Literaturuli Meskheti 2022 - Mai - 5

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№5 (282)
მაისი
2022 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის ოცდამეოთხე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
მესხთა მემუარები
ყველა მესხი გმირი იყო, განა ნაცარქექია, ჭრელ ჩიქილას აფრიალებს: ჭულე, ზარზმა, ჩორჩანი,
ციური ასპანიძე-მესხიშვილისა ხერთვისში რომ თუთა მწიფობს, – შემოდგომით შორეთში რომ ისევ ყვავის ოქროს ციხის შროშანი...
ეჰეჰეი! – მე მესხი ვარ, გესმით, მთებო, ჩემი ხმა ?! ღმერთს მიაქვს!.. შენ, ძვირფასო, ალმაცერად და ირიბად ნუ მიმზერ!
მუმლი მუხას არ შორდება, – მუხის ტოტი შემიხმა!.. მე მესხი ვარ, კერპი ქალი, – ვარძიის კლდის
ეჰეჰეი! – მიტომ გიხმობთ, ამირანის გორიდან, თუთის ტყლაპის ეტრატებით, თამარ მეფის პირიმზე!..
წუხელ, რაღაც უცნაური, თოვლის წვიმა მოვიდა!.. დროშებით,
ბასიანში ფეხაკრეფით მიდიოდნენ ქოშებით... ჰო! კრავაი ჯაყელი ვარ, – დაგავიწყდეთ არვისა!
ცხრაფურცელა უფლის ქადა, სეფისკვერს რომ და მშვიდობის მოციქული, თამარ მეფის კარვისა!..
ვარძია უდრიდა, ვარდს ბულბული შეუყვარდა, მზეს ცეცხლი
ზიარებად მიჰყვებოდა, მეფის ლაშქარს წუნდიდან!.. სწვავს ალვისა, –
ლიონიძეს ტრფობა ჰკლავდა, ათაბაგის ქალისა!..
დიდი ბექას სამოსახლომ, – ჯაყელების საფარამ,
ღ მ ე რ თ ი მტერს რომ გამოექცა, მაშინ აქ შეაფარა!..
შენ, ძვირფასო, ალმაცერად და ირიბად ნუ მიმზერ! რა? – აწყური დაგავიწყდათ, თუ ერეკლეს ასპინძა?!
მე მესხი ვარ, კერპი ქალი, – ვარძიის კლდის ხიზაბავრის მზე რომ ჰყავდა მეფის ლაშქარს
პირიმზე!.. მასპინძლად!
ჰო, მოიცა! – შიკრიკია, თეთრი ცხენით მოვიდა...
ახლაც ვტირი და მივტირი არჯანაში – არჯაკელს, სლესის ციხეს უკაკუნებს,– სტუმარია თორიდან!!..
როსტევანის თინათინი, – მტერთან უნდა ავჯანყდე!..
ხედავ?! – ჩემი მაშველია, ალმაცერად ნუ მიმზერ!
ახალციხე მე მესხი ვარ, კერპი ქალი, – ვარძიის კლდის
პირიმზე!..
განა კოცნით გადამიცვდა კაბის თეთრი საყელო?!..
აბულზე მზე ამოვიდა, – წვიმით გაჩნდა ღარები, ხან ,,მზეშინას” გიმღეროდით, – ხან ვმღეროდი
სამსრის სერზე გადავშალე მესხთა მემუარები... ,,სამყრელოს”...
ეჰეჰეიი! – ბანს მაძლევენ: ჩახრუხაძე, თმოგველი,
ვ ა რ ძ ი ა შ ი მოდიოდნენ შობის ღამეს მოგვები... შავლეგომაც შემოსძახა ერთ დროს ,,მამლი მუხასა,”
წონწილებს, – ვერ წაიქცევა!.. ხმალს მოიქნევს
მოეწონათ ჩემი მხარე, – ,,გვაქვს უთვალავ ფერითა,” უხმარსა!..
,,დავჯექ წერად ანდერძისად” – რუსთაველის ენითა:
მინდა ცხენით ავაფუტო თორელების თავლები აწყური
და ყიჟინით გავაღვიძო დიდი მხედართმთავრები!..
ეჰეჰეიი! – დავძახო და ავამღერო ხეობა: მე დედა ვარ, ბრწყინვალისა, – დიდი ბექას ნათელა,
,,ვარძიობა-ძიობასა,“– თამარ მეფის დღეობას... ლომსიიდან საფარაში მთვარის ამონათება...
შენ, ძვირფასო, ალმაცერად და ირიბად ნუ მიმზერ!
მე მესხი ვარ, კერპი ქალი, – ვარძიის კლდის მ ე ს ხ უ რ მრავალჟამიერით მზე მღეროდა
პირიმზე!.. ,,დილოვდას,”
ღვთით გიორგი, მბრწინავ მეფედ, სამცხეს
ხან ჩიტიც ვარ, ხარისთვალა, აქ მაქვს ჩემი ბაღდადი, აღიღილოვდა!
მონასტრებად გამოვთალე სამცხის ქვათა ღაღადი!.. ფარავანის ცრემლში ცურავს დღემდე
ვანის ქვაბზე ჩიტი რომ ზის, ყელი მოუღერია... ფოკა-ხერთვისი,
მონაზონი სატრფო იყო, ერთხელ არ უმღერია!.. ქრისტე ღმერთმა დაიფაროს, მისი აწმყო, მერმისი!..
ეკლესიის თაღს შესწირა ფატა – ლურჯი წულისა, დრო იყო და თავის ჯავშნით გაუმკლავდა კუ-ურდოს, ეჰეჰეიი! – გაიღვიძე, პაწაწინა ნამყენო!
ეს ქვაბები თვალებია დემნა უფლისწულისა!.. ღმერთი, ჭოგრიტით უმზერდა გუმბათმოხდილ შ ა ვ ლ ე გ ო და მისი ცხენი, უნდა გადააყენო!
ყაყაჩონი რად ტირიან დღემდე ბერთა ყანაში?! – კუმურდოს...
უფლისწულმა ვერ მოასწრო დედოფალთან თამაში!.. დაუძლურდა, მიწად იქცა, ობისაგან ზარები, ალმაცერად რად მიცქერი, ვერ მიცანი ღიმილზე?!
მნათეებად მაინც სხედან ოშკში, ოპიზარები!.. ჰო, ვარძიის შროშანი ვარ, – სისხლიანი პირიმზე!
იქნებ ჯობდა, ან არ ჯობდა?! – ეჭვი შემაქვს ამაშიც, ეჰეჰეიი! – მე მესხი ვარ და ვირჩევი სიფრთხილით!
დიდმა მეფემ რომ დასაჯა ის ლიპარიტ ბაღვაში?!.. გახსოვთ? რუქნადინის ლაშქარს, როგორ
დღეს ჯავახეთს ისევ უჭირს, ცოცხლობს მხოლოდ თმოგვის ციხე. ნახატები დიუბუა დე გადმოგიფრინდით?!
ლოცვებით, მონპერესისა,
მეფისნაცვალი რომ ვიყო, ისევ გავაცოცხლებდი!.. 1843 წელი სიზმარში მყავს მხოლოდ სატრფო, – ცხადში მსგავსი
სად არის?!..
შენ, ძვირფასო, ალმაცერად და ირიბად ნუ მიმზერ! შ ა ვ ლ ე გ ო და გ ე ლ ა ბიჭი, – მესხთა
მე მესხი ვარ, კერპი ქალი, ვარძიის კლდის პირიმზე!.. მთავარსარდალნი!..
ვინ გაიგო, აბა, მესხის ღალატი და სიმცირე? თეთრი ცხენი დამესიზმრა, წუხელ, ფაფარაშლილი!
შინ რომ ცრემლად ვიღვრებოდით, – გარეთ დიდუბიდან ხელს მიქნევდა დიდი თამარაშვილიც!..
გამოგიცინეთ!..
თქვენ, ძვირფასო, ალმაცერად და ირიბად ნუ
შენ რა გესმის, რა სევდაა, ლაკლაკების ღაღანში, მიმზერთ!
ან მზე რატომ იმალება ჭანჭკარების მარანში?!.. მე მესხი ვარ, კერპი ქალი, – ვარძიის კლდის პირიმზე!
2 ლიტერატურული მესხეთი 2022 წელი, მაისი
ქმედებით გარდაუვალობა ბუმერანგისა

მიწიერ-ზესივრცობრივ-ვარსკვლავეთური თუ ხვალ არც არავინ გადაურჩება. ამ განჩინებაში ლივე ხომ სამყაროს ზნეობრივ ურღვევი კანონმ- ვის მიუღწევია მაგ უსასტიკეს შედეგამდე ველური
დისციპლინაა ბუმერანგი, თვით სამყაროს უმაღ- არ მოვყვები მრავალ დამპყრობთა ჩაჟამულ ბედს, დებლობაა და ვერავითარი ძალა, მოქმედება წინ თვისებით, უმძიმესი სენით და სასტიკი ბოროტე-
ლეს მრავალ თვისებებსაც რომ უსწრებს საოცარ- თუ როგორ ეკვეთა მათ იგივე თვისებებ ფუნქცი- ვერ უდგას. თუგინდაც შეიკრიბნენ უმაღლეს აღმ- ბით. თუმცა, ზოგიერთ ატარტაროზებულ იმპე-
საკვირველი კანონიკურ-კანონია, მიუკარება ხი- ები, რაც პირადად გააჩნდათ ეშმაკეულის დონეზე, სარებელნი სერობად, – იესო ქრისტე, ბუდა, იუდა, რიას ჰქონდა გარკვეული სატანისტური მიღწევე-
ლულ-უხილავი, მტკიცედ გაცხადებული შეკუმშულ ზნეობრივად მაღალთ, თავიანთი ღირსებითი საამო ალაჰი და მრავალი რელიგიური სექტა დამოუკიდე- ბი; ერების და ქვეყნების დამონება-განადგურების
მართალი, ალალ-ქმედებითი ხმა და ძალაა ქვეყნი- უტყუარი ბუმერანგი გააჩნიათ: ნებისმიერ მაგ გარ- ბელნი, მათ ზეციურ საჩივარ-განკითხვას ყურთა- ფონზე, ყოველივე ხომ სიკვდილითაც ამოუძირკვა-
ერებისა... დაუვალობას ვერავინ გაქცევია და ვერ გადაურჩე- ნაც არ მიიკარებს. ასეთია ზნეურყევი ბუმერანგის ვი და უმახინჯესი ფსიქოლოგიაა ადამის მოდგმისა,
ვარსკვლავეთის, კერძოდ, ჩვენი მიწა პლანე- ბა მის მზის სხივებრ სისტემურ შემოჭრას. მაშინ ვე- სივრცობრივ კანონიკური მოქმედებათა გარდა- რომელსაც წინ უძღვის კაენის ძმათა მკვლელის მა-
ტის ყოველთა უტყუარი კანონ ურთიერთობა პირ- ცადოთ, ზოგიერთი ისტორიული მაგალითი მოვიყ- უვალობა. ამ ფორმის მოვლენები ჩვენს პლანეტაზე ხინჯ-უზნეობა. ეტყობა, კაცობრიული ჰუმანიზმი
დაპირი გამხელა ბუმერანგია, რომლის სამართლი- ვანოთ. ალექსანდრე მაკედონელს, ხალხთა სისხლ- მრავალია უხსოვარ დროიდან დღემდე, მართალი სუსტია ამ შემთხვევაში, ნებისმიერი რელიგიებისა
ანი მოქმედება კოსმიურ-სისტემურია. ში მოცურავეს, სრულიად ახალგაზრდას, როგორი ბუმერანგი არავის ისტორიათ გამომსწორებელი არ იყოს, მაგრამ მაღალ ზნეობრივი ჭეშმარიტება
დამოუკიდებელი სიმართლე ბუმერანგი სიკვ- საშინელი ბედი ეწია. რატომღაც, ზოგთა სიამაყე და ჭკუის მასწავლებელია, ის მხოლოდ უკიდუ- საბოლოოდ ყველაფერს და ყოველივეს აწესრიგებ-
დილ-სიცოცხლეში უთუოდ არსებობს და, რა თქმა ნაპოლეონს, შუმერების და ხეთების სიცოცხლის რესად საკადრისის მაგიერის მომხდელია, რასაც აწონასწორებს ურყევ სამართლიანი უკუბუმერან-
უნდა, ომსა და მშვიდობაშიც გმირულად დაჰქრის, სამუდამოდ ჩამქრობთ. სიკვდილთან მიმართებაში ვერცერთი ღვთიურ-ადამიანური კანონმდებლობა გის მეოხებით.
„ბუმერანგისა, სამართლიან კანონიერ ქურ- ფარაონებსაც ვერ უშველა პირამიდებმა და დიდმა შეაჩერებს და ახლოსაც ვერ მიუახლოვდება; ამი- შოკირებული „კაცობრიობა დღეს გაოგნებუ-
დებსაც ერიდებათ” (რიდი აქვთ). ღვთიურმა ხელოვნებამ; ტროას მიწაზე გამასწორე- ტომ ბუმერანგის სრული დიდება-აღიარება ცამდე ლია”. ნუთუ რუსეთის ბოროტ გზაზე დამყენებელს,
ყოველგვარი ბარბაროსული ომი, კოსმიურ ბელ დამსამარებლებს, დიდება სიმართლემ ქართ- მწვდომი სიმართლეა, კაცობრიობის სამივე დროის რომელმაც 2008 წელს, უდანაშაულო, დამოუკიდე-
იდუმალებითი აგრესიაა, რომელსაც ახლავს დიდი ველთა მტერ სატანა შაჰ-აბასს განგება ბუმერანგმა მარადიულ ისტორიაში. ძალა დიდი, ჩვენგან შეც- ბელ ქართველთა ქრისტესმიერ სისხლში დოპინგი-
უარყოფითი ძალა. მისი შეკავება? მხოლოდ სამყა- თავისი ბინძური შიგნეულ-ნაწლავები სიკვდილად ნობილი უძველესი და უმტკიცესი ნებისმიერ რე- რებული სპორტიული ჟინით რომ იცურავა, შერჩე-
როსეული მარადიული სიკეთე თუ გასცემს საკად- მოასაქმია. არ დაკლებია ბუმერანგის სამართალი ლიგიაზე, უცვლელ ურყევ ნაღდი მაღალზნეობრივ ბოდა მას? არა! და, კიდევაც, მან შეიმზადა უმკაც-
რის პასუხს. შესაძლებელია დღევანდელი რუსეთის უძველეს კოლხთა წამშლელებს, კაცობრიობის შემსრულებელ (ყოველგვარი ლოცვის და თხოვნის რესი მომავლის ბუმერანგი, უკრაინაში სამარცხვი-
ამდაგვარი უღმერთობა დედამიწის ურთულესი უპირველეს საწყისი ცივილიზაციისა. საშინელება გარეშე) უსაზღვრო ჭეშმარიტებად უნდა მივიჩ- ნო გალაშქრებით. ყველაზე უსასტიკეს მტერს ისე
ცეცხლოვანი მარადიული პრობლემაა, რომელიც მტარვალ ჰიტლერს და მის თანამოაზრეებს, უსას- ნიოთ... არ მოექცევიან, როგორც რუსეთის პრეზიდენტი
სივრცის, ბუნებასა და ჩვენ შორის არსებული უმ- ტიკესი და სამარცხვინო სიკვდილით რომ ეკვეთა, განა ნამცეც-მისხალიც აპატია პლანეტის და და მისი კაცთ-მგუდავი ჯალათები მოქმედებენ კე-
ძიმესი ავთვისებიანი დაავადებაა, რასაც, თავის როგორი უმძიმესი ბედი შესთავაზა თავადვე ხალხ- კაცობრიობის ოდითგან დღემდე და მომავლის თილშობილ უკრაინაში.
