Literaturuli Meskheti 2021 October - 11

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№11 (275)
ოქტომბერი
2021 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის ოცდამესამე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
მიხეილ ბახტაძე, დიდგორის ბრძოლის 900 წლისთავისათვის!

პროფესორი
დიდგორის ბრძოლა
დასაწყ. იხ. NN8-9 ლეს მიზეზად დავით მეფის გადაწყვეტილება უნდა
ჩაითვალოს.”
დიდგორის ბრძოლასთან დაკავშირებულ კითხ- რა თქმა უნდა, დიდგორში ბრძოლის გამართვა
ვებზე პასუხების გაცემა ძალიან ხშირად წყაროებში დავით აღმაშენებლის გადაწყვეტილება იყო, მაგრამ
დაცული ინფორმაციის ინტერპრეტაციაზეა და- ბოლომდე ვერ გავიზიარებთ მოსაზრებას, რომ სა-
მოკიდებული. ეს კი, ცხადია, სხვადასხვა მოსაზრე- დაც არ უნდა დაჯგუფებულიყო ქართველთა ჯარი,
ბების არსებობას იწვევს. ძნელია მტკიცება, რომ თურქები იქ უნდა შებმოდნენ მას. ილ-ღაზი, ცხადია,
რომელიღაც ერთი თვალსაზრისია ჭეშმარიტი და ქართველებთან გენერალური ბრძოლის გამართვას
სხვა ყველა კი მცდარი. ყველა მოსაზრებას თავისი გეგმავდა, მაგრამ ნებისმიერ ადგილზე გამართავ-
არგუმენტაცია გააჩნია. ჩვენ საკუთარი შეხედულე- და კი? ასეთი გამოცდილი სარდალი თავისი ნებით
ბა გვაქვს დიდგორის ბრძოლასთან დაკავშირებით ისეთ ადგილს, რომელიც მას არ აწყობდა და დიდგო-
და აქედან გამომდინარე ვახდენთ იმდროინდელი რი სავარაუდოდ არ აწყობდა, არ აირჩევდა. საჭირო
ვითარების აღდგენას. იყო მისი იძულება, რათა ბრძოლა იქ მიეღო, სადაც
მუსლიმთა კოალიციის მოძრაობის მარშრუტის არ სურდა.
დასადგენად რამდენიმე საკითხია გასარკვევი. როგორ აიძულა ქართველთა უპირველესმა
პირველი – კოალიციის მონაწილეები ცალ- მეფემ გამოცდილი ილ-ღაზი დაეშვა შეცდომა (შეც-
ცალკე შემოვიდნენ საქართველოში თუ უკვე აქ დომებიც კი), ცხადია, ზუსტად უცნობია. შეგვიძლია
გაერთიანდნენ, ვთქვათ თრიალეთში? ალ-ფარიკი მხოლოდ მოსაზრება გამოვთქვათ. აქ აუცილებლად
მართალია წერს, რომ მუსლიმთა სარდლები სამი უნდა გავიხსენოთ რამდენიმე მუსლიმი ისტორი-
მიმართულებიდან იწყებენ საქართველოსკენ მოძ- კოსის ცნობა, რომ თავდაპირველად ქართველები
რაობას (ილ-ღაზი ყარსიდან, თოღრული – განძი- დამარცხდნენ და გაიქცნენ. მუსლიმები მათ და-
დან, თუღან არსლან კუზიანი – დვინიდან), მაგრამ ედევნენ, ხოლო შემდეგ, მოულოდნელად მობრუ-
მისი შემდგომი თხრობიდან თითქოს ისე ჩანს, რომ ნებულმა ქართველებმა გადამწყვეტი გამარჯვება
ყველანი საქართველოს საზღვრებში შემოსვლამდე მოიპოვეს.
თუ არა, შემოსვლიდან მალევე გაერთიანდნენ. ჩვე- ქემალ ად-დინის თანახმად, „სელჯუკთა მეფემ
ნი აზრით, მუსლიმთა კოალიცია თრიალეთში უკვე ტოღრულმა ქართველებისა და მათი მეფის დავითის
გაერთიანებული ძალებით მოვიდა. წინააღმდეგ დახმარება სთხოვა ილ-ღაზი ორთოკის
მეორე – სად გაერთიანდა მუსლიმთა ლაშქარი? ძეს, რომელიც გაემართა მისკენ მრავალრიცხოვანი
ალ-ფარიკის მიხედვით ილ-ღაზი მოვიდა ყარსში არმიით. მას თან ახლდა დუბეის სადაკას ძე. მუსულ-
და იქიდან გამოემართა საქართველოსკენ. ყარს- მანებმა, რომლებმაც თავდაპირველად დაამარცხეს
ში ალბათ მართლაც შეჩერდა ილ-ღაზი, მაგრამ ისინი, მისდიეს მტერს ბილიკებით და მოექცნენ მათ
აქედან პირდაპირ საქართველოსკენ გამოემართა ზურგში მთის გადასასვლელზე. შემდეგ ქართვე-
თუ არა ეს დანამდვილებით უცნობია. აქ ერთი სა- ლები გზაზე შემოუბრუნდნენ მათ და დაამარცხეს
კითხი უნდა დავაზუსტოთ – რა ერჩივნა ილ-ღაზსს, მუსულმანები. მისდევდნენ რა, ქართველები ხო-
თავიდანვე შემოსულიყო საქართველოს საზღვრებ- ცავდნენ და ტყვედ იგდებდნენ მათ. დუბეისი, რომ-
ში (ვთქვათ ყარსიდან ჯავახეთის მიმართულებით ლისგანაც წართმეულის ღირებულება შეადგენდა
ემოძრავა, როგორც ს.მარგიშვილი ვარაუდობს) და 300 000 დინარს, ნაჯმ ად-დინ ილ-ღაზისთან ერთად
ქართველთა მუდმივი თავდასხმის საფრთხის ქვეშ გაემართა მარდინში უვნებლად”. მართებულად შე-
ყოფილიყო თუ რაც შეიძლება გვიან გადმოელახა ნიშნავს გურამ კუტალია, რომ ეს დავით მეფის სამ-
საქართველოს საზღვარი? ჩვენ მეორე მოსაზრება ხედრო ხრიკი იყო და მოწინააღმდეგის შეტყუებას
უფრო მისაღებად მიგვაჩნია. ილ-ღაზის მიზანია ითვალისწინებდა.
მიაღწიოს თბილისამდე და თუ გზაში საშუალება ქართველთა თავდაპირველი მარცხისა და შემ-
ექნება გამართოს გენერალური ბრძოლა. ჩვენი დგომ მათი გამარჯვების შესახებ მოგვითხრობს
აზრით, ილ-ღაზი ყარსიდან ანისში მივიდოდა (გა- იბნ ალ-კალანისთანიც. ამ უკანასკნელის მიხედვით,
სათვალისწინებელია, რომ კოალიციაში სომხეთის ქართველები თავს დაესხნენ თოღრულს, რომელ-
ამირებიც იყვნენ) და მცირე ხანს იქ შეჩერდებოდა მაც დახმარება სთხოვა ილ-ღაზსა და დუბაისს. ქარ-
კიდეც. შესაძლოა ამას ისიც ადასტურებდეს, რომ თველთა ჯარი შეშინებული გაიქცა და მუსლიმები
მარცხის შემდეგ კოალიციის მონაწილეთა ერთმა მათ დაედევნენ. მაგრამ, მოულოდნელად, ქართვე-
ნაწილმა ანისის მიმართულებით გაქცევა არჩია, ანუ ლები მობრუნდენ, მუსლიმებს შეუტიეს და დაამარ-
ისევ ნაცნობი გზით წავიდნენ. სად იქნებოდა ყველა- ცხეს. „В этом году также сообщалось о появлении
ზე ოპტიმალური ანისიდან, დვინიდან და განძიდან грузин из Дурубы и их нападении на территории
მომავალი მუსლიმური ჯარების გაერთიანება? ალ- князя Тогрыла. Последний попросил помощи у
ბათ, სადღაც, ქვემო ქართლში. ანისიდან და დვინი- эмира Наджм аль-Дина иль-Гази, сына Ортука,
დან წამოსული ძალები, სავარაუდოდ, უფრო ადრე правителя Алеппо, а также у туркмен и эмира
გაერთიანდნენ და შემდეგ შეუერთდა მათ განძიდან Дубайс бен Садак бен Мазияда. Они откликнулись
გამოსული ლაშქარი. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ კოალი- на его просьбу и вышли к нему на помощь с
ცია სადღაც დმანისთან უნდა გაერთიანებულიყო. большим войском. Армия грузин в панике бежала, а
ისიც გასათვალისწინებელია, რომ დმანისი მუსლიმ- мусульмане преследовали их и осадили в Дурубе,
თა ხელში იყო და დმანელი ვაჭრები, ტფილელ და ილ-ღაზს თავიდანვე ურჩიეს მანგლის-დიდგორის თავისი გეგმის მტრისთვის თავზე მოხვევით დავით но тут грузины атаковали мусульман, обратили их
განძელ ვაჭრებთან ერთად იყვნენ წასული დახმარე- გზით წამოსვლა; მეორე – მუსლიმთა სარდალს სხვა აღმაშენებელმა თავისი ბრწყინვალე სამხედრო ნიჭი в бегство и убили многих. После этого они пошли
ბის სათხოვნელად სულთანთან. გზა შესთავაზეს, მაგრამ ქართველებმა აიძულს გამოავლინა ... დიდგორთან მოსულ თურქებს ისეთი на город Тифлис, с боем взяли его и казнили его
მესამე – ქვემო ქართლიდან, დმანისიდან რა თრიალეთის გზა აერჩია. ცხადია, ზუსტი და ცალ- გამოცდილი სარდალი ჰყავდათ, რომ მისი შეცდო- жителей.”
მიმართულებით შეეძლო ემოძრავა ილ-ღაზს თბი- სახა პასუხის გაცემა შეუძლებელია. ვფიქრობთ, მის ახსნა მხოლოდ ორი რამით შეიძლება: 1) ილ-ღა- პირველ შეტაკებაში ქართველთა მარცხსა და
ლისისკენ? „თბილისიდან ქვემო ქართლისკენ გზები რომ ქართველებმა სხვა არჩევანი არ დაუტოვეს. ზი იძულებული იყო ბრძოლაში ჩაბმა ეჩქარა, რათა უკუქცევაზე საუბრობს იბნ ალ-ადიმიც.
კოჟრისა და კარის კარით გადიოდა. პირველი კოჟ- ჩვენი აზრით, საქართველოში სამხრეთ საზღვ- შორიდან მოყვანილი, ერთმანეთთან ორგანულად დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსის თხზუ-
რის კარიდან ტაბახმელამდის თბილისი მანგლისის რიდან შემოსულ მუსლიმთა კოალიციას დავით დაუკავშირებელი სამხედრო რაზმების ერთიანო- ლებაზე დაყრდნობით, მუსლიმთა კოალიციასთან
გზას მიყვებოდა ... მეორე გზა თბილისიდან სამხრე- აღმაშენებელმა აიძულა სწორედ ისეთი მარშრუტი ბა შეენარჩუნებინა და მათი ბრძოლისუნარიანობა გამართულ ორ ბრძოლაზე საუბრობს ს.კაკაბაძე.
თისკენ მარნეულს განშტოვდებოდა ... ორივე ეს გზა აერჩია, რომელიც ქართველთა მეფეს აწყობდა. და- დროულად გამოეყენებია; 2) ილ-ღაზის სიფხიზლე თუმცა მეცნიერი თვლის, რომ პირველი ბრძოლაც
ძველთაგანვე მჭიდროდ დასახლებულ კულტურულ ვითმა ილ-ღაზი აიძულა ბრძოლა იქ მიეღო, სადაც მოადუნა თრიალეთში თავმოყრილი ჯარების სიმ- ქართველთა გამარჯვებით დასრულდა. „ყოფილა
რაიონებს აკავშირებდა. ისინი დიდი ეკონომიკური ეს ქართველთათვის იყო სასურველი და არა მუს- რავლემ, რასაც ერთხმად აღნიშნავენ იმდროინდე- ორი ომი – პირველი ომი, სადაც აგრეთვე თურქებ-
მნიშვნელობისანი იყვნენ. ამავე დროს საქართ- ლიმთათვის. სწორედ ამაშია დავით აღმაშენებლის ლი უცხოელი და ქართველი მემატიანეები.” მა ვერ შეძლეს „წინადადგომა” და დამარცხდნენ
ველო ამ გზებით თავის სამხრეთის მეზობლებს სამხედრო გენია. მეფის ისტორიკოსი საკმაოდ ზო- ივ.შაიშმელაშვილი თვლიდა, „თურქ-სელჩუკთა და მეორე კიდევ ის, სადაც თვითონ დავითი ხელმ-
უკავშირდებოდა და ამდენადვე ხსენებულ მარშრუ- გად ცნობებს იძლევა დიდგორის ბრძოლის შესახებ, მიერ წამოწყებული ეს დიდი ლაშქრობა მათ სასარ- ძღვანელობდა „წინგაწყობას” მთელი სამი საათის
ტებს საშინაოს გვერდით საგარეო მნიშვნელობაც თუმცა აღნიშნავს, „ვითარ წინა განაწყო სპა მისი, და გებლოდ მხოლოდ მაშინ დასრულდებოდა, როცა მანძილზე, თურქების საბოლოო დამარცხებამდე.
ჰქონდათ.” თუმცა ნ.ბერძენიშვილი იქვე აღნიშნავ- თუ ვითარ ყოველი საქმე შუენიერად და ღონიერად ქართულ არმიას პირისპირ ბრძოლაში დაამარც- პირველი ომი იგულისხმება დიდგორის ქედზე დავი-
და, რომ „ორივე გზა ვიწრო და გრძელი ხეობებით ყო, რაბამ რამე წყნარად, უშფოთველად და გამოც- ხებდნენ ... მათ ამჟამადაც შეეძლოთ ძველებურად თის ხელმძღვანელობით, ძეგვის ხევისა და დიღმის
მიდიოდა და მათი ჩაკეტვა საჭიროების დროს დიდ დილებით და ყოვლად ბრძნად განაგო, და თუ ვითარ აეღოთ თავი და პირდაპირ შედგომოდნენ ქართული წყლის სათავეებს შუა (საწკეპელას ზეგანზე) და
სიძნელეს შეამთხვევდა შემოსევის მსურველს. მო- თჳსნი სპანი დაიცვნა უვნებელად, ამათ ყოველ- პროვინციების რბევა-ოხრებას, რაც არც ისე დიდი მეორე კიდევ – მთავარი ომი – მის აღმოსავლეთით,
ხერხებულ ადგილებზე მაგარი ციხეები უპირვე- თათჳს არა ჩუენი, არამედ ვგონებ, რომელ ყოველთა ხნის წინათ მათი ველური ბრბოების აღფრთოვანე- ათიოდე კილომეტრზე, დიდგორწინაზე, დავითისა-
ლესად ამ მიზნებს ემსახურებოდა”. მიუხედავად ბრძენთა სოფლისათა ენა ვერ შემძლებელ არს მით- ბის უმთავრეს წყაროსა და ერთგვარ გასართობსაც ვე განკარგულებით.”
ნ.ბერძენიშვილის შენიშვნისა, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ხრობად ზედა-მიწევნით ყოველსავე”. ვფიქრობთ, ამ კი წარმოადგენდა ... ჯერ გზიდან უნდა ჩამოეშო- ვფიქრობთ, რომ მოწინააღმდეგის საქართვე-
დმანისი-ნახიდური-მარნეული და შემდეგ თბილისი, სიტყვებში არა მხოლოდ უშუალოდ 12 აგვისტოს რებინათ ქართული სახელმწიფოს მკლავმაგარი ლოს სამხრეთ საზღვრებთან გამოჩენისთანავე აწვ-
ის მიმართულება იყო, რომლითაც, წესით, ილ-ღაზს მომხდარი ბრძოლა უნდა იგულისხმებოდეს, არა- გუშაგი – დავით აღმაშენებლის არმია, ე.ი. არმიას დიდნენ მსტოვრები დავით მეფეს საჭირო ცნობებს.
უნდა ემოძრავა, მაგრამ ის თრიალეთში „აღმოჩნდა”. მედ წინა პერიოდიც, როდესაც დავით მეფემ თავის აუცილებლად უნდა შებმოდნენ და გაეტეხათ მისი მეფემ გამოიცნო ილ-ღაზის ჩანაფიქრი, თბილისის
მეოთხე – თუ მუსლიმთა კოალიცია ქვემო ქარ- გეგმის მიხედვით წარმართა ყოველივე და ილ-ღაზი ძლიერება. ამიტომ გარკვეული აზრით მომავალი სანახებში მოსვლა და მას საკუთარი გეგმა დაუპი-
თლში გაერთიანდა, რატომ მივიდა კოალიციური ფაქტობრივად გამოუვალ მდგომარეობაში ჩააგდო. ბრძოლის ასპარეზის არჩევანი ქართველთა ხელში რისპირა. მეფემ არაპირდაპირი მოქმედების სტრა-
ლაშქარი „თრიალეთს, მანგლისს და დიდგორთა”? დიდგორში ბრძოლის გამართვა ილ-ღაზისთვის იყო. სადაც არ უნდა დაჯგუფებულიყო იგი, თურ-
იძულებითი ნაბიჯი იყო. ქ.ჩხატარაიშვილი აღნიშ- ქები იქ უნდა შებმოდნენ მას ... დიდგორის ბრძოლა,
შესაძლოა ორი მოსაზრების გამოთქმა: პირველი –
ნავს, „საომარი ადგილის შერჩევითა და ბრძოლის რომ სახელდობრ დიდგორში მოხდა, ამის უპირვე- გაგრძელება მე-2 გვ.
2 ლიტერატურული მესხეთი 2021 წელი, ოქტომბერი
სცადა, როგორც ამას ქართველ მეცნიერთა ნაწილი რეტაცია: შესაძლოა მტერი ერთდროულად მოვიდა რაზმები, ერთ ხეობაში დადგა, ორ მთათა შუა დაბუ-
დასაწყისი გვ. 1 თვლის. მით უმეტეს თრიალეთიდან შიდა ქართლში მანგლისში და დიდგორში. თუმცა ჩვენ ვთვლით, რულ ტყეში, საიდანაც ხმები იყო, რომ მტრები შე-
რამდენიმე გზა გადადიოდა. „თრიალეთის მთებიდან რომ ამ შემთხვევაში მემატიანე გულისხმობს კო- ტევას უპირებდნენ. დადგა და წარმოსთქვა ესრეთ
ტეგია აირჩია, „არაპირდაპირი მოქმედების გზით გამოსული მდინარეები: ძამა, ტანა, თეძამი, კავთუ- ალიციური ლაშქრის ყოფნას მანგლისიდან დიდგო- – ეჰა, მეომარნო ქრისტესანო! თუ ღვთის სჯულის
მოწინააღმდეგის შეიარაღებული ძალების ბრძოლი- რა და ნიჩბისის წყალი მათი შენაკადებით ქმნიდნენ რამდე არსებულ ტერიტორიაზე. ჩვენ ვფიქრობთ, დასაცავად წესიერად ვიბრძოლებთ, არამცთუ ეშმა-
სუნარიანობის მოშლა, მისი მდგრადობის დარღვევა ხეობებს, რომლებიც შიდა ქართლს ბუნებრივად რომ თბილისისკენ მოძრაობისას ილ-ღაზმა ბანა- კის ურიცხვ მიმდევართა, არამედ თვით ეშმაკებსაც
და ომის წარმოებისათვის მისი ნების პარალიზება.” აკავშირებდნენ თორ-თრიალეთ-მანგლისთან. თორ- კი მანგლისა და დიდგორს შორის დასცა. ცხადია ადვილად დავამარცხებთ, და ერთს რამეს გირჩევთ,
გეგმის მთავარი იდეა მტრის ისეთ ადგილზე შეტყუ- გუჯარეთი, თრიალეთი და მანგლისი კი გზასაყარი 65-75-ათასიანი ლაშქარი დაბანაკებისას დაახლო- რაც ჩვენი პატიოსნებისათვის და სარგებლობი-
ება იყო, სადაც ის თავის რიცხობრივ უპირატესობას ქვეყნები იყვნენ, საიდანაც არაერთი მარშრუტი ებით 15-20 კილომეტრზე გაიწელებოდა (დაახლო- სათვის კარგი იქნება, ესაა, რომ ჩვენ ყველამ, ხელ-
ვერ გამოიყენებდა. თავიდანვე შეიძლება ითქვას, შიდა ქართლში შედიოდა სწორედ ამ ხეობებით ... ებით ეს მანძილი სწორედ მანგლისსა დიდგორს თა ცისადმი აღპყრობით ძლიერ ღმერთს აღთქმა
რომ მეფემ ეს ჩანაფიქრი ბრწყინვალედ შეასრულა. თრიალეთ-მანგლისიდან შიდა ქართლის თეძმის ხე- შორის). ლაშქრის ავანგარდი კი, რომელსაც თავად მივცეთ, რომ მისი სიყვარულისათვის ამ ბრძოლის
„დავითმა გააკეთა ის, რასაც ლიდელ-ჰარტი ელას- ობით მომავალი გზები სამი სხვადასხვა პუნქტიდან ილ-ღაზი სარდლობდა დიდგორში იდგა. ველზე უფრო მოვკვდებით, ვიდრე გავიქცევით და
ტიურ ქმედებას უწოდებს: აიძულა მოწინააღმდეგე გამოდიოდა: თეძმის სათავიდან, კლდეკარიდან და რაც შეეხება ქართველთა ლაშქარს, ის მანგ- რომ არ შეგვეძლოს გაქცევა, რომც მოვინდომოთ,
გაეკეთებინა ისეთი მოძრაობა, რომელზეც დაიჭირა მანგლისიდან. პირველი მათგანი გამოივლიდა ჭვა- ლის-დიდგორის სანახებში შიდა ქართლიდან უნდა ამ ხეობის შესავალი, რომლითაც შემოვსულვართ,
და მისი ძალისხმევა მის წინააღმდეგვე გამოიყენა.” რებს, დედაციხეს, ხევღრმის მონასტერს, რკონის ასულიყო მდინარეების: ნიჩბისიწყლის, კავთურასა ხეთა ხშირ ხორგებით შევკრათ, და მტკიცე გულით
გ.ჯაფარიძე აღნიშნავს, რომ „ჩანს დავითმა გა- მონასტერს და რკონის ციხის რაიონში შემოდიოდა. და, შესაძლოა, თეძამის ხეობების გავლით. ნიჩბისი- მტერს, როცა მოგვიახლოვდება ჩვენზე იერიშის მი-
მოიყენა ის ტაქტიკური ხერხი, რომელიც საერთოდ მეორე მარშრუტი კლდეკარიდან სალომია-სამა- დან თითქმის პირდაპირ დიდგორზე გავიდოდნენ, სატანად, სასტიკად შეუტიოთ”. – ამასთან მეფის, ამ
უცხო არ იყო აღმოსავლეთის სამხედრო ხელოვნე- ჭალოზე ჩამოვლით, რკონის ციხესვე ჩამოდიოდა. ხოლო კავთურადან – მანგლისზე. ჭეშმარიტისა და სრულის ქრისტიანის, აზრი მოწო-
ბაში, დამარცხების იმიტაციით გაათამამა მტერი და მანგლისიდან მესამე მიმართულება „გოსტიბის ნებული, მიღებული და შესრულებულიც ყოფილა.
შეიტყუა იქ, სადაც გენერალური ბრძოლის გამართ- არც დაუგვიანდა: მეფემ თითოეული რაზმი დაარი-
ვა მისთვის უფრო ხელსაყრელი იყო.” გა, ხოლო ორასი ფრანგის მეომარი რომ ჰყავდა,
მოწინააღმდეგის შეტყუებაზე საუბრობს ს. დიდგორის ველი
მოწინავეში დააყენა, პირველ დაკვრათა მისაცემად,
მარგიშვილიც. თუმცა მეცნიერის აზრით ეს „მარც- მყის ხეობის მეორე ნაწილში ანუ ფრონტზე, ჯა-
ხი” და შემდეგ შეტყუება მიზნად ისახავდა მტრის რისკაცთა ძლიერი ყიჟინით, ცხენთა და აბჯართა
დიდგორის ქედისკენ გატყუებას და ჩასაფრებაში უკიდურესი ხმაურით, ურჯულოთა ზარ-დამცემი
შეყვანას. ბაირაღებით ჩნდებიან და ამავე დროს, სხვადასხვა
ჩვენ ვფიქრობთ, რომ დმანისის სანახებში გვარ საკრავთა ხმაურით მთა და ბარი ბანს აძლევენ.
მოხდა პირველი შეტაკება მუსლიმთა კოალიციურ ხოლო მეფე დავით ამდენ სიმხეცეს მოთმინებით გა-
ლაშქართან და „მარცხის” გათამაშება. აქედან მოხ- ნიცდის და თავისიანებს მამაცი სულით ამხნევებს
და მათი შეტყუება თრიალეთის მიმართულებით. და ანუგეშებს. უმტკიცებს, რომ ურჯულოთა გა-
ანუ სამხრეთიდან ჩრდილოეთის მიმართულებით. ამაყებული სიმრავლე, ძალითა და შეწევნითა წმიდა
გასათვალისწინებელია ერთი მომენტიც, ილ-ღაზი ჯვარისა, ნაკლების ჯარით და სწრაფად დაითრ-
მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაედევნებოდა „დამარ- გუნება. ამის შემდეგ, დაინახეს რა ურიცხვი ბრბო,
ცხებულ და გაქცეულ” ქართულ მხედრობას თუ ქრისტეს მსახურნი, ამაყის სულით გატაცებულნი
დარწმუნდებობდა, რომ მის წინააღმდეგ იბრძოდა უაღრესი ყიჟინით თავს დაესხნენ მათ, ხოლო უფ-
ქართველთა არა უმნიშვნელო ნაწილი, არამედ და- ლის ძალით პირველივე შეტაკებისთანავე ბრმავ-
ვითის ჯარის უმეტესობა. დავით აღმაშენებელს დებიან და ფრანგთა მიერ გაქცეულნი იფანტებიან.
ისე უნდა წარმოეჩინა ვითარება, თითქოს დმანისის თავს” გამოივლიდა და იმავე რკონის ციხის რაიონ- 4. დიდგორის ბრძოლის მიმდინარეობა ღვთის თითის ქნევით, ბოროტნი ქრისტეს მსახურ-
სანახებში ბრძოლის გამართვა მისი უმთავრესი გა- ში აღმოჩნდებოდა. ხეობიდან გასავალს ამ გზას თა და მიდიელთა მახვილის მსხვერპლად იქცევიან.
დაწყვეტილება იყო. ამიტომ ვფიქრობთ, შესაძლოა „მაღალსა კლდესა ზედა, მაგარი, მდინარესა ზედა ჩვენი აზრით, მუსლიმთა კოალიციური ლაშქა- გავიგეთ ამ ომის მნახველთაგან, რომ სამი დღის
დმანისთან ბრძოლაში მონაწილეობა მიიღო საბრ- თეძმისასა” ზენადრის ციხე უდარაჯებდა. აქედან რი 1121 წლის 12 აგვისტოს გამთენიისთვის დაბანა- მანძილზე გაქცეულთა ოთხასი ათასი მოისრნეს
ძოლველად შეკრებილი საქართველოს მხედრობის გზა ხსნილი იყო დოესის მინდვრით გორისკენ (ქვახ- კებული იყო თრიალეთში, მანგლისსა და დიდგორს მეფის მახვილით. თვით ელღაზი, თავში დაჭრილი,
მნიშვნელოვანმა ნაწილმა. პირობითად 10-15 ათას- ვრელი-უფლისციხისკენ) ან კიდევ ახალქალაქით შორის. მისი ავანგარდი, ილ-ღაზის სარდლობით, დაჰკარგა რა თითქმის ყოველივე ღვთის ნებით,
მა კაცმა. ვვარაუდობთ, რომ ქართველები დმანი- თბილისისკენ. მეორე გზა რკონის რაიონიდან, ეს დიდგორში იდგა. მოწინააღმდეგე თბილისიდან ნა- მცირეოდენ ლტოლვილით, უიარაღო და დამშეული,
სის სანახებში მყოფ მოწინააღმდეგეს 11 აგვისტოს „ქვენადრის გზა” იყო. ის მდინარე თეძმის მარჯვენა ხევარი დღის სავალზე იმყოფებოდა. არაბთა მეფის წინამძღოლობით სახლში დაბრუნდა,
დილით დაესხნენ თავს. ბრძოლა, ალბათ, გაგრ- ნაპირზე იკვ-ჩაჩუბეთი-ქვენადრისზე გამოივლიდა პირველ რიგში ვნახოთ თუ რა ცნობებია დაცუ- ნახევრად მკვდარი.” გოტიეს ცნობაში მთავარი რამ-
ძელდა საათი, საათნახევარი და შემდეგ დათქმულ და ერთაწმინდა-ახალქალაქში შემოდიოდა. თეძმის ლი წყაროებში თავად ბრძოლის მიმდინარეობასთან დენიმე მომენტია: ქართველებმა უკანდასახევი გზა
ნიშანზე ქართველებმა ბრძოლის ველი მიატოვეს და მარცხენა ნაპირით ფიცეს-საორბისზე მესამე გზა დაკავშირებით. თავადვე ჩახერგეს; შეტევა სელჩუკებმა დაიწყეს;
ჩრდილოეთით, თრიალეთის ქედის მიმართულებით მიდიოდა ... შიდა ქართლიდან მანგლისისკენ გზე- დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი ძალიან ზო- ქართველები დაბანაკებული იყვნენ ორ მთას შუა
დაიხიეს უკან. გარკვეული ხნის შემდეგ (რა დროც ბი რამდენიმე მიმართულებით მიდიოდა. 1. ახალ- გადად აღწერს ბრძოლას, „შეკრბეს ესე ყოველნი, არსებულ, ტყით დაბურულ ხეობაში; ფრანგებმა
დაჭირდებოდა მუსლიმთა კოალიციას სამარშოდ ქალაქ-ცხირეთზე 2. მდინარე კავთურას ხეობით შეითქუნეს და შეიმტკიცნეს სიმრავლითა, ვითარცა სერიოზული როლი ითამაშეს მუსლიმთა დამარც-
მოსამზადებლად) იმავე მიმართულებით დაიძრ- (თვალადი-წინარეხი-ბოტისიან თვალადი-წინარე- ქჳიშაჲ ზღჳსაჲ, რომელთა ვერ იტევდა ქუეყანაჲ და ხებაში; ქართველები სამი დღე დევნიდნენ მტერს;
ნენ მუსმლიმებიც. იმავე დღის საღამოსთვის, მუს- ხი-ქვათახევი-ციხე კავთა). ნიჩბისის ხევით (ოხერა- აგჳსტოსსა ათორმეტსა მოვიდეს თრიალეთს, მანგ- ილ-ღაზი დაიჭრა და არაბთა მეფესთან ერთად გაიქ-
ლიმთა კოალიციური ლაშქრის მეწინავე ნაწილი, ნიჩბისი-ციხე კავთა) და ძეგვის ხევით (ძეგვი-ხეკორ- ლისს და დიდგორთა, და თჳთ ფერჴთა ზედა ვერ ცა. ანტიოქიის კანცლერის ცნობიდან გამოდის, რომ
ილ-ღაზისა და დუბეისის სარდლობით დიდგორის ძი-კოშკი). ციხე კავთა, როგორც ჩანს, კონტროლს ეტეოდეს ამათ ადგილთა. ხოლო მეფემან დავით, ბრძოლა ხეობაშივე გაიმართა. არაბთა მეფე ეს დუ-
მიდამოებში დაბანაკდა. ჯარის დანარჩენი ნაწილი უწევდა მანგლისიდან შიდა ქართლში მიმავალ უშიშმან და ყოვლად უძრავმან გულითა, თუ ვითარ ბაისია. კიდევ ერთხელ დასტურდება ილ-ღაზისა და
კი – მანგლისამდე არსებულ ტერიტორიაზე. მთავარ გზებს ნიჩბისზე და თვალადზე.” თუმცა წინა-განაწყო სპაჲ თჳსი და თუ ვითარ ყოველი საქმე დუბაისის ერთად ყოფნა. მათ ტანდემზე საუბრობს
ნ.ბერძენიშვილის, ივ.ჯავახიშვილისა და ჩვენი აზრით, ილ-ღაზს საკუთარი თავდაპირველი შუენიერად და ღონიერად ყო, რაბამ რაჲმე წყნარად იბნ ალ-კალანისიც.
ს.ჯანაშიას ავტორობით დაწერილ საქართველოს განზრახვა არ შეუცვლია და შიდა ქართლისკენ არ და უშფოთველად, გამოცდილებით და ყოვლად მათეოს ურჰაეცი წერს, „აგვისტოს თვის 13-ს
ისტორიის სასკოლო სახელმძღვანელოში არსებუ- მიდიოდა. კუალიციური ლაშქრის მოძრაობის მარშ- ბრძნად განაგო, და თუ ვითარ ზეგარდამოჲთა შე- ღვთისმშობლის მარხვის ხუთშაბათს მოხდა სასტი-
ლი ერთი მოსაზრებაა – „მტრის ჯარმა სწრაფად რუტი მანგლისიდან დიდგორისკენ, სავარაუდოდ, წევნითა პირველსავე ომსა იოტა ბანაკი მათი და სივ- კი ბრძოლა ორ მთას შორის. ლაშქართა საშინელი
იარა. მოულოდნელად შემოიჭრა საქართველოში, იმაზე მიუთითებს, რომ ილ-ღაზს ჯარი თბილისის- ლტოლად მიდრიკნა იგინი, და ვითარითა ღონითა ყიჟინს მთები ბანს აძლევდნენ. მაშინ ღვთის წყა-
მხარმარჯვნვ დატოვა თბილისი.” თბილისის მხარ- კენ მოყავდა. მას თრიალეთიდან შიდა ქართლში მოსრნა სახელოვანნი იგი მბრძოლნი არაბეთისანი, ლობამ უწია ქართველთა ლაშქარს და ბრძოლათა
მარჯვნივ დატოვება შეიძლება იმ დროის შემთხვე- გადასვლა რომ ნდომებოდა, ეს მანგლისთან უნდა ანუ მეოტთა ვითარ სიმარჯჳთ და განკრძალულად შენივთებისას თურქთა მთელი ლაშქარი სირბილით
ვებში თუ მოძრაობდა: აღმოსავლეთიდან დასავლე- გაეკეთებინა და თეძმის თუ არა კავთურას ან ნიჩბი- სდევნა და მოსრნა, რომლითა აღივსნეს ველნი, უკუაქცია. იმ დღეს მოხდა თურქთა ჯარების სას-
თისკენ (ილ-ღაზის შემთხვევაში ეს გამორიცხულია), სისწყლის ხეობის მიმართულებით უნდა ემოძრავა, მთანი და ღელენი მძორებითა და თუ ვითარ თჳსნი ტიკი და საშინელი ხოცვა-ჟლეტა. მთათა ხევები
სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან ჩრდილო-დასავლე- ანუ ჩრდილოეთისკენ წასულიყო და არა აშკარად სპანი დაიცვნა უვნებლად – ამათ ყოველთათჳს და მდინარეები გვამებით აივსო და მთების ყოვე-
თისკენ და სამხრეთიდან ჩრდილოეთისკენ. წარ- აღმოსავლეთისკენ. არა ჩუენდა, არამედ ვგონებ, ვითარმედ ყოვლისა ლი ქარაფნი დაფარა. თურქთა ლაშქარში დახო-
მოუდგენელია თბილისის მხარმარჯვნივ დატოვება დავით აღმაშენებლის მემატიანე წერს, „მოვი- სოფლისა ბრძენთა ვერ შესაძლებელ არს მითხ- ცილთა რიცხვი 400.000-ს უდრიდა, ხელთ იგდეს
დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ ან სამხრეთ-და- დეს თრიალეთს, მანგლისს და დიდგორთა.” როგორ რობად ზედა-მიწევნით ყოველსავე, და გამომეტყ- 30.000 კაცი, დაცემულთა ცხენებითა და იარაღით
სავლეთიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთისკენ მოძრა- უნდა გავიგოთ მისი სიტყვები? ივ.შაიშმელაშვილი ველთა ენაჲ იმხილოს ჯეროვნად გამოწvულილვითა კი მთელი მინდვრების პირი დაიფარა. რვა დღის
ობისას (ასე იმოძრავებდა კოალიციური ლაშქარი თვლიდა რომ საუბარია სამ პუნქტზე: თრიალეთზე, თხრობასა ვერ მიცემად. რამეთუ ჴელი მაღალისაჲ განმავლობაში ხაფჩახთა და ქართველთა ჯარები
თუ ის ჯავახეთიდან შემოვიდა თრიალეთში). მანგლისზე და დიდგორზე. „თურქების ლაშქარი შეეწეოდა და ძალი ზეგარდამოჲ ჰფარვიდა მას; და ქალაქ ანის საზღვრებამდე სდევნიდნენ მათ.” აქაც
ილ-ღაზი გამოცდილი სარდალი იყო და მას ნე- ამ სამ რაიონში უნდა დაჯგუფებულიყო, სამივე ეს წმიდაჲ მოწამე გიორგი განცხადებულად და ყოველ- რამდენიმე საინტერესო დეტალია გასათვალისწი-
ბისმიერი მიმართულებით ვერ შეიტყუებდა (ვთქვათ გეოგრაფიული მიკრორაიონი ძველთაგანვე ერთი- თა სახილველად წინა-უძღოდა მას და მკლავითა ნებელი: ბრძოლა მოხდა ორ მთას შორის, თუმცა
დასავლეთ საქართველოს მიმართულებით). მუს- ანი დიდი სტრატეგიული მიმართულების ამოსავალ თჳსითა მოსვრიდა ზედა-მოწევნულთა უსჯულოთა არაა აუცილებელი რომ მაინცდამაინც ხეობა იგუ-
ლიმთა კოალიციის შესატყუებლად საჭირო იყო პოზიციას წარმოადგენდა”. ვფიქრობთ, მემატიანეს მათ წარმართთა, რომელი თჳთ იგი უსჯულონი და ლისხმებოდეს (გოტიე როგორც წერს); არ ჩანს, ვინ
ისეთი ადგილის შერჩევა, რომელიც ილ-ღაზის სიტყვები შემდეგნაირად უნდა გავიგოთ: მტერი მო- უმეცარნი მოღმართ აღიარებდეს და მოგჳთხრობ- დაიწყო ბრძოლა; გაქცეულთა ერთმა ნაწილმა გეზი
თავდაპირველ ჩანაფიქრს ძალიან არ შეცვლიდა და, ვიდა თრიალეთში, კუნკრეტულად კი მანგლისსა და დეს სასწაულსა ამას მთავარმოწამისა გიორგისს.” ანისისკენ აიღო. რატომ ანისისკენ? ეგებ იმიტომ,
ამავე დროს, ეჭვიც არ გაუჩენდა ქართველთა სამ- დიდგორში. მანგლისიცა და დიდგორიც თრიალე- ძალიან საინტერესოა თუ რით არის განპირობებუ- რომ უკვე ნაცნობი გზით წასვლა ამჯობინეს, ანუ
ხედრო ხრიკთან დაკავშირებით. თრიალეთი სწო- თის „ქვეყანაში” მდებარეობს. ლი მემატიანის ასეთი სიტყვაძუნწობა. არგუმენტი, საქართველოსკენაც ანისის გავლით მოვიდნენ.
რედ ასეთი ადგილი იყო. კიდევ ერთხელ მოვიტანთ ჩვენი აზრით, მუსლიმთა კოალიციის მოსვ- რომ ისტორიკოსი ბრძოლის ველზე არ იმყოფებო- ალ-ჯაუზის თანახმად, „შეხვედრის ადგილი
ნ.ბერძენიშვილის მოსაზრებას, რომ „ქუეყანა თრი- ლა თრიალეთში მოხდა ილ-ღაზის თავდაპირველი და, საკმარისად არ მიგვაჩნია. თუმცა რაც არის იქი- დათქმული იყო თბილისის კართან. შეჩერდა იგი,
ალეთისანი” საქართველოს ისტორიულ წარსულში გეგმის საწინააღმდეგოდ. ის დავითმა იძულებული დანაც შესაძლებელია საჭირო ინფორმაციის მიღე- ნეჯმ ად-დინ ილ-ღაზი თბილისიდან უფრო ნაკლებ,
განსაკუთრებული მნიშვნელობის პროვინცია იყო. გახადა თრიალეთში მისულიყო. აქედან ილ-ღაზს ბა. პირველ რიგში ეს ეხება გეოგრაფიული არეალის ვიდრე ნახევარი დღის სავალ გზაზე. მხარეების
გეოგრაფიული ცენტრი, უმაღლესი ზეგანი, ოთხი- ნამდვილად შეეძლო შიდა ქართლში გადასვლა. რა დაკონკრეტებას – „მანგლისს და დიდგორთა”. ეს ლაშქართაგან არც ერთი არ მოსულიყო. ჩამოვიდა
ვე მხრით წყალგამყოფი ტერიტორია მის გარშემო მოხდებოდა თუ ის შიდა ქართლში გადავიდა? ააოხ- ჩვენი აზრით, გამორიცხავს შესაძლებლობას, რომ დავით მეფე მთიდან დიდი ლაშქრით, დაამარცხა
მდებარე ქვეყნებს (ზემო, შიდა და ქვემო ქართლს) რებდა საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე ნაყოფიერ ბრძოლა თრიალეთის ქედის ჩრდილოეთ ფერდობ- ისინი და ხელთ იგდო მათი ქონება და მრავალი ნივ-
ბუნებრივად ჰყოფდა და აკავშირებდა”. თრიალე- და ეკონომიკურად დაწინაურებულ მხარეს. დაიღუ- ზე და მის მიმდებარე ვაკეზე უნდა გამართულიყო, თი. ნეჯმ ად-დინი და დუბაისი გაიქცნენ.” აქ საუბა-
თიდან შეიძლებოდა შეტევა თბილისი მიმართულე- პებოდა მოსახლეობის ნაწილი და ზოგიც ტყვედ ჩა- როგორც ამას ს.კაკაბაძე ვარაუდობდა. ისიც ირკ- რია ქართველთა ლაშქრის მთიდან ჩამოსვლაზე, ანუ
ბითაც და შიდა ქართლის მიმართულებითაც. ამას ვარდებოდა. თუმცა შეგვიძლია დავუშვათ, რომ მო- ვევა, რომ ერთი ბრძოლა გაიმართა – „პირველსავე მოწინააღმდეგე უფრო ქვევით იყო, ვიდრე ქართვე-
მეგზურები ალბათ ეტყოდნენ მუსლიმთა სარდალს. სახლეობის უმთავრესი ნაწილი გახიზვნასა და და- ომსა იოტა ბანაკი მათი და სივლტოლად მიდრიკნა ლები. რაც მთავარია, საუბარია მხოლოდ ილ-ღაზსა
თუ ილ-ღაზი თრიალეთისკენ (მანგლის-დიდგორის- მალვას მოასწრებდა. გადაჭრიდა საკომუნიკაციო იგინი.” და დუბაისზე. სხვები ბრძოლაში არ ყოფილან. ვფიქ-
კენ) უკანდახეულ ქართველთა მხედრობას დაეწე- გზებს. ცხადია, ეს სერიოზული ზარალი იქნებოდა ძალიან საინტერესოა „ისტორიანი და აზმანში” რობთ, მართებული იყო ო.ცქიტიშვილის შენიშვნა,
ოდა და დაამარცხებდა მას გზა ხსნილი ექნებოდა საქართველოს სამეფოსთვის, მაგრამ, მიუხედა- დაცული ცნობა, „იქმნა თამარისა შეწყალება, რომ- რომ ამ შემთხვევაში მემატიანე შეგნებულად ტყუის.
ორივე მხარეს. მტრის შეტყუება ფრიად მნიშვნელო- ვად ყოველივე ამისა, მაინც ვერ შეძლებდა თავისი ლისათჳს დროშა იგი ხალიფასი, რომელი მოიღო ალ-ჯაუზი ცდილობს დააკნინოს ქართველთა გა-
ვან სტრატეგიულ რეგიონში ძალიან თამამი, თუმცა მთავარი ამოცანის შესრულებას, თბილისისათვის შალვა ახალციხელმან, წარგზავნა ესე მონასტერ- მარჯვება და ახსნა მოუძებნოს მუსლიმთა მარცხს.
ამავე დროს, სახიფათო გადაწყვეტილება იყო და, საფრთხის მოხსნას. დავითს შეეძლო ბრძოლა არც სა დიდსა წინაშე ხახულისა ღმრთისმშობელისასა, ალ-ფარიკი ასე აღწერს ბრძოლის წინ არსე-
რაც მთავარია, ალბათ, სრულიად მოულოდნელი მიეღო. რამდენი ხანი იქნებოდა ილ-ღაზი შიდა ქარ- მსგავსად მამის პაპისა მათისა: მაშინ მას წარეგზავ- ბულ ვითარებას და თავად ბრძოლას, „Царь Давуд,
ილ-ღაზისთვის. თლში? ადრე თუ გვიან მოუწევდა თბილისისკენ ნა მოძრცჳლი ქედისაგან დორბეზე სადაყაის ძისა, царь грузин и абхазов, сильно теснил его (Тифлис).
იყო სავარაუდოდ მეორე მომენტიც. დმანისი- წამოსვლა. უბრალოდ, დროს დაკარგავდა. ამიტომ ჟამთა დიდგორთა გაქცევისათა მანიაკი ოქროსა, Тогда они (жители) отправились к султану Тогрулу,
დან თბილისისკენ მიმავალი გზა გადაკეტილი ქონ- ვფიქრობთ, რომ თრიალეთში მყოფმა ილ-ღაზმა შემკული თუალებითა ძჳრფასისათა”. ამ ფრაგმენ- который находился в Джанзе и Арране. И он им
და ქართულ მხედრობას. ისიც გავიხსენოთ, რომ უარი თქვა შიდა ქართლში გადასვლაზე და პირდა- ტიდან აშკარად ჩანს, რომ დუბეის სადაყის ძე კონ- дал наместника (шихне). Все же притеснение их
სამშვილდე და რუსთავი ქართველებს ეპყრათ უკვე პირ თბილისისკენ დაიძრა. მუსლიმთა კოალიცია კრეტულად დიდგორში იბრძოდა. ალ-ჯაუზის მი- со стороны царя грузин не прекратилось. Тогда
კარგა ხანია. ილ-ღაზს სურდა საქართველოს ჯარ- დასავლეთიდან უახლოვდებოდა თბილისს, ანუ ხედვით, დუბაისთან ერთად იყო ილ-ღაზიც. ამიტომ они сошлись на том, чтобы платить ему ежегодно
თან დიდი ბრძოლის გამართვა, მაგრამ, ალბათ, არა მოძრაობდა მანგლისიდან თბილისისკენ, დიდგო- ვფიქრობთ, რომ კოალიციური ლაშქრის მთავარ- десять тысяч динаров и чтобы у них находился
ქართველთა მიერ წინასწარ გამზადებულ და გამაგ- რის გავლით. სარდალი, ილ-ღაზიც დიდგორში უნდა ყოფილიყო. наместник только с десятью всадниками. Так
რებულ პოზიციებზე. რა თქმა უნდა, შესაძლებელია დავითის ისტო- გოტიე შემდეგნაირად აღწერს ბრძოლას, „მეფე они продолжали оставаться в
შესაძლოა გვეფიქრა, რომ თრიალეთისკენ დაძ- რიკოსის სიტყვების – „მოვიდეს თრიალეთს, მანგ- დავით, წმინდა ჯვრის ნიშნით აღჭურვილი, ორმოცი течение некоторого времени.
ვრის შემდეგ ეგებ ილ-ღაზმა თავდაპირველ გეგმაში ლისს და დიდგორთა” – განსხვავებული ინტერპ- ათასი მიდიელი და ქრისტიანი მეომრით, მოაწყო რა Затем они отправили Наджм

