2 (279)
თებერვალი
2022 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის ოცდამეოთხე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
დავით აღმაშენებელი - 850
გაენათი − დავით აღმაშენებლის

სულიერი დიდგორი
დავით აღმაშენებლის მეფობის ერთ-ერთ მთავარი შედეგია მისი თი უძველესი სასწავლო-სამეცნიერო ცენტრისა, რომელიც თავისი
თამარ ფარჩუკიძე, საგანმანათლებლო პოლიტიკა. ჯერ კიდევ მანამ, სანამ დადგებოდა ფორმით იყო სამეფო აკადემია, შინაარსით კი − ევროპული უნივერსი-
ისტორიის დოქტორი ქართული სახელმწიფოს აღმშენებლობის, მტკიცე შინაგანი ერთიანო- ტეტების წინამორბედი უმაღლესი სკოლა.
ბისა და მშვიდობიანი ხანა, ახალგაზრდა მეფემ შეძლო, რომ საერო და „სამარხავად თვისისა” გელათის მონასტრის განახლება და მასში
დავით IV ბაგრატიონის აღსაყდრებისას საქართველო ჰგავდა ერთ საეკლესიო ხელისუფალთა მტკიცე ერთნებობის ფონზე, ქართული აკადემიის გახსნა დავითის განსაკუთრებული პროექტი გახდა. ჩანა-
დიდ, იავარქმნილ ტაძარს, რომელშიც კეთილ მწყემსს მიმსგავსებულმა სახელმწიფოს იდეოლოგიურიის პრიორიტეტად ქცეულიყო სამეფო ფიქრის განსახორციელებლად მან ქვეყნის შიგნითაც და გარეთაც
ქრისტეს მხედარმა ცისკარზე სიყვარულით შემოიკრიბა და ლოცვით კარის ზრუნვა განათლებისა და მეცნიერების საქმის წინსვლისათვის. მოიძია ყველა იმდროინდელი სწავლული, თუკი ვინმეს „სიწმიდე, სიკე-
აღამაღლა გაფანტული და ღირსებაშელახული ქართველობა, შუად- თე, სისრულე, სულიერთა და ხორციელთა სათნოებითა აღსავსეობა”
ღის ჟამს, სულიერი და ფიზიკური ძალმოსილების სიმბოლოდ, დიდ- სმენოდა. ასე „შემოკრიბნა კაცნი პატიოსანნი ცხოვრებითა და შემკუ-
გორით გაამშვენიერა, ხოლო მწუხრისას, აშენებულს, ამაღლებულს, ლი ყოვლითა სათნოებითა...” მონასტერს კი უბოძა იმდენად დიდი და
გაუბზარავი რწმენით განმტკიცებულსა და სრულყოფისაკენ მსწრაფს, ეკონომიურად ღონიერი მამულები, რომ ურბანულ-ტიპოლოგიური
ბალავარში, გზაბოძალზე ჩაეკირა სინანულით მგალობელი, ნიშნად თვალსაზრისით, ქართულ და რუსულ წყაროებში გელათი „ქალაქად”
„ცხოვრებისა, რომელსაც არა შეამღურევს სიკუდილი.” მოიხსენიება.
დავით მეფე - აღმაშენებელი;
მეფე-ღვთივსულიერი-სულიწმიდის ნიჭით შემკული და სულიწმი- გელათის აკადემიის მისია
დის ნაყოფთა გამომღები; დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი გვამცნობს, რომ გელათი „წი-
მეფე-ღვთივგანბრძნობილი-ხორციელ და სულიერ მოწყალებათა ნა-მდებარე არს ყოვლისა აღმოსავალისა მეორედ იერუსალემად, სას-
საქმეთა მქმნელი; წავლოდ ყოვლისა კეთილისად, მოძღურად სწავლულებისად, სხუად
მეფე-ღვთივდაცული-მომაკვდინებელ ცოდვათა მამხილებელი და ათინად, ფრიად უაღრეს მისსა საღმრთოთა შინა წესთა, დიაკონად
მისთა წამალთა მასწავლებელი; ყოვლისა საეკლესიოსა შუენიერებისად” („ცხოვრება მეფეთმეფისა
მეფე-აღმსარებელი. დავითისი”).
...მედიევალური ევროპის განათლების ისტორიაში არ არსებობს
„მესიის მახვილით” აღმა მაშენებელი
უმაღლესი სკოლისა და ეკლესიის ერთობის, ცოდნისა და რწმენის ჰარ-
„გელათი” დავით აღმაშენებლის სულიერი დიდგორია, რომელიც
მონიის, ქრისტიანობამდელი და ქრისტიანობის შემდგომი სიბრძნის
წინ უსწრებდა დიდგორის ბრძოლას. დავითის მიერ გატარებული
სინთეზის მსგავსი სახელმძღვანელო-საგანათლებლო ფორმულირები-
სახელმწიფოებრივი, საეკლესიო, საგანმანათლებლო, სამხედრო, სო-
სა და სათანადო აღსრულების მაგალითი, მით უფრო, მეფის ინიციატი-
ციალური და სხვა საზოგადოებრივ-პოლიტიკური სახის რეფორმები
იგი პირადი ცხოვრების წესით ცდილობდა ყოფილიყო იმ ღირებუ- ვითა და თანამონაწილეობით. დავითი თავადაც აქტიურად იყო ჩარ-
ნიშნავდა იმას, რომ მეფე ქვეყნის ფიზიკური გადარჩენის გზას ერის
ლებათა მაგალითი, რის დანერგვასაც ცდილობდა: ,,სათანაო წიგნები” თული მონასტრის საქმიანობაში. აკადემიასაც ხშირად სტუმრობდა და
სულიერ განწმენდა-გაჯანსაღებასა და განათლების დონის ამაღლება-
ბრძოლის დროსაც კი თან ჰქონდა, საღვთო მცნებების დაცვით ცხოვ- იქვე გახსნილ „სასნეულოშიც” მზრუნველობდა მოხუცებს.
ში ხედავდა.
რობდა და თავს „გონიერი მოძღვარის” (წმიდა არსენი) „მორჩილ შეგირ- ცოდნათა გააზრებით გელათში ცხადი გახდა ათენსა და იერუსა-
ამ თვალთახედვით, მისი ტიტულატურის ჩამონათვალის დაგვირ-
დად” სთვლიდა. ერთ წელიწადს, მხოლოდ სახარება, 24 ჯერ ჰქონდა ლიმს შორის მსგავსება–განსხვავებისა და საერთოობის დედააზრი,
გვინება − „მესიის მახვილი” უპირველესად ნიშნავდა იმას, რომ მეფე,
წაკითხული და ეს მაშინ, როცა იმჟამინდელი ევროპის მონარქთა შო- ფილოსოფიისა და თეოლოგიის, აკადემიისა და ეკლესიის ურთიერთ-
თავდაპირველად უპირისპირდებოდა სულიერ მტერს − ბოროტის
რის, ბევრმა წერა-კითხვა ძლივს იცოდა, მიმართების საკითხი. გელათი უნდა ქცეულიყო „მეორე იერუსალიმად”
საწყისებს ადამიანში, რისი გამოვლინებაც იყო გულგრილობა სამეფო
ევროპა იცნობდა ლეგენდარულ მეფე-მხედართმთავარ დავით აღ- (რწმენა) და „სხუად ათინად” (მეცნიერება).
ჯარზე, ცუდმედიდურობა ეკლესიაში, „ყოველი უწესოება” ლაშქარში,
დემორალიზებული, რწმენადაკარგული მოსახლეობა. ამ სენთა „მკურ- მაშენებელს, მაგრამ არაფერი იცოდა მისი მეცნიერული და თეოლოგი-
ური განსწავლულობისა და საგანმანათლებლო პოლიტიკის შედეგების
ნალად” მოევლინა საქართველოს 16 წლის მეფე და აკი „უაქიმა” კიდეც.
შესახებ, რომ იგივე მეფე იყო სულისჩამდგმელი ამ რეგიონში ერთ-ერ-
გაგრძელება მე-2 გვ.
გაენათ − „იქმენინ ნათელი!”

აია-ქუთათისს, მთის ფერდობს, სად სიო საუბრობს იებთან, ყოველთა კაცთაგან რჩეულნი: მდიდარნიც და ლოცვათა.
მეფე-ტაძრეულთა საძვალე, უძველეს დროიდან ჰგიებდა. არას მქონებნიც: აქ ქმნიდნენ „ოქროვან” ეპოქას − გონიერს, ღონიერს −
მზეებრი წყალობა მიერთვა საბრძანისს დიდპატიოსანთა, კელინში − გონებით მოხუცნი, ხანაგში − მწირნი ოდინდელს,
აჟღერდა სიონში „გალობა სინანულისა" და "ოსანა." და ობოლნი... პეტრიწ-ჭიმჭიმელი, არსენი მიდმოსიტყვაობდნენ
სთქვა მეფეთ მეფემან: „განახლდეს, იქმნასო აქედან მოეცა იბერთა სწავლანი − საფილოსოფონი. ჭყონდიდელს.
უმეტეს ყოველის, − აქ, ცათა მომბაძავ ალაგზე, საღმრთოჲს მადლისა მუშაკნი, შავთელი, თმოგველი, ხონელი გენათის ფუძეზე
მომფენად სიბრძნეთა მრავალთა, მაქებრად ენასა − შემკულს და დიდებულს იცავდნენ, როგორაც დაუნჯდნენ,
− სიტყვისა ცხოველის. გუშაგნი. გვებოძა უბადლო შაირი − ვეფხისტყავმოსილი საუნჯე.
დე, სწავლის წყურვილმა დაანთოს ქართველთა უფროსად ღამეულ ნუსხვითა, ხელრთვითა, კაზმვითა, და ქვა ამეტყველდა − ჩუქურთმა − დავითის ოფლითაც
გულებში ხანძარი, მუხლდრეკით, სოველი,
შვენიერს, ყოვლითურთ უნაკლოს, ეწოდოს გარჯილ-დამაშვრალი მოძღვარნი, თავად, მერჯულენი დაღი-ნიშნეული: მესია − წიგნი, მზე -
„ცოდნისა ტაძარი!..” უდრეკნი. დედაღვთისმშობელი.
იქმნა სიტყვისაებრ მისისა: სივრცით და ნივთითა ქებული, მათთანა ხითხურო, ქვითხურო, ხურონი რვალითა, დღესაც იმ სინათლით ვანთივართ, ხან ლხენით,
ყოველთა წინანდელ ქმნულთაგან შუენებით კირითა, ხანაც კი გოდებით,
ზეაღმატებული. სიმღერის მოქმედნი, მკურნალნი, ოსტატნი − მეათე ასწლეულს მოარღვევს ლოცვებით გამთბარი
ვით მოსემ − კეთილადმსახურმან, ცაჲ გარდაართხა მეორე, საბოძარძვირითა. ლოდები.
თვით შთააგონებდა სწავლულებს და ლაშქრად ბერისა და ერისაგანნი, − ქუეყანის კიდეთგან პოვნილნი, არის და კვალადვე იბრწყინებს ცოდნის და რწმენისგან
მიმავალ მეომრებს... იქავე ქსენონში − სნეულნი, − მეფისგან ნათენი,
ემტკიცა გენათურ ბალავარს მცხეთიდან კვართი ნაფერებ-მოვლილნი. „გაენათ” − აენთე, განათლდი! „გეენათ − „იქმენინ
და ხალენი, კეთილადმეტყველთა რიტორთა, მოძღვართა და ნათელი!”
და იქმნა „ახალი ათინა, მეორე იერუსალემი!” მოძღვართმოძღვართა,
ესავდნენ სოფიაწმდასა ცისკროვან-ნათელი გონებით, უვერცხლოდ იზრახეს გავრცობა ცოდნისა: წიგნთა, თამარ ფარჩუკიძე
2 ლიტერატურული მესხეთი 2022 წელი, თებერვალი
გაენათი − დავით აღმაშენებლის სულიერი დიდგორი