დროზე, უხილავი ბუმერანგი დაუპირისპირდება: მა, რუსეთის იმპერიის მეფეს – ნიკოლოზს და მის სამუდამოდ უპირველეს ქალს, მედიცინის საწყის „ჩვენს თავს ერთი და იგივე განაჩენი უნდა გა-
ადამიანებო! გახსოვდეთ, ბუმერანგის დროული მრავალრიცხოვან ოჯახს, უკანასკნელი დამნაშა- დაუსრულებლობას? ასევე ქურდ-თვალთმაქც მოვუტანოთ, ბოროტები ვართ, ბოროტები ვიყავით
გარდუვალობისა!.. მის იდუმალ ძალას და ქმედებას ვეების დონეზე რომ გამოასალმეს წუთისოფელს მიმტაცებელ-მატყუარა და მოღალატე-უზნეო და ბოროტები ვიქნებით!” – ლაციუს-ანეუს სენეკა
უფლის სიდიადეც ვერ შეცვლის, რათა ვარსკვლა- და იქვე მათ ირგვლივ უდრეკი ბუმერანგი ცისფერ იაზონს?! უსაზღვრო ბუმერანგმა მათში ჩვეული (რომაელი).
ვეთურის უსასრულობის სამართალ ქმედითიანო- დროშას აფრიალებდა. ბრძენთაგან ნათქვამია, – და ორგანული წესებით ყველაფერი კანონიერად „რა არის ადამიანი? ღმერთის ტრაგედია!” –
ბაა... კაცის მკვლელს ბუმერანგ პიროვნება კლავსო და აღასრულა. იაზონს დაუხოცა შვილები და მედეამ მორგენშტეინი.
მუდმივ მიუწვდომელი კანონიკური ბუმერანგი სრულიად სამართლიანია. თავის თავსაც მიუზღო კოსმიური მიუკარება გა- ყოველთვის მიკვირდა, ამ აზრების დამწერ ფი-
არანაკლებია ათი მცნებისა, მეტი თუ არაა; რათა როდესაც უბოროტესი პიროვნება ამ ქვეყნი- ნაჩენი, რითაც დასაჯა თავისი საშო. მედეამ ხომ ლოსოფოსებმა თუ მწერლებმა, ნეტავ რა იხილეს
ის წმიდათა-წმიდა სამყაროსეულ-გლობალური დან გაბიძურინდდება, იტყვიან, სამართლიანად ჩა- იაზონს და თავის თავს მოუკლა შვილები, შედეგად ადამიანებში ისეთი გამაოგნებელი საშინელება-
უცნაურ ანარეკლ-სარკისმიერი უკუმხედ თვისებე- ძაღლდაო. რატომ აყენებენ შეურაცხყოფას მაგ კე- სიბნელიდან გამოსული უზნეობის სანსალიდან. მეთქი, მაგრამ ამჟამად რაც ხდება უკრაინაში, – თუ
ბისაა: თილ ცხოველს და ადამიანის უღალატო მეგობარს? არაადამიანურობიდან გამოჯუჯებული ღალატით როგორ სპობენ უდანაშაულო მშვიდობისმოყვარე
ყოველივე და ყველაფერი შენგან გასული ამქ- ამ შემთხვევაში უფრო მიესადაგება გამოითქვას: მისი შემცვლელი, მკაცრ-უჯიუტესი მეფის ასუ- ხალხს, უკვე არ მაკვირვებს, რათა ჩვენი, მესამე
ვეყნიურ თუ იმქვეყნიურში თავადვე უკლებლივ ჩაგველდა, ჩამორიელდა, უკუნეთად ჩაშავდა ან, ლიც, რომელსაც სიკვდილის სამოსი ჩააცვა. ასევე, ათასწლეულის გამანადგურებელი საშინელება
უკან გიბრუნდება. ამ შემთხვევაში არც ღვთის უნდა ითქვას, – შხამმა მოუსავლეთისამ, ჩაყლაპაო. არ აპატია ბედკრულმა სამშობლომ და მედეა ხანგ- რომ ენახათ მაგ „ღრმად მოაზროვნეებს”, უთუოდ
მოქმედებაა და, ასევე, სხვა რომელიმე მრავალ საკადრისად დაისაჯა გველი ჯალალედინი – ის ხომ რძლივ სიკვდილამდე (ფიზიკური) სულიერად ეწა- მკაცრ შეფასებას უფრო მძაფრად დაწერდნენ,
ადამიანურ თვისება სახისაც. მაგდაგვარი მოვლენა უფრო და უარესის ღირსიც იყოო სამყაროს სამარ- მა უცხო მიწაზე, კოლხთა მოპირისპირე ხალხთან, ხოლო თავად მე არ ვიცი, როგორ დახატულ აზრებს
მხოლოდ და მხოლოდ ქვეყნიერების მეცნიერულ თლიანი განაჩენისაგან? რისგანაც იშვა ბიბლიური კაენისეული უზნეობა: მოგვაწვდიდნენ, თავად ვერ ვპოულობ შემადარ
ღრმა საიდუმლო თვისებებიდანაა მომდინარე; მომ- საერთოდ, ქვეყნიურ ბუმერანგს, ვერცერთი მათ ირგლივ დღე და ღამე შეუსვენებლივ არეგუ- აზრთ სიტყვებს, მაგ უმძიმესი სურათი მათსავით
ლოდინე ადამიანო, ყოვლად შეუძლებელია შენგან რელიგიურ-სულიერ გონებრივი თუ მეცნიერული ლირებდა ზნეობა-უზნეობის საკითხების ბუმერან- სრულყოფილად რომ გამოვხატო. წარმოუდგენელი
ქმნილი სიკეთე სიკეთითვე არ დაგიბრუნდეს; ბო- იურიდიული უმაღლესი მიმართება ვერ გაუტოლ- გი და არავის არ პატიობდა შეცდომას, უზნეობას ყოველთ ამაზრზენ-აღმგზნებია რუსული დღევან-
როტება – მისივე სახითვე; მოგეგება წმიდანური კე- დება, ყოველგვარი ღვთიურ-ადამიანური გადაწყ- თუ შემთხვევითობებსაც. კოლხ მედეას ვერ უშვე- დელი უაზრო აგრესია, მოძმე ხალხის, ბავშვების,
თილშობილება? – უმოკლეს დროში თავადვე მოგი- ვეტილებები მასთან ხომ უძლურია, როგორც სი- ლა კოსმიურმა უმაღლესმა წმიდა სიყვარულმაც, ქალებისა და მოხუცების მიმართ. ულამაზესი ქვეყ-
ვა; თითქოსდა უბრალო კეთილი ღიმილი სრულიად ნამდვილე, წარმოსახვის წინაშე. რათა ჩვეულებრივზე დაბალ ზნედაცემულ ბარბა- ნის ქალაქები და სოფლები ხომ დაანახშირეს და
იგივე ფორმა გამამხნევებელი სითბოთი გეახლება. ყველაზე უმნიშვნელოვანესი სახე-ფორმის როს იაზონს რომ არგუნა... უხსოვარი დროიდან მო- მიწასთან გაასწორეს, ეს უკვე კაცობრიობის ერთ-
შენგან მრისხანებას წამოსულს ხომ უფრო უარესს ბუმერანგი ბერძნების შორეული წარსულის ისტო- ყოლებული, მაღალი ზნეობით თუ დაბალით, განვ- ერთი მარადიული ნაწილის უკიდურესი დაუნდობ-
უმძიმესი აგრესიული სახით მიიღებ. სიყვარულს? რიაშია ჩაკირული. ერთ დროს ბერძნები თავიანთი ლილი ყოველგვარი ქმედებანი კანონმდებელმა ლობა და განადგურებაა. ასე სასტიკად ქვეწარმავ-
– წარმოუდგენელია, რომ სიყვარულითვე არ შეხვ- მერყევი, უნაყოფო ბუდიდან აყრილნი მოზღვავდ- უკონტროლოდ არ დაუტოვა და კაცობრიობას შე- ლებსაც არ გასრისავს ნებისმიერი აღმსარებლობის
დნენ. ნენ და ბარბაროსულად შეესივნენ კოლხური უძვე- მოუნახა ყოველთა სისასტიკის მოგონებანი. ქურდ თუ ბუნებით ათეისტნიც.
გძულს ახლობლები, მეგობრები, ნათესავები, ლესი ცივილიზაციის ტომებს, კერძოდ, პელაზგებს, და მიმტაცებელ ბერძნებს, კერძოდ, იაზონს სისხ- „ადამიანს რომ შეექმნა ადამიანი, განა სირცხ-
საზოგადოება? – უმალ ელვასავით იგივე საპირის- ეტრუსკებს და მათ მიწა-ნოყიერ მამულებს კაჭკა- ლიან რომანტიკოსს, ვერ უშველა ლეგენდარულმა ვილი არ დასწვავდა?” – ამბობს მარკ ტვენი.
პირო სულიერი უარყოფითი მოძრაობა შენთანაა ჭებივით დაეპატრონნენ და სამუდამოდ დასახლ- გმირმა ზეადამიანური სიძლიერის ჰერკულესმა. შემდეგ, მართლაც, ყოველთვის რომ სიძულვი-
მისჯილ-ანთებული. ახლა კი, ჩვეულებრივ, ცხოვ- დნენ, თითქმის ჩაყლაპეს ადგილობრივი ხალხი შედარებისთვის დღევანდელი უძლიერესი იარაღის ლი ჩემი თავის მიმართაც მწვავედ მეწყება, ადამი-
რებისეულ მაგალითს შევეხოთ: ძმაკაცს, სამ-ხუთ- და მათთვის უცხო კულტურა, მენტალიტეტი, ხე- ტოლმა, სისხლისმღვრელ-მსმელმა ადამიან-არ- ანად რომ გავჩნდი ამქვეყნად...
ჯერ „ლომოს”, დაუძახებ და მეექვსე შეხვედრაზე ლოვნება გაითავისეს. აქ კი, თავის დროზე, უფრო სებამ. ისიც უკვალოდ გაქრა იდუმალი ძალისგან, კოსმიურად აღელვებული „პლანეტა მიწა,
იგივე უკუსითბოთი, ვალდებულივით „ლომოთი” მტკიცედ და მძაფრად ამოქმედდა კანონ-სიმტკიცე კოლხეთის საოცრება ლეგენდარულ მიწაზე. ასე შინაგანად ყოველმხრივ ემზადება მცირე ერების
მოგმართავს. ანდა, დამამცირებელ სახელს შეჰ- და, როგორ? შუა აზიიდან დაიძრა თურქმენული და ამგვარად, შავმა ძალებმა დროებით გაანადგუ- გადასარჩენად”. აქ უკვე ეჭვგარეშეა, უსასრულო-
კადრებ? – უახლეს დროში უხილავი ძალა მისგან მომთაბარე ერი და ველური სკვითებივით შეესივ- რეს მეფე აიეტის მედეა და კოლხეთის უპირველესი ბის გადაწყვეტილება მიღებულია და პრეზიდენტი
იმავე მწარე განაცხადს გარგუნებს. ყოველივე ეს ნენ უკვე აღზევებულ ბერძნებს, საუბედუროდ, არ ცივილიზაცია. დიახ, მეგობრებო, უცილოდ ყოველ პუტინი ვარსკვლავური ჯიუტი სასჯელგარდუვა-
უცნაურ-უტეხ-უცვლელი მუდმივი კანონია ჩვენს დაინდეს ანტიკური ხელოვნების ფილოსოფიისა და ადამიან-პიროვნებას, ერს და უძლეველ გმირს, ლობის წინაშე დგას, როგორც დუჩე მუსოლინი და
ირგვლივ თავისებურად მკაცრი წრიულ-მბრუნავი მეცნიერების ნიმუშ-შედევრებიც, წალეკეს და აყვა- მუდმივ-განუყრელად დაყვება, სიკვდილისა არ მრავალი სხვა.
ბუნებისა, რომელიც მტკიცე კანონიკურ ვარსკვ- ვებულ ქვეყანას გადაუარეს ადიდებულ-ატალახე- იყოს, საკუთარი ქმედებისმიერობით საკადრისი ყოველგვარი ბოროტება უფრო დიდ სამაგი-
ლავეთურს წარმოადგენს. ბუმერანგს ღებულობენ ბული მდინარესავით. თურმე, არ არსებობს განურ- მზესავით მიუკარება ბუმერანგი, რითაც სუფთავ- ერო სიავეს შობს დედა ბუმერანგის მიუკარება
უკლებლივ ყოველი უბრალო ადამიანები, დიდი ჩევლად მიუკარება, მართალ თვისებით – პატიება დება პლანეტა უსაშინლესი ჭუჭყისაგან... კანონებით. ნუთუ ბატონ პუტინს არ ესმის სამყა-
და გენიოსებიც. ამ უცნაურობის ქმედება გარდა- ბუმერანგისა, ამდაგვარია მისი ვარსკვლავეთური ჩვენს ეპოქაში ისევ თუ გაიღვიძა საშინელმა როსეულ-კანონიკური უკუმძლე გარდუვალობისა.
უვალი იყო სახელმწიფოებისა, იმპერიების და აღ- უდრეკი მისია, მზესავით მარადიულ გაუცვეთავი- სიავემ და სწრაფვამ, მსოფლიოს ხალხთა ბატო- „ძმათა ომში უზნეო ჯილ-
ზევებულ გაბოროტებულ-დამპყრობი სარდლების სა... ნობისკენ, მცდართა ხროვამ საღად იფიქროს, დოებს არ იძლევიან, რათა ის 
მიმართ. მათგან ვერავინ გადარჩენია მას და დღეს დამჭირდა და მერამდენედ უნდა ვთქვა, ყოვე- რათა ისტორიის მრავალ ათასწლეულებში ვერა- სამარცხვინო ორმხრივი მა-
2022 წელი, მაისი ლიტერატურული მესხეთი 3
პროზა
ნოსინა და ზღვისკენ ისროლა. ბოქულმა ერთი არ იყო, გულშემატკივრად და დამტირებლად და. ძაღლი ზღვას ჩვეული ოსტატობით შეერია.
ნინო მზესელი შეჰყეფა და ზუსტად ხუთი წამით ზღვას შეერია.
იქიდან ქების მოლოდინში უკვე სახე განათებუ-
მისნაირ ობოლს და ბედისაგან გამოღლეტილს
ბოქულიც ეყოფოდა.