ცვლილება შეეტანა და შიდა ქართლის დაკავება
2021 წელი, ოქტომბერი ლიტერატურული მესხეთი 3
პროზა
სანახავი.
თამარ ტივაძე უცებ თმიდან ხელები გამოეყო, ბრჭყალებად გა-
გათენდა. რადიოში ჩემი მაღვიძარა ჟღერს...
საწოლი ცარიელია…
ის ჩემთვის ყველაფერი იყო იშალა და იკივლა: – ტიტუუუუუ!!!.. – და ჰაერი მძიმედ
შეირხა.
ისევ ,,გამასწრო!" ნიშნავდა, მერე მივხ- სახეს იგლეჯდა ბაბო, ტორტმანებდა და კიოდა: –
წამოვხტი, ოთახიდან გამოვვარდი, კარი გავაღე ვდი – გზიდან ხელი ,,ეს რა გამიკეთე! ეს რავა გაპატიო! არ დამენახო, არააა!!!"
და... მზემ შემიჭყიტინა. მთელი სხეული გამითბო. ზღურ- რომ დამიქნია. დაკრძალვას გავდა ის დღე.
ბლიც კი ცხელი იყო. მესიამოვნა. გადავიფიქრესავით, – არ იტირო, მა- შეწუხდნენ მოსულები, თითქოს დაიბნენ, მგონი,
რასაც ვაპირებდი, მარა... მოიცა, არ ვაპატიებ, რომ და- მიდა, მივდივარო! გაქცევაც დააპირეს.
მაგდო! ვიტირე კი არა, მოგვიანებით, როცა მშვიდობით დამთავრდა გაპა-
ფეხშიშველა გავრბივარ ეზოში, სახლის უკან შიშვე- ღრიალით გავსკ- რული პატარძლის „დატირება”, ვკითხე. – რატომ ქენი
ლი გორაა, პირს მისკენ ვასწორებ, ერთი ჩასუნთქვა და... დი! ჩემი – ,,არ გათ- ასე-თქო?
– ბაბოოო!!!! – ვყვირივარ გაფხრეწამდე… იქამდე, ხოვდე, მამიდაა!!!" – ,,რავა, მაგათ ვათქმეინებდი, ქალი ისე გამომატა-
სანამ ჩემი ხმა ადრესატამდე არ მიაღწევს, თანაც, ისე – მთელ სოფელს ნესო?!"
ხმამაღლა, ძარღვები მებერება, სუნთქვა მიჭირს. ცრემ- ესმოდა. წესი ყოფილა, ეგენი ჩასკდნენ. მე კი ბაბო, როგორც
ლები მახრჩობს. თავს ვისჯი. თავბრუ მესხმის, სადაცაა ჰოდა, ეს ნა- ავსული, სამი ღამე ისე მესიზმრებოდა.
გული შემიწუხდება. მაგრამ მე რა, ბაბომ იდარდოს, რომ ბოლარა მამიდა მართლა ,,სასტაული" ქალი იყო ბაბო!
დამტოვა და არ წამიყვანა! სწორედ იმერლების როცა ვტიროდი, ბაბო და პაპა ქსოვას მასწავლიდ-
მალევე, სადღაც შორიდან, გორის იქით, ხმა ისმის: რძალი გახდა. თუ ნენ, ამბებს მიყვებოდნენ, სულს მიბერავდნენ და გულში
– მევედი, მევედიიი! წინამორბედები მიხუტებდნენ.
– სად წახვედიიი?! აქაურების ყაიდაზე პაპამ სამჯერ დაკლა ,,სამხთო", სამჯერ აიყვანა
– მოსკოვში! საანა წავიდოდი! – რბილი ბრაზი ეპა- გაათხოვა, ამას, უბ- დიდი ოჯახი შორეთში, – ძაან ტირის ბავშვი და წუხდება,
რება ხმაში. რალოდ, როგორც იქნებ შეეწიოსო.
– მე რატო არ წამიყვანეე?!.. აქაურებმა იციან, ერთი ღამე პაპას გოგო ვიყავი, ერთი ღამე – ბაბოსი.
ასე იწყებოდა ყოველთვის ჩემი დილა სოფელში. ვერ გაატანდა – იმე- ახლად დამაჭრებულ ღვინოს მე და ბაბო მარანში
მთელი სოფელი, ბაღჩა-ბოსტანი, წყარო და მთა, რული სიამაყე არ ერთად ვწრუპავდით. მერე ჭუკივით ვთვრებოდი და
ბაბოს კალთაზე გამობმულს მქონდა შემოვლილი. უჩე- მისცემდა ამის უფ- ბაბო ცივ საფენებს მადებდა შუბლზე: – ბოვშია, არაფე-
მობას როგორ ვაპატიებდი!.. ლებას. რი უჭირს, მაჭარი სასარგებლოაო.
– მაშიკო, ამ ბოვშისგან შენ დატირება აღარ გეკუთ- ,,შესარიგებ- პრასის სუნი ქონდა ჩემ ბაბოს, ყველაზე გემრიელი
ვნის. იმდენი გიტირა, ქე შეასრულა შენი ანდერძი! იცინო- ლად" ამოსულ ხო- სუნი ამ ქვეყანაზე.
და ხოლმე მეზობელი ჟენია ბებია. ნელებს სულ კუდით სწორედ ისეთი ბებია იყო ,,იმერულ ესკიზებში" რო-
იმერელი ქალი იყო ბებიაჩემი, შავი, ეშხშეპარული. ქვა ასროლინა! მაა. გამომაცილებდა უბნის ბოლომდე და მომაძახებდა:
თეთრი, ცისფერთვალა, ულამაზესი პაპა მყავდა. ნამდ- პირველად ვნა- – ,,ჭკუით იარე, ჭკუით!" და სანამ თვალს არ მივეფარებო-
ვილი მესხი. თავიდანვე აუკრძალა თურმე, შენი იმერუ- ხე ბებიაჩემი ასეთი დი, იჯდა და მიცქერდა. მთელი სამყარო იყო ის ჩემთვის.
ლი წიკები ჩემს შვილებზე და შვილიშვილებზე არ დახარ- და არ მეჯერა. ჩვენი ოჯახი ის ადგილი იყო, სადაც ყველას მოუხა-
ჯოო! ჰოდა, ასე გახდა იმერელი ბებია – ბაბო. უკეთეს სადღაც პაპას როდა. სადაც კერა თბილი იყო და ჭერი მაღალი, სადაც
შემთხვევაში – ,,ბაბუკო". დავეთანხმე, იმერუ- სიტყვა თბილად ითქმოდა და დარდი ზიარი იყო, სადაც
კილო მაინც ვერ დათმო. ლი წიკების აკრძალ- გაკიცხულს სიყვარულით და მოფერებით ურჩევდნენ
8 შვილი გაუჩინა პაპას. ორი პატარა, ჯერ კიდევ 3-4 ვაში. შეცდომებს – ჩვენია, ჭკუას ისწავლისო. სადაც ბიცოლას
წლისები, საბძელში დაეწვა. ასანთზე უთამაშიათ. იმის გამოიტანა მაზლიშვილები ,,მაშიკო-დედას" ეძახდნენ. უფროსს სიტ-
შემდეგ ისე იყვნენ დაშინებულები, სრულწლოვნებამდე სკამი, დადგა ეზოში ყვა ეთქმოდა და უმცროსს ხათრი ქონდა. სადაც ოჯახის
არცერთ შვილიშვილს ასანთი არ აგვინთია. და დაელოდა მოყვ- შვილიშვილები ყველას საზრუნავი ვიყავით. უთვალავი
მე რომ დავიბადე, იმ ღამეს მამიდა გამითხოვდა. რების მოახლოებას. მამიდა და ბიძია მყავდა, თითქმის თანატოლი მამიდაშვი-
ბაბო არ პატიობდა თურმე, ეს რავა გაბედაო! ყველაზე როგორც კი იმ ლები. დღემდე ყველა მიყვარს.
ნაბოლარა რომ გათხოვდა, მე დავიტირე. არადა, წამიყვა- მზესუნახავი დალალები მძიმედ დაეყარა შავ, მზემო-
დისტანციაზე მოვიდნენ, საიდანაც ხმას გაიგონებდნენ, კიდებულ სახეს. ღაწვები, მხრები და ტორსი დაუფარა. ბებიებისა და ბაბუების სითბო არ მოგაკლოთ
ნა და სპეციალურად გამაცნო საქმრო: ეს ბიჭი მომწონს, მოიძრო ,,მისდღემჩი" საგულდაგულოდ შეკრული თავ- უფალმა!
მამიდა, უნდა გავყვეო. ეს ,,გავყვე" რომ ჩემგან წასვლას თმები კი იყო ულამაზესი, მაგრამ ბაბო იყო საშინელი
შალი; თეთრმა, ქათქათა თმამ იხუვლა და ამდენი წლის
ჩემი ანო მასწავლებელი

სკოლაში რომ შემიყვანეს, სამი კლასის პროგრამა ტით" შინაური ვიყავი – პაპას უარი ვერ უთხრა. მოგვიანე- მასწავლებელი, შემდგომში ჩემი დიდი მოძღვარი, ანო ასე გაგრძელდა დიდხანს და, მას შემდეგ დავიწყე
უკვე ვიცოდი. უფროსი ძმა მყავდა და შემომესწავლა. ბით ჩემი და ამავე მიზეზით აიყვანა, – გამიმართლებსო, მასწავლებელი. ვუყურებდი და ინტერესით ვკვდებოდი. სწავლა ისე, რომ, შატალოზე გაქცეულები, ანო მასწავ-
მთელი სამი წელი ვფიქრობდი, ამდენი დებილი ერთად მარა... ნაბოლარას სწავლა ნაკლებად გამოსდიოდა. სახლში დაბრუნებულ დედას ფეხზე გახდაც არ ლებლის გაკვეთილზე ვბრუნდებოდით და მერე ისევ
როგორ შეყარეს-მეთქი ერთ კლასში. სოფიო მასწავლებელს ცოტა უცნაურად ვუყვარ- ვაცალე, მივვარდი, – მითხარი, ანომ რა გითხრა- მეთქი? ვიპარებოდით. ის კი არ ლაპარაკობდა, ჭეშმარიტებას
არასოდეს ასწავლოთ ბავშვებს სასკოლო პროგრა- დი. საერთოდ, კლასში ყოველთვის უკან ვიჯექი, მაგრამ დედამ გაიღიმა, გაიცინა და... ღაღადებდა. ის იყო სული ჩემი სულთაგანი და ხორცი
მა! თუ დასწრება იყო, ღია გაკვეთილი ან სურათის გადაღე- – არაფერი, შენზე მითხრა, ულამაზესი და უნიჭი- ჩემი ხორცთაგანი.
მახსოვს, ჩემი მასწავლებლის ჩაცმულობა და მა- ბა, წინ მსვამდა – ბრდღვიალებო. ერესი გოგოა. ძალიან ლამაზად წერს და ყვება გაკვე- მოგვიანებით, უკვე მაღალკლასებში, როცა ანოს
ნერები უფრო მაინტერესებდა, ვიდრე გაკვეთილები. როგორც ეძახიან, დაწყებითები რომ დავამთავრე თილებსო. აქეთ ვაქებდი და ვადიდებდი, დედამ კარტი გახსნა და
ბოლოს იმაზე ვმუშაობდი, ჩემი ხელწერა დამეხვეწა და სართულითაც მაღლა გადავინაცვლე, თითქოს თა- ყურებს არ ვუჯერებდი! მისთვის ანო მასწავლებლის ნათქვამი მითხრა, – იქნებ
და როგორმე დამრიგებლის ხელწერისთვის მიმემგვა- ვისუფლება ვიგრძენი. აქამდე უცნობი სახეების შესწავ- – ეეე... ნუ მატყუებ! მართალი თქვი, რა გითხრა?! შენ შვილს არ მოვწონვარ, ვერ მგუობს და უჭირს ჩემი
ნებინა. ამან ისეთი კარგი შედეგი გამოიღო, ყველა ჩემი ლა დავიწყე. რატომაა ეს მასწავლებელი ასე დაბალი? – ასე მითხრა, ლიტერატურულ საღამოს ვაკეთებთ გაგება. ან ხმა არ მოსწონს, ან სახე. ვცადოთ და ჩემი
საყვარელი მასწავლებლის კალიგრაფიის გამოსახვა, ან, ამ მასწავლებელს რატომ აქვს ასეთი კაცური ხმა? მაღალკლასელებთან და შენი შვილი, როგორც ლექსე- თავი მოვაწონოთო. შენ მხოლოდ კარგი ელაპარაკე ჩემ-
მათ შორის დედაჩემისაც, ადვილად შემეძლო. კარგი რატომ უქაფდება მასწავლებელს პირი საუბრისას? ბის ყველაზე კარგი მთქმელი, უნდა გამოვიყვანოო. ზე და გადაეცი, რომ მეც ძალიან მომწონსო.
გამყალბებელი დადგა ჩემგან. რამხელა მკერდი აქვს ან, რა ჯანდაბა აცვია და სხვ... – რა ლექსებისა, ქალო, ერთი ლექსიც არ მომიყო- არც ლამაზი იყო და არც კალმით ნახატი ჩემი ანო
ერთხელ რუსულის მასწავლებელმა ზედიზედ სამი ისე გავერთე, სწავლა დამავიწყდა. მეოთხედი ლია ბოლომდე გაკვეთილზე! – ვთქვი და ენაზე ვიკბინე, მასწავლებელი, მაგრამ დიდი ადამიანი იყო, დიდი ღირ-
ორიანი დამიწერა, – კლასელი ბიჭის გალახვისათვის მთავრდება და ორიანებითაა ჩემი გრაფა გაძეძგილი. მაგრამ ფიცი მწამს, ბოლო მაკვირვებს. სების მატარებელი და დღეს თუკი რამეა ჩემში კარგი და
ჩემი მხარე არ დაიჭირა და მერე მასზე გაბრაზებული დაიბარეს სოფიო მასწავლებელი, ხომ არ გეშლება და – კარგის მეტი მაგ ქალს არაფერი უთქვამს შენზე სათნო, მისი დამსახურებაა.
აღარ ვსწავლობდი. დამავალა, – დედაშენს ხელი მო- ოროსანი ხუთოსნად შემოგვასაღეო? და, რა ვიცი! – თავიდან მომიშორა დედამ. ერთხანს ცხოვრების მძიმე პერიოდი მქონდა, ფსი-
აწერინე, ნახოს, რა შვილი ჰყავსო. აი, გამოვიყენე ჩემი მაშინ გავიგე, მართლა, როგორ ვუყვარდი ჩემს მთელი ღამე ვერ დავიძინე. რა ვარიანტი არ მოვი- ქოლოგიურად განადგურებული ვიყავი და ანო მასწავ-
,,мастерство" და ხელმოწერილი დღიური ავაფარე პირველ მასწავლებელს. ბოლო ამოსუნთქვამდე მი- გონე, რა არ გავიხსენე, მაგრამ ანო მასწავლებლის ქე- ლებელს ვესტუმრე. არაფერი უკითხავს… ძველ დროს
სახეზე. ერთი კი შეიცხადა, დააკვირდა, მაგრამ ,,არავი- ცავდა. – თქვენ გეშლებათ, ბატონო, ამისთანა ნიჭის ბა-დიდება ვერ ავხსენი. დედაჩემიც მთელ დღეს მაგის ვიხსენებდით. უცებ ავტირდი. სახეც არ შეცვლია, უბრა-
თარი განსხვავება", დამნებდა. წლის ბოლოს გაიგო და პატრონი იშვიათია. არადა, ოთხი წლის მანძილზე ერთი ქებაში ატარებდა: – რა კარგი ქალია, როგორი კულტუ- ლოდ მითხრა:
შემინდო. თბილი სიტყვა არ უთქვამს ჩემთვის. სულ ზედამხედვე- რული, როგორ უყვარხარო... – რა გატირებს, საკუთარ უნიათობას დასტირი?
ძალიან გემოვნებით იცვამდა ჩემი პირველი მასწავ- ლის როლში იყო. ჩემს გამო მართლა გამოუვალ მდგო- მეორე დღეს მზერით ვხვრეტდი ანოს სახეს, რა- ცრემლი მოიწმინდე და წელში გასწორდი! ყველაფერი
ლებელი. ნამდვილი მასწავლებელი იყო სოფიო მასწავ- მარეობაში აღმოჩნდა, მაგრამ პოზიციას არც ის თმობს ღაცის აღმოჩენას ვცდილობდი. ან მე რით შევაყვარე გაქვს იმისთვის, რომ იბრძოლო. ცხოვრებას თვალი
ლებელი. სადა, დახვეწილი, მკაცრი და ყურადღებიანი. და არც მისი კოლეგები. თავი, ან რა აქვს ამ ქალს ისეთი, დედაჩემი რომ მოხიბ- გაუსწორო და არ დაემალო...
ვერაფერს გამოაპარებდი. მარტო მასთან ვმარცხდე- ჩემი მშობლები დაიბარეს, თქვენ ხომ არაფერი და- ლა-მეთქი. და მე გავიმართე!
ბოდი. მართეთ ამ ბავშვს, ასე რამ გამოცვალაო? ანო მასწავლებელმა კითხვა დამისვა, მეც ვიცოდი აი, ასეთი პედაგოგები იყვნენ ჩემ დროს. არც უფ-
ჩემი კლასი ნარჩევი ბავშვებისაგან შედგებოდა: – ექი- მახსოვს, დიდხანს, ძალიან დიდხანს საუბრობდნენ და მაშინვე ვუპასუხე. მერე კიდევ ჩამრთო სხვა აქტივო- როსები და არც მენტორები. უბრალოდ, ბავშვების
მის, პოლიციელის, ჩინოვნიკების შვილებისაგან. მე ,,ბლა- სკოლის უკანა ეზოში დედაჩემი და მშობლიური ენის ბაში. ისიც მეადვილა და ძალიან შემაქო!.. ზრუნვაზე ორიენტირებული ნამდვილი პედაგოგები!
 ад-дину приглашение году приехал в Тифлис. Я направился по заданию თა; დასტურდება ილ-ღაზისა და დუბაისის ერთად бежали друг за другом и, из-за сильной давки,
(прибыть). Вместе с ним даря абхазов Димитрия во внутреннюю часть მოქმედება. сшибали друг друга, вследствие чего многие из
выступил и Сейф ад-дауля (области) Тифлиса. Мы шли по территории, იბნ ალ-ასირი მოგვითხრობს, რომ „В этом, 514 них были убиты. Неверующие преследовали
Дубейс ибн Садака составляющей семьдесят с лишним дней пути. [1120], году произошло вторжение курджов, они их на расстоянии десяти фарсахов, убивая их и
ал-Мазйади, который был мужем дочери Наджм (Он направился) в Албан и в сторону Дербенда. же хазары, в мусульманские области. До этого забирая в плен. Большинство их (мусульманских
ад-дина Гохар-хатун. Соединились же они еще За несколько дней мы достигли обширного луга они (часто) вторгались, но во дни Меликшаха и войск) было перебито и было взято в плен четыре
в том году. И вот он выступил с войсками. Его у одной горы. У подножья этой горы расположена до конца царствования султана Мухаммеда они тысячи человек, но царь Тогрул, Иль-Гази и Дубайс
сопровождали кази Элм-ад-дин ибн ал-Джабр(?) высокая крепость. И вот царь остановился воздерживались. Однако с наступлением этого спаслись. Курджи снова ограбили мусульманские
и его сын Абу-л-фатх, в настоящее время кази там. Царь абхазов сказал мне: „Такой-то, в этой года они выступили вместе с кипчаками и другими страны и осадили Тифлис”. ძალიან საინტერესო
Мардина и везир Таммам ибн Абдун. Так они крепости (находится) один пленный из взятых у соседними народами. Сговорившись путем და სხვა მემატიანეთაგან განსხვავებული ცნობე-
прибыли в Арзан ар-Рум. Там кази и везир Ильгази. Как только настанет завтрашний день, переписки, живущие в соседстве с их (грузин) ბია დაცული იბნ ალ-ასირთან. არაბი ქრონისტის
поссорились. А он (Наджм. ад-дин) с войсками поднимись к нему, взгляни на него и спроси, откуда страной эмиры, собрались. Между ними были თანახმად, ბრძოლა მოხდა თბილისთან. როდესაც
направился в Карс и вступил (туда) через Триялис он”. И вот я решился на это. С наступлением ночи Иль-Гази, Дубайс ибн-Садака, находившийся მოწინააღმდეგეები საბრძოლველად განეწყვნენ,
(Триалети). Сосредоточились большие войска: царь получил сообщение о том, что некоторые (тогда у него), и царь Тогрул, сын Мухаммеда, и его წინ გამოვიდა (საქართველოს ლაშქრის მხრიდან)
султан Тогрул пришел со стороны Джанзы, а Фахр области восстали против него. Тогда тотчас атабек Кен-тугди. Тогрулу, принадлежали (тогда) 200 ყივჩაღი. მუსლიმებმა იფიქრეს, გვნებდებიანო,
ад-дин Туган Арслан Горбатый — со стороны затрубили в рог похода, и царь двинулся, И бог две области Арран и Нахичевань до Арраса ყურადღება არ მიაქციეს და მათთან აირივნენ, ანუ
Дувина. И двигались войска до тех пор, пока не определил, чтобы мы встретились с ним. (Аракса). Собравшись, они направились к курджам თავის საბრძოლო წყობაში შეუშვეს. ამის მერე ყივ-
между ними и Тифлисом не остались горы на Когда мусульмане были разгромлены, Наджм и подошли к Тифлису. На стороне мусульман ჩაღებმა მათ ისრები დაუშინეს. მუსლიმთა რიგები
полдня пути. Царь Давуд выступил с западной ад-дин отправился с Дубейсом во главе двадцати было много войск, приблизительно тридцать აირია, უკანა რიგებში მყოფებმა იფიქრეს, რომ მე-
стороны, а его сын Димитрий обрушился на них всадников и вернулся в (свою) страну. И все, кто тысяч. Встретившись, обе армии выстроились, წინავეები დამარცხდნენ და გამოიქცნენ ბრძოლი-
с вершины горы, когда те находились у подножья был с ним, ушли, а он вернулся в Майяфарикин”. чтобы сразиться. Выступили вперед двести დან, ამიტომ თავადაც გაიქცნენ. დაიწყო საშინელი
ее. И там они сошлись в крупном бою. Было убито ამ ცნობაში ბევრი რამეა საინტერესო: კოალიციის человек кипчаков. Мусульмане подумали, что ჭყლეტა და მრავალი დაიღუპა. ქართველები 10
неисчислимое количество мусульман, потерпело მონაწილეები გაჩერდნენ თბილისიდან ნახევარი они хотят сдаться по аману и поэтому не приняли ფარსანგის მანძილზე მისდევდნენ გაქცეულებს.
поражение и было взято в плен несметное число დღის სავალზე. ეს ემთხვევა ალ-ჯაუზის ცნო- необходимых мер предосторожности, смешались მუსლიმთაგან უმეტესობა დაიღუპა და 4.000
мусульман и арабов. Они (грузины) захватили ბას; ირკვევა ქართველთა შეტევის მიმართულება. с ними и были встречены стрелами. Ряды ტყვედ ჩავარდა. ილ-ღაზი, დუბაისი და თოღრული
у них богатую добычу и до наших дней у них დავითმა აღმოსავლეთიდან დაარტყა მუსლიმთა мусульман пришли в расстройство и поэтому те, გადარჩნენ.
(встречаются) остатки этих пленных. Я сам видел კოალიციას, ხოლო დემეტრე მთიდან დაეშვა. წყა- которые стояли дальше, вообразив, что началось
это (поле) битвы, когда в пятьсот сорок восьмом როდან ისე ჩანს, რომ ბრძოლა მთის ძირში გაიმარ- бегство, обратились (также) в бегство. Войска დასასრული იქნება
პოეზია
ელეონორა გვარამაძე შენ აღმაფრენას გულში ვერ მალავ, კოცნა და წამიერი წაიღებს ძილი.
მოგაჯადოვა ცამ და მიწამა, ძაღლის ხმამ მთები მოითარეშა,