და საგანმანათლებლო პოლიტიკაზე. ბის მსოფლხედვა და მითოლოგიურ-ქრისტოლოგიური ჩანაფიქრი.
დასაწყისი გვ. 1 ქტიტორთა მიზანი იყო ეჩვენებინათ ცოდნის საყოველთაო, საერ- ქრისტიანული გააზრებით, მზის სახე-სიმბოლო და მზის ფორმის
მაშინ როდესაც ევროპაში აკრძალული იყო ანტიკური ფილოსო- თაშორისო და ზოგადსაკაცობრიო მნიშვნელობა. მათ კარგად ესმო- შარავანდედი სიწმინდეს, ღვთაებრივი სიბრძნის გამოსხივებას, ახალი
ფია, გელათში აღორძინდა არა მხოლოდ ფილოსოფიური, არამედ, დათ, რომ ნებისმიერი ეროვნების ადამიანი რელიგიური ბუნებისაა და აღთქმის სულიერი სინათლის გამოხატულებაცაა. სიმბოლოთა იდეური
ქალდეური, ეგვიპტური, ძველ მსოფლიოში უწინ არსებული ყველა არსებობს ზოგადსაკაცობრიო პარადიგმული მოდელები, კოსმოსური შერწყმით გამშვენებული გელათის ემბლემის ცენტრალურ ნაწილში გა-
კულტურათა და მისტერიულ სიბრძნეთა ტრადიციები, რომლებსაც და კულტურული კატეგორიები, მათთან დაკავშირებული საყოველ- მოსახულია წრიული ფორმის პიქტოგრამა − ცხრა ფურცლიანი ყვავი-
გელათელი ბრძენი სწავლულები ორგანულად უთავსებდნენ ქრისტი- თაოდ მიღებული კულტები და საგნები (მზე, მთვარე, მსოფლიო ხე, ლის ფორმის ბორჯღალი, რომელიც გარშემოწერილია წნულის ფორმის
ანობას. მათთვის ერთმანეთისაგან განუყოფელი იყო ბიბლიური და წიგნი და ა.შ.). წერტილოვანი წრით და მთლიანობაში სხივმფენ მზეს ემსგავსება.
ანტიკური სიბრძნე. გელათის სკოლა არის მაგალითი იმისა, რომ სწო- ყველა სარწმუნოების ადამიანისათვის გასაგები და მისაღები ემბ- იბერიული ბორჯღალი მზის მოდიფიცირებული სახეა
რედ რწმენასა და გონებას შორის ამგვარი ჰარმონია არღვევდა შუასა- ლემის ნიშნებით, ვვარაუდობთ, რომ გელათის სამეცნიერო ცენტრი („ბორჯღალი” სანსკრ. „სვა-სტიკა” - „კეთილად ყოფადი,” მეგრ.
უკუნეობრივი სქოლასტიკის ჩარჩოებს და ქმნიდა ახალ საგანმანათ- მეფე დავითმა საერთაშორისო და რელიგიათშორისი შეხვედრების „ბარჩხალი”-ელვარე, კაშკაშა; სხვა მოსაზრებით, „ფესვი” და „ღალა”).
ლებლო იდეას, რაც სავარაუდოდ, თუნდაც, ფარული წინააღმდეგობის ადგილადაც აქცია. შესაძლოა სწორედ, აქ იმართებოდა ის დისკუსიები ქრისტიანულ ესთეტიკაში შენარჩუნებული ეს სიმბოლო გამოსახულია
გარეშე არ ჩაივლიდა. მუსლიმ და გრიგორიანელ სასულიერო პირებთან, რომელთა შესახე- სვეტიცხოველის, ბაგრატის, მარტყოფის, პალესტინის ჯვრის მონასტ-
ევროპული უნივერსიტეტების მსგავსად, გენათში რის კედლებზე და სხვა.
უმაღლესი განათლების საფუძველს წარმოადგენდა გელათის ემბლემის მზის შუაგულში გამოსახულ, ასე
„შვიდი თავისუფალი ხელოვნება.” ტრივიუმ-ვადრიუმის ვთქვათ, ფურცლებს თვალის ფორმაც აქვს. იდეის ავტორს,
(არითმეტიკა, ასტრონომია, გრამატიკა, გეომეტრია, მასში მოცემული ცხრიანის რიცხობრივ–სიმბოლური ინფორ-
მუსიკა, რიტორიკა და ფილოსოფია) დისციპლინებთან მაციის გააზრების საფუძველზე, ცხრათვალა მზის სიმბოლო
ერთად ისწავლებოდა ღვთისმეტყველება, ფილოსო- შემოაქვს იმდროინდელი აზროვნებისათვის დამახასიათებე-
ფია, საერო და საეკლესიო სამართალი და მედიცინა. ლი მიზანმიმართული ესქატოლოგიური მნიშვნელობით.
გელათელი მეცნიერები თავისი ფილოსოფიურ- მოძღვრება ნათლის შესახებ ძველთაძველია სხვადასხვა
პედაგოგიური კონცეფციებისათვის იყენებენ იამბლი- რელიგიასა და ხალხთა რწმენაში. „შექება ნათლისა, მზისა
ხოს, პორფირეს, სოკრატეს, ჰომეროსს, პითაგორას და ვარსკვლავთა ბაბილონ-ეგვიპტის უუძველესი ხანიდან
და სხვათა შრომებს, გელათში მიმდინარე სწავლება მოდის და ასტროლოგიური თეოლოგიით საზრდოობს” (ვიქ-
ეფუძნებოდა ღვთისა და ადამიანის ერთიანობის შე- ტორ ნოზაძე). ასეთივე მოვლენა იყო მზის კულტის ფენომენი
მეცნებით სამყაროს მთლიანობის, ჰარმონიულობისა „აია კოლხეთში,” ძველ საქართველოში, სადაც მზე „დედად”
და განუყოფლობის იდეას. ეს გაუმიჯნაობა ყოველთ- იყო მიჩნეული და ჩვენშიც, ისევე, როგორც ყველა უძველესი
ვის ახასიათებდა ქართულ რეალობას, უძველეს იბე- რელიგიისა და ხალხის რწმენით, ცხრა დასრულებული მთლი-
რიულ ცნობიერებას. ანობის, ღვთაებრივ, ბედნიერ რიცხვად იყო მიჩნეული.
გელათში მოხდა ამ ცოდნათა გაცოცხლება და ქართულ ფოლკლორსა და მითოლოგიურ სიუჟეტებში
ახალ საფეხურზე ამაღლება. ძველი საბერძნეთის გადმოცემულ მზის მხატვრულ სახესთან ერთად, მნიშვნე-
ისტორიის ცნობილი მკვლევარი, ფილოსოფოსი და ლოვანია, აგრეთვე, პარალელი „აია“კოლხეთის უძველეს სა-
ღვთისმეტყველი, საბჭოთა ეპოქის მართლმადიდებ- ხელთან, რომლის პიქტოგრაფული გამოსახულება ხაზოვანი
ლური ეკლესიის ფარული ბერი აკადემიკოსი ა. ლოსე- დამწერლობით, გელათის მზის ანალოგიურია.
ვი (1893-1988) იზიარებდა შ. ნუცუბიძის მოსაზრებებს ქრისტიანულ სახისმეტყველებაში მზის სიმბოლიკამ
საქართველოში რენესანსის იდეების ადრეულობას- ერთდროულად შეიძინა ღვთაების, ღვთისმშობლისა და
თან დაკავშირებით და მიიჩნევდა, რომ გელათში, იესო ქრისტეს სახელთა სინონიმური მნიშვნელობა („მე ვარ
იოანე პეტრიწისა და მეფე დავითის მიერ დაწყებული ნათელი” -იოანე 8.12.). რიცხვი ცხრა ქრისტოლოგიაშიც
საგანმანათლებლო საქმიანობა („ქართული რენესან- ჰარმონიას გამოხატავს. დიონისე არეოპაგელის ტრაქტა-
სი“) ანთროპოცენტრულია, ნეოპლატონიზმის ფილო- ტი „ციური იერარქიის შესახებ” ადასტურებს, რომ ეს არის
სოფიური მოძღვრების კვლევა კი − მაღალი და სიღრ- ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლისა და იდეის სრულყოფილების
მისეული. „ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ქართველებისაგან” სიმბოლოც. მასვე უკავშირდება მეცხრე ცა, ანგელოზთა
− წერდა ფილოსოფოსი და პეტრიწისადმი დიდ პატივისცემას იმითაც ბაც მოგვითხრობს მემატიანე. ცხრა დასი, ცხრა ნეტარება, სულიწმიდის ცხრა ნაყოფი.
ადასტურებდა, რომ 80-იან წლებში ეწვია კიდეც გელათს და მუხლმოყ- სასწავლებლის ემბლემაზე, ერთი შეხედვით, ვერ ვხედავთ ქრის- რიცხვთა სულიერ საფუძვლებზე დამყარებული პითაგორი-
რით ილოცა. ტიანულ სიმბოლიკას, რომელთაგან, პირველ რიგში, მნახველს ჯვრის ანელთა მოძღვრების თანახმად, რიცხვი ჭეშმარიტი არსის ცნებაა,
მოლოდინი შეიძლება ჰქონდეს. ასეთი აკადემიური ფორმით, ქართულ- ამდენად, გელათის სიმბოლოში ცხრიანის შინაარსი წასაკითხია
იბერიული ცნობიერებით, საკუთარი სარწმუნოების ერთგულებით, უძველესი ჰემატრიული მეთოდითაც, რომლითაც ჩვენი წინაპრები
მანგანას ასლი თუ აკადემიის დამაარსებლები ხელს უწვდიან კაცობრიობას და ადასტუ- სარგებლობდნენ. დროთა განმავლობაში ჩვენ დავცილდით იმ უძვე-
რებენ სამყაროს ერთიანი შემოქმედის არსებობას, ადამიანთა მოდგმის ლეს იბერიულ ცოდნას, რომლის შესახებაც, უდაოდ მიგვანიშნებენ
პეტრიწონის მოდელი ნათესაობას, სხვისი რწმენისა და შეხედულებების პატივისცემას. ასე- ხსენებულ ემბლემათა ავტორები. თუმცა, ერთეულ შემთხვევებში
თი მასშტაბური ხედვებისა იყო დავითის საქართველო! (კ. კეკელიძე, ივ. ჯავახიშვილი, პ. ინგოროყვა) შეუძლებელი იყო და-
„ხელმწიფის კარის განრიგება” გვამცნობს, რომ გელათის აკადემიის გელათის სიმბოლოს ნიშნებით გამოხატულია საქართველოს ეკ- ფარული ცოდნების არსებობისათვის გვერდის ავლა და ჩვენი კორი-
ხელმძღვანელს ერქვა „მოძღვართ-მოძღვრი” („მასწავლებელთა-მას- ლესიისა და ქართული სახელმწიფოს ინტერკულტურული ნიშნით ფეები საიდუმლო კაბალისტური მოძღვრებისა და კრიპტოგრაფიის
წავლებელი,” „მეცნიერთა-მეცნიერი“). გაზიარებული თვალსაზრისით, აღბეჭდილი რელიგიურ-მსოფლმხედველობრივი პრიორიტეტები: (იდუმალდამწერლობა) შესახებაც მიგვანიშნებდნენ ხოლმე.
აკადემის პირველი რექტორი იყო დიდი ქართველი ფილოსოფოსი იოანე ქვეყნის სახელმწიფოებრივი იდეოლოგიის რანგში გააზრებული საგან- მზე გალაქტიკის წონასწორობის ცენტრია, ეგებ, ამიტომაც შეირჩა
პეტრიწი. ამ საკითხზე არსებობს საწინააღმდეგო მოსაზრებაც, რომ მანათლებლო პოლიტიკა, რჯულშემწყნარებლობა, საქართველოში არ- მისი სიმბოლო გელათური „წონასწორობის,” − მეცნიერებისა და რელი-
თითქოს, პეტრიწი არ არის დავითის დროინდელი მოღვაწე და გელათი სებულ უმაღლეს სასწავლებელთა საეროობის, საყოველთაოობის და გიის სინთეზის იდეისა და ღთაებრივი გზის - ოქროს შუალედის დაც-
არის კონსტანტინოპოლის მანგანას აკადემიის ასლი. ამ თვალსაზრი- საერთაშორისოობის ნიშნები. ვის გამოხატულებად. ამის თქმის საფუძველს გავძლევს ის, რომ შოთა
სებს აბათილებს ბოლოდროინდელი კვლევის შედეგები. კერძოდ: არქიტექტურულ-ტექნოლოგიური და მით უფრო, ფუნქციური რუსთაველმა, პოემა „ვეფხისტყაოსანში,” პირველმა მოგვცა სამყაროს
წმიდა ექვთიმე ღვთისკაცის (თაყაიშვილი) ემიგრანტობის თვალსაზრისით ორიგინალური ეს მოვლენა ახალი სიტყვაა არა მხო- აგებულების ზუსტად იგივე „გეო-ჰელიოცენტრული სისტემის მოდე-
დროინდელი, პარიზში წაკითხული მოხსენება უახლესი ცნობაა იმის ლოდ იმჟამინდელ ქართულ, არამედ, ევროპულ სინამდვილეში. დასავ- ლი,” რაც ხუთი საუკუნით უსწრებს ევროპული მეცნიერების დასკვნას
თაობაზე, რომ მეფე დავით აღმაშენებელის მიერ დაარსებული გელა- ლეთის საუნივერსიტეტო ცხოვრების გარიჟრაჟზე, მსგავსი ნიშანი, მზის სისტემის შესახებ. საფიქრებელია, რომ მან ეს ცოდნა, სწორედ,
თის მონასტერი „პეტრიწონის მოდელითაა” შექმნილი და რომ გე- მით უფრო, სასწავლებლის შენობაზე გამოსახული, არსად გვხვდება. გელათის აკადემიაში მიიღო.
ლათის აკადემია „იფარავდა საქართველოს მორალური და სულიერი ყველაზე უადრესი არქიტექტურული სიმბოლო წიგნის გამოსახულე-
შარავანდედით.” აქვე, მოხსენების ავტორი დავით აღმაშენებლის ხსე-
ნების დღეს თბილისში დაფუძნებულ „საქართველოს უნივერსიტეტს”
ბით, აღინიშნება XIV საუკუნიდან იტალიის საგანმანათლებლო სივრ-
ცეში (მილანსა და ბოლონიაში). ცხადი ხდება, რომ საქმე გვაქვს მსოფ-
„გელათი” თუ „გაენათი”
აკავშირებს XII საუკუნეში დაარსებულ „ინტელექტუალურ ქალაქ გე- ლიოში პირველ საუნივერსიტეტო სიმბოლოსთან, რომლის მიხედვით, მას შემდეგ, რაც XX საუკუნის დასაწყისიდან დაიწყო გელათის
ლათთან.” შემდგომში, უმაღლესი სკოლების ემბლემებში დაინერგა წიგნისა და აკადემიის მეცნიერული შესწავლა, არსებობს სახელწოდების განმარ-
დიდი მამულიშვილის ეს ცნობა მეტად ფასეულია პეტრიწისა და მზის ნიშნები. მაგრამ, საბედნიეროდ, გელათის ემბლემა აღმოჩნდა რი- ტების ორი ვერსია: ძველბერძნული ფორმით − „ღენეთიტო” − „გენე-
მეფე დავითის თანადროულობის პრობლემის გარკვევისათვის, რამაც გით მეორე. თიტო” („შექმნა,” „შობა“) და ებრაულად − „გენადენი” − „ბაღის კარი”
ბოლო დროს იჩინა თავი. შესაბამისად, აღნიშნული ინფორმაცია ამყა- როგორც კვლევამ გვიჩვენა, გელათის აკადემიის კარიბჭის ფასად- (იგულისხმება „სამოთხე“). ჩვენ ვერ ვეთანხმებით ხსენებულ ვერსიებს
რებს ჩვენს სხვა ჰიპოთეზებსაც, რის შედეგად, მეტი დამაჯერებლო- ზე ამოტვიფრულ ამ სიმბოლომდე 25-27 წლით ადრე არსებობდა მისი და მიგვაჩნია, რომ სახელწოდება, უდაოდ, ქართულია.
ბით წარმოვადგინთ იმ სიახლეებს, რომლებიც ნათელს ჰფენს საქარ- წინამორბედი, კიდევ ერთი, ქართული წარმომავლობის პეტრიწონული აღმაშენებლის ცნობიერების სივრცე ერთდროულად არის არქა-
თველოს ისტორიის უმნიშვნელოვანესი ეპოქის საგანმანათლებლო ნიშანი − ანალოგიური, გადაშლილი წიგნისა და მზის გამოსახულებით. ულიც, რაციონალურიც და საკრალურ-სარწმუნოებრივიც. ამ სივრცეს
სფეროს ზოგიერთ საკითხს. ეს ფაქტი მათ მემკვიდრეობითობაზე მიგვანიშნებს და მრავალი ახალი აქვს „თავისი ცენტრი, თავისი კოსმოსი” და ეს არის „გრაალის თასი,” რომე-
იმხანად, წამყვან პოზიციებზე ითვლებოდა ბაღდადის (IX ს.), შარტ- საგულისხმო დასკვნის გაკეთების საშუალებას იძლევა. ამასთან ის- ლიც წმიდა დავითის ჯერ კიდევ შეუსწავლელი, თუმცა ბოლომდე შეუც-
რის (XI ს.) და მანგანის (1044-46) აკადემიები. თითოეულ მათგანთან არ- მის კითხვებიც. მაგალითად: ვის შეიძლებოდა შთაეგონებინა 33 წლის ნობელი ნებით, აისახა კიდეც გელათის დღემდე შემორჩენილ მთავარ
სებულ მსგავსებათა ფონზე, გელათის აკადემია „ახალი სიტყვაა” თანად- „ოდენ მხედრობასა შინა აღზრდილი” დავითისათვის, რომ შეექმნა ფრესკაზე. ამ რიგში განვიხილავთ სახელდების საკითხსაც. მეფე დავითის
როულ ევრაზიულ სივრცეში, თანამედროვე ცოდნით მანგანას აკადემიის ახალი, ჯერ არნახული სამყარო, რომელიც „წინამდებარე” იქნებოდა ხედვა დამოუკიდებელი და თავისუფალი, გლობალური, მონუმენტური და
„ასლად” მისი მოხსენიება კი − ანაქრონიზმი. სამწუხაროდ, „მონასტერი „ყოვლისა აღმოსავალისა,” სადაც მოხდებოდა ძველ და ახალ ცოდნათა ორიგინალურია. შესაბამისად, იგი მოითხოვს სიღრმისეულ ხედვას, მისი
− უმაღლესი სკოლა – ქსენონის” ერთობის გელათურ მოდელს საკითხის სინთეზი? ვისი იდეა შეიძლებოდა ყოფილიყო ნეოპლატონური ბუნების აზროვნების მასშტაბების სადარი მრავალმხრივი მიდგომებით განსჯას.
მკვლევარები ბიზანტიურ ტრადიციას მიაწერენ, რეალურად კი ეს არის ემბლემა ჯერ პეტრიწონში, შემდეგ - გელათში? დავით აღმაშენებელმა შეძლო ბიზანტიასთან არსებული ვასალუ-
ათონის მთის ქართველთა „ივირონში” დამკვიდრებული პრაქტიკის ანა- ჩვენთვის ასეთია იოანე პეტრიწი - „მაღალი ფილოსოფოსი,” რი დამოკიდებულებისაგან თავის დაღწევა, სახელმწიფოებრივი დამო-
ლოგია, რომელსაც ვხვდებით ჯერ პეტრიწონში,შემდეგ გელათში. ღვთისმეტყველი, დიდაქტიკოსი, ფილოლოგი („გრამატიკოსს“), მათე- უკიდებლობა, ქვეყნის გაფართოება და გამძლავრება. საფიქრებელია,
მატიკოსი („გეომეტრს“), მუსიკოლოგი, „კლდეზე წამკითხველი...” ის, რომ შესაბამისად, ევროპისათვის სიცოცხლეშივე ლეგენდად ქცეული
„ჟღერს ქვის ჰარმონია...” ვინც დაამტკიცა, რომ თეოლოგიას, როგორც უმაღლეს ჭეშმარიტე-
ბას, შეეძლო შესაბამისობაში მოსულიყო ფილოსოფიასთან. რომლის
ავტორიტეტის მქონე მეფე დავითი, სავარაუდოდ, ასევე იტყოდა უარს
უცხოურ გავლენებზე სხვა პოლიტიკურ, კულტურულ თუ ყოფით
გელათის მონასტრის საგანმანათლებლო მისიის უპირველესი წყალობითაც, ამ ორ ქართულ აკადემიაში მოხდა სამეცნიერო ცოდნის ქმედებებში ქართული სახელმწიფოებრიობისა და თვითმყოფადობის
მტკიცებულებაა სასწავლებლის შესასვლელში გამოსახული სიმბოლო, შევსება სამყაროში ღმერთის მყოფობის შინაარსით. ვისი მეოხებითაც სასარგებლოდ. ვფიქრობთ, ასეთივე თვალთახედვით უნდა აიხსნას გე-
რომელიც უკანასკნელ დრომდე მოიხსენიებოდა, როგორც „აკადემიის დავით აღმაშენებელს მიეცა ის შინაგანი თავისუფლება, რომელსაც ლათის სახელწოდებაც.
კარიბჭის მორთულობის დეტალი.” რეალურად, ეს არის გელათის თავად სახარება მოგვიწოდებს და რომლის მიხედვით, „მხოლოდ მორწ- ჩვენი აზრით, სახელწოდებას წინარე ქართულში აქვს ფესვები:
უმაღლესი სკოლის მსოფლმხედველობრივ-კონცეპტუალური იდეის მუნე ადამიანი ღვთის მონაა, ხოლო მორწმუნე და განათლებული ადა- „გენათი,” „გაენათი,” „გენაათი” მეგრულად ნიშნავს: „განათდი” („გა-
განივთებული სიმბოლო - გეომეტრიზებული ფორმების წიგნისა და მიანი − ღვთის მეგობარი” (წმიდა კლიმენტი ალექსანდრიელი). ნათება,” გენათინი-ნათება, გენათუს-ანათებს, გენათილი-დანათლუ-
მზის პიქტოგრამულ ნიშანთა ერთიანობა. ლი, დანანათლი). მეფისათვის ეს ადგილი პირველ რიგში სულიერი
აკადემიის კარიბჭის ფასადზე წიგნისა და მზის გამოსახულება ზრდის, საუფლო რწმენის და ზეკაცობრივი ცოდნით განღმრთობის
პირველმა ამოიცნო პროფესორმა რევაზ სირაძემ. ჩვენი გაღრმავებუ- ემბლემის ქვითმეტყველება გზის ძიების, განათლების ადგილია, ამიტომ დაარქმევდა მას ძირძველ
ლი კვლევით, შევეცადეთ ჩავწვდომოდით ემბლემის წარმომავლობის რაზე „გვესაუბრებიან” გელათისა და პეტრიწონის წიგნისა და მზის ქართულ სიტყვას − „გენათს.” ეს სიტყვა იმ დროის ლექსიკისთვისაც
ისტორიას, აგვეხსნა მისი საღვთისმეტყველო და მსოფლმხედველობ- გამოსახულებიანი სიმბოლოების ცალკეული ნიშნები? წიგნი განსწავ- უცხოა. ამასთან, „გენათი” ენათესავება ბერძნულ „გენეთიტოსს” და
რივი კონცეფციები. პირველ რიგში, მიგვაჩნია, რომ ემბლემა არის გე- ლულობის ზოგადსაკაცობრიო იდეის საყოველთაოდ აღიარებული ებრაულ „გენ-ედენს.” ამიტომაც დასაშვებად მიგვაჩნია, რომ მეფეს ამ
ლათის მისიის ორბუნებოვანი ჩანაფიქრის ფიზიკური განსხეულება. სიმბოლოა. ქრისტიანულ ეგზეგეტიკაში კი ღვთისმშობლის ერთ-ერთ სახელწოდებაში სამერთიანი იდეის − საქართველო - ელადა - ისრაელის
ამიტომაც, შეიძლება ვთქვათ, რომ ქვითმეტყველებით გადმოცემული სიმბოლურ სახედაა მიჩნეული. წიგნი სიტყვის დამტევნელი და მომწო- სიმბიოზური შინაარსიც განეჭვრიტა.
ეს მოვლენა ზედმიწევნით მიესადაგება მემატიანის მიერ წერილობით დებელია, ღვთისმშობელი კი განკაცებული სიტყვის (ლოგოსის) ანუ ჩვენი აზრით, აღმაშენებლის მიერ აგებულ მონასტერს ჰქვია ქარ-
გადმოცემულ ასევე ორერთოვან იმ იდეას, რასაც „მეორე იერუსალე- იესო ქრისტეს − ქვეყნიერების საზრისის მშობელი. თული სახელი − „გენათი.” აღნიშნული სიტყვის ფუძის − „გენ” სამ ენაზე
მისა” (მზე) და „სხუა ათინას” (წიგნი) ჰქვია. ესე იგი, სინათლე, ნათელი, განათლება მოაქვს წიგნიერებას, ცოდ- ასეთი მსგავსების საკითხს ღრმა ისტორიულ რეალიებში ჩავყავართ.
ქართველ ქვითხუროთა ეს უძველესი ნაოსტატარი გენიალური ნას, ღვთივგანბრძობილ სწავლებას, რომელსაც მიზნად აქვს დასახუ- ამჯერად ვიტყვით მხოლოდ იმას, რომ ჩვენი მოსაზრებით „გენათ-ი,”
სისადავით გვამცნობს ბრძენი წინაპრების მიერ ქვის ფურცლებში ლი უცდომელი, ჭეშმარიტი ცოდნის ძიება და გავრცელება. წიგნის, „გენეთ-იტო,” „გენად-ენ” ფონეტიკურ-ხმოვანებით მიმსგავსებასთან
ამეტყველებულ ჩანაფიქრს. მონასტრის არქიტექტურა, მაშენებელთა მზის (ბორჯღალის) და იოტას, − მარადიული ერთიანობისა და ჭვრე- ერთად, ბერძნულ-ებრაულ ძირებთან სემანტიკურ ერთობასაც უნდა
მხატვრულ გემოვნებასთან, მათ შინაგან მრწამსსა და პათოსთან ერ- ტის იდეოგრამული ნიშნებით გამოხატული სამერთიანი იდეა, საშუ-
თად, მიგვანიშნებს ავტორების შორსმჭვრეტელურ სახელმწიფოებრივ ალებას გვაძლევს შეძლებისდაგვარად ამოვიკითხოთ მისი შემქმნელე- დასასრული გვ.3
2022 წელი, თებერვალი ლიტერატურული მესხეთი 3
პროზა
ნათელა
გაგიღო კარი? ასეთ დროს ისეთი საწყალი ღიმილით შემომხედავს,
მარინა თექთუმანიძე იმ წამსვე საკუთარი თავის დამუნათებას ვიწყებ. ფიქრს საუბარი
რომ შეეძლოს, ასეთ რამეს მოისმენდით: − შე ოხერო და მუდრეგო,
ძველებურ თბილისურ ეზოში ვცხოვრობ, ვერაზე, სამსართუ- მაინც ვინ გგონია შენი თავი, რატომ გგონია, რომ ნათელაზე უკე-
ლიან სახლში, ქუჩის განაპირას. ეზოში, მხოლოდ შუაში მომრგვა- თესი ხარ? ან რაც ნათელას სჭირს, შენ არ დაგემართება? და თვა-
ლებული ადგილია ცარიელი. ეზოც სამსართულიანი, ერთმანეთზე ლებზე ცრემლი მადგება, ოღონდ შემდგომ დაკაკუნებამდე. მერე
გადაბმულ-გადაუბმელი სახლებით არის სავსე. პაპა მიამბობდა ისევ ვბრაზობ, ისევ სინანული მეუფლება და ასე დაუსრულებლად...
ხოლმე, ვერა იყო ძველი თბილისის სახე და უბნებს შორის ყველაზე თუ არადა, ლამაზი ქალია ნათელა. მაღალი, წერწეტი. ერთი ქალიშ-
კოლორიტულიო. ახლაც ასეა. დიდ ოჯახს ჰგავს ჩვენი ეზო. ვინ ვის- ვილი ჰყავს. იმ დღეს ერთმა ჭორიკანა მეზობელმა თვალებმოწკუ-
თან ჩხუბობს, ვინ ვის აქებს, ვინ ვისზე ჭორაობს, თავს და ბოლოს რულმა, ნეტარი სახით მიამბო, − არ არის შორენა ნათელას შვილიო.
ვერ გაუგებ. გადმოვდგებით და ღია ფანჯრებიდან ვგებულობთ ერ- სულელია ნათელაო. გოგონას დედა მშობიარობას გადაჰყვა და
თმანეთის ამბებს. ვის ძმისშვილი გაუთხოვდა, ვინ ქმარს გასცილ- სამშობიაროში ნათესავის მოსანახულებლად მისულმა ნათელამ
და და ვინ კიდევ ცოლს... ერთი ჩვეულებრივი ეზოა საქართველოს მაშინვე დაიწყო გოგონაზე ზრუნვაო. მერე გოგონას მამამ ცოლად
თითქმის ყველა კუთხით წარმოდგენილი. ძალიან კარგი, კარგი და მოიყვანაო. წარმოგიდგენია, ნათელამ თავისი საკუთარი შვილი არ
უცხვირპირო ადამიანებით სავსე... ჟურნალ-გაზეთებისთვის ხში- გააჩინა, რომ გოგონა არ დაჩაგრულიყოო. არ ვიცი, რამდენად მარ-
რად მიწევს წერილების წერა და კომპიუტერთან ყოველი დაჯდო- თალია ეს ამბავი, მაგრამ ნათელას, ქალიშვილი სამყაროს რომ ურ-
მის წინ ზეცისკენ ავაპყრობ ხოლმე თვალებს და უფალს მლოცვე- ჩევნია, ამას მის თვალებში ვკითხულობ, როცა დედა-შვილს ერთად
ლისთვის მეტად არასერიოზული სათხოვარით ვაწუხებ... ვხედავ. წეღან ეზოში შემოვედი. ნათელას ისევ ცოცხი ეჭირა ხელში,
კარზე მ ა ი ნ ც კაკუნია... აუჰ, ისევ ნათელაა, ახალი მეზობე- გრძელ ხალათს ასფალტზე მიათრევდა და ეზოში შემოდგომის ყვი-
ლი, გამიწყალა გული... სანამ კართან მივალ, უფრო ენერგიულად ძმასთან დარეკვა მოუნდება და ამის გამო აბრახუნებს მეზობლებ- თელ ფოთლებს ერთად აქუჩებდა. ფოთლების ფერი ედო ნათელას
აკაკუნებს, უფრო სწორად, აბრახუნებს. ვიცი, უნდა მკითხოს რა თან. ერთი სიტყვით, ვერ ავუდივართ კარის გაღება-დაკეტვას. უნდა სახეზე და თვითონაც, უკვე გალეული, წაგრძელებული, ფოთოლს
დღეა და რა თვე... დროის გაგებას შემდეგ ჩამოსვლაზე შეეცდება. ნახოთ, ერთად შეკრებილი მეზობლები ერთმანეთს რომ შესჩივიან: ჰგავდა, მოსაწყვეტად გამზადებულ ფოთოლს... გულში, სხეულში
− რაში გჭირდება, ნათელა, დღის და საათის ცოდნა? − ვღიზიანდები − გუშინ ჩემთან სამჯერ იყო, − ამბობს ერთი. − ჩემთან ოთხჯერ მო- ტკივილმა დამიარა. ღმერთო, ოღონდ იცოცხლოს და დღეში ათჯერ
და თან, მაინც, შეკითხვების მიხედვით, თანმიმდევრულად ჩამოვუ- ვიდა და გავაგდე,− დიდგულობს მეორე. მესამე ამ ორს ხომ არ ჩა- მოვიდეს ჩემთან, მკითხოს − დღე არის თუ ღამე, რა თვეა და რა რიც-
ჭიკჭიკებ ხოლმე პასუხებს. ნათელა ჩვენი საერთო სახლის და ეზოს მოუვარდება და, − ჩემთან ექვსჯერ იყოო, − არწმუნებს სხვებს. ისე, ხვია, რომელი საათია, სად არის ახლა, რომელ პლანეტაზე... შვილი
ყველა ბინის ყოველდღიური სტუმარია. ზოგან კარს არ უღებენ. სამ სხვებზე ვბრაზობ და თუ ცუდ ხასიათზე ვარ, ნათელას მეც ვეჯაჯ- არ გააჩინაო, გერი არ დამეჩაგროსო, ხალხო!..
სართულს ჩამოივლის და ყველას ერთსა და იმავეს ეკითხება. ხან ღანები ხოლმე. − თავი დამანებე, ნათელა, დღეში რამდენჯერ უნდა
მზრუნველი ცოლი
ნი თევზი და იყიდა კიდეც. გზად მიმავალ ქალს რა − აბა, ახლა თევზი მომართვი, დედაკაცო, მერე ქმარი, რომ ცოლმა ვეღარ გაუძლო და მიაძახა:
ზელიმხან მაღრაძე არ მოუვა თავში და მან ნათლად დაინახა თუ რო- რაღად მინდა, თუკი გავძღები, მერე როგორ დავი- − გახსოვს, რომ ამბობდი, ქალი რა არის, რომ
გორ დაანახვებდა ქმარს ქალის შარიანობას. ძინო? მისი შარი რა იყოსო და ამის გულისთვის ღმერთს
ამქვეყნად ერთი ღვთის მოშიში კაცი ცხოვ- სამხარს იქვე, დიდი მუხის ქვეშ უშლიდა ხოლ- − თევზი? აბა საიდან მოგიტანო, შენი კვნესა როგორ შევაწუხებო. ხომ ხედავ, როგორ დაგაბი ეს
რობდა. გამრჯე იყო და ალალი. შრომობდა და ყო- მე, სათანადოდ მოწყობილ ქვაზე. ცოლმა გათვალა მე? შენ სახნავში იყავი და შენს მეტი თევზის დამჭე- უძლევი ვაჟკაცი დედაბოძზე, ახლა რაღას იტყვი?
ველთვის ზუსტად და დროულად იხდიდა ბატონისა და დაელოდა სანამ ქმარი მოეფარებოდა ხარები- რი არავინ გვყავს, რომ დაეჭირა და მე მომერთმია?! − შენმა აჯობა ჩემსას, − მიუგო არაქათგამოც-
და საღვთო გადასახადებს, ოჯახიც უზრუნველყო- თურთ და ისიც, თუ რა გზით გამოივლიდა უკან. − ურცხვად იცრუა ცოლმა. ლილმა ქმარმა, − ოღონდ ახლა ამიშვი და პირველი
ფილი ჰყავდა და კარზე მომდგარი მთხოვნელიც სასწრაფოდ ჩამოუარა და ეს ნაყიდი თევზი ხნულში − რას ამბობ, დედაკაცო, ხომ არ გაგიჟდი... რო- თხოვნა უფლისადმი ეგ იქნება, რომ ქალის შარის-
ლოცვით გამოდიოდა მისი ეზოდან. დაყარა მთელ სიგრძეზე ისე, რომ ქმარი აუცილებ- გორ არ გახსოვს, ხნულში რომ თევზი დავიჭირე, გან დამიფაროს, რადგან ეშმაკივით დიდი ძალა
ყოველ დილას, ლოცვის შემდეგ, კიდევ დიდ- ლად დაინახავდა. ასეც მოხდა. ცოლი ხედავდა თუ მერე შენც წამოიღე!... ჰქონია ქალის შარსა და მათ ნდომას კაცის გასა-
ხანს იდგა ხოლმე ხატების წინ და ევედრებოდა როგორ ჰკრეფდა გამალებით მისი რჩეული მიწაზე − მე კი არა, შენ გაგიჟდი, ხნულში თევზს რა ქილიკებლად. ამის შემდეგ სიტყვა „თევზს” აღარ
ღმერთს: დამიფარე, ღმერთო, წარღვნისაგან, ცეც- მოფართხალე თევზებს და ცოტა ხანში ცოლმაც უნდა. შენ თევზი არ მოგიცია ჩემთვის და თევზსა ვახსენებ ჩემს სიცოცხლეში...
ხლისა და ქარიშხალისაგან, მიწისძვრისაგან, ავი გასძახა: მთხოვ, საიდან მოგიტანო? − გაჯიუტდა ცოლი. აქ ცრემლმორეული ცოლი ჩაეკონა ქმარს და
სენისაგან, მოძალადე მომხვდურისაგან და სხვა − ხარები გამოუშვი უღლიდან, მარჩენალო და, კი მოთმინება დაეკარგა გლეხს. ხვევნა-კოცნაში ნელ-ნელა გაუხსნა საბელი და
მრავალი შარისაგანო. წლობით ჩაესმოდა ცოლს მოდი, იხმიე ის, რაც მოურთმევია ღმერთს ჩვენთ- − ახლა გიჟადაც გამომიყვანე, მე შენთვის თევ- გაათავისუფლა ტყვეობისაგან, მერე მის წინ მუხ-
ეს სათხოვარი და ლამის გაზეპირებული ჰქონდა. ვის. ცოტა დაეშურე, რომ საჭმელი არ გაცივდეს! ზი მომიცია და ახლავე მომართვი თევზი, ცოდვას ლებზე დავარდა და პატიება სთხოვა. ქმარმა ხელ-
ერთხელაც ჰკითხა; გლეხმა ხარებს გაოფლილ შუბლზე აკოცა და ნუ ჩამადენინებ ღმერთის წინაშე, იცოდე, აღარ ში აიტაცა თავისი ჭკვიანი და მორჩილი ცოლი და
− დიდია უფლის ძალა და წყალობა, მაგრამ, უღელი ახსნა, მერე თევზები ჩოხის კალთაში ჩაყა- ვხუმრობ... გულში ჩაიკრა.
გამკვირვებია, რატომ ერთხელაც არ სთხოვ, რა და ცოლისკენ წავიდა. − მიშველეთ, ხალხო!!! − აყვირდა და ცოლმა ისევ სუფრასთან დასვა და დოქით
უფალს, რომ ქალის შარისაგან დაგიფაროს? განა − დედაკაცო, აბა ნახე, ნამდვილად ღვთის სას- აქოთქოთდა ცოლი, სახლიდან გამოვარ- ღვინო მიართვა, კიდევ მრავალი საჭმელი და, ჰოი
ქალისაგან არ მოდის უამრავი ხლართები? წაული თუ არ არის, ხნულში, აი რამდენი თევზი და და მეზობლებს მოუხმო. მეზობლებიც საოცრებავ?! − კორკოტის ქვეშ, ერბოში შემწვარი
− აბა, შენცა ხარ, დედაკაცო! ქალმა რა უნდა ავკრიფე, ნამდვილი სასწაულია, თუ არა, საიდან დაძახილზე უმალ იქ გაჩნდნენ და მიზეზი ჰკით- თევზი! − ქმარს ენა დაება აღტაცებისაგან, უნებ-
დამიშაოს ისეთი, რომ მისი გულისთვის უფალი შე- უნდა გაჩენილიყო ამ ტრიალ მინდორში ამდენი ხეს. ხოლო რა გაიგეს ქმრის ახირების მიზეზი, ლიედ შეჰყვირა კიდეც, მაგრამ სიტყვა „თევზი”
ვაწუხო, განა მე ვერ გავუმკლავდები ქალს? ცოცხალი თევზი?! აჰა, წაიღე და, საღამოს რომ მო- რომელსაც თავისი პირით წარამარა იმეორებდა, რომ არ უნდა ახსენოს? − ისევ ხრიალი აღმოხდა:
− კარგი, თუ ასეა, ღმერთი როგორმე გაჩვე- ვალ, ერთი შენებურად მომიმზადე... ისინიც ცოლის ჭკუაზე დადგნენ: − ხნულში თევზს -ჰმმმ!!!, ჰმმმ! აი ნახე, ხომ ვამბობდი, რომ
ნებს, რამდენად ანგარიშგასაწევია ქალი და მისი ცოლმა არაფერი უპასუხა, მდუმარედ ჩაალაგა როგორ დაიჭერდი, შე უბედუროო, მაგრამ გლეხი ხნულში მოვკრიფე-თქო, ხომ ვამბობდი!..
შარი. თევზები კალათაში, რომლითაც საჭმელი მოუტა- თავის ნათქვამზე იდგა. მაშინ დაიჭირეს მეზობლის − ჰო, ჩემო უბოროტო და მიმნდობო ქმარო,
გავიდა ხანი, გლეხი ხარობდა შვილების სიმ- ნა, გვერდით მიუჯდა ქმარს და დაელოდა, როდის კაცებმა და საწყალი გლეხი ბოძზე მიაბეს, ცოლი ნამდვილად ის არის, შენ რომ მომეცი ის თევზია,
რავლით და სიკეთით. მადლობდა ღმერთს ყვე- დანაყრდებოდა. ქმარმა ცოტახანს წაუძინა, მერე დაამშვიდეს და თვითონ სახლებში წავიდნენ. შენ თამამად შეგიძლია ეგ სიტყვა წარმოთქვა, მე
ლაფრისთვის, დედაკაცი კი სულ ეძებდა შესაფე- მზემ რომ სამხრეთიდან დასავლეთისკენ ჰქნა პირი, საცოდავ დღეში ჩავარდა კაცი. მუქარით რომ გამითავისუფლებიხარ ამ ფიცისაგან, შენ სიალა-
რის დროს, როგორმე ქალის შარი და მისი ძალა ხარები ისევ შეაბა, ერთი ომახიანი გუთნურიც შე- ვერა გააწყო, ისევ მუდარით მიმართა: ლეს და პატიოსნებას ხომ საზღვარი არა აქვს და,
დაენახვებინა ამ უფალზე მინდობილ ქმრისთვის. მოსძახა და ხვნა განაგრძო. − მეც ხომ ვიცი და შენც იცი, რომ ღმერთის დაე, ჩემზე იყოს, რაც დაგიშავე, როგორ შეიძლება
ერთხელაც, როცა ქმარი ყანას ხნავდა, ცოლ- გვიან საღამოს დაბრუნდა გლეხი სახლში, ბავ- წინაშე მე მართალი ვარ, რომ მე ნამდვილად მოგე- სიტყვა „თევზი” არ თქვა, ეს ხომ სიმბოლოა პირ-
მა სამხარი გაამზადა და კალათით ხელში გზას შვებს უკვე ეძინათ. ცოლი ზედმეტად მზრუნველი ცი მუხის ძირში მთელი ჩოხის კალთა თევზი. ახლა ველი ქრისტიანებისა?... −მერე დაიხარა და სიყვა-
გაუდგა. მდინარე უნდა გადაევლო და როცა ხიდს დახვდა: ხელ-ფეხი დაჰბანა, ჩააცვა და სუფრასთან ხომ მარტონი ვართ, არც არავინ გვისმენს, მე შენი რულით ამოუკოცნა თვალ-ბაგე თავის სიამაყეს და
გადადიოდა, დაინახა, რომ მეთევზეებს საკმარისზე დასვა. რა აღარ მიუტანა ვახშმად, მისი საყვარელი წყალობით დაბმული ვარ და ახლა მაინც მითხარი, ერთგულ ქმარს. ამის შემდეგ ქმრის პირველი სათ-
მეტი თევზი დაეჭირათ და სახლში წასვლას აპირებ- საჭმელებიც კი, მაგრამ თევზი არსად სჩანს. იფიქ- რომ მართალი ვარ, ხომ წამოიღე კალათით თევზი? ხოვარიც ეს იყო; დაეცვა უფალს ეშმაკის და ქალის
დნენ. ქალმა სთხოვა მიეყიდათ მისთვის ცოტაოდე- რა: ალბათ, ბოლოში მომართმევსო, მაგრამ... იმდენად საწყალი და საცოდავი იყო იმ დროს ხლართებისაგან.
გაენათი − დავით აღმაშენებლის სულიერი დიდგორი მაკა ბერიძე