თუმცა გამოსვლა დააგვიანდა, ის კაცი ბიჭის წო-
ნისა არ იყო, თანაც ბლომად სისხლ დაკარგულს
საღამოს პირი იყო, ბურთივით მრგვალი ლი და ამაყი გამოვიდა. ძაღლმა ერთხანს იცქმუტა და იტრიალა, თავში ძალების გამოძებნა ძალიან გაუჭირდა,
მთვარე წყნარად მოლივლივე ზღვაში ირეკ- – ყოჩაღ, ჩემპიონო!– სანდრო მუხლებზე ნაპირის გასწვრივ, თავისი ყეფით თითქოს დამ- როგორც იტყვიან, ბოლო ძალები მოიკრიბა და
ლებოდა, რითაც ზაფხულის თბილ საღამოს დადგა და ძაღლს სველ კისერზე ჩამოეკიდა. ხმარეს უხმობდა, მაგრამ, როგორც ასეთ დროს ნაპირზე ძლივასღა გამოფორთხდა.
განსაკუთრებულ ეშხს აძლევდა და ამ უნაკლო ბოქულმა დიდხანს ვერ მოითმინა, წყლით დამძი- ხდება ხოლმე, ზოგი ქეიფობდა, ზოგი... – ახლა მაინც შეეშვი მაგ უჯიშოს, რახან წა-
პეიზაჟით ტკბობის მსურველებს ანდამატივით მებული ბეწვი, კისერი, ერთმანეთში გადაჭდო- მოკლედ, იმ ლოთისთვის ხელიდან ბიჭის გა- მოდგა, აღარაფერი უჭირს, ეგ შარიანი თავისი
ზღვისკენ იზიდავდა. თუმცა ძირითადად რეს- ბილი, ბიჭის თითებისგან მკვეთრი მოძრაობით მომგლეჯველი კაციშვილი არ ჩანდა. ბოქულიც ფეხით წაეთრევა თავის შარაზე. სანდრო ძაღლს
ტორნების, კაფე-ბარების, ვერანდებისა და აივ- გაინთავისუფლა და, როგორც ძაღლებს სჩვე- როდემდე აიტანდა თავისი პატრონის ცემა-ტყე- მივარდა, რომელიც ძლივს სუნთქავდა და ნელ-
ნებისკენ ექაჩებოდა ადამის მოდგმას, თორემ ვიათ ხოლმე, ბეწვი მანაც ისეთივე მონდომებით პას. ერთხელ კიდევ შეჰყეფა, იმის სანახავად ვინ- ნელა თვალებს ლულავდა. სანამ ბოქული ნა-
თავად სანაპიროზე სიხალვათე იყო. აქა-იქ შეყუ- გაიფერთხა. მე ხომ არ მოდის მაშველადო, თავი აქეთ-იქეთ პირზე გაწვებოდა, ბიჭმა მასთან ჩახუტება და
ჟული წყვილები ციდან ღამის ფარდის საბოლოო ნაზმა სიომ, რომელიც სამხრეთ-აღმოსავლე- მიაბრუნა და... ზღვას შეერია. კისერში კოცნა მაინც მოასწრო.
დაშვების მოლოდინში მუსაიფობდნენ, მერე თა- თის მიმართულებით დაქროდა, ზღვის წვეთის მართლაც „სანდროს სკოლა" ჰქონდა ბო- – ჩემი ჩემპიონი, ჩემი გმირი... რისთვის მო-
ვიანთი საქმისთვის რომ უფრო გულდამშვიდე- რამდენიმე პაწაწინა ნაწილაკს ხელი ჩასჭიდა და ქულს გამოვლილი. სულ წყალქვეშ იცურა მა- იკალი თავი, განა ეს აქოთებული შენი ბეწვის
ბულებს მიეხედათ. თავისი მიმართულებით გააქროლა. შხეფი სა- ნამ, სანამ თითქმის შუა ზღვაში გასულ ბიჭსა ღერად ან მოჭრილ კლანჭად ღირდა? – სანდ-
სმის მოყვარულები ზღვის სუნს არყისას ნაპიროზე მოქეიფე ორი ლოთიდან ერთ-ერთს და მთვრალს შორის არ ამოყო თავი. ასე უცებ რო არასდროს ტიროდა, ხელი რომც გაეჭრა,
ურევდნენ და ქვეყნის საჭირბოროტო საკითხებ- ლოყაზე მოხვდა. გეგონებოდა ტყვია ესროლე- და ერთბაშად ამოიზვირთა კბილებგაკრეჭილი, ფეხი მოეტეხა... – გოგო ხომ არ ვარ, ცრემლები
ზე, რამდენადაც ეს სასმელმოკიდებულთათვის სო, ჭკუადასპირტებულს იმისთანა ბრაზი მო- მრისხანე თვალებიდან ნაპერწკლებს აფრქვევდა ვღვაროო,– ობოლი ბიჭი თავს ყოველთვის ასე
შესაძლებელი იყო, აი, იმ დონეზე სერიოზული ერია, გაშმაგებული ზეზე წამოიჭრა, ხელების და აღრენილ დრუნჩს საეჭვოდ აკრაჭუნებდა. იმხნევებდა, მაგრამ ახლა, ახლა სულ არ ადადრ-
სახეებით ლუღლუღებდნენ ძმობის, კაი კაცო- ქნევა-ქნევით და ლანძღვა-გინებით თვალებამღ- – შენ აქ, საიდან, ქოფაკო?– ერთი შეყვირა დებდა ქვეყნად არაფერი. ერთადერთი მეგობა-
ბის, ჭიქების ჭახუნისა და, დროდადრო, ამ სა- ვრეულმა მყისვე ბიჭისკენ გაიწია. მთვრალმა, ბიჭს მყისვე ხელი გაუშვა, სწრაფი რი თვალწინ უკვდებოდა, თანაც, სულ არაფრის
ხელდახელო სუფრასთან გამეფებული ხვევნა- – ძაღლისთვის ვერ მიგიხედია, შე ნაბიჭვა- მოძრაობით მარად ქამარში გარჭობილი არყის გამო. კლანჭების გახსენებაზე სანდრომ ძაღლის
კოცნის ფონზე. რო... ბოთლი მოიხელთა და ბოქულს თავზე გადაამ- წინა, მარჯვენა თათი ხელში მოიქცია, – ჩემი
თითქოს მთლად უხალისობას არ უჩიოდა – ჰე, ბიძაჩემო, დაწყნარდი!.. ტვრია. ძაღლმა სიმწრისგან მხოლოდ ერთხელ მარგალიტები, – ასლუკუნებულმა ჩაილუღლუ-
სანაპირო, მაგრამ ამ ხალხით იგი არ ლამაზდე- სანდროს შიშისგან ხმა აუთრთოლდა. ამოიგმინა, მერე გაახსენდა, რომ თითქმის გონ- ღა. მერე იფიქრა, ეგება რომ გავამხნევო, უფრო
ბოდა, პირიქით, რაღაცნაირად მძიმდებოდა, ძალაზე მოვიდესო და... დიდი გაჭირვებით, უწინ-
მწუხრდებოდა და ღამის მარწუხებში ეხვეოდა.
ერთგული მეგობარი
დებურად, ატიტინდა:
სწორედ ამ დროს ზღვის კენჭები, რაღაც უჩვე- – ეეე... ბოქულ, ბოქულ! გახსოვს, პირველად
ულო ხალისით, ახმაურდნენ. სანაპიროზე „შლო კლანჭებს რომ არ მაჭრევინებდი?! გეშინოდა,
პანცებში" თავისი ჩხირივით ფეხებწაყოფილი ხოო? მაკრატელმა შეგაშინა ბიჭო? არა, სავარ-
7 წლის სანდრო მოაბიჯებდა. გვარიანად გახუ- ცხელსაც რო არ იკარებდი? გაფიცებ, იმისი რა-
ნებულ წითელ მაისურზე ზღვის წყალში დასვე- ტომღა გეშინოდა? ვითომ გიკბენდა?!
ლებული ცხვირსახოცი ჩამოედო და ფეხდაფეხ ბოქულს ეტყობა, მართლა გაახსენდა ლეკ-
ადევნებულ ერთგულ მეგობარს, საყვარელი ვობის ტკბილი ხანა, დრუნჩის კიდეები ოდნავ
ზღვის ქაფივით თეთრ ძაღლს, ეტიტინებოდა. შესამჩნევად გასწია, თითქოს გაიღიმა.
ძაღლი მუდამ გადაყვლეფილი მუხლების სიმაღ- – აი, ხომ ხედავ, გახსოვს. კაი ხარ, ძალიან
ლეს სულ ცოტათი სცდებოდა და ისეთი ჭკვიანი კაი!– იმედმოცემულმა ბიჭმა ცხვირი მაისურის
იყო, სახელის ყოველ დაძახებაზე, ბიჭს ყეფით სახელოზე შეიხოცა და ბოქულს სახეზე ნაზად
ეპასუხებოდა. მოდიოდნენ და მოჰქონდათ სი- მიუალერსა.
ცოცხლე. – აბა, ის თუ გახსოვს, დამშეულებმა ყასაბს
– ეეი... გახსოვს, ბოქულ! აი, ზუსტად იმ კა- ბარკალი რომ ავწაპნეთ? ხორცი მე და ძვალი
ფის წინ გიპოვე, ლეკვობაში. შენ, მოდი თათი დაკარ, ხომ კარგი გარიგება
– ჰამ, ჰამ... თავის სტიქიაში იყო ბოქული და გვქონდა, არა?
პასუხს ყეფით გამოხატავდა. ძაღლმა ძალიან ზანტად, მაგრამ მაინც შეას-
– გახსოვს? კაი ხარ, კაი, ბოქულ!– ბიჭმა რულა სანდროს თხოვნა, რითაც ბიჭს იმედი
ძაღლს ღიმილი შეაგება, მერე დანანებით გახედა გაუორმაგდა, ხმაში სიხალისე შეემატა და მეტი
სინათლით გაბრდღვიალებულ და სტუმრებით შემართებით ატიტინდა.
აჟრიამულებულ კაფეს და იმის ნიშნად, რომ ში- – შეეშვი, ძმაკუშ! – ერთი ამოასლოკინა გაშ- მიხდილი სანდრო ჰყავდა მისახედი, კბილები – ბოქულ, ბოქულ! – კიდევ რაღაცის კითხვა
ოდა, ხელი გაუცნობიერებლად აყურყუტებულ ლილ ბოხჩასთან დარჩენილმა ლოთმა, ბოლო ფრთხილად მოსჭიდა მაისურის ყელზე და ცურ- უნდოდა, მაგრამ ძაღლმა აღარ დააცადა, თით-
კუჭს წაატანა. ძაღლმა, ხორცეულის სუნით აქ- ლუკმად მორჩენილი შავი პური და ყველის ნა- ვა-ცურვით ბიჭი ნაპირზე გამოიყვანა. ნაპირზე ქოს ამ არ დასმული კითხვის პასუხად წინდაწინ
სუტუნებული ცხვირი ჯერ კაფისკენ გაატრი- ტეხი ურიგოდ გადახუხულ არაყს „ზაკუსკად" მთლად მოხერხებულად ვერ დააწვინა, უკმაყო- ერთი სუსტად დაიყეფა და მყისვე გაირინდა.
ალა, მერე ნაღვლიანი თვალებით გახედა ბიჭს მიაწია და... ფერად კენჭებზე გადაშოტილმა, ფილოდ წაიკრუსუნა და დრუნჩით სცადა ბიჭის – ოოო, არა, ბოქულ!– აღრიალებული ბიჭი
და თავისი მოელვარე თეთრი კბილები მაისურის ფშვინვანარევი ხვრინვა ამოუშვა. სხეული გაესწორებინა, მერე ხელები და სახე თავის ბავშვობის მეგობარს გადაემხო. ტირო-
კიდეზე ფრთხილად ჩასჭიდა. – ჰე, ჰე-მეთქი, ძია, საჩხუბრად რატომ მო- იქამდე ულოკა, სანამ სანდრომ თვალები არ გა- და, მოსთქვამდა, ღრიალებდა, თავის პატარა
– ოოო... არა, ბოქულ, ჩვენ იქ არ გველოდე- იწევ?– თვალამღვრეულის შეჩერება სცადა ბიჭ- ახილა. თითებს კენჭებზე უმოწყალოდ ურტყამდა, აშკა-
ბიან! განა არ გახსოვს, როგორ იციან ამ კუჭმაძ- მა. – ბოქულ, შენ მიშველე?– გალახული სახით რად მოსწონდა კიდეც ფიზიკური ტკივილი, რად-
ღრებმა? უბოდიშოდ გამოგვაპანღურებენ, ფეხს – რა თაობა ხართ წამოსული, ახლავე გას- ძლივს გაიღიმა ბიჭმა, მაგრამ ძაღლის სისხლი- გან სულ ცოტათი სულიერ ტანჯვას უამებდა.
თუ არ ავუჩქარებთ, ზურგს უკან ცოცხს მოგვა- წავლი უფროსის პატივისცემას, შე ლაწირაკო! ანი თავი შენიშნა და მყისვე ზეზე წამოიჭრა. – მოკვდა ბიჭო? მანახე ერთი!– წეღანდელი
წევენ და კაი ჯიშიან ქოქოლასაც მოგვაყრიან. ბიჭის დაზაფრულმა სახემ მხეცზე დაგეშილი – როგორ ხარ, ბოქულ? მთვრალის აწ უკვე ფხიზელი კაცის სიტყვებ-
გვინდა, ახლა, ბოქულ, ამ ოქროსავით ხასიათის ქოფაკივით იმოქმედა მთვრალზე, თხელი მა- რახან მიხვდა, ბიჭს აღარაფერი უჭირდა, მა ლახვარივით დასცეს ბიჭს გულში. სანდრომ
გაფუჭება? რაც უფასოა, ის მაინც შევირგოთ, ისურის ბოლოები სახელდახელოდ აიკეცა და ძაღლმა თავს უკვე ნება მისცა და საბრალო ხმა- ხელი ყველაზე დიდ ქვას წაატანა.
არ ჯობია?!– სანდრომ ხელები უმწეოდ გაშალა, შვილის ტოლა ბიჭს მუშტი სახეში უთავაზა. სან- ზე აკრუსუნდა. – არც გაბედო მიკარება, მაგ ტურტლიანი
ძაღლმა მოიწყინა, პირს მომდგარი ნერწყვი ხარ- დრო ზღვისკენ წაბარბაცდა, ერთ წამს გონებაც – წამოდი, ახლავე გიწამლებ, შენ არ შეშინ- ხელებით, მკვლელო! – ამოიგმინა სანდრომ,
ბად ჩაყლაპა და ხმადაბლა დაიკრუსუნა. კი დაკარგა, მაგრამ, მერე, მოეჩვენა, თითქოს დე! რომელიც ამ წუთებში სულ აღარ ჰგავდა შვი-
– ჰა, ბოქულ, შენ რა ლეკვივით წკნავი? არ თავისმა საყვარელმა ზღვამ ტალღები მზრუნვე- ბიჭმა ბოღმა გაჩხერილ ყელში, ძლივს გა- დი წლის ბიჭს. ახლა ცხოვრებისგან გათელილ
შემარცხვინო, ახლა!– შეწუხდა ბიჭი. ბოქული ლად მოულამუნა და თვალიდან გამოიხედა, თუმ- დაყლაპა ნერწყვი. თანხმობისა და მორჩილე- შვილმკვდარს უფრო მოგაგონებდა. კაცი შეშინ-
ჭკვიანი რომ იყო, ახლაც შეეტყო, მიხვდა, – რა ცა ზღვაში შეყოლილი კაცის დანახვაზე, მორიგი ბის ნიშნად ბოქულმა კუდი გააქიცინა. ცოტაც და და უხმოდ გაეცალა.