ნუ გაიოცებ, დღეიდან ქალავ, მე ტრფობით დავიდაგე, ქარი კი ფიჭვებს კვლავაც აძინებს
სიზმარი ხალხმა არხოტის რძლად თუ გიწამა! გულს უნდა ისრის ტყორცნა,
ბაგეს შეეხო ბაგე
სიბნელეს უყეფს ისევ თარეშა
და რიჟრაჟამდე ასე აცილებს.
რისთვის მოვრბოდი და რას ვემგვანე, და არ შევწყვიტეთ კოცნა .
საით გამრიყა წუთისოფელმა, როგორ მინდოდა... მერე ვნებებით მთვრალმა,
ჩავებღაუჭე საკუთარ „მეს” და
მან უნაპიროდ სადღაც გამრიყა!
საკინძის გავხსენ ღილი,
სამარადისო წამმა,
აქამდე ასეა...
ჩემთვის გამქრალა შენი გზა - კვალი
იყო სილურჯის უფერო გამა დრო გააჩერა მწირი.
და ოცნებებიც უკვე ბერწია, მზექალი, მზეკარი,
ცა ცას არ ჰგვანდა როგორ მინდოდა ბავშვის აკვანი, გულს მოემატა ძგერა,
მზეო, მზევინარი,
დაყურსდა სული – ჩვენ ორს ერთ ჭერქვეშ ერთად გვერწია. თრთოლვამ დაიპყრო გონი, სხივები შეკარი,
ექოდ მესმოდა „ჰოე და ანი”, ესაა ბედისწერა, ცით ჩამომდინარი.
სადღაც ცის კიდეს გამოჰკიდაო ერთად გვეზარდა ჩვენი პატარა, ერთად შეგვყარა ორნი.
უჟამოდ ნოემ ის კიდობანი... ლამაზი ბავშვი, ლაღი მზის სწორი, და სასთუმალზე თმების, ეს გული აანთე – გრძნობების ბუხარი,
მოვკარი ყური... ბედმა სხვადასხვა გზებით გვატარა, გაფენილიყო ფარჩა, მომენდე, გალაღდი არ იყო მწუხარი.
ჩამქრალი სულთქმით არ გახდი არა, შენ ჩემი ცოლი. იმ გაფრენილი წლების,
თვალის შევლება ცის სინამდვილეს არ დაგიდევდა... მოგონებები დარჩა. ცისმარი, ცისნამი,
მე შევერცხლილი მოვრბოდი ისევ ბედი გავუშვი, ხელი ვერ ვტაცე, ვნების კოცონთა ალი, ცირა და ციცინო,
და მეგონა, რომ დემონი მსდევდა... ბევრს ვნანობ ახლა, იმ ბავშვურ წლებზე, ჩაუქრობელი მარად, იმ ბავშვურ დღეებზე ბევრი არ იცინო.
იქნებ მართლაც და! იქნება ჯობდა, რომ მომეტაცე კაცისთვის სიტყვა – ქალი,
რაღაც იმგვარად ჩამობღოტილი, და ჩვენ ორს გვევლო არხოტის მთებზე. მაცოცხლებელი ძალა. ხან ნინო, ხან ნანა და ხანაც ნანია,
სიქველით ნაძერწ სიჩუმეს ვითომ მე ტრფობით დავიდაგე, დრო ვითომ დიდია, არადა, წამია.
განკითხვის გრძელი კუდ მარათონით იქნება ჯობდა, შენი დალალი, გულს უნდა ისრის ტყორცნა
არონინებდა ვით სეფე ქალი... მაგ მხრებზე წაბლის ტევრად მდგარიყო, ბაგეს შეეხო ბაგე ხანდახან წვიმაა, ხანდახან ფიფქია,
და ის სიმძიმეც, ყოფით სიფხიზლის უსაზღვრობაში და ეგ ღიმილი მუდამ ალალი, და დაიბადა კოცნა ! ხანდახან ფიქროა, ხანდახან – ფიქრია.
კიდებდა ნარეცხს, შავი ლაქებით, ჩემთვის არასდროს არ გამქრალიყო.
ზმანება ჩემი აფერადებდა სხვის ყოფით კაცთ დღეს... აქამდე ასეა,
ისევ გავრბოდი, სიმძიმის ყოფნით შენ გაგიხსენებ ამ ლექსის წერით,
წლებს გახსენების არ გასდის ვადა,
გამოიღვიძე, ერო!!! დრომაც ვერ არია,
მე შემესიტყვა დილა უცისკროდ, კაცი გულსავსეა,
შენ რომ ჩამორჩი ცხადში უმეცრად, მართლა არ მესმის იმ ბედისწერის, ქარი თეთრ ნისლთა ფარტენას ართავს, თუ მასთან ქალია!
გინდა აქედან შენ გაიწიო? ერთმანეთისთვის რომ არ დაგვბადა. გველ-ვეშაპივით კლდე გაწოლილა,
რისთვის და რატომ? ქართველო, მტერი გვებრძვის და გვმართავს, –
დასჯილთა უტყვი დრო გაიყინა, იქნებ შენც ნანობ დამრჩალი კენტად, როს გათენდება სიმშვიდის დილა?! უშანგი
იცოდე, სადღაც, სივრცეში შენი, მისი და იმ სხვის თვალებს დააკლდა ცეცხლი და ვნება,
ცხოვრებაც გაქრა ათინათებად! ვყოფილიყავით ორივე ერთად, როს მოშუშდება იარა ყველა, ჯანგირაშვილი
და კვლავ მირბიხარ?.. იყავი ურჩი და უკარება. ნანგრევს აჯობებს მტკიცე ნაშენი,
გამომეღვიძა სწორედ დღეს გინდა, მამულო შველა,
და სუნთქვა ჩემი სხეულზე თითქოს მარწუხებს ჰგვანდა... მართლა არ ვიცი შენი გზა - კვალი,
შენზე ფიქრები ისევ ბერწია,
მაგრამ არვინ ჩანს მცველი, – მაშველი. ცოდვიანი ნაფიქრალი
სიფხიზლემ მიწყივ მე მიწილადა გზა სინანულის
„ბოდიში” – რისთვის... როგორ მინდოდა ბავშვის აკვანი სოდომ - გომორის ტრიალებს ცეცხლი, თითქოს მომწყინდა დილაც, საღამოც,
„გთხოვთ მაპატიოთ” - დამაგვიანდა! ჩვენ ორს ერთ ჭერქვეშ ერთად გვერწია ! კანაფის ბოლი გვიხშობს გონებას, დრო-ჟამის სრბოლა, დარი, ავდარი;
ალბათ, ეშმასგან ავიღეთ ვერცხლი, ხან – გაზაფხული, ხან – შემოდგომა,
მამუკა ოჩიაური მზიას ქართველი ბოროტს რომ ემონება. ხან – ზაფხული და ხანაც-ზამთარი;
როგორც ლოლო, მზის სხივებზე ფიქრად ვდნები, ჩვენში ვეძებოთ მიზეზი ამის, ეშმაკეულმა რად გამკრა ფიქრმა?
ახლა გული შენთან ყოფნის დღეზე გოდებს, იხრწნება ტანი მირონნაბანი, ო, მაპატიე, უფალო, გვედრი!
ფუფალას სევდა ჩემო კარგო, ვხვდები, როგორ გენატრები,
დარდს გაუძელ, უსასრულოდ დამელოდე.
გავყიდეთ სული, საფლავი მამის,
ხმალი, ფარი და მთელი მთა - ბარი.
რა იქნებოდა ცვალებადობის
გარეშე ჩვენი ყოფა და ხვედრი?!
ვითომ შეგეშვა, უმისობამ დარდებს უფარა
ბევრჯერ ვტეხე მე ღამეთა ტანი მუქი, ვივიწყებთ ენას, – კურთხეულ ენას, აცხონოს ღმერთმა პაპა გრიგოლი,
ყოფა - ცხოვრება დაგიმშვიდა, გაგიიოლა, დროა მტრისათვის ხმალი გავფეროთ,
სანთლის შუქზე შენზე ბევრი ლექსი ვწერე, სიბერის ჟამს რომ იტყოდა ლოცვით:
ახლა სადა ხარ, სადა ჭკნები, ნეტავ ფუფალა, ბოლო მოვუღოთ ამ დაღმადენას,
ამ სიბნელეს მონატრების დასძლევს შუქი, „დავამძიმეო, ეს დედამიწა
დაუბერები დროს რად შერჩა შენი შიოლა. გამოიღვიძე, ქართველო ერო!
უსათუოდ დავბრუნდები, დამიჯერე! ჩემი აქ ყოფნით, ძვლებით და ხორცით”...
რად არ მოვიდა, შეგეშველა, წლები ტვირთია, ქარი თეთრ ნისლთა ფარტენას ართავს,
გულს ატყვია ნაკვალევი დარდთა სეტყვის, მაშ, დაილოცოს კვლავ ყველაფერი
მძიმე ტვირთია სატარებლად, ბარგი მძიმე და, ეშმამ მამული დაინაწილა, ეს წეს-განრიგი, ქვეყნად რაც არი!
იქნებ შიოლაც მოგონილი ტკბილი მითია აღარ ვლაღობ და უშენოდ დღეებს ვათრევ,
რომ შევხვდებით, ვიცი, ჩუმად ყურში მეტყვი, ქართველო, მტერი გვებრძვის და გვმართავს, კვლავ – გაზაფხული, კვლავ – შემოდგომა,
და გულდათუთქულს მითი ჩუმად გისამძიმრებდა. როს გათენდება სიმშვიდის დილა?! ისევ – ზაფხული, ისევ – ზამთარი...
ჩემო კარგო, იცი, როგორ მომენატრე?!
ცივდება ნელა ძლივს გამთბარი გული ეული,
დაუსრულებლად ელოდები სახემცინარე,
შიოლა ვითომ შენი ვნებით გადარეული, მამელუქის სიკვდილი *** გაჭირვება
ჩემო ძველო რვეულო,
შორს დარჩა, როგორც დაშრეტილი ცელქი ჩემი სულის ნაწილო,
კვდებოდა კაცი უცხო მიწაზე, „როგორ დავაღწიოთ თავი ვალებს,
მდინარე. რითმავ გადარეულო,
მას საქართველოს ნახვა უნდოდა, რა ვჭამოთ, საიდან რა ვიშოვოთ,” –
დედის სითბო და დედის სინაზე ლექო აზრით ავსილო.. დავსხდებით ღამ-ღამობით
გულზე მოგეშვა, უმისობამ დარდებს უფარა,
სადღაც შორიდან ჩუმად უხმობდა. მე და ჩემი ქალი,
მარტო დარჩენილს არსებობა გაგიიოლა, როცა ხალხში იელვებთ, ვდარდობთ და... დარდიცაა უსაშველო...
კენტად დამრჩალი დროს შემორჩი დღემდე თქვით, კაცური, მართალი,
ფუფალა, სულ თვალწინ ედგა ბავშვობა რაინდს
თავისი ოდა, მიწა ქართული, ქვეყნად გააძლიერეთ,
დაუბერები ოცნებებში დარჩა შიოლა.
ორმოცდაათი წელია რაიც, პოეზიის ხანძარი! უცნაური “შეცოდება”
ამ მხარეშია გადმოკარგული.
წამოდი, ქალავ! არის მდიდარი ოქრო და ვერცხლით, თარეშა
ყოველდღიური გარჯა, ფუსფუსი,
არის ჯანსაღი ყოფის თვისება;
აქვს თვისი წონა და თავკაცობა, ნაგვის ყუთიც კი შემცოდებია,
შენ ქადისკვერი, გატყობ, არ იცი, ღამე მოვიდა მთვარის გარეშე,
მაგრამ ყველაფერს გასცვლიდა ერთში, – უქმად რომ დგას და აღარ ივსება!
ალპურ მდელოზე ნამიც ვერ ნახე,
მშობელმა მიწამ ყველას აჯობა. ქარი კი ფიჭვებს რწევით აძინებს,
წამოდი, ქალავ, როშკას დაგიცდი,
სიბნელეს უყეფს რიხით თარეშა
არხოტის ზეცამ ნახოს ეგ სახე.
ნანად ნამღერი ჩაესმის დედის
ქართული მიწის ჩურჩული ჩუმი,
და რიჟრაჟამდე ყეფით აცილებს. მეუღლეს
ხევსური გქვია, მაგრამ ბარული
კილო გაქვს, კილო, სახის იერიც, ვაგლახ, ღალატი თავისი ბედის, ბნელს ისევ გასტეხს ძაღლის ყეფა და, დიდი ხანია, შენი სიცოცხლეც მაბარია,
მინდა გაჩვენო კუთხე - მამული, როგორ უეცრად მოუკლა გული. ის ჩვენთან არის დიდი ხანია, როგორც დედა-ჩიტს
რომ იყო ლაღი და ბედნიერი. კაცთ სიერთგულე, რაც კი ებადა, თბილი კვერცხები ბუდეში;
მას გული ჰქონდა, როგორც სალი კლდე, გულით ჩვენამდე მოუტანია. ჩვენი ცხოვრების ჭაპან-წყვეტაში
გულანთებულნი „წელთგზას" დავლახავთ, უცბად რაღაცა ძალამ დაშალა არაფერი შეგვშლია
ქარებმა კალთა აქ დაარხიეს, ხუთი წლის ბავშვი, აქ ტყვედ გაყიდეს, იქნებ შეიგრძნო სუნი ნადირის, ჩვენს ერთობლივ სიცოცხლესთან.
შენი ლამაზი თვალებით ნახავ, ახლა მოხუცი არის ჭაღარა. არ უნდა მტრისგან დაიდოს ვალი, და მინდა, რომ არაფერი შეგვეშალოს
ჩემს დაბადების ადგილს ახიელს. წუთით გადადო ძაღლმა ნადიმი, წყეულ სიკვდილთანაც;
სიკვდილი კრთება იმის თვალებში დილამდე ისევ მოიცდის ძვალი. რომლის მოახლოებაზეც ისე ვთრთით,
ნახავ ნისლები მთას როგორ ინდობს, და ენატრება სიტყვა ქართული, როგორც საღამო ჟამს
მდინარე ქვებზე რომ ტოვებს დამღას, კვდება მოხუცი უცხო მხარეში როს გააცილებს უკუნეთ ღამეს, შეყვითლებისკენ მიდრეკილი ფოთლები
ერთად გავივლით დიყიან მინდორს საქართველოდან ტყვედ გაყიდული ! ცაზე ვარსკვლავთა გაქრება მძივი, ნიავის ოდნავ შემობერვაზეც კი...
და გვიმასპინძლებს სოფელი ამღა. მერე დაწვება, დახუჭავს თვალებს
მესხეთ-ჯავახეთის ეთნოგრაფიული ექსპედიციის დღიური