მელიც ღრმა ქრისტიანულ საფუძვლებთან ერთად, უძველეს ცოდ-
სამცხე-ჯავახეთის
დასაწყისი გვ. 1,2 ნებში გარკვეულობითაცაა ნასაზრდოები.
ემბლემათა „მზიანობა” და გაენათის სახელწოდების „სინათლე”
სახელმწიფო
გამოხატავდეს და საქმე გვაქვს ენებს შორის სიტყვათა მიგრირების
ტიპურ შემთხვევასთან.
უდაოდ მიგვანიშნებს იოანე პეტრიწის მემკვიდრეობის ნიუანსებზე,
− ნათლის ესთეტიკის ფენომენზე, რამაც, მომავალში. საფუძველი
უნივერსიტეტის
„გაენათი,” „გენათი” („გენაათი“) ნიშნავს „განათდი,” „გათენ-
დი” და არ არის ბერძნულიდან ან ებრაულიდან შემოტანილი. ეს
შეუქმნა „ვეფხისტყაოსნის” საერთო იდეოლოგიას და კერძოდ,
მზისმეტყველებას.
რექტორად აირჩიეს
არის ძირძველი, წინარე, საერთოქართული ლექსიკური ერთე- „გაენათის” დამაარსებელთა გარდაცვალებიდან ცოტა ხნის
ული და დღევანდელ მეგრულ ენაში შენახული სიტყვა. გელათის შემდეგ, გელათელი ბერი პირველად იტყვის „გელათს” და სადიდე- სსიპ სამცხე-ჯავახეთის
სახელდების შემთხვევაში კონცეფციურ-სიმბოლური ტერმინი ბელ ოდას უძღვნის მონსატერს: „ვნატრი ელადსა, თვით მას გელათ- სახელმწიფო უნივერსიტე-
− „გენათი” არის დასაბამიერი ქმნადობის − „სრული შესაქმის” სა...” ხომ არ არის იოანე შავთელის მიერ ხატოვნად გამოთქმული
(„იქმენინ ნათელი“) იდეის თავისებური ინტერპრეტაცია, კულტუ- ტის აკადემიური საბჭოს
სახელდების ეს ჩანაცვლება ალტერაციულ-მონაცვლეობითი მეთო-
რულ-შემოქმედებითი აქტია, რომელიც საგნის არში წვდომით, დით მიღწეული პოეტური სიტყვათქმნადობის შემთხვევა გელათსა 2022 წლის 31 იანვრის N4
იქცა მონასტრის იდეური და ფუნქციური სპეციფიკის სახელწო- და ელადას შორის? იქნებ, დავითის მერე კვლავ გაცოცხლდა ჩვენი დადგენილებით, სამცხე-
დებად. მარადიული თაყვანისცემა უცხოურ-საუცხოოს მიმართ და „ვნატრი
ეს არის მოწოდება გონების წიგნიერი განათებისაკენ. შესაძლე- ჯავახეთის სახელმწიფო
ელადსაო” ითქვა?.. შემდგომში კი საერთოქართველური ენის „გა-
ბელია, რომ სწორედ, ამ მოვლენის შემდეგ დამკვიდრდა ქართული ენათი” მარტივად ჩაანაცვლა „ელადამ” და მას შემდეგ მონასტრის უნივერსიტეტის რექტო-
სიტყვიერების წიაღში სწავლისა და ცოდნის შეძენის პროცესისა და სახელად დამკვიდრდა „გელათი.” რად მეორედ (ოთხი წლის
მისი შედეგის აღმნიშვნელი ტერმინები: „განათლება” და „განათლე- საბედნიეროდ, საეკლესიო ლექსიკამ დღემდე მყარად შემოინა-
ბული” და არა რუსულიდან, როგორც ამას თანამედროვე ცნობილი ვადით) არჩეული იქნა
ხა წოდებრივი კომპოზიტი: „ქუთათელ-გაენათელი მიტროპოლიტი,
ქართველი მეცნიერი ამტკიცება. ამ მოვლენასვე ვუკავშირებთ ისე- რაც ნათელი დასტურია გელათის თავდაპირველი სახელწოდებისა. მაკა ბერიძე.
თი ახალი სემანტიკური კომპოზიტის ჩამოყალიბებას, როგორიცაა ამიტომაა ჩვენთის ის დღესაც „გენათი” − დავით აღმაშენებლის სუ- გაზეთ „ლიტერატურუ-
„ცოდნის ტაძარი,” რომელიც საუკუნეთა შემდეგ, საბოლოოდ დამკ- ლიერი მონაგები, − ქართული სახელმწიფოებრიობის ისტორიისა და
ვიდრდა მყარ ორგანულ ლექსიკურ ერთეულად ქართულ უმაღლეს ლი მესხეთის” რედაქცია
მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის მონაპოვარი.
სკოლასთან მიმართებაში. ულოცავს ქალბატონ მაკა
გაენათის სახელდებას ჩვენ განვიხილავთ, კვლავ და კვლავ, *** ბერიძეს რექტორად არჩევას და უსურვებს ღირსე-
მეფე დავითისა და იოანე პეტრიწის თანამშრომლობის, თანამებუ- 850 წლის შემდეგაც, მეცნიერთათვის ამოუცნობი, ხოლო პოლი-
ნებეობის ჭრილში. ის გამთლიანებული იდეური საფუძველი, რასაც ულად გაეგრძელებინოს ის დიდი კურსი, რომელიც
ტიკოსთა და მხედართმთავართათვის ჯერაც მიუწვდომელია არსი
ჩვენ პეტრიწონისა და გაენათის აკადემიათა სიმბოლოებსა და მო- იმ შედეგებისა, რაც მეფე დავითმა მოიმუშაკა. დღემდე არსებობს აქამდე რექტორატს ეკავა ქვეყნისათვის მაღალკვა-
ნასტრის სახელდებაში ვხედავთ, შესაბამისობაშია პეტრიწის, რო- კითხვები საარაკო საქმეთა ირგვლივ, რომლებზეც პასუხი, უდაოდ ლიფიციური კადრების მომზადებისა და სამეცნიერო
გორც ნეოპლატონიკოსის მსოფლხედვასთან. მასვე ვუკავშირებთ სცილდება მოკვდავთა ბუნებისათვის შესაძლებლის ზღვარს და
დავით აღმაშენებლისეულ სააზროვნო სივრცის მასშტაბებსაც, რო- მუშაობის გააქტიურების საქმეში.
მხოლოდ ზებუნებრივში არსობს, „რამეთუ მრავალ არიან ჩინებულ-
პოეზია
გაწყვეტა. სადაც უპატრონო სამი სახლიდან, და მაინც მცივა და ხელების სუნთქვით გათბობა,
ვფიქრობ, მერცხლები ბრუნდებიან, როგორც ზამთარი.
არცერთს ჭიშკარი აღარ უჩანს, რადგან მოსახლე, უფლება არ მაქვს და ლექსია ჩემი გალობა,
არვის ეგონის (დასათვლელად ვითომ ბევრია). და პატიება, რომ სიყვარულს გავუთამამდი.
მერე ყველაფერს უბედითო ბედი მოახდენს
და ზვავთა ბერტყვა დაიკავებს თითო კელიას.
თუ დამივიწყებ
ჩემი სოფელი თვალებიდან არასდროს არ ჩანს,
ჩემი სოფელი გულის ცემით უნდა გააღო. (მხოლოდ შენ)
ჩემი სოფელი ერთადერთი შვილია, რადგან,
დედის ერთები არ ტოვებენ სახლებს არასდროს. სიცივე გატყდა, მაგრამ მზეა ჩემზე გამხდარი,
და სითბოს როგორც სიახლოვეს შენსას ვერ ვხვდები.
ჩემი სოფელი, სხვანაირი სამოთხე არის, იქ, სადაც თითქოს ყველა გრძნობა დავასამარე,
ჩემი სოფელი სხვანაირად დაგიხატიათ. იქ, საიდანაც ბრუნდებიან მხოლოდ მერცხლები.
ჩემი სოფელი უამრავი ტკივილის ასხმით,
ჩემი ყველაზე მარტოხელა მეგობარია. მე მოგაკითხავ, მოგძებნი და გადმოგიბირებ,
გამოგიტაცებ (ცხენის არა) ქარის ჭენებით.
ჩემი სოფელი უდიდესად პატარა დარჩა, გზად თავმომწონეს მოგატარებ მთაში გვირილებს
ჩემი სოფელი ერთი ციდა სამოსახლოა. და უსათუოდ, უსათუოდ, გაგახსენდები.
ჩემი სოფელი დაატყვევა ცრემლმა და დარდმა,
შვილის სიკვდილმა დააჩოქა მუხლზე ტაოდან. და მეტყვი, ვიცი, რომ სიყვარულს ზღვარი არა აქვს,
რომ მონატრება სასტიკია, როგორც გოდება
ჩემი სოფელი აფხაზეთის ზღვაში დაახრჩვეს, შინაგანი და გამიხსენებ, ალბათ, ამაღამ,
გუშინ ჩემს სოფელს სამაჩაბლოს ტყვიები მოხვდნენ, და, რა თქმა უნდა, ყველაფერი მოგაგონდება.
ჩემი სოფელი შიდა ქართლში ჯვარზე გააკრეს,
გივი ნემსაძე ჩემი სოფელი ძმათა ომში ძმურადვე მოკლეს. და ამ სიცივეს, დავიწყებით ჩამოზვავებულს,
ჩვენ მოვერევით დამსხვრეული, მკვდარი მაჯებით.
VIII წერილი ჩემი სოფელი გაზაფხულზე შხამით დაწამლეს, და ვუერთგულებთ საუკუნოდ რწმენას, რამეთუ,
ჩემს მიწას გუშინ ალესილი ნიჩბებით შლიდნენ. უერთმანეთოდ ვერასოდეს გავიმარჯვებდით.
უთბილისო მეგობარს ჩემი სოფელი დაატყვევეს, მერე გაფანტეს
და საზღვარ-საზღვარ უპატრონო მამლუქად ყიდეს. და ბუხრის გულში მოგიზგიზე ცეცლის თვალებში,
ბოლო წერილთან შედარებას აღარ ვაკეთებ, ამოვიკითხავთ სამომავლო მზერას და ბილიკს.
წერაც არ მინდა, ვინაიდან სიტყვა არ მყოფნის. ჩემი სოფელი ვარძიაა, ჭულევი, ზარზმა, არც გაიფიქრო, რომ ოდესმე ხელი გაგიშვა,
ჩემი სოფელი შორეთია, საფარა, ოშკი. არც გაიელვო, რომ ოდესმე უშენოდ ვივლი.
ვდგავარ, ვუყურებ გარემოს და ვფიქრობ და მერე
ჩემი სოფელი ამაყია ზეცაზე მაღლა,
მიზეზს ვერ ვხედავ, აზრს ვერ ვიგებ ახლა აქ ყოფნის.
ჩემი სოფელი ყველაფერზე დიდია ლოცვით. მე მოგაკითხავ, მოგიტაცებ (მუდამ გახსოვდეს).
და თუ მოითხოვ სიკვდილსაც კი ასე შევხვდები.
აქამდე გზებზე, ასფალტებზე, ლამპიონებზე, ჩემი სოფელი სამყაროშიც ამაყად მოჩანს, რაც გინდა ის თქვი, მაგრამ მაინც ვერ მიგატოვებ
ვსაუბრობდით და ვეწეოდი ყველა სტრიქონში. ჩემი სოფელი აღზევებულ სატანას ებრძვის. იქ, საიდანაც ბრუნდებიან მხოლოდ მერცხლები.
აქაურ ქარებს სულ ვერაფრით გამოვემეტე ჩემი სოფელი სულ პატარა საქართველოა,
და ასე დავრჩი სიტყვა ძუნწი, როგორც გინდოდი. ჩემი ტკივილი, ჩემი ძალა და ჩემი ღმერთი.
გაგიკვირდება, არ ვსაუბრობ ახლა სიზმარზე,
***
აზრი არა აქვს დაგცდეს სიტყვა ცრემლებზე, რადგან
მამი, ჭალებიდან მღერა ისმის მტკივნეულია როცა ღამეს უცქერ და ხვდები,
მე ტკივილისგან ტკივილადვე გარდავისახე (ეძღვნება მამას) რომ მის ხსოვნაშიც მოგონებამ სული დალია.
და უფრო მეტად დავემგვანე სევდიან მამას. როცა უბრალოდ, სამყაროა უხვი და წლები,
თიბვის სეზონია, მამი, ჭალებიდან მღერა ისმის, წლები უბრალოდ მახეა და დრო კი გალია.
რომელიც ახლა მომავალზე არაფერს ამბობს, ბალახს აკვანივით ქარი მიაქანებს ნელა-ნელა.
ჩუმი ფიქრებით ყველა ღიმილს ჩვენთვის იმეტებს. ჩვენი ყანებიდან, ალბათ, ის ბავშვობაც გამოივლის,
კაცი, რომელიც გულგატეხილ სახეში სახლობს, როცა შენამდე მოსასვლელი გადამიკაფე,
მთელი ცხოვრება სოფლის ორღობეში რომ ამიშენა. და მე უღმერთო დამნაშავის მერგო ამპლუა.
სახე, რომელიც ტანჯვისაგან ექცა სიბერედ.
და მე ჩამქრალი, სასიკვდილე, გწერდი დილამდე
მამი, ბინდდება და რაღაც საუცხოო საღამოა,
ასე არის და მერამდენედ იმედს ვიტყუებ, იმ ღამეს, ჩემი სიკვდილივით გადავმალულვარ.
ჩვენთან დაღამებაც ასე უცნაური რატომ იცის?!
როგორც გითხარი, ყველაფერი თქმადაც არა ღირს,
ღრუბლებს ვაკვირდები, ღრუბლებს დედამიწის გასაოცარს,
ვდგავრ ღამეში, მთვარის შუქზე ვუცქერ სილუეტს, ხის ფესვებივით ღრმა მიწაში დავმიწებულვარ,
რა სათქმელია, ყველა აღმართს მოსდევს დაღმართი. თითქოს აცივდა და მდელოც გასათბობად გადავიცვი.
გავმქრალვარ როგორც პირობები მოტყუებული.
მამლის ყივილით და ცხვრების გამორეკვით გვითენდება, და დღეს მარტივით ამინდია, როგორც ჩვეულა,
რომელსაც, ალბათ, სიხარულით შევეგებები,
ასი სიცოცხლეა გახეთქილ კლდეში ცივი წყარო. და ამინდივით შემომატყდა სულზე სხეული.
და არცერთ გზას არ დავიტოვებ უკან დასახევს.
ასე დავრჩები, როგორც ფერფლი სულის შებერვით ჩუმად მეუბნები: − ფეხი არ დაგიცდეს, მა, ხევებთან,
ქარებს რომ მიაქვთ და დროშივე დაასამარებს. მოდი, მე გასწავლი, ცხვრები როგორ უნდა აბალახო. ძველი ლექსივით მიმავიწყდა შენი თვალები,
ჩვენი ბავშვობის ოცნებებსაც ვმარხარ ღრუბლებში.
ლექსებს, რომელსაც ყოველ დილით ვწერდი სიზმარზე, ასე დავდივართ და მთელ დღეს მინდორ-მინდორ მივუყებით, შენ სადაცაა, ვიღაც უცხოს ცოლი გახდები
მარტოობაზე, სუიციდზე, ცრემლებზე, რადგან, ხშირად ვიღლები და ქვაზე ჩამოჯდომით მეძინება, და მე უცოლოს საუკუნოდ დამემდურები.
მე ტკივილისგან ბოროტად ვერ გარდავისახე შენ კი სევდიანი, ძალზე სევდიანი მირაჟებით,
და უფრო მეტად დავემგვანე სევდიან მამას. ბილიკს მიყვები და უხმოდ ელოდები შებინდებას.
ძლივს გადალახულ შემოდგომას
მამი, შუადღეა, მოდი, ავიტეხოთ თითო ლუკმა,
ბავშვობის მოგონება პური, მარილი და შენი დაკრეფილი მწვანილები. დასასრულისკენ გაემართა მთელი ბავშვობა,
− ცხენი მიუშვიო, ცოტა იბალახოს დაგვისუსტდა, მოგონებების ერთი მწკრივიც მომცილდა გულზე.
(გეძღვნება შენ) აჰა, მოსაცმელი, ქვაზე ნუ დაჯდები, გაცივდები. კვალი დატოვა იარებად რაც კი მახრჩობდა
და ახლა ზამთარს ცარიელი აწმყოთი ვუცქერ.
რაა ცხოვრება, როცა ზიხარ, ფიქრობ სატკივარს, მერე გეკითხები: − ამ მთას ნაფუტკრალი რატომ ჰქვია?! დღეს ყველა ლექსი, ყველა სიტყვა თუ
თუ ვინ იყავი, ვინ ხარ ახლა, ხვალ ვინ იქნები. ანდაც, წითელ ციხეს რატომ არ არტყია გალავანი. რამე ვერ ვთქვი,
მე და შენ შორის ყველა ხიდი არის ჩაჭრილი მალე დაღამდება? − მამი, ნეტავ რაზე გაგეღიმა, ღრმა ფიქრებიდან მომაკვდავი კვნესით მეძახის.
და ყველა წერილს ნახატი აქვს გულში ისრების. ერთი ნაფასიც და ისევ საფიქრალში გადავარდი. ზამთარმა კიბის საფეხურზე შემოდგა ფეხი,
ახლა თოვლია შენზე სათნო, შენზე სპეტაკი.
ვით წვიმის ფარდა, მარტოობაც მხრებზე შევისხი, ასე ბინდდებოდა, მინდვრებს სუნი ჰქონდა საოცარი,
თუთუნის ბოლში აურია ბავშვობის წლები ჩუმად მოგვეპარა ნისლი ცრემლიანი, ტყეებიდან.
და მახსოვს დღესაც, „სპიჩკის” წამლით გადასერილი, შენ კი იჯექი და თითქოს რეალობას გაასწარი, გაივლის
შენი სახელის პირველ ასოს რომ ვიხორცებდი. ფიქრით იმდენად, რომ, ალბათ, შებინდებაც გადავიდა.
ხვალ წაშლის, ალბათ, შენ ნაკვალევს დეკემბრის ქარი
თიბვის სეზონია, ქარი ბალახს ნელა მიაქანებს, და ჩემს ოთახში შენი ხსოვნაც განიავდება.
ხელებზე, ცხენი შევკაზმეთ და მალე ამ გორებსაც გადავივლით. რადგან ვიღაცა ამ ყველაფრის შემცვლელი არის
ნეტავ რა იქნება?! რატომ არ საუბრობ მომავალზე?! და მერე, ალბათ, შენ მოგიწევს ღამის გათევა.
რომლის ანაბეჭდიც შენს ხელებს ახლავს, ჩუმად მივდივართ და ტყიდან ჩიტუნების მღერა ისმის.
პატარა ხელებს, სიყრმის ცრემლით ჩახორცებული. ხვალ, ალბათ, შენი სურათიც კი აღარ მექნება
დღეს აღდგომაა, მიხაროდა აღდგომა, რადგან, და მოგონებებს გავისტუმრებ დაუბრუნებლად.
შენც მოდიოდი სანთლის სუნით, პასკის გემოთი. შენ კი ამ ლექსსაც გადააქცევ ისევ ეჭვებად
უსათაუროდ და ცრემლის გამო სისველეც კი წაგკრავს ტუჩებთან.
და ბაღის გვერდით, ქვის ნატეხით დახაზულ ქვასთან,
ვიჯექი დღესაც, ბავშობიდან გამოდევნილი. (მხოლოდ შენ) ხვალ უფრო მალე ასრულდება, ვიდრე გგონია,
ვაკვირდებოდი გზას, რომელიც ჩვენსას აღარ გავს გაივლის ესეც, ჰო გაივლის, ჩემში გაივლის.
ჩვენ მაშინ მოვკვდით, როცა სხივებს გავუთანაბრდით,
და თვითმფრინავიც არსაც ჩანდა შენი წერილის. და შენ დაგრჩება უჩემობის მელანქოლია
და მზეზე მეტად ჩვენი გულის ცემა გვათბობდა.
და დარწმუნდები, რომ შენს თვალებს აღარ განვიცდი.
როცა უბრალო გაღიმება იყო მთავარი
რაც არ მოგწონდა, უკვე ღერებს ღერზე ვეწევი,
და ყველა სიტყვა ჩაგვესმოდა, როგორც გალობა.
უკვდავი სევდა დამიტოვეს ბავშობის წლებმა. ხვალ, ალბათ, შენი დანახვაც კი არ მენდომება,
და ფიქრებიდან თავბრუსხვევით წრედის დახაზვა
მიდევს ასანთით დასერილი ჩემი ხელები, გადაგიფიქრებ, დაგივიწყებ, წაგშლი გულიდან.
შენი სახელის პირველ ასოს რომ იხორცებდა. და პირობები დამსხვრეული, როგორც ლავიწი,
ჩემი მხრიდან და, არ ასრულდება არასოდეს შენი ოცნება,
ყველა ჟინი გამიასმაგდა, მთელი სიცოცხლე გეხსომები (ნახე, თუ გინდა).
ჩემი სოფელი რომ ახლაც თითქოს ჩემთან ხარ და მაინც არ ვიცი, ხვალ სულ სხვაგავარი დაგიდგება ყოფა უჩემოდ,
სად მიფრინავენ მერცხლები და რატომ სტოვებენ, ხვალ უცხო გზებით შენ მოგიწევს წასვლა აქედან.
ჩემი სოფლიდან სხვანაირად დგება ზაფხული, ადამიანებს ვისაც მათი მზერა უყვარდა, გაგახსენდები ყოველ წუთში, მწვანე ფურცელს რომ
ჩვენთან მიწები ყვავიან და სისხლი ჩერდება. ან რატომ ცდილობს მოფუსფუსე გლეხი ტოტებზე დახედავ ზედ და ჩემი ხელი აღარ დაგხვდება.
ყველა მოხუცი, უსიცოცხლო ფიქრში გართული, ვერ გამოსული კვირტებიდან ღმერთის დანახვას.
მარტოსულები გულის ცემას გრძნობენ ხელებთან. დღეა თბილი და თოვლი მზესთან ტირილს აგრძელებს რადგან ვიღაცა შენი თავის შემცვლელიც არის,
და დაკარგული რწმენასავით ქრება ზამთარი... და დამიჯერე შენ მოგიწევს ღამის გათევა.
ჩემი სოფელი გაიზარდა სასაფლაოთი, და ვაკვირდები გაზაფხულის დღეებს გამვლელებს ხვალ წაშლის, წაშლის შენ ნაკვალევს დეკემბრის ქარი
მომგონებელი აღარ ყოფნის ყველა განთიადს, და ვფიქრობ შენზე, რომ უბრალოდ აღარ დამთავრდე. და ჩემს ოთახში შენი ხსოვნაც განიავდება.
ბედმა ცრემლივით მოაყლა ტანში აორტის
„კირალი”, ფრანგული „ვესტა” და „მა- დღეებიდანვე საბჭოთა საგარეო დაზ- ქ.ჩოლოყაშვილის და ნ.ერისთავის ადვო-
თამაზ ჩიკვაიძე რია”), საზღვარგარეთ გახიზნულიყო. ვერვა დეზინფორმაციის გავრცელებითა კატებმა საქმე იმდაგვარად წარმართეს,
მთავრობას ბევრი ჩინოსანი და საქ- და ინტრიგების ხლართვით ცდილობდა რომ ყალბი „ჩერვონცების” საქმე მთლი-
2012 წელს ქართველმა მკითხველმა მიანი წრის წარმოამდგენელი გაჰყვა. გა- ქაქუცა ჩოლოყაშვილისა და ქართული ანად დაბრალდა სიმონოვიჩს, რომელიც,
საბჭოთა საქართველოს უშიშროების ხიზნულთა პირველი ნავსაყუდელი სტამ- ემიგრაციის ლიდერების ერთმანეთთან თითქოსდა, საბჭოთა ხელისუფლების
სახელმწიფო კომიტეტის პოლკოვნი- ბოლი აღმოჩნდა. ლტოლვილების პირვე- დაპირისპირებას და ამ გზით მათი ავტო- დავალებით მოქმედებდა.
კის გელა სუდაძის შესანიშნავი წიგნი ლი ნაკადი ქართულმა კათოლიკურმა რიტეტის შელახვას და აქტიური პოლი- ყალბ ჩერვონცებთან დაკავშირებით
„ქართული ანტისაბჭოთა ემიგრაცია და ეკლესიამ შეიფარა. თურქეთის ხელი- ტიკური საქმიანობიდან ჩამოცილებას. შემდგომში ცნობილი გახდა, რომ ისინი
სპეცსამსახურები” მიიღო. წიგნის ღირ- სუფლებამ საქართველოდან დევნილებს 1925 წლიდან დაწყებული ქართულ მიუნხენიდან პარიზში იყო ჩამოტანი-
სებას ის აძლიერებს, რომ მასალები აღე- უყოყმანოდ მისცა თავშესაფარი. თავ- ემიგრაციაში გამოიკვეთა რამდენიმე ლი ემიგრანტ შალვა ქარუმიძის მიერ.
ბულია უშიშროების და შინაგან საქმეთა დაპირველად, ემიგრანტული მთავრობა მებრძოლი დაჯგუფება, რომლებზეც ნ.ერისთავისა და ქ.ჩოლოყაშვილის დაპა-
სამინისტროს არქივებიდან და დაწერი- სამშობლოდან განდევნას დროებით დიდი გავლენა ჰქონდა ქაქუცა ჩოლო- ტიმრების შემდეგ შალვა ქარუმიძე პარი-
ლია ობიეტურად და მიუკერძოებლად. მოვლენად თვლიდა და სტამბოლიდან ყაშვილს. ესენი იყვნენ ქ.ჩოლოყაშვილის ზიდან გაქრა. ქართული ემიგრაციული
დაზვერვა სახელმწიფოს არსებო- წასვლას არ ფიქრობდა. დევნილთაგან შეფიცულები, „სამხედრო კავშირი” და წრეებისათვის ადრეც იყო ცნობილი
ბისთვის ერთ-ერთი სასიცოცხლო მნიშვ- ზოგიერთმა ბიზნესი წამოიწყო, შექმნა „თეთრი გიორგი”. აღსანიშნავია, რომ შ.ქარუმიძის კავშირები საბჭოთა სპეც-
ნელობის ინსტიტუტია. არცერთ დიდ თუ მეურნეობები და საბანკო დაწესებულე- ქ.ჩოლოყაშვილის ეროვნულ გმირად სამსახურებთან.
პატარა ქვეყანას არ შეუძლია არსებობა ბებიც კი გახსნა. აღზევების საქმეში დიდი წვლილი მიუძ- საბჭოთა დაზვერვას, როგორც ჩანს,
დაზვერვის გარეშე. ისტორიას არ ახსოვს უცხო სახელმწიფოთაგან საქართვე- ღვოდათ ქართველ სოციალ-დემოკრა- დაგეგმილი ჰქონდა ყალბი ჩერვონცე-
კამათი იმის თაობაზე, საჭიროა თუ არა ლოს გახიზნული მთავრობის წარმომად- ტებს, რომლებიც შეეცადნენ ამ ფაქტის ბის საქმით მაქსიმალურად დაეძაბა ურ-
დაზვერვა. იყო მისი აქცენტების შეცვ- გენლებთან ურთიერთობა თურქეთმა თავიანთ სასარგებლოდ გამოყენებას. თიერთობა ისედაც ერთმანეთზე გადა-
ლის, ანდა ზოგიერთი მეთოდის უარყო- დაამყარა, 1921 წლის ბოლოს კი − ვატი- თუკი ქართველი სოციალ-დემოკრატები კიდებული ქართული ემიგრაციის ლიდე-
ფის მცდელობაც, მაგრამ უარის თქმა კანმა. ზემოთ აღნიშნულ ორგანიზაციებსა და რებსა და მათ მომხრეებს შორის. ასეა თუ
ქაქუცა ჩოლოყაშვილი
დაზვერვაზე − არასოდეს. რომის პაპმა კარდინალ მუსტეროს თვით ქ.ჩოლოყაშვილს გადაიბირებდ- ისე, ამ საქმემ ქ.ჩოლოყაშვილისა და მისი
თავიანთი ქვეყნების სადაზვერვო პირით ყოველმხრივი დახმარება აღუთქ- ნენ, ქართველთა ეს ერთობა საბჭოთა შეფიცულების ავტორიტეტი ფრანგული
სამსახურებთან წლების მანძილზე თა- და გავლენა მაშინდელ საზოგადოებაზე
ვა ლტოლვილებს და მოითხოვა სრულ- ხელისუფლებისთვის საშიში ხდებოდა, საზოგადოების თვალში, ძირს დასცა.
ნამშრომლობდნენ ცნობილი მეცნი- იმდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ მათმა
ყოფილი ინფორმაციის მიწოდება. ვატი- როგორც საზღვარგარეთ, ისე საბჭოთა რამდენიმე სიტყვა თვით დაზარა-
ერები, პოლიტიკოსები, ხელოვნების და ფორმებმა და მეთოდებმა თავისებური
კანის პარალელიურად საქართველოს საქართველოში. აქედან გამომდინა- ლებულ სიმონოვიჩზე: მე-20 საუკუნის
კულტურის წარმომადგენლები, მაღალი ასახვა ჰპოვა აღორძინების ხანის გენი-
დევნილ მთავრობასთან კონტაქტში რე, საბჭოთა ხელისუფლებამ და მისმა დასაწყისში პეტერბურგში იუველირი
რანგის სახელმწიფო მოღვაწეები და ალურ ქმნილებაში − შოთა რუსთაველის
შევიდნენ სხვა ქვეყნებიც, განსაკუთრე- სპეცსამსახურებმა მიზნად დაისახეს, არონ სიმონოვიჩი დიდი გავლენით სარ-
თვით ქვეყნის პირველი პირებიც. „ვეფხისტყაოსანშიც” კი.
ბით პოლონეთი, რაც იმაში გამოიხატა, არ დაეშვათ ამ ჯგუფების სოციალ-დე- გებლობდა. სამეფო კარზე იგი წარად-
ცნობილია, რომ რუსი მწერალი, 1917 წელს რუსეთის იმპერიაში
რომ ქართველი გენერლები ალექსანდ- მოკრატების მხარეზე გადასვლა, უფრო გინა იმპერატორ ნიკოლოზ II-ის მეუღ-
დრამატურგი და დიპლომატი ალექსან- გრანდიოზული მოვლენები მოხდა.
რე ზაქარიაძე და ვლადიმერ ბაქრაძე, მეტიც, რაც შეიძლება დაეძაბათ და გაემ- ლის − ალექსანდრა თევდორეს ასულის
დრე გრიბოედოვი ((1795-1829) ამავე თებერვლის ბურჟუაზიულ-დემოკრა-
იუნკერთა და ოფიცერთა ჯგუფი პოლო- წვავებინათ მათ შორის ურთიერთობა. მეტად გავლენიანმა ფრეოლინამ სო-
დროს იყო რუსეთის იმპერიის დაზვერ- ტიული რევოლოციის შემდეგ, რასაც
ნეთის არმიაში ჩაირიცხა. ქართველებით ქ.ჩოლოყაშვილის მიმართ გან- ფიო ორბელიანმა. დედოფლისთვის
ვის რეზიდენტი. ის 1822 წელს მივლი- იმპერატორ ნიკოლოზ II-ის გადადგომა
საბერძნეთიც დაინტერესდა და ქართ- ხორციელდა მთელი რიგი ინტრიგები, განსაკუთრებით ძვირფასი ნაკეთობის
ნებული იქნა თბილისში, საქართველოს მოყვა. მარტში, დროებითი მთავრობის
ველ იუნკერთა ერთი ნაწილი სამხედრო რომელთაგან ერთი განსაკუთრებით მიყიდვის დროს სიმონოვიჩი ძალიან აკ-
მთავარმართებელ ა.პ.ერმილოვის შტაბ- გადაწყვეტილებით, კავკასიის მეფის
სასწავლებლებში ჩარიცხა. მტკივნეული იყო, როცა საბჭოთა სპეც- ლებდა ფასს, ვინაიდან იცოდა დედოფ-
ში. ნაცვლის ინსტიტუტის მსგავსად, მე-4 სა-
1921 წლის ბოლოს და 1922 წლის სამსახურების მიერ დაგებულ მახეში − ლის მომჭირნეობა. დედოფალი ყველა
ცნობილი მოგზაური, გეოგრაფი, ხელმწიფო სათათბიროს დეპუტატების
დასაწყისში საქართველოს დევნილი „ჩერვონცებად” წოდებულ საქმეში იგი ნივთს სამეფო კარის იუველირ ფაბერ-
ცენტრალური აზიის მკვლევარი ნ.მ. მონაწილეობით, ჩამოყალიბდა ამიერ-
მთავრობის ძირითადი ბირთვი სტამ- გააბეს. ჟეს აფასებინებდა და უხაროდა, რომ
პრჟევალსკიც იმავდროულად იყო რუსე- კავკასიის განსაკუთრებული კომიტეტი
ბოლიდან საფრანგეთში გაემგზავრა, 1927 წლის 14 თებერვალს საკუთარ ბრილიანტებს თითქმის ნახევარ ფასად
თის სამხედრო დაზვერვის თანამშრომე- (ოზაკომი), რომელიც დროებითი მთავ-
ხოლო ქართველი ემიგრაციის ნაწილი საცხოვრებელ სახლში საფრანგეთის ყიდულობდა.
ლი − გენერალ-მაიორი. რობის განკარგულებაში იყო, მას უნდა
თურქეთში დარჩა. პოლიციამ დააპატიმრა ქაქუცა ჩოლო- არონ სიმონოვიჩმა შეძლო ყოვლის-
პოლკოვნიკი სუდაძე შემდეგ აღნიშ- ემართა ამიერკავკასია.
შემძლე გრიშკა რასპუტინთან დაახლო-
ეპიზოდი
ება და მისი პირადი მდივანი გახდა. მისი
შეფიცულები გავლენით იგი სამეფო კარის მინისტ-
რების დანიშვნაშიც კი ღებულობდა მო-
ნაწილეობას. მის გავლენას ხაზს უსვამს
ერთი ასეთი ფაქტი:
საფრანგეთში დედოფალს გერმანიაში ღარიბი

ნათესავები ყავდა და სურდა მათთვის
ფულის მიწოდება, მაგრამ მიდიოდა
მსოფლიო ომი და გერმანიასთან რუ-
ანტისაბჭოთა
სეთს ყველანაირი კავშირი გაწყვეტილი
ჰქონდა. ეს საქმე, გრიშკას თხოვნით, სი-
მონოვიჩმა ითავა და ბანკირ რუბინშტე-
ინის საშუალებით მოახერხა გარკვეული
ემიგრაციის
თანხის გერმანიაში გადარიცხვა, რითაც
დედოფლის მადლობა დაიმსახურა.
ცოტა ხნის შემდეგ ბანკირი რუ-
ბინშტეინი სხვა საქმეზე დაიჭირეს და
დედოფალი პანიკაში ჩავარდა, რომ
ცხოვრებიდან მისი ფულადი ოპერაციები საქვეყნოდ