საოცრად გემრიელი სურნელის კერძის ჭამის დარტყმის მოლოდინში, შიშისგან ისევ მაგრად და წავიდოდნენ კიდეც, მაგრამ... ზღვიდან იმ – როგორც ყოველთვის, ახლაც ყველაზე
იმედი არც კი უნდა ჰქონოდათ, თავისზე მეტად დახუჭა თავისი წამწამიანი პატარა „ზღვები". აშარი მთვრალის ძახილი შემოისმა, შველას ით- უშნო დროს გაგვიწვიმდა, ბოქულ!– მაგრამ შენ
კუჭამწვარი ობოლი სანდრო შეეცოდა. გასამხ- – აწი ხომ იცი, უფროს-უმცროსი?– დამცი- ხოვდა. – გული, გული მტკივა, ვკვდები!– ყვი- შიში არ გქონდეს, აქ, ამ ნაპირზე, ასე უპატრო-
ნევებლად ვითომც სულაც არ მინდოდაო, კუდი ნავად ჩაიქირქილა მთვრალმა, გაშლილი ხელის- როდა. ნოდ კი არ მიგატოვებ! სულს დავლევ, მაგრამ
მხიარულად გააქიცინა და ბიჭს ომახიანად შეჰ- გული ბიჭს თავზე მიაბჯინა და მთელი ძალით – არც იფიქრო, ბოქულ! კვდება და მოკვდეს! ბოლო პატივს მაინც საკადრისად მოგაგებ. აწი,
ყეფა. დააწვა, რომ ჩაეყურყუმალავებინა. რას მერჩოდა ამ წყალივით კამკამა ბიჭს? თან ყოველთვის ჩემთან იქნები ეზოში მყუდროდ, თუ
– ასე არ ჯობია?! – შვებით ამოისუნთქა სან- ერთხელ, ორჯერ, სამჯერ... სანდროს ყოველ შენ რატომ დაგავიწყდა, თავი ვინ გაგიტეხა? და- გაწყობს რამენაირად მანიშნე, გთხოვ.
დრომ და ძაღლთან მასლაათი (თითქოს სულაც ჯერზე უფრო და უფრო მეტად უჭირდა სუნთქ- მიჯერე, ბოქულ, დამიჯერე და მე გამომყევი, ეგ იქუხა, საშინელ ხმაზე დაიგრუხუნა. უსასოდ
ჰაერით ძღებოდა) ისევ, წეღანდელი ხალისით, ვა, ცდილობდა ამ ურჩხულისგან თავი როგორმე შენ წვალებად არც ღირს! ის კი არა, თევზებმა დარჩენილებს სჩვევიათ ხოლმე ყველაფერში იმ
განაგრძო. გამოეხსნა, მაგრამ გონება აღარ უჭრიდა. ზღვა რომ შეჭამონ, მაგაზე ახია, იმიტომ, რომ ძალიან ნიშნის დანახვა, რასაც ეძებენ და სანდრომაც
– შენ იმისთანა ჭკვიანი მყავხარ, უეჭველად წეღანდელივით მშვიდი აღარ იყო. თითქოს ბი- ცუდი კაცია! – სანდრომ ერთი ზიზღით გახედა ბოქულის თანხმობად ჩათვალა ეს ქუხილი. რის
ისიც გემახსოვრება, ზღვაში შესვლა როგორ გე- ჭის ცოდვით იწვებაო, თანდათან უფრო მღელ- ზღვაში უმწეოდ აფართხალებულს, ნაპირზე ვაი-ვაგლახით აიტატა ხელში მისი უსულო სხე-
შინოდა. ეს მერე შეუთამამდი ტალღებს, როცა ვარე და ბობოქარი ხდებოდა. კარგა გვარიანად გადააფურთხა და სახლისკენ წავიდა, მაგრამ ული და სახლისკენ წაასვენა.
დაინახე, რომ თევზივით ვცურავდი, თან ისე აზვირთებული ტალღების თქარათქურში ბიჭის რამდენიმე ნაბიჯზევე იგრძნო, ძაღლი უკან არ …მას შემდეგ სანდრო ზღვაში აღარ შესუ-
გაუდიდგულდი, ახლა რომ გაგეჯიბრო, ვშიშობ, ხმა იკარგებოდა, თუმცა მის ყურს ბოქულის მიყვებოდა. ლა. უბრალოდ, იჯდა ნაპირზე, ზღვაში კენჭებს
შენ გამასწრებ. ბიჭმა არა მოდის, არამედ სიძ- ყმუილნარევი ყეფა სწვდებოდა. სწვდებოდა და – ბოქულ, დაბრუნდი! ბოქულ, მაგ თავით ყრიდა და, ხანდახან, ეჩვენებოდა კიდეც, რომ
ველის გამო გაბრდღვნილ-გამოხეული შარვლის რაღაცნაირად უხაროდა იმ თავისი ალალი, პა- სად მიდიხარ! ბოქულ არა-მეთქი!– აღრიალებუ- ამ ფერად-ფერადებს ბოქული სულ ყეფა-ყეფით
ჯიბიდან პატარა ჯოხი ამოაცურა, ძაღლს დააყ- წაწინა გულით. უხაროდა, რომ მთლად მარტო ლი სანდრო ზღვისკენ გაიქცა, მაგრამ დააგვიან- ითვლიდა.
სობრივი უბედურებაა”. ვფიქ- ყოლილი არაა), რათა ამ საზიზღარ ომში არცერთი მოქმედებაა ჯოჯოხეთური, ზნედაცემულობა და ლის მომსპობი შხამ-სენი. კაცობრიობის წარსუ-
 რობ და ვიტყვი, მოსკოვში, მხარე იქნება გამარჯვებული, რათა სამყაროსე- ადამიანთა სამარცხვინო პირსისხლიანი ხასიათ- ლის ისტორიიდან ყველა უბოროტესი მოლაშქრე
სანკტ-პეტერბურგში და ბევრ- ული წმიდათაწმიდა მორალი მიუდგომელ უმკაც- გამოვლინებაა სატანური დანაშაულით; სრულ- სარდლები, რომელნიც შემდგომში კაენისტებმა
გან, მრავალ არიან ფილოსო- რესია და ზე-ზნეობრივი. მართალი პასუხი მხოლოდ მარადიულ მართალ და გენიოსებად რომ მონათლეს, ყოველი მათგანიც
ფოსნი, ღრმად მოაზროვნე წინასწარმეტყველნი, ამჟამინდელი რუსეთ-უკრაინის ომი მხოლოდ მიუკარება ბუმერანგს აბარია და, მაინც, ჩვენთვის უცილოდ ეშმაკის მსახურია და მათთან მუდმივ-
ფსიქოლოგები, ხელოვანნი. ალბათ, ვერ შეძლეს და მხოლოდ გველ-სატანური უკიდურესი მოვლე- სამწუხაროა... ჩვენთა ერთობლივი გონებრივ-კეთილ-აზროვნე-
მოშხამული, უკვე გასოცადავებელი პიროვნების ნაა... ფრთხილად, დამნაშავე ადამიანებო, ზოგიერ- დიახ, უცნაური და უტეხი კანონებით კოსმოს- ბითი მოქმედება ბრძოლაა საჭირო. დღეს ყოველი
დარწმუნება, რომ ხოცავს უახლოეს – სლავიან უკ- თი სივრცობრივი ბუმერანგი უტყუარ მომაკვდინე- ში პლანეტებიც არ პატიობენ ერთმანეთს ვარსკ- მხრიდან ევედრებიან: – ნუ ღუპავ, რუსო ბატონო!
რაინელებს, დიდიან-პატარიანად, როგორ ულამა- ბელია... ვლავეთურ არეულობით დანაშაულებრივ უზნე- კეთილშობილ ულამაზეს და ღვთისმიერ უკრაინე-
ზეს ერს. ნუთუ ერთხელ მაინც არ უფიქრია დამპყ- ბუმერანგის მეოხებით საერთაშორისო ბო- ობას. მაგ უდიდეს პლანეტარული ძალათ ფსიქო- ლებს (ერთ დროს მათმა ბევრი ქართველიც რომ
რობ სარდალს. ამდაგვარ სისასტიკეს არ შეარჩენს როტმოქმედთა მომავლის ბედი გადაწყვეტილია. ლოგიური მოძრაობა მარად გამოუცნობია ჩვენი გაისტუმრეს), თქვენს მოძმე ხალხს ასევე მომა-
კაცობრიობა და არაფრით არ აპატიებს ზე-ძალა, ამ შემთხვევაში, ცეცხლის ალში მეწვის გულ-ღვიძ- დროის და დონის ადამიანებისთვის. ასე მგონია, ვალში, რუსეთის მრავალ უდანაშაულო მშრომელ
რომელსაც გააჩნია უძლიერესი თვისებები – ხმე- ლი და უძლიერესი მართალი ვაჟკაცური უკრაინე- მრავალმა რუსმა შეცდომილმა ეკლესია მიატოვა საზოგადოებას. ამიტომ, ჯერჯერობით, კეთილ-
ბი და კანონები. მართალია, ქვეყნის უპირველესი ლები საკუთარი ძმებივით მეცოდება და, რა თქა და ეშმაკის გომურში სულმახინჯი დაიარება, სა- გონივრულად, თხოვნითაც მოგიწოდებენ, კაენის
მოქცეულია შხამიანი ვარსკვლავთ დამაავადებელ უნდა, მოშხამული ზნეობისგან ჩათრეული რუსი დაც გველის ბუდესავით აქოთებული ყარს ყველა- ზნეობით შეპყრობილთ, – იცხოვროთ ამქვეყნად
გამჭოლი სხივების მარწუხებში, რითაც მოურჩე- ნორმალური ხალხიც. ცოდვილიანი ძლიერთა ფერი... ზნემართალ, მხოლოდ მზეებრ ნათელ ქრისტიანუ-
ნელი ფსიქოლოგიური ზნე ჭირითაა დაავადებული არაკაცობით მომავლის ახალგაზრდობა იღუპება, საკვირველია, მაგ უბოროტესი ვარსკვლა- ლადო!..
(უწია ქართველთა ცოდვამ), მაგრამ, როგორც შე- ძმათა შხამით გარეცხილ ომში ყოველთვის პირშა- ვისგან მოურჩენლად როგორ მოიწამლა ამხელა
დარებით მაინც ძლიერ პიროვნებას შეუძლია მაგ ვი წინმავალი კაენი მოქმედებს, მაგრამ უკიდურეს ქვეყნის პრეზიდენტი, თავის თავში ძირფესვიანად რეზო ადამია,
ბოროტებას თავი გამოსტაცოს თავადვე, ან დააღ- დამნაშავეებმა უნდა შეიგნონ, კაენი არასოდეს ადამიანური სიკეთე რომ დაკარგა და, საუბედუ- მწერალ-მხატვარი
წიოს კეთილ გარემოთა გავლენით (თუკი თანდა- არ იმარჯვებს, რათა ის ყოველმხრივ ბოროტ- როდ, რუსეთში სხვა მრავალსაც გადაედო ეს ყოვ-
პოეზია
ამ გულმა ნახა ბევრი მწვერვალი ყოფა გაქვთ მძიმე, მტანჯველი და გაუსაძლისი, შენ გვერდით მხოლოდ შენი ჩრდილია,
სამარადისოდ მიუწვდომელი. გტკივათ და მაინც მთელ ამ ტკივილს უშიშრად მასაც შენსავით ბორკილი ადევს
იტანთ. და ერთადერთი ეს ტკივილია
ამ მწუხარების სული სალია, შენთან ერთად რომ ღამეებს ათევს.
მრისხანე – ვეფხვი ვით ბენგალიის, შორია თქვენთვის ნაპირები ბედნიერების,
შეუღო კარი მტანჯველ გალიას შორია თქვენთვის დამშვიდება და მოსვენება, ამბოხი გულში, დუმილი შავი
შეღებამ ჩემი გულის გალიის. მაგრამ შორია მინავლული ხმაც და ომისწინა დაძაბულობა
ცოცხალ-მკვდრების, ჩვეულებრივი გახდა ამბავი,
ყოფნა ჩუჩელად, საფრთხობელად, ლანდად, ყოველდღიური გახდა ულუფა.
ამ სიხარულის, ამ ტანჯვის სახე, ჩვენებად.
რასაც ვუძღვნიდი გულში ოდებს მე, გაიხედები ყველგან საითაც,
ვერ ვიფიქრებდი შეცდომის სახელს თქვენ მოგაყენათ ამ ცხოვრებამ ბევრი ზიანი, ვერ დაინახავ რამე ხსნად არი,
მომაგონებდა თუკი ოდესმე. არ გაგიმთელდათ ჯერ კიდევაც მრავალი და იცი, რომ სხვაც ვერ გადაიტანს
წყლული, რაცაა შენი გადასატანი.
სხვა გაღიმებას ვხედავდი გუშინ, მაგრამ გადარჩა თქვენში სახე ადამიანის,
სხვა იმედებით ვიდექ ზარებთან სახე, ისევე მზიურ ნათლით გაბრწყინებული. და ახლაც, სადღაც, მდუმარედ მდგომებს
თორნიკე კანდელაკი და არ მეგონა ბედი ღრმად გულში ზამთარი მყინავ ქარბუქში ახვევს,
თუ ამ სინანულს დაატარებდა. მრავალ ბედნიერს, სიტკბოთი მთვრალს, მაგრამ სიტყვები გულებს ვერ გაალომებს,
უსახოს გული თუ ამგვარს უპყრია ნაღველს.
მომავალი წიგნიდან ზვავები დაწყდნენ, დაწყდნენ ძაფები, მოენატრება თქვენი ყოფა დაუძრახველი,
გვეთქვა, ნეტავი, რას არ ვამბობდით! არსად იქნება სხვამ კაცს კაცი რომ დაუძახოს ჩვენც ვერაფერი ვერ გვიშველიდა,
„ქარების სახლი” შენ აგცდებოდა ეგ ნიღაბები, და მასთან ერთად არ ახსენონ თქვენი სახელიც. გარდა ნანატრი წასვლის საათის,
მე ამცდებოდა ეს ეშაფოტი. დრო ერთადერთი იყო მხსნელი და
არაფერია ქვეყანაზე მარადიული დროც გადიოდა მძიმე ტაატით.