(გაგრძელება. დასაწყ. იხ. NN6-9) *** რი ცხოვრობდა, ისინი იტყოდნენ ხოლმე „ქრისტიან სოფელში სეტყვა არ
რვა სულში მარტო დავრჩი. ეხლა მყავს ცოლი, მაგრამ... ბალიაშვი- იქნება, არც მოვიდოდაო”.
*** ლები აქაც არიან, სოფელ ხიზაბავრაშიც არიან, კახეთშიც ბევრნი არიან.
აქ რომ ეკლესიაა, ის წმინდა მარინეს ეკლესიაა. თითონ ეკლესიის სოფელია წყურთი და ჩვენ ვყოფილვართ მაგ სოფლიდგან. როდესაც რო
სახელობის დღეობა იყო მარინობა. ცალი ხარით მიუზიდიათ ქვა. რო თათარი შემოსეულა, გამოქცეულან მაგ სოფლიდგან, აქ დასახლებულან ***
დამთავრდა მოზიდვა, ხარს ცალი რქა მოსტეხია და დამთავრების დროს და ის სოფელი გადუწვია თათარსა. ბევრი ტყვეთ წაუყვანიათ, ჩვენ დავ- ომამდე ამ სოფელში 800 კომლი იყო. აქედან წავიდნენ ყვარელის
ხარის რქა არის დახატული კედელზე. აღდგომა დღეს ხარს შემოიყვან- რჩენილვართ აქა. როდესაც სომხები გადმოუსახლებიათ, მაშინ იმ დამწ- რაიონში სოფ. სანავარდოში, კომინტერნის სახელობის კოლმეურნეობაა
დნენ, სადაც რომ პურ-მარილსა ჭამდენ. იმ ადგილას ორივე რქაზე სან- ვარ სოფელში სომხები ჩაუსახლებიათ. ჩვენი ძველი გვარი ბოლქვაძე ყო- და სოფელ მთის ძირში, აქ ლეკები ცხოვრობდენ, იქიდან გადაასახელეს
თელს აუნთებდნენ. იდგა ხარი და სანთელი ანთებული ჰქონდა და წინ ფილა. მაგ. სოფელთან მეზობელი სოფელია ელია, ტურათ უბანი, მიქელ და ჩაასახლეს ესენი. ლაგოდეხის რაიონში სოფ. ხიზა და სოფ. ხიზაბავრა
საჭმელი ეყარა, რომ თავი არ აქანაოს და დაიწვეს ის სანთელი ბოლომ- წმინდა (იქ არი ეკლესია, მიწაშია და ყურძნის მტევნებია ზედ). თათრის აქედან წაღებული სახელებია. ბუდიონოვკაში რუსები ცხოვრობენ და
დე. ეს ხარი დალოცვილია, რო ხარმა დაიდო თავზე ხალხის შენახვა. რო დროს გადაკეთებულა ბოლქვაძე ბალიაშვილათ. ალბათ, ბალი-ოღლი იქ არის 50 კომლამდე. გორის რაიონში – სოფელი ახალ-ხიზაა, ს. სვენე-
იტყვიან, ხარმა სთქვა პირმა ნათელმა, მე დავიდებ თავზედაო ხალხის დაწერეს. მეტრიკაში ბალიევი ეწერა უწინ. ეხლა 10 კომლზე მეტი ვართ თი – ტირიფონის ველზე, ახალქალაქის რაიონში სოფ. გოკიო, ადიგენის
შენახვას: ხნა, ფარცხა, ზიდა. ამ ხარმა, რო ასე სთქვა, მოვიდნენ ანგე- ბალიაშვილები. რაიონში სოფ. ქიქინეთი, ახალციხის რაიონში სოფ. თისელი, – თითოში
ლოზები და აკოცეს ორთავ რქაზედაო და უთხრეს: წადი ხარო, იმუშავე 50 ოჯახია. სულ გამოანგარიშებულია მთლიანად 1900. გაბნეულები
ერთგულად მთა და ბარზედაო”. კვირას არ შეიძლებოდა მუშაობა. გიორგი იაკობის ძე ბალიაშვილი (74 წლისა) არიან წალკის რაიონშიც, აბასთუმანშიც. 1908 წელს წასულან გორის
რაიონის ახალ ხიზაში, საციციანოში: ზურაბაშვილები, მურადაშვილები,
მუგასაშვილები, კეღოშვილები, ბალიაშვილები და და-
ქვამსრბოლა სახლებულან იქ. ჩენი სოფლის მოსახლეობის გვარები
ეს სოფელი არის ღობიეთის ახლოს, ასპინძის მხარეზე ბოლოვდება შვილზე, თედორაძე და ანთაძეა მხოლოდ
რო მიდიხარ, მარჯვნივ რჩება, იქ ქალია გაქვავებული, სა- ძეზე რო მთავრდება.
რეცხ რეცხავს. აღდგომა რო მოახლოვდება, წინა კვირაში
არი ხარება. დიდი უქმე არი და იმ დღით მუშაობა არ შეიძ- ხიზაბავრის ეკლესია
პავლე გიორგის ძე ველიჯანაშვილი (81
ლება. ჩამოუვლია იესო ქრისტესაო ისე, როგორც მათხო- წლისა)
ვარს და უთქვია: „ქალო, თუ იცი, დღეს რა დღე არიო?”
ქალს უპასუხია, რო „დღეს არი ხარება და ჩემი ძმის გახა- ***
რებაო”. იმას უთქვამს: „შენი მანდ გაქვავებაო” და გაქვავე-
ბულია და გობი უდგია წინ. აქა ვარ დაბადებული. აქ რაც გარშემო სოფლებია,
სულ სომხები არიან და ჩამოსახლებულები არიან თურ-
ახალციხე. სონია ვასილის ასული გურგენიძე ქეთიდან, 140 წელიწადის წინ. ჩვენ კი ადგილობრივი
(49 წლის) და ელენე რაფაელის ასული გურგენიძე ვართ. მე რომ 10-12 წლის ვიყავი, მოჯამაგირეთ ვიყავი
(56 წლის) ოთხმოცი წლის კაცთან და ის იტყოდა ხოლმე, რომ „ამ
სოფლიდან შვიდი კაცი (შვიდი წყვილი ხარი იყო) ხნიდა
*** ყანასაო. გზაზე სოფელი არ იყოო. კობაძეები, ჩიტაძე-
როგორც ახალციხე დაარსებულა, მამაპაპა, პაპის ები, ჩითაშვილები ძველი იყო. ეხლა ჩითაშვილები 50
პაპა, აქა ვცხოვრობთ. ამ უბანში ცხოვრობდნენ 1828 კომლია. მანველოვები 60-მდეა. ამჟამად ხითაროვებზე
წელს. რუსი რომ შემოსულა პასკევიჩის ქუჩა დაურქმე- მრავალი არ არის. მთავარი აქ არის მანველოვები, ჩი-
ვიათ. უფრო ხშირი იყო ჩემ ბავშვობაში, მაგრამ დაინგრა. თაძეები, გოზალოვები, ჩიტაშვილები უკვე განაყოფები
ეკლესიის ზევით ისეთი ხშირი ქუჩა იყო და იქ ჩვენნაირი არიან. ჩამოსახლებული არის აქ თურქეთიდან ერთი
ქართველი კათოლიკეები ცხოვრობდნენ. 14 წლის ომი კომლი – არუთინიანი სურენა გრიგოლის ძე. მამა მოკვ-
რო დაიწყო, მას შემდეგ დაიწყო დანგრევა და წავიდა მას და და შვილი აქვე დარჩა. ზევით, ძველი გადმოცემით,
შემდეგ ზოგი ბათომში, ზოგი ბაქოში, იმიტომ, რომ სასმელი წყალიც *** ნასოფლარი ყოფილა. ორჯოჯლელი ქალი მიდიოდა ჭალაში სავაჭროთ,
აღარ იყო და მიტომ დაინგრა აქაურობა. ძირითადად პატარა ვაჭრობას საყდარ გამოივლიდით, იქ პატარა სახლია, იმ სახლიდან გამოთხო- სადგური როა, იქ ქალაქია. ჭოროტაში ჭანგლებს შეუჭამიათ ეს ქალი. იმ
მისდევდნენ. ხელოსნებიც ბევრნი იყვნენ. წყლის გამოღმა ტყე ყოფილა, ვილი ვარ, რაც იყო წესრიგი, იმას ვსწავლობდით. 14 წლისა გავთხოვდი, ადგილის სახელწოდება ყოფილა ოჯორჯალი. ვალე როა – აქ ყოფილა
ეგ ეკლესია ტყეში ყოფილა. ტყე გაკაფეს და პირველად მალისი დაურ- ორი წლის შემდეგ დანიშნულ ვუცადე. მოათავა თავისი ჯარი, დაბრუნდა ტყე. ჯერ რომ სოფელი არ ყოფილა, მონადირეს უვლია, შეხვედრია ეკლე-
ქმევიათ, მერე ხალხი აქეთ რო გადმოსახლებულან, იქ მცხოვრებს ხბო და მე მაშინ დავიწერე ჯვარი. სია 1200 წლის გაშენებული. ქალს ეკლესიის ძირზე მოუთესნია ფეტვი და
დაუკარგავთ, ვერ უპოვიათ, მერე აქეთ მოსულა ამ ტყეში, ეკლესიის ახ- ამ სოფელში არც თათარია, არც სომეხი. ფარეხაშია ერთი სომეხი. უთქვამს: „თქვენთვის მომივალებიაო”. იქიდან დარქმევია ვალე. კიდევ ასე
ლოს უპოვიათ, მერე წასულან და უთქვამთ: „ჩვენ აქ კლდეში რა გვინდა, ღელეც პატარაა და ქვია ქაჯეთი-ციხე. იტყვიან ძველად, ხომ თურქეთში ვაჭრობა იყო ხალხისა, აქედან გაყავდათ
რო ვცხოვრობთო, წავიდეთ და ტყეში ვიცხოვროთო”. მერე წამოსულან, დედოფალს თითონ ვაკეთებდით. პატარა ჩხირ ავიღებდით, მოვკ- და ყიდდნენ ხალხსა და ვალის ხალხი იმ ყმიებს ყიდულობდნენ, ებრალე-
გაუკაფიათ ტყე და გაუკეთებიათ დარბაზები. უფრო გაგონილი მაქვს, მაზებდით, ორ ნემს შავს ამოუყრიდით მრგვლივ, ელამი არ გახდესო, ბოდათ, შემოჰყავდათ სოფელში და აქ სტოვებდნენ, რო აღარ აწამონ. შეძ-
რო აი ის ციხე რო აუშენებიათ, მაშინ დაურქმევიათ ახალ-ციხე. ყველაზე უფრო შავი თვალი გვიყვარდა, ჩახალი (ჭრელი). აკვანში ჩავაწვენდით. ლება რო არ ქონდა ხალხსა, მაინც ვალში შედიოდა, ყმას ყიდულობდა და
უფრო ძველი უბანი ახალციხეში არის ჩვენი უბანი. როცა ერზრუმუდან ბავშვი აკვანში იწვა 1-1/2 წელი. თუ სუსტია წლინახევრამდე აკვნი- იმის შემდეგ დაერქვა ვალე. ფაქტი ის არის, რომ ის ნაყიდი ხალხი დღესაც
სომხები 1828 წელში გამოიქცევიან, მაშინ წყალ გაღმა დაიწყებენ მოსახ- დან არ გადმოვიყვანდით, სამ მანეთს ან ხუთს მოგვცემდნენ. მე უმახა- ცხოვრობენ ვალეში ნასყიდაშვილები (ნასყიდოვები). უფრო მისდევდნენ
ლეობას. ხიდის გაღმა გაშენდება ქალაქი. ზემოთ რომ ეკლესიაა, მუზე- რობლე და სამი მანეთი მამცა. კამარაზე ჩამოვკიდებდით მძივებსა და მეურნეობას, მებაღეობას (ხორბალი, ფეტვი, სიმინდი).
უმი როა, ეგა ქართველებისა ყოფილა, მერე სომხობა რო გამრავლებუ- აჩხაკუნებდა ბავშვი. თუ რამე დეემართებოდა, წამლებ მივაშველებდით 1928 წელს ერთმა მეცნიერმა წაიკითხა ქვაზე წარწერა: „მე ფეფრონა
ლა, მიუყიდიათ სომხებისთვის ეგ ეკლესია. ამ ეკლესიას წმინდა ჯვრის თვალისას. ალმასის თვალ წყალში გავავლებდით და გადავავლებდით, ჯაყელმა სამი ეკლესია ავაშენევო: ვალე, ჯაყი და სოფ. ალი (ჩვენი აღარ
ეკლესიას ეძახდნენ. სექტემბერში იყო ხოლმე ამის დღეობა. სამხთოები კარგი გიშერი შავი, იმასაც წყალში გავავლებდით და გადავავლებდით. არის, იქ საზღვარია). ეს ეკლესია დათარიღებულია მე-7-მე-8 საუკუნით.
არ ყოფილა, როგორც ქართველობამ იცის, ისე კი დიდი ლოცვა-კურთ- ჯერ ვიტყვით ბუნებასა, შენ იცი წამალი და ამას უწამლე. საყმაწვილო წა- რელიგიური წესით აქ არსებობს ორი მერჯულე. ჩვენ, ქართველები
ხევა ყოფილა. მალი გაგვილესავს, 5 მან. წაგვართვეს, ყველა შეზავებული იყო. ყვავილი ვართ, მაგრამ კათოლიკეები ვართ. კოპაძეები კი მართლმადიდებლები
როცა ქონდა ბავშვს, შიშით წამალს არ მივცემდით, თაფლის წყალს კე- არიან. ჩვენ ახალი ეკლესია ავაშენეთ, იმათ კი ძველი ეკლესია დარჩათ. ახა-
იოსებ ივანეს ძე ქურჩიბაშვილი (67 წლისა) დელზე შევასხამდით, ლოგინზე არა, რო ბუზი შეესეოდა და ვიტყოდით: ლი 100 წლისაა, ჩვენი პაპების გაკეთებულია. პეტრე მოციქული როგორც
„უფალო, თაფლის წყალი იმიტომ გვისხია, რომ შვება მისცე”. იყო, პირველი ბავშვი რო მონათლულა, პეტრე დაურქმევია. ამას ჰქვია
მაისურაძეები ***
ღვთისმშობლის ეკლესია. ხვალ არის მაგის დღე. 1917 წლამდე ორივე
ეკლესიაში ერთნაირად იყო წეს-ჩვეულება. ევროპა ადრე გადავიდა ახალ
ჩვენი ნამდვილი გვარი ყოფილა მაისურაძე. მე მაგის გულისთვის
ხიზაბავრა, სარო, თოკი, ვარგავი ამ სოფლებიდან სულ ადგილობ- სტილზე და ჩვენ კათოლიკეებს ცარიზმმა, ნიკოლოზმა, ნება არ მოგვცა,
ომიდან რო დავბრუნდი, ორი მაუზერი პირში მომცეს, უნდა დავეხვრი-
რივები არიან. ხიზაბავრაში მეტი წილი არიან ველიჯანაშვილი, ხუციშ- რო ახალ სტილზე გადავსულიყავით. 1917 წელს გადავედით ახალ ტაქ-
ტე, სომეხიაო, სომხის გვარიაო და მე მაინც ჩემი გავიტანე, ქართველი
ვილი, მურადაშვილი, შემაზაშვილი, დათაშვილი. გოგალაძე, პაპაშვილი, ტიკაზე. მართლმადიდებელი ძველით 8 სექტემბრით ასრულებენ, ჩვენ კი
ვარო. ოსმალო რო შემოსულა აქა, ჩემი პაპის პაპა თერძი ყოფილა (ე.ი.
ტატურაშვილი, ქუქჩიშვილი, თამაზაშვილი, მექოშვილი, მამუკაშვილი, ახალ 8 სექტემბერს, ისინი არ გადავიდნენ და იმიტომ ყველაფრით ერთი
პარტნოი), ჩააბეზღეს, რო აქ კარგი თერძია და ის კარგ შუბას შეგიკე-
გორელიშვილი, ველიჯანაშვილი. ველიჯანაშვილის ოჯახში 65 სული ვართ. კათოლიკეებს ცოტა ლოცვა მეტი აქვთ. ყველაზე დიდი დღეობაა
რავსო, ფაშას ჩააბეზღეს. დაიბარა ახალციხეში, „შენ რა მოხელე ხარ?”
იყო. ზოგმა ველიჯანაშვილმა ჯანაშვილებად გადაიკეთეს გვარი. ორი აღდგომა, შობა, ნათლისღება, ხარება, ბზობა. გაზაფხულზე როცა დავ-
– „თერძი ვარ, ფაშაჯან”: „აბა, შენ უნდა შუბა შემიკეროო”. მისცემს მა-
ძმა არზიგიანები ურევია სომხები. თესავდით, ვიტყოდით: „ღმერთო, შენ მოგვე ბარაქაო”. თესვის დროს
სალასა და რო კარგ შუბას შეუკერამს, იქიდან დაერქვა ქურჩიბაშოღლი,
შევიდოდნენ ნაკვლევში, ხის კავებს ასწევდნენ და იტყოდნენ: „ღმერთო,
ე.ი. ქურჩიბაშვილი – კარგი ოსტატი – ქურჩი, ე.ი. შუბა, კარგი შემკერავი.
*** შენ მოგვიმართე ხელი და ბარაქა მოგვეციო”. გვალვა რო წავიდოდა, აქ
ახალციხეში თითქმის 450 წელია რაც გადმოსახლებულა ხალხი.
ამ სოფელში დაბადებული ვარ. ჩვენ ვიყავთ, ჩემო კეთილო, 45 სული სოფელი ივლიტაა, მანდ სასწაულიანი ღვთისმშობელია, იმას ამოვაბრძა-
უფრო ადრე ვალეში გადმოსახლებულან, მერე უდეში. მერე უთქვამთ:
ერთად. ოჯახის უფროსი იყო ბიძა ჩემი ვანოი. ვანოს ცოლი კი იყო ქალე- ნებდით და ჩოქვა-ჩოქვით შემოუვლიდით ეკლესიას. ნაკურთხი ადამიანი
„ჩვენ გადმოსახლებულებს ქალაქიც გვინდა და სად გავაშენოთო”? და
ბის უფროსი. მივდევდით მეურნეობას. ძროხა გვყავდა, ცხვარი, ცხენი, გამოასვენებდა. ეხლაც კი არის წესი. ერთ დღეს ვალეში, უდეში, არალში,
ამოურჩევიათ ეს ადგილი, მაშინ ძალისი ერქვა, ახალციხე კი არა. მერე
უკაცრავად ვიტყვი, ვირები. სამასი კაცი ყოფილან აქ თათრები, შემდეგ შემოვატარებდით ჩოქვა-ჩოქვით და მერე ისევ დავაბრძანებდით.
ციხე აშენდა და აქეთ გადმოსახლებულან და დაარქვეს ახალციხე. ჩვენი
ჩვენ ავიყარენით 1918 წელს, წავედით საქართველოსაკენ და ცხრა თვე ხვალ ღვთისმშობლობაა, ვალის ეკლესიის დღეობაა, იმ დროს მო-
გვარი მაისურაძეები ქალაქ გორიდანაა გადმოსახლებული. მენშევიკე-
ვიყავით. ზოგი საგარეჯოში იყო, ზოგი სკრაში, ზოგი ბაკურიანში, მერე დიან სხვა სოფლებიდანაც.
ბის დროსა ბევრმა გვარები გამოიცვალეს, მამა ჩემმაც უთხრა ჩემ უფ-
რაკი ითქვა: თქვენ ადგილშიო ისევ მოდითო”, ჩვენ ჩვენ სახლებში დავბ- შობას უთიამთ, აღდგომასაც უთიამთ. ბუზმარეთის ეკლესია გავ-
როს ძმასა, – „მოდი შვილო, ჩვენც ჩვენ ძველ გვარზე გადავიდეთ”. ჩვენ
რუნდით. კარგი და გონჯი არ იყო მაშინ, ისევ ჩვენ სახლებში მოვედით. ლენიანია. აი თუ ძროხა არ იწველება, მიდიან იქა და შემოვატარებთ.
ხუთი ძმანი ვიყავით, ხუთივე ბაქოში ვიყავით, ისე მოხდა, რომ ექვსი თვე
იქიდან რო დავბრუნდით, თალანი (გატაცება) მოგვიწყეს, შვიდი კაცი იქიდან მიწას წამოვიღებთ, წყალში გავლესავთ, მერე გადავავლებთ ზედ,
აკრუჟენიაში იყო ბაქო, მშობლები აქ არიან, ახალციხეში, ჩვენ იქა ვართ,
მოგვიკლეს, დაიტაცეს ძროხა, ხარი, რამე და წავიდნენ. როდესაც რო პირში ჩავასხამთ და ძროხა გონზე მოვა.
ჩვენ არ ვიცით ოსმალი შემოესია, დედ-მამა დახოცეს თუ არა, არც იმათ
გავიქეცით, მაშინ იარაღი გვქონდა, ჩვენ არ მივდიოდით აქედამა, მაგრამ გვალვის დროს ორი მოხუცი ქალი დაივლის და წყალობას მოკრი-
იცოდნენ ჩვენი ამბავი. მამა ჩემს უკვე მსუბუქი პარალიჩი დამართოდა.
მაშინ საქართველოს უფროსი იყო ჟორდანია და იმანა გვითხრა, უნდა ფავს: კვერცხი, ფული, ამას შეაგროვებენ. მერე ამ წირვებ აწირვინებენ
ჩვენები წავედით. ოთხი ვიყავით პირველ ომში წასული, რო წამოვსუ-
წამოხვიდეთო და ავიყარენით. მერე თათრებმა თქვეს: „რა მაგარი ხალხი (ე.ი. უპატრონო მიცვალებული ვინც არის, იმის ანგარიშზე), ღარიბებსაც
ლიყავით, გზა აღარ იყო ბაქოდან თბილისზე. უფროსი ძმა რევოლუცი-
ყოფილა ხიზაბავრელები, რო არ შემოგვიშვეს ამდენი ხალხიო”. ხიზა- დაეხმარებიან.
ონერი იყო ალიოშა ჯაფარიძესთან მუშაობდა და სტეფან შაუმიანთან.
ბავრის უფროს ეფრემას უძახდით ჩვენ, ისიც ველიჯანაშვილი იყო, ეს აღდგომის მეორე დღე არის მიცვალებულის მოხსენიების დღე. თუ
ამან უთხრა მამა ჩემსა: „არა, მამავ, შენ ახალციხეს გარეთ არ ყოფილ-
თათრის დროს იყო. რო დავბრუნდით, თათრები იყვნენ აქ, მერე წავიდ- მღვდელია, ვაკურთხებთ, გავშლით პატარა სუფრას.
ხარ, ბაქოში რო ჟლეტა გაიმართა, აზერბაიჯანელებ ეგონათ ქართველი
ნენ. როცა სოფლებიდან ბაკურიანში მოვიდნენ საროდან, ხიზაბავრიდან, ახალ წლის დღეს დედა გვეტყოდა: „აბა, ადექით, ოჯახში წყალობა
მუსულმანები ვართ, სომხებს ეგონათ სომხებიო, რუსებს კიდევ ძველად
კოთელიიდან, ვარგავიდან, ბარალეთიდან, ქართველი ხალხი ვინც იყო, შემოიტანეთო”. ჩვენც გავიდოდით, წყალს შემოვიტანდით. მერე დაგვს-
ქურჩიბაშოვი იყო და კუიბიშევის გვარისა არიან, ჩვენი გვარი ნამდვილი
სკრიდანაც იყო მოსული. მითხრეს ქაშავაში (მზარეული) იყავიო. საქარ- ვამდა – არ გაინძრეთო და მერე მოგვცემდა ტკბილს:
ინტერნაციონალნი გვარიაო და ისე იყოს, სჯობიაო. ისეთი ამბავი იყო 18
თველოს ჯარი ახალქალაქს რო ამოვიდა, მაშინ გამოგვიშვეს ბაკურიანი- „შემოვდგი ფეხი, გწყალობდეთ ღმერთი,
წელში, სომხები ცოცხალ-ცოცხალ ზღვაში იხრჩობოდნენ, ოსმალო და
დან ჩვენ. აქ ტუნელი იყო და მანდ აფარებდნენ ძველად თავს. ლეკებმა ჩემი ფეხი, კვალი ანგელოზისა”.
გერმანია რო შემოესია ბაქოში. ჩვენ ეზოში, ჭაში ჩავარდა ერთი ქალი,
ხიზა, ვარანტა, ოსპნაური გაავერანეს, ხიზაბავრას კი ვერაფერი უყვეს. აღდგომა სამი დღე იყო ხოლმე.
ოსმალი რო შემოესია. სომხები მაშინ რუსეთში წავიდნენ ასტრახანის-
ყოჩაღი ხალხი იყო. ქვევით წავიდნენ, თევზი დაიჭირეს, ამოვიდნენ, ამო-
კენ. ჩვენსა სამი ძმანი ტიფით ვიყავით ავათ. სამივე გადავრჩით. ტიფის
იტანეს, მოხარშეს, ცხელი პურიც დატოვეს ქვაზე, მერე როცა მოვიდნენ, ახალციხე. ათანე სტეფანეს ძე ჩითაშვილი (60 წლისა).
მოწმობით ორი ძმა ასტრახანში წავედით და მერე მე მოვედი ნოვორა-
ლეკის უფროსები, თქვეს: „ჩვენ, ამას, ხიზაბავრას, ვერაფერს უზამთ.” სტეფანე პეტრეს ძე ხითაროვი (50 წლისა) (7. 09)
სიისკში. ოთხი წელიწადი ჯარში ვიყავი გერმანიის ფრონტზე. როცა რო
ხიზა რო გაავერანეს, აქეთ გადმოიტანეს სიტყვა რაღა, ძალა, აქ კი ბავ-
ფრონტიდან დავბრუნდით, ერთად ვცხოვრობდით. ვაჭრობა აღარ იყო
რა იყო და შეუერთდა. გახდა ერთი სოფელი ხიზაბავრა. ჩვენი ეკლესია ნინო ღოღობერიძე,
რო შენთვინ დაგვეჭირა ბინა. ომიდან დაბრუნებული უფროს ძმასთან
იესოს გულზე იყო. აქ იმართებოდა ქრისტეს აღდგომა, ყველიერი, შობა. ექსპედიციის დღიური. კორნელი კეკელიძის სახელობის ხელნაწერ-
მივედით.
გვალვა რო დადგებოდა, ღვთისმშობელ გამოასვენებდნენ გარეთ და თა ეროვნული ცენტრი (შემოსულობათა წიგნი N665)
იოსებ ივანეს ძე ქურჩიბაშვილი (67 წლისა) შეეხვეწებოდნენ. უიმისოდ არაფერი არ შეიძლება. აქ რამდენიმე თათა- (გაგრძელება იქნება)
6 ლიტერატურული მესხეთი ისტორია 2021 წელი, ოქტომბერი
*** რედ ცხენზე ამხედრებული ავლებდა მუსრს და, ამგვარად, ხაზი გაესვა იმასაც, რომ სწორედ
კახაბერ ჯაყელი ბიზანტიის მტრებს. მას ერთ-ერთი სომეხი ის- ციხისჯვარელები იქნებოდნენ მომავალი საქარ-
როდის უნდა დაბადებულიყო ივანე? ჯაყელ- ტორიკოსი კუროპალატის სტატუსსაც აკუთვ- თველოს ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი მხედრები.
ერთ-ერთ ქართველ გმირზე ასე წერს ლადო თა საგვარეულოს მკვლევარი, ცნობილი ისტო- ნებს. ხედავთ?! ჰიპოთეზის დონეზე დავტოვოთ ისტორიამაც არ დაახანა და სულა კალმა-
ასათიანი თავის უკვდავ პოემაში „ბასიანის ბრძო- რიკოსი ბატონი მიხეილ ბახტაძე აცხადებს, რომ ეს, თუმცა ეს თუ მართლა ასეა, მაშინ ჩანს ლი- ხელის შემდგომ ასპარეზზე მისი შთამომავალი
ლა": ივანე ციხისჯვარელი ჯაყელად იქცა სწორედ პარიტი კუროპალატობით ბაგრატიონებთან გა- ივანე ყუარყუარა ციხისჯვარელი – ჯაყელი გა-
„წამოიშალნენ ტალღებად მძვინვარე გიორგი რუსის დამარცხების შემდეგ. ამ ბრძო- უტოლებიათ ბიზანტიის იმპერატორებს და მათ მოიყვანა.
სისხლის ღვარები ლაში ფაქტიურად დამარცხდნენ ბოცოს ძე ჯაყე- მოხელეებს.
და გაიტაცეს ცხენდაცხენ ივანე ლები და მათი ადგილი ციხისჯვარელ-ჯაყელებმა ამას დიდი მითქმა-მოთქმა უნდა გამოეწვია ***
ციხისჯვარელი. დაიკავეს. სამხრეთ კავკასიაში, კერძოდ, საქართველოში და როდესაც ქართულ წყაროებს ეცნობი, მოვ-
და რა ნახეს, რომ რაინდს გზა და კვალი ისიც უნდა ითქვას, რომ ციხისჯვარელი გამოიწვია კიდეც. როგორც ჩანს, სულა კალმა- ლენასთან მიმართებაში პიროვნების ასაკის ალ-
გაუტიალდა, ჯაყელები არიან პირდაპირი შთამომავლები ჯა- ხელი ძლიერ ცხენოსან ჯარზე ოცნებობდა რომ ბათური გამოთვლა უნდა დაიწყო. ლოგიკურია
აღმართეს იქცევისები მათ თურქთა ყელთა საგვარეულოს საწყისში მყოფი მირიან კიდევ უფრო გაძლიერებულიყო, თავისი ოჯახი ვიმსჯელოთ, რომ ივანე ჯაყელი თამარ მეფეზე
ჩაფხუტიანთა. ბაჰლაუნდისა და მისი მეუღლის ლატავრა ჩორ- დაეცვა და ახალი მიწებიც შემოემტკიცებინა. ეს 9 წლით იქნებოდა უმცროსი. თამარ მეფე 1160
ერთმა ახმახმა შორიდან ისრით გაუპო ჩანელისა. ფაქტიურად ჯაყელთა ყველა ადრე- იყო ფეოდალის ბუნებრივი აზროვნება იმ ხანად. წელს დაიბადა. მაშინ ივანე დაიბადებოდა 1169
გმირს წარბი, ული შტოები, მათ შორის კალმახელები, ბოცოს- ბაღვაშებმა ინოვაციური აზროვნება დაამკ- წელს, როცა ბოცო ჯაყელი თამარის კბილა უნდა
მაგრამ მიუხტა ივანე გასაოცარი ძეები, ციხისჯვარელები, ლაკლაკისძეები, ამ ვიდრეს ქართველ ფეოდალებში და ისინიც ცდი- ყოფილიყო. ჯაყელები და ციხისჯვარელები
სისწრაფით ოჯახიდან მოდიან. ისინი თავიდან იწოდებოდნენ ლობდნენ მათ დაწეოდნენ, როგორც საკუთარი ახლო ნათესავები იყვნენ. ბოცო, ალბათ, ჯაყის
და ისე დაჰკრა კეფაზე ხანჯალი ახალ ჩორჩანელებად. შემდეგ მათი შტოები და- მამულის მართვაში, ასევე დაცვაში. ძლიერი სი- ციხეში დაიბადა. მას მეფემ 1184 წელს სამცხის
გაუღუნველი, იყო იმის მიხედვით თუ რომელ ციხე-სიმაგრეს მაგრეები იყო საჭირო და ამ კუთხით კლდეკარი სპასალარისა და სამცხის ერისთავის სახელო უწ-
რომ ტვინი მისი ჰაერში ავარდა, როგორც დაესაკუთრნენ და რომელი ხეობა იგდეს ხელთ. სამაგალითო გახლდათ. ეს იყო იმ დროისათვის ყალობა. ამ დროს ბოცო ჯაყელის ნათესავი ან
ღრუბელი, მთავარი ისაა, რომ ჯაყელთა პირველი და მეორე თვისებრივად ახალი ტიპის სიმაგრე, რომელიც ერთი წინაპრის განაყოფი ივანე ციხისჯვარელი
და მერე, როცა მკლავმარდი წამოეშველა დინასტია სისხლით და გენეტიკით ერთი და იგივე თავის თავსაც ირჩენდა და ჯარსაც კვებავდა. 15 წლის იყო. ბოცო კი, ალბათ, 24 წლის გახლ-
გაგელი, იყო. ისინი ერთი თესლისაგან მოდიოდნენ და ამი- ლიპარიტ დიდი ბაღვაში, როგორც ჩანს, კა- დათ. არსად არ ჩანს, რომ ციხისჯვარელებსა და
ერთად ეკვეთნენ უკეთურთ მამულის ტომაც მუდამ ერთად იდგნენ საერთო მტერთან ტაფრაქტი იყო სამხედრო სკოლით. კატაფრაქტი ჯაყელებს ერთმანეთის მტრობა ჰქონდათ.
მოამაგენი.
ქართველთა იმპერიის გაუტეხელი სპასალარი -

(1169-1247)
ბრძოლაში. სპარსეთსა და პართიაში, შეჯავშნულ ცხენზე ბოცო მალე დაწინაურდა და მას დიდი წარმა-
მუსრეს და მუსრი გაავლეს… მოკლულთა საერთო მტრებზე როცა ვსაუბრობთ, ესენი, შემჯდარ შეჯავშნულ, გრძელშუბიან რაინდს ტებაც ხვდა წილად. სირიიდან შემოჭრილ თურ-
დაგა ჯებირი, ქებს ბოცო ჯაყელი გუზან
მაინც ვერ გაძღა ბრძოლითა მარჯვენა ტაოსკარელთან ერთად დახვ-
წარბგაჩეხილი! " და და უკუაქცია. შესაძლოა
აი ეს, ვისაც ასე იხსენიებს ჩვენი სასიქა- გუზან ტაოსკარელის მეგობ-
დულო პოეტი, გახლავთ სწორედ ივანე ჯაყელ რობამ უბიძგა ბოცო ჯაყელს
- ციხისჯვარელი. ამ კაცმა დიდხანს იცოცხლა, გიორგი რუსის მხარეზე გადას-
მოესწრო მონღოლების შემოსევას და ერთა- ვლა 1190 წელს. შესაძლოა სხვა
დერთი იყო საქართველოს ერისთავთა შორის, მიზეზებიც იყო ამისათვის.
რომელიც მონღოლებს არ დანებდა. დაახლო- მთავარი ისაა, რომ ციხისჯვა-
ებით 1242-1243 წლებში, ქართველთა სახელმ- რელებმა თავიანთი ნათესავის
წიფოს განდიდების იდეალზე შეყვარებულმა ბოცო ჯაყელის დამარცხება
ივანე I-მა აქტიური მონაწილეობა მიიღო რუ- სწრაფად გამოიყენეს და ნი-
სუდანისა და დავითის ქუთაისიდან თბილისში ალის ბრძოლის შემდეგ ჯაყის
გადმოსვლასა და დავით უფლისწულის მეფედ ციხე აიღეს. ასე გახდნენ ცი-
დამტკიცებაში. ხისჯვარელები ჯაყელები.
ივანე ჯაყელი ქართველთა იმპერიის შექმ- მთავარი ისაა, რომ საქარ-
ნასაც და მის ნგრევასაც მოესწრო. თამარის თველოს რეალური ისტორია
უერთგულესი სარდალი, რომელიც თავდადებით ბიბლიურ ტრადიციას ეყრდნო-
ემსახურებოდა საქართველოს ცენტრალურ ხე- ბა. არავინ არსაიდან არ მოდის.
ლისუფლებას და ეთაყვანებოდა მეფეს, უეცრად ყველა საკუთარი წინაპრის
უმეფოდ დარჩა. ეს დღევანდელი გადასახედიდან ტრადიიციითა და მიმართუ-
ძნელი წარმოსადგენია მიხვდე, რას ნიშნავს დარჩე ლებით ვითარდება. ჩორჩა-
მეფის გარეშე. ფეოდალური სახელმწიფო მეფის ნელთა ერთმა შთამომავლებმა
და მეფობის იდეალზე იყო აგებული! მეფე ერისა შეცვალეს ჩორჩანელთა მეორე
და ბერის წინაშე ღმერთთან მოსაუბრე წმინდანი შთამომავლები. ასე შეიქმ-
იყო, რომელიც უფალს თავის ქვეყანას ავედრებ- ნა ჯაყელთა მეორე დინასტია
და. ასეთი იყო ივანე ჯაყელის სულიერი კუმირი – ბექა I ჯაყელი საფარის მაკეტით
1191 წელს.
თამარი, რომელიც ბასიანის ბრძოლის დროს ფეხ- მაგრამ მაინც არ მასვე-
შიშველი გაემართა ვარძიის მონასტრისაკენ, რათა ნებს კითხვა – რატომ ჯობდა
იქედან ღმრთისათვის მიემართა და მეფის ლოცვა პირველ რიგში, იყვნენ ბაღვაშები. სწორედ ცი- ნიშნავდა, რომელსაც სოლისებრად შეეძლო შეჭ- ჯაყი ციხისჯვარს?
აღევლინა. როდესაც ქართველები ბასიანის ველ- ხისჯვარელ - ჯაყელთა საგვარეულოს ერთ-ერთ- რა მოწინააღმდეგის განლაგებაში. პასუხი საფუძვლიანია და ის ამგვარად
ზე იბრძოდნენ, მათ თამარის ლოცვის დიდი იმედი მა დამფუძნებელმა სულა კალმახის ერისთავმა, რა ღირდა ერთი კატაფრაქტის შეჭურვა? ჟღერს: ჯაყის ხეობა და ჯაყის წყალი ეს ძველი
ჰქონდათ. როგორც ცნობილია, ბასიანზე გამარჯ- უეცარი სამხედრო მანევრის წარმატებით გან- საინტერესოა დავითვალოთ კატაფრაქტის აღ- ფეოდალური სახლია. იგი მრავალ წყაროშია აღ-
ვებულმა ქართულმა ჯარმა თავის მეფეს მიაშურა ხორციელების შედეგად 1057 წელს ხელთ იგდო ჭურვილობის ფასი. ცხენი, რომელიც ამგვარ წერილი. ჯაყზე გადის ბიზანტიასთან დამაკავში-
და სწორედ ვარძიის წინ გაიშალა გამარჯვების უძლიერესი სეპარატისტი, კლდეკარის მთავარი რაინდს ატარებდა და თავადაც ბრწყინვალედ რებელი მთავარი გზა. ბიზანტია იმ ეპოქის ესთე-
სუფრა. ისინი თავიანთ მეფესთან ერთად ხარობდ- – ლიპარიტ IV დიდი ბაღვაში და იგი მეფე ბაგრატ ომობდა, სწრაფად იცვლიდა ადგილს, მოწინააღ- ტიური აზროვნებაა. ბიზანტია ცივილიზაციაა,
ნენ ქართული სახელმწიფოს გადარჩენას და გაძ- IV-ს მიჰგვარა! კლდეკარის ერისთავს სამსახურში მდეგეს მკერდით დაეჯახებოდა და წალეკავდა. ფილოსოფიაა, პროზა, ხელოვნება, შეიარაღება,
ლიერებას”. დაუმარცხებელი „ვარანგები”, ანუ დღევანდელი იგი 300 ძროხა ღირდა. კატაფრაქტის შუბი 50 სამხედრო სტრატეგია და ტაქტიკაა, ანუ ყოველი
სიყმაწვილეში ბასიანზე გამარჯვებული ენით რომ ვთქვათ, სკანდინავიელი ვიკინგები ძროხა ეღირებოდა. რაც შეეხება დიდ ქართულ ის, რასაც ქართველი მიელტვის ადრეულ და შემ-
ივანე ჯაყელი, რომელსაც ყუარყუარაცა ეწო- ჰყავდა. სულა კალმახელის მესხებმა დაამარც- ხრმალს, რომელსაც იმ დროს „შვეტს” უწოდებ- დგომ შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული.
დების, უმეფოდ დარჩა მონღოლთა შემოსევის ხეს ვიკინგები და ისინი აიძულეს საქართველო დნენ, ალბათ, ასევე 60 ძროხა ეღირებოდა. სა-
დროს. მაგრამ სარდალი არ დაიბნა! ქართველთა დაეტოვებინათ. ბარკლულები, ჩაფხუტი, ფარი, უნაგირი – ესეც ***
იმპერიის ერთადერთმა გაუტეხელმა სარდალ- ამის შემდგომ უძლიერესი ლიპარიტი ბერად 100 ძროხა და თუ ამას დავითვლით, მივხვდებით, დავაკვირდეთ იმ პერიოდის ქართულ ფრეს-
მა სწორედ უმეფობის ხანაში დაამარცხა მცირე აღიკვეცა, ხოლო მეფის სპამ მიითვალა უმნიშვ- რომ ლიპარიტ ბაღვაშის პირადი აბჯარი და ცხე- კებს. ამას წინათ ჯაყელთა საგვარეულო მონას-
აზიის თურქები, რომელთაც დაიპყრეს სამხრეთ ნელოვანესი სიმაგრენი ლიპარიტისანი: არტა- ნი მისი თორით, სადღაც 500-600 ძროხამდე ეღი- ტერში გახლდით და საფარის, წმინდა საბას მო-
საქართველოს მიწა-წყალი. მას დახმარებისთვის ნუჯი, ყველი, უფლისციხე და ბირთვისი, ხოლო რებოდა. ნასტერში შემძრა გაბრიელ მთავარანგელოზის
მიმართეს სანაპირო თემების — ტაოს, შავშვთ- კლდეკარი დიდი ბრძოლის შემდეგ ჩაბარდა როგორც ჩანს ბიზანტიის იმპერატორი დი- ფრესკამ, რომელსაც წითელი მოსასხამი აქვს
კლარჯეთის, კოლა-არტაან-კარნიფორის გამგებ- მოალყეებს. დად სწყალობდა ბაღვაშს და მას, ალბათ, ფულ- მოგდებული. ამ ფრესკაზე მთავარანგელოზი
ლებმა. ივანე I-მა 10000-იანი ლაშქარი შეკრიბა. სულა კალმახელის გმირობის შედეგად სა- საც უგზავნიდა. ყველა ფეოდალი შენატროდა ქართველი მეომრის იდეალებს ასახავს. მას აცვია
ბრძოლა მოხდა ვანის ვაკეზე. ქართველებმა ქართველო გაერთიანდა, სეპარატისტული ანკ- ლიპარიტის სამხედრო მდგომარეობას, რადგან ბიზანტიური გლივარიუმი!
გაიმარჯვეს. ბრძოლის შემდეგ ივანე I სამცხეს ლავი მოისპო და ქვეყანა გაძლიერდა. სწორედ მხოლოდ ხმალს შეეძლო იმ დროს უხიფათობის
დაბრუნდა, ხოლო დამარცხებულ მტერს თავისი ამგვარ ოჯახში დაიბადა და აღიზარდა სულას მოტანა – მეფეები და მთავრები მიილტვოდნენ ***
შვილიშვილები ივანე (პაპა) და სარგისი დაადევ- პირდაპირი შთამომავალი ივანე I ჯაყელი, რო- სწორედ ამგვარი ფენომენი საკუთარი თავისთ- „გლივარიუმი” ბიზანტიური აბჯარი გახ-
ნა. მათ დაიბრუნეს მტრის მიერ დაკავებული მელსაც „ყუარყუარაცა ეწოდების”. ვისაც შეექმნათ. ლავთ, მას ქართველნი დიდად ჰყვარობდნენ.
ტერიტორია და თურქები საქართველოს საზღვ- იგი თავიდან ციხისჯვარელი იყო, რადგან სულა კალმახელი მიხვდა, რომ მას დიდი კა- გლივარიუმი მოქნილი იყო, მას დიდი პროფესი-
რებიდან გააძევეს. ივანე I-მა აქტიური მონაწილე- სულას, დიდმა მეფემ ბაგრატ IV-მ, ლიპარიტის ვალერიის გამოსაკვებად ზეგანი სჭირდებოდა. ონალები ქმნიდნენ. ეს არ იყო მხოლოდ ჯაჭვის
ობა მიიღო ტახტის მემკვიდრის – დავით გიორ- შეპყრობისათვის, შთამომავლობით დაუმტკიცა ასეთი გახლდათ სწორედ ციხისჯვარი და თორი. პერანგი, ეს იყო ფოლადის ფირფიტები, ჯაჭვი
გის ძის მოძებნასა და ჩამოყვანაში (შემდეგ იგი ციხისჯვარი! განსაკუთრებით ციხისჯვარი, რომელსაც 5000 და ტყავი, უზადო დიზაინით შეკაზმული. გლი-
მეფედ დასამტკიცებლად ურდოში გაისტუმრეს). მაინც რა იყო ციხისჯვარი იმ პერიოდისთვის ცხენოსანის შენახვა შეეძლო. მეორეს მხრივ, ცი- ვარიუმს ნაკლები სიმძიმე ჰქონდა და მასში აღ-
ამ პერიოდში მოღვაწე ციხისჯვარელი ჯაყელე- და რატომ ჯობდა იგი კალმახს? აი ეს კითხვა არ ხისჯვარს სტრატეგიული მნიშნვნელობა ჰქონდა. ჭურვილი მეომარი მოწინააღმდეგეს უვნებლად
ბის საგვარეულო, როგორც ჩანს, უფრო ლაშა- მასვენებდა მე, პირადად, დიდი ხნის განმავლობა- ადრე მსუბუქი კავალერია, დღევანდელი გაგე- მიუახლოვდებოდა.
გიორგის ძეს დავით ულუს მეფობას მიელტვის, ში. არის სხვადასხვა მოსაზრებაც, რომ ფეოდა- ბით, სამთო ცხენოსანი ჯარი, სამთო ბილიკე- მთავარანგელოზს გლივარიუმს ზევით, წი-
ვიდრე რუსუდანის ძის დავით ნარინის ხელმწი- ლები, მეფეები და მთავრები ადგილ-მამულს იმის ბით ან უგზოდაც გადაადგილდებოდა, რადგან თელი მოსასხამი აცვია ამ ფრესკაზე. ეს იმასაც
ფობას. შემდეგ ივანეს შვილიშვილი სარგის ჯაყე- მიხედვით აფასებდნენ თუ როგორი შეაიარაღე- განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა უეცარ ნიშნავს, რომ იგი სისხლისათვის მზად არის. წი-
ლი ამ გზას გააგრძელებს და დავით ულუსთვის ბული ჯარის შენახვა შეეძლო მას. ფეოდალის, თავდასხმას. თელი ფერის სამოსს ან მოსასხამს იცმევდნენ
მონღოლებსაც შეებრძოლება და სეპარატისტ მთავრის თუ მეფის სიცოცხლე შეიარაღებული იმისათვის, რომ სისხლი მათთვის ნაკლებად შე-
ქართველებს. ჯარის ოდენობაზე, განსწავლულობაზე და ერთ- *** მაწუხებელი ყოფილიყო. სხვათა შორის, სწორედ
გულებაზე იყო დამოკიდებული. ამას კი ეკონო- ციხისჯვარი შესანიშნავი მდებარეობით გა- წითელი იყო ჯაყელთა ფერი. „წითლოვანნიო” –
*** მიკური სახსარი სჭირდებოდა. ფული იმდენად მოირჩევა, ადგილი საკმაოდ ფართოა. იქედან ასე იხსენიებდნენ მათ. ბორჯომის რაიონში, ქვა-
ივანე I კოხტასთავის შეთქმულების ერთ- არა, როგორც ნედლეული ჯარის შესანახად და მიწვდენა შეიძლება ყველა მიმართულებით. დე- ბისხევის მონასტერში არსებულ უძველეს ფრეს-
ერთი მეთაური და ინიციატორი იყო. სარგის მთავარი საჯარისო ნაწილის – ცხენოსანი ძალის დაქალაქიც კონტროლდება და კლდეკარიც არ კებში წითელი ფერი სჭარბობს.
და ბექა ჯაყელები უკვე ივანეს ფასეულობებზე გამოსაკვებად. არის შორს. მთავარი ისაა, რომ ციხისჯვარი, რო-
გაიზარდნენ და ივანე ჯაყელის საქმის გამგრძე- ისტორიაში ხშირად წავაწყდებით იმ ფაქტს, გორც ჩანს, ქრისტიანული კულტურის ტრადი- ***
ლებლები იყვნენ. ივანესაც ჰყავდა თავისი კუმი- თუ როგორ მოუწონა ბიზანტიის იმპერატორმა ციული ადგილიცაა. ამიტომაც, როდესაც სულას კლდეკარელი ბაღვაშების გაძლიერება იმის
რი, იგი დიდი პაპის – სულა კალმახელის ფასე- ცხენკეთილობა ჯაყელთა შეურიგებელ მტერს ბაგრატ IV -მ ციხისჯვარი არგუნა, ამით საფუძ- გამო მოხდა, რომ მათ ბიზანტიას-
ულობებზე იზრდებოდა. – ლიპარიტ ბაღუაშს ერთ-ერთი ბრძოლის დროს. ველი ჩაუყარა სამთო ცხენოსანი ჯარის გამოსაკ- თან ცხოველი ურთიერთობები