არ გამჟღავნებულიყო. რასპუტინის
საშუალებით ბანკირმა მოახერხა სა-
პატიმროს დატოვება და სიმონოვიჩმა
ნავს, რომ საქართველოს სსრ სახელმ- უსახსროდ და მატერიალური მხარ- ყაშვილი და ემიგრანტი ნესტორ ერისთა- დედოფლისაგან ასეთი დეპეშა მიიღო:
წიფო უშიშროების კომიტეტის ერთ-ერთ რუსეთში 1917 წლის ოქტომბრის სა-
დაჭერის გარეშე დარჩენილმა მთავ- ვი. ეს უკანასკნელი გახლდათ ქაქუცას „სიმონოვიჩ, გილოცავ. ჩვენი ბანკირი
საარქივო საქმეში (რომელიც, სამწუხა- ხელმწიფო გადატრიალების შემდეგ, სა-
რობამ სამშობლოდან ჩამოტანილი 248 ახლო მეგობარი, ყოფილი სამხედრო თავისუფალია. ალექსანდრა”. დედო-
როდ, განადგურებულია), ამოიკითხა, ქართველოში შეიქმნა დამოუკიდებელი
ყუთი ძვირფასეულობიდან სახაზინო მოსამსახურე და რეპუტაციაშელახუ- ფალი თავის გაჭირვებულ ნათესავებს
რომ რუსეთის იმპერიის სპეცსამსახუ- მმართველობითი ორგანო − ამიერკავ-
ნივთების ნაწილი (რომელსაც არ ქონდა ლი პიროვნება, რომელიც ქაქუცასთან ეხმარებოდა და კანონს რომ არღვევდა,
რის (შსს პოლიციის დეპარტამენტის − კასიის კომისარიატი, ხოლო 1918 წლის
სამუზეუმო და ისტორიული ღირებულე- ცხოვრობდა. ქართველი ემიგრანტების ამას გულწრფელად განიცდიდა, მაშინ
ჟანდარმერიის) თანამშრომლები იყვნენ თებერვალში რუსეთის დამფუძნებელი
ბა) გაყიდა და მიღებული თანხით შეიძინა დაპატიმრების მიზეზი შემდეგი ისტო- როდესაც ვლადიმერ ლენინი გერმანიის
საბჭოთა მეცნიერები, აკადემიის ნამდ- კრების კავკასიელი დეპუტატებისაგან
დაბა ლევილის მამული და ორსართული- რია გახდა: გენერალური შტაბიდან სერიოზულ
ვილი წევრი ნიკო მარი (1864-1939) და − უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანო
ანი სასახლე. „შატო”, სადაც ბინა დაიდეს ნ.ერისთავი დაუკავშირდა თავის თანხებს ღებულობდა რუსეთში რევო-
ისტორიკოსი ალექსანდრე ცაგარელი − ამიერკავკასიის სეიმი. ასევე ჩამოყა-
კარლო ჩხეიძემ, ნოე რამიშვილმა, გიორ- ძველ ნაცნობს პეტერბურგიდან სი- ლუციის მოსახდენად და სიტუაციის
(1844-1929), ორივე გენერალ-მაიორი. ლიბდა ამიერკავკასიის ფედერაცია, რო-
გი ერაძემ, მიხეილ არსენიძემ, ვლადიმერ მონოვიჩს და შესთავაზა, თითქოსდა ასარევად.
არსებობს ბევრი სხვა მაგალითი იმისა, მელიც სულ მალე დაიშალა.
გოგუაძემ და სხვებმა. ქ.ჩოლოყაშვილის კუთვნილი „ჩერვონცე- არონ სიმონოვიჩს განსაკუთრებუ-
თუ როგორი წარმატებით თანამშრომ- ჯერ კიდევ 1918 წლის პირველი
მიუხედავად საქართველოში და ბის” გადახურდავება. ამასთან, დასძინა, ლი დამოკიდებულება ჰქონდა პეტერ-
ლობდნენ სახელმწიფო ინტერესებიდან ეროვნული ყრილობის მიერ არჩეულმა
საზღვარგარეთ შექმნილი რთული ვი- რომ ქ.ჩოლოყაშვილს ეს ფული მიღე- ბურგის ქართველ თავადებთან, რომელ-
გამომდინარე ცნობილი პიროვნებები ეროვნულმა საბჭომ იმავე წლის 26 მაისს
თარებისა, საქართველოს დევნილმა ბული ჰქონდა საბჭოთა კავშირიდან. ამ თა უმეტესობა ნიკოლოზ II-ის დაცვაში
თავიანთი ქვეყნის სადაზვერვო სამსახუ- გამოაცხადა საქართველოს დამოუკი-
მთავრობამ გადაწყვიტა, არ შეენელე- ოპერაციის წარმატებით დასრულების მსახურობდა. მან პეტერბურგში საჭად-
რებთან. ბევრისთვის უცნობია ის ფაქტი, დებლობა და შექმნა საქართველოს დე-
ბინა პოლიტიკური აქტივობა და გაეგრ- შემთხვევაში ნ.ერისთავი სიმონოვიჩს რაკო კლუბი გახსნა, რომლის დირექტო-
რომ სათავგადასავლო რომანის „რობი- მოკრატიული რესპუბლიკა.
ძელებინა ბრძოლა საქართველოს და- გასამჯელოს სახით გადასცემდა 1000 რად დუმის დეპუტატი ვარლამ გელოვა-
ზონ კრუზოს” ავტორი დანიელ დეფო 1921 წლის 11 თებერვალს საქართ-
მოუკიდებლობისათვის. პირველი, რაც ფრანკს. ეს უკანასკნელი დათანხმდა ნი დანიშნა. კლუბს საჭადრაკო ერქვა,
ბრიტანეთის დაზვერვის ერთ-ერთი და- ველოს საზღვართან, ლორეს ნეიტრა-
დევნილმა მთავრობამ გააკეთა, ის იყო, შეთავაზებულ წინადადებას და რამდე- თორემ, სინამდვილეში, დღე და ღამე აქ
მაარსებელი და ამ საქმის კარგი ორგა- ლურ ტერიტორიაზე, მოხდა აჯანყების
რომ კარლო ჩხეიძის (თავმჯდომარე), ნიმე საათის შემდეგ მიიტანა 150 ცალ ბანქოს თამაში მიდიოდა. იგი განსაკუთ-
ნიზატორი იყო. ბოლშევიკური რუსეთის პროვოცირება, იმიტაცია, რაც რუსეთის
ექვთიმე თაყაიშვილის, სიმონ მდივნის გაყიდულ ჩერვონეცზე 22000 ფრანკი. რებით ახლო იყო ქართველ თავადებ-
დაზვერვის შექმნასთან დაკავშირებით XI არმიის საქართველოში შემოჭრის
და ნოე ჟორდანიას მონაწილეობით შეიკ- რამდენიმე დღის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ თან − ალეკო ამილახვართან და უჩა და-
სამკაციანი კომისიის ერთ-ერთი წევრი საფუძველი გახდა. წითელი არმიის ნა-
რიბა დამფუძნებელი კრების პრეზიდი- „ჩერვონცები” ყალბი იყო. ყოველგვარი დიანთან. სასახლეში მათი მორიგეობის
თვით იოსებ სტალინი იყო. წილები თბილისში შემოიჭრნენ და 1921
უმი, რომელმაც გამოაცხადა მთავრობის ხმაურის გარეშე ბანკმა მოსთხოვა სიმო- დროს იგი მათთან ერთად მთელი ღამე
როდესაც ჩვენი ქვეყანა, არსებული წლის 25 თებერვალს საქართველოს გა-
განახლება − კოალიციური მთავრობისა ნოვიჩს უკან წაეღო თავისი „ჩერვონცე- ბანქოს თამაშით ერთობოდა, რომელ-
ვითარებიდან გამომდინარე, ხშირად საბჭოება გამოცხადდა.
და სხვადასხვა პოლიტიკური პარტიები- ბი” და თანხა სასწრაფოდ დაებრუნებინა. შიც ხშირად ნიკოლოზ II-ც იღებდა მო-
ბედის უკუღმართობით, სახელმწიფოებ- საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ
საგან პოლიტიკური ცენტრის შექმნა. ორდღიანი ძებნის შემდეგ სიმონოვიჩმა ნაწილეობას. თებერვლის რევოლუციის
რიობის დაკარგვის საფრთხის წინაშე თბილისი დაცარიელდა, ნაწილი ქართვე-
ამ პოლიტიკური გადაწყვეტილებით მიაგნო ნ.ერისთავს, რომელმაც კატეგო- დროს სხვა მინისტრებთან ერთად არონ
იდგა, ან აუცილებელი ხდებოდა მოწი- ლებისა შინ ჩაიკეტა. ქალაქში მხოლოდ
საქართველოს დევნილმა მთავრობამ რიულად უარყო „ჩერვონეცების” გადა- სიმონოვიჩიც დაიჭირეს და მინისტრე-
ნააღმდეგის შესახებ ყოვლისმომცველი უცხოელები და სხვადასხვა ჯურის ავან-
მსოფლიოს პოლიტიკურ წრეებს დაანა- ხურდავების ფაქტი და ურცხვად განაც- ბისთვის განკუთვნილ სახელმწიფო სა-
და უტყუარი ინფორმაციის მოპოვება, ტურისტები დააბიჯებდნენ. ქართველი
ხა, რომ მათ უნარი შესწევდათ მოეხდი- ხადა, რომ საერთოდ არ იცნობდა მას. ამ თათბიროს სპეცპავილიონში მოათავსეს
ამ დროს საჭირო იყო განსაკუთრებული მოსახლეობა რუს სამხედრო შენაერ-
ნათ პოლიტიკური ძალების კონცენტ- უკანასკნელს ისღა დარჩენოდა, დახმა- სულ რამდენიმე დღით. მალე პირადად
საქმიანობა. თებს ზიზღით უყურებდა. დედაქალაქ-
რაცია ერთი მიზნის − საქართველოს და- რებისთვის ბანკის ადმინისტრაციისთვის კერენსკიმ გაათავისუფლა და უბრძანა,
ამ მხრივ დიდ ინტერესს იწვევს ში მასობრივი ძარცვა-გლეჯა დაიწყო,
მოუკიდებლობის აღდგენის მისაღწევად. მიემართა, ბანკმა კი სასწრაფოდ პოლი- უსაფრთხოების მიზნით, პეტერბურგი
დავით აღმაშენებლის დროინდელი ფე- რასაც, ძირითადად, შემოჭრილი დამშე-
საბჭოთა ხელისუფლება და მისი ცია ჩართო საქმეში. დაეტოვებინა. მოხერხებულმა იუვი-
ოდალური საქართველოს „სპეციალური ული ჯარისკაცები აკეთებდნენ. ისინი
სპეციალური სამსახურები აქტიურად ქ.ჩოლოყაშვილის დაპატიმრებით ლერმა წასვლის დროს ხელი თაბაშირში
სამსახურების” ჩამოყალიბება და მათი იპარავდნენ ყველაფერს, რისი მოპარვაც
ცდილობდნენ ქართული პოლიტიკუ- ძალზე შეწუხდა ქართული პოლიტიკუ- ჩაასმევინა, რომელშიც ერთი მილიონი
საქმიანობა. ამ მიზნით დავით აღმაშე- შეეძლოთ, ძვირფასეულობიდან დაწყე-
რი ემიგრაციის დაშლას, ანტისაბჭოთა რი ემიგრაცია და სიტუაციის გასარკ- მანეთის ბანკნოტი და ათასი კარატის
ნებელმა მნიშვნელოვანი რეფორმა გა- ბული ავეჯით დამთავრებული. ნადავლს
ძალების დაქსაქსვას და ემიგრანტი ლი- ვევად ლევილიდან დევნილი მთავრობის ბრილიანტი მოათავსა. მას ექიმის ცნო-
ატარა, კერძოდ, მანდატურთუხუცესის მანქანებზე აწყობდნენ და რკინიგზით
დერების ფიზიკურ განადგურებას. გან- ორი წევრი − კანდელაკი და ფირცხა- ბაც ქონდა, რომ თაბაშირი მხოლოდ
დაქვემდებარებაში შექმნა „მსტოვართა” რუსეთისკენ აგზავნიდნენ.
საკუთრებით სპეცსამსახურები მაშინ ლავა მიავლინა. დევნილმა მთავრობამ ოცი დღის მერე მოეხსნათ.
(მზვერავთა) მძლავრი აპარატი, რომლის საქართველოს დემოკრატიული რეს-
გააქტიურდნენ, როცა საქართველოს ქ.ჩოლოყაშვილის და ნ.ერისთავის დასა- მეორე მსოფლიო ომის დროს, საფ-
მეშვეობითაც დავითის დროის ისტორი- პუბლიკის მთავრობა (ნოე ჟორდანიას
1924 წლის აჯანყება დამარცხდა და ამ ცავად სასწრაფოდ დაიქირავა ცნობილი რანგეთის ოკუპაციის შემდეგ, გერმანე-
კოსის აზრით, მეფემ თვით მონაზვნების მეთაურობით), 1921 წლის 17 მარტის
აჯანყების გმირი ქაქუცა ჩოლოყაშვილი ფრანგი ადვოკატი ბატაი. ლებმა პარიზში დაპატიმრებული ებრა-
ბოროტი და კეთილი საქმეებიც კი იცო- დამფუძნებელი კრების გადაწყვეტილე-
თავისი შეფიცულებით საზღვარგარეთ 1927 წლის 3 მარტს ქ.ჩოლოყაშვილი ელი სიმონოვიჩი ოსვენციმის საკონცენ-
და. დავითისდროინდელი ეპოქის დაზ- ბით, იძულებული გახდა ბათუმის პორ-
აღმოჩნდა. განთავისუფლებული იქნა წინასწარი პა- ტრაციო ბანაკში მოათავსეს, სადაც იგი
ვერვისა და ძებნის სამსახურების როლი ტიდან, უცხოეთის გემებით (იტალიური
ემიგრაციაში გამოჩენის პირველი ტიმრობიდან. სასამართლო პროცესზე 1942 წელს გარდაიცვალა.
ზათ რომ არ თმობდნენ ქრისტიანობას, გვატყუ- წავლიდნენ ერთიმეორეს. გიორგი ოქრომელიძესაც ჯონდო და გიორგი წამოცვივდნენ, მათ კედელთან
გიგა მაისურაძე ებენ, რომ მაჰმადიანები ვართო და დაუყენა ჩუმად აფასებდნენ, კარგი კაცი გამოდგა, სოფელს ბევრი ჩასაფრებული გაბროც გამოეხმაურა. თეიმურაზმა
მეთვალყურეთ ჰასანბეგი. ამას მისცა დაქირავე- კარგი რამ ასწავლა, სოფელი გაიზარდა, გამდიდრ- და თორნიკემ ჰასანბეგი გაკოჭეს და იმათაც ლე-
ამბავი თეიმურაზ ბული ლეკები 9-10 კაცის რაოდენობით და ყველა
ქართულ სოფელს ამოწმებდნენ ჩუმათ, მარხვის
და, ყანები ბლომათ აითვისეს გიორგი და ისაკის
ხელმძღვანელობით, მამულს ერთნაირათ უყოფდ-
კებისკენ გასწიეს. სოფელი ფეხზე დადგა. ლეკები
დაიბნენ და დანებდნენ. გაბრომ, თეიმურაზმა და
ოქრომელიძისა დროს, ვნახოთ, ქართველებს მარხვა უჭირავთ თუ
არაო. პურის ჭამისას პირჯვარს იწერენ თუ მაჰმადს
ნენ და ყველას, კარგსაც და არვარგსაც ერთნაირად
აძლევენო. ყველა გვარს განურჩევლათ კარგი თვა-
თორნიკემ თოფები დაუმიზნეს ლეკებს − არ გაინ-
ძრეთო. ჯონდომ და გიორგიმ იარაღი აჰყარეს.
(გაგრძ. დასაწყ. იხ. N13 2021 წ. N1 2022 წ.) ახსენებენო. ამიტომაც ჰასანბეგმა ბევრჯერ მისცა ლით უყურებდნენ და ასე ტკბებოდნენ, მაგრამ ურ- თეიმურაზი ისევ ჰასანბეგთან მიიჭრა, ხელები არ
ლეკებს ნება, რომ ქართულ სოფლებზე ეთარეშათ. ჯულო მტერი არ ასვენებდა და ურღვევდა ტკბილ გაიხსნასო და ბიჭებს უთხრა − ლეკებსაც ხელები შე-
მეორე დღესვე დააკეცა თავისი ნაბადი თავის მუსხელებს ბევრჯერ დაესხნენ, მეცხვარეები შე- ყუდროებას და არ აძლევდა მოსვენებას და სვრიდა უკარით და აქ მორეკეთო. სოფელი მოინგვრა. ზოგი
ცხენს, დაემშვიდობა სუყველას და უთხრა: ნუ გეში- კოჭეს და ცხვრის ფარები წაასხეს, ხან მწყემსებს ბევრჯერაც სისხლში, რის გამოც იძულებულები ჯავრობს, რასა შვრებით, სულ გაგვწყვეტენო, ზოგი
ნიათ, მე იქიდან უფრო ყურს გიგდებ, ვინემ აქედა- საქონელს ართმევდნენ და ასე აწამებდნენ. მერე ხდებოდნენ ეპასუხათ: აი იმ დღეს, როცა მუსხელები იძახის, − ჯან, ბიჭებო, ახია, მაგათი დედაო. თეიმუ-
ნაო. ბავშვებს თავზე ხელი გადაუსვა, მოახტა ცხენს დაიწყეს ქალიშვილების მოტაცება, ბავშვების მო- შეკრეფილიყვნენ, სწორეთ იმ დროს, თავს დაესხა რაზმა ხალხს დაუძახა და უთხრა. ასეთ სიცოცხ-
და მშვიდობითო − უთხრა და მარჯვეთ გააქანა ცხე- პარვა და ოსმალეთში გაყიდვა. მარტო მუსხში კი ჰასანბეგი თავის დაქირავებული ლეკებით, ექვსი ლეს სიკვდილი გვირჩევნიაო. სახლში შევიდა და
ნი. ჩავიდა ფაშასთან. ფაშამ მაშინვე ქაღალდი მისცა არა, ყველგან ქართულ სოფლებში და თვით ქართ- კაცის რაოდენობით. იმ დროს სწორეთ იქ იყო ჩვენი რას ხედავს − მამამისი სიკვდილის კარზე მისულა,
და თან კაციც გააყოლა. სადაც უნდა გამოცხადე- ლშიც და დასავლეთ საქართველოშიც, ე.ი. იმერეთ- თეიმურაზის ჯგუფიც, თავის იარაღით. ჰასანბეგმა დედა თმებს იგლეჯს. მეზობლებმა ნაგვები გიორგი
ბულიყო, იქ მიიყვანა. მაშინვე სუარების ვიზბაშმა შიც. მუსხში კარგი ვაჟკაცობა წამოიზარდა. ზემოთ თვალი შეასწრო იმ იარაღიან ბიჭებს, თუმცა ბიჭები ოქრომელიძე ცხვრის ტყავში ჩააწვინეს. ჰასანბეგს
წაიკითხა ფაშის მიწერილი ქაღალდი. აათვალიერა. ავღნიშნე, რომ გიორგი ოქრომელიძეს გაუჩნდა მალე გაეცალნენ იქაურობას, მაგრამ ჰასანბეგმა ბო- ჰკითხა თეიმურაზმა: რად სჩადი ასეო. − რა უყოთ,
იმასაც მოეწონა თეიმურაზი. გაგზავნა სხვა ოინბაშ- ვაჟი, რომელსაც ძმის სახელი თეიმურაზი დაარქვა, როტი მზერა გააყოლა ვაჟკაცებს და მიაძახა: თქვენ, რჯული ასე გვეუბნებაო.
თან. აქ იყვნენ ოციოდე ვაჟკაცები. ცხენი თავლა- მაისურაძე თომას და სიმონას შემდეგ მესამე ვაჟი ჰეი, ძაღლის ლეკვებო, ჭკუაზე მოდით, თორემ მე ლეკებს უთხრა: თქვენ რაღათ შვრებით ეგ-
ში შეაყვანინეს, ტანი გამოუცვალეს, ცხენისთვის გასჩენია, დაურქმევია გიორგი, ისიც 18-19 წლისა გასწავლი, როგორ უნდა ცემა და წინააღმდეგობა, რეო? − ჩვენც ჰასანბეგის ბრძანებას ვასრულებთო.
კარგი თათრული აღვირი და უნაგირი მისცეს, იქვე ყოფილა, ჯონდი მელიქიძე ისიც 19 წლისა, თორნიკე ეხლავე თავებს მოვჭრი თქვენს მამებსაც და თქვენ- მეზობლებს მიუბრუნდა და უთხრა: ლეკებიდან
ახლო საწოლები იყო. ერთ პატარა ოთახში ხუთ კაც- ჯინჭველაძე და გაბრო ივანიძეც. ამ ხუთ ვაჟკაცს ცო. ბიჭებმა არ უსმინეს, მოახტნენ ცხენებს და მი- რომელი დავტოვოთ ცოცხალიო. ერთზე თქვეს, ეს
თან ერთად მოათავსეს... დილით მოვიდა ვიზბაში. მოულაპარაკებიათ, რომ ამ ლეკების და ჰასანბეგის იმალნენ და შორიდან ჩუმათ უცქეროდნენ, ვნახოთ, შედარებით ყველას სჯობს, სვინდისითაო. ის ცალკე
ამას ბაითარ აღას ეძახდნენ. ამან სუარები სათი- წინააღმდეგ გასულან, იარაღი დამალული ჰქონიათ, რას იზამს ჰასანბეგიო. ჰასანბეგმა ხალხს უბრძანა, სახლში შეაყვავინა და თორნიკე დაუყენა. მეზობ-
თაოთ ამოიკითხა, ბოლოს თეიმურაზ გვირჯი-ოღ- მოამზადეს და მზადყოფნაში იყვნენ ყოველთვის და თუ სიკვდილი არ გინდათ, ეხლავე წადით და თქვენ- ლებს უთხრა: სუყველანი მომშორდით ჩქარა! შენ
ლი ამოიკითხა და ქართულად უპასუხა გორელმა, მე ელოდნენ, როდის გაუსწორდებოდნენ ამ საზიზღარ ვე გამოურეკეთ საქონელი ამ ლეკებსაო. რა ექნათ, იყავი, ჰასანბეგო, ღორივით დაკვლას რომ მიპირებ-
ვარო. ვიზბაშმა იცოდა, რომ თათრული არ იცოდა მტრებს, სულ ამას ვფიქრობ, მართალია 1801 წელს შიშით ადგნენ და თვითონვე გამოურეკეს. ზოგს, დიო? ჰასანბეგმა ხმა არ გასცა, ბიჭებს შეუტია და
თეიმურაზმა და გაიცინეს ამხანაგებმა. არა უშავს, შეუერთდა საქართველო რუსეთს, მაგრამ თითქმის ვინც არ ემორჩილებოდა, ლეკები ხმალს სიბრტყეზე ბრძანებით უთხრა: რას მიყურებთ, ამას მე შევჭამ,
ისწავლის. ასწავლა ბურდაიმ: აქა ვარ. თეიმურაზმა ათი თხუთმეტი და ოც წელზეც მეტი დრო გავიდა, სცემდნენ. ზოგმა სულ გამორეკა, ზოგმა დამალა. ეგენიც თქვენაო. ჰასანბეგი ფეხზე დააყენა და უთხ-
სამი წელიწადი იმსახურა ახალციხეში, ძალიან კარ- რომ ახალციხეში ისევ თათრები და ლეკები თარე- ჰასანბეგი ისე გამოუცდელი და მშიშარა ვინმე არ რა: კიდევ იზამ ასეთ საქმეს, დაეხსნები ქართველებს
გი ლაპარაკი ისწავლა თათრულათ. ფაშა მალ-მალე შობდნენ. ერთ დღეს, როდესაც ჰასანბეგი თავის ლე- გახლდათ, რომ ხუთი-ექვსი ბიჭისა შეშინებოდა და თუ არაო?
ხედავდა და თათრულათ რომ პასუხს მისცემდა კებით მუსხის საქონელს დაესხა თავს და მიუდიოდა, სოფლისთვის თავი დაებებეინა და არ აეკლოს და − არ ვიცი, − უთხრა ჰასანბეგმა. მაშინვე იშიშვ-
თეიმურაზი, ფაშას ეცინებოდა ხოლმე. თეიმურაზი ლეს ბიჭებმა ხმლები და სამივეს თავი ძირს გაგორ-
ყველამ შეიყვარა. ასლანასთანაც ხშირათ ადიოდა და. მერე ის სამი ლეკიც მარხილით ჩამოიტანეს და
სვირში, ცხენის ფულიც გადაუხადა და მეტი პატი- კაკლიწყაროს შევიდნენ. ფოტოროში მიწა ამოსჭრეს
ვიცა სცა. ძმასა და მეზობლებსაც ბევრს ეხმარებო- და ექვსივე ერთად ჩაყარეს. მეშვიდე ლეკს ხელები
და. მერე, ფაშის დავალებით, თეიმურაზი არტაანში გაუხსნეს, პურიც აჭამეს, წერილი დაუწერეს ჰასან-
გადაიყვანეს. იქ ერთი გადახვეწილი ქართველის ბეგის შვილთან და დაუბარეს: თუ მამაშენივით იზამ,
გოგო უთხოვია, მაგრამ თათრულ წეს მისდევდნენ. ამირბეგო, იცოდე, შენც ეს დღე გელისო. მისცეს თა-
მერე სუარობისათვის თავი დაუნებებია, იქ გორუ- ვისი ცხენი და გაუშვეს ლეკი.
ლათ ბაღი გაუშენებია და იმათი ნაშიერი და გიორგი იმ ღამით თეიმურაზს, ჯონდოს, გიორგის,
ოქრომელიძის ნაშიერი თითქმის 1917 წლამდე ერთი თორნიკეს და გაბროს არ დაუძინიათ, ათასნაირად
მეორესთან მიდი-მოდიოდნენ საზღვრების ჩაკეტამ- ითათბირეს და გადაწყვიტეს, რომ იმათი იქ ცხოვრე-
დე. და იმ ადგილას, სადაც თეიმურაზს ბაღი ჰქო- ბა აღარ შეიძლებოდა და იმავე ღამეს სოფელს უნდა
ნია, დღემდე გვირჯიოღლების ბაღჩას ეძახოდნენ. გასცლოდნენ.
გიორგი ოქრომელიძეს შიეძინა ვაჟიშვილი და ძმის
სიყვარულით იმასაც თეიმურაზი დაარქვა და ისიც
იმაზე კარგი იზრდებოდა.
ამბავი ხუთი
ამხანაგისა
ამბავი როსტომ იმავე ღამით შეიარაღებული თეიმურაზი, ჯონ-
აბაშიძის დო, გაბრო, თორნიკე და გიორგი შესხდნენ ცხენებ-
ზე, გადაიწერს პირჯვარი, ღმერთს შესთხოვეს −
გათათრებაზე ხელი მოგვიმართეო, ერთმანეთსაც შეჰფიცეს ძმო-
ბა, ერთად გამარჯვება და ერთად სიკვდილი. დანა-
რადგანაც როსტომის სამი შვილი გაიქცა ღამით ნებით გადაავლეს თვალი მშობლიურ სოფელს და
და რომ იმაზე ეჭვი არ მიეტანათ, მეორე დილითვე დაეშვნენ ხევებზე, უგზო-უკვლოდ იარეს წყვდიად
გიგა მაისურაძე მეუღლესთან ერთად
დაჰყარეს ხმა, რომ სამი ძმანი მაისურაძიები გაქცე- ღამეში. ისინი თავს ესხმოდნენ ქართველების
უულანო. როსტომი ადგა დილით ად- მტრებს, რომლებიც იტაცებდნენ ბავშვებს, ქალებს
მესხთა ცხოვრება
რიან, მივიდა იქ მბრძანებელ ამირანთან და ვაჟკაც ბიჭებს და თურქეთში ჰყიდდ-
და უთხრა: ჩემი ცოლ-შვილით ვთათრ- ნენ. ისინი თავს აფარებდნენ ხან იმერე-
დებიო. მაშინვე მიუცია ქაღალდი, რომ თის, ხან აჭარა-აბასთუმნის მთებსა და
ხერთვისში ჩასულიყო და ჩაწერილიყო. ტყეებს, ხან ჯავახეთში − შავნაბადას,
ასპინძის ზევით სოფლები ხერთვისში აბულის, სამსრის და ქოროღლის მთას.
ეწერებოდნენ, ამიტომაც როსტომი შორს გავარდა მათი გმირობის ამბავი.
ჩაეწერა რუსტან-ბეგად, შვილი სოლომონი კი სულე- იმ დროს ჩვენი მუსხელი გმირები იარაღით ხელში არ აეწიოკებინოს. თეიმურაზი და მისი ამხანაგები ახალციხის ფაშა გააბრაზა და გააცოფა ჰასანბეგის
იმან-ბეგათ. ჩააწერინა დანარჩენიც − ცოლი, რძალი ჩაუსაფრდნენ მუსხის გადაღმა, ქვიშრობის ხევში ჰასანბეგს სულაც არ გახსენებია, სამ ლეკს უბრძა- სიკვდილმა. ცოფს აყრიდა ლეკ-ოსმანის გუნდებს,
და შვილიშვილი. გადმოცემით, ზოგი ასე ამბობს, და ის იყო ლეკებმა საქონელს ცემა-ტყეპით და მათ- ნა, თქვენ ეს საქონელი ახალციხეში გარეკეთ, ჩვენ აქეთ-იქით აგზავნიდა, გაქცეულებს გზებს უკრავ-
რომ როსტომი და მისი მამა ყოფილან ბატონები. რახების ტყლაშუნით მიერეკებოდნენ, თეიმურაზი, მალე ჩამოვალთო. ლეკებმა საქონელი გაირეკეს, დნენ და ემუქრებოდნენ. არც ჰასანბეგის უფროსი
ამას ამტკიცებს თოკელი არჩილ ლეკიშვილი. თა- ჯონდო, თორნიკე, გიორგი და გაბრო წამოუცვივდ- სოფელს გააცილეს, მაგრამ იმათ საუბედუროთ, თე- ვაჟი ამირბეგი იყო გულხელდაკრეფილი. თეიმუ-
ვიანთ გვარზეც მელაპარაკა, რათ ეძახიან ლეკიშ- ნენ, ლეკები სამნი იყვნენ და თამამები, მაგრამ ამათ იმურაზმა ბიჭები ამაღლების ქვევიდან მუსხის უკან რაზის დამჭერს ათას ოქროს პირდებოდა, ოღონდ
ვილებს. ერთმა კიდევ მოხუცმა იქაურმა ზარიძემ დანახვაზე უცაბედად ისე დაიბნენ, რომ ხელი ვეღარ მიმალა, თვითონ ქარხნი სერზე, ე.ი. თეთრიკლდის ხელში ჩამაგდებინეთო. ყველა სოფელში თავისი
მელაპარაკა, რომ იმ დროს ჩვენ თამარაშვილები გამოიღეს, ვიღაც უცნაურ ხალხათ ჩათვალეს. ბი- თავიდან უთვალთვალებდა. სამ ლეკმა რომ საქო- ჯაშუშები ჰყავდა დაქირავებული, მაგრამ არც ისე
ვყოფილვართო. როსტომ აბაშიძეს და მის მამაპაპას ჭებმა იარაღი აჰყარეს, ერთი კარგად სცემეს და უთ- ნელი გამორეკა და თვითონ ჰასანბეგმა სოფელში ადვილი აღმოჩნდა თეიმურაზის ბიჭების დაჭერა,
ჩვენები დიდბატონიანთ ეძახდნენო. ამიტომ ბეგე- ხრეს: დაეხსენით ამ სოფელს, თორემ მეორეთ თუ სხვა თარეში დაიწყო, მაშინ თქვა: − ბიჭებო, ღმერთი პირიქით, ისინი თვითონ ესხმოდნენ მოწინააღმდე-
ბათ ჩაწერესო, რადგანაც ბატონის ჩამომავლები შემოგვხვდით, ვაი თქვენც და თქვენს ჰასანბეგსა- ჩვენსკენ არიო, ჩავიდნენ და ღელესთან მიიმალნენ. გის ბანდას თავს და ბევრსაც ხოცავდნენ. ერთხელ,
იყვნენო. 1944 წლამდი ისინი მუსხელ მაისურაძეებს ცო. ლეკებმა ამბავი მიუტანეს ჰასანბეგს. ჰასანბეგი ლეკებს სულ არ უფიქრიათ ბიჭებზე, მაგრამ უცებ ქობლიანის ერთ ჭალაში, შეხვდნენ არლელების გამ-
ენათესავებოდნენ, მისვლა-მოსვლა ჰქონიათ, ისინი ბრაზზე სკდებოდა და გულში ამბობდა, − მაცალონ ორი ბიჭი წინიდან ეჩვენნენ და შეუყვირეს, სამი ბი- ძარცველ ბანდას. ნადავლი პატრონებს დაუბრუნეს,
გაასახლეს შორეულ ყაზახეთში. იმის შემდეგ არ ვი- მაგ ლეკვებმა, როგორ უნდა ცემა და გათამამებაო. ჭიც უკნიდან ეკვეთნენ და ისევ თავები დააგდებინეს თათრებს ხელ-ფეხი შეუკრეს, შუბლები და ტანი და-
ცით მათი ამბავი და ან რისთვის არის საჭირო ეს... და ისიც ატრიალებდა თავის შესაფერ დროს, რომ სამივე ლეკს, რომ არავითარი ხმაური და ყვირილი უსერეს და ისე გაუშვეს, − წადით და აღარ მოიქცეთ
ზევით აღვნიშნეთ, რომ სხვადასხვა სოფლებიდან როდის შეხვდებოდა და ამოიყრიდა ჯავრს მუსხელი არც მომხდარა. თუნდაც რომ მომხდარიყო, მუსხ- ასეო. თეიმურაზი თავის ბიჭებით მთიდან მთაზე,
თითო-თითოდ მოვიდნენ სხვადასხვა გვარი: 1.ჯინჭ- ბიჭებისას. არც თეიმურაზს, ჯონდოს, თორნიკეს, ში არც გადვიდოდა ხმა. თეიმურაზმა ბიჭებს უთხ- ტყიდან ტყეში გადადიოდა, თან თავს აფარებდა
ველაძე, 2. ოქრომელიძე, 3. მაისურაძე, 4. მელიქიძე, გიორგის და გაბროს ეძინათ, ახალ ულვაშ-აშლილი რა, ეხლა სოფელს უნდა მივეშველოთ, მაგრამ ისე და მტრის ჯავრს ყრილობდა. ერთ ღამეს, ხუთივე
5.ივანიძე, 6.ინასარიძე, 7. ქურდაძე, 8.ჟუჟუნაძე, 9. ხუჭუჭ ქოჩრიანი, მხნე და გულადი ვაჟკაცები ყო- ჩუმათ უნდა შევცვივდეთ, რომ ჰასანბეგმა და ლე- გმირი აჭარის მთაზე იყვნენ ჩასაფრებულები, რომ
ლომიძე. დანარჩენები ძალიან გვიან, ზოგი ზედსი- ველ დღეს ვარჯიშობდნენ, ცხენის ჭენება, ხმლით კებმა ვერ დაგვინახონო. ასეც მოიქცნენ. საქონელი თავეთმა მაცნემ აცნობა, იმ ღამით იმერეთიდან
ძედ, ზოგი კიდევ მერე. მაგალითად: ხმალაძე, ბერი- ფარიკაობა, ცხენზე გაწოლა, ფეხზე გაჭენება, მუ- იქვე დაყარეს, ახლანდელ სასაფლაომდი ჩავიდნენ. ტყვეთ მიუდიოდათ ოსმალეთში გასაყიდათ ბავშვე-
ძე, ხატიძე, მაგრამ სხვადასხვა ტომები კიდევ წინ. ცელზე ამოკვრა, ზედ მოქცევა და თოფის მიზანში სოფელი მაშინ ეკლესიის ქვემოთ იყო. წყარომდის ბი, ქალიშვილები და ბიჭები. სწორეთ იქ გაატარეს,
პავლიენი ყოფილან ყაზანჯევები − ცხოვრობდნენ ამოღება და სხვადასხვა ათასნაირ ვარჯიშს ატარებ- ჩაიპარნენ, დაზვერეს. დაინახეს, რომ ჰასანბეგი თე- სადაც ჩვენი ვეფხვი რაინდები იყვნენ მიმალულე-
სოფ. უდეში. იმათ პაპას პავლე ყაზანჯევს უდეში დნენ. მხოლოდ სუყველანი − ჯონდოც, გიორგიც, იმურაზის მამას აწამებდა თურმე. იქ სხვა ბიჭებიც ბი. იმ დროს თორნიკეს რიგი იყო დარაჯობისა. მას
სახლის აშენებისას თუ დანგრევაზე ერთი თუნგი თორნიკეც და გაბროც თეიმურაზს ემორჩილებოდ- შეხვდნენ. იმათ უთხრეს, ლეკები სოფელში თარეშო- შემოესმა ჩუმი კვნესა და ტირილი, ხალხს ძალით
ოქრო უშოვია, არავინ გამიგოსო, გამოქცეულა და ნენ, როგორც ყველაზე ჭარბი იყო ყველაფრით, − ბენო. თეიმურაზმა ამ ბიჭებს უთხრა: ბიჭებო, ჩვენ მიერეკებოდნენ თათრები. თორნიკემ იმწამსვე
მოსულა მუსხში, მიწა უყიდია, დაწერილა ოქრო- ღონითაც, შეხედულებითაც, გულადობითაც. თუმ- ლეკები დავხოცეთ, საქონელი იქვე დავყარეთ, აწი გააღვიძა და აცნობა ბიჭებს. მათ მაშინვე მოითათბი-
მელიძეთ ერთი კვამლი. ოქვრიები ცხოვრობდნენ ცა არც მეორიები არ ჩამორჩებოდნენ ერთიმეორეს, ნუ გეშინიათ, გასწიეთ, ლეკებს იარაღი აჰყარეთ და რეს, როგორ უნდა მოქცეულიყვნენ, ვინ საიდან და
სოფ. ურაველში. ამათაც ბევრი მიწა ჰქონიათ. პავ- მაგარამ თვითონ ბიჭებმა აირჩიეს ხელმძღვანელათ, საქონელი წამოასხით. ჩვენ ამათ გავუსწორდებით. რომელი მხრიდან უნდა შებმოდნენ მტერს. მაშინვე
ლე ყაზანჯევს ოქვრიენთთვის მიუცია ოქრო, წაურ- რომ არასდროს არ არეულ-დარეულიყვნენ და უცხო თეიმურაზმა უცებ შეიმუშავა გეგმა. ბიჭებს უთხრა, მოახტნენ ცხენებს და ოთხივე მხრიდან ეკვეთნენ
თმევია მამული, ურაველში ჰქონდა ბევრი სარწყავი პირსაც ჰგონებოდა ვინმე ნასწავლათ და დიდ კა- ორი სოფლი ქვედა თავში ჩაესაფრენით, თუ გამოგ- ისეთი ხმით, ისეთი სისწრაფით, თითქოს ასნი იყვ-
ყანები. ურავლელ ოქრომელიძეს უთქვამს, ვითომ, ცათ, ამიტომაც მისცეს ამხანაგებმა მთელი უფლება ვექცნენ, იქ დახვდით, თუ ჩვენსკენ მოიწიეს, თქვენ ნენ. ჯერ თითო თოფი დასცალეს, მერე დამბაჩები
რომ, ოქრო-მამე-ოქროვო. იმასაც მიუცია და დაურ- თეიმურაზ ოქრომელიძეს. მუსხელებს საქართვე- უკნიდან შეუტიეთ. ჩვენ სამივე ჰასანბეგს დავესხ- და შემდეგ ხმლებით დაერივნენ. ტყვეები ცალ მხა-
ქმევია ოქვრიენი, რომლებსაც დღესაც ოქვრიენთ ლოდან მოსდიოდათ კარგი ამბები რუსებთან ხელ- მებით და მეორე, ლეკებიც უნდა ვიგულისხმოთ. რეს მიიბუზნენ. ბიჭებმა მთელი ბანდა ამოხოცეს,
და პავლიენთ ეძახიან. მერე ბატონებიდანაც ბევრი შეკრულების მერე. ისე ვეღარ თარეშობდნენ ლეკე- ჯონდო და გიორგი იქვე დატოვა და სამმა ჰასანბე- ცხრა-ათი კაცის შემადგენლობით, მაგრამ თეიმუ-
მიწა იყიდა ლომიძიებმა. ანდრიაწმინდიდან გამოსუ- ბი და თათრები. სხვადასხვა მტრები, ხანდისხან თუ გისკენ გასწია. ამ დროს უკვე მოსწყენოდა თეიმურა- რაზისთვის ცხენი დაეჭრათ, ყური და თვალი ჩა-
ლან. ასე სოფელ მუსხში მონგვრეულია ცხრა-ათი სადმე დაესხმოდნენ და ალაგ-ალაგას იტაცებდნენ ზის მამის ცემა და ოჯახის აწიოკება ჰასანბეგს და მოეგლიჯათ. გიორგი კლავში დაჭრილიყო, გაბროს
კვამლი და რამდენიმე ათეული წლის მანძილზე ბავშვებს, ქალებს და ვაჟებსაც, მაგრამ მათ ისევ ის იყო ცხენზე უნდა გადამჯდარიყო, თეიმურაზმა თავი გასტეხოდა, რაღაცას დატაკებოდა. ტყვეთ
გაიზარდა სოფელი, გაიზარდა კარგი ვაჟები და შინაური ქურდები და ავაზაკები უწყობდნენ ხელს. ცხენი ცხენს დაატაკა. ჰასანბეგმა მოასწრო, ცხე- წამოსხმულები გაკვირვებულები მისჩერებოდნენ
ქალიშვილები, მეზობლები ერთი-მეორეში დამოყვ- დაიწყეს საქართველოში ეკლესიების შეკეთება, ნიდან ჩამოხტა და იარაღი უნდა ეხმარა, რომ თორ- და არ იცოდნენ, რა უნდა ექნათ და სად იყვნენ. ის
რებულან, ნათლიობა და მოკეთობა დამყარდა, მაგ- მღვდლების კურთხევა, ჯვრის წერა, ნათლობა, ნიშ- ნიკემ დაასწრო და შეუყვირა, ხელები მაღლა აეწია. კი იცოდნენ, რომ ეს გმირები ქართველები იყვნენ და
რამ, საუბედუროთ, ქართველების და რუსების შე- ნობა და ქორწინება. აი ამ ამბებმა ჩვენი მუსხელე- თეიმურაზი ცხენიდან გადმოხტა, საყელოში სტაცა ქართულად უკიოდნენ − დაჰკა მაგას, არ გაუშვაო!
კავშირებამ გააბრაზა ახალციხის ფაშა სულეიმანი, ბიც და ბევრი ქართული სოფლებიც გაათამამეს და ხელი და მიწაზე გაშხლართა. გაბრო კედელს ამოფა- მათ თათრებს იარაღი აჰყარეს, მერე ტყვეებთან
შეკრიფა ჯარები, დაიქირავა ლეკები დაღესტანში, იწყეს მუსლიმანური წესების უარყოფა. აი, ერთხელ, რებოდა და ლეკებს ათვალიერებდა. ამ დროს ლე- მივიდნენ, ხელები დაუხსნეს, თუმცა ზოგს ერთიმე-
ესხმოდნენ ქართლსაც და კახეთსაც და არც ჩვენ მუსხში, გიორგი ოქრომელიძის მეთაურობით, შეკ- კებმა გაიგეს ჰასანბეგის დაჭერის ამბავი და გაქცევა ორისთვის უკვე დაეხსნათ ხელები.
დაგვაყარეს მუსხში სიკეთე. რებილიყო ხალხი და რაღაცა ქრისტიანულ დღესას- დააპირეს, მაგრამ რას ხედავენ − ზემოდან საქონე- აათვალიერეს ცეცხლის შუქზე ყვე- 
ფაშას რაღაც ეჭვი მიეტანა მუსხელებზე, ემუ- წაულზე ლაპარაკობდნენ და პირჯვრის წერით ას- ლი ჩამორეკეს მუსხელმა ბიჭებმა. იქვე ჩამალული ლანი. თეიმურაზმა ჯონდოს დაავა-
 ლა, მოშორებით ყოფილიყო და ყური − ხომ გესმის, იქ რაღაც უბედურება ხდება. თეიმუ- ჩქარა, თორემ იმ ურჯულოებს ვეღარ მივეწევით, დაინახა, რომ ამათ ნაკვალევს სამი ცხენოსანი ვინმე
დაეგდო, რომ სხვა არავინ დასხმოდა რაზმაც ყური დაუგდო და სწორედ თავის სასიმამ- გაგვასწრებენ. − ჯაგლაგა ცხენით როდის იტაცებენ მოსდევს. თორნიკეს შეეშინდა, საფლავის თხრას
თავს. გიორგის ნახმლევი უნდა შეეხ- როს სახლის მხრიდან მოდიოდა ეს უბედური კივი- ქალს, − უთხრა თეიმურაზმა და მოახტნენ ცხენებს თავი დაანება, საჩქაროდ თავისი და თეიმურაზის
ვია, რომ ამ დროს ერთმა ქალიშვილმა ლის ხმა. ნუთუ მართლა იქიდან მოდის ეს კივილი, და გაქუსლეს. ახალციხის გზაზე შეაჯიბრეს ცხე- თოფები და დამბაჩები გატენა და ჩაესაფრა, რომ
თავიდან მანდილი მოიხადა და შესახვევად მიეშვე- თუ ყური მატყუებს, ნუთუ ქალი მოსტაცეს ასლანს, ნები. არც ლეკისეური ალაბულა ჩამორჩებოდა თე- პასუხი გაეცა. თეიმურაზი კი რაღაც ღრმა ფიქრებს