ხიდზე რაღაც ყოველთვის უნდა დაიცვა, და ნურც ამდენი შეგაშფოთებთ ვნება-იარა,
სადღაც ყოველთვის დაცვას ელიან, ადამიანად გადარჩენა გზაა ღვთიური მაგრამ გავიდა... ყველაფრის მერე
ოდესღაც ვიღაც ისე დაიწვა, და ტანჯვა, მხოლოდ ტანჯვა გვაქცევს შენ გადახედავ უკან გზას თელილს
ახლა, როდესაც ამ წერილს გიწერ, რომ კვნესა მისი დღესაც მწველია. ადამიანად! და ვერ ირწმუნებ, ვერ დაიჯერებ,
ღამეა, ირგვლივ არავინ არის, ეს ყველაფერი შენ შეიძელი.
ვდგავარ ჩვენს ნაცნობ საოცარ ხიდზე კედლის სურათზე ქარიშხალია,
ნათლის ქვეშ ახალ ამოსულ მთვარის. საგუშაგოზე
იტაცებს ხომალდს მორევი ბნელი ძილისპირული
და მე ვიცი, რომ ვიღაც ქალია
თითქოს ომიდან მე დაგიბრუნდი, მთელ ამ სურათის შთამგონებელი.
ისევ წრეში ვარ სახემღიმართა, თუმც, მარაბდასთან შედარებით ეს არის შოსე,
და მე ბრძანებით საგუშაგოს ქვაფენილს ღმერთო მაღალო, გევედრები
დაფრთხა და გაქრა ყველა ბინდბუნდი, სიჩუმე ჩადგა, თვალების ჭაში ვცრიცავ, მუხლმოდრეკილი,
როცა ეს ხიდი აქ აღიმართა. აღარ გროვდება ცრემლი ჩვეულად, მე ვდგავარ მუდამ ჩემ სინდისის სადარაჯოზე
არის წუთები ეს ფიქრები ცრემლებად მღვრიან,
მოდის მწუხარედ და ამბობს პაჟი – და შებღალვისგან ჩემ საკუთარ ღირსებას
რაღაც დაკარგულს ვიბრუნებ უკან, ვიცავ. ბოროტისაგან ნუ მამყოფებ გულმოკვეთილი,
ფსკერი ყინულად გადაქცეულა.
დიდი ხანია რასაც თვალები რომელს საყვარელ სამშობლოის დაცემა ჰქვია.
არ შეხვედრიან და თითქოს რუკა შეიძლებოდა ჩემი მეტად ხომ დაფასება?
ჩვენ ვნახულობდით სხვადასხვა სიზმარს,
მე მაწვალებდა გაფერმკრთალებით. პატიმარივით მაინც რომ არ შევცქერდე ზეცას, მომეცი გული საქართველოს ტკივილის
როგორც მუსიკა ისევ გველის ეს, მაგრამ ღმერთმა და წინაპართა ბრძანეს მგრძნობი,
არ ვიცი, როგორ შეძლო პარიზმა დასებმა
შეხე, რამდენი სანთელი ჩაქრა! თანამგრძნობელი დაღლილ გულთა, წამებულ
მოდა დასცქერდეს მინდვრებს ელისეს. რომ უანგაროდ ვემსახურო სამშობლოს ჩემსას.
ვინ გადაურჩა სულის ობლობას? სულთა,
მე ახლობელი ბევრი მყავს, მაგრამ, მომეცი სიბრძნე, მომეც თვალი ბალახის
რომ არ მიცდიდე (შენ კი არ მიცდი), სხვა გზები, გარდა სიხარულის, არის
ეს უნდა მხოლოდ ჩვენს ახლობლობას? მცნობი,
რომ არ მელოდე (შენ კი არ მელი), მოწყვლადი,
მეც ვეწირები საქართველოს და მიხარია, რომლითაც მისი დაამდება ტკივილი წყლულთა.
არ იძებნება ბრალის ამისთვის,
სულში რა ხდება მხოლოდ შენ განდობ, აქ უღონოა ფრთები მფარველი. მაგრამ რა არის თავშეწირვა სამშობლოსათვის,
მე შენთან ვხარობ თავისუფლებით, თვითონ სამშობლომ მასში ხელი თუ არ გარია? არ მინდა ხალხის ვუყურებდე ტანჯვას
არ გეკრძალება ერთი შენ მარტო შორიდან,
ვერ შეედრება ცივ რკინას მინა, ჩემ სახელს, როცა დალოცავენ გმირების გენებს
მიგლოვო, თუკი დავიღუპები. ვიდგე ძეგლივით და არაფერს არა ვშვრებოდე,
ფარულ ანთებას – სუსტი ხველება, და იმათ ხსოვნას მიაგებენ დუმილით პატივს, ან შეშველებას და შეწევნას ვცდილობდე მინდა,
ვით მოჩვენებით მშობლიურ ბინას თუმცა, მომავლის საქართველო ვერ
ჯოჯოხეთში ვარ თუ ვერ გიგონებ ან მასთან ერთად ვიწვოდე და ვიტანჯებოდე.
უბინაობის საშინელება. გაიხსენებს,
და უფრო ბნელში ბილიკებს მივსდევ, მეც მიგულისხმებს, ვიცი, გულის ფიქრები მათი.
და რადგან ვგზავნი შენკენ სტრიქონებს, ჩამბერე სული, ნუგეშების მაქციე სტვირად
ეს მარტიც გაქრა, ვით თებერვალი,
ეს იმას ნიშნავს, ახლოს ხარ ისევ. და ვიცი, რომ მეტ დაფასებას ვერ ვეღირსები და ჩემი გუდა სიმღერებით აავსე ტკბილით,
ნეტავი, რისთვის, გზავ, თუ მომელი,
იმ ყველაფრისთვის, რაც მე უნდა გამოვიარო, ფრენდეს ტკივილთა გასაყუჩად და გასაგმირად
ამ გულმა ნახა ბევრი მწვერვალი
არ დამემდურო, გიცქერენ სადაც და იქნებ დროშა დიდების და პატივისცემის ჩემი სიმღერა ამ გუდიდან ამოფრენილი.
სამარადისოდ მიუწვდომელი.
ღალატით, ღვარძლით, დაცინვით, შურით, ერთხელ თაობამ შორმა აღარც ააფრიალოს?
იქ გულგრილობა მშვიდი და სადა სხვა თუ ვერაფრით მისი შველა ვერ შევიძელი,
მოგერეოდა შენც უნებური. მე ისევ ჩემი პატიოსნად გზა უნდა ვთელო, მინდა სიმღერით გავამხნევო და მოვეფერო,
პოეტის ხსოვნას იქ კი იტყვიან, ესღა მრჩება გულში იმედად, მოელის ყველა დაცემული გაწვდენას ხელის
როდემდე უნდა ენთოს სანთელი? რომ გაიმეტა რისათვისაც ის საქართველომ, და დღეს ეს ლომიც შველას ელის,
როდემდე უნდა სტანჯონ ქარებმა? ყინულის თვალთა და ზურგშექცევის მან საქართველო იმისათვის ვერ გაიმეტა. დამბადებელო.
როდემდე უნდა მან წინანდელი შენ დაიღალე უკვე ყურებით,
შენ გიტაცებენ ხელში ლექსები თუმც, მარაბდასთან შედარებით ეს არის შოსე,
გადაივიწყოს გულმწყურვალება?
და ცისკენ ასე მიეშურები. და მე ბრძანებით საგუშაგოს ქვაფენილს იყო პოეტი
ვცრიცავ,
მე ვერ ვიკავებ ვერასდროს ღიმილს, მე ვდგავარ მუდამ ჩემ სინდისის სადარაჯოზე
როდესაც ვხედავ რა ფიქრით სდუმან, არცერთი ამბობს ცქერა თვალების
და შებღალვისგან ჩემ საკუთარ ღირსებას ვიცავ. იყო პოეტი, – რა გიხარია?
რაც მოსვლას ითხოვს ათასი წვიმის, (მაშინ როდესაც ასე ევნები):
ეს დაწყევლაა, სხვა არაფერი,
შენ მას, ძვირფასო, მიხვდები უმალ. „ჰა, ჩემი გული, აქ უცვალები
დაღლილ ჯარისკაცს აქ ყველაფერი მხოლოდ ქარია,
ჰპოვოს შენ სულმა მოსასვენები”.
შენ ინსტრუმენტი ხარ ჩასაბერი.
თუ მიკავია მერნის სადავე,
თუ რამე ცეცხლი ჩემში ღვთიურობს, შეუძლებელიც იყო სრულიად
დგახარ მდუმარედ და ითვლი წუთებს, შენ სანთელი ხარ, ანათებ, იწვი,
ნეტავ, ვიცოდე შენთვის რადა ვარ ცხოვრება შენი გარეთ ოცნების,
ითვლი წუთებს და ითვლი საათებს... მაგრამ ვერ თბები და შენთვის ბნელა,
ასეთი უცხო, გზავ, მშობლიურო! რომ შენ არ გეგრძნო სადაც სულია,
და იტევს რამდენს ეს ხეც, ეს ბუდეც და თუ ჩაქრები, კარგადვე იცი,
ანგელოზური სული მგოსნების.
მწუხარ თვალებით ნამასლაათევს. ეს უარესი იქნება წყევლა.
მე მახსოვს სითბო შენი თითების,
როცა ყველასთვის უცხო ვიყავი, შეუძლებელი იყო სავსებით
ცა როცა ღრუბლით დაიქუფრება შენი ბედია დიდი ძეგლები
ძირს დაცვენილი მარგალიტები ყელი სილაღით არ მოგეღერა,
(ეს ხეც გაძრცვნილა უკვე სრულიად), და ყვავილებით საფლავი სავსე,
და მოსროლილი სადღაც ნიღაბი. და როცა ლახვარს გცემდნენ მასები
იგრძნობ, რომ შენი თავისუფლება, სიცოცხლეში კი მხოლოდ ეკლები,
თავდავიწყებით რომ არ გემღერა.
აი, ამ ხისებრ გაძარცვულია. ეკლები გზებზე, ეკლები თავზე.
ყველა თასს დავცლი მე წმინდად, გწამდეს!
ჩემი ტკივილიც მოიძევს საფლავს და შენც სხვებივით მოგიღეს ბოლო,
შენ გაწუხებდა სამშობლოს ვალი შენთვის სასახლეც ეს არის სორო,
და ყველაფერი დასასრულამდე ვერ იქცა რადგან სახლად გალია,
და საქართველოს წარსული დიდი, არ მწამს, ცხოვრება, რომ თქვა, ავიწყე,
მივა, რაც ახლა მტანჯავს და მზაფრავს. შენც მოგკლეს, მოგკლეს იმისთვის მხოლოდ
სხვა გზა არც გქონდა... დღეს ხარ მძევალი, ქვეყნად ყველაზე მძაფრად შენ ცხოვრობ
აფრენა გსურდა მაღლა ძალიან.
დგახარ მდუმარედ და დღეებს ითვლი. ქვეყნადცხოვრებაგადანავიწყი.
არაფერია, ჩემო ძვირფასო,
ბევრჯერ დაღვრილა ცრემლები ცხელი, დადიხარ, უფრო სწორად კი, დაქრი,
ბევრი წარწერა ვნახე კვირბაზე, შენ მიგახვედრეს რომ იყო ჩუმად,
ადამიანი ეს არის ჭია, დაქრი და არსად არა გაქვს ბინა,
მაგრამ ჯერ კიდევ გული მაქვს მთელი. გადარჩენილებს დაქრი და ყველგან შენია სახლი,
და ყველაფერზე თქმულზე ძალუმად
პასუხი იყოს „გასაგებია”. მხოლოდ ამ ქროლვით არ მოგეწყინა.
და ახლა, როცა ამ წერილს გიწერ,
ვისმენ სიხარულს შორეულ ჭერის, თუ არ აგვივსეს მძლავრ გრძნობებმა გული მხოლოდ ქროლვაში, მხოლოდ ქროლვაში,
კვლავ ჩვენ საოცარ ამოვედ ხიდზე და სული, მზე ჩადის სადღაც, სახლში ბრუნდება, –
ყველა საკუთარ სახლებში მიდის, ამ უთავბოლო ქროლვაში მხოლოდ,
და ქარს უხილავს ვატან ამ წერილს. თუ არ დაგვათრო სიხარულმა, ან მწუხარებამ, ოქროს წუთების არის კოლაჟი,
თუ არის ყოფნა-არყოფნასთან ზიარებული, ახედავ ზეცას და შეგშურდება
ცაზე მსუბუქად გადამფრენ ჩიტის. შენი სიცოცხლის თავი და ბოლო.
მაშინ, მიგვრეკონ საფლავებთან, დროა,
მოლოდინში ქარებმა. იყო პოეტი, – ნუ გიხარია,
რომ მთელი ღამე ჯერ წინ მოგელის,
ეს ფიქრი სადღაც უნდა მიყორო, ანდა, იხარე, გულს ნუ აქვს ბზარი,
რა ვუყოთ მერე, თუ მწარეა დღეის სასმისი,
ეს მარტიც ქრება, ვით თებერვალი, ღამე ცივია, არდამზოგველი, შენი სიცოცხლეც ეს ხომ ქარია,
თუ არ გვინახავს მსუბუქებაც ჩვენ დიდი
ასეც და ისეც, გზავ, არ მომელი. და აღარ იცი თუ რა იღონო. შენ ხომ არასდროს არა ხარ მკვდარი!
ხნიდან,
„განა იმისთვის ვეწამე ამდენს, შემდეგ, რაც დრო გადიოდა, უფრო პოპულარული ბებიდან ვიგებთ, რომ, ერთხელ, თურმე, დიდი გა- ჩვენ ერთად ვნახეთ ბავშვი მოცარტი,
რომ განშორება მეგლოვა ბოლოს, ხდებოდა მათი პოეტური მემკვიდრეობა. თანდათან ლაკტიონი შეხვედრია ალ.საჯაიას და ექსპრომტად ფერად ყვავილებს ფანტავდა ქარში,
შენი ბაგენი ალუბლებს ჰგვანდნენ, გამოიკვეთა ალ. საჯაიას პოეზიისადმი მეტი ყურად- უბრძანებია: იღიმებოდი და საოცარი,
მეც ალუბლები მიყვარდა მხოლოდ”. ღება, რომელიც ნამდვილად არ იყო დასავიწყებელი. „ერთ დროს მეც ვიყავ შენებრ ლამაზი, მე ცისარტყელა მიყვარდა მაშინ.
იგი, მართლაც, მაღალნიჭიერი, საკუთარი ხელწე- მაგრამ არ ვიყავ შენსავით ნაზი”. ვინ იცის, მოვა კიდევ შხაპუნა?