ლიპარიტი ამ ომში შუბით შეიარაღებული, სწო- ვებ ბაზას საქართველოს ცენტრალურ ნაწილში ჰქონდათ. ციხისჯვარელმა ჯა-
ისტორია
 ყელებმა ბიზანტიის გზაზე ღოლებმა ქართველებს ალყა შემოარტყეს, მაგ-

დიდი პოლიტიკური მომავ- რამ ალყა არ დაუხურავთ, პირიქით, ქართველებს
ლის შექმნა განიზრახეს მაგ- გაქცევის საშუალება მისცეს. უკან დახევის
რამ, ცოტა სათქმელს გავუსწ- დროს დაიღუპა უამრავი ქართველი. როგორც
რებ და ვიტყვი, რომ მათ ამ გზამ დიდი მსხვერ- ჩანს, ბექა ჯაყელი ქართველთა უკან დახევას
პლი და სისხლი არგუნა. უკვე მომავალ წლებში, იფარავდა. მისთვის უჩვეულო იყო ბრძოლიდან
ბიზანტია ნელ-ნელა სუსტდებოდა. გზა, რომელ- გაქცევა.
საც საქართველო ელინურ კულტურასთან უნდა „ ივლტოდეს ქართველნი და სპანი და თჳთ
დაეკავშირებინა, უეცრად მომთაბარე დამპყრობ- მეფე ლაშა, და ურიცხჳ სული ქრისტიანე მოკუ-
ლების შემოჭრის გზად გადაიქცა. და, სადა-იგი დიდიცა ივანე ათაბაგი, სამცხისა
მართალია მესხეთი ძალიან ძლიერად იქნა სპასალარი, ძლით, ცოცხალი განერა, და მეჭურ-
გამაგრებული ციხესიმაგრეებით იმ პერიოდში ჭლეთ-უხუცესის ყუარყუარეს შვილი ბექაი მოიკ-
და მომავალში, მაგრამ სიმაგრეს მაინც მეორა- ლა, ძლიერად ბრძოლილი.” – ამბობს ჟამთააღმ-
დი მნიშვნელობა ჰქონდა პროფესიონალურად წერელი.
გაწვრთნილ მტერთან ბრძოლის ჟამს. მესხეთს ივანე ჯაყელის ტრაგედია დიდი იყო. მას და-
ფილოსოფიური, პროზაული და პოეტური სკო- ეღუპა ერთადერთი ვაჟი, მაგრამ დარჩა შვილიშ-
ლები ჰქონდა დაფუძნებული და ამ სკოლების ვილები მისგან.
განვითარებას მშვიდობა უნდოდა. მშვიდობა კი
დამთავრდა ძალიან მალე და მესხეთის გზა, იგი- *
ვე ჯაყის გზა, სისხლის ფერი გახდა, როგორც სა- 1235 წლის ახლო ხანებში, მონღოლთა მე-
ქართველოსათვის, ისე მისი ერთ-ერთი მთავარი ორე შემოსევისას, ქართველმა მთავრებმა მტერს
რეგიონის – მესხეთისათვის. მორჩილება გამოუცხადეს, გამონაკლისი იყო
მაგრამ აქაც, ჯაყელებმა დიდად იშრომეს, სამცხე, რომელმაც რუსუდან მეფის გამო, მონ-
იომეს, იმძლავრეს, იდიპლომატეს და მათთვის უც- ჩანს, სამცხის სპასალარს გახურებული ხელჩარ- ახალგაზრდები, განსაკუთრებით ნათესავები, ღოლებს მორჩილებაზე უარი უთხრა. განრისხე-
ნობი მაკიაველიზმის პარადოქსული გამოყენებით, თული ბრძოლის დროს, ჩაფხუტი გადასძვრა, სწრაფად უახლოვდებიან ერთმანეთს და მათი ბულმა ჩაღათა ნოინმა დალაშქრა და სასტიკად
ივანე I ჯაყელი ციხისჯვარელი

თავიანთი მხარე მე-19 საუკუნემდე გადაკეტეს, სხვანაირად, შეუძლებელი იქნებოდა, მისთვის მეგობრობა გულწრფელია. ეს ხდება შოთა რუს- მოაოხრა სამცხე. ივანე ჯაყელ-ციხისჯვარელი
არავინ მიაკარეს მათთვის სანუკვარს მესხეთს და ისრის სახეში მორტყმა მტრისაგან. ეს ფაქტი კი თაველის ეპოქაში. ჩვენ უნდა ვივარაუდოთ, რომ არ დანებდა მონღოლთ, ის თავისი შვილიშვილე-
ახალციხეს. ოლთისშიც ჰქონდათ ერთხანს დე- ბევრ იმ მნიშვნელოვან დეტალზე დაგვაფიქრებს, შოთა რუსთველის ფილოსოფია უკვე ცნობილია ბითა და ლაშქრით ციხისჯვარში ჩაიკეტა და მონ-
დაქალაქი, სადღაც შორს, სირიის საზღვართანაც რომელიც ბასიანის ომის შესახებ მთლიანად და ყველა ქართველისათვის. ამ პერიოდში, რა თქმა ღოლებს იქიდან იგერიებდა.
ჰქონდათ მისტიური სასახლე – ისაყ ფაშასი, მაგ- ღრმად შესწავლილი არ არის. უნდა, შოთას წიგნი ჯერ არ არის დაგმობილი „ამათ ულხინებელთა ჭირთაგან შეიწრებულ-
რამ ახალციხე, რაბათი, საფარა, ზარზმა, ჭულე, როგორც ვიცით, ქართველები მოულოდნე- კლერიკალების მიერ. შესაძლოა ხალხი შოთას ნი მთავარნი საქართველოსანი ყოველნი მიენდვ-
ოძრხე, ოქროს ციხე, ვარძია, ვაჰანი, აწყური, ხერთ- ლად წამოადგნენ თავს იკონიის თურქთა ლაშ- სტრიქონებს ხმამაღლა ზეპირად ამბობს და ნეს თათართა, ჰერ-კახნი და ქართველნი, თორე-
ვისი და თმოგვი, მათი მთავარი რეზიდენციები იყო, ქარს. ამისათვის მათ ქარავნების მიმოსვლის შოთა რუსთველის ესთეტიური ხედვა მეგობრო- ლი გამრეკელი, თმოგუელი სარგის, კაცი სწავ-
როგორც ამქვეყნად, ისე იმქვეყნადაც. შეჩერება მოუხდათ. ანუ ჯარი ფარულად მიდი- ბაზე უკვე გავრცელებულია სასახლის კარზე. ლული და ფილასოფოსი და მრავალღონე. ხოლო
ოდა თურქებისკენ. შესაძლოა წინ მავალი რაზმი, ცოტა ზედმეტად გაზვიადებული აზროვნება მესხნი სათნოებისათჳს მეფისა რუსუდანისა არა
*** წინამბრძოლები, უსაჭურვლოდ იყვნენ და როდე- გამოგვდის. მაშინ, როცა 21-ე საუკუნეში ახალი მიენდვნეს. ამისთჳს განძჳნებულმან ჩაღატა ნოინ
პროფ. მიხეილ ბახტაძის აზრით – ნიალის საც ისინი ეძგერენ მტერს, ამ დროს მათ ხელთ წიგნი რამდენიმე წელი ვერ აღწევს ადამიანის აღიმჴედრა სამცხესა ზედა, არამედ მესხნი შეიწ-
გონებამდე, როგორ უნდა წარმოვიდგინოთ რომ რებულნი შიშისაგან შეივლტოდეს ციხეთა შინა.
მე-13 საუკუნის დასაწყისში „ვეფხისტყაოსანი” ესრეთ მოისრა და ტყუე იქმნა სული მრავალი
უკვე ამგვარ ცნობილ პოემად გვევლინება? სამცხეს, და ბევრი ერი მოიკლა.”
ვფიქრობთ, შოთას სხვა ლექსებიც არსებობ-
და და ისინი უკვე პოპულარული იქნებოდა სა- *
ქართველოს მცხოვრებთა შორის. ივანე ციხისჯვარელი, რუსუდან მეფისაგან
მთავარი ისაა, რომ ლაშა-გიორგის რაინდუ- პირდაპირი ბრძანებით ბოლოს მაინც დაუზავდა
ლი შეხედულებები იმაშიც ვლინდება, რომ მას მონღოლს. ჩაღატა ნოინმა დიდი პატივით მიიღო
საკუთარ ამალაში, უფრო სწორად, სამეფო წი- ჯაყელი და სამცხეში სისხლისმღვრელი ომი
ნამბრძოლ მხედრობაში ორი ურთიერთ დაპირის- დროებით შეწყდა.
პირებული ჯაყელი ჰყავს. ერთია ციხისჯვარელი
ჯაყელი, გოლიათურად მებრძოლი ბექა, რომლის *
მამამ ჯაყის ციხე წაართვა ნათესავ ბოცოს და მე- 1247 წელს ივანე I ჯაყელი ცოცხალი აღარ
ორეს მხრივ, ამავე ბოცოს, უფრო სწორად, დიდი არის. ის, ალბათ საფარაში დაკრძალეს. სამც-
ბოცო ჯაყელის შთამომავალ ბოცო ბოცოს ძეს, ხეს მისი შვილიშვილი სარგის ჯაყელი ციხისჯ-
რომელმაც დაკარგა კიდევაც ჯაყის ციხე და საც- ვარელი დაეპატრონა. მან სამცხეში მიიპატიჟა
ხოვრებლად სხვა ხეობაში გადავიდა. ლაშა-გიორგის ვაჟი, მეფე საქართველოისა
თავად ბრძოლის ამბებიდან ირკვევა, რომ დავით ულუ. მონღოლთაგან შევიწროვებული
ბექა ციხისჯვარელ-ჯაყელი და მისი თანარაზმე- მემკვიდრე გიორგი ლაშასი, აჯანყების გზას
ლი, ბოცო, ერთად დგანან, ისინი მტერს თავდა- დაადგა. მეფე და მისი ერთგული სარგის ჯაყელი
დებულად ებრძვიან და, ალბათ, ლაშა-გიორგის მონღოლთა იმპერიას ხმლით ხელში დაუპირის-
გულში ეღიმება კიდეც, რომ საკუთარ რაზმში ხე- პირდნენ. თითქოს ივანე ჯაყელ-ციხისჯვარელი
დავს ამ ორ მერძოლს. ჩემის აზრით, ლაშა-გიორ- გაცოცხლდა, სამცხის მთავარი შვილიშვილში გა-
გი და მისი რაინდული ფილოსოფია თავგადასავ- ნივთდა. სულთა მატიანეებიდან ცნობილია რომ
ბრძოლის შემდგომ ივანე ჯაყელმა მიიღო ჯა- მხოლოდ ხანჯლები ეპყრათ. ლების სურვილით ჰკვებავს ამ რაინდებს. „რად ამ პერიოდის ჯაყელები დიდ პატივს მიაგებდნენ
ყელთა ძველი თანამდებობები, სამცხის ერის- ეს ყველაფერი ზუსტად არ არის მემატიანის ვებრძოლოთ ერთმანეთს ჯაყის გულისათვის, გმირი წინაპრების, სულა კალმახელის, ივანე ცი-
თავობა და სამცხის სპასალარობა. შემდგომ მას მიერ აღწერილი. ფაქტია, რომ უჩაფხუტო სამც- მაშინ, როცა წინ ირანისა და ხორეზმის ციხეებია, ხისჯვარელის, მირიან ბაჰლაუნდისა და ლატავ-
ლაშა-გიორგიმ და რუსუდანმა უბოძეს მეჭურჭ- ხის ერისთავს წარბი გაუპო მტრის მშვილდოსან- ისინი დავიპყროთ, ან, იქნებ, მალე ჯვაროსნულ რა დედოფლის სულებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ
ლეთუხუცესის სახელო. ფაქტიურად ივანე ჯა- მა. ივანეს ამის შემდეგაც ბოლომდე უომია ბასი- ლაშქრობაში მივიღოთ წილი და პალესტინაში და- ისინი მუდამ მზად იყვნენ თავგანწირვისათვის.
ყელი მე-13 საუკუნის საქართველოს ერთ-ერთი ანის ომში. ვაარსოთ ახალი საქართველო”. 1261 წლის მაისში ყაენის ბრძანებით არღუნი
ყველაზე გავლენიანი პროვნება გახდა. „მარჯვენაწარბგაჩეხილი“– ასე უწოდებს მას აშკარაა, რომ ახალგაზრდა მეომრებს ლაშა- დიდძალი ჯარით კვლავ შევიდა სამცხეში, მაგ-
რატომ მოხდა მისი კარიერული ზრდა ასე დიდი ქართველი პოეტი ლადო ასათიანი. გიორგის იდეალიზმი ასაზრდოვებს. ისინიც ერ- რამ დავით VII-ის ხელში ჩაგდება ვერ მოახერხა,
სწრაფად? პასუხი მარტივია. ბაგრატიონები თად შეკრული მტერს ძალიან ძლიერ დარტყმას ვერც ჯაყელთა რეზიდენცია – ციხისჯვარი აიღო
ხედავდნენ, რომ ჯაყელ ციხისჯვარელთა საგ- *** აყენებენ, მაგრამ საქართველოს ჯარის მთავარ- და ივნისში უკან გაბრუნდა.
ვარეულო ბოლო 300 წლის განმავლობაში, მათი ივანე ჯაყელს ჰყავდა ერთი ვაჟი სახელად სარდალი მხარგრძელი გაბრაზებულია. მიუღე- ამგვარი მარცხი მონღოლებს არ ახსოვდათ!
არა მარტო ერთგული, არამედ უაღრესად თავ- ბექა, რომელიც ლაშა-გიორგის პირად ამალაში ბელია მისთვის მეფისა და მისი ამალის მხრიდან შემდგომ წლებში სამცხე გადაიქცევა სა-
ზეხელაღებულიც კი იყო სამეფო კარის მტერთან იყო ჩარიცხული. როგორც ჩანს, მეფე-რაინდი, სამხედრო სტრატეგიის კანონების დარღვევა. ამ ქართველოს ბეღელად. ამას მნიშვნელოვნად
ბრძოლაში. წინაპრების მსგავსად ჯაყელ - ცი- ლაშა-გიორგი, განსაკუთრებით აფასებდა ბექას საკითხში მხარგრძელი, რა თქმა უნდა, მართალია. შეუწყობს ხელს სარგისის ვაჟი, ივანე ჯაყელის
ხისჯვარელებს სიფრთხილე არ ახასიათებდათ. თვისებებს. ისინი თავიანთი უშიშარობით პირ- შვილთა შვილი, გენიალური პოლიტიკური მოღ-
მათთვის წითელი ფერის მიკუთვნება ეს არ იყო ველ ბრძოლაშივე გამოიცადნენ განძასთან. * ვაწე, სარდალი და დიპლომატი, ბექა სარგისის-ძე
მხოლოდ ესთეტიური გემოვნება. ჯაყელებს „თჳთ მეფე ლაშა წინა მიეტევა მჴნედ და მეფეთ - მეფე ლაშა-გიორგი ჯვაროსნული ჯაყელი. მის დროს სამცხის სამთავრო გაიზრ-
მტრის სისხლი სწყუროდათ და არც საკუთარი ძლიერად, თჳთ გოლიათი მკლავითა სჳანითა და ომისთის ემზადება. განუწყვეტლივ მზადდება დება და ტაშისკარიდან ერზრუმამდე მიაღწევს.
სისხლის დანთხევისაგან იკავებდნენ თავს. შესა- ჴელითა გოლიათითა, რომლის თანა წინა-მბრძო- იარაღი და ცხენთა აღკაზმულობა. ქართული ჯაყელებს დაუნათესავდებიან ტრაპეზუნის იმ-
ბამისად მათი მთავარი – გაბრიელ მთავარანგე- ლობდეს ძლიერად ყუარყუარე ჯაყელისა შვილი ჯარი იერუსალიმისკენ გალაშქრებას გეგმავს. პერატორები კომნენოსთა გვარიდან. ბექას ერთ
ლოზის ტაძარი იმდენი წითლით არის შემოსილი, პირმშო (იგულისხმება ბექა),... ბოცო ბოცოს ძე, მაგრამ ამ დროს გამოჩნდნენ მონღოლები. მათ ქალიშვილს –ნათელას, საქართველოს მონარქი,
რომ უმალ იფიქრებ – იგი მტრის სისხლითაა მემნას ძმა, რამეთუ ესენი წინა-განეწესნეს. ვი- ორი გენიალური სარდალი მოუძღვოდა – ჯვებე დემეტრე II შეირთავს, ბექას მეორე ქალიშვილს
გასვრილი, მაგრამ მაინც მუდამ მომღიმარია და თარ იხილეს სიმჴნე მათი განძელთა, სწრაფად ივ- და სუბდაი. ისინი საქართველოს სამეფოს სამ- ჯიაჯაყს ცოლად და დედოფლად დაისვამს ტრა-
გამარჯვებული. ლტოდეს პირისაგან მათისა, და სდევნეს ვითარ ხრეთ პროვინციებში შემოიჭრნენ. მეფე ლაშა- პიზონის ბერძენი იმპერატორი, ბექას მესამე
კართამდე ქალაქისად, მცირედღა შეივლტოდეს გიორგიმ ჯარი შეყარა და მდინარე ბერდუჯის ნა- ქალიშვილს ბექაჰანუმს ყირიმის ნახევარკუნძუ-
*** ქალაქად, და უმრავლესი ტყუე ყვეს და ზოგნი პირზე, საგიმის ველზე, გაუმართა ბრძოლა მონ- ლის გენუელი მთავარი შეირთავს. ყველა მიელ-
მოისრნეს ” (ჟამთააღმწერელი, გვ.525). ღოლთ. სამცხის სპასალარის ვაჟი ბექა ივანეს ტვის მესხეთის ბრძენ მთავართან დამოყვრებას.
ივანე ჯაყელ-ციხისჯვარელმა ნიალის ბრძო- ბექა ივანეს ძე ჯაყელ-ციხისჯვარელი განძის ძე ჯაყელი, ლაშა-გიორგის გვერდით იდგა ბერ- მესხნი ჯაყელთა ხელმძღვანელობით არაერთ
ლაში გამარჯვების შემდეგ სწრაფად გარდაქმნა ბრძოლაში ოცი წლის იქნებოდა. ე.ი. ის დაახლო- დუჯის ომში. როგორც ჩანს, თავად მეფე-რაინ- ბრძოლას მოიგებენ საქართველოს პოლიტიკური
თავისი სამხედრო ძალა და მომავალი ბრძოლე- ებით 1190-1192 წლებში უნდა ყოფილიყო დაბა- დი ლაშა-გიორგი ამ ბრძოლის დროს წინა ხაზზე ერთობის აღდგენისათვის. რაც მთავარია, ბექა
ბისთვის მომზადება დაიწყო. 1203 წელს გმი- დებული. იბრძოდა. ქართველებმა მონღოლებს ძლიერად მანდატურთუხუცესი სწორედ სამცხეში აღზრ-
რულად იბრძოლა ბასიანის ომში. ამ დროს, რო- განსაკუთრებით საინტერესო კიდევ ერთი დაჰკრეს. ამ დროს მონღოლები გაიქცნენ. ბექა დის თავის შვილიშვილს, საქართველოს მომავალ
გორც ჩანს, თორელთა და სამცხელთა ლაშქარში ფაქტი: ბექა ჯაყელი ლაშა-გიორგის ამალაში ჯაყელი წინამბრძოლთა შორის იყო. მონღოლებ- ხელმწიფეს, გიორგი ბრწყინვალეს.
იბრძოდნენ ჯაყელ-ციხისჯვარელები. ბასიანის ბოცო ბოცოს ძესთან, ანუ ბოცო ჯაყელთან ერ- მა ქართველთა მძიმე კავალერია შეიტყუეს და ამას დაემატება ისიც, რომ ჯაყელები გააგ-
ომში ლიდერად და წარმართველად რამდენიმე თად იბრძვის განძელთა წინააღმდეგ. რა არის ფლანგებიდან დაარტყეს. ამ ილეთს „მანგუდაი” რძელებენ ვარძიის სამონასტრო კომპლექსის
სარდალია დასახელებული. წინამბრძოლნი კი ეს, თუ არა ლაშა-გიორგის მცდელობა – თავის ერქვა. ამას მონღოლები კარგად იყენებდნენ ევ- მშენებლობას. ააშენებენ საფარის წმინდა საბას
ყოველთვის იყვნენ მესხნი, რომელთაც შალვა დაკვირვების ქვეშ ამყოფოს როგორც ჯაყელი როპული ტიპის ჯარის წინააღმდეგ. ქართული ტაძარს, ზარზმას, მათი მოღვაწეობა გასცდება
ახალციხელი უძღოდა. როგორც ჩანს, სამცხის ციხისჯვარელები, ასევე ჯაყელი ბოცოსძეები. ჯარიც ევროპული სისტემით იბრძოდა. ეს იყო სამცხეს და ისინი ხევისბერ ღუნიასთან ერთად
სპასალარი სწორედ საქართველოს ავანგარდის რაინდული ლაშქარი და მას მძიმე ცხენოსან ჯარ- აღაშენებენ გერგეტის სამებას. ამ ამბებთან ერ-
სარდლის – შალვა ახალციხელის პირად დაქვემ- *** ზე ჰქონდა დიდი იმედები დაფუძნებული. ქართ- თად ჯაყელები აქტიურობენ იერუსალიმში, სწო-
დებარებაში უნდა ყოფილიყო. საინტერესოა, რა დამოკიდებულება იქნე- ველები მონღოლებს სამჯერ სჭარბობდნენ. რედ ქრისტეს საფლავის მიდამოებში მათ აქვთ
გადმოცემის თანახმად, ბასიანის ომში ივანე ბოდა ბექა ჯაყელ-ციხისჯვარელსა და ბოცო ბერდუჯის ბრძოლა ქართველთა მარცხით საგვარეულო ტაძარი, რომელიც საქართველოს
ჯაყელს წარბში მოარტყეს ქეიბური. როგორც ბოცოს ძე ჯაყელს შორის? ალბათ, გულითადი. დამთავრდა. მძიმედ დაიჭრა ლაშა-გიორგი. მონ- კულტურის კერაა.
კობა მოდებაძე – 45
რა ჩქარა გადის დრო, ჩვენო კობა, ამშვენებთ ქართულ მწერლობას. სექტემბერი შენი თვეა, 2021 წელი _
თითქოს გუშინ იყო ახლადფეხადგმულ თქვენი ლექსები ოც წელზე მეტია შენი საიუბილეო წელი, ჩვენო კობა. ამი-
ჩვენი გაზეთის რედაქციაში ფეხი რომ იბეჭდება ჩვენი გაზეთის ფურცლებზე და ტომაც გვსურს საქართველოს მწერალ-
შემოდგი და ლექსების დასტა დაგვიტო- სასიხარულოა, რომ ისინი ჭეშმარიტად თა კავშირის სამცხე-ჯავახეთის რეგი-
ვე. თუმცა, სამწუხაროდ, იმხანად, ვერ- წრფელი გულით შეიყვარა ქართველმა ონული ორგანიზაციისა და გაზეთ “ლი-
ცერთი ლექსი ვერ დაგიბეჭდეთ. მერე მკითხველმა. სასიხარულოა ისიც, რომ ტერატურული მესხეთის” სახელით სუ-
და მერე თქვენი მონდომებული, მარ- თქვენი რამდენიმე ლექსი ამშვენებს ლითა და გულით მოგილოცოთ იუბილე
თლაც შეუპოვარი შრომითა და დიდი “ქართული პოეზიის ანთოლოგიას”, და გვჯერა, თქვენი ჭეშმარიტი პოეზიით
მონდომებით, თქვენ “ლიტერატურულ ხართ საქართველოს მწერალთა კავში- ღირსეულ ადგილს დაიმკვიდრებთ ქარ-
მესხეთთან” ერთად გაიზარდეთ და რის წევრი და პროდუქტიული შემოქმე- თულ მწერლობაში.
დღეს, როგორც წარმატებული პოეტი, დი.
უკვდავსასწაული გენის, *** იქაც, უფლის წყალობის... რას მალევენ კულისებში?
კობა მოდებაძე გურჯო, გაგვაგონე ეგ ხმა, „მიშელი” ვერ გიშველის, აღარასოდესობა რას გვიმხელენ არუნიდან?
სიტყვა ფარნავაზის ენის. თუ არ გინდობს შინ შენი. გულზე როგორ მესობა, შევატოვეთ მიწა ხელში
*** ორჰან, გამოღმიდან გიხმობ, – წამი გამოთხოვების, ვითომ სტუმართ ასე მშვიდად.
ჩემი წილი ჭაღარით და ორჰან, შენი მოდგმა გნატრობს, – ცრემლით უმწარესობა. რად ვერ ვიტათ მოძმის
ჩემი წილი სიკეთით, განძად წაწყმედილო სისხლო, ჩემო შვილებო მწვერვალს?!
ჯერ თუ ღმერთი არ წამიყვანს მანდაც ქართველურად სახლობ. რად ვერ ვხვდებით ცისკარს
ჩვეულ შარას მივყვები. ქართულით ამაყო რომ ხარ,
აიმღვრევა ეს დინება
მშვიდად?!
ჩემი წილი ცა და მიწა, ჩემო შვილებო,
ენას წაგიხდენენ ვერსად, აიმღვრევა ეს დინება, გარე მიწას გვეცილება,
ჩემი წილი სათქმელი... თქვენით მიყვარს დილა-საღამო,
მარად გაგვაგონე ეგ ხმა, შური თუა ახლო-მახლოს, შინა – შურით ზურგში
მონატრებად გადაიქცა – ყვავილობაა სიხარულის
აქეთ სიმღერად და ლექსად. ანგელოზის სხეულიდან გვირტყამს.
დრო, ნაკლებად ნაფერი. მთელი სამყარო.
წამად სიშორით ნატრული ვარ სატანა ვით გავასახლო?.. ვცოცხლობ იმერ-ამერით და
ჩემი წილი საქართველო, *** შენ კი გული გეტკინება,
თქვენს სიახლოვეს, ყველგან მეტი რწმენა გვინდა,
ჩემი წილი მესხობა, ვედრება ღმერთს რომ შენთვის მყოფს რომ
რაღა მასევდებს, რა მაშფოთებს საუკუნე დათვლილია
არასოდეს დემეთმობა, მივაწვდინო, დაგელახვროს,
თქვენს მამა-მშობელს?! ქრისტეს ტანჯვა-წამებიდან.
საამაყოდ მეყოფა. სანთელო, ლოცვაში იღვენთეო, ოცნებაა – ყოფნა მშვიდად,
უფლისა მიმართ მადლიერი სად წასულა ძველი სითბო,
ჩემი წილი ჭაღარით და იქნებ ახდენამდე მიმაცილოთ, სად არ უნდა დაესახლო.
ზეცას ავხედავ, ან ქართული სული წმინდა?
ჩემი წილი სიკეთით, რწმენით ნაარსებო იმედებო. აიმღვრევა ეს დინება,
შვილებო, თქვენით ვინც ადათის წაშლას ითხოვს,
ჯერ თუ ღმერთი არ წამიყვანს შენ კი გული გეტკინება,
ბედნიერი მქვია სახელად! ვერ ავიტან, არ ავიტან!
ჩვეულ შარას მივყვები. *** როს იერით ანგელოზის
წმინდა ნასაყდრალო, სული ბოროტს ეპირება...
მიწას თალხი ეფინება ***
მაინც მლოცველისკენ ილტვი, გამოთხოვება რაც მეტ სირცხვილს შეჭამს კაცი,
გურჯო, გამაგონე ეგ ნეტავ ეგ მიდამო ზიზღი თუა ახლო-მახლოს,
ანგელოზის სხეულიდან მით მეტ სიამაყეს აცლის...
ხმა! რამდენ კაცის ლოცვას ითვლის. აღარასოდესობა
გულზე როგორ მესობა, სატანა ვით გავასახლო?..
ორჰან ბერიძეს, თურქეთში ***
*** ცათა სასუფევლისკენ
მცხოვრებ ღირსეულ ქართველს, *** როცა ცხოვრება მღლის,
პეშვი არ გითრთის, სამსალას სულის უწმინდესობავ.
რუსთაველის კულტურის ცენტ- ვხარობ იმერ-ამერით და ხალისი მოაქვს შვილს,
მთავაზობ, როგორც ღვინოს, არც რა გახლავს საგზალი უფრო დიდი არე მინდა.
რის დამაარსებელს ეს წყალობაა ღვთის,
სიყვარულისთვის უფალმა გარდა უანგარობის, საუკუნე გასულია ოცნებათა
ქართულგულმხურვალე რომ ხარ, ვისთვის სიცოცხლე ღირს.
ბადაგით მაზღვევინოს... ნათელ გექმნეს გზა-კვალი, აფრენიდან.
ვასო სადათიერაშვილის დღიური