ლა. გიორგიმ ქალს შეხედა და ძალიან მოეწონა და არა მგონია, ასლანა ჯერ კიდევ ისე მოხუცი არ არის იმურაზის ქურან ცხენს. გაქცეულების ნაკვალევს მისცემოდა და თანაც სთვლემდა, უცდის თორნიკე
შეჰფიცა, თუ გადავრჩი ცოცხალი, მოგნახავ და და არც ეგრე ადვილად ჩაბარდებოდა მტერს, მაგ- ისარივით მისდევდნენ ჩვენი გმირები. − ვეცადოთ, მდევრების მოახლოებას, რომ გაიგოს, ვინ არიან.
უსათუოდ ცოლად შეგირთავო. ქალიც დასთანხმდა. რამ, ვინ იცის, ყველაფერია შესაძლებელი. ჰოდა, ახალციხეში არ შეგვასწრონ, თორემ, ამდენი ამაგი უცებ იცნო ისინი, ჯონდო მელიქიძე წინ მოუძღვის,
გიორგის ასეთი ლექსი უთქვამს: დანისლა ვაჟკაცის გული სხვა ფიქრმა. ამირბეგს და გაჭირვება ცარიელზე ჩაგვივლის, − ეუბნებოდ- გიორგი და გაბროც უკან მოსდევენ. − ჩვენი ბიჭე-
ქალმა თვალი ჰკრა ვაჟკაცსა დიდი ხანია მზექალაზე უჭირავს თვალი და აი, ჩემ- ნენ ერთმანეთს. ისე ჩაირბინეს აგარა, მუგარეთის ბიაო, − ხმამაღლა დაიძახა და, − აქეთ ბიჭებოო, −
და მის ალესილს იარაღსა, ზე შურიც იძია ნამდვილად და რაიმე მახეც დამიგო. და ფერსიის ქვევით მოსახვევები, რომ ვერსად გასძახა. თორნიკე წინ შემოეგება და თვალებიდან
მერე მანდილით შეუკრავს ჰო, ეს ნამდვილად ასე იქნება, − უთხრა თორნიკეს თვალი ვერ მოჰკრეს და მერე წინ უკვე კარგად და- ცრემლები გადმოსცვივდა. თეიმურაზის ხელში რომ
მარჯვენა ხელის იარასა. თეიმურაზმა. − სიფრთხილე გვჭირდება, მზად ვი- ინახეს ქათქათა თოვლზე შავნაბდიანები. ისინიც მშვენიერი ქალის სხეული დაინახეს, ბიჭები მიხვდ-
უსიტყვოდ უთხრა სათქმელი, ყოთ, ასე გამოივლიან და ჩვენც აქ უნდა დავხვდეთ, ჩქარა მიერეკებოდნენ ცხენებით. მდევრებს იმედი ნენ, რომ გზაში რაც სანახაობა მომხდარიყო, ყვე-
იმედით მისცა პირობა, ან სიკვდილი, ან გამარჯვება. მოემატათ და ერთხელ კიდევ შეუკივლეს ცხენებს. ლაფერი ამის თაობაზე უნდა ყოფილიყო მომხდარი.
ჭაბუკს შეუკრა ნახმლევი, საწყალ ასლანას სიზმარი უკუღმა აუხდა, როცა ცხენებმაც თითქოს იგრძნეს პატრონის წადილი და თორნიკემ დაწვრილებით უამბო და მერე ისიც უთხ-
გულში კი დარჩა ჭრილობა. სიზმარში ჰარალ-თარალეს იძახდნენ და წითელ მიწას გაეკრნენ. წინ გაქცეულთა ლანდი თანდითან რა, რომ იქ უნდა მიებარებინათ მიწისთვის, თავიან-
თეიმურაზმა იმერელ ვაჟებს დაურიგა თათრე- ღვინოს სვამდნენ, უცებ ლეკებმა კარების ურდული ახლოვდებოდა. მოთმინებიდან გამოდიოდნენ ჩვე- თი ძმისა და საყვარელი ამხანაგის მზე. აბა ბიჭებო,
ბის იარაღი და გააფრთხილა, რომ კარგად მოეხმა- შელეწეს და ასლანას სახლში შეცვივდნენ. მძინარე ნი გმირები და წამი საათად ეჩვენებოდათ. გაქცე- ჩქარა გვიშველეთ და გავცილდეთ აქაურობას. ბი-
რათ და აღარავის ჩასცვივოდნენ ხელში. იმერლებმა ასლანას თოფის კონდახი ფერდში ჩასცხეს, ხმლები ულებს უკვე სასროლზე მისწვდნენ. შავნაბდიანი წინ ჭებმა ხანჯლებით ამოუთხარეს სამარე მზექალას,
დიდი მადლობა გადაუხადეს თავიანთ მხსნელებს, და ხანჯლები იძრეს, ასლანას უკივლეს −ადე, გია- ხელში დამბაჩას ატრიალებდა. აი ჭკუაშიც დაუჯდა, ნაბადში გაახვიეს და ისე ჩაასვენეს, ზედ ნაძვის ტო-
ხელებიც დაუკოცნეს. უკვე გათენებულიც იყო. ურო, შენი მზექალა ჩვენს ამირბეგს უნდა წავუყვა- მოსწია კიდეც და თეიმურაზს მუხლში მოარტყა, ტები დაახურეს. ხუთივემ მუჭებით მიწა მიაყარეს
ორივე მხარე გამარჯვებას ულოცავდნენ ერთმა- ნოთ, თორემ ეხლავე გაგაქრობთო. თუმცა ძლივს იგრძნო თეიმურაზმა. უფრო განრის- ცრემლის ღვრით. იქ ყველა თავიანთი გაჭირვება
ნეთს. − რას ამბობთ, თქვე უღმერთოებო, რა დამიშა- ხდა, ყირიმი ფეხზე შეაყენა და დასცა. მისმა ხმამ, მოაგონდათ, უსახლკარობა, აქეთ-იქით ხეტიალი და
ჩვენი ბიჭები ზამთრისთვის თბილ ადგილებს ვებია. სანამ ცოცხალი ვარ, არავის დავანებებ ჩემს თითქოს კლდეები ჩამოწვაო, ისე დაიქუხა. ლეკმა ტანჯვა. მაშინ დაეთხოვნენ და შეჰფიცეს, რომ არას-
ათვალიერებდნენ. დადგა დეკემბერიც. თეიმურაზს შვილს. გესმით? − ხმა გაიკმინდე, თორე, ეხლავე ხელები ჩამოუშვა და მოცელილივით დაეცა მიწა- დროს არ დაივიწყებდნენ მის სახელს და მის ობოლ
თავისი ამხანაგებით აწყურის მაღლა ტყეში მოეკა- თავს წაგაცლით. ასლანამ ხანჯალზე იტაცა ხელი, ზე. ეხლა ჯერი წინ მიმავალზე მიდგა, მაგრამ მისი საფლავს. თეიმურაზი ძალიან შეაწუხა ჭრილობამ,
ლათებინა და აწყურშიც ხშირად ჩადიოდნენ ღამ- ვითომ ლეკები უნდა გაერეკა. მეთაური მიუხვდა, საკითხი ხმალსა და ცხენს უნდა გადაეჭრა, რადგან ცხენზე ვეღარ ჯდებოდა. ამხანაგებმა გადაწყვიტეს,
ღამობით. აქ ერთ, ასლან გვარამაძის ქალიშვილზე რომ ის ნებით არ დაუთმობდა ქალიშვილს, მაშინვე ტყვიის სროლა აღარ შეიძლებოდა, ვაითუ ქალს რომ მისი მორჩენა იმ ზამთრის თვეებში შეუძლე-
− მზექალაზე ეჭირა თვალი და ძალიან შეუყვარდა. გაუქნია თავისი ლეკური და ასლანას თავი ბუხრის- მოვარტყაო. ამიტომ ცოცხლად უნდა დაეჭირათ ბელი იყო, ამიტომ ის უნდა გადაეყვანათ იმერეთში
ასლანას და სასიდედრო თამარსაც ძალიან მოსწონ- კენ გაგორდა. დაიკივლეს საწყალმა თამარმა და და ისე გასწორებოდნენ. ლეკმა გაიგო, რომ უკვე და ასეც მოიქცნენ. გააკეთეს საკაცე, ჩააწვინეს
დათ და უყვარდათ, პირობა მიცემული ჰქონდათ, მზექალამ. მზექალა დედას გულში უძვრებოდა, ლე- გასაჭირში იყო, ამიტომ ზედმეტი ბარგის მოშორება თეიმურაზი შიგ და რიგრიგობით ორ-ორმა შეიარეს
რომ საშობაოთ ნიშანი უნდა მიეტანა თეიმურაზს, კები მისცვივდნენ, დედას შვილი მოჰგლიჯეს, პირში იკადრა, ამოიძრო ხანჯალი, ნაბადი გადაჭრა, ქალს ბოგისა და სვირის შუა, გადავიდნენ ქომის ეკლე-
მზექალა და დედამისიც ემზადებოდნენ. აცხობდ- ცხვირსახოცი ჩაუდეს, გაკოჭეს, ნაბადში შეახვიეს. ხელი ჰკრა, რომ გაქცეულიყო, მაგრამ ქალი ლეკს სიისკენ. ასე ტანჯვით და წვალებით გადაიყვანეს
ნენ ქადას, ხაჭაპურებს, სხვადასხვა ნამცხვრებს. ბაღდადისაკენ. მოიკითხეს ბიჭები, აჭარის მთაზე
სასიძოს სულითა და გულით ელოდნენ... ასლანას რომ თათრების ხელიდან გაანთავისუფლეს, იპოვეს
მოეწყინა და საწოლზე წამოწვა და ჩაეძინა. ვითომ ძველი აწყური ვასო ქუთათელაძე, სიმონ სიხარულიძე, გიორგი
სიზმარში ხედავს, სასიძო მოვიდა თავისი მაყრი- გამყრელიძე წითელ ხევში. ვასომ დიდი სიხარულით
ონით. ასლანა გამოეგება, მიიპატიჟა, მეზობლები და მიიღო სტუმრები, თუმცა ბიჭებს არ უნდოდათ, რომ
ნათესავებიც მოიპატიჟა, მზექალა ჩააბარეს თეიმუ- ხალხს გაეგო მათი ამბავი და იქ ყოფნა, იმიტომ, რომ
რაზს. სუფრა გაშლილია, ვითომ ყანწებით წითელი მთავრობა მოითხოვდა და შეიძლება დაეჭერათ, რო-
ღვინო ხელიდან ხელში გადადის და ყველა ჰარალეს გორც გავარდნილები. ამიტომ ვასო ქუთათელაძემ
და თარალეს გაიძახიან... მონახა სიმონი და გიორგი, თეიმურაზი თვითონ
თუმცა მესხეთი თათრების ხელში იყო, მაგრამ დააწვინა თავის სახლში და მკურნალობდა. სვიმონ-
ჩუმათ ქრისტიანულ წესებს ატარებდნენ, ამიტომაც მა თორნიკე და გიორგი წაიყვანა და პატივსა სცემ-
საშობაოთ ყველა ქართველს ღორის ხორცით უნდა და, გიორგი გამყრელიძემ ჯონდოს და გაბროს ისე
აეხსნილებინა პირი, მაგრამ ღორს ვერავინ ინახავ- გაატარებინეს მთელი ზამთარი, როგორც საკუთარ
და. ამისთვის ან გარეული, ან ზემოქართლიდან ძმებს, პატივსა სცემდნენ როგორც საყვარელ სტუმ-
უნდა მოეტანათ ღორის ხორცი. ჩუმათ გამოყოფი- რებს. ჩვენი გმირები ხშირად მიდიოდნენ და ერთად
ლი ჰყავდათ მღვდელი და დიაკვანი. ჩვენ მესხელებს თავს იყრიდნენ თეიმურაზთან ვასოს ოჯახში, ლაპა-
გამოეგზავნათ იოანე მღვდელი და ამას უნდა მო- რაკობდნენ თავიანთ თავგადასავალზე.
ეტანა. ჩვენი თეიმურაზის გმირები შეპირდნენ, რომ თეიმურაზი გამოჯანმრთელდა და ერთხელ,
ჩვენ მოგიტანთ დათქმულ ალაგზე, იოანე მამაო, და როდესაც ხუთივე ერთად იყვნენ შეკრებილი და თა-
იქიდან შენ წაიღეო. ამიტომაც ჩვენმა გმირებმა წინა ვიანთი სანდო იმერლები ვასო, სიმონი და სხვები.
დღით ინადირეს აწყურის მაღლა ტყეებში, შეხვდათ თეიმურაზმა წამოიწყო, სათითაო, მოიგონა, როგორ
მთელი ჯოგი. თითომ თითო ღორი მოკლა, დანარ- შეისწავლეს ხუთივე მუსხელმა ცხენზე ამხედრება,
ჩენები გაუშვეს, ცოდო არიან, ეს გვეყოფა ჩვენც ჭენება ფეხზე დგომით, გადასვლა ერთი მხრიდან
და თეიმურაზს ნიშნობის დღისთვისო. ერთი ღორი მეორე მხარეს ცხენებზე, ფარ-ხმლით ვარჯიში, დაკ-
თეიმურაზს გაუგზავნეს, ორი ღორი სოფლელებს. რა და აცილება, თოფისა და დამბაჩების მიზანში
ბიჭებმა გამოქვაბულში დაანთეს ცეცხლი და მწვა- ამოღება, მათი დაშლა, ტყვია-წამლის და ვაზნების
დები შეწვეს, თითო-ოროლა ჭიქა არაყიც გადაჰკ- გაკეთება, მოიგონა პირველად როგორ მოკლეს ჰა-
რეს, თეიმურაზს გზა დაულოცეს. თეიმურაზმა სანბეგი და მისი ლეკები, თავისი მამის წამება, მოიგო-
მობოდიშებით უთხრა: ვიცი, ძმებო, ყველას გინდათ ნა არლის ჭალაში როგორ გაკოჭეს მძარცველები,
წამოსვლა, მაგრამ ერთი უნდა წამომყვეთ, ჩემთვის მეთაურმა ცხენზე, წინ, მუხლებზე დაიჭირა და აფთარივით ეცა ყელში და უნდოდა ყველა ჯავრი შუბლზე ჯვრიები ამოსჭრეს და ისე დაყარეს, საქო-
კი სულ ერთი ხართ, კენჭი ყარეთ და რომელსაც გაჰქუსლეს ახალციხისკენ. სულ ექვსნი იყვნენ. თე- მასზე ამოეყარა, − მამის სიკვდილიც და ოჯახის აწი- ნელი პატრონს როგორ დაუბრუნეს. მოიგონა აჭარის
შეგხვდებათ, ის წამომყევით. გიორგი და თორნიკე იმურაზი და თორნიკე ისევ იმაზე ლაპარაკობდნენ ოკებაც. ლეკმა რაკი ხელი ვეღარ გააშვებინა ქალს, მთაზე როგორ დაეცნენ და ცხრა-ათი კაცი როგორ
თოფებს წმენდნენ, ჯონდო და გაბრო ხორცს ჭრიდ- თუ არ მოკლეს ადვილად ვერ დაიმორჩილებდნენ მკერდში დასცხო ხანჯალი და ძირს გადააგდო. სწრაფად გაწყვიტეს, ტყვე იმერლები გაათავისუფ-
ნენ და ხურჯინებში აწყობდნენ. თეიმურაზი ცხენს ასლანას. უკვე გვიანღა იყო. ქალი უსულოდ ეგდო. მდევრებმა ლეს და მათი იარაღი მათ დაურიგეს. მერე იქიდან
უნაგირს ადგამდა, ბიჭებმა ბოლოს კენჭი ყარეს და სოფლიდან წივილ-კივილის ხმა უფრო მატუ- ლეკი შუაში მოიმწყვდიეს. ლეკმა შიშით ხელები მაღ- შავნაბადას და ქოროღლის მთას როგორ მიაშურეს,
თორნიკეს ერგო წაყოლა. აბა, ბიჭებო, აღარ დავაგ- ლობდა. უკვე ცხენების ფეხის ხმა და ფრუტუნიც ლა ასწია, − ნუ მომკლავთ, მე ყველაფერს მართალს ახალქალაქის აბულის მთაზე როგორ დახოცეს თათ-
ვიანოთ, ეს ხევ-ღელე სანამ დაბნელდეს, უნდა ჩავი- მოახლოვდა. − აქეთ მოდიან, ეტყობა ქალი მოიტა- გეტყვით. მაგრამ რაკი ნახეს ქალი მკვდარი იყო, რები და თუშების ფარა წაართვეს და დაუბრუნეს
აროთ, ჯერ იოანე მღვდელი უნდა ვნახოთ, მერე ას- ცეს, ამ ურჯულოებმა. − თქვა თეიმურაზმა. − მო- თორნიკეს ხმალმა გადასწყვიტა სამართალი ლეკი- პატრონებს. მოიგონა მზექალას გაცნობა, მისი სიყ-
ლანას ვეწვევით. ბიჭებმა ცხენები მოიყვანეს, ხურ- დიან და ჩვენც საკადრისად დავხვდებით, − გაამხნე- სა. განრისხებულმა თეიმურაზმა ლუკმა-ლუკმა აქნა ვარული, მასთან პირობა, რომ დანიშვნა აღარ დააცა-
ჯინები აჰკიდეს, ბიჭებმა თითო ჭიქა კიდევ დაალე- ვა ამხანაგი თორნიკემ. ცხენები იქვე, მოსახვევთან, ლეკის გვამი. თუმცა მაინც ვერ ინელებდა და ფეხე- ლეს ურჯულო ლეკებმა, ნიშანში ქეიფის მაგივრად
ვინეს, თვითონაც დალიეს და გზა დაულოცეს და ნაძვებში შეაფარეს და თოფ-დამბაჩები მოამზადეს, ბით ქელავდა და სცემდა. თეიმურაზი მივიდა ქალის მთელი ღამე ტანჯვა, საწყალ იოანეს თავის მოჭრა,
თეიმურაზი და თორნიკე გაისტუმრეს. გზები უკვე − ფრთხილად, ბიჭო, თორნიკე, მიზანში ამოიღე გვამთან, ერთი კიდევ დაჰკვირდა, რომ კვდარი იყო მისი დამარხვა, იმავე ღამეს ერთი ამხანაგით, თორნი-
კარგა დაეფიფქა თოვლს და ბინდში თეთრი ბილიკი და ისე ესროლე, ქალს არ მოვარტყათ. ქალი წინ ეყო- და ლომივით დაიღრიალა: მზექალავ, რომელ მხეცს კეთი ექვსი ლეკის დახოცვა, თვითონაც რომ დაჭრეს,
ლამაზად მოსჩანდა. ცაზე შავი ღრუბელი გადაეფა- ლებათ და უმიზნო ტყვიით ის უბედურიც არ ვიმსხ- შეშურდა ჩვენი ბედნიერება. მშობლებიც გაგიმწა- თორნიკეც. მზეც მოუკლეს იმ ღამეს. ეს ყველაფერი
რა, დაიწყო თოვა. ბიჭები მტკვრამდე ჩამოვიდნენ, ვერპლოთ, − უთხრა თეიმურაზმა. გამტაცებლებიც რეს, მეც ცოცხლად დამმარხეს. ვაი ჩემს კაცობას, და თავისი მზექალა იქ, უადგილო ადგილას მხოლოდ
გატოპეს და დანიშნულების ადგილისკენ წავიდნენ, მოუახლოვდნენ. დროზე ვერ მოგისწარი და ვერ გიშველე. ამდენი ერთ ნაძვის ხეს რომ ჩააბარეს. ამ ყველაფრის მოგო-
იქ, სადაც იოანე მღვდელი ეგულებოდათ. დაინახეს ის იყო მოსახვევში შემოვიდნენ, რომ სწორედ სისხლი დავღვარე, მაგრამ მტერმა სისხლითვე გად- ნებაზე აღელდა ძალზე თეიმურაზი და უთხრა თავის
თოვლიან ბილიკზე ცხენების კვალი ეტყობოდა. − მაშინ თოფებმა ზედი-ზედ იგრიალეს, მერე დამბა- მიხადა! ბევრს მწარე-მწარე სიტყვებს ეუბნებოდა, ძმადნაფიცებს, რომ იმისი სურვილი იყო ის, რომ, ეს
ეს კვალი გუშაგების კვალი არ არის, − თქვა თორ- ჩები დააყოლეს. ცხენები დაფრთხნენ, ფეხი ვეღარ გულში ჩაიკრა თავისი საყვარელი უსულო არსება ყველაფერი მოხდა ჰასანბეგის შვილის − ამირბეგის
ნიკემ. გადმოხტა ცხენიდან, კარგად დააკვირდა და მოიკიდეს და სამი მხედარი შავ ღელეში გადაიჩეხა, და მწარედ მოსთქვამდა. მიწასაც და კლდესაც აატი- სიტყვით და თუ მე იმის ჯავრს არ ამოვიყრი, ვერ
ჩაილაპარაკა: რაღაცა ბანდას გაუვლია, უსათუოდ უკან მომდევრები გონს მოეგნენ და ნაძვებიდან ნას- რებდა გმირის გოდება. იქვე გაქვავებული თორნი- ვიცოცხლებ. ამირბეგს თურმე მამამისის სიკვდილის
ბევრი კვალი ჩანს. მიჰყვნენ კვალს და ისიც სწორედ როლ ცეცხლს ცეცხლითვე უპასუხეს. კიდევ ორი კეც მწარე ცრემლსა ღვრიდა მეგობრის ასეთ მძიმე შემდეგ მუსხში თითო ოჯახზე ათი ოქრო და ორი
იქით მიდიოდა, სადაც ისინი უნდა მისულიყვნენ. ზუსტი გასროლა და ორი მხედარი ძირს ჩამოვარდა. მწუხარებაზე და გოდებდა. სული საქონელი წაურთმევია ყველასთვის. სხვათა
აგერ ძველი ეკლესია, აგერ ის მუხები, სადაც იოანე ბიჭები ცხენებს მოახტნენ. ეგონათ უკვე დავამარც- უკვე განთიადი ახლოვდებოდა, მამლის ყივილს შორის, ამ გმირების ამბავი მთელ იმერეთში მოფან-
მღვდელი იქ უნდა იყოს. თეიმურაზმა ბულბული- ხეთო, მაგრამ ერთმა უჩვეულოთ შეჰკივლა, ღელე- ძაღლების ყმუილიც მოჰყვა. ამ ხმაურზე თორნიკე ტულიყო და ლაპარაკობდნენ. ჩვენ გმირებს არ სურ-
სავით დაუსტვინა, სიგნალი მისცა, მაგრამ არავის დან ორი-სამი მხედარი ამოვიდა და ერთი-მეორე გამოფხიზლდა, მეგობარს მხრებზე ხელები ჩაავლო დათ იმერეთში დარჩენა, ამიტომ სხვადასხვა სოფ-
უპასუხია. ცოტა კიდევ წინ წაიწიეს და რას ხედავენ, გაამხნევეს და ჩვენი გმირებისკენ წაიწიეს. თოფ- და უთხრა: რას ვშვრებით, სადა ვართ. ჩვენც დაგვ- ლებს აფარებდნენ თავს, უცდიდნენ მზის ამოსვლას,
მუხის ტოტზე კაცის თავია ჩამოკიდებული. იქვე დამბაჩა ვეღარ იხმარეს ბიჭებმა. გაჩაღდა ხელჩარ- ხოცავენ და უბედური ქალიც დასამარხი დაგვრ- იმ მზის, რომელიც გაათბობდა და გაუშუქებდა გზას.
იოანეს გვამი ეგდო, ხმლით აკუწული. მიათვალ- თული ბრძოლა. საქმე ბასრი ხმლისა და მკლავის ჩება. ადექ, ძმაო! თორნიკეს რჩევამ თეიმურაზიც ეს იყო მხოლოდ ის, როდის შემოვიდოდნენ რუსები
მოათვალიერეს და სხვა ვერაფერი ვერ დაინახეს. ძალაზე მიდგა. ორს ოთხი ეხვეოდა, მეხუთეს ქალი გამოაფხიზლა, ცხენზე ძლივს შეჯდა, ჭრილობა მესხეთში, იმათ ერთად რომ გაეხარათ მუსხელებ-
მიხვდნენ, რაც მოხდა. ეკლესიის კედელთან ამოთ- ეჭირა და ბრძანებებს იძლეოდა. თორნიკე ლომი- გაცივებოდა, სისხლი კი ისევ ჟონავდა, მაგრამ არც საც. მათ მართალია მაჰმადიანობაზე ჰქონდათ ხელი
ხარეს სამარე და სასწრაფოდ იქ დამარხეს. ბლომად ვით დაუტრიალდა ლეკებს, მისი ხმალი ელვასავით თორნიკე იყო კაი დღეში, ისიც მარცხენა მკლავში მოწერილი ახალციხის ფაშასთან, მაგრამ სინამდვი-
დააყარეს ქვა და ლოდი, რომ ნადირს არ ამოეღო, ჰყრიდა ცეცხლს. თეიმურაზმა უკანა მხრიდან წამო- იყო დაჭრილი, მაგრამ მსუბუქად. არ ნაღვლობდა. ლეში კი ჩუმად ქრისტიანულ რჯულს მისდევდნენ,
ღორის ხორციც, რაც იოანესათვის მიჰქონდათ, უარა ლეკებს და ერთი მოქნევით ერთ მათგანს თავი თორნიკემ მზექალას გვამი თეიმურაზს მიაწოდა ღამით მიდიოდნენ გამოქვაბულებში და მაღაროებში,
იქვე დაყარეს, მეორე ორივე ხურჯინში გადაყეს წააცალა და გოგრასავით გააგორა. თორნიკემაც ცხენზე. თეიმურაზმა გულში მიიკრა და ღრმა ფიქ- ზოგი კარებს დარაჯობდა, ზოგი კი შიგ მაღაროში
და აიმსუბუქეს. მოახტნენ ცხენებს და წაჰყვნენ იმ ერთი მოქნევით ცხენი და კაცი ძირს დასცა. თორ- რებს მიეცა. თორნიკეც მოახტა ცხენს და სოფელ ანათლინებდა შვილებს და იწერდნენ ჩუმათ ჯვარს.
კვალს, საითაც ისინი წასულიყვნენ. კვალი თოვლ- ნიკესაც ცხენი მოუკლეს. დარჩა თორნიკე უცხენოდ კლდის ხევ-ხევ გაუდგნენ გზას, ზევით ტყისკენ. სოფელ მუსხში რუსების შემოსვლამდე გახდნენ ოც
ზე კარგად ეტყობოდა და მტკვარს უერთდებოდა და ორი ლეკი ებრძვის. მბრძანებელმა იხელთა და ავიდნენ მაღალ გორაზე, იქ ცალკე ერთი დიდი ნაძ- კომლამდე, ე.ი. ოც ოჯახამდე. მაგრამ იმ დროს ისეთი
საყუნეთთან. ბიჭებიც გაჰყვნენ ისევ კვალს, რო- ქალი გაიტაცა. თეიმურაზმა დაინახა და გაქცეულს ვის ხე იდგა, თეიმურაზმა იფიქრა, რომ გზის გაგრ- კავშირი, სიყვარული და ერთიმეორის ნდობაც ჰქო-
მელიც წყალგაღმა გადიოდა აწყურისკენ. ბიჭებიც გამოუდგა, მაგრამ მალევე გონს მოეგო, რომ იქ ძელება აღარაფერს არგებდა და ამიტომ იმ ნაძვის ნიათ, რომ ერთმანეთს არც გასთქვამდნენ და არც
შარაგზას გაუყვნენ, ცხენებს სადავეები მიუშვეს და გაჭირვებული ამხანაგი მაიტოვა. მაშინვე ცხენი შე- ძირთან მივიდნენ. ცხედარი თორნიკეს გადასცა, უღალატებდნენ. თუმცა ჩუმათ მაინც ვიღაცებმა
გზადაგზა იმეორებდნენ, იქნებ დროზე მივეწიოთ მოაბრუნა და უკნიდან მიუხტა ლეკებს. ერთი კიდევ თვითონ ცხენიდან ჩამოხტა, ცხედარი ისევ ჩამოარ- დააბეზღეს მუსხელები ახალციხის ფაშასთან, რომ
მათ და საწყალ იოანეს ჯავრს ამოვიყრიდეთო. ქარი შეუყვირა და ერთი ლეკი იქვე გამოასალმა წუთისო- თვა, გულში ჩაიკრა ნაძვის ძირას მიჯდა და აქვი- გურჯები ქრისტიანულ რჯულს მისდევენო, მაშინ
უზომოდ ზუზუნებდა და ნამქერს ზედ სახეზე აყრი- ფელს. მეორემ ცხენი მიაბრუნა და გაქცეულს გა- თინდა. თორნიკე მიუხვდა მეგობარს და უთხრა: აქ ფაშამ ეგზეკუცია ჩაუყენა სოფლებში და ჩუმათ
და, მაგრამ ამას არაფრად არ თვლიდნენ და იარაღს მოუდგა. თორნიკემ მაშინ შენიშნა, რომ მკლავიდან მივაბაროთ, ძმაო? თეიმურაზმა თავი დაუკრა პასუ- ამოწმებდნენ ერდოდან ან ბუხრებიდან, ხან ღამით
იმარჯვებდნენ. წინ აღიმართა დევივით დიდი აწყუ- დაჭრილიყო და სისხლი ხელისგულზე მოჟონავდა. ხის ნიშნად. თორნიკემ ცხენები მოაფარა, ამოიღო მიეპარებოდნენ და უთვალთვალებდნენ. ქართველე-
რის ციხე. ბიჭებს თან უხარიათ და თან რაღაც უც- თორნიკეს კლავი შეუხვია, იქვე მკვდარ ლეკს თავს ხანჯალი და სამარის თხრა დაიწყო. უკვე გათენებუ- ბიც ფრთხილათ იყვნენ. მარხვის დროს სუფრაზე
ნაური განცდა დაეუფლათ. უკვე წრიოხის ღელესაც დასდგომოდა თავისი მერანი და ფეხით ანძრევდა ლი იყო. ყველაფერი კარგად ჩანდა. თორნიკემ იქა- ყველიც ედოთ და გათლილი თეთრი ბოლოკიც და
მიუახლოვდნენ და ცხენები შეაჩერეს. თორნიკემ და ვითომ აღვიძებდა. თეიმურაზი მივარდა ცხენს ურობა მიათვალიერა. ამდენ ამბავსა და თავგადა-
კივილის ხმას მოჰკრა ყური და თეიმურაზს უთხრა: აღვირში, ხელი სტაცა და თორნიკეს მიუყვანა. − აბა, სავალს, რა თქმა უნდა, სიფხიზლე ესაჭიროება. და, გაგრძელება გვ.9
ორდუს ილის უნიეს ქართულ სოფელ გამოსცა ლექსების და მოთხრობების „ქართული პოეზიის მცირე ანთოლო-
აქბაბაში. მწერლის წინაპრები ზემო კრებულები: „აპრილის ლექსები”, „დამ- გია”, თურქულენოვანი წიგნი „ქართ-
აჭარიდან, კერძოდ, მაჭახელადან XIX ტოვე შორს”, „უსიყვარულოდ ბედნი- ველთა ისტორია”, რომელიც მკითხ-
საუკუნის ბოლოს გადასულან და შავი ერება არ არსებობს”. 2006 წელს კი გა- ველს აწვდის ინფორმაციას საქართ-
ზღვის სანაპიროზე, უნიეს რაიონის მომცემლობა „არტანუჯში” დაისტამბა ველოს პოლიტიკურ და კულტურულ
ერთ-ერთ სოფელში დასახლებულან. მწერლის რჩეული მოთხრობების თარგ- ცხოვრებაზე.
ფარნა-ბექა ჭილაძე მოღვაწეობას მანების კრებულები − „სასაზღვრო ფიქ- გარდა ამისა, ფარნა-ბექა ჭილაძე
1980-იანი წლებში, სტამბოლში, უნი- რები” და „სანამ თოვს”, სადაც ასევე თურქულ პრესაში და საკუთარ ბლოგ-
ვერსიტეტის დამთავრების შემდეგ იწ- მისი ქართულ ენაზე თარგმნილი ლექ- ზე სისტემატურად აქვეყნებს პუბ-
ყებს. ამ დროიდან მისი ცხოვრება და სებიცაა შესული. ასევე ქართულად გა- ლიცისტურ წერილებს საქართველოს
შემოქმედება მჭიდროდ უკავშირდება მოიცა ფარნა-ბექა ჭილაძის პუბლიცის- ისტორიასა და სხვა აქტუალურ საკით-
საქართველოს. ტური წერილები „ერთი წვეთი ლიმონი” ხებზე, − საარქივო მასალებზე დაყრდ-
ფარნა-ბექა ჭილაძის რედაქტო- და საბავშვო კრებული „ნამცეცა”. ნობით − ისტორიულ-ეთნოგრაფიული
რობით თურქეთში აღდგა ჟურნალი იგი ინტენსიურად ეწევა მთარგმნე- ხასიათის სტატიებს. მისი თურქულე-
„ჩვენებურები” (1993-1997წწ). შემდეგ ლობით საქმიანობას. მან თურქულად ნოვანი ბლოგი „თეთრი ფიალა” ერთნა-
გამოსცემდა ჟურნალ „მამულს” და რე- თარგმნა და გამოსცა „შუშანიკის წა- ირად საინტერესოა როგორც თურქეთ-
დაქტორობდა ორენოვან ჟურნალ „ფი- მება”, მიხეილ ჯავახიშვილის, ნოდარ ში, ასევე საქართველოში მცხოვრები
როსმანს” (2007-2010). იგი თურქულ დუმბაძის, ერლომ ახვლედიანის, ნაირა ქართველებისთვის.
ენაზე ადაპტირებული დედაენის ავტო- გელაშვილის, ოთარ ჭილაძის, დათო ჩვენი გაზეთის მიმდინარე ნომერში
ფარნა-ბექა ჭილაძე (ჩი- რიცაა, რომელიც წარმოადგენს დამხ- ტურაშვილის და სხვა ქართველი მწერ- სწორედ ამ ბლოგიდან გთავაზობთ მის
ლაშვილი, ფაჰრეთინ ჩილოღ- მარე სახელმძღვანელოს თურქულე- ლების წიგნები, ასევე ოცი ქართვე- სტატიას, რომელიც ერთ-ერთი აქტუ-
ლუ) დაიბადა 1956 წელს თურქეთში, ნოვანი ბავშვებისთვის ქართული ენის ლი მწერლის მოთხრობების კრებული ალური მოვლენის საპასუხოდ დაიბეჭ-
შესასწავლად. საქართველოში 2004 წ. „თანხმიერ ასობგერათა ანთოლოგია”, და.
ლეგენდა ნორაშენზე
წიგნის ელექტრონული ვერსია, რომლის შესახებაც ქვემოთ გვექნება საუბარი, ამ ტექსტის გამოქვეყნებიდან 4 დღის შემდეგ,
გასული წლის 9 დეკემბერს, KMKD-მა (კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ასოციაცია, თურქეთი) თავისი გვერდიდან აიღო.
სადაც არ ახსენებენ კლარჯეთს. შემდეგ კი
ფარნა-ბექა ჭილაძე თხრობაში შემოჰყავთ ართვინი, როგორც
ტაიქ-კღარჯქის ნაწილი მხოლოდ მას შემ-
თურქეთში არსებულმა კულტურუ- ნ.მარის 1916 წ.
დეგ, რაც გრიგოლ ხანძთელზეა საუბარი:
ლი მემკვიდრეობის დაცვის ასოციაციამ მოგზაურობის დღიურიდან
რომ ბერ გრიგოლ ხანძთელის მეთაურო-
(Kültürel Mirası Koruma Derneği) 2021 წლის
ბით VIII საუკუნეში ართვინის (ანუ კლარ-
დეკემბერში, პროექტის ფარგლებში მომ-
ჯეთის) მხარეში ქართველების გადმოსახ-
ზადებული ნაშრომი − „ართვინი − რისკის
ლება მოხდა, რომლებიც სომხებმა შემწყნა-
ქვეშ მყოფი არქიტექტურული მემკვიდ-
რებლურად მიიღეს და, შემდეგ, აქ მაცხოვ-
რეობა” გამოაქვეყნა. როგორც ჩანს, სა-
რებელი სომხები მართლმადიდებლობაზეც
გამომცემლო ჯგუფმა, ართვინში საველე
კი მოექცნენ. ანუ, იმის თქმას ცდილობენ,
სამუშაოების ჩატარების შემდეგ წიგნში
რომ ართვინის (ანუ კლარჯეთის) მხარეში
თავი მოუყარა სტატიებს, რომლებიც ეხება
VIII-XI საუკუნეებში მცხოვრები მართლმა-
თურქეთში რისკის ქვეშ მყოფ ეკლესიებს.
დიდებლების უმრავლესობა არა ქართვე-
ამ ნაშრომს იმდენი დამახინჯებული ასპექ-
ლი, არამედ სომეხი იყო. რახან გადმოსახ-
ტი აქვს რომ, მასზე, შესაძლოა, რამდენიმე
ლებულების შემწყნარებლურად დამხვდუ-
სტატიაც კი დაიწეროს. თუმცა მე ამ სტა-
რები სომხები იყვნენ, გამოდის, რომ ართ-
ტიაში მხოლოდ ერთ საკითხზე შევჩერდე-
ვინის რეგიონის მკვიდრ მოსახლეობასაც
ბი, მხოლოდ იმის გამო, რომ იგი უახლეს
ისინი წარმოადგენდნენ (ჩემს სამ სტატიაში
ისტორიას ეხება და ამ დამახინჯებულ ას-
− „არტანუჯელი სომხები”, „შავშეთელი
პექტთაგან ერთ-ერთის დანახვას გაგვიად-
სომხები” და „ფხიკიური − იმერხევის ერთა-
ვილებს.
დერთი სომხური სოფელი” − განხილული
წიგნში აღნიშნულია, რომ პროექტი გან-
მაქვს დღევანდელი ართვინის პროვინციის
ხორციელდა აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტა-
თუ რომელ სოფლებში ცხოვრობდნენ ისი-
მენტის მხარდაჭერით.
ნი, დაინტერესებულ პირებს შეუძლიათ
არტანუჯის რაიონის სოფელ ლონგოთ-
გაეცნონ ამ სტატიებს). აქვე დავამატებ,
ხევში, − დღევანდელ ბულანიქში (Bulanık)
− იმავე პერიოდში ართვინის პროვინციის
მდებარე ახალდაბის ეკლესია ნაშრომში
დღევანდელი ცენტრალური ნაწილის სოფ-
დაფიქსირებულია როგორც ნორაშენის
ლებში სომეხი მოსახლეობა საერთოდ არ
ეკლესია. გარდა იმისა, რომ სტატიის სათა-
გვხვდება. ისინი მხოლოდ ქალაქ ართვინში
ურია „ნორაშენის (იენი რაბათის) ეკლესია”,
ცხოვრობდნენ, რომლებიც ძირითადად ხე-
მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს
ლოსნობას და ვაჭრობას მისდევდნენ.
ისიც, რომ სხვა სტატიებისაგან განსხვა-
შეიძლება ითქვას, რომ დღეს ბულა-
ვებით, ამ სტატიის ავტორი მითითებული
ნიქის (Bulanık) სახელით ცნობილი ძველი
არაა და, X-XI საუკუნეებში აგებული ახალ-
ლონგოთხევის ნორაშენად მოხსენიების სა-
დაბის ეკლესია, ანდაც გვიანდელი სახე-
ფუძველი ამ წიგნის წინასიტყვაობიდანვე
ლით ცნობილი იენი რაბათის (ახალი რაბა-
შეიქმნა. სტატიაში, სახელწოდებით − „ნო-
თის) ეკლესია, მთელ ტექსტში მოხსენიებუ-
რაშენის (იენი რაბათის) ეკლესია”, რომლის
ლია როგორც „ნორაშენის ეკლესია”. მანამ,
ავტორი უცნობია, აღნიშნულია, რომ „ნო-
სანამ სტატიას − „ნორაშენის (იენი რაბათი)
რაშენის (იენი რაბათის) ეკლესია მდება-
ეკლესია” - განვიხილავთ, ბანუ ფექოლისა
რეობს ისტორიული გუგარქის პროვინციის
და ჩაღლა ფარლაქის „წინასიტყვაობას”
კღარჯქის მხარეში, სოფელ ბულანიქის
შევეხები. წიგნის კონტრტიტულიდან ვგე-
(ძველი სახელი ნორაშენი) ჩრდილოეთით”.
ბულობთ, რომ პროექტის მენეჯერი ჩაღლა
„გუგარქის პროვინციის კღარჯქის მხარეში
ფარლაქია, ხოლო რედაქტორი − ბანუ ფე-
მდებარეობის” საკითხს გვერდზე გადავ-
ქოლი.
დებ და ამჯერად ნორაშენზე შევჩერდები.
თავდაპირველად შევეხები დღევან-
სახელი ნორაშენი, ან იენი რაბათი, არტა-
დელი ართვინის რეგიონის ისტორიული
ნუჯის სანჯაყის 1835 წლის ოსმალეთის
მდებარეობის საკითხს. ოსმალების მიერ
უმრავლესობაც ლაზებისაგან შედგებოდა. კი ტაო-კლარჯეთად ქცეულა. სტატიის და- მოსახლეობის აღწერაში არსად არ არის
XVI საუკუნეში დაპყრობილი ქართული
იუსუფელის რაიონის ნაწილი ტაოს შემად- ნარჩენ ნაწილში კი, დღევანდელი ართვინის ნახსენები. რადგან, იმ პერიოდში, სოფელს,
მიწების (დღესდღეობით თურქეთის სა-
გენლობაში იყო, სადაც სომხური მოსახ- პროვინციის დიდი ნაწილის და ერზრუმის სადაც იენი რაბათის ეკლესია მდებარეობ-
ხელმწიფოს საზღვრებში მოქცეული) ერთი
ლეობის მნიშვნელოვანი წილი მოდიოდა, პროვინციის ნაწილის მომცველი რეგიონი და და, რომელიც, ასევე, იენი რაბათის ცი-
ნაწილის ფართოდ გავრცელებული სახე-
კლარჯეთში კი, მცირე გამონაკლისების ტაიქ-კღარჯქად / ტაო-კლარჯეთადაა მოხ- ხედ და ახალდაბის ეკლესიად იყო ცნობი-
ლი ტაო-კლარჯეთია, რომელიც რამდენი-
გარდა, ისტორიულად სომეხი მოსახლეობა სენიებული (ტაო-კლარჯეთის სხვადასხ- ლი, ლონგოთხევი ერქვა. 1835 წლის არტა-
მე რეგიონს მოიცავდა. თუმცა, აქედან არ
არ სახლობდა. ამის დაფიქსირება აუცილე- ვა ფორმით მოცემული დასახელება ბანუ ნუჯის სანჯაყის როგორც „მუსლიმური”,
უნდა დავასკვნათ, რომ იმხანად ქართული
ბელია, რათა გავიგოთ, როგორ ახდენენ ფექოლსა და ჩაღლა ფარლაქს ეკუთვნის). ასევე „არამუსლიმური” დავთრები გამოქ-
გავლენის ქვეშ მყოფი რეგიონების ყველა
ბანუ ფექოლი და ჩაღლა ფარლაქი წიგნის შეიძლება ვიფიქროთ, რომ წინასიტყვა- ვეყნდა ფარუქ თაშქინისა და ალი ირფან
დასახლებაში მოსახლეობა მხოლოდ ქარ-
− „ართვინი − რისკის ქვეშ მყოფი არქიტექ- ობაში რეგიონის ისტორიის თხრობისას ქაიას მიერ სახელწოდებით „არტანუჯის
თული, ანუ ჰომოგენური იყო. კლარჯეთის
ტურული მემკვიდრეობის” − „შესავალში” ავტორებმა შეცდომა დაუშვეს. თუმცა, აღწერების დავთრები (1835)”. ამ აღწერა-
მოსახლეობის უმრავლესობა რომ ქართ-
ამ მხარის ისტორიის მანიპულირებას. თუკი ყურადღებით წავიკითხავთ, დავი- ში „Longothev“-ად დაფიქსირებულ სოფელ
ველებისა და ლაზებისაგან შედგებოდა
მათი აზრით სომხურად „ტაიქით”, ნახავთ, რომ ეს არა თუ შეცდომა, არამედ ლონგოთხევში 36 კომლი, მათ შორის 134
და, ართვინის პროვინციის დიდ ნაწილს
ხოლო ქართულად − „ტაოს” სახელით მანიპულაციაა. ავტორები ირწმუნებიან, მამაკაცი ცხოვრობდა. თუკი იმაზე არ გა-
მოიცავდა, ამას ოსმალური წყაროებიც
ცნობილი მხარე ართვინის პროვინციას და რომ ართვინის რეგიონი თავდაპირველად ვამახვილებთ ყურადღებას, რომ ოსმალე-
ადასტურებენ. ამასთან, თუკი მთლიანად
ერზრუმის პროვინციის ნაწილსაც მოიცავ- სომხური ტაიქის რეგიონში მდებარეობდა, თის მმართველობის ამ პერიოდში მხოლოდ
დღევანდელ ართვინის პროვინციაზე ვი-
და. ეს მხარე დროთა განმავლობაში სამხ- გაფართოების შემდეგ კი ამ მხარეს „ტაო- მამაკაცების აღწერა ხდებოდა, ჩანს, რომ
საუბრებთ, სხვა სურათს დავინახავთ, −
რეთით გაფართოებულა და X საუკუნეში კლარჯეთი” ეწოდა. ხსენებულ წინასიტყვა- სოფელ ლონგოთხევში მხოლოდ მუსლიმე-
ხოფისა და არჰავის რაიონები ისტორიული
სომხურად ტაიქ-კღარჯქად, ქართულად ობაში აქცენტი მხოლოდ ტაოზე გადააქვთ, ბი ცხოვრობდნენ. სხვაგვარად
ლაზეთის ნაწილი იყო და მოსახლეობის
რომ ვთქვათ, არტანუჯის სან-