ცნობილია, რომ არაერთ ხელოვანს დაჰყოლია რის მქონე პოეტი იყო. მაგალითად, საყურადღებოა ლექს „ცისარტყელას” ავტორი, თანამედრო- ვიცი, ერთხელაც იქნება გვიან,
უიღბლობა დიდ მოწოდებასთან ერთად. ამ სტრო- კერ კიდევ 19 წლის ასაკში შექმნილი ერთი ასეთი ვეთა გადმოცემით, მეგობრების მიმართ თბილი, მე შენმა ზეცამ ცვარი მაპკურა,
ფის ავტორიც ერთი მათგანი იყო, ოღონდ ეგაა, რომ ლექსი: ადამიანური ურთიერთობით გამოირჩეოდა. საზო- მე უშენოდაც მიჯნური მქვია!”
მის თავგადასავალს არაფერი აქვს საერთო კლა- „თოვლი თოვს, თეთრი ქარია, გადოებაში ხმამაღლა საუბრობდნენ მისი ფაქიზი როგორც ვხედავთ, ნატიფი გრძნობით განმსჭ-
სიკურ ისტორიასთან „უიღბლო ხელოვანზე” – თი- თეთრ სამოსელში ვირთვები, სულის ბუნებაზე, პატიოსნებაზე, თავაზიანობასა ვალული ლირიკოსის მიერაა შექმნილი მოხმობილი
თოეული ჩვენთაგანისათვის ნაცნობ, მრავალგზის ჩიტებო, რა გიხარიათ, და კომუნიკაბელობაზე. აქ კვლავ ვახტანგ ჭელიძეს სტრიქონები. თავისებური სითბო და სიყვარულის
წაკითხულ ან გაგონილ ისტორიასთან, თანამედრო- რისთვის მღერიხართ ჩიტები. დავესესხები: „იმ მრავალრიცხოვან ახალგაზრდა- ნაზი განცდა გამოსჭვივის თითოეული ტაეპიდან,
ვეთაგან სიცოცხლეში გარიყულ და სიკვდილის შემ- დიდი ზამთარი იქნება? თა ჯგუფში, რომლებიც 30-იან წლებში მოევლინა აშკარაა მათი ავტორის ორიგინალური ხელწერა,
დეგ ნიჭიერად შერაცხულ ხელოვანთან. ზემომოყ- ნეტამაც ასე ინებოს! ქართულ ლიტერატურას, ალექსანდრე საჯაია ყვე- პოეტური სახეებისა და ფერების თვითმყოფადო-
ვანილი სტროფის ავტორის ბედი ერთობ სევდიანია თქვენ მაინც რა გეფიქრებათ, ლაზე ინტელიგენტური იყო”. დიდი სიმონ ჩიქოვანი ბა. ალექსანდრე საჯაიას ხელეწიფება ლექსებში
და ცოტაც უცნაური. მისი თავგადასავალი შებრუ- რა გენანებათ ჩიტებო?” კი პოეტის გარდაცვალებიდან (1944) ახლო ხანებში მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი მძაფრი, შინა-
ნებული ვარიანტია „უიღბლო ხელოვანზე”, რომელ- ქართული პოეზიით დაინტერესებული მკითხ- წერდა: „მე იგი მესამე-მეოთხე თაობის ინტელიგენ- განი სულიერი ტკივილები ადვილად განაცდევინოს
მაც მალე მიაღწია დამსახურებულ წარმატებას ქარ- ველი, თუ ის გაცნობიერებულია გასული საუკუნის ტი მეგონა და განცვიფრებული დავრჩი, როცა მის მკითხველს. ნათქვამის საილუსტრაციოდ მივმარ-
თულ პოეზიაში. მას დამწყები პოეტის კვალობაზე 30-40-იანი წლების ლირიკაში, ადვილად მიხვდება, დაკრძალვაზე სოფელში ჩავედი და მშობლები გავი- თავთ ლექსს – „კაფია” და მასაც სრულად მოვიხ-
არც ყურადღება მოჰკლებია საზოგადოებისაგან, რომ ეს ალექსანდრე საჯაიას ტაეპია, რომელიც ასე- ცანი”. კიდევ შეგვიძლია რამდენიმე ციტატის მოყვა- მობთ:
სიცოცხლეში ბედმა გაუღიმა, მაგრამ თავად მისი ვე ადვილად განსხვავდება სხვა პოეტების ლექსები- ნა ალექსანდრე საჯაიას დასახასიათებლად, მაგრამ, „არაფერია, წვიმას აპირებს,
სიცოცხლე ხანმოკლე აღმოჩნდა. დიდი შემოქმედე- საგან. ერთი შეხედვით, ლექსი მარტივია, მაგრამ ვფიქრობ, უკვე საკმარისია. ქარი, ავდარი და მისტერია,
ბითი წარმატებისთვის გამზადებული პოეტის მიწი- ქვეტექსტი უფრო ღრმააზროვანია, იგი ხატოვნად პიროვნული ხასიათის გვერდით ჩვენთვის ფიქრებმა ერთხელ მეც ამატირეს,
ერი არსებობა ძალიან მცირე ხნის გამოდგა. არ დას- ასახავს ავტორის პიროვნულ განცდას, საკუთარ მთავარია ალექსანდრე საჯაია როგორც პოეტი, შენ კი მითხარი: – არაფერია!
ცალდა ახალგაზრდა, იმედისმომცემ პოეტს ხანგრძ- შინაგან სულიერ სამყაროს. ალ.საჯაიას პოეზია, როგორც ლირიკოსი. მის პოეზიაში აშკარად გამოს- ლამაზი იყო, მზე იყო მხოლოდ,
ლივი სიცოცხლე, მაგრამ ხომ ხდება, რომ სიკვდილი მსგავსად სხვა ახლადდამწყები ლიტერატორებისა, ჭვივის ქართული ხასიათი, ლექსები თითქოს მათი თეთრი სიზმარი, თეთრი ფერია.
ხელმეორედ ბადებს ნიჭიერ შემოქმედს. სწორედ ფაქტობრივად, თვითდამკვიდრების მცდელობაა ავტორის სულის გამოძახილია, რომ მათში ცხადდე- მე სიყვარულიც დავკარგე ბოლოს,
სიკვდილით დაწყებულა არაერთი ცნობილი ხელო- მრავალსაუკუნოვან ეროვნულ მწერლობაში. ბა თავად პოეტის პიროვნება. ამიტომ ახასიათებს შენ კვლავ მითხარი: – არაფერია!
ვანის მეორე, დიდი არსებობა. ალექსანდრე (კოკის – სამწუხაროდ, დღეს, ცოტას თუ ახსოვს ლექსებს მხოლოდ საჯაიასთვის და მისი ლირიკისთ- ცრემლები დარჩნენ, დღეს დღენი მიჰყვა...
როგორც შინაურები ეძახდნენ) საჯაიას უიღბლობა ალ.საჯაიას პოეზია, მასზე მოგონებებიც მწირია, ვის აღსანიშნავი ინტონაციები: გზებს ია-ვარდი დაუფენიათ,
“ცუდი ყოფილა სიცოცხლე, ყვავილში გადატეხილი”

თურმე, მეორე სიცოცხლეში ელოდა. უდროოდ „შემიყვარდა მე შრიალი როგორღაც, არაფერია, მე ბავშვი ვიყავ
გარდაცვალების შემდეგ მის ნათელ ხსოვნას აბრეშუმის სიყვარული მეც დამყვა, თორემ ცრემლები არაფერია...
ნელ-ნელა გადაეფარა დავიწყების ბურუსი, მაგ- ყელსახვევი მომიქსოვე გოგონა, მოიტათ ღვინო, სულში ფარული
რამ მისი საუკეთესო ლექსები დავიწყებას არ ჰო, ცისფერი ყელსახვევი გეთაყვა!” არ დარჩეს კიდევ ცრემლი პატარაც,
მისცემია. საინტერესოა, თუმცა ფაქტია – ავტო- როგორც ვხედავთ, ამ სტროფში აშკარად ვხედავ მეწვია მე სიხარულიც,
რი დაივიწყეს, ლექსები კი – არა! აი, რატომ იყო ჩანს ავტორის შემოქმედებისთვის დამახასი- მაგრამ ძნელია ამის ატანაც.
ალიოშა საჯაია უცნაური ბედის მქონე შემოქმე- ათებელი ზოგადი ნიშნები, მისი თავისებურება, მოიტათ ღვინო... ღვინო სისხლს ერთვის
დი ზოგადად, საუკეთესო პოეტური ქმნილებების კოლორიტი. თავისთავად ის ფაქტი, როდესაც შეგათრთოლებს და სისხლის ფერია...
პოპულარობა დროსთან ერთად იცვლება. მაგა- ვსაუბრობთ ახალგაზრდა შემოქმედის საკუ- ვგიჟდები... ახლაც მაღირსე ერთი,
ლითად, ალ. საჯაიას ლექსი „ცისარტყელა” სიმ- თარ, მხოლოდ მისი ლირიკისათვის დამახასი- ძმავ, ეგ ძვირფასი: – არაფერია!..”
ღერად იქცა, ოღონდ, ცოტა მოგვიანებით. თით- ათებელ ხელწერაზე, მიუთითებს, რომ ალექ- გადიოდა დრო ლექსების წერასა და თანამო-
ქოს საკუთარმა ლექსებმა დაჩრდილეს თავიანთი სანდრე საჯაია მართლაც ჭეშმარიტი პოეტია. კალმეებთან ლიტერატურულ საკითხებზე ხმაურიან
ავტორი. თუნდაც ის გარემოება, რომ ჩვენ მიერ მან, ხანმოკლე სიცოცხლის მანძილზე, შექმნა კამათებში, შემოქმედებითი გეგმების ურთიერთ-
ზემოთ მოყვანილი სტროფი, ალბათ, უფრო მეტი არაერთი მხატვრულად სრულყოფილი, თვით- გაზიარებაში. ახალგაზრდა პოეტებს და მათ შორის
მკითხველისთვისაა ცნობილი, ვიდრე მისი ავტო- მყოფადი ლექსი და ამიტომ დარჩა ნიჭიერ ოს- ალექსანდრე საჯაიას თანდათან უმტკიცდებოდა
რის – ალექსანდრე საჯაიას ვინაობა. ტატად, ქართული პოეზიის ერთ-ერთ საუკეთე- საკუთარი ხმა, დღითიდღე იზრდებოდა, იხვეწებოდა
გურამ ასათიანის აზრით, ალექსანდრე სა- სო წარმომადგენლად. ალ. საჯაიას პოეტური მისი პოეტური ოსტატობა. იგი ბეჯითად სწავლობდა,
ჯაია ერთი იმ ახალგაზრდა პოეტთაგანი იყო, მემკვიდრეობა მოკრძალებულია, მაგრამ, რაც იფართოებდა ერუდიციას, გატაცებით ეუფლებოდა
რომლებიც „მოკრძალებით შემოვიდნენ ქართულ გვაქვს, ქართველ მკითხველთანაა შენივთებუ- რუსულ და ინგლისურ ენებს. პარალელურად ეწე-
პოეზიაში, ჩუმად დაანთეს სანთლები და ასევე ლი, თან იმდენად, რომ რამდენიმე მათგანი სიმ- ოდა მთარგმნელობით საქმიანობას. მაგალითად,
უხმოდ, ფეხაკრეფით წავიდნენ.” ამ ქვეყნიდან ღერადაც იქცა. ეს, ერთი მხრივ, განაპირობა პო- დღესაც საუცხოოა ალ. საჯაიას მიერ რუსულიდან
ნიკა აგიაშვილის არ იყოს, „ჭაბუკებად დარჩ- ეტის შემოქმედების სიახლოვემ ხალხურ ზეპირ- თარგმნილი რამდენიმე ლექსი. კალამს ცდიდა პრო-
ნენ მარად”. სამწუხაროდ, უბედობა თითქოს სიტყვიერებასთან. მისი ლირიკული სტროფები ზაშიც. სამწუხაროდ, აღარ დასცალდა დაემთავრე-
გარდაუვალი ბედისწერა გახლდათ იმ თაობის ხალხური ლექსებივით სადაა და თავისებურად ბინა მშვენიერი პოემა „უტუ მიქავა”. დასანანია, რომ
პოეტებისთვის. არაერთი მათგანის შემოქმედე- ტკბილხმიანი, თითოეულ მათგანში იგრძნობა ერთი კარგი ჩაჯდომა, საბოლოო შეტევა და პოემაც
ბითი ბიოგრაფია მხოლოდ ერთ ათწლეულსაც უბრალოება, რაღაც პასტორალური. ზოგადად, მზად იქნებოდა. რაც არ უნდა ეწერა და ეღვაწა, სა-
ვერ გასცდა. ისინი ქართული პოეზიის დიდ ასპა- ხალხური ლექსის მომხიბვლელი ძალა არის ჯაიასთვის მაინც ქართული ლექსი იყო მთავარი, იგი
რეზზე მეორე მსოფლიო ომის დაწყების წინ გა- არა იმდენად ნათქვამის სილამაზე, რამდენა- დიდი ხალისით და მონდომებით წერდა. პოეტის ლი-
მოვიდნენ და ომის მიწურულს აღარც კი იყვნენ დაც მთქმელის გრძნობათა სიწრფელეში. იგივე რიკას თანდათან დაემჩნა სრულყოფილი შემოქმედის
ცოცხლები. თუმცა მოასწრეს საკუთარი კვალის შეგვიძლია ვთქვათ ალექსანდრე საჯაიას შე- ხელი. დიდი მიზნის განსახორციელებლად მზად იყო,
დამჩნევა, შეძლეს მარადიულად დარჩენილიყო მოქმედების შესახებ. ახალგაზრდა პოეტი ესწ- მაგრამ, როგორც აღვნიშნეთ, წერილის დასაწყისში,
მათგან ანთებული სანთლები. იმ თაობის პოეზია თუმცა, ყველაფერი, რაც კი მოგვეპოვება, ძალიან რაფოდა უბრალოებას, რაც მისი ლირიკის ყველაზე ალექსანდრე საჯაიას და მის თანამედროვე რამდე-
უაღრესად ორიგინალურია, რაც მათ უმთავრეს საინტერესოა მისი პოეზიისა და ბიოგრაფიის შესას- დამახასიათებელი ნიშანია. მის ლექსებში ცხადდება ნიმე ნიჭიერ მხატვრული სიტყვის ოსტატს უკუღ-
ღირსებად უნდა მივიჩნიოთ. მათ, მართალია, დიდი წავლად. ასევე, ძალიან ცოტა წერილებია დაწერილი გრძნობათა სიწრფელე, როგორც ხალხურ პოეზი- მართი ბედი ეწერათ: მათ კარს ძალიან ჩქარა მოად-
გარდატეხა არ მოუხდენიათ ქართულ ლირიკაში, მისი შემოქმედების გასაანალიზებლად. მაგრამ რაც აში. პოეზიის ჭეშმარიტ სიმაღლემდე აყვანა ნიშ- გა უბედურება, მოულოდნელად, სიკვდილის „შავი
არ დაუმუშავებიათ ახლებური მეთოდები და არც არსებობს, იმის მიხედვით, ეს უდროოდ დაღუპული ნავს, რომ შემოქმედმა თავის თემატიკას, ეს იქნება სუნთქვა – 1943 წელს, როცა აღესრულა „კრწანისის
ახალი თემები დაუნერგიათ, მაგრამ ისიც ნათელია, ახალგაზრდა კაცი ყოველმხრივ შემკულ ადამიანად ეროვნული განცდა, სოციალური, სატრფიალო თუ ყაყაჩოების” ავტორი ლადო ასათიანი. აქვითინებული
რომ ეროვნულ პოეზიას ახლებური პოეტური ინტო- წარმოგვიდგება. განგებამ ალიოშა საჯაია მრავალმ- სხვა ნებისმიერი, მიანიჭოს ეროვნული სულისკვე- ალექსანდრე საჯაია მეგობარს დაპირდა, რომ ღირ-
ნაცია შესძინეს. გასული საუკუნის 30-იან წლებში ხრივი ნიჭით და ფიზიკურად ლამაზი გარეგნობით თება, უნდა შეძლოს სიყვარულის, სიკეთის განცდა- სეულად გააგრძელებდა მის შეწყვეტილ საქმეს, თუმ-
გამოსული ახალგაზრდა ლიტერატორების შემოქმე- დააჯილდოვა. მას, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, თა მაღალმხატვრულად რეალიზება, მოკლედ რომ ცა პირობა მხოლოდ პირობად დარჩა: ზუსტად ერთი
დებაში იმთავითვე გაცხადდა მცდელობა დამოუკი- არც პიროვნული ბედისადმი უნდა ჰქონოდა სასაყ- ვთქვათ, მკითხველი საზოგადოების ესთეტიკური წლის შემდეგ გარდაიცვალა თავად ალექსანდრე
დებელი გზის კვლევის, რომ თითოეულ ლექსში აღი- ვედურო, ჩქარა მიაღწია წარმატებებს პოეზიაში, გემოვნების დაკმაყოფილება. ალექსანდრე საჯაიას საჯაია, თითქოს გრძნობდა სიკვდილის მოახლოებას
ბეჭდა მათი ჭაბუკური სული. „ჭაბუკებად დარჩენი- უცხო ენების შესწავლაში, მთარგმნელობით საქ- ლექსები ამაღლებულია, ვინაიდან ქართული, ეროვ- და ეს დინჯი, ახალგაზრდა კაცი ნაყოფიერად, აჩქა-
ლი” პოეტები დიდი გატაცებით უმღეროდნენ ჩვენი მიანობაში. სიყმაწვილეც ლაღი და უზრუნველი ნული სულისკვეთებითაა განმსჭვალული. მართა- რებით შეუდგა საკეთებელ საქმეს. თურმე, იმასაც
ქვეყნის სილამაზეს. ქართველი ერის ისტორიული ჰქონდა, ტოლ-ამხანაგებთან განსხვავებით, მატერი- ლია იგი ვერ მოიცავს ერის სულიერი ცხოვრების ამბობდა მეგობართან – გარდაუვალი აღსასრულის
წარსულისადმი მიძღვნილ ლექსებში ამაღლებუ- ალური გაჭირვება არ უნახავს. მის დედ-მამას, შრო- მთლიანობას, მაგრამ ისიც ხომ უდავოა, რომ პოეტი წინათგრძნობა არ მასვენებსო:
ლი განწყობა და ერთგვარი სიამაყე გამოკრთოდა. მისმოყვარე მეგრელ გლეხებს, შეძლებული ოჯახი აღტაცებით ხატავს თავის სამშობლოს სილამაზეს, „... აგერ კუბო ფერადი, აი, ჩემი აკვანი,
უსაზღვრო იყო მათი ოცნება საქართველოს ნათელ ჰქონდათ და ერთადერთ შვილს ანებივრებდნენ. მისი ლაღი ბუნების მრავალფეროვნებას, ქართ- ჰოი, სათქმელო სიმღერავ, ნუკი დამიოკდები,
მომავალზე, თუმცა ნათელ მომავალში ცხოვრე- მომავალ პოეტს არც სტუდენტობისას განუცდია ველი კაცის შეუდრეკელ ხასიათს, მამულისადმი კიდევ ცოტა და უცხო ყვავილივით მოვკვდები”.