(გაგრძელება. დასაწყ. წინა ნომერში) ქუთაისი დაუზოგია და თუ დღეს რამე ვარ, მიმეტე-
ბული წილი მის წყალობითა ვარ. ჩვენ მისგან
ქუთაისში იწყება ჩემთვის სულ ახალი ბევრჯერ გამომესარჩლებოდა. ანტონა იყო თორემ სხვაფრივ დასაწუნი არ იყო. იმდენად დავალებული ვართ, რომ არ ვიცი,
ცხოვრება, რომელმაც ჩემი სიყმაწვილე საკ- ძალიან ამაყი, თავისი ცოლის ყურმოჭრილი ალექსანდრე იყო ნამდვილი სურათი ყაზ- თუ ოდესმე შევსძლებ სამაგიეროს გადახდას.
მაოდ დასჩაგრა. აქ იწყება ჩემთვის მეტად მონა, უყვარდა სმა, ამ მდგომარეობაში ჩემს ბეგისა და მასაც შეგვიძლია არხეინად დაუძა- ყველა შემთხვევაში ვუძღვნი მას ამ ადგილას
მწარე და აუტანელი ცხოვრება. დღესაც რომ მშობლებს ბევრ უსიამოვნებას აყენებდა. ხოთ „მოჩხუბარიძე”. ეს იყო მეტად მშვიდი ჩემს გულითადს მადლობასა.
გადავხედავ ჩემს ქუთაისში გატარებულს ჩვენთვის, თავის ცოლის წყალობით, ხელმო- და წყნარი, ნამდვილი სურათი ალექსანდრე ეხლა რა ჩვენი ოჯახობა გაგაცანით, შეგ-
ცხოვრებას, გული მისივდება და ვღონდები. კუმული იყო, სხვებისთვის კი (თავის ცოლის ყაზბეგის „მოძღვარ ონოფრესი” მხოლოდ იმ ვიძლია ჩემი ამბავი გავაგრძელოთ.
ნუთუ არ შეიძლებოდა, სხვა პირობებში გამე- ნათლულებისთვის) ხელგაშლილი და გულუხ- განსხვავებით, რომ ალიოზს არ უყვარს. აბანოში სიმღერებს დაჩვეული, მე ქუ-
ტარებინა ჩემი სიყმაწვილე? ვი. ეს დედაჩემს გულს უკლავდა. ამ ძმისგან სიმონი იყო თუმცა მკაცრი ხასიათისა, თაისშიც ვმღეროდი. მეზობლები დამიძახებდ-
ქუთაისში რომ ჩამოვედით, მახსოვს კარ- ნენ და მამღერებდნენ. ბოლოს სახლში ეს და-
გათ, პირველად დიდია ვნახე. იმან სიყვარუ- მიშალეს. რადგან ხალხი მასხრად მიგდებდა.
ლიანად მიმიღო და მომიალერსა. მერე მომცა ძველი ქუთაისი არ იქნებოდა ერთი წელიწადი გასული,
წითლად შეღებილი კოჭები და მითხრა მათით რაც ჩვენ ქუთაისში ჩამოვედით, როდესაც
მეთამაშა. მე კოჭობანა არ ვიცოდი და ამიტომ მამაჩემი ლოგინად ჩავარდა. მიზეზად ციება
მაჩვენეს. დაასირავეს კოჭები, მერე გადენენ მოიყვანეს. ნამდვილი მიზეზი კი შემდეგში გა-
განზე და ერთის კოჭით დასირავებულებს და- ვიგე. სანამ მამა ჩემი შეძლებულად იყო, ჩემ
უმიზნეს. რამდენჯერაც მიარტყამდნენ, კოჭე- უფროს ბიძებთან დაახლოება არ უნდოდა,
ბი სირიდან ტრიალით გახტოდნენ და ეს მე ძა- რადგან მათს ხასიათს იცნობდა. ეხლა რო-
ლიან მიხაროდა. მალე შევისწავლე ეს თამაში, დესაც გაღატაკებული იყო, იგი იძულებული
მაგრამ უმჯობესი იქნებოდა, არ შემესწავლა, გახდა, იმათსა შეეფარა თავი. ესენი კი, იმის
რადგან შემდეგში მან ბევრი უსიამოვნება მო- მაგიერ, რომ ამ ბედისაგან მწარედ გამოც-
მაყენა. ამას ჩემის მოთხრობიდან დაინახავთ. დილი ადამიანისათვის თანაეგრძნოთ, მას
სანამ ჩემს ამბავს გავაგრძელებდე, საჭი- ჰლანძღავდნენ და ყველანაირ დამცირებას
როა გაგაცნოთ დედაჩემის მშობლების სახ- აყენებდნენ. მამაჩემი ამას მოთმინებით იტან-
ლობა. ეს შესდგებოდა პაპა ჩემისა, დიდიასი და. ერთხელ მამაჩემი ბაგრატასა და ალექ-
და ხუთის ბიძით; პირველს ერქვა ანტონა, სანდრესთან ერთად აბანოში წასულიყვნენ.
მის მიმდევნოს ბაგრატა, მერე ალექსანდ- ბანების შემდეგ ესვათ. მამა ჩემი აქაც ქირ-
რე. ამას მოსდევდა ალიოზი (შემდეგში შიო) დად აუგდიათ და ბაგრატა მთვრალობაში ისე
და უნცროს ერქვა სიმონი. მთელი ოჯახობა გათამამებულიყო, რომ მამაჩემისთვის სილა
ერთად სცხოვრობდა. ანტონა იყო ვაჭარი და გაერტყა. ესღა აკლდა, რომ ვარამი გავსებო-
შემდეგში ქუთაისის ყაფანი ეჭირა. ბაგრატა და. მამაჩემს თავის გადასაყოლებლად ძალზე
იყო მეფურნე და ფურნე ჰქონდა. ალექსან- ესვა და ნაბანევისთვის სიცივეს დაეკრა. მო-
დრე სალდათობიდან იყო დაბრუნებული და ვიდა შინ და ჩაწვა ლოგინში, რომ აღარ ამდ-
ბაგრატას შველოდა. ალიოზი სტამბოლში გარიყო. დარდმა და უკაცურმა მოპყრობამ
იყო ქართველ კათოლიკე მამათა მონასტერ- მაგრამ სამართლიანი, მშობლების მოყვარე სიცოცხლე მოუსწრაფა სიცოცხლით სავსე
ში და მღვდლად იყო ნაკურთხი (დღეს იგი ამ დედაჩემმა ბევრი უსამართლობა გამოიარა და მზრუნველი, მხიარული და მუყაითი ადა- ადამიანს. 38 წლისა იგი მიწას მივაბარეთ.
მონასტრის წინამძღვარია). სიმონი ამ დროს და ბევრი იტანჯა. დღესაც მისგან გასახარე- მიანი, ყველგან მიღებული და პატივცემული კარგად მახსოვს, მე მამაჩემს ავათმყო-
კათოლიკების ეკლესიის კანდელაკი იყო და ლი არა აქვს რა და ყველა ეს თავის ცოლის და ყველას საყვარელი, სმა არ უყვარდა. ეს ფობისს დროს გვერდიდან არ ვცილდებოდი,
აგრეთვე, კოკოჩევის აფთიაქში მუშაობდა წყალობით, რომელიც განხორციელებული ზრუნავდა თავგამოდებით ჩვენთვის და ჩვენ თავთან ვუჯექი და ვტიტინებდი. ეს იყო იმი-
(შემდეგში ეს აფთიაქი შეისყიდა და დაერქვა ჭინკაა. ამ პიროვნების დახასიათებას საჭი- ნამდვილი მამობა გაგვიწია. ამას ვერასდროს სი ერთად ერთი თავის გართობა. ის ხშირათ
სიმონ მათნაშვილის და ამხ. აფთიაქი. ბოლშე- როდ არა ვრაცხ. რადგან არა მსურს ჩვენს უსაქმურად ვერ დაინახავდით. თუმცა კი ჩვენ მეტყოდა ხოლმე: – „შვილო, შენა ხარ ჩემი
ვიკების შემოსევის დროს, 1921 წელს. ეს აფ- გვარს ამითი ჩირქი შევცხო, მხოლოდ საკმა- ხშირად მკაცრად გვეპყრობოდა (ე.ი. მე და იმედიო”. მამაჩემი ისეთი დასუსტებული იყო,
თიაქი რუსებმა ჩამოართვეს). ამ ოჯახობის რისია, თუ რომ ვიტყვი, რომ ეს ადამიანი ენად ჩემს ძმას პეტრეს), მაგრამ ეს მომეტებულად რომ კარში მარტო ვერ გავიდოდა. საჭირო
ხასიათსაც მოკლედ გაცნობებთ. გაკრეფილი იყო; ამ მნიშვნელობის ახსნას კი ჩვენივე ბრალი იყო. მართალია შესაძლებე- იყო მიშველებოდა ვინმე, მაგრამ, საზოგა-
პაპაჩემი იყო ძლიერ სასტიკი ადამიანი, მკითხველებს მივანდობ. ლი იყო, ჩვენ სხვანაირად მოგვქცეოდა, მაგ- დოთ, არავის აწუხებდა. თუ რომ კარში გას-
ძალიან ადვილად ჯავრდებოდა და ვაი იმას, ბაგრატა იყო მხიარული ხასიათისა, დიდი რამ თითონ საშინლად მკაცრად აღზრდილი, ვლა მოუნდებოდა, მეტყოდა ხოლმე, შვილო,
ვინც ამისთანა დროს ხელში მოხვდებოდა, ეშმაკი კაცი, გამხდარი ტანისა, უყვარდა ძა- სხვებსაც უნებლიედ ამნაირათვე ეპყრობოდა ჯოხი მომაწოდეო და მეც მივცემდი. ცალი
არ დაინდობდა და გამეტებით სცემდა. ამის ლიან სმა და ქეიფი. ნასვამი ძალიან დაჯი- და ამის გარდა საქმე დროს არ აძლევდა, დამ- ხელით ჯოხზე დაეყრდნობოდა ხოლმე, მე-
გარდა უყვარდა სმა და ჩხუბში არა იშვიათად ნებული იყო და გვაქცევდა, მაგრამ საკმაოდ შვიდებით მოგვპყრობოდა. მისდა საქებურად ორეთი კი მხარზე და მეტყოდა:
ჩარეულა. დიდია ჩემი თუმცა მკაცრი იყო, ხელგაშლილი იყო. ლოთობამ გადაიტანა იგი, კი უნდა ვსთქვათ, რომ ჩვენთვის თავი არ – „შეგიძლია მატაროო?” მე, 
მაგრამ სამართლიანი და გულკეთილი. ეს რასაკვირველია, „ჰოს” ვეუბნე-
ბოდი და ისიც გაიღიმებოდა. ამოუდგებოდა შინჯვა დავიწყე. ის რაღაცა შეინძრა და დაიკ- დაქცევა მომინდა. ამიტომ სალაღოვს ვუთხა- თუ უთუოდ ჰაერი უნდა მიუვიდეს, თორემ
გვერდით და დამყავდა ცოტაოდენი. ეს მე ძა- ლაკვნა. მე ეს ძალიან მომეწონა და თამაროს რი: – შენ დაწმინდე, მე კარში გასვლა მინდა მოკვდება თქო. მეორე დილას ჩავირბინე სამ-
ლიან მიხაროდა და მაამაყებდა. საჩვენებლად წაუყვანე. იმან რომ ის დაინახა, და ეხლავე მოვალ. როცა დავბრუნდი, დაწ- ზარეულოში და მინდოდა ჩემი თევზის ნახვა,
ქუთაისში ჩემს დროს რუსები ქუჩა-ქუჩა მორთო ღრიალი, სახლში გავარდა და დამიყ- მენდა გავათავეთ და სასწავლებელში დავბ- მაგრამ ცარიელი ტაშტი დამხვდა. თურმე,
მაროჟნისა და კვასს ჰყიდნენ. მამაჩემი ხში- ვირა: „გადააგდე, გველია, გიკბენსო”. მე ამ რუნდით. ღამეს კატებს ეგრძნოთ თევზს სუნი, ამოეგ-
რად სჭამდა მაროჟნის, რადგამ წყურვილს სიტყვების გაგონებაზე შემეშინდა, გადავტ- გაიარა რამდენიმე ხანმა და უცბათ ხმა დოთ ტაშტიდან და შეეჭამათ. ამის შემდეგ მე
რაოდენათმე უკლავდა და პირს უსველებდა. ყორცნე და თამაროს უკან გამოუდექი. გავარდა, ეკლესიის ყუთი გაუძარცვიათ და კატების დიდი მტერი ვიყავი.
ერთ დღესაც ჩამოატარეს მაროჟნი. მამა ჩემ- მე, როგორც ზემოთ მოვიხსენიე, ავად ვი- 30 მანეთი მოუპარიათო. რასაკვირველია, ერთხელ რიონი ადიდებულიყო და
მა სთხოვა, დედას ეყიდნა. ეტყობა მამა ჩემი ყავი. ავადმყოფობაში ფაღარათი დამჩემდა ეჭვი ჩემზე შემოაგდეს. მე ვუამბე, როგორც მღვრიე წყალი მოჰქონდა. მე ანკესი მქონდა
ძალიან ავათ იყო, რომ დედამ უთხრა: – „არ და როგორც ბოვშვს ბევრჯერ მიხდებოდა ვიცოდი. სალაღოვიც უარზე იდგა. არ გასუ- გადაგდებული. გამოვწიე და რაღაც მოჰყვა.
შემიძლია, ვერ გიყიდიო, ექიმისგან დაშლი- ხოლმე, რომ საცვალს ვისვრიდი. ბიცოლა ლა ბევრი ხანი და გავიგეთ, რომ სალაღოვს მე დამპალი შეშა მეგონა და გულმოსულს მინ-
ლიაო”. მამა ბევრს ეხვეწა, მაგრამ დედამ ჩემი პირველ ხანებში მირეცხავდა სარეცხს, გაეტეხა ყუთი, მოეპარა ფული, ჩაეფლა ეზო- დოდა რიონში გადამეგდო ისა. ის იყო ხელი
არა ჰქნა, რადგან მართლა დაშლილი ჰქონდა. ბოლოს კი გამიწყრა, თუ როდისმე მომიხდე- ში და დროს ქეიფსა და ლოთობაში ატარებ- უნდა დამევლო, როდესაც ის უცბათ შეინძრა
მამა რომ გარდაიცვალა, დედა ჩემი ხშირად ბოდა კიდევ, ჯერ კარგა მცემდა, მერე მომ- და. ეს შემდეგმა შემთხვევამ გამოააშკარავა. და შეშის მაგივრად ვეება თევზი კი გამოდგა.
იტყოდა ოხვრით: – „ნეტავი იმ დღეს მაროჟნი ცემდა ჩემს სარეცხს, გამგზავნიდა წყაროზე სალაღოვს თავისი თანამოსწავლე თუმანოვი დავეტაკე საჩქაროდ და მთელის ძალით ზედ
მეყიდა და მომაკვდავისთვის ბოლო ნატვრა და იქ მევე უნდა მერეცხა სარეცხი. მე ეს, მიეწვია თურმე: ჩამჯდარიყვნენ ეტლში და დავაწექი, რადგან ძალიან მიიბრძოდა წყლის-
მაინც შემესრულებინაო”. რასაკვირველია, ჯანმრთელობას უფრო მიკ- ქუთაისში დაქრიალებდნენ. მეეტლისთვის კენ. მოვრთე ყვირილი და დედას უყვიროდი,
რამდენიმე დღის შემდეგ მე მამაჩემის ლებდა, რადგან სინოტივეს უნდა მოვრიდე- სალაღოვს მანეთიანი უჩუქნია. ერთ მათხოვ- საჩქაროდ გამოეგზავნა ჩემი ძმა ტაშტით.
ლოგინიდან მომაშორეს და მეზობლებთან ისიც მაშინვე ჩამოფრინდა. დავტოვეთ თევზი
გამგზავნეს. მე ვერ ვხვდებოდი, თუ ამას ტაშტში და დიდის სიამაყით გავსწიეთ სახლ-
რისთვის შვრებოდნენ. პირველ ხანს მე დავ- ძველი წაღვერი ში. დედაჩემს თევზი ძალიან მოეწონა და სა-
მორჩილდი, მაგრამ ბოლოს ცდა მომწყინდა დილისთვის შეუწვა სიმონს და ალიოზს, მე კი
და მამასთან წასვლა მოვინდომე. ძალიან გა- თხის კუდიც არ მარგუნეს.
მიკვირდა, რომ სახლში არ გამიშვეს. ბევრი საზოგადოდ, მე ცხოველების დიდი მეგო-
ვეხვეწნე, მაგრამ ჩემმა ხვეწნამ არ გასჭრა. ბარი ვიყავი. თუ როდესმე რომელიმე ფრინ-
მე ტირილი დავიწყე და მეზობლები მეალერ- ველს ან სხვა რამეს ხელში ჩავიგდებდი, მე
სებოდნენ და ცდილობდნენ ჩემს დამშვიდე- მას დიდის სიყვარულით ვექცეოდი.
ბას. მთხოვდნენ, კიდევ მემღერა, მაგრამ მე ერთ დროს მამიდაჩემთან წავედი სოფელ
სიმღერისთვის არა მცალოდა. ვიჯექი მთელი უდეში, ახალციხის მახლობლად. იქ კურდ-
საათობით და ფანჯრიდან კარში დაღონებით ღლები ჰყვანდათ. იმდენი ვეჯიჯღინე, რომ
ვიცქეროდი. ღამეც მეზობლებთან გავატარე. ბოლოს ქუთაისში დაბრუნების დროს ორი
მოვიდა მამას დამარხვის დღე და მაშინ შემატ- დედალ-მამალი კურდღელი მაჩუქეს. სახლ-
ყობინეს, რომ მამაჩემი გარდაცვლილიყო. მე მოვ- ში ესენი ბოჩკაში ჩავამწყვრიე მარანში და
რთე ტირილი და სანამ არ დავიღალე, არ გავჩუ- ზედ ფიცრები გადავაფარე. ერთ დღეს დი-
მებულვარ. შუადღის შემდეგ მამაჩემი სახლიდან ლით კურდღლების სანახავად რომ ჩავედი,
გამოასვენეს და სასაფლაოზე გაასვენეს. მე ერთ შუა მარანში ნახევრად შეჭმულები დამხვდ-
ეტლში ჩავჯექი და მიცვალებულის კუბოს ხალხის ნენ. კატებს მიეგნოთ, ამოეგდოთ ბოჩკიდან,
უკან გავყევი. შუა გზაში დავინახე დედაჩემი. საბ- დაეჭრათ და შეეჭამათ. ამ დღიდან მე კატე-
რალო ადამიანი მთლად ცრემლად იღვრებოდა. ბის დიდი მტერი შევიქენი და სადაც მოვახე-
მას მხრებში ამოსდგომოდნენ რამდენიმე მეგო- ლებდი, ქვას მივაზელდი.
ბარი ქალი და ძალით სახლში მიჰყავდათ, რადგან ერთხელ ჩემს ძმასთან და მეზობლის
მეტის მწუხარებით ძალიან დასუსტებულიყო და ბოვშვებთან ერთად რიონის ნაპირზე ვთა-
სიხარულის სახსარი აღარ ჰქონდა. რომ ჩამო- მაშობდი. რიონს კლდეები ჩაჰყვებოდა და
ატარეს, იმისთანა მწუხარე თვალებით შემომხე- ამ კლდეებში ხშირად ხვრელებსაც შეხვდე-
და, რომ ცრემლები ღაპაღუპით წამომაყრევინა ბოდით. ერთი ამისთანა ხვრელი ზედ რიონ-
თვალებიდან. ეს სურათი ცხოვლად ჩამებეჭდა ზე გადიოდა, ამ ხვრელის წინ იდგა ჩვენი
გუნებაში და დღესაც მკაფიოდ მიდგია თვალწინ. მეზობლის ბოვშვი, იგი ცოტა ენაჩლუნგი
ამის გახსენებაზე მე გული მეხუთება და ცრემ- იყო და რაღაცას შვრებოდა. მე იქ მივედი –
ლები მერევა თვალებში. საბრალო დედავ, რომ „ვაშო, შიგ კვატაა”, – მითხრა იმან. შევიხედე
გცოდნოდა მაშინ, თუ რამდენი მწუხარება უნდა ხვრელში და მართლა ერთი კვატა დავინახე.
გაგევლო ჩენთვის?.. მე სასაფლაომდი გავყევი და თურმე რიონს ჩამოჰყოლოდა და თავი აქ შე-
სხვა ყმაწვილებთან ერთად უკან დავბრუნდი. სახ- ეფარებინა. ჩვენ მეზობლის ბოვშვს შესვლისა
ლში რომ შევედი, გაშლილი სუფრა დამხვდა. ჩვენი ეშინოდა და კვატას გარედან ქვებს ესროდა,
ნათესაობა შეყრილიყო რამდენიმე სხვა სტუმრებ- რომ კარში გამოეგდო. მე რომ ეს დავინახე,
თან ერთად და ქელეხი გაემართათ. მე რომ შევ- ძალიან გამეხარდა. შევედი ხვრელში და კვა-
დიოდი შინ, პაპაჩემს ღვინის ფიალა ეჭირა ხელში ტა მალე დავიჭირე. გახარებულმა სახლში
და მამა ჩემზე სიტყვას ამბობდა. ის იყო სიტყვა გავაქანე. ჩვენმა მეზობელმა ჩხუბი აგვიტე-
დაამთავრა და წარმოსთქვა „მისი სულის საც- ხა: – „კვატა ჩვენ გვერგება, რადგან პირველი
ხონებლადაო”, რომ უცბათ ფიალა ხელიდან გა- ჩვენმა შვილმა დაინახაო”, ჩვენ კი ვეუბნე-
უვარდა, ღვინო დაიღვარა და ფიალა დაიმსხვრა. – ბოდით: – „თუ კი ნახა, რისთვის არ დაიჭირა,
„ეს იმის კერძი ყოფილაო”, – წარმოსთქვა პაპა- ბულიყავი. ეხლა კი მთელი დღე გალუმპული რისთვის აბაზიანი გადუგდია და მერე ბოთ- ჩვენ ხომ მოვალე არა ვართ, რასაც ნახავთ,
ჩემმა და სხვა ფიალა აიღო, შემდეგ რა მოხდა, მე დავრბოდი. ეს ბიცოლაჩემს ფეხებზე ეკიდა. ლებით ღვინო ესვა. ეს თუმანოვს გაჰკვირვე- იმის დაჭერაში მოგეშველოთ თქო”. კვატა,
აღარ მახსოვს.. საზოგადოთ, ის მე გულცივად მექცეოდა, ბია და მეორე დღეს სასწავლებელში უამბო. რასაკვირველია, ჩვენ დაგვრჩა. მე მას ძალიან
აქ იწყება ჩემი ობლობა და თუ ობლობა ბევრს მლახავდა. ბევრჯერ მიტირნია ხოლ- ეს დონ დამიანეს და ბიძა ჩემის ყურსაც მის- ვუვლიდი და ვანებივრებდი. საუბედუროდ,
რა მწარეა, ამას ჩემი მოთხრობა ნათლად გაჩ- მე, მაგრამ რა გამეგებოდა? ბიძაჩემი სახლ- წვდენოდა, მოეხდინა გამოძიება და სალა- რამდენიმე თვის შემდეგ ჭირმა მომიკლა. მე
ვენებს. ში არ იყო მთელი დღე და ბიცოლა ჩემი, მა- ღოვი გამომტყდარიყო. მოსთხარეს თურმე ამაზე ძალიან ვიტირე, მერე ავიღე მკვდარი
ქუთაისში მე კათოლიკების სახალხო სას- შასადამე, როგორც უნდოდა, ისე მექცეოდა. ნაჩვენები ადგილები და რამდენიმე მანეთიღა კვატა, ჩავიტანე რიონზე, ჩვენს ბალკონის
წავლებელში მიმაბარეს. კარგად მახსოვს, ბიძაჩემი, ცოტა არ იყოს, სუსტი ხასიათის ეშოვნათ. სალაღოვი დონ დამიანეს საშინლად გვერდით ხვრელში ამოუთხარე საფლავი და
ჩემს განყოფილებაში პირველი მოსწავლე ვი- კაცი იყო და მის ცოლს იგი მთლად დაემო- უცემია და სასწავლებლიდან გაუგდია. ამნა- შიგ დავმარხე.
ყავი და წლის ბოლოს ნიშნები რომ დაგვირი- ნავებინა; ამიტომ მე ხეირიანად ვერ გამომე- ირად გადავრჩი ეჭვიანობას. სახალხო სასწავლებლის დამთავრების
გეს, მე მთლად ხუთები მქონდა. მე, როგორც სარჩლებოდა. – კარგათ მახსოვს, რომ ჩემს მე ჩემის ცელქობისთვის ხშირად გაულა- შემდეგ, მე ქუთაისის სათავად-აზნაურო გიმ-
ზემოთ მოგახსენეთ,, ბუნებით ძალიან ცელქი ჩამოსაყვანად დედა ჩემს ძმა ანტონა გამოეგ- ხივართ, რაც მე ვუცემივართ, არა მგონია სხვა ნაზიაში მიმაბარეს. მე პირველ ხანებში კარგა
ვიყავი, ამასთანავე, ღონიერიც და მიყვარდა ზავნა. წაღვერიდან ჩამსვეს ნახირის ვაგონ- ვინმე ეცემოთ, ხანდისხან ისე გავაბრაზებდი, ვბეჯითობდი, მერე კი მოუკლე თანდათანო-
ჩემს ტოლებთან ჭიდაობა. ვაი იმას, ვინც მე ში და ისევ გამაგზავნეს. მე მარტოთ მარტო რომ ჯაჭვებითაც კი დამაბამდნენ, უსადილოდ ბით და უფრო გართობაზე ვფიქრობდი, ვიდ-
წამეჩხუბებოდა: შავს დღეს დავაყენებდი. ვიყავი ვაგონში და შიშით გული მისკდებოდა, დამაგდებდნენ. არასდროს არ დამავიწყდება რე სწავლაზე. მე დიდის გულდასმით ვთამა-
ბევრჯერ გამილახია ჩემი მოწინააღმდეგე- რადგან არ ვიცოდი, სად მივდიოდი. ვაგონის შემდეგი შემთხვევა. მე რაღაცა დიდი დანა- შობდი და ვცელქობდი, ეს კი სხვებს, ე.ი. ჩემს
ები. ჩემი ამხანაგები, რასაკვირველია, მაქე- ჭუჭრუტანიდან რომ გავიხედე, მოპირდაპირე შაული ჩამედინა. აღარ მახსოვს რა. მოვიდა მასწავლებლებს არ მოსწონდათ და ჩემდა
ზებდნენ ჭიდაობაში და ჩხუბში და მეც ამითი მხარეს ერთი სხვა მატარებელი მოდიოდა, ბიძაჩემი სიმონი სახლში, ჯერ ერთი ლაზათი- უნებურათ, ყველაზე ანცათ ვითვლებოდი,
გაამაყებული ყველას ვეტაკებოდი და მიწაზე – „ვაი თუ იმ მატარებელში უნდა გადავმჯ- ანად მიმბეგვა, ფეხებით კარგა გამთელა, მერე რაც არ უნდა მომხდარიყო, თუ გინდ მე შიგ
ვანარცხებდი. დარიყავი თქო”. – გავიფიქრე და ტირილი ჯაჭვები დამადო და სალოგინეში, ე.ი. ლო- არ ვრეულიყავი, უთუოდ მე დამსახავდნენ
როგორც ეტყობა, ქუთაისის ჰაერი არ დავიწყე, რადგან ეხლა ხომ გზას ავუქციეთ- გინის საწყობ ოთახში ჩამკეტა და დედაჩემს დამნაშავეთ, ეს სხვა ჩემ ამხანაგებმა მალე
შემეგუვა, რადგან ავათ გავხდი და ჩემმა ქო! როგორც იყო, რიონში ბიძაჩემმა ანტონამ სასტიკად აუკრძალა, ჩემთვის რამე მოეცა. დაინახეს და თუ რამეს ჩაიდენდნენ, თავის
მშობლებმა ჰავის გამოსაცვლელად ბიძაჩემ ნამდვილ სამგზავრო მატარებელში ჩამსვა და ლოგინის საწყობი ოთახი ბალკონზე აკრია, გამოსახსნელად მე გადმომაბრალებდნენ და
იოსებ სადათიერაშვილთან წაღვერში გამგ- ცოტა ხანში სახლში ვიყავით. დედამ რომ და- ბალკონი კი რიონს გადაჰყურებს. სადილო- მე კი არავინ მიჯერიდა. ვინ მოსთვლის რამ-
ზავნა. წაღვერი ბორჯომისა და ბაკურიანის მინახა, თავში ხელი შემოიკრა: „ვაი შენს დე- ბამ გაიარა, სამხარმა გაიარა და კუჭმა მეტის დენი ღილები უჭმევიათ ჩემთვის, რამდენჯერ
შუა მდებარეობს. მშვენიერი კოხტა სოფელია დასა, შვილო, სთქვა დედაჩემმა, რა ღუჟღუჟა შიმშილისაგან ტკივილი დამიწყო. დედა ვერა- ყურები აუწითლებიათ ჩემთვის.
ქალაქური სახლებით. ბიძაჩემი იოსები აქა ბოვში გაუგზავნე და რა მიბრუნდებაო”. ფერს მომცემდა, რადგან კარები დაკეტილი ეს კი ხშირად სხვების გულისათვის გამი-
მსახურობდა რკინიგზაზე. ის აქ ცხოვრობდა რადგანაც სასწავლებელზე ვლაპარა- იყო და გასაღები კი სიმონს თან წაეღო. დედა- ვარდა მთელს გიმნაზიაში ცუდი სახელი. ამ
თავისი ცოლითა და ერთის ქალიშვილით. ამი- კობ, აქვე მოვიყვან ყველა ჩემს მოგონებებს ჩემს შევცოდებოდი და ეთხოვნა ალიოზისთ- ამბავმა სახლამდისაც მიაღწია. რამდენჯერ-
სი ცოლი რუსი იყო და ბერწი. რადგან შვილი სასწავლებლიდან. ერთხელ დიდი დასვენება ვის, ჩემთვის როგორმე საჭმელი მოეცა. დე- მე გიმნაზიიდანაც კი გამაგდეს, მაგრამ ბიძა
ძალიან უნდოდათ, ერთ ღარიბ რუსის ოჯახო- გვქონდა და ეზოში ვთამაშობდით. მთავა- დამ ერთი პატარა ხონჯა გააკეთა, შიგ ჩადო ჩემი სიმონი ისევ მაღებინებდა. ეს, რასაკ-
ბის ქალიშვილი (ჯერ კიდევ უსუსური)) ეშვი- რი განყოფილების მოსწავლეები ბღლაძუ- საჭმელი და ყველი-პური. ალიოზმა ერთი სარი ვირველია, გამოძიებას ვერ შეუდგებოდა და
ლათ და შვილივითა ზდიდნენ. ამას თამროს ლობდნენ და მეც ვუყურებდი. ესენი ჩხუბში გაუყარა ხონჯას და ბალკონიდან სარკმელში რაც სასწავლებელში მაკლდა, იმას სახლში
უძახდნენ. მე რომ ამათსა მოვედი, მე თამა- ისე გაერთნენ, რომ ზარების რეკა ვერც კი შემომაწოდა. ამნაირათ მომაწოდეს საჭმელი. მისრულებდნენ. მე ბიძა ჩემს საყვედურს ვერ
როს დავუმეგობრდი და დღემუდამ იმასთან გაიგეს. უცბად გამოჩნდა ბიძა ჩემი სიმონი, როდესაც გავძეხი, რიონს დაუწყე ყურება. ამ ვეტყვი, რადგან მან საქმის მდგომარეობა არ
ერთად ტყე-ღრეში დავეხეტებოდით. წაღ- რომლისთვისაც ეს შემთხვევა შეეტყობინე- დროს რიონმა უპატრონო შეშა ჩამოატარა ისე იცოდა და მე კი თავს მის წინაშე ვერ ვიმართ-
ვერში ერთი დიდი საქანელა იყო, შევსვამდი ბინათ. დაგვკრიბა ყველა, ვინც გვნახა, შეგ- ახლოს, რომ ბოვშვსაც კი შეეძლო მისი დაჭე- ლებდი, მე იმისი ისე მეშინოდა, რომ მას რომ
თამაროს ერთ თავზე, მეორეზე დავდგებოდი ვიყვანა მონასტრის დარბაზში, ჩამოგვასი- რა. მე შეშას ხშირად ვიჭერდი და ამიტომ ძა- დავინახავდი, ენა მუცელში ჩამიძვრებოდა და
მე, ჩავბუქნავდი და ისე ვქანაობდით, რომ რავა და თვითეულს ჩვენგანს კაი მათრახები ლიან დამენანა, რომ არ შემეძლო ჩარბენა და კანკალს დავიწყებდი. ეს კი ბიძაჩემს დანაშა-
ხანდისხან თამაროს თავბრუ დაესხმებოდა გვითავაზა. ბიძა ჩემი სიმონი, როგორც უკვე მათი დაჭერა. ულის ცნობას მიაწერდა და, რასაკვირველია,
და მორთავდა ყვირილს. მე ბუქნას მოუკ- ნათქვამი მაქვს, კანდელაკი იყო და ეს მეხმა- მე ძალიან მიყვარდა თევზაობა, თევზს რომ მაშინ მე გალახვა არ ამცილდებოდა.
ლებდი და ისიც ჩაჩუმდებოდა. ჩვენ ხშირად რებოდა ეკლესიაში ბანკოების დასაწმენდათ, რომ დავიჭერდი, მაშინათვე ტაშტით წყალს ერთხელ, ის იყო გაკვეთილი გათავდა, მე
დავიარებოდით მთაში მაყვლის საკრეფად. წირვის მოსახმარებლად და სხვა. ერთ დღეს დავსდგამდი, შიგ ვუშვებდი და საათობით ვუ- კლასიდან შურდულივით გამოვარდი და ეზო-
ერთხელაც რომ მაყვალს ვკრიფავდით, თამა- ეკლესიაში ბანკოები უნდა დამეწმინდა. დიდი ყურებდი თუ როგორ სცურავდნენ. ერთხელ ში გავარდი. გიმნაზიის კარები ძალზე გავა-
რომ ყვირილი მორთო. მე მივირბინე მასთან დასვენება რომ გვქონდა, ვსთხოვე ერთს ჩემს ერთი საკმაოდ მოზრდილი თევზი დავიჭირე ღე, მაგრამ ჩემს შემდეგ სხვებიც ბევრნი ფეხ
და ერთ ბუჩქთან რაღაცა ვერცხლისფერი თანამოსწავლე სალაღოვს, მომხმარებოდა. და ტაშტში ჩავამწყვდიე. დაღამდა და მეც და ფეხ მომდევდნენ. შუა ეზოში ვიქნებოდი,
გრძელი ცხოველი დავინახე. მე არ ვიცოდი შევედით ეკლესიაში და დავიწყეთ ბანკოების ტაშტს ნახევრად გადავაფარე შეშა, ნახევარი
რა იყო და დავავლე ხელი, ავიტაცე ჰაერში და წმენდა. ეკლესია ცარიელი იყო. მე შარდის კი თავისუფალი დავტოვე, რადგან მეგონა, გაგრძელება გვ.10
ლიტერატურული კრიტიკა
დებიუტანტური წინდაუხედაობა?!. ომარ ქვეყანას უჭირდა, მაგრამ ჩვენ, სოფლის ნად არანაირად არ ჰყოფნიდათ! ნამდვილი საშინელებაა, ხოლო თუ ასაუზმე-
ჯემალ მეხრიშვილი აჭალბუჭულები ამას ვერცა ვხვდებოდით, ჰოდა, ჩვენი უბნის რომელიმე წვრილშვი- ბენ, მაშინ ასმაგი საშინელება - საყვარელი
რადგან ის ყველაფერი მიმდინარე ცხოვრე- ლი, გაჭირვებული ანდა სულწასული ზაფხუ- დედიკოს ხელით მომზადებულ ქართულ საუზ-
მკითხველები, ალბათ, შემაჩვენებენ, ანდა
ბის ჩვეულებრივ ნორმად გვეჩვენებოდა!.. მა- ლობით თუ ხშირ-ხშირად მიმართავდა ქორფა მეს ნუთუ აღარ ახლავს იმდენი მადლი და მა-
შეიძლება შემიბრალონ კიდეც, როგორც კი
მაჩემი გუთნისდედა იყო და გაზაფხულობით კარტოფილსა და მწვანე ლობიოს, ოხეტაანთ წიერება, პატარას ბაგა-ბაღამდე ან სკოლამდე
შეიტყობენ - ამ წერილზე ფიქრით თავს რვა
მინდვრიდან კონა-კონა სატაცურს ჩამოგვი- ომახიანი ნინო ბებია ყველას გასაგონად ხმა- მაინც მიჰყვეს?!
წელი ვიტანჯავდი! ბოლოს თუ მაინც გადავ-
ტანდა ხოლმე!.. დედას კი, როგორც საერთოდ, აწევით კიცხავდა. თანაც ეს მეორდება ყოველ შესვენებასა
წყვიტე მისი დაწერა, მხოლოდ ამ რწმენით
ყველა დედას, ისეთი გემრიელი ხელი ჰქონდა, – სუ ნედლობაში რომ ამოჭამოთ, მემრე და ნასკოლევსაც! საქმე უკვე იქამდეა მისული,
გულმოცემულმა - აქ მარტო ჩემი კი არა, თა-
მზესუმზირის ზეთში მოთუშული ხახვით შე- რაღა გეშველებათ, თქვე უბედურებო?!. ზამ- ურთიერთწამხედურობითა და პატრონების
ვისთავად მილიონობით პიროვნების განცდე-
ნელებული მხლის კერძების გემომ გონებაში თარს დიდი ტ... აქვს - რო ჩამოგვიჯდება, ვინ გულგრილობით ჩვენს პატარებსა და ჭაბუკ-
ბის, მოგონებების, ღირსებისა და პირის გემოს
სამუდამოდ ჩამიჭდია მათი დაუვიწყარი სახე- იცის, როდისღა ადგება და წავა! მაშინ ვინ რას ქალიშვილებსაც თითქმის აღარაფრად უღირთ
დაცვაც გამომივა!
ლები: ხაჭიჭოლა... არჯაკელი... მაკრატელა... მოგცემთ, ჰა?!.. გეყოფათ, გეყოფათ!.. საუკუნეთა მანძილზე დახვეწილი ქართული
მაშ, დავიწყოთ!
შავჩოხა... ციკნიყურა... მხალშავა... ბავშვობის მოგონებებსაც რომ თავი და- ოჯახური სამზარეულო და ჭრაჭუნა პაკეტებ-
ჟურნალში ,,არილი” (N3, 2014) დაიბეჭ-
მე და ჩემს უმცროს ძმას დედა ზოგჯერ ვანებო, ვინ იცის, ჩვენი პლანეტის რამდენი ში უნაკლოდ შენიღბული რაგინდარა წამტ-
და ივანე ფეზუაშვილის თორმეტგვერდიანი
გაგვაფრთხილებდა: ძალიან არ იცელქოთ და მილიონი მოქალაქის ნუგბარი კერძია მწვანე ყუებელი სასუსნავი სიცოცხლეს ურჩევიათ
მოთხრობა ,,ცა”. მკითხველებს ეს ცა ზეცა ნუ
მეზობლებს თავ-პირი არ მოაჭამოთ!.. სადი- ლობიო და ხორციანი ბორშჩი!.. თვითონ ავ- - ხელს სულ ამ პაკეტებში აფათურებენ და აზ-
ეგონებათ - ცა თბილისში ჩამოსული ჩინელი
ლად ესა და ეს კერძი უნდა დაგახვედროთო! ტორსა და მის პერსონაჟს შეიძლება არც ერთი რჩაუტანებლად ისმუსნებიან!
ქალიშვილია, ქართველ ახალგაზრდას რომ
ჩვენც დაიმედებით გავრბოდით ტოლ-სწო- მათგანი არ ეპიტნავებოდეს! ეს მათი ნება და არადა, საცა სამართალია, ტრადიციულ
შეუყვარდება.
რებისკენ. მეზობლების ეზო-ყურეში თანა- უფლებაა – ამისთვის ვერავინ გაკიცხავს, ვი- ქართულ ოჯახში აღზრდილ მოზარდს დედის
მოთხრობის მხატვრულობასა და ენობრივ-
ტოლებთან ნათამაშევ-ნაცელქარები შინ რომ ნაიდან გემოვნებაზე არ დაობენ! მაგრამ მაშინ ხელით მომზადებული წყალტურტურაც1 კი
გრამატიკულ კატეგორიებზე მსჯელობასაც
მივიდოდით, დედის გამკაცრებული სახის და- ეს ყველაფერი სხვანაირად უნდა თქმულიყო უნდა ერჩიოს ამდენი საეჭვო ხარისხის, ხში-
რომ გამოვუდგე, ეს ძალიან შორს გადაგვიტ-
ნახვა მუხლებს მკვეთდა. და არა ასე როყიოდ! რად ყავლგასულ სასუსნავს!
ყუებს! ამიტომ პირდაპირ იმ ,,ეკლიდან” და-
– მე აქედან თვალ-ყური მეჭირა - ის რა ამ- პირდაპირ უნდა ითქვას - ბევრი ამ ,,გა-
ვიწყებ, ტექსტის დასაწყისშივე მწარედ რომ
ბავში იყავით, ჰა?! რას იტყვიან მეზობლები?!. * * * სართობი” სასუსნავთაგანი, მაგალითად, შემწ-
მიჩხვლიტა და ეს შეშუპებული ნაჩხვლეტი
ამიტომ არაფერიც არ მოგიმზადეთ - იყავით ამასთან დაკავშირებით კიდევ არის ერთი ვარი, მაგრამ გამომშრალ-გამოფიტული კარ-
იქნებ ამ წერილის გამოქვეყნებამ მაინც ჩამი-
ახლა ცარიელ პურსა და მწვანილზე!.. მეტის მოვლენა, რომლის ცქერამ სიცოცხლე სატან- ტოფილი ისეთი საშინელი მლაშეა, როგორც
ყუჩოს!
ღირსნი არა ხართ!.. ჯველად მიქცია და რაკი იმედი არა მაქვს, იტყვიან ხოლმე, ყვავს დააჩხავლებს!!!
მთავარი პერსონაჟი, თბილისელი ახალ-
ჩემს გახეტება-გაორებას საზღვარი მასზე სალაპარაკოდ უფრო მოსახდენი შემთ- რაღაც დამამცირებელ-გასაჩხრეკი პა-
გაზრდა კაცი, ერთ-ერთ ტელეარხში რომ უმუ-
არ ედებოდა ხოლმე! კი, სხვებივით ჩვენცა ხვევა და ადგილი გამომიჩნდება, ბარემ აქვე რადოქსი იქმნება: მასობრივი ინფორმაციის
შავია, აი, რას გვეუბნება. სტილი ხელუხლებე-
ვცელქობდით, მაგრამ არც ისე, რომ... თვალი შევეხები. საშუალებები დაუღალავად გვმოძღვრავენ
ლია!
მრავალი წლის მერეღა ამეხილა და როცა გა- თბილისის ნებისმიერი კუთხე. დილაა. - შაქარი და მარილი თეთრი სიკვდილიაო!
,,ერთი წელია რაც არ ვმუშაობ და უფუ-
მახსენდება, ტკბილ-მწარე მოგონება გულზე დედებსა თუ ბებიებს შინიდან ხელჩავლებუ- ამ ჭრაჭუნა პაკეტებით ,,ცივილიზებულად”
ლოდ დავხეტიალობ, მამიდაჩემის კისერზე
რბილი მარწუხივით შემომეჭირება ხოლმე: ლები გამოჰყავთ ბაგა-ბაღის აღსაზრდელები შემოთავაზებული, ნაირ-ნაირი მიმზიდველი
ვარ და მისი გადამკიდე ისეთ უმსგავსო საჭმე-
მაშინ დედა წინდახედულად შეპირებული კერ- ანდა დაწყებითი სკოლის მოსწავლეები. პა- სახელწოდების განზრახ გადამლაშებული სა-
ლებს ვუმუღამებ, როგორიც ხორციანი ბორში
ძის მოუმზადებლობას ვითომ წრეგადასული ტარები როგორც კი თვალშეჩვეულ მობღუნ- სუსნავებით კი ჩვენს ნორჩ თაობას მტარვა-
და მწვანე ლობიოა”.
სიცელქისთვის ჩვენი დასჯით იმიტომ ამარ- ძულ სავაჭრო ჯიხურს დაინახავენ, შეუფე- ლურად ,,ამარილებენ!”
ეს რომ ამოვიკითხე, იმავწამიერად ვიგრ-
თლებდა, იმჟამინდელი ოჯახური უქონლობა რებლად ცოცხლდებიან, უფროსებს მაშინვე ჰოდა, თუ დაუფიქრდები, თვალის ამხელი
ძენ, როგორ შემიგინეს სოფლად გავლილი
ადვილად რომ გადაგვეტანა!.. ხოლო ზაფხუ- ხელს წაართმევენ ხოლმე, თავქუდმოგლეჯით სასოწარკვეთა მაშინვე გპოულობს: ამგვარი
ბავშვობა! მწვანე ლობიო და უმსგავსი?! ღმერ-
ლობით ზოგჯერ თუ მწვანე ლობიოც გვექნე- გარბიან და წინასწარ საამისოდ მოცემული მრავალნაცადი ხერხით ბნელეთის მოციქუ-
თო!.. სად გაგონილა სასარგებლო ვიტამინე-
ბოდა, ეს ხომ რაღაც სასწაულს ეფარდებოდა! ფულით (!!!) თვალმახარ ჭრაჭუნა პაკეტებ- ლები ვითომ შეფარულად, მაგრამ როგორი
ბით სავსე მწვანე ლობიოს უმსგავსობა?! მას-
ვგუმანობ, საქმეში ჩაუხედავი უმალ შე- ში უნაკლოდ შეფუთულ რომელიმე უცხოურ აშკარა შეუპოვრობით გვინადგურებენ მომა-
ზე გემრიელი, სურნელოვანი, მაწიერი, მსუბუ-
მომეკითხება: თუკი სოფლად ცხოვრობდით, მშრალ სასუსნავს ერთმანეთის დასწრებით ყი- ვალი თაობის ჯანმრთელობას და თან რა გეგ-
ქი, ადვილად ასათვისებელი და უვნებელი სხვა
რატომ ზოგჯერ და არა რამდენჯერაც მოგე- დულობენ და რამდენიმე დღის ნამშევებივით მაზომიერად გვისპობენ ჩვენს სასიცოცხლო
რომელი კერძი შეიძლება იყოს?!. ესეც რომ
გუნებებოდათო?! იქვე შეექცევიან!!! ბავშვების პატრონები კი წყაროს - ქართული ოჯახური სამზარეულოს
არა, მშობელი დედის (გამზრდელი ბებიის, მა-
ახლავე აგიხსნით! ჩვენი სოფელი ოზაანი ყოველივე ამას თავმომწონე მოთმინებით უც- მრავალსაუკუნოვან ჯანსაღ ტრადიციებს!
მიდის, დეიდის, ძალოს...) ამაგიანი ხელებით
ქიზიყში, გომბორის ქედის სამხრეთ-აღმოსავ- ქერიან და იცდიან! მე პატარა კაცი ვარ და მეტს ვეღარაფერს
მომზადებულ ნებისმიერ საჭმელს რა სინდი-
ლეთის დაბოლოების კალთებზეა შეფენილი. აბა, როგორ არ ჩაგიკვდება გული! კი ვიტყვი. აქ გადამწყვეტი სიტყვა ამ სფეროს გა-
სით უნდა უწოდო ,,უმსგავსო” ანუ უმსგავსი?!
აქ ნიადაგი საკმაოდ მწირია, ხოლო საბჭოთა მაგრამ, ეს ბავშვები შინიდან ორიოდე წუთის მოცდილ სპეციალისტებს ეკუთვნით!
დაუფიქრებელი ავტორი ან რა უფლებით
ეპოქაში გლეხი ძირითადად კოლმეურნეობა- უკან არ გამოიყვანეს - ნუთუ არ ასაუზმეს?!
ლანძღავს რუსი (და არა მარტო რუსი) ხალხის
ზე რომ ყოფილიყო დამოკიდებული, კერძო ჯიხურებში ალახმალახ ნაყიდი რაღაც მშრა- 2021
საყვარელ წვნიან კერძს, ხორციან ბორშჩს?!
საკუთრებაში მიწის მცირე ნაკვეთები ეძლე- ლი, ერთფეროვანი სატყუარას იმედით ჩვენს
ჩემი ,,შეგნებული” ბავშვობა მეორე მსოფ- 1 წყალტურუტურა (მესხ.) - წყალწყალა, ცხიმ-
ოდათ, რაც საარსებო ნათესულობის მოსაყვა- პატარებს შინ თუ აღარ ასაუზმებენ, ეს ხომ
ლიო ომის დამთავრების შემდეგ დაიწყო. ნა- მოკლებული წვნიანი საჭმელი.
ვასო სადათიერაშვილის დღიური