 ჯაყში, გარდა იმისა, რომ სო- პერიოდში ლონგოთხევში 41 კომლი (179

ფელი სახელად „ნორაშენი” არ სული), ხოლო რაბათში 8 კომლი (44 სული)
არსებობდა და, სოფელში, რო- ცხოვრობდა. ორივე სოფლის მოსახლეობა
მელსაც ვითომდა ნორაშენი ერქვა, ერთი კი „თურქად” იქნა ჩაწერილი. ამ ჩანაწერი-
სომეხიც კი არ ცხოვრობდა. დან ვგებულობთ, რომ სოფელ იენი რაბათ-
რუსული ჩანაწერებიდანაც კარგად ში (ანუ ნორაშენში, როგორც მას სომხები
ჩანს, რომ ვითარება სრულიად შეიცვალა უწოდებდნენ) ამ პერიოდში სომეხი მოსახ-
რუსული ადმინისტრაციის დროს. რუსების ლეობა აღარაა დარჩენილი. ამ სოფლიდან
მიერ 1886 წლის მოსახლეობის აღწერაში, სომეხი მოსახლეობის გაქრობა სხვა თემაა
რომელიც 1877-1878 წლების რუსეთ-ოსმა- და ამ სტატიაში არ შევეხები. ამასთან, თუ
ლეთის ომის შემდეგ ტაო-კლარჯეთის მათ ვივარაუდებთ, რომ XIX საუკუნეში გაჩე-
ხელში გადასვლის შემდეგ განხორციელდა, ნილ ამ დასახლებაში სომხები 1835 წლის
ირკვევა, რომ ლონგოთხევი და იენი რაბა- აღწერიდან მალევე დასახლდნენ, მათ
თი ორი ცალკე სოფელია. ასევე, რუსების აქ მაქსიმუმ 85 წელი, ხოლო თუ ვივარა-
მმართველობის დროს ლონგოთხევად უდებთ, რომ ისინი რუსეთის მმართველო-
(Лонготхеви) დაფიქსირებულ სოფელში ბის პერიოდში დასახლდნენ, მინიმუმ 40
413 სული ცხოვრობდა. სოფელში, რომე- წელი უნდა ეცხოვრათ. ამ მოკლე პერიოდ-
ლიც ძველად ქართველებით ყოფილა და- ში, შესაძლოა, სოფელი ნორაშენად, ხოლო
სახლებული, აღწერისას ქართველად მხო- ეკლესია ნორაშენის ეკლესიად მოიხსენი-
ლოდ 5 სული, დანარჩენი მოსახლეობა კი ებოდეს, მაგრამ ეს ამ სოფელს ნორაშენად,
თურქად (393 სული) და ქურთად (15 სული) ხოლო ეკლესიას ნორაშენის ეკლესიად ვერ
ჩაუწერიათ. ხოლო იმ სოფელში, რომელიც აქცევს. ეს სოფელი ისტორიულ სომხურ
რუსული მმართველობის მიერ იენირაბა- სოფლად, ხოლო მეათე საუკუნეში აგებუ-
თად (Энирабат) არის დაფიქსირებული, ლი ეკლესია სომხურ ეკლესიად ვერ ჩაით-
121 სომეხი ცხოვრობდა. რაბათი ეწოდე- ვლება. გარდა ამისა, უნდა ითქვას, რომ
ბოდა ციხის გარშემო არსებულ, ხელოსნე- 1925 წელს ლონგოთხევის სახელი ბულანი-
ბითა და მოვაჭრეებით დასახლებულ უბანს. ქად (Bulanık), ხოლო იენი რაბათის სახელი
ამ ჩანაწერებიდან უნდა ვივარაუდოთ, რომ ჩამლიქად (Çamlık) გადაკეთდა. ჩამლიქი
რუსული მმართველობის პერიოდში სომ- მცირე ხნის განმავლობაში ცალკე სოფლად
ხები სოფელ ლონგოთხევის ციხის და ეკ- დარჩა, მოგვიანებით კი სოფელ ბულანიქს
ლესიის გარშემო შესაძლოა მხოლოდ 1835 უბნად შეუერთდა. შეუძლებელია სტატიის
წლის მოსახლეობის აღწერის შემდეგ და- − „ნორაშენის (იენი რაბათის) ეკლესია” უც-
სახლებულიყვნენ, რომლებიც, როგორც ნობმა ავტორმა არ იცოდეს, რომ ნორაშენი
ითქვა, ვაჭრობასა და ხელოსნობას მისდევ- სოფელ ბულანიქის ძველი სახელი არაა.
დნენ. რადგანაც ართვინის ოკრუგში რაბა- წარმოუდგენელია, რომ ავტორს, რომელ-
თი სხვა დასახლებულ ადგილებსაც ერქვა, საც სოფელ ბულანიქის ძველი სახელის
ამ სოფელს, ახალად გაჩენილი სომხური მოხსენიება სურს, ხელი არ მიუწვდებო-
დასახლების გამო, „ახალი რაბათი” ეწოდა. დეს იმ წყაროზე, რომელიც დასახლების
ცნობილია ისიც, რომ ეს დასახლება ქარ- (უფრო) ძველ სახელს ეხება.
თულად ახალდაბაა, რადგან აქ მდებარე ა.მ. პავლინოვის ჩანახატი . 1888 წელი დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ
ეკლესიაც იგივე სახელს ატარებს. წიგნის − „რისკის ქვეშ მყოფი არქიტექტუ-
სავარაუდოა, რომ ახალდაბის ეკლესია, ხოლო ახალდაბის ეკლესიას „ნორაშენის არ ატარებს ვითომც ნორაშენის სახელის რული მემკვიდრეობის” „წინასიტყვაობის”
რომელიც მონასტრის მთავარი ეკლესია ეკლესიად” მოიხსენიებს. სიახლე არაა, მქონე, დღევანდელ ბულანიქად ცნობილი ავტორებმა ბანუ ფექოლმა და ჩაღლა ფარ-
იყო, სწორედ თამარ მეფის დროს, დიდვე- რომ ადგილობრივი მოსახლეობისაგან სოფელი ძველ სახელს. 1922 წელს, მას ლაქმა რეგიონის ისტორიის დამახინჯებით
ზირ ანტონ გნოლისთავის ძის მიერ იყოს განსხვავებულ ენაზე მოლაპარაკე ხალხი შემდეგ, რაც საქართველოს მთავრობამ გზა გაუხსნეს ვარაუდებს, რომლებიც ამ
განახლებული. შესაბამისად, ის ფაქტი, თავიანთ განსახლების ადგილს საკუთარ კლარჯეთის რეგიონი ანკარის მთავრობას წიგნში „ნორაშენის (იენი რაბათის) ეკლე-
რომ ეკლესიის სიახლოვეს ერთი ადგილი ენაზე მოიხსენიებს. ამ სტატიის ავტორის გადასცა, ართვინის ლივის მოსახლეობაც სიად” მოხსენიებული სტატიის ავტორმა
„ანტონეთად” მოიხსენიება, ამასვე ამტკი- პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ იგი დადგინდა. ამ აღწერაში, რომელიც „1922 „ნორაშენის ლეგენდით” შეამკო.
ცებს (სტატიის უცნობ ავტორის კი ეს ად- ცდილობს XIX საუკუნეში გაჩენილი სომ- წლის აღწერითაა” (1922 Nüfus Cetveli)
გილი „ანტონისად” ჩაუწერია). გასაკვირი ხური დასახლება ისტორიულად სომხური ცნობილი, ლონგოთხევი Longothev-ად, თურქულიდან თარგმნა
არაა, რომ სომეხი მოსახლეობა ახალდაბას განსახლების ადგილად წარმოაჩინოს. ხოლო იენი რაბათი Rabat-ად, ორ სხვა-
რუსუდან ბერიძემ
იგივე მნიშვნელობის მქონე „ნორაშენად”, მოდით, შევეხოთ ასევე იმას, თუ რატომ დასხვა სოფლად იქნა დაფიქსირებული. ამ
დასაწყისი გვ. 6-7