ბა არ დასცალდათ. თითქოს გრძნობდნენ კიდეც შეჭირვება. როგორც იტყვიან – ნამდვილი სტუ- თავდადების სანუკვარ იდეას. ალ.საჯაია პირადულ მიუხედავად მოახლოებული განსაცდელისა,
გარდაუვალ ბედისწერას, რომელმაც ნაადრევად დენტური ცხოვრება ჰქონდა. მას, ასევე, ყოველთ- განცდათა ასახვა-წარმოჩენის საუკეთესო ოსტა- ალექსანდრე საჯაია ემზადებოდა დიდი შემოქმედე-
გაუჩინა წუხილი საშინელი ხვედრის გამო. გულმა ვის ჰქონდა საშუალება მუყაითი მეცადინეობისა ტიცაა. მის ლექსებში გამოკრთის ქართველი კაცის ბითი ცხოვრებისთვის და არაფრის დიდებით ეპუ-
უგრძნო მოახლოებული კატასტროფა და სევდიანი და შემოქმედებითი მოღვაწეობისა. მაგალითად, გრძნობათა უტყუარობა და მომავლისადმი ნათელი ებოდა სიკვდილის ლანდს. სიცოცხლის უკანასკნელ
ლექსებით უკვდავყვეს საკუთარი ტკივილი. მართე- თბილისში ჩამოსვლისთანავე დაწერა რამდენიმე ხედვა. ჩვენს ნათქვამზე, ალბათ, ყველაზე უკეთე- წელს დაიწყო ზრუნვა ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე.
ბულად მიგვაჩნია, რომ სწორედ ამიტომ ჰქონდა მათ საგულისხმო ლექსი, რითაც გულმოდგინედ შეუდგა სად ლექსი „ცისარტყელა” მიუთითებს, რომელშიც სვანეთშიც კი წავიდა სიმხნევის მოსაკრებად, მაგ-
პოეზიას ესოდენ მაგიური ძალა, რომელიც გულის მზადებას დიდი პოეზიისაკენ, მაგრამ წუთისოფლის განსაკუთრებით გამოკვეთილია ალ.საჯაიას პო- რამ უკვე გვიანი იყო. ეს გამგზავრება უკანასკნელი
სიღრმემდე შესძრავდა ხოლმე იმ ეპოქის ქართველ „მსახვრალი ხელი” უკეთურ მომავალს უმზადებდა. ეზიის პათოსი. აქ ერთ გარემოებას გვინდა გავუს- აღმოჩნდა სრულიად ახალგაზრდა პოეტისთვის.
მკითხველს. ამ პოეტთა რიგებში იყო ალექსანდრე ავადსახსენებელი ომის წინ, 30-40-იანი წლების გასა- ვათ ხაზი: ცნობილია, რომ ლადო ასათიანის საოცარ სვანეთის ულამაზეს მთებში აღესრულა „ცისარტ-
საჯაიაც. ახალგაზრდა პოეტის თანამედროვე თა- ყარზე, თბილისის ქუჩებში მშვიდი ნაბიჯით დაიარე- ლექს-სიმღერას „სალაღობოს” მისი მეგობარი კოკი ყელას” შემოქმედი... იდგა 1944 წლის სექტემბერი.
ნამოკალმეებს აუხდათ ალ. საჯაიას მიერ წინასწარ- ბოდა მაღალელეგანტურად გამოწყობილი ჭაბუკი, საჯაია შინაურულად „ასათიანურს” უწოდებდა. უეჭველია, რომ მუდამ სიამოვნებას მოჰგვ-
მეტყველურად დაწერილი სტრიქონები: გამვლელები ღიმილით რომ აათვალიერ-ჩაათვა- ჩვენ კი, ჩვენი მხრიდან დავამატებდით, რომ ურიგო რის ქართული ლექსის გულშემატკივარს ლადო
„ახალგაზრდები ვიქნებით მარად, ლიერებდნენ, ოღონდ, ეგ იყო, ბევრმა მათგანმა არ როდი იქნებოდა ალ.საჯაიას „ცისარტყელასათვის” ასათიანის, მირზა გელოვანის, ელიზბარ უბილავას,
ჩვენ არასოდეს არ დავბერდებით”. იცოდა მისი ვინაობა, უფრო ბევრს კი, არც გაეგო- „საჯაიასებური” გვეწოდებინა. თავს უფლებას მივ- გიორგი ნაფეტვარიძის, ალექსანდრე საჯაიას და
მათ ომმა ყმაწვილკაცობაშივე მოუსწრო, რამ- ნა მისი სახელი. ეს ახალგაზრდა კაცი ალექსანდრე ცემთ და ხსენებულ ლექსს, თავის მხატვრული ღი- მათი ღირსეული თაობის სხვა პოეტთა დიდებული
დენიმე მათგანის სიცოცხლე კი ფრონტის წინა ხაზ- საჯაია გახლდათ. მისი ლექსები უფრო გახმაურდა, რებულების გამო, მთლიანად მოვიყვანთ, წერილიც ქმნილებები. „ჭაბუკებად დარჩენილებს,” მართლაც
ზე დასრულდა. ომის ქარცეცხლის არაპირდაპირი ვიდრე მათი ავტორის სახელი, თაყვანისმცემლებიც ხომ სწორედ ამ ლამაზი ლექსის პირველი სტროფით რომ ბევრი დარჩათ სათქმელი, აღარ დასცალდათ
მსხვერპლნი შეიქმნენ ფრონტისპირეთიდან შორს, უმალ გამოჩნდნენ ბევრად მეტნი, ვიდრე თავად დავიწყეთ: ბოლომდე გახარჯულიყვნენ სანუკვარი საქართვე-
საქართველოში დაღუპული ალექსანდრე საჯაია და პოეტი მოელოდა. აი რას წერდა ვახტანგ ჭელიძე: „განა იმისთვის ვეწამე ამდენს, ლოსთვის.
მასთან ერთად ლადო ასათიანი. ორივე შემთხვევაში „შეუძლებელი იყო იგი გაგეცნოთ და ერთბაშად არ რომ განშორება მეგლოვა ბოლოს, მათი მოულოდნელი აღსასრულით კიდევ ერ-
იმდროინდელი ახალგაზრდა პოეტები თითქოს და- მოხიბლულიყავით. ჯერ გარეგნობა განგაწყობდათ შენი ბაგენი ალუბლებს ჰგვანდნენ, თხელ გამართლდა სამწუხარო, მაგრამ ხატოვნად
ვიწყებასაც მიეცნენ ერთხანს, მაგრამ ეს იყო დრო- განსაკუთრებული სიმპატიით და შემდეგ ვაჟკაცუ- მეც ალუბლები მიყვარდა მხოლოდ. ნათქვამი: „ცუდი ყოფილა სიცოცხლე, ყვავილში
ებითი, ჭეშმარიტი პოეზია ხომ უკვდავია. ალექსან- რი სილამაზე”. ასევე აღსანიშნავია ნიკა აგიაშვი- მჯერა, ნიავიც ამაოდ ქროდა, გადატეხილი”.
დრე საჯაიამ, ვლადიმერ უბილავამ, გიორგი ნაფეტ- ლისეული დახასიათება: „ყოველმხრივ კეთილშობი- არ მსურს ვარსკვლავნი ამაოდ ვთვალო,
ვარიძემ, მირზა გელოვანმა, ლადო ასათიანმა და ლებით განმსჭვალული ალიოშა საჯაიასი, წიგნში შენ ღვინისფერი თვალები გქონდა, სოსო გიქოშვილი,
სხვებმა თანდათან „შეგვახსენეს” თავი. სიკვდილის „ჭაბუკები დარჩნენ მარად”, ნ.აგიაშვილის მოგონე- მეც შავი ღვინო მიყვარდა ქალო!.. ფილოლოგიის დოქტორი
6 ლიტერატურული მესხეთი იუბილე 2022 წელი, მაისი
აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორია - 90

აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვა- ლესკოპისთვის), რაც სიკაშკაშის პერიოდულ დის P, ანუ P Cygni ჰქვია. ეს ვარსკვლავი 1600 ობსერვატორიაში ინტენსიურ სამეცნიერო
ტორიისთვის მთა ყანობილი განსაკუთრებით ცვალებადობებს იწვევს. წელს მოულოდნელად ძალიან გაკაშკაშდა და კვლევებს, გამოჩნდნენ ახალგაზრდა მკვლე-
შეირჩა, სპეციალური ექსპედიციის მიერ, რო- ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი შემთხ- 1662 წლამდე სიკაშკაშის უცნაურ ცვალება- ვარებიც.
მელიც საბჭოთა კავშირში პირველი სამთო ას- ვევა, რადგან, როდესაც გვაქვს სიკაშკაშის დობებს განიცდიდა. შემდეგ მისი სიკაშკაშე აბასთუმნის ობსერვატორიის ცვალებადი
ტროფიზიკური ობსერვატორიის დასაარსებ- ცვალებადობის ზუსტი გაზომვები და ამ ვარ- თითქმის დასტაბილურდა, თუმცა მას „მუდმივ ვარსკვლავების მკვლევარების მიერ ჩატარე-
ლად გამორჩეულ ადგილს ეძებდა მაღალმთიან სკვლავთა სპექტრები, შესაძლოა საკმაოდ ახალ ვარსკვლავს” უწოდენდნენ, მისი სპექტ- ბული დაკვირვებები და კვლევები ყოველთ-
რეგიონებში, სტაბილური, მშრალი ატმოსფე- ზუსტად გამოვთვალოთ ორივე ვარსკვლავის რის უცნაური თვისებების გამო. აბასთუმნის ვის დიდი ინტერესის საგანს წარმოადგენდა
რული პირობებით და მოწმენდილი დღეებისა მასები, ზომები, ერთმანეთისგან დაშორება და ობსერვატორიის ბიულეტენის პირველ ორ სხვადასხვა ქვეყნების ასტრონომებისთვის,
და ღამეების, რაც შეიძლება დიდი ოდენობით. ერთმანეთის ფორმის დამახინჯება, რაც მათ ნომერში ამ ვარსკვლავის აბასთუმნის ობსერ- რადგან ეს დაკვირვებები ტარდება კვალიფი-
ობსერვატორიის დაარსებისთანავე, 1932 შორის არსებული უზარმაზარი მიზიდულობის ვატორიაში ჩატარებული ფოტოგრაფიული ციურად, კარგი ატმოსფერული პირობების
წელს, ცვალებადი ვარსკვლავების დაკვირვება ძალით არის გამოწვეული. ასეთი დაკვირვებე- და ელექტროფოტომეტრული დაკვირვებების მქონე ობსერვატორიაში. ამიტომ, ქართველ
დაიწყეს საბჭოთა კავშირში აგებული პირველი ბი საშუალებას იძლევა ასევე, შევისწავლოთ შედეგებიც გამოქვეყნდა. ასევე გამოქვეყნდა ასტრონომებს ხშირად იწვევდნენ დიდ საერ-
ტელესკოპით, ე.წ. პონომარიოვის 33 სანტი- სხვადასხვა ფიზიკურ გარემოში გამოსხივების ობსერვატორიის ახალგაზრდა დირექტორის, თაშორისო კოლაბორაციებში სათანამშრომ-
მეტრიანი რეფლექტორით, რომელიც თავი- გადატანის თავისებურებები. ევგენი ხარაძის ძალიან სერიოზული გამოკვ- ლოდ.