დასაწყისი გვ. 8 ქუთაისი წინ ვთამაშობდით. სახლის ქვეშ ქუჩის პირის-
კენ პაპა ჩემს ჰქონდა დუქანი. ჩვენ შევხურ-
როდესაც მოისმა კარების ჯახუნი და შუშამ ლი არავინ იცოდა და ჩემი ყმაწვილობა კი ამ ერთხელ კიდევ მონასტრის მეკარეობას დით თამაშობაში და დავიწყეთ ხმაურობა და
მიწაზე წკრიალი მოიღო, ეზოში 20-ოდე ყმაწ- გარემოების ქვეშ იჩაგრებოდა. ვასრულებდი. კარში საშინელი ქარი ჰბერავ- ერთმანეთთან კინკლაობა. უცბათ გამოჩნდა
ვილამდი ვიქნებოდით, სადათიეროვი გავიდა ეხლა მსურს რამდენიმე თვალსაჩინო და. უცბათ ეზოში რაღაცის წკრიალი მომეს- პაპაჩემი, ხელში ვეება გათლილი ჯოხი ეჭირა
პირველიო. ბევრი ვიფიცე, ბევრი ვეხვეწე, თავგადასავალი ჩემის ქუთაისის ცხოვრები- მა. ავედი იქ და დავინახე, რომ ეზოში გასასვ- და გამომექანა. ის იყო უნდა დამწვდენოდა,
რომ მე ბრალი არ მქონოდა, რომ მე შუა ეზოს დან გიამბოთ. ლელი კარი ღია იყო და შუშა ჩამტვრეული. მე როდესაც მე განზე გავხტი. დაუსხლტი ხელი-
გადაცილებული ვიყავი და ჩემს შემდეგ ბევრი ქუთაისისი კათოლიკების ეკლესიას თან კარი დავხურე და ჩემს ოთახში დავბრუნდი. დან და გავიქეცი. ჩემზედ გადმოქანებულმა ამ
სხვები გამოვიდნენ კარში, სხვა შუშა გატყდე- ახლდა ხუცთა სამყოფიც. აქ მე ხშირად ვიყავი მეორე თუ მესამე დღეს მოვიდა ბიძა ჩემი სახ- მოქმედებით თავი ვეღარ შეიმაგრა და იმოდნა
ბოდა, მაგრამ ვინ დამიჯერავდა? მგონი შუშა ხოლმე და მეკარეს ადგილობას ვასრულებ- ლში და მკითხა, თუ შუშა რისთვის გამეტეხა. კაცი სიგრძეზე მიწაზე გაიშხლართა. ვაი, ეს
ბიძა ჩემმა გადაიხადა, მე კი რაც დამემართა, დი, როდესაც მეკარე შინ არ იყო, ერთხელაც მე ამაზე უარი ვუთხარი და ვუამბე, რაც ვი- შენ ასე გინდაო და წამოხტა ფეხზე და გაბრა-
იმას მკითხველი ადვილად წარმოიდგენს. მეკარე სადღაც გაეგზავნათ და მე იქ ვიყავი. ცოდი. იმან ფეხები დამიბაკუნა, გიცნობ, ზებული გამომიდგა უკან. მე მოუსვი ფეხი და
ერთი შემთხვევაც არ დამავიწყდება, მომწონდა ჯდომა და უჯრებს დაუწყე ჩხრეკა. რაცა ხარო, შენ გასტეხავდიო, ჩქარა მითხა- რიონზე ჩავირბინე. პაპაჩემმა არ მომისვენა და
თუმცა აქ ნამდვილი ბრალიერი მე ვიყა- ქაღალდები დამხვდა შიგ. მთელი უჯრა გადა- რი, რითი გატეხეო. მე ვტიროდი და ვიფიცებ- აქაც ჩამომყვა. მე სხვა გზა აღარ მქონდა და
ვი. სწავლა ახლად გვქონდა დაწყობილი და ვათვალიერე, მაგრამ ჩემი საკბილო ვერა ვნა- დი, მაგრამ ის არ ჩამომეშვა, იმდენი მცემა, დავყევი რიონს. ქვებზე ჭინკასავით დავხტოდი
მთლად ახალთახალი წიგნები მქონდა. ერთ ხე. ქაღალდები ისევ უჯრაში ჩავაწყე და იქვე რომ ბოლოს ტყვილი მათქმვინა, არ ვიცო- და პაპაჩემი მალე უკან დავიგდე. იმან რა და-
დღეს დასვენებიდამ რომ კლასში შევედით, გვერდით მყოფ სამწერლო ოთახებში შეველი. დი, რა მომემეზებინა და უთხარი: „ნაცარი ინახა, რომ ვერას გააწყობდა, მუშტი დამიქნია
მე შევამჩნიე, რომ ვიღაცას ჩემი გეოგრაფიის იქ კედელზე კალენდარი ვნახე, მე ამისი ბევრი შევაყარე და გატყდა თქო”. მე დღესაც ვერ და მამაყვირა: „სად წამიხვალ, სახლში მოხვალ,
წიგნი მოეპარა, რადგან მთლად ახალი იყო არა გამეგებოდა რა. კალენდარზე 17 ეწერა. წარმომიდგენია, თუ ვისმეს შეუძლია ნაცრის სისხლს გარწყევინებო”. მე საღამომდი სახლში
და, ალბათ, მოსწონებოდა. მე იმის მაგიერ გადავფურცლე და რამდენჯერმე 17 შემხვ- შეყრით შუშის დამსხვრევა. დედა ჩემი და დი- არ შევბრუნებულვარ. საღამოს კარებში ვიც-
რომ მასწავლებლისთვის მეთქვა, ჩემს მე- და. მოდი ავაგლიჯებ რამდენიმეს. 17 ხომ 17- დია ჩემი ჩემს საქციელმა ჩემს სიმართლეში დიდი. შინ ბიძაჩემი სიმონი, პაპა ჩემი, დიდია
ზობელს ავწკაპნე თავის წიგნი. მე ეს უფრო ათქო; მერე ქაღალდებით ვითამეშებ, ამას კი დააჯერა და მტკიცე იყვნენ, რომ თუ მართლა და დედა ჩემი იყვნენ და მუსაიფობდნენ. დედამ
შიშით მომივიდა, ვიდრე განგებ, რადგან ვერავინ გამიგებს თქო. ავაგლიჯე სამი ოთხი შუშა მე გამეტეხა, შიშით იმის წინ (ტექსტი თვალი მიყო, შევსულიყავი. შეველი კანკალით
სახლში გალახვის მეშინოდა და კლასში კი თვლა ერთბაშად და მეკარეს ოთახში თამაში ნაკლულია) და პაპაჩემზე ბიძაჩემმა ბოდიში მომახდევინა
არავინ არ დამიჯერებდა. უთუოდ სახლში დავიწყე. საღამოზე სახლში წავედი. გავიდა პაპა ჩემი, როგორც წინეთ მაქვს მოხსენე- და ამნაირათ ცემას გადავრჩი, მაგრამ, ვაი, ჩემი
დაგავიწყდებოდა ან დაკარგავდა სადმეო და რამდენიმე ხანი. ერთხელაც ვნახე, შუადღი- ბული, ძალიან ცხარი ადამიანი იყო. იმას პატა- ბრალი, რომ პაპაჩემს სიბრაზის დროს სულში
აქ ბრალი და ცილისწამების შედეგი კი კლა- სას მოვიდა ბიძაჩემი სიმონი გაცეცხლებული. რა ბოვშვები უყვარდა და დიდები კი არა. ჩემი ჩავვარდნოდი, მგონი ცოცხალი ვეღარ გადა-
სიდან გაძევება იყო, რომ რამდენიმე კვირის იმან დამიძახა მაშინათვე და მკითხა: „კანცე- ძმა ჩემზე ბევრით პატარა იყო, ეს იმის სიყვა- ვურჩებოდი. ის მე არ დამინდობდა და უღვთოდ
შემდეგ ჩემმა მეზობელმა იცნო თავისი წიგნი ლარიაში შენ ააგლიჯე კალენდარიო”? მე ენა რული იყო და იმის გულისთვის მე ბევრჯელ ძვლებს დამინაყავდა იმოდენა კეტით.
და დამაბეზღა. მე სახლში დამითხოვეს. მო- გამიშრა და კანკალმა ამიტანა. ღმერთო ჩემო, გავლახულვარ. მე რომ სტამბოლში წავედი, მე საზოგადოდ ძალიან მიყვარდა ფურ-
ვიდა ბიძაჩემი და ჩემი მშობლები და დიდის ვიფიქრე ჩემთვის, ქაჯია თუ რა არის. ეს სა- ამას გადავრჩი. ბიძა ჩემ ბაგრატას ორი შვილი ნეში ყოფნა. იქ ხშირად დახლში ვიჯექი და
ვაივაგლახით დაარწმუნეს მასწავლებლები, იდან შეიტყო თქო”. მე სიმართლე ვაღიარე. ჰყავდა, ერთი ვაჟი და ერთიც ქალიშვილი. პაპა პურსა ვყიდდი. ხშირათ ჩემი ბიძა ბაგრატა ან
რომ წიგნი ჩემი იყო და მე კი ის მელნითა და ამას ბიძაჩემი, როგორც ჩანს, არ მოელოდა ჩემს მთელი თავისი სიყვარული ჩემს ძმიდან ალექსანდრე წავიდოდნენ სადმე და მე მარ-
კარანდაშით დამეთხუპნა . მე ამას ვიფიცე- და გაუკვირდა. მერე მკითხა, თუ რა მექნა ბაგრატას შვილ გრიშაზე გადაეტანა და რო- ტო დამაგდებდნენ ფურნეში....
ბოდი და მართლა კი არ დამიჯერეს? მე ეს ქაღალდები მეკარის ოთახში. მე აქაც ისე გორც საბრალო დედაჩემი მიამბობდა ხოლმე
შემთხვევა დღესაც მაკვირვებს. რასაკვირვე- ვუამბე, როგორც მომექმედა: ეს ბიძაჩემს არ შემდეგში, ჩემს საწყალ ძმას მისგან ბევრი შავი
შუშანა ფუტკარაძე, როინ
ლია, მე არც ეხლა ამცდა გალახვა. ამნაირად მალაყმაძე, თამილა ლომთათიძე,
სჯეროდა და ეგონა, რომ ქაღალდები დამეხია, დღე უნახია, იმდენს სცემდაო, რომ ცხვიპირი- ელზა ფუტკარაძე, ნაილა ჩელებაძე,
მიდიოდა ჩემი ცხოვრება გიმნაზიაში. ყველა- მე ვფიცულობდი, რომ ქაღალდები როგორც დან სისხლს ადენინებდაო. ყველა შემთხვევაში, შორენა ფუტკარაძე.
საგან მოძულებული ვიყავი, ყველა მდევნიდა იყო ისევ უკან ჩამელაგებინა. მაგრამ ის არ მი- მე მისგან ბევრი უბედურება მინახია და აქე- „წერილები სტამბოლის ქართულ
და სადაც მომიხელთებდა, თავში მირტყამდა. ჯერიდა, ბოლოს იმდენი მცემა, რომ ტყვილი დან მინდა ჩემს მკითხველებს ერთი ეპიზოდი სავანიდან”.
მე არავინ მექომაგებოდა, სახლშიც ნამდვი- მათქმევინა და მაშინ დამეხსნა თავს. ვუამბო: ერთხელ მე და ჩემი ძმა ჩვენ სახლის
მესხეთის და ჯავახეთის გათათრება