მესხთა ცხოვრება
ლიც გზას უკეტავდა. მარჯვნივ გაუვალი ტყე იყო, ციხეში ჰქონდათ ზარბაზნები. ჩვენმა სნაიპერებმა გადმოასახლეს, მაგალითად ყარსიდან, არზრუმიდან,
მარცხნივ მტკვარი და ტყიანი კლდე და მთები. ციხე ერთი ტყვია სალოცავის მთვარეს მოარტყეს. გად- ართვინიდან, რადგანაც თათრები აწიოკებდნენ და
ასე აჩვენებდნენ, ვითომდა ყველსა ჭამენ. ასე ტანჯ- დაამტვრიეს და შეტევაზე გადმოვიდნენ. თათრებმა მოცემა ასეთია. მეორე ზარბაზნის ტყვია თათრების აწამებდნენ. სომეხმა გენერლებმა ისინი დაასახლეს
ვით და ვაებით შეინარჩუნეს საწყლებმა ქრისტიანობა პირველი დარტყმითვე იგრძნეს, რომ სხვა ძალა შე- ზარბაზნის ლულაში მოარტყესო. მაშინ შეშინებული სულ კარგ მიწებზე მთელი ახალქალაქის სომხები
და ქართული ენა, ქართული ზნე და ჩვეულებანი... ასე მატებოდათ ქართველებს. რუსებმა და ქართველებმა თათრები თავის ფაშით ერთად აიბარგნენ და წავიდ- და ახალციხისაც. საწყალი ქართველები კი დარჩნენ
იწვალეს რუსების ახალციხეში შემოსვლამდე... რუსე- ზევიდან შემოუარეს, თათრის ჯარი რკალში მოიმწყ- ნენ უკან და უკან სხვილისზე, ვალეზე. ბადელადანაც მიმალულ ადგილებში. ძალიან მცირე და უვარგისი
ბის, ქართველების, სომხების, გენერალი პასკევიჩის, ვდიეს და თითქმის მთლიანად ამოწყვიტეს. თათრის წავიდნენ თავიანთ საზღვრამდე... რუს-ქართველ მიწები დარჩათ გლეხებს და სახელმწიფოს. კარგი მი-
ბაიბურცკის − ორბელიანის და სხვა გენერლების მე- ნაწილი გაქცეული ჯარი აწყურის ჯარებს შეუერთდა და სომეხ გენერლებს ახალციხის აღებისათვის და წები იგდეს ბატონებმა და ვისაც ოქრო და ვერცხლი
თაურობით, ძალით გარეკეს თათრები ახალციხიდან. და აწყურის ციხეში გამაგრდნენ. აქაც დიდი მსხვერ- გამარჯვებისთვის მისცეს ჯილდოთ მიწები. მაგა- ჰქონდა. ზოგიერთი გლეხი კი ბოლო ხანებში ჰყიდდა
თათრის ფაშა, რომელმაც პირველ შემოსვლის დროს- პლი გაიღეს ორივე მხარემ. რაკი აწყურიდანაც ლითად ორბელიანს მისცეს მთელი ირმოსანის აქეთ უკანასკნელ ხარსაც და ცხვარ-ძროხასაც, რომ შეეძი-
ვე მოანგრია რაბათში ციხის ეკლესია და თათრული მოშალეს, წნისის ვაკემდე უკან აღარ მოუხედიათ სავერძიამდე; სომეხ ბაიბურციანს − ზანზობიდან ემ- ნა თავისთვის საკუთარი მიწა − მამული.
მრგვალი გუმბათი მოაშენა, ზედ ნახევარი მთვარე თათრებს. რუს-ქართველთა ჯარებმა ახლა შურდო- პელომდე მთელი ჩორჩოს ხევები; სეხნიევს − ფუღა,
და ვარსკვლავი აღმართა, იქ იყო და იქიდან აძლევდა ზე გადმოსჭრეს გზა და გამოიტანეს ზარბაზნები. ურავლის მიწები დურგლიშვილებს; ზოგმა ისევ
ბრძანებას. ჩვენმა გენერლებმა შორეთიდანვე მომარ- სოფელ კლდეს თავიდან დაუშინეს თოფ-ზარბაზნე- დანარჩენი გენერლებისაგან იყიდეს მიწები, რომ- სტილი დაცულია
თეს ზარბაზნები. დაუშინეს მოქცევის ციხეს, რომე- ბი. აქედანაც გააქციეს თათრები. თათრებს რაბათის ლებმაც არ ინდომეს. მესხეთში მაშინ ბევრი სომხები (გაგრძელება იქნება)
ფოლკლორი ზღაპარი
იყო და არა იყო რა, იყო ერთი ხელმწფე. ამ ჩამოუვარდა ფიცარი. ამ ჯიბგირებს ეგონათ, ვაჟმა გადაწყვიტა, რო იქით წაესხა ცხვარი, და გაემგზავრა თავისი მამის სახელმწიფოში.
ხელმწიფეს მოუკვდა ცოლი. ხელმწიფეს ყავ- რომ ღმერთმა ჩამოაგდო ფიცარი და ძალიან სადაც რო ხემწიფე ეუბნებოდა. წაასხა ბიჭმა როდესაც მიუახლოვდა, ჭიანჭველებს უთხრა:
და ერთი ვაჟი. ამ ხელმწიფეს როდესაც ცოლი შეეშინდათ. ამ დროს ბიჭი ჩამოვიდა ხიდან და იმ გვერდზე და აბალახებდა ცხვარს. თითონ − ეს ქალაქი სულ გაანადგურეო, ოღონდ
მოუკვდა, მან მოიყვანა მეორე ცოლი. დედი- ჯიბგირებს უთხრა: დაჯდა და სალამურს უკრავს. მერე დაინახა, ერთ კაცს, რომელიც ტახტზე იჯდება, ხელი
ნაცვალი ხელმწიფის შვილს უჯავრდებოდა და − მე ღმერთისგან გამოგზავნილი კაცი რო ერთი ქალი ხელების თამაშით მოქროდა. არ ახლოთო, − მამაზე ეუბნება.
ყოველთვის ცემდა. ერთხელ ამ ბიჭმა იფიქრა, ვარ, ვინც ჯიბგირები და ქურდებია, ერთიანად თამაშობდა და ბიჭს უყვიროდა: − ბიჭო, აქ სულ მთლად გაანადგურეს ჭიანჭველებ-
რო გაპარულიყო სახლიდან. უნდა დავხოცოო. ჩამოდი, აქ დაუკარი სალამური, უნდა ვითამა- მა ეს ქალაქი. ამ დროს შეიტყო ხელმწიფემ,
იარა ბევრი თუ ცოტა, ერთ მეცხვერს შეხვ- ამ ქურდებს ძალიან შეეშინდათ და უთხ- შოო. რომ მთელი ქალაქი გაუნადგურებიათ ჭიანჭ-
და, რომელიც ცხვარს აძოვებდა. ბიჭი შეეკით- რეს: ერთი ვერძი ამ ცხვარში ენად იქცა და უთ- ველებს. ადგა ეს ხელმწიფე და წავიდა თავის
ხა: − ოღონდ არ დაგვხოცო, აგერ ეს ყუთი შენ ხრა ბიჭს: შვილთან. როდესაც მივიდა ამ თავის შვილ-
− თქვენ მეცხვარე არ გჭირდებაო? გქონდესო. ამ ყუთში არიან ჭინჭველები, ვისი − არ ჩახვიდე, თორემ ეს ქალი მოგკლავსო. თან, უთხრა:
− აგერ, ერთი წელიწადი მისრულდება ჯავრიც გჭირს, ეს ჭინჭველები უსწორდებიან ბიჭმაც დაუჯერა და არ ჩავიდა. ეს ქალიც ამო- − შენ რატომ გაანადგურებინე ჭიანჭვე-
ერთ თვეში და მერე შენ დადექ ჩემ მაგივრად ყველა იმათო. დიოდა გორაზე, რო ეს ვერძი გაექანა, შუბლი ლებს ჩემი სახელმწიფოო?
ცხვარშიო. ბიჭს ძალიან გაუხარდა, გაუშვა ქურდები დაარტყა და მოფლითა ქალი. − იმიტომ, რომ შენ მოდიოდი ჩემზე ლაშქ-
ამ ბიჭმა იფიქრა, რომ სანამ ეს ერთი თვე და თავად გაუდგა გზას. იარა ბევრი თუ ცოტა, როდესაც ცხვარი მორეკა, ხელმწიფეს რადო, უნდა მოგეკალიო.
გავიდეს, მამაჩემი გაიგებს, რომ გამოვიპარე შეხვდა იმავე მეცხვარეს. უკვე ერთი წელიწა- ერთი მხრივ გაუხარდა და მეორე მხრივ ეწყი- მაშინ ხელმწიფემ უთხრა:
და თავს მომკვეთსო. ადგა და წავიდა. იარა დი შესრულებულიყო და მეცხვარე მიდიოდა ნა, რომ ქალმა ეს ბიჭი ვერ მოკლა. უკვე წელი- − რო მე სხვანაირად დავწერე, მე გთხოვ-
ბევრი თუ ცოტა, შეხვდა მეღორეს. მეღორს სახლში. ამ დროს ეს ბიჭი დაუდგა ხელმწიფეს წადი შესრულდა და ბიჭმა მოითხოვა თავისი დი, რო ჩამოსულიყავი ჩემ სახელმწიფოშიო,
უთხრა: მეცხვარედ. ხელმწიფემ ერთხელ უთხრა ამ წილი. ხელმწიფეს არ უნდოდა ბიჭისთვის მი- ალბათ შიკრიკმა გამოცვალა ის წერილიო.
− თქვენ მეღორე არ გჭირდებაო? ბიჭს: ეცა ფული, მაგრამ რა უნდა ექნა? ვაჟს ძალიან შეეცოდა, რომ ამდენი ხალხი
მეღორემ მეცხვარესავით უთხრა: − ცხვარი იქითა გვერდზე წაასხიო. ამ დროს ამ ბიჭის მამამ შეიტყო, რომ ბიჭი დახოცა, შეწუხდა, ამოიყვანა ჭიანჭველები ყუ-
− ერთი თვე მაკლია ერთ წელიწადს, მერე ბიჭმა იმას არ დაუჯერა და სხვა გვერდზე ამა და ამ ადგილას არის გაპარული. ამ ბიჭის თიდან და უბრძანა, − მეც მომკალითო!
შენ იყავი ჩემ ადგილასო. წაასხა. როდესაც მორეკა ცხვარი, ხელმწიფე მამა ადგა და სანახავად წამოვიდა. როდესაც ჭიანჭვველებმა ეს ბიჭიც იქვე გააშეშეს.
ეს ბიჭი კიდევ წავიდა. იარა ბევრი თუ შეეკითხა: მოვიდა, ნახა თავისი ბიჭი. ძალიან გაუხარდა,
ცოტა, შემოაღამდა გზაში. იქვე იდგა ერთი ცხვარი საით გყავდაო? რო შვილი იპოვა. მერე წავიდა თავის სახელ- მთქმელი ნოდარ ზარიძე,
ხე. ეს ბიჭი ავიდა ამ ხეზე, მაგრამ შიშისაგან ვაჟმა უთხრა: მწიფოში და გამოგზავნა წერილი შვილთან, ახალციხის რაიონი, სოფელი თოკი.
კანკალებდა. თან ერთი ფიცარიც აიტანა. ამ − სადაც შენ მითხარი, იქით მყავდაო. ხელ- რო აუცილებლად ჩამოდიო. წერილი შიკრიკს ჩაიწერა ნონა ღამბაშიძემ
დროს ხის ძირიდან იმ ბიჭს შემოესმა ჩურჩუ- მწიფეს ძალიან გაუკვირდა, რო არ მოკლეს ეს გამოატანა. შიკრიკმა გზაში გახსნა, წაიკითხა 1965 წელს.
ლი. თურმე მოსულიყვნენ ამ ხის ძირას ჯიბ- ბიჭი. მეორე დღეს უთხრა ვაჟს ხელმწიფემ: და სხვანაირად დაწერა: „მე მოვდივარ ჩემი თსუ ფა N3818
გირები და იყოფდნენ ფულს. ამ ბიჭს შიშისგან − ახლა მეორე მხარეს წაასხი ცხვარიო. ლაშქრით შენ მოსაკლავადო”. მაშინ ბიჭი ადგა
ფორმა მუამა და ,,აბდულმესიანის”

პრობლემა
ეძღვნება პროფესორ ექცეოდა გარეგნულ-ფორმალურ
მხარეს, აზრობრივ-შინაარსობრივი
შემოვიღე, მე დავამკვიდრეო:
აბანაკად, აბანაკად, აბანაკად, აბანაკად,
ბორის დარჩიას მხარე კი იჩრდილებოდა ან სრულიად
უგულვებელყოფილი რჩებოდა. მე-
იაგუნდად, იაგუნდად, იაგუნდად,
იაგუნდად,
ლექსითი ნაწარმოების ერთ-ერთი საინტერე- ტიც, არცთუ იშვიათად პოეტები ნამუსიკად, ნამუსიკად, ნამუსიკად,
სო ილეთია, ხერხია მუამა. ეგ გახლავთ სრულიად ლექსებიდან ერეკებოდნენ აზრს, ნამუსიკად,
გასაგებ სალექსო სტროფთა სისტემაში მეტრითა შინაარსს, საგანგებოდ თხზავდნენ ესე დასად, ესე დასად, შემოვიღე ესე დასად.
და რიტმით განუსხვავებელი, ოღონდ სრულიად რთული და დახლართული სისტემის (იაკობ შემოქმედელი, პოეტურ თხზულებათა
გაუგებარი სიტყვებით გაჯერებული პოეტური მქონე ,,სათარგმანებელ” და ამოსაც- სრული კრებული, ბორის დარჩიას რედაქცია; წიგ-
აბზაცის შერევა. თვალნათლიობისათვის მოვიყ- ნობ (ამოსაშიფრავ) ტექსტებს. იმდ- ნის რედაქტორია მურმან თავდიშვილი, თბ., 2014,
ვან ორ ნიმუშს. თავის ერთ-ერთ ფუტურისტულ- როინდელი სპარსული პოეზიის ბევრი 41-42).
ზაუმურ ლირიკულ გნომას ვლადიმერ მაიაკოვსკი ნიმუში უკიდურესი ფორმალისტური საგულისხმოა, რომ ამ მუამურ პოეტურ ხანას
ასე წარმოგვიდგენს. ვარჯიშის შედეგია... ასეთი იყო, მაგა- დედანში, ბაგრატ ბატონიშვილის პროზაულ ტექს-
Нет на прорву карантина, ლითად, ომონიმური (მაჯამური) ლექ- ტში, არაფერი შეესატყვისება. მაშ, იგი მოიფიქრა
Мандолинят из-под стен: სები, ე.წ. თეჯნისები და კიდევ უფრო და ტექსტში ჩართო თავად შემოქმედელმა.
Тара-тина, тара-тина, თავსამტვრევი მუამები. მუამას ტიპის მუამის შექმნაში აწ უკვე საკმაოდ გაწაფულ-
Тара-тина, ლექსების შესახებ ... ე. ბერთელსი მა ლირიკოსმა თავის მეორე ვრცელ პოემაში სხვა
ten! ამბობს: ,,მუამა სრულად გამოხა- ნიმუშებიც შეიტანა. ავტორს განსაკუთრებით
მართალია, ეს მომღერალი გიტარის ნამდვი- ტავს XV საუკუნის ლიტერატურის მოსწონს მუამის ისეთი ფორმა, როცა სტროფ-
ლი იმიტაციაა, ოღონდ ვერავინ ვერასოდეს ახს- ძირითად ტენდენციას − ტექნიკის ში თავრითმა და ბოლორითმა ერთდროულად
ნის აქ მომარჯვებული სიტყვებისა და სინტაგმე- თანდათანობითი გართულების გზით კეთდება. ამ დროს ფორმალიზმი ზეობს და აზრი
ბის აზრს. მიაღწიოს ფორმის უკიდურეს სრულ- ერთგვარად ითრგუნება, ოღონდ რა ბედენაა! ეგ
მოვიყვანოთ მეორე ნიმუში. ყოფასა და შინაარსის ლიკვიდირებას. პოეტს ვერ შეაფერხებს. ის თამამად მიდის წინ და-
მ. თავდიშვილმა თარგმნა არაბი პოეტის აბ- მუამაში შინაარსი ნულს უტოლდება. სახული მიზნისაკენ. ამ მხრივ საგულისხმოა 101-ე
დურაჰმან ბაჰის ლირიკული ქმნილება ,,ქართვე- აქ უკვე აღარ იხილვის არცა აზრი, სტროფი:
ლი მუსლიმის ლოცვა”. ამ თარგმანის მე-5 სტრო- არცა გრძნობა; დარჩა მხოლოდ სიტყ- აბა რა ბის მოვისმინოთ,
ფი ასე გამოიყურება: ვათა თამაში, და უფრო მეტიც − სიტ- იგავს ბრძანებს აგ არაკად,
ჩემი ხორცი ფასობს იმდენს, ყვათა ნაწილებისა და ნაწილაკების ა ბარაბის წილ მიცემით თვით დაეფლვის
რასაც გონით წარმოვიდგენ: გადახმიანება. მუამად რომ ყალიბდე- აგარაკად,
,,სადი ბინდენ, მალო იდენ, ბოდა, ლიტერატურა ეწეოდა თვითმკ- აბ არაბის მეძვის მსგზავსად, თუ გვემს
სალამათან ალოიდენ, ვლელობას, კარგავდა რა სულ მცირე რისხვით აგარ აკად,
საზოგადოებრივ ღირებულებასაც შავთელი. ნახ. დავით შუღლიაშვილისა აბარაბის ცოდვის მთხრებლში სვიმონ
ელბიჯ ოლდუმ სალოიდენ,
ჩოხ და იალ განოიდენ!” კი!” (ბარამიძე ალ., თეიმურაზ პირვე- პოვეს ვინ პარაკად.
(გაზ. ,,ლიტერატურული მესხეთი”, 2018, ლის მთარგმნელობითი მოღვაწეობის წარმოადგენს ამა თუ იმ ავტორის მთელ პოეტურ (იაკობ შემოქმედელი, პოეტურ თხზულებათა
№11). შესახებ, 167. იხ. კრებული ,,ლიტერატურული ძი- კრედოს, კერძოდ, მის მიმართებას აღმოსავლური სრული კრებული, ბორის დარჩიას რედაქცია; წიგ-
ხაზგასმული სიტყვები არაბულადაც გაუგე- ებანი”, XII, თბ., 1959). პოეზიისადმი, რომლის წიაღშიც ლექსის ფუნქცია ნის რედაქტორია მურმან თავდიშვილი, თბ., 2014,
ბარია და ქართულადაც. ამიტომ მთარგმნელმა ამრიგად, უკვე დადგენილია და არც ერთი ხშირად ფორმალური ნიშნებით განისაზღვრებო- 59).
ისინი უცვლელად გადმოიღო. ქართველი ან უცხოელი მეცნიერი სადავოდ არ და; ლექსი გასართობ, თავსატეხ და თავშესაქცევ აღნიშნული ხერხი მარჯვედ გამოუყენებია ავ-
ახლა ვისაუბროთ იმაზე, თუ როდის და რა- ხდიან იმას, რომ ფორმა მუამა წარმოიქმნა XV სა- სამშვენისად იყო ქცეული” (ქართული მწერლობა, ტორს 111-ე ხანაშიც. აქ თავრითმაა დავით, ხოლო
ტომ გაჩნდა ეს უცნაური ფორმა. უკუნის სპარსულენოვან პოეზიაში. სამაგიეროდ, I, თბ., 1984, 165-166). ბოლორითმა გახლავთ ებან-ებანსა:
მეცნიერებაში დამკვიდრებულია აზრი, რომ არც არავის დაუყენებია საკითხი ასე: თუ XV სა- სწორედ ამდაგვარი თავსატეხი და ფორმა- დავით მგალობელთ მთავარი ქნარსა
აღნიშნული ფორმა ჩაისახა და განვითარდა XV უკუნემდე მსოფლიომ არ იცოდა მუამის ფორმა, ლისტური თავშესაქცევია ქართველი ავტორის სცემს, ებან-ებანსა,
საუკუნის ირანულ პოეზიაში და მერე სხვა ქვეყ- ტიპური მუამა. და ვით სიმდაბლის მუშაკი, ღირსებით
ნებშიც გავრცელდა, ოღონდ ამაზე უწინარეს ამ აწ კი შევემზადოთ კატეგორიული დასკვნის ებანე ბანსა!
ფორმალისტურ ხერხს არ იცნობდა მსოფლიო. ჩამოსაყალიბებლად! დავით ბერსაბეს ტრფიალობს,
ცნობილი ორიენტალისტი ევგენი ბერთელსი რაკიღა მსოფლიო ლიტერატურა XV საუკუ- სარკმლით სჭვრეტს ე ბანე ბანსა,
მიუთითებს: ,,XV საუკუნეში სპარსული პოეზია ნემდე არ იცნობს არავითარ მუამას, ბუნებრივია დავით ფსალმუნთ თქმით ტიროდა,
ცალმხრივად განვითარდა. ამან გამოიწვია ფორ- ვთქვათ: მე-12 საუკუნეში შეთხზულ ,,აბდულმე- მისთვის არ ებან ებანსა.
მობრივი ვირეშმაკობანი და სრული სიძულვილი სიაშიც” შეუძლებელია ყოფილიყო ამ ფორმის (იაკობ შემოქმედელი, პოეტურ თხზულებათა
შინაარსისადმი. ეს ბუნებრივიცაა, ვინაიდან, თუ პოეტური აბზაცი. მაშასადამე, ჩვენ წინაშე არსე- სრული კრებული, ბორის დარჩიას რედაქცია; წიგ-
ავტორი მიზნად ისახავს მკითხველის გაოგნებას ბული 107 სტროფიანი ხოტბა შეთხზულია XV სა- ნის რედაქტორია მურმან თავდიშვილი, თბ., 2014,
ტექნიკური ჯამბაზობით, მაშინ იქ შინაარსს არა უკუნის აქეთ, კერძოდ კი - მე-17 საუკუნეში, ანუ 62).
ესაქმება რა” (ბერთელსი ე.ე., რჩეული შრომები, მუამური სტილის მოძალების, აფეთქების ეპოქა- იაკობ შემოქმედელი ცდილობს, უფრო გაარ-
ნავოი და ჯამი, მ., 1965, გვ. 125 (რუსულ ენაზე). ში. ეს ხანა მოიცავს XV- XVII საუკუნეებს. ესე იგი, თულოს მუამა და არა ოდენ თავრითმა და ბო-
ზემორელე რომ ნიმუშები შემოგთავაზეთ, ხელთა გვაქვს 1661 წელს შეთხზული ლირიკული ლორითმა მოძებნოს, არამედ სტრიქონის მთელი
იმათშიც, რა თქმა უნდა, სწორედ ეგაა მთავარი პოემა ,,ქება მეფისა არჩილისა”. მისი ავტორია მეორე კარედი ერთიან რითმად და მუსიკალურ
− მკითხველის გაოცება ტექნიკური ოსტატობით, მიტროპოლიტი იაკობ შემოქმედელი. ინსტრუმენტად წარმოადგინოს. ეგ საინტერესო
რითმის სასწაულებრივი ერთხმიანობითა და ევ- ახლა დგას საკითხი: ცდა დაფიქსირებულია 123-ე ხანაში:
ფონიით, აგრეთვე მუსიკალური ინსტრუმენტის რაკიღა თავის პირველ ვრცელ ნაწარმოებში ნუ უცხოდ გიჩნს სატანასგან
(ვთქვათ, გიტარის) ზედმიწევნითი აჟღერებით. (1661) გამოიყენა ავტორმა ფორმა მუამა, ხომ არ ბელიარსით მოაბას რა!
მაშასადამე, დადგენილია ეპოქა და არეალი მოუმარჯვებია იმხანად ,,მოდური” ეგ ხერხი თა- ბრანგვად გარყვნის საძოვარი,
ახალი ფორმალისტური ჟანრის შექმნისა: ესაა XV ვის მეორე, უფრო გვიან (1670-იან წლებში) დაწე- ბელი არსით მოაბას რა!
საუკუნე და სპარსულენოვანი სიტყვაკაზმული რილ პოემაში? მართლის სისხლი რომ დაღვარა,
მწერლობა. თუ ამ ფორმის გამოყენება აქაც დადასტურ- ბელი არსით მოაბასრა,
ახლა ისა ვნახოთ, თუ როგორ მივიდა საქმე ამ და, ეს კიდევ ერთი მძლავრი არგუმენტი იქნება ღვთით მოაკლდა მტერთ მახვილსა,
ფორმალისტური ჟანრის გაჩენამდე. საკითხის საბოლოოდ და უთუმცაოდ გადასაწყ- ბელიარსით მოაბასრა.
სპარსული პოეზია ფირდოუსის, ნიზამისა და ვეტად. (იაკობ შემოქმედელი, პოეტურ თხზულებათა
სხვა გენიოსთა შემდეგ, თითქმის ამოიწურა. ფორ- საქვეყნოდ ვაცხადებთ: სრული კრებული, ბორის დარჩიას რედაქცია; წიგ-
მობრივი თვალსაზრისით, მან ყველა შესაძლო სა- მაშინ მისი ნიმუში არ უნდა ჭაჭანებდეს XII საუკუ- თავის პირველ ვრცელ ნაწარმოებში რომ ერ- ნის რედაქტორია მურმან თავდიშვილი, თბ., 2014,
შუალება გამოიყენა. ამან გამოიწვია ახალი გზების ნის მგოსნის შავთელის ,,აბდულმესიანში”. თხელ და მოკრძალებით გამოუყენებია ეგ ,,მოდუ- 67).
ძიების საჭიროება. ამის გამოისობით ძალა მიეცა სინამდვილე კი სხვაგვარია. ჩვენთა ძველთა რი” ხერხი ავტორს, მეორე ვრცელ პოლემიკურ ამრიგად, თუ პირველ პოემაში მხოლოდ ერთ-
გადაკვრით ნათქვამებს (,,ნამიოკებს”); იმგვარი მეცნიერთა მიერ ,,აბდულმესიად” მიჩნეულ სა- პოემაში რამდენიმეჯერ და უფრო თამამად, უფრო ხელ მიმართა მუამას ჩვენმა ავტორმა, მომდევნო
სიტყვის ძიებას, რომელსაც აქვს არაერთი მნიშვ- ხოტბო პოემაში ნამდვილად გვაქვს მუამის ნიმუ- დიდოსტატურად მოუმარჯვებია იგი. ,,უსჯულოს ქმნილებაში ეგ ფორმა უფრო უკეთ, მარჯვედ და
ნელობა (2,89,90). ამ გზას ბუნებრივად მივყავართ ში. ეს იმას ნიშნავს, რომ ეგ 107 სტროფიანი ხოტბა მოამადისა და ქრისტიანეთ გაბაასება” წარმოად- ბევრჯერ მოიმარჯვა. კერძოდ, ხუთჯერ გამოუყე-
უკვე არსებული და გამოყენებული რთული ფორ- არ გახლავთ XII ს-ის ძეგლი. მაშასადამე, იგი გამო- გენს ბაგრატ ბატონიშვილის პოლემიკური პრო- ნებია იგი!
მის მაჯამის როლის გაძლიერებამდე, ოღონდ ახალ დის მე-17 საუკუნის ავტორის, სპარსულ მუამებში ზაული ტექსტის ,,წყობილ მარგალიტად” ქცეულ ყოველივე ზემოთქმული უფლებას გვაძლევს
ვითარებაში არც ეგაა საკმარისი. ამჟამად საჭირო საკმაოდ გზაგაწალდული პოეტის მიტროპოლიტ ქმნილებას (ბორის დარჩია, ბაგრატ ბატონიშვილი, განვაცხადოთ: ფორმა მუამა გავრცელდა XV სა-
ხდება მაჯამის უკიდურესად გართულება. გაჩნდა იაკობ შემოქმედელის 1661 წელს შენათხზი ,,ქება თბ., 2011, 44-45). ბაგრატ ბაგრატიონს არავითა- უკუნის ლიტერატურაში. იგი დიდ ავალას იძენს
თეორია: მთავარი ის კი არ არის, რა ითქვა, არა- მეფისა არჩილისა”. რი მუამური ადგილები არ აქვს თავის ტექსტში. XV- XVII საუკუნეებში; გაუგებარმა, ბურუსიანმა
მედ — როგორ ითქვა. ამ ვითარებაში გაიმართა ახლა უშუალოდ ვნახოთ ეს მუამური და ძველ- მუამები ნაწარმოებში შეაქვს ტექსტის გამლექსავ სტრიქონებმა ლამის წალეკეს ამ დროის ლირი-
შეჯიბრება − ვინ უფრო რთულად იტყვის, უკეთ თა ჩვენთა მეცნიერთა უამური ადგილები საძიებე- იაკობ შემოქმედელს და ამითაც ეპოქის დამღას კული ქმნილებანი. ამის გამო თუ იყო, რომ ჯამი
შეახამებს ბგერებს, სიტყვებს, გამოთქმებს, რიტმ- ლი ტექსტისა. ადებს თავის ნამუშაკევს. ჯერ განვიხილოთ 42-ე და ნავოი, XV საუკუნის მეორე ნახევრის მგოსნე-
სა და მუსიკას. მაშ, უმთავრესი ყურადღება მიექცა ე.წ. ,,აბდულმესიანში” არასოდეს არავის სტროფი. იგი ერთობ თავისებურია. მოშაირე ყო- ბი, აღუშფოთებია ამ ამბავს და დაუწყიათ იმაზე
ქმნილების გარეგნულ მორთვა-მოკაზმვას. მდგო- გაუხდია საკამათოდ 24-ე სტროფი. მაშ, ტექს- ველ ცალკე სტრიქონს იწყებს და ამთავრებს ორი ფიქრი, თუ რითი შეწინააღმდეგებოდნენ ამ ლიტე-
მარეობა იმდენად საგანგაშო შეიქმნა, რომ XV სა- ტოლოგიურად იგი სადავო არაა და ნამდვილად სიტყვით − ელი ელისეს: რატურულ ეკვილიბრისტიკას; ჯამის საგანგებო
უკუნისავე მგოსნები ჯამი და ნავოი მსჯელობენ ეკუთვნის ხოტბის ავტორს. ელი ელისეს მის წილად ხალენს მოსს ტრაქტატიც კი შეუდგენია, სადაც ცდილა, ესწავ-
ფორმისა და აზრის ჰარმონიულობის აუცილებლო- მითითებული ხანა მუამის მკაფიო ნიმუშია. ელი ელისეს. ლებინა მკითხველისათვის მუამის ხიმანკლობათა
ბაზე (ბერთელსი ე.ე., რჩეული შრომები, ნავოი და ეს პოეტური აბზაცი დღემდე ვერავინ გაშიფრა. ელი ელისეს ცეცხლ-ეტლით ცად გამოცნობა; ქართულ მწერლობაში მუამა შემოვი-
ჯამი, მ., 1965, გვ. 124-125 (რუსულ ენაზე). სწორედ ამაზე მიუთითებენ თვით ქართველი მეც- მგზავრობს ელი ელისეს, და XV- XVII საუკუნეებში, უფრო ზუსტად − XVII
კიდევ მეტი: იმდენად საჭირო გახდა მუამების ნიერები: ,,ამ მხრივ დამახასიათებელია ,,აბდულ- ელი ელისეს ღვთისაგან მადლს საუკუნიდან. ამის გამო XII საუკუნის პოემა ,,აბ-
გასაღების ძიება, ჯამიმ საგანგებო სახელმძღვა- მესიას” ერთი სტროფი, ფაქტობრივად დღემდე მისცემს ელი ელისეს, დულმესიაში” ეგ ხერხი შეუძლებელია იყოს გამო-
ნელოც კი შეთხზა მუამების გასაგებად (ბერთელ- გაუშიფრავი: ელი ელისეს მკურნალად სენთა ყენებული. მაშასადამე, ჩვენ წინაშე არსებული 107
სი ე.ე., 123). აღნიშნულ პრობლემას ჯამი ამის ბრძანონ სამალად, არ თუ სამალად: ჰყოფს ელი ელისეს. სტროფიანი ტექსტი არ გახლავთ XII ასწლეულის
შემდეგ კიდევ სამჯერ მიუბრუნდა (ბერთელსი ელი ამო სით, ეს რომ არა მით? (იაკობ შემოქმედელი, პოეტურ თხზულებათა შემოქმედებითი პროდუქტი. ის მე-17 საუკუნის
ე.ე., 243). მასთანა შორად, − ართუა შორად! – სრული კრებული, ბორის დარჩიას რედაქცია; წიგ- მხატვრული მატიანეა და აღწერს არჩილ მეფისა
ბერთელსის მოსაზრება პირწმინდად გაიზი- ელია-მოსით, ესრომ − არამით. ნის რედაქტორია მურმან თავდიშვილი, თბ., 2014, და მამამისის − ვახტანგ მეხუთე შაჰნავაზის —
არა ქართულმა მეცნიერებამ. აკად. ალ. ბარამიძე ქველად ჭერითა, რისხვით, ჭერითა 41). მოღვაწეობას. აქ ხოტბაშესხმულია 14 წლის ახალ-
ბრძანებს: ,,XV-XVIII საუკუნეების რიგმა სპარსელ- ელი ამ ოსით, ესრო მარ ამით. ამგვარი ფორმა პირველად გამოსცადა და შე- გაზრდა ხელმწიფე არჩილ II ბაგრატიონი. ავტორი
მა მწერალმა უკიდურესად გაართულა პოეტური მასარ ა რითა? მას არ არითა, მოგვთავაზა ი. შემოქმედელმა. კიდევ უფრო საინ- ხოტბისა გახლავთ შემოქმედის მიტროპოლიტი
ენა, მას მისცა რებუსების, შარადებისა და გამო- ელ ია-მოსით, ეს რომ ა, რა მით?” ტერესოა მომდევნო, 43-ე, პოეტური აბზაცი. ამგ- იაკობ დუმბაძე. ქმნილება შეთხზულია 1661 წელს.
ცანების ხასიათი; ქმნიდა ნამდვილ ,,თავსატეხ (ქართული მწერლობა, I, თბ., 1984, 165). ვარი მუამა სრულიად ,,უცხო ხილია” მსოფლიო
ფოკუსებს”, პოეტური ხერხების ადგილს იჭერდა იმავე წიგნში ასევე მითითებული და ახსნილია პოეზიაში. ხანა სრულდება ავტორის სიამაყის გა- მურმან თავდიშვილი,
ხრიკები. ასეთ ლექსებში მთავარი ყურადღება ამდაგვარი ,,რთული” სტროფების რაობა: ,,მაჯა- მომხატველი მითითებით − ეს მუამური ფორმა მე პროფესორი
მური რითმისადმი დამოკიდებულება ზოგჯერ საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი
2022 წელი, თებერვალი რეცენზია ლიტერატურული მესხეთი 11
რეზო ადამიას ახალი წიგნი „შეხვედრა დიდ მწერალთან”

საქართველოსა და მის ფარგლებს გარეთ კარ- კონსტანტინე ბატონთან, როგორი მოკრძალებით თა აჩრდილები, სული ჩაჰბეროს და თანამედროვე
გად ცნობილი, მრავალი პრემიის ლაურეატი მხატვ- მიეახლება დიდ მწერალს, რას ფიქრობს და განიც- მკითხველს არა მარტო დაანახოს რა მდიდარი და
რისა და მწერლის ბატონ რეზო ადამიას ესსეისტურ დის მაშინ ახალგაზრდა მხატვარი. თანაც, მხატვარი ლამაზი ყოფილა ღვთიური ქართული ენა, არამედ
პროზას ყოველთვის ახლავს, მისი სიტყვებით რომ რის მხატვარია, საინტერესო შედარება არ გააკე- შეგვახსენოს ჩვენი წილი პასუხისმგებლობა ქვეყნის,
ვთქვათ, „წარმოსახვათა, აზრთ-განცდათა და გე- თოს. დიდ კონსტანტინესთან საუბრის მომენტში ერისა და სამყაროს წინაშე. აი, ეს გახლავთ დიდი
ნიის თვითმყოფად შედევრ-უკვდავებაზე” სიღრმი- ის პარალელს ავლებს ფილოსოფოს ვოლტერთან: კონსტანტინე გამსახურდიას კრედო, როცა ის ამეტ-
სეული წვდომა. წიგნი იწყება რუსთაველის პრემიის „უმალ გენიალური ფილოსოფოსის ვოლტერის ფი- ყველებს პერსონაჟებს „დიდოსტატის მარჯვენა”-ში.
ლაურეატი მწერლის რეზო მიშველაძის, აკადემიკოს გურულ-შეპარვით ირონიულ-ძუნწად მომღიმარი აი, სწორედ ეს საიდუმლო არ გამოეპარა დიდ მხატ-
როინ მეტრეველისა და ჟურნალ „ოლე”-ს მთავარი ვარს და მწერალს, ბატონ რეზო ადამიას და მის მიერ
რედაქტორის აკაკი დაუშვილის შესანიშნავი წერი- ლამაზ სიტყვებად, აზრებად თუ აფორიზმებად მო-
ლები, რომლებიც ყურადღებას მთავარ სათქმელზე ხატულ ნაწარმოებში თავადაც იტვირთა თანამედ-
ამახვილებენ. ავტორი წიგნში დიდი კონსტანტინე როვე თქმათა მშვენიერების გადმოცემის სირთულე.
გამსახურდიას ორ ნაწარმოებს განიხილავს „დი- ბატონი რეზო გვეუბნება, კონსტანტინე ბატონის
დოსტატის მარჯვენას” და „მთვარის მოტაცებას”, კალამს მგლის მუხლი ჰქონდა, მან ქართული ენა
რომელიც იწყება ახალგაზრდა მხატვრის დიდ უკვდავ გენიად აქციაო. და, იქვე: „კონსტანტინე
მწერალთან შეხვედრის საინტერესო მოგონებით, ბატონს გააჩნდა და გააჩნია პროზაულ-ლიტერატუ-
თუმცა ესსეისტური პროზა ისეთი საინტერესო მი- რული წერა-გამოხატვის უნიკალური ზე-კულტურა
მართულებაა, ყოველთვის გიტოვებს სათქმელს, და ნაწარმოების ნებისმიერი ფორმით მოქმედებათა
ინდივიდუალურად შეაფასო. ამ წერილში შევეცდე- ძველ-კოლხური ცივილიზაციის ანუ ფორმადაუდე-
ბი ჩემეული ხედვაც გაგანდოთ. განსაკუთრებული ბელ ეპოქათა მსგავსი შინაგანი მოქმედების საუბა-
აღნიშვნის ღირსია, რომ წიგნი გაფორმებულია თა- რი−მოყოლის ულამაზესი პროზაულ-მხატვრული−
ვად მხატვრის − რეზო ადამიას მიერ შესრულებული თვითნაბადი არტისტიზმიო”. კიდევ ერთხელ
დიდი მწერლის გრაფიკული პორტრეტებით. მინდა ხაზი გავუსვა ბატონ რეზო ადამიას წერის
ავტორის თხზულება, მიძღვნილი დიდ კონსტან- განსაკუთრებულ მანერას, წერის სტილსა და თხრო-
ტინე გამსახურდიას უკვდავ შემოქმედებაზე რომ წა- ირგვლივ ყველაფერს ძველ-კოლხური ელფერი ბაში გამოყენებულ უამრავ აფორიზმში გადმოცე-
ვიკითხე, იმის განცდა გამიჩნდა, რომ იგი სამყაროს აძევს, მოვლილ მწვანე ეზოს, მისი საოცარი, ულა- მულ სიტყვათა წყობას და შინაარსს. გემოვნებასთან
სამივე განზომილებას ეხება: კოსმოსს − უდიდეს მაზესი და უკეთილშობილესი ბინადრით−− შველით, ერთად ამოუწურავია ბატონი რეზოს ფანტაზია.
გონს და სამყაროს შემქმნელს, სულიწმიდას,−შემოქ- რომელიც ნუშის თვალებით მისჩერებია მხატვარს დასასრულს, მინდა ქართველ მკითხელს მუვუ-
მედის წარმოსახვისას, აზრებსა და განცდებს; და მი- და ნდობით მიახლებია; და ტრაპეზსაც, უგემრი- ლოცო კიდევ ერთი შესანიშნავი წიგნის დაბადება,
წიერი ყოფის სიღრმეებს−გენეტიკურ მეხსიერებას, ელეს მეგრულ სამზარეულოს... ამიტომ ბუნებრი- რომლის ავტორი, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ყვე-
რომლის გარეშეც არ ამოიმართება განცდილი წარ- ვია, ავტორი ყურადღებას კოლხეთსაც უთმობს და, ლასათვის კარგად ცნობილი, გამოჩენილი მხატვა-
სული. აი, ამ სამის გაერთიანება ქმნის ერთიან სივ- ძველი ბერძნების აზრთ-გამონათქვამზე დაყრდნო- რი და მწერალი, ბატონი რეზო (ემელიანე) ადამია
რცეს სრულყოფილებისა. ბატონი რეზო ბრძანებს: ბით, გვეუბნება: „დიდი კონსტანტინეს შემქმნელი გახლავთ, ხოლო მისი ლიტერატურული ქმნილება
„რატომღაც თავად მიჭირს დაჯერება, რომ, თურმე, ხალხი,−ძველი კოლხები, კოსმოსის მოყვარული − შეხვედრა მარადისობაში გარდასულ, უკვდავ მწე-
წმინდანებს, მეცნიერ-ფილოსოფოსებს და ხელოვ- ხალხიაო”. მართლაც, ულამაზეს კოლხურ-მეგრულ ქანდაკების პორტრეტ-სახე წარმომიდგა თვალწი- რალთან, დიდ, როგორც ავტორი ბრძანებს, კონს-
ნების დიდ შემოქმედთ, თავიანთი პირადულ-უსას- ოდაში გაზრდილი მწერალი, კოლხურ კოშკში ცხოვ- ნო”. ტანტინე ბატონთან, გამსახურდიასთან. ჩვენ ვუ-
რულო დრო აქვთ მზის სისტემაში, ხოლო უმთავრე- რობს და აქ იქმნება მისი შედევრები. ნათქვამია, ხის მკითხველისთვის არ იქნება უცხო თუ ვიტყვი, სურვებთ ბატონ რეზოს უამრავი ლიტერატურული
სი აწმყო? − განუყრელ სტუმარ-მოძრავ მეგობარია სიგრძე ფესვებიდან იზომებაო; ჰოდა, განა ძველი რომ სასაუბრო ენა დროის ცვლასთან ერთად იცვ- შედევრით გაემდიდრებინოს ჩვენი ქართული ლიტე-
მათი...” თავადვე დასძენს: „რელიგიური რწმენის კოლხები კოშკებში არ ცხოვრობდნენ? ანტიკური ლება, როგორც ცოცხალი ორგანიზმი იზრდება და რატურა და მისი ერთგული მკითხველი მრავალჯერ
თანდაყოლილი კულტურა, უფალ-კოსმოსთან სიახ- პერიოდის ავტორები − ჰიპოკრატე, ქსენოფონტე, იხვეწება, ზოგჯერ ბარბარიზმებითაც ავადდება და გაეხარებინოს.
ლოვე, სიკეთე-სიყვარულია, რომელიც მკურნალია აპოლონიოს როდოსელი, არიანე, მიგვითითებენ, ძველი სასაუბრო ენაც დავიწყებას მიეცემა. ამასთან,
მუდმივი, ამაღლებული სულიერი ცხოვრების კანონ- რომ ძველ კოლხეთში ძელურ-ფიცრული სახლები მაშინ, როცა დიდი კლასიკოსი ეჭიდება საუკუნეების
კონსტიტუციაა და ადამიანის ინტელექტუალური და კოშკები უნდა ყოფილიყო გავრცელებული. ამას- წინანდელ აზრებს, მხოლოდ სიტყვაკაზმული მწერ- ნინო კობახიძე,
შინაგან-ზნეობრივი სიწმინდეა”. რეზო ადამიას ვე ადასტურებს არქეოლოგიური მასალა. თხზუ- ლობის გამო კი არა, შინაგანი სურვილი და პასუხის- სახელოვნო-საინფორმაციო გაზეთ
თხზულებაში მოქმედება დიდი მწერლის კონსტან- ლებაში ავტორი შთამბეჭდავად აღწერს შეხვედრას მგებლობა ამოძრავებს იმდროინდელ ენა-დიალექტ- „მირაჟის” მთავარი რედაქტორ-გამომცემელი
ტინე გამსახურდიას კოლხურ კოშკში ვითარდება. ზე აამეტყველოს საუკუნეების წინ გარდასულ სულ-
იუბილე *** შენი სურნელი ასდის.

მინდა კიდით-კიდე,
ნინო ვარდიძე შენი თვალები მზესავით მათბობს, წლების დაუთვლელად
ჩემში შენ გამო გაზაფხულია, ბაგეზე ღიმილი გენთოს,
ნინო ვარდიძე დაიბადა 1942 წელს ადიგენის რაიონის ნუ მიმიტოვებ ციცქნა გულს მარტოდ, ჩემი საქართველო დაიცავი
სოფელ არალში. შენი სუნთქვა ვარ ახლა სრულიად. და დამილოცე ღმერთო!
9 კლასის დამთავრების შემდეგ მცხეთის მხატვრულ-კე-
რამიკულ სკოლაში დაეუფლა მომხატველის სპეციალობას.
1965-67 წლებში იყო მოსკოვის გამოყენებითი ხელოვ- *** აკროსტიხი მარინე ლაბაძეს
ნების უნივერსიტეტის მსმენელი.
წლების განმავლობაში მისი ლექსები იბეჭდებოდა ად- ჩემთან სიკვდილი მოვიდა...
გილობრივ გაზეთებში. მის შემოქმედაბას კარგად იცნობს იმდენს მეძახდა, ყვირილით მოკვდა! მ ინდა ისე მიყვარდე, როგორც ჩემი ლექსები,
რეგიონის მოსახლეობა. მე არ მოვკვდები ჩემი სიკვდილით, ა ყვავებულ ბუნებას კრძალვით ეალერსები,
აქვე გთავაზობთ პოეტის რამდენიმე ლექსს: სხვისი წუხილი უმალვე მომკლავს... რ ოგორ მინდა რომ ჰგავდე ყვავილების
დედოფალს,
ი ცი, რომ ეგ ღიმილი საუკუნედ მეყოფა.
შენი ნაბიჯები ნ ეტავ შენებრ ლამაზი მეც მეხატოს თვალები,
სიყვარულს და სითბოს ვნატრობ, ე გზომ ლამაზ სიტურფით ვირჩეოდე ქალებში!
სიყვარული უსიყვარულოდ
აღარავინ აღარ მატკბობს, გაუკვალავ თოვლში შენი ნაბიჯები
კიბის საფეხურზე ამჩნევია,
მე სიყვარული დამარქვა მთვარემ, მარტი, მარტი, მარტი მარტობს,
ნაზი გაღიმება არასოდეს
პაემანი მთვარესთან
უსიყვარულოდ ვიწვები მზეში, გზა-სავალი არ მაქვს ფართო,
თანაგრძნობით არვინ მათბობს, ჩემთან მორიდებით არ გჩვევია.
ვერსად წავუველ ცეცხლოვან თვალებს, მე და მთვარემ სიყვარული
რომ მაბრდღვიალებს ლექსების ეშხით. სატრფიალოდ არვინ მატკბობს.
თოვლივით სათნოვ და ავუხსენით ერთმანეთს.
სხვა სიყვარული არ განმიცდია, იგი ჩემს თავს ფიცულობდა,
მოცარული დავალ ქვეყნად თოვლივით ფაფუკო,
მზე და მთვარეა ჩემი ნუგეში, ვფიცულობდი მე − მთვარეს.
ერთგულებას ხალხის ვნატრობ. ბაგეზე ღიმილი დაგკრთის,
გადაღეღილ მკერდს წლები მიწვდიან ის რომ ციდან დამყურებდა,
მარტი მარტობს, მარტი მარტობს, წლები მიჰქრიან ახალ წლის ლოდინში,
და მიხუტებენ ეულს უბეში. მე ვუმზერდი მიწიდან,
დავალ ობლად მარტოდ მარტო. და თმებზე ფიფქებად გაყრის. მაღლა მთიდან გადმომდგარი
მთელი ღამე მიცდიდა.
მინდა ვწერო, მინდა ვხატო,
ღიმილს ნაჩვევი ვარ, ალიონი მოგვეპარა,
მარტი მარტობს ქვეყნად ნეტა რა ვინატრო?
სითბოს ნაჩვევი ვარ, ერთმანეთს რომ ვკოცნიდით,
დავალ ცალად, დავალ მარტო,
ნუ გამიხუნებ დარდით. მთვარეს შერცხვა, მეც გავწითლდი
მარტი მარტობს, მარტი მარტობს...
მარტი მარტობს, მარტი მარტობს, სოფლის ველ-მინდვრებს და პლანეტას მოვცილდით.
დავრჩენილვარ ქვეყნად მარტო, სიყვარულს და სიტკბოს ვნატრობ
თუ მაღლა ცის კამარას
მესხეთის ძველისძველი მეურნეობა სამესხეთოში

სამცხე - სამესხეთოს მეურნეობა შენებასაცა. მით შემოვიდა ხმარებაში თანახმად თავიანთ მამის ნოეს კურთ-
ქართული თეატრი ძველის ძველი საქმეა მრთელს კავკა-

სიაში და იქმნება, თუ არ ვსცდებით,
მრთელ ქვეყნის გულზედაცა. იქ აუშე-
ღვინო. ნოეს, წარმართნი, ზადენსაც
უწოდებდნენ. ცოლის სიკვდილის
შემდგომ გადმოსულა, თავის შვილს
ხევისა, როგორც სწერს მოსე საღმთო
წერილში: „კურთხეულ არს უფალი
ღმერთი სემისი და იყოს ქანან მონა
ხელოვნების საქმეთა სამმართველომ ქ.ახალციხეში ჩამოაყალიბა მესხე- ნებია ნოეს კიდობანი, იქვე შეუნახიათ იაფეთთან უცხოვრია აბასთუმნის მახ- მისსა. განავრცენ ღმერთმან იაფეთ
თის ქართული თეატრი, რომელიც მომსახურებას გაუწევს ასპინძის, ადიგე- წყალ-რღვნას წინად ყოფილი წვრილ- ლობლად. მით მის სადგომს სწოდებია და დაემკვიდრენ საყოფელთა შინა
ნის და ახალქალაქის რაიონებს. ნი, და შემდგომ წყალ-რღვნისა სპერს ზადენი და სადაც დასაფლავებულა, სემისთა და იქმენინ ქანან მონა მისსა
თეატრის დირექტორად და სამხატვრო ხელმძღვანელად დანიშნულია მხარედვე გამრავლებულა ნოე თავის დღესაც ჰქვიან ზადენგორა! (თ. 26). იაფეთის შვილები პირველში
მიხეილ მეძმარიაშვილი, დასი შეივსო პროფესიონალი მსახიობებით და ად- ჩამომავლებითა. ამ სპერს მოსე იხსე- ნოემ საკმაოდ წარმატება დაატყო ძლიერ გამრავლდნენ კავკასიაში...
გილობრივი ძალებთ. ნიებს სამღთო წერილში სოფირად. მეურნეობასა. მის გამო ხომალდს მისი რა აღმოჩნდა ნებროთ გმირი, მოინ-
მესხეთის ქართული თეატრი სეზონს გახსნის ოქტომბრის შუა რიცხვებ- აქედგან წარმომდგარია ჩვენს ენაში შემოღებულობით, ეწოდა ნავი, ღვი- დომა გამეფება კავკასიაში. შეურყია
ში. გახსნისთანავე მომზადებული იქნება ს.შანშიაშვილის „ხევისბერი გოჩა”, ლექსი სოფელი თუ თვითოეულ ერო- ნოს ნინუა და სანათს − ნავთი (მნათი). მშვიდობიანი ცხოვრება ყოველ კაცსა,
გ.ქელბაქიანის „შესაფერი ჯილდო” და ა.ცაგარელის „რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ”. ბის ადგილ სადგომის წოდება და თუ სამესხეთოში ბევრგან ქრისტიანენი 50 წლის შემდგომ ნოეს სიკვდილისა;
ამჟამად მზადდება გ.ქელბაქიანის კომედია „შესაფერი ჯილდო”. პიესას მრთელი ქვეყნის გუნდის საზოგადო შვილებს ჯერაც ნინოს არქმევენ, შეუერთდნენ იაფეთს შვილები: ჩრდი-
სდგამს მ.მეძმარიაშვილი. მთავარ როლებს ასრულებენ: მ.მეძმარიაშვილი წოდება! (ევსეპის ქორონიკონის ა. აქამდის სულში გამჯდარი აქვსთ მამა ლოდ უსაროს მთებამდის, აღმოსავ-
(ვლადიმერი), თ.ყიფშიძე (ელენე)), ვ.მაისელი (პანტლე), პ.ჯალაღანია (სი- წიგნი. ბ. თავ. პიერო ქალდეველი). პაპით მოყოლებული ნოეს პატივსაცე- ლით ურმის ტბამდის და სამხრით სი-
მონი), ო.მახარაშვილი და რ.ჯიჯუა (სუსანა), ვ.ივანიძე (გივი), ს.რუსია (ლექ- ნოე მამა მთავარს წყალ-რღვნის მი სახელი! რის ურაპამდის, ეგრედ წარმატებაში
სო), თ. მანველიშვილი (ლამარა). შემდგომ ჯავახეთში უცხოვრია. ნოემ ნოეს შვილის შვილნი მრავლდე- შევიდა მეურნეობა პირველში, რომ
1945 წლის იანვრამდე თეატრი დასდგამს ს.მთვარაძის „საქორწინო მზა- წყალ-რღვნის შემდგომ კიდევ 350 ბოდნენ. იაფეთი აბასთუმნის მიდა- ჩვენებური ურმის წოდება იმისგან
დებას”. წელი იცოცხლა. თავდაპირველადვე მოს; ქამი კახეთისკენ; სემი არარა- დაშთენილია, და ურმითგანაც მეურ-
მიჰყო ხელი მეურნეობის საქმეს, ხვნას, ტისკენ და წარმატებაში მიჰყავდათ ნეობის ლექსი წარმოებულა.
გაზეთი „ლიტერატურა და ხელოვნება”. N29, 1945 წელი თესვას, რგვას, მყენას და ვენახის გა- მშვიდობიანობით მეურნეობის საქმე. ჟურნ. „ცისკარი”, N8, 1887 წ.
12 ლიტერატურული მესხეთი ფოლკლორი
2022 წელი, თებერვალი
პეიზაჟი. ნახ.ზურაბ ათოშვილისა *** როგორც კი დავიბადია,

მუდამ ჟამს დამწუხრებული,
ცოდოა კარგი ვაჟკაცი, ობლადა გავიზარდია.
უდროოდ დაიმარხოსა, ***
მოხუცი დედა ტიროდეს,
ცოლი სხვამ წაიყვანოსა. შენ გაგიმარჯოს ხანჯალო,
მედგარ ვაჟკაცის ხელშია,
თათრებზე მეხის დამცემო,
*** მტერს რომ გადასჭრი წელშია,
ფასი იცოდეთ ვაჟკაცის, გამცემსაც დაიმორჩილებ,
შინ როდის რჩება ბინასა, შიგ ჩაერჭობა ყელშია.
მუდამ ჟამს აბჯარს აისხამს,
მზეს ეგებება დილასა. ***
ომშიგან გადავარდების,
რკინას ზედა სცემს რკინასა, მესხებში ატყდა ჩოჩქოლი,
ლაჩარი დაიმალება, მტრები დაგვესხნენ თავზედა,
ვაჟკაცი ებრძვის წინასა, ვაჟკაცი ბიჭი გოგოლა
მტერს მტრულად მედგრად შეუტევს, პურობად იჯდა სკამზედა,
მოკეთეს დახსნის ჭირასა. ღვინის სტაქანი გასტყორცნა
ზედ შუა მოედანზედა.
− ხალხნო, შეგროვდით ყველანი
*** ჯავრი ვიყაროთ მტერზედა,
*** *** მწყემსები დაუხოციათ,
მტერს რომ მუსრავდეს მტრულადა,
სოფელ ზველში ქართველებთან ერ- ზველში ცხოვრობდა ეფრემ ზედგი- ვაჟკაცის საქმე, წესია, ჰყრიან გზის პირას გზებზედა.
თად ცხოვრობდნენ თათრებიც. მეორე ნიძე. ერთხელ, ცხრა მაისს, როგორც ლაჩარს კი ომი აშინებს აყეფდა გოგოლას თოფი,
მსოფლიო ომის პერიოდში ერთი თათ- ჭაბუკნი გაიყოლაო,
მეორე მსოფლიო ომის მონაწილე, ისიც საქვეყნო განაწესია.
გვერდით დაუდგნენ ქალებიც,
რის ბიჭი, სახელად ბაშირა, ორკვირიანი მიიწვიეს გამარჯვების ზეიმზე. იგი სა- ვაჟკაცი აბჯარს ჩაიცვამს,
ქრისტეს ახსენებს − მესიას, ერთად მოგროვდნენ ყველაო.
შვებულებით ჩამოვიდა თავის სოფელში. გულდაგულოდ მოემზადა და გაუდგა სა-
ომის ყიჟინა, ქარცეცხლი გოგოლავ, დედა გენაცვლოს,
მას მკერდზე ორი მედალი ეკიდა. ერთმა სოფლო კლუბისკენ მიმავალ გზას. ომის
მისი მუდმივი წესია. ნუ მოხვალ ცარიელიო,
მეზობელმა ჰკითხა − ბაშირ, ეგ მედალი ყველა მონაწილე სცენაზე მიიწვიეს. სიმღერ-სიმღერით მოგევლოს
რისთვის მოგცესო? ყველას მკერდი მედლებითა და ორდენე- მესხეთის მთა და ველიო.
ბაშირამაც, დიდი კმაყოფილებით, მა- ბით ჰქონდა დამშვენებული. ეფრემ პაპას ***
შინვე უპასუხა: ჰკითხეს: − პაპა, შენი მედლები სადღაა, მთქმელი ოსიკო გიქოშვილი,
− „იესტ, იესტ! იქი მედალი ვერდილარ!” რატომ არ გკიდია მკერდზეო? ტიალი წუთისოფელი
88 წლის. ახალციხის მუნიციპალიტეტის
(რაზეც დამასაქმებდნენ, სულ ვპასუხობ- ტკბილ-მწარე არის, ცხადია,
ეფრემ პაპამაც მაშინვე გასცა პასუხი: სოფ. ივლიტა.
ზოგისთვის ავისმოქმედი,
დი: იესტ, იესტ! და მაგაში მომცესო. − სად არის და ქვემოდად მკიდიაო! ჩაიწერა სოსო გიქოშვილმა
ზოგისთვის მართლაც კარგია.
კოსტიუმი გაიხადა და, თურმე, მედ- 2021 წლის დეკემბერში
იქნება სჯობდეს სიკვდილი,
ლები პერანგზე ჰქონია ჩამოკიდებული.
***
მუსხში ერთმა ოჯახმა ე.წ. „ტრილი-
***
აჟი” იყიდა. ვიდრე განსაზღვრულ ად-
გილს მიუჩენდნენ, იქვე, დერეფნის შე-
სასვლელშივე, დროებით დადგეს. ოჯა-
ერთი მუსხელი გლეხი მთაში წავიდა
სათიბად. თივა რომ გახმა, ცოლს შე-
როგორ წარმოიშვა გვარი ტივაძე
ხის უფროსი ღრმად მოხუცებული ყავ- მოუთვალა: რაც შეიძლება მალე ამოდი, ტივაძეების გვარის წარმოშობის ტოლოშთან და ასპინძასთან. დინების
დათ. იმ ღამეს მოხუცს გარეთ მოუნდა თან წამოიღე ფოცხი და ორთითი, თივა ადგილი სოფელი ერკოტაა, ჩვენი წინაპ- ამ მონაკვეთში სხვა ხიდების ნანგრევი
გავლა. დერეფნიდან რომ გადიოდა, გაი- მოვაგროვოთო.
რები ხიზაბავრიდან გადმოსულან, ქუქ- არსად არ არის შემორჩენილი. აქედან
არა „ტრილიაჟის” წინ, სარკესთან. სარ- ქალიც მაშინვე წავიდა, მაგრამ, სის-
ჩიშვილების გვარიდან ყოფილან, რასაც, გამომდინარე, მდინარეზე ტივი დიდად
კეს თვალი რომ გააყოლა, საცვლებიანი წრაფეში, სამუშაო იარაღების წაღება
კაცი დაინახა (თავისი თავი) და ხმამაღლა დაავიწყდა. კაცმა ხელცარიელი რომ და- ხიზაბავრელი უხუცესებიც ადასტუ- ამოკლებდა შემოვლით გზას. თურ-
შეუძახა: „გამეცა, შე ოხერო, რა ფეხებში ინახა ცოლი, გაბრაზებულმა შეუყვირა: რებენ. ჩვენ ხშირად ვმასპინძლობდით მე, მეტივე ქუქჩიშვილებიდან ორი ძმა
მებლანდებიო”. თუ სამუშაო იარაღები არ მოგქონდა, რა- ნაცნობ ხიზაბავრელ ქუქჩიშვილებს, ამოსულა და დასახლებულა სოფელ
ტომღა მოდიოდი, არ ჯობდა შენი სურა- მათგანაც საუბარში მომისმენია ჩვენი ერკოტაში, ფერისცვალების ეკლესიის
თი გამოგეგზავნაო?! გვარის ნათესაური კავშირის შესახებ.. სამხრეთ-დასავლეთით. აქედან მომდი-
***
ტივაძეებს ერკოტაში ,,ქურჩიენთ - ქურ- ნარეობს მათი ზედმეტი სახელი ,,ტივა”.
სოფელ მუსხში ტობიდან რძალი მოიყ- მთქმელი მარიამ ჟუჟუნაძე, ქჩიენთ” გვეძახდნენ. ქუქჩიშვილები მისი შემოკლებული ფორმის გამო კი
ვანეს. მეორე დღეს, გარეთ რომ გავიდა, 89 წლის. ახალციხის XVI ს-ის ბოლოს ოსმალების მიერ და- მიიღო გვარი ტივაძე.
მამლის ყივილის ხმა შემოესმა. ძალიან მუნიციპალიტეტის სოფ. მუსხი. კისრებული დიდი გადასახადების გამო, 1959-61 წლებში ჩემი სოფლის მო-
გაიკვირვა და ქმარს ჰკითხა: „ივან-ჯან, ჩაიწერა გიორგი ჟუჟუნაძემ
გადარჩენის მიზნით, სანამ კათოლოკო- სახლეობა ჩამოასახლეს ასპინძაში. მათი
მამლები აქაც ყივიანო?!” 2021 წელს
ბას მიიღებდნენ, გვარად მანანაძეები დასახლება მოხდა ერთ უბნად, მდინარე
ყოფილან. სოფლის დასავლეთით, ბაღ- მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე, ე.წ.
მესხური ვენახები და მარნები, მდინარე მტკვრის ერეკლეს ნახიდართან, სადაც ტივაძე-
* მარჯვენა მხარეს, ხელოვნურად გაშე- ები ერთმანეთთან ახლოს დავსახლდით.
გამონათქვამები გლახა ამინდი გამოსწორდება, გლა-
ნებულ ტერასებზე ჰქონდათ. დღესაც მიგრაციის გამო ასპინძის გარდა ჩვენი
ხა კაცი არაო.
ქუქჩიშვილების ერთი შტო ტერასების გვარისანები ცხოვრობენ ახალციხეში,
*
* ვის პურსაც ჭამ, იმის ცელი უნდა ქვედა მხარეს, მდინარის პირას, მემკ- ბორჯომში, თბილისსა და სხვა რაიონებ-
ცა მწყალობდეს, წვიმის მოსვლა მოიქნიოო. ვიდრეობით ფლობს მიწის ნაკვეთებს. ში. ყოველ წელს ადგილობრივები კვი-
სულ არ მინდა. * ქუქჩიშვილებს ადრე მდინარეზე გაუკე- რაცხოვლობის, ამაღლების და ფერისც-
* სადაც პურს არ გაჭმევენ, იქ შიმ- თებიათ ტივი, რითაც კავშირი ჰქონდათ ვალების დღესასწაულებს აღვნიშნავთ
ეკლესია არ აშენებულიყო, ბრმა კა- შილს ნუ იტყვიო. მდინარის მეორე მხარეს დასახლებულ ერკოტის ,,ფერიცვალების’’ ეკლესიაში.
რებს მიადგაო. სოფლებთან, კერძოდ: ბნელასთან და
* მთქმელი სიმონ სამსონიძე, 81 ოსკერიასთან, ზემო და ქვემო დადეშ- მთქმელი სანდრო სოლომონის
სურვილით ერთხელ მზესაც დააბნე- წლის, ჩაიწერა ვაჟა სამსონიძემ თან, ერკოტასთან, ვარნეთთან, სოფელ ძე ტივაძე, 85 წლის, ასპინძის რაიონი,
ლებო. 1980 წელს აწყვიტასთან და ა.შ. მდინარეზე გადა-
დაბა ასპინძა. ჩაიწერა
კახა ზედგინიძემ 1991 წელს
სასვლელი ძველი ხიდი იყო მხოლოდ
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები:
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ლობს თავისუფალი პრესის
პრინციპებით და ავტორის
გაზეთი რეგისტრირებულია ასპინძის რაიონის სასამართლოს მიერ 1998 წლის 15 ოქტომბერს. მოსაზრებებსა და გამონათ-
სარეგისტრაციო N19/4-17 ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

შპს „საარის” სტამბაში 0500, დაბა ასპინძა, თამარის ქ. N3,
უზრუნველყოფა სარედაქციო საბჭო: მისამართი: ქ. თბილისი,
დურმიშხან ბერიძე, მერაბ ბერიძე, ტელეფონი მთავარი რედაქტორის: 599 97 95 24
ირმა ჯიშკარიანის თევდორე მღვდლის 57. lit.meskheti@gmail.com
ვახტანგ ინაური, სოსო გიქოშვილი ტელ: 2.94-14-32 lit−meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2022 - February - 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2022 - February - 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამეოთხე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

დავით აღმაშენებელი - 850

გაენათი − დავით აღმაშენებლის

გაენათ − „იქმენინ ნათელი!”

გაენათი − დავით აღმაშენებლის სულიერი დიდგორი

გაენათი − დავით აღმაშენებლის სულიერი დიდგორი მაკა ბერიძე

საფრანგეთში დედოფალს გერმანიაში ღარიბი

ცხოვრებიდან მისი ფულადი ოპერაციები საქვეყნოდ

 ჯაყში, გარდა იმისა, რომ სო- პერიოდში ლონგოთხევში 41 კომლი (179

დასაწყისი გვ. 6-7

ფორმა მუამა და ,,აბდულმესიანის”

რეზო ადამიას ახალი წიგნი „შეხვედრა დიდ მწერალთან”

იუბილე *** შენი სურნელი ასდის.

მესხეთის ძველისძველი მეურნეობა სამესხეთოში

ქართული თეატრი ძველის ძველი საქმეა მრთელს კავკა-

პეიზაჟი. ნახ.ზურაბ ათოშვილისა *** როგორც კი დავიბადია,

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

You might also like