ქართველ კათოლიკეთა ერთმა მოძღვარმა 7).ქართველმა მოკლა თავის მამა, დედა, ზუბალაშვილები და სხვანი. ოსმალთა შთა- თველებთან დავკავშირდებითო. საიდუმლო
თავის ქადაგებაში წარმოსთქვა შემდეგი: ქარ- ცოლი, დაჲ, ან ძმა, გინდ სხვა მონათესავენიც მომავალი ფანატიკ ზუბალაშვილები დღესაც ქართველნიც, რასაკვირველია, გმირულად
თველთ გათათრების და ტანჯვა-ვაების ისტო- და მასთან აიკლო დახოცილის ოჯახიც, ქართ- სცხოვრობენ ასპინძას და ზოგიერთი ოსმა- მოქმედებდნენ და იღწვოდნენ, ყველაფერს
რია რომ დაიწეროს, 24-ს ტომზედ ნაკლები არ ველს ყველა ეს ეპატიებოდა გათათრებით. ლეთშიაც წავიდნენ. ამ დროს, ოსმალნი ისე ამ- ითმენდნენ.
გამოვაო. ჭეშმარიტად ეს ასე იქნებოდა, რომ 8).ქართველმა იქურდა, გაჰქურდა ეკკლე- ხედრდნენ ქართველებზედ, რომ მათ წინააღ- 1805 წელს მღვდლების ამბავი შეუტყვია
თავის დროს ვისმეს ხელი მიეყო, ცნობები ეგ- სიები, ეკკლესიების ნივთები აქა-იქ დაჰყიდა, მდეგ ვეღარას აწყობდნენ თვით ქართველთ ვიღაც ფანატიკოს, ხოჯას. დავა აუტეხია და
როვებინა და თან ეწერა. ქართველთ გათათრე- ამას გარდა მოჰკლა მღვდელი, მთავარი დი- მხნე მტრებიც. სწორედ ამ დროს გაათათრეს ეს დავა კონსტანტინეპოლს წასულა. იქაური
ბა ადვილად არ მომხდარა, მას დიდი, ვრცელი აკონი და აიკლო მათი სახლ-კარი, მას პატიება მათ დიდი ძალი ქართველ კათოლიკებისა. შეიხ-ულისლამი დიდად განრისხებულა. იქი-
ისტორია აქვს. სამწუხაროდ ამ გათათრების ელოდა მხოლოდ გათათრებით. თუმც ასეთი საშინელი გარემოება დატრიალ- დამ ახალციხის სელიმ ფაშას დიდი საყვედური
შესახებ-კი ჩვენ ბევრი არაფერი ცნობები 9. ქართველს საფაშო ხარჯი რომ ვერ გა- და ოსმალთაგან, თუმცა ქართველთ დევნის და მუქარის წერილი მოსვლია. ფაშა გაცეცხ-
გვაქვს. როგორც კვლავაც გვითქვამს, ამ საგ- დაეხადნა და გინდ სიღარიბის გამო მას ამის ზომა საზღვარს გადადიოდა, მაგრამ ამ დრო- ლებულა, მაშინვე დაუბარებია ეს მღვდელი და
ნის შესახებ არც „ქართლის ცხოვრება”-ში და გადახდა ვერ შესძლებოდა, ამის პატივობა მას საც-კი ქართველთ შორის არ მოსპობილან აქა- უკითხავს:
არც სხვა ისტორიულს წიგნებში მოიპოვება გათათრებით ელოდა. იქ თითო ოროლა ჩუმი ქრისტიან მოძღვართ – შევიტყე, ქრისტიანების სჯულს არა
რამე, ჩვენი ძველი მწერლობა ამაზედ მდუმა- თუმცა მესხელ და ჯავახელ ქართველ რიცხვი, რომელთაც ხალხში აქა იქ თავ-გადა- სჯერდებით და სხვებსაც ახვევთ თავზედ?
რებს. ქრისტიანებს დაუწყეს გადაგვარება, მაგრამ დებითაც უღვაწნიათ. ასეთი პირების რიცხვს – არა, ჩვენო ფაშავ, ჩვენ იმდენი დრო სადა
მესხეთი და ჯავახეთი ოსმალთ ადრიდ- იყვნენ მათში ისეთნიც, რომელნიც თვით უკა- ეკუთვნიან ვასილი და საბა მღვდელი ორბე- გვაქვს და ან როგორ მოვახერხებთ ამას.
განვე გაათათრეს. ლაზისტანი, არტაანი, არ- ნასკნელ სისხლის წვეთამდინაც-კი იღწვოდნენ ლიანები, რომელნიც XVIII საუკუნის დამლევს – მე დამარწმუნეს, მასთან დიდი საყვედუ-
დანუჯი, ლივანა, აჭარა, თორთომი, ოლთისი მწარეთ, ყოველგვარ საიდუმლო საშუალებას სცხოვრობდნენ. გრიგოლ მღვდელი, დესიოდე რიც მომივიდა. გთხოვთ, ჩემს საბრძანებელს
და სხვა უშორესი ადგილები გათათრებული ხმარობდნენ და თათრობას-კი არ უკავშირ- ეპისკოპოსი, ტომით ბერძენი. მოშორდეთ და წახვიდეთ აქედან.
არ იყო, რომ მესხეთის და ჯავახეთის ქართვე- დებოდნენ, თუ უკავშირდებოდნენ და იმასაც მესხეთს ქართველთა საიდუმლო ქრისტი- – ჩვენ მაგას ვერ ვიზამთ.
ლებს გათათრება დაუწყეს 1635 წ. ისე, რომ ისლამთან ერთად ქრისტიანობას ანეთა რიცხვი ყოველთვის არსებობდა და მათი – დახოცილ იქნებით და აქ-კი არ დაშთე-
1635 წ., ახალციხე ოსმალეთის მთავარ სა- არ ჰკარგავდნენ და საიდუმლოთ ინახავდნენ, რიცხვი 25 სოფელზედ მეტი ყოფილა. ამათს ბით!
ფაშალიკო ქალაქად დაინიშნა და ფაშად დად- გარეგან-კი ისლამს აღიარებდნენ. ასეთ ჩუმ საიდუმლო მღვდელს ოსმალურად ეცვა, თავ- – დაგვხოცეთ, მაინც ბოლო ეგ არის ჩვენი.
გენილ იქმნა ბექა ათაბაგი, რომელიც პირვე- ქრისტიანთ ქართველთა რიცხვმა ჯავახეთში ზედ სარუღი ეხურა ან დოლობანდი. ხშირად – უსათუოდ მოისპობით, მოშორდით აქა-
ლად გათათრდა და სახელად საფარა ეწოდა. 1830 წლამდე მოახწია, ასევე იყო მურღულის ჩოხასაც იცვამდნენ ზედ ნაბადს ისხამდნენ და ურობას.
რადგანაც ახალციხე ოსმალეთის ასეთ ხეობისაკენ და პარხალში, რომელ ქრისტიანეთ საეკკლესიო ნივთებს და წიგნებს ნაბდის ქვეშ – ერთს წუთსაც ნუ გვაცოცხლებთ, თუ
ცენტრად დაინიშნა, ამიტომ ოსმალეთის მთავ- მომსწრეთ და მნახველად ითვლებოდნენ გრი- მალავდნენ. ჩვენზედ რამე ეჭვს იქონიებთ. თუ ან ვისმე
რობაც იმას სცდილობდა, რომ ამ ადგილის გოლ გურიელი და დიმ. ბაქრაძე. მურღულის თავიანთი სალოცავი ოთახი გაკეთებული თათარს ათქმევინებთ, რომ იმას ჩვენ ქრის-
გარშემო მცხოვრებნიც მუსულმანის სარწ- ჩუმ ქრისტიან ქართველთ მოძღვარი ღებრაძე ჰქონდათ დარნების მსგავსად, თხრილებში, ტიანულად ვალოცებთ, ან მათში სადმე რამე
მუნოების მიმდევარნი ყოფილიყვნენ. ამიტომ ყოფილა, – მღებროვი, ტრაპიზონში ნამყოფი, სათონეში და სხვ. საიდუმლო მღვდელი ამ გვექადაგოს ქართველებზედ.
ქართველებს ძალით დაუწყეს გათათრება და ბერძნების სკოლაში ნასწავლი და იქვე ნა- ადგილებში ულოცავდნენ ჩუმ ქრისტიანებს. – მაშ თქვენ თათრის ოჯახებში რად დაი-
ამ გათათრებისთვის მახვილსაც ხმარობდნენ, კურთხი იყო ბერძნის ეპისკოპოსისაგან. საინ- საღმრთო მსახურებას ისე ოსტატურად ასრუ- არებით, იმათში რა გესაქმებათ, რა გინდათ?
არც მესხ-ჯავახნი აკლებდნენ მათ მტრობას. ტერესო აქ ერთი ის არის, რომ ტრაპოზონის ლებდნენ, რომ მათის მოქმედებისა ვერავის- – ისინი ჩვენი დოსტები არიან.
მესხთაგან მათ საქმე ძლიერ უჭირდებოდათ, ბერძენთ სკოლაში გაზრდილს ქართველს და რა ესმოდა. – მე ეგ არ ვიცი; ბრძანება ასეთია, ან მო-
ქართველთ გათათრება ერთობ ძნელდებოდა. მასთანავე ბერძნულის ენით განვითარებული ასეთი მღვდლები 1839 წლამდე ყოფილან შორდით ახალციხეს და ან გათათრდით.
მესხნი და ჯავახნი ჩვეულებრივის გმირობით ქართული ენა და ისიც ძველი ხუცურის წიგ- და საიდუმლო ქრისტიანებიც მრავლად ჰყო- – ვერც ახალციხეს მოვშორდებით, ვერც
ებრძოდნენ ოსმალთა სასულიერო გავთათრდებით.
წოდებას და არსად და არას დროს ად- – იმას გარეშე, რომ თქვენ ჩვენს
ვილად არ ემორჩილებოდნენ, დროის გერმანული გამოცემა. ახალციხე. გრავიურა, მე-19 საუკუნის პირველი ნახევარი თათრებში ქრისტიანობას ავრცე-
განმავლობის და ჟამთა ვითარების ლებთ და ქართულათ ლაპარაკობთ,
მეოხებით, მესხნი და ჯავახნიც მო- ახალციხიდამ რუსის მთავრობას
იღალნენ ბრძოლაში და ამიტომ, ცნობებსაც უგზავნით, აქ რუსების
ზოგიერთს ადგილებში იწყეს შავის მოყვანა გინდათ. თუ არ წახვალთ,
ბედის მორჩილება, სჯულის გამოცვ- იცოდეთ, დაიხოცებით. მე გიბრძა-
ლა. სჯულის გამოცვლას დიდად ერი- ნებთ, წახვიდეთ. ფაშამ დარიგება
დებოდა მესხელ და ჯავახელი ქართ- მისცა და შინ გაისტუმრა. საპასუხო
ველი დედაკაცობა. ამის საფუძვლად დროდ მეორე დღე იყო დანიშნული,
კმარა გავიხსენოთ თუნდ როსტომ მაგრამ მეორე დღესაც იგივე პასუ-
ფაშა ჯაყელის ცოლის მაგალითი, ხი მიიღო ფაშამ, რომელიც დაემუქ-
რომელმაც დიდის ტანჯვით დასთმო რა: საქმე სიკვდილით გათავდებაო.
ქრისტიანობა და ისლამს დაუკავშირ- ესენი წავიდნენ შინ, შეკრიბეს
და, ამით დააწყნარა მან თავის ქმრის ქრისტიანი ქართველები და გადაწ-
როსტომ ფაშას გული. სამცხეში ყვიტეს: ჩვენ აქედან ფეხს არ მო-
ქრისტიან ქართველთ საქმე ისე გამწ- ვიცვლითო.
ვავდა, რომ 1713 წ. ახალციხეში საქ- დანიშნულ დღეს წავიდნენ ფა-
ვეყნოდ იქმნა დახრჩობილი ელისე შასთან და მოახსენეს, აქედან ვერ-
არქიმანდრიტი. ოსმალეთის მთავრო- სად წავალთ და ვერც გავთათრ-
ბას საკმარისად მობეზრდა ქართველ დებითო. ფაშას ჯავრი მოუვიდა და
ქრისტიანებთან ბრძოლა, ისლამის კვალად მისცა სამი დღის ვადა.
გავრცელება და ამიტომ მესხეთსა და მესამე დღეს წარსდგნენ ფაშის
ჯავახეთში შემოიღეს ისეთი წესები, წინაშე და ასეთი პასუხი მისცეს:
რაც ქართველთ გათათრებას ხელს „ვიდრე ცოცხლები ვართ, აქედან
უწყობდა. წასულებს ვერ გვნახავ, აქ დავრჩე-
აი ეს წესებიც: ბით და აქვე დავიხოცებით”.
1).მოლის თუ ხოჯისაგან მინა- ფაშამ გადასწყვიტა, ეს სა-
რეთიდგან დაძახილ ლოცვის დროს, მივე კაცი სიკვდილით დაესაჯა.
რომ ქრისტიან ქართველს ან გაეცი- ახალციხის ციხის გალავანში ფაშა
ნა, ან დაყვირებით გაეჯავრებინა, ან სცხოვრობდა, მისი მედრესეც იქ
კენჭი ესროლა და სხვა ამგვარი, ამ იყო და ქრისტიანეთ საჯალათოც.
ქართველს უსათუოდ სიკვდილით სასჯელი ნების კითხვა და მასთანავე დიდის შიშით და ლიათ; ეს საიდუმლო ქრისტიანი მღვდელნი და აქ პირველად თავი მოსჭრეს ვასილ მღვდელს
ელოდა და მამულების წართმევა. ეს ეპატი- ძრწოლით ქართული ენით ქადაგება, იმ ენით ერნი სისწორით ასრულებდნენ თვით მუსულ- ორბელიანს, რომელმაც თავის მოჭრის წინად
ებოდა მაშინ, როცა იგი გათათრდებოდა. მოქმედება და გრძნობა, რომელი ენაც ოსმალ- მანთა სჯულის წესებსაც. ჯამეში ერთგულად ფაშას მუქარით უთხრა:
2).ჯამეს წინ თუ გაევლო ქართველს და აქ თაგან სასტიკათაც იდევნებოდა. დაიარებოდნენ და ყოველს სავალდებულო – ყველას ხომ ვერ დასჭრი თავებს, დღეს
რამე სიტყვა ეთქვა თათრის წინააღმდეგ, ან ოსმალეთის საქართველოში, აქა-იქ, სა- წესსაც ასრულებდნენ და ისე, რომ კაცი თა- თუ ხვალ სამაგიერო მოგეკითხება ქრისტიან-
ჯამეში ლოცვის, ბანვის და სხვა დროს, იმას დაც-კი ქართველთ შეინახეს მამა-პაპეული ვის დღეში ვერ იფიქრებდა, იგინი ნამდვილი თაგან.
სიკვდილი ელოდა, პატიება მხოლოდ გათათ- სჯული და ენა, მათში სამღვდელონი ყოველთ- მუსულმანები არიან და მათში ქრისტიანობისა ვასილის შემდეგ, დესპოდე ეპისკოპოსი
რების მეოხებით მოხდებოდა. ვის ერთის ოჯახიდგან გამოდიოდნენ. მღვდე- არა არსებობსრაო. სტანჯეს, ჰგვემეს და თავი გააგდებინეს. გრი-
3).ქართველს აგინა თათარმა, შეუგინა ლი-მამა რომ მოკვდებოდა, მის სიკვდილის ამით ეს პირნი დიდს შნოს, დიდს ოსტატო- გოლ მღვდელს ამათის საცოდაობის ცქერით
ყველაფერი, ქართველმაც პასუხი მისცა და შემდეგ მღვდელობა შვილს რჩებოდა, რო- ბას იჩენდნენ. ასრულებდნენ ქართველთ დღე- გული წაუვიდა და გარდაიცვალა ისე, რომ
სამაგიერო გადუხადა სიტყვით, ან საქმით, და მელსაც თვით მამა ამზადებდა, მომზადების სასწაულებს, მაგალითებრ, აღდგომას; იცოდ- მისი დასჯა და თავის მოჭრა ვეღარ მოასწრეს.
შეუგინა ზოგიერთი რამ სარწმუნოების მხარე- შემდეგ ამ სამღვდელო პირს ტრაპიზონს გზავ- ნენ კვერცხის შეღებვა, მილოცვა, საღმრთოს ეს შემთხვევა მოხდა 1806 წ., შემოდგომის
ები, მას სასჯელად სიკვდილი ელოდა, სიკვდი- ნიდნენ და იქ აკურთხებინებდნენ ბერძნის დაკვლა და სხ, პირზედ. ამათი წამების ამბავი ახალციხეში
ლი ეპატიებოდა გათათრებით. ეპისკოპოსს. ქართლსა და იმერეთში გადმოს- წმინდა სანთელს, ნართს და სხვა ამგვა- მალე მოიფინა. ფაშასათვის მოუხსენებიათ,
4).ქართველმა თუ თათრის სასაფლაოზე ვლას-კი ვერ ბედავდნენ, რადგანაც ოსმალთა რებსაც თვითონვე ამზადებდნენ, ზიარება, მაგ დახოცილებს ერთი ამხანაგიც ჰყავსო. ეს
გაიარა და იქ რამე დაბილწა, იმას სასჯელად სასულიერო წოდებისა ეშინოდათ, რომ არ სეფისკვერის დარიგება, ზეთის ცხებაც სცოდ- ყოფილა მთავარი სტეფანე ლორთქიფანიძე.
ეკუთვნის დარბევა, მამულების წართმევა, ეს შეგვიტყონო. რამდენსაც ოსმალნი რომელიმე ნიათ. ფაშას სტეფანე დაუბარებია, ფული მიუცია
ეპატიება მხოლოდ გათათრებით. კუთხის ქართველთ უფრო სტანჯავდნენ სარ- საიდუმლო ქრისტიანეთა ასპარეზზედ დი- და თან დაუვალებია, ეს გვამები თქვენებურის
5).ქართველმა თათრის „მეჯლისს” ყადებს, წმუნოების ცვლილებისთვის, იმდენი საუკე- დად დაიმსახურეს თავი რამდენიმე საიდუმლო წესით დაასაფლავეო. ლორთქიფანიძეს წაუს-
მათ მასლაათს და ხაფიზ (ღვთის-მეტყველი) თესო ქართველნი და მებრძოლნიც იქ უფრო მღვდლებმა, ორბელიანებმა, ხმალაძეებმა და ვენებია და დაუსაფლავებია იქ, სადაც დღეს
ხოჯებს პატივი არ სცა ედოვნ-ხანაში, მის სას- ხშირად ჩნდებოდნენ. ასეთია, მაგალითებრ, სალარიძეებმა. ამათ შორის ფრიად გამოჩე- ახალციხის ქართველთ წმ. მარინეს ეკკლესი-
ჯელად დარბევა და მამულის წართმევაა, პა- ჯავახეთი და მესხეთი. ნილი ყოფილა ვასილი მღვდელი ორბელიანი, აა, ხსენებული ტაძრის ერთს კედელზედ არის
ტიება გათათრებით ელოდა. ასპინძის ომის შემდეგ ოსმალთა ჯავახეთ- რომელიც იერუსალიმიდამ 1757 წ. მოსულა ქართული წარწერა, რომელიც ცხადად მოწ-
6).ქრისტიანმა ქართველმა ქართველისა- ში არამც თუ მართლ-მადიდებელთ, არამედ საქართველოში. ეს მღვდელი ანაფორას თურ- მობს ვასილი მღვდლის ამაგს.
გან ფული ისესხა და აღარ მისცა, ან ფული ქართველ კათოლიკეთაც-კი დაუწყეს დევნა. მე აშკარად ატარებდა. ამავ ვასილის დროს ამათ შემდეგ ახალციხეში მოღვაწეობდნენ
დასტყუა და უარი სთქვა, ამხანაგი იყო და ამ- არსად აღარავინ იტყვის, თქმის ნებასაც არ ყოფილან მღვდლებად გრიგოლი, დიმიტრი იოსებ მღვდელი ორბელიანი, ძე ვასილისა და
ხანაგს უღალატა და ფული გამორჩა, იმუშავა აძლევდნენ და რამდენიმე ალაგას სტანჯეს და დესპოდე ეპისკოპოზი. ესენი ყველგან პეტრე მღვდელი ხმალაძე და სხვანი.
და ფული არ მისცა, იყიდა რამე და სამაგიერო ქრისტიანები. ასპინძის, სოფ. ბალაჯარის და ქართველთ ამხნევებდნენ, მომავლის იმედებს
არ გადაუხადა, ყველა ეს მას ეპატიებოდა გა- ახალ-შენის ქართველი კათოლიკეებიც-კი და- უნერგავდნენ და თან არწმუნებდნენ, მაგრად ზაქარია ჭიჭინაძე,
თათრებით. საჯეს და გაათათრეს ასპინძის ხევსა კაცები იყავით, მომავალი ჩვენია, ჩვენ ქრისტიან ქარ- გაზეთი „ივერია”, 1902 წ. NN 220 - 222
ბორჯომის ხეობა. 1890-იანი წლები

მატიანე განცხადება
ჩვენი გაზეთის ერთგულო მკითხველო!
„კორონა-ვირუსის” პანდემიასთან დაკავშირებით დაწესებული რეგულაციების
გამო ზოგიერთ ხელმომწერთან გართულდა ჩვენი გაზეთის დროული მიწოდება. იმე-
დია ეს პრობლემა მალე მოიხსნება და უკლებლივ ყველა ხელმომწერი შეუფერხებ-
ლად მიიღებს ჩვენი გაზეთის დარჩენილ ეგზემპლარებს.
ამასთან გთხოვთ, გაითვალისწინოთ ჩვენი გაზეთის რთული ფინანსური მდგო-
მარეობაც და ვისაც არ გადაუხდია გაზეთის 2021 წლის ხელმოწერის ღირებულება,
შესაბამისი თანხა ჩაგვირიცხოთ მითითებულ ანგარიშზე:
შპს გაზეთი „ლიტერატურული მესხეთი”
„ლიბერთი ბანკის” ასპინძის ფილიალი
ს/კოდი 223100908
ანგ.№ GE72LBO113115795007000
წინასწარ გიხდით მადლობას თანადგომისათვის.
რედაქცია
ფოლკლორი
ზარმაცს შალვას მოჰკვეთავს თავსაო, მაშინ რა ვქნა თუ სხვას ჰყვარობს და ჩემ ცოლშვილთან იმ ბაღში
თამთას უგზავნის საჩუქრად და იმიტომ ასე ლამობს, სიამოვნებით ვტკბებოდე,
ზურგზე რას წევხარ ძმობილო, ცრემლით აუვსებს თვალსაო, სიყვარული ჩემი არ აქვს მე რაღა მომკლავს თუ მართლა
როგორ შესცქერი ცასაო, თურმან-თორელიც გამორბის, სიტკბოება ჩამიმწაროს. ეს საქმე ამიხდებოდეს.
ღმერთი ქადა-პურს როდი ჰყრის, მოაღწევს სამშობლოსაო, მე ვიტანჯო, მან იხაროს
რათ არ გაამძრევ მკლავსაო. ექვსი წლით მონათ ყოფილი და ვინც სურდეს, შეიყვაროს,
ჯალალედინის ხელსაო, არ დავწყევლი, გაიხაროს, პირველი გაცნობა
რას ეუბნები შენს ცოლ-შვილს, და ასრე ტირის მტირალი იდღეგრძელოს და იხაროს.
როს გასცქერიან გზასაო, ცრემლმორეულის ხმაზედა:
ქალოჯან, შენი გაცნობა
შენი იმედით ხარობენ, მიყვარხარ ჩემო სამშობლოვ,
დამიჯდა მეტად ძვირია,
მამა გვევლება თავსაო. არ გაგცვლი სხვის ბაღნარზედა, ჩემი ცხოვრება მახსოვს ხელის ჩამორთმევა,
თუ მოვკვდე, დაე, აქ მოვკვდე,
მე გიგა მქვია სახელად, ბროლის თითები რბილია.
საღამოს მოვა, მოგვიტანს მიწა მაყარონ გულზედა,
მაისურაძე გვარადა, შენ რომ მე სიტყვა მითხარი
პურს, კარაქსა და თაფლსაო, ოღონდ მტრის ჯავრი ვიყარო,
მწყემსი ვარ, ფერმის საქონელს საამური და ტკბილია,
შენ კი სულ ჩრდილში გორაობ ლახვარი დავცე გულზედა,
ვაძოებ მთა და ბარადა. არას დროს არ მავიწყდება
და არ მიბაძავ კარგსაო. ოღონდ ურჯულოს მტრის ხელით
შვიდი წელიწადი ვიშრომე რომ არ ვთქვა, ხომ ტყუილია?
ნუღარ გვაცვამენ ჯვარზედა.
მემინდვრე ბრიგადირადა, მერე შენმა ნათელ სხივმა
ადექ, ნუ წევხარ ძმობილო, ხან ფერმის გამგე, ხან საწყობს მე დამწვა და დამანელა,
საქმეს მოჰკიდე ხელიო, ვუვლიდი მე ერთგულადა. შემიშალა ჭკუა, მცნება,
თუ გსურს ცოლ-შვილი ახარო პასუხისგებაში არ ვიყავ, დამიდუმა სწრაფად ენა.
და ჩაისველო ყელიო. ვშრომობდი მე ერთგულადა, რაც გაგიცან იმის შემდეგ
სამი ლამაზი ბევრჯერ ტყის ხანძრის დაცვაზე არ მაკლია გულთა კრთომა,
ზარმაცი არავის უყვარს, მე ჯილდო მომცეს ფულადა. შენი ეშხი მწვავს და მდაგავს
მიბაძე მშრომელ ხალხსაო, წვიმა მოდის, მთის მინდორი გზა ხდება, საზღვრის დაცვაზე მადლობა გინდა მქონდეს მე აღდგომა.
ღმერთი ქადა-პურს როდი ჰყრის ჩემი ცრემლის ნაკადული ზღვა ხდება, გამომიცხადეს გულითა, ახლა ამას გევედრები,
თუ არ გაამძრევ კლავსაო, სამი ტურფა ერთმეორეს შეხვდება ეხლაც მტერს თვალებს ვადევნებ, კვდარსა სული ჩამიბრუნე,
თუ არ მოიდენ შუბლზე ოფლს და დაიწყეს ერთიმეორის ქება. არ დავეცემი სულითა. ნუ გამიშვამ უნუგეშოდ
ვინ აგიშენებს სახლსაო. ... ერთი შევიყვარო, ორს ხათრი რჩება, ვერ მომატყუებს დუშმანი სამარიდან დამაბრუნე.
1981 წ. ორი შევიყვარო, ერთი დარჩება, ვერცხლის, ვერც ოქროს ფულითა, 1972 წელი, 14. 05
სწორეს ვიტყვი, სამივეზე თვალი მრჩება, წარსულში გამოცდილი ვარ
ვერცერთს გავუბედე და გული მწყდება. და არც ვენდობი რჯულითა.
რუსუდან მეფის დროს ერთს თითზე ეკეთა ძვირფასი ლალი, ძმა და ბიძები მომიკლეს, გიგა
მეორეს გულზე აქვს ალმასის თვალი, ურჯულოებმა მტრულადა,
ძველ დროში ვნახე სამშობლო მესამეს მორთული სამაჯით კლავი, ახლა რათ მინდა თურქებთან
მესხელი ვარ, გიგა მქვია,
რუსუდან მეფის ხელშია, რომელს შევაბრალო არ ვიცი თავი. რომ ვიყო მეგობრულათა.
ხელში ჯოხი ამიღია,
დაუჯაბნიათ ქართველი პირველს ამშვენებდა ლოყა წითელი, სამოცი წლის ვარ მე ახლა,
ერთი პატარა ფანქარი
გაუტეხიათ წელშია. მეორეს – წვრილი ლერწამი წელი, ჯერ მაგარი ვარ გულითა,
და რვეული წამიღია.
შალვას, ივანეს უმტყუნეს, მესამეს კოკობი მკერდზე ვარდები, და მსურს სუყველა დავწერო,
მთაში საქონელს ვაძოვებ,
დადიანების გვარსაო, ვერცერთს გავუბედე ჩემი დარდები. რაც გამიგია ყურითა.
მერხად მე ქვა დამიდია,
ოთხი ათასი მესხელი სწავლა არა მაქვს იმდენი,
სანამ თვალი მიჭრის, ვწერო,
შეაკვდა ომის ველსაო. დავწერო სუფთა ენითა,
იქ ვეღარა წამიღია.
მხარგრძელიც უკან გაიქცა, პოეტი არ ვარ, მწყემსი ვარ,
უნდა ვწერო ჩემო ძმაო,
ასე უშველა თავსაო, წყაროზე მიმავალს გაიგეთ ჩემი ენითა.
რაკი ქვეყნად ცოცხლად დავრჩი,
ურჯულოების სიმრავლემ ხან მამაპაპას ვიგონებ,
რაკი ბატონებს და ბეგებს
მტვერი ადინა ქვასაო, ხან ვიტყვი ახალ წესითა,
ტურფა ქალი ვნახე გზაზე, სიკვდილიდან გადავურჩი.
გადაწვა მთელი ქვეყანა, მსურს მთაში ვასიამოვნო
კოკით მიდის იგი წყალზე, მათაც არ შერჩათ სიგლახე,
ალი ადინა ცასაო, მწყემსები ჩემი მღერითა.
თავშალი აქვს იმას კლავზე, მათშიც იყო ბევრი ურჩი,
ჯალალედინსაც არ შერჩა, – მღერის ნაზად ის ტკბილ ხმაზე. მოვკიდეთ და გავატანანეთ
მონღოლი ესხმის თავსაო, ირხეოდა ნაზად ტანში, თავეთ ნაბადი და ხურჯი.
ძლივს დააღწია, რა ყოფით, სევდით სავსე იყო თქმაში, გამაგრდა და გაიწმინდა
კარვიდან ცეცხლის ალსაო, თვალი გავაყოლე გზაში,
ჩემი ნატვრა როგორც წყალში ხიდის ბურჯი
ქამარ-ხანჯალიც იქ დარჩა მეც გულს სევდა მეცა სვლაში. და მსურს მეც ლექსები ვწერო,
ისრე მოახტა ცხენსაო, ვფიცავ სვინდისს, ჩემსა მზესა, ღმერთო, მაღირსე იგი დღე, როგორც ძველათ იეთიმ გურჯი.
თამთაზე გაბრაზებული თუ ის უარს არ მეტყვისა, ჩემ ბაღში ვარდი ჰყვაოდეს,
შალვაზე იყრის ჯავრსაო, მიყვარს იგი, ვაძლევ ფიცსა, ბულბული თავის ნაზი ხმით
შუა გააპეს გორელი, თუ სხვა სატრფო არა ჰყავსა. ტკბილად ჩვენთანვე მღეროდეს.
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები:
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ლობს თავისუფალი პრესის
პრინციპებით და ავტორის
გაზეთი რეგისტრირებულია ასპინძის რაიონის სასამართლოს მიერ 1998 წლის 15 ოქტომბერს. მოსაზრებებსა და გამონათ-
სარეგისტრაციო N19/4-17 ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

შპს „საარის” სტამბაში 0500, დაბა ასპინძა, თამარის ქ. N3,
უზრუნველყოფა სარედაქციო საბჭო: მისამართი: ქ. თბილისი,
დურმიშხან ბერიძე, მერაბ ბერიძე, ტელეფონი მთავარი რედაქტორის: 599 97 95 24
ირმა ჯიშკარიანის თევდორე მღვდლის 57. lit.meskheti@gmail.com
ვახტანგ ინაური, სოსო გიქოშვილი ტელ: 2.94-14-32 lit_meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2021 October - 11

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2021 October - 11

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამესამე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

მიხეილ ბახტაძე, დიდგორის ბრძოლის 900 წლისთავისათვის!

ჩემი ანო მასწავლებელი

მოგაჯადოვა ცამ და მიწამა, ძაღლის ხმამ მთები მოითარეშა,

მესხეთ-ჯავახეთის ეთნოგრაფიული ექსპედიციის დღიური

ქართველთა იმპერიის გაუტეხელი სპასალარი -

 ყელებმა ბიზანტიის გზაზე ღოლებმა ქართველებს ალყა შემოარტყეს, მაგ-

ივანე I ჯაყელი ციხისჯვარელი

ვასო სადათიერაშვილის დღიური

ვასო სადათიერაშვილის დღიური

მესხეთის და ჯავახეთის გათათრება

ბორჯომის ხეობა. 1890-იანი წლები

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

You might also like