დან „გლაზენაპისეულ კოშკში” დაიდგა, დაბა ვარსკვლავის სიკაშკაშის ცვალებადობის ლევა, რომელიც P Cygni-ს სპექტრში გამოს- ასეთი იყო კოლაბორაცია ანთებადი ვარს-
აბასთუმნის შემაღლებულ ადგილზე, ხოლო მეორე მიზეზი, ანუ ვარსკვლავის წიაღში მიმ- ხივების და შთანთქმის ხაზების ანალიზისადმი კვლავების, ანუ დაბალი მასისა და ტემპერა-
შემდეგ, ყანობილის მთაზე, სპეციალურად დინარე პროცესებით გამოწვეული ცვალება- იყო მიძღვნილი და ვარსკვლავის ატმოსფეროს ტურის მქონე ე. წ. UV Cet და T Tau ტიპის ვარ-
აშენებული ორმაგი კოშკის ერთ-ერთ ფლი- დობა, ინფორმაციას გვაძლევს ვარკვლავების და მისი გაზოვანი გარსის თვისებების შესწავ- სკვლავების კვლევისთვის, სადაც აბასთუმნის
გელში, მეორე ფლიგელში კი – 1938 წლიდან ევოლუციაზე, ანუ მათ ასაკზე, ვარკვლავებ- ლას ისახავდა მიზნად. სპექტრები მიღებული ობსერვატორია თანამშრომლობდა ბიურა-
ამუშავდა 44 სმ დიამეტრის სფერული სარკის ში მიმდინარე თერმობირთვულ რეაქციებზე, იყო სიმეიზის ობსერვატორიის (ყირიმი) 1 მეტ- კანის ობსერვატორიასთან (სომხეთი) და ინ-
მქონე შმიდტის ფართოველიანი კამერა. ცვა- გამოსხივების გადატანის კანონებზე, საშუ- რიანი ტელესკოპით. დოელ რადიოასტრონომებთან. საქართველო-
ლებადი ვარსკვლავების დაკვირვებები ჯერ ალებას იძლევა, დამუშავდეს და დაიხვეწოს P Cygni-ს დაკვირვებები დამატებით შეს- ში დაკვირვებები მიმდინარეობდა აბასთუმ-
ფოტოგრაფიული მეთოდით დაიწყო, ხოლო როგორც ვარსკვლავების მოდელები, ასევე რულდა 1951-1983 წლებში ხარაძე-მაღალაშ- ნის ობსერვატორიის 70 სმ ფართოველიანი
შემდეგ, 1935 წლიდან, გამოიყენეს ახალი ხელ- მოხდეს სხვადასხვა ქიმიური შედგენილობისა ვილის მიერ. ამ ხანგრძლივმა დაკვირვებებმა მენისკური ტელესკოპით, ფოტოგრაფიულად,
საწყო, რომელსაც ელექტროფოტომეტრი ერ- და სხვადასხვა მასის ვარსკვლავების ახალი, განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა ახლა, ორიონის ნისლეულის არესა და პლეადებში.
ქვა და ალბერტ აინშტაინის მიერ აღმოჩენილ უფრო ზუსტი ევოლუციური მოდელების შე- როცა უკვე ცნობილია მთელი კლასი ვარსკვ- ეს არეები ვარსკვლავთწარმოშობის უბნებად
ცვალებადი ვარსკვლავების კვლევა აბასთუმნის

ასტროფიზიკურ ობსერვატორიაში
ფოტოელექტრულ ეფექტს იყენებდა ვარსკვ- ითვლება და დღესაც ასტრონომების ინტენ-
ლავიდან მომავალი გამოსხივების გასაზომად, სიური კვლევის საგანს წარმოადგენს. ქართ-
თანაც, ელექტროფოტომეტრია უფრო ზუსტ ველი მონაწილის, რ. ნაცვლიშვილის მიერ შე-
მონაცემებს იძლევა, ვიდრე ფოტოგრაფიული ფასდა ანთებადი ვარსკვლავების რაოდენობა
დაკვირვებები. ორიონის ნისლეულის არეში, შედგენილი იქნა
1990-იანი წლების ბოლომდე, აბასთუმნის ანთებადი ვარსკვლავების კატალოგი, აღმოჩე-
ობსერვატორიაში ცვალებადი ვარსკვლავების ნილი იქნა 107 ახალი ანთებადი ვარსკვლავი,
ელექტროფოტომეტრული დაკვირვებები მიმ- რისთვისაც იგი დაჯილდოვდა სპეციალური
დინარეობდა ელექტრომაგნიტური სპექტრის მედლით ახალი ასტრონომიული ობიექტების
ოპტიკურ დიაპაზონში, სტანდარტული U, B და აღმოჩენისთვის. ასეთივე მედლით დაჯილ-
V ჯონსონის ფართოზოლოვანი ფილტრებით, დოვდა გ.ქიმერიძე რამდენიმე ზეახალი ვარს-
ხოლო პონომარიოვის 33 სმ ტელესკოპი 1968 კვლავის აღმოჩენისთვის. ე.წ. ზეახალი ვარს-
წელს ჩაანაცვლა 48 სმ კასეგრენის ტელესკოპ- კვლავები (Supernovae) აღმოაჩინეს ასევე ა.
მა (აზტ 14), 1978 წლიდან კი ცვალებადი ვარს- ჭუაძემ და რ. ინასარიძემ.
კვლავების დაკვირვება დამატებით შესაძლე- ე. წ. ახალი ვარსკვლავები (Novae) აღმო-
ბელი გახდა 125 სმ (აზტ 11) ტელესკოპითაც. აჩინეს, სხვადასხვა დროს: რ. ბართაიამ, ს. აფ-
ახლა ცვალებადი ვარსკვლავების დაკვირ- რიამაშვილმა, რ. ინასარიძემ.
ვება ხდება აზტ 14 ტელესკოპით, რომელიც საერთაშორისო კოლაბორაციებიდან აღსა-
აღჭურვილია CCD კამერით და UBVRI ფილტ- ნიშნავია ასევე უცნაური მასიური ორჯერადის,
რებით, რაც კიდევ უფრო ზუსტი გაზომვების RY Sct-ის შემსწავლელი საერთაშორისო კოლა-
შესაძლებლობას იძლევა. ბორაცია, სადაც მაიდანაკის ობსერვატორიის
1937 წელს, ობსერვატორიის დაარსები- (უზბეკეთი), ჩეხეთის, პოლონეთის და სხვა
დან 5 წლის მერე, გამოქვეყნდა აბასთუმნის ქვეყნების ასტრონომებთან ერთად (1980-იანი
ასტროფიზიკური ობსერვატორიის ბიულეტე- წლების დასაწყისში) ჩართული იყო ევროპის
ნის პირველი ნომერი, რომელშიც სტატიების სამხრეთის ობსერვატორიაც (ESO), რიხარდ
დიდი უმრავლესობა სწორედ ცვალებადი ვესტის სახით, როდესაც, ლა სილას ობსერვა-
ვარსკვლავების (განსაკუთრებით ორჯერადი ტორიაში (La Silla Observatory) ჩატარდა სპეცი-
ვარსკვლავების) ფოტოგრაფიულ და ელექტ- ალური სპექტრული დაკვირვებები. ამ კოლა-
როფოტომეტრულ დაკვირვებებს ეხებოდა. ბორაციას კოორდინაციას უწევდა აბასთუმნის
ჩამოვთვლით ავტორებსაც: ვ. ბოდოკია, რომე- ობსერვატორია, ხოლო ქალბატონი მზია ქუმ-
ლიც ძალიან აქტიურად აკვირდებოდა W UMa მუშავება. ეს მოდელები დაკვირვების ტექნი- ლავებისა, რომლებიც P Cygni-ს ენათესავება სიაშვილი იყო კოლაბორაციის ხელმძღვანელი.
ტიპის ბნელებად ორჯერადებს, რომელმაც კის განვითარებასთან ერთად იხვეწება ახალ და ბრწყინვალე ლურჯი ცვალებადები ჰქვია. მოგვიანებით, 2005-2006 წლებში შედგა
გამოაქვეყნა რამდენიმე საინტერესო ბნელე- დაკვირვებით ფაქტებზე დაყრდნობით. ასეთი მასიური ვარსკვლავების კვლევები თანამშრომლობა მინესოტას უნივერსიტეტის
ბადის დაკვირვებები და ორჯერადების ელე- 1930-იან წლებში თითქმის არაფერი იყო ბოლო ათწლეულებში განსაკუთრებული ინ- ასტროფიზიკის დეპარტამენტსა და აბასთუმ-
მენტები (სამწუხაროდ, ბოდოკია 1938 წელს ცნობილი ვარსკვლავთა ევოლუციის ბოლო ტენსიურობით მიმდინარეობს, ისინი დაკავ- ნის ობსერვატორიის ცვალებადი ვარსკვლა-
გარდაიცვალა), ე. ხარაძე, ვ. ნიკონოვი, პ. კუ- სტადიების – თეთრი ჯუჯების, პულსარების, შირებული აღმოჩნდა სამყაროში მიმდინარე ვების განყოფილებას შორის, რომელიც დაფი-
ლიკოვსკი და სხვ. ანუ ნეიტრონული ვარსკვლავების და შავი ორ- ისეთ პროცესებთან, როგორიცაა ზეახლების ნანსდა GRDF/CRDF-ს ბილატერული თანამშ-
ბიულეტენის პირველივე ნომრების პუბლი- მოების (ე.წ. შავი ხვრელების) ნამდვილი ბუნე- ანთებები და ვარსკვლავების ევოლუციის რომლობის გრანტის სახით. ქართულ ჯგუფს
კაციებში ჩანს, რომ აბასთუმნის ობსერვატო- ბის შესახებ. სპეციალისტების მხოლოდ მცირე ბოლო სტადიები, რაც, თავის მხრივ, ნეიტ- ხელმძღვანელობდა მ. ქუმსიაშვილი.
რია დაარსებისთანავე ჩამოყალიბდა მრავალ- წრემ იცოდა ჩანდრასეკარის კვლევების შესა- რონულ ვარსკვლავებთან, შავ ხვრელებთან აბასთუმნის ობსერვატორიის თანამშრომ-
პროფილიან ასტრონომიულ სამეცნიერო ინს- ხებ, რომლებიც ვარსკვლავთა პოლიტროპულ და გრავიტაციული ტალღების წყაროებთან ლები მონაწილეობდნენ საერთაშორისო დამზე-
ტიტუტად, რამაც ობსერვატორიაში რამდენიმე მოდელებს და ჰიდროსტატიკურ წონასწორო- არის დაკავშირებული. ხარაძე-მაღალაშვი- რით პროგრამაში, რომელიც საინტერესო ცვა-
ასტრონომიული მიმართულების განყოფილე- ბას ეხებოდა. ამ ნაშრომებისთვის ჩანდრასე- ლის დაკვირვებები აღმოჩნდა უნიკალური იმ ლებადი ვარსკვლავების, მ. შ. ორჯერად ვარსკ-
ბების არსებობა განსაზღვრა, ცვალებადი ვარ- კარმა მხოლოდ 1983 წელს მიიღო ნობელის თვალსაზრისით, რომ არცერთ სხვა ობსერვა- ვლავებში არსებული შავი ხვრელების დაკვირ-
სკვლავების განყოფილების ჩათვლით. პრემია. 1930-იან წლებში, აბასთუმნის ობსერ- ტორიაში ამ საინტერესო ვარსკვლავის ფოტო- ვებას ისახავდა მიზნად, ეს დაკვირვებები აზტ
ცვალებადი ეწოდება ისეთ ვარსკვლავს, ვატორიის დაარსებისას, ედვინ ჰაბლის მიერ მეტრული დაკვირვებები არ ჩატარებულა მე- 14 ტელესკოპით მიმდინარეობდა და კვლევის
რომლის სიკაშკაშეც დროში ცვალებადია. ცვა- ახალი დადგენილი იყო სამყაროს გაფართოება. ოცე საუკუნის 80-იან წლებამდე. აბასთუმანში ერთ-ერთი ობიექტი იყო ცნობილი შავი ხვრე-
ლებადობის მიზეზები სხვადასხვაა, თუმცა, ეს 1930-იან წლებში ასტრონომების წინაშე ჩატარებული დაკვირვებების ანალიზის შედე- ლის შემცველი მასიური ორჯერადი, Cyg X-1.
მიზეზები ორ ჯგუფად შეგვიძლია გავყოთ: 1. იდგა ამოცანა, რაც შეიძლება მეტი დამზე- გად ივარაუდება, რომ ვარსკვლავმა შეიძლება ახლა აბასთუმნის ობსერვატორია ჩარ-
გეომეტრიული, ანუ ვარსკვლავის დამკვირვებ- რითი, ანუ დაკვირვებითი მასალა მიეღოთ კვლავ განიცადოს ისეთი უცნაური ანთებები, თულია ყველაზე თანამედროვე კვლევებში,
ლისადმი მდებარეობით გამოწვეული, ხილული, ბნელებადი ორჯერადების სიკაშკაშის ცვალე- როგორიც ჰქონდა 1600-1662 წლებში და შე- გრავიტაციული წყაროების ოპტიკური შესატ-
ანუ დამზერითი ცვალებადობა; და 2. ვარკვლა- ბადობის შესახებ, მოეხდინათ ზოგადად, ყვე- საძლოა, ზეახლადაც კი აფეთქდეს. ყვისების ძიების საერთაშორისო GRANDMA
ვის წიაღში მიმდინარე ფიზიკური პროცესებით ლანაირი ვარსკვლავების კლასიფიკაცია მათი დროთა განმავლობაში ცვალებადი ვარსკ- კოლაბორაციაში, რომელშიც აბასთუმნის
გამოწვეული ცვალებადობა. ორივე შემთხვევა სპექტრული ტიპისა და სიკაშკაშის ცვალება- ვლავების დაკვირვებები და კვლევები გაფარ- ობსერვატორიის ასტრონომებთან ერთად
ძალიან მნიშვნელოვანია ვარსკვლავების და დობის ხასიათის მიხედვით, ამ პროცესებში თოვდა აბასთუმნის ობსერვატორიაში და ჯერ მონაწილეობენ მსოფლიოს 12 ქვეყნის ასტ-
ზოგადად სამყაროს კვლევისთვის. აბასთუმნის ობსერვატორია აქტიურად ჩაერ- ცვალებადი ვარსკვლავების ჯგუფი, შემდეგ კი რონომები და 29 ტელესკოპი. კოლაბორაციას
პირველი მიზეზი ცვალებადობისა ძირი- თო. დაკვირვებების შედეგები ქვეყნდებოდა განყოფილება ჩამოყალიბდა. ხელმძღვანელობს და კოორდინაციას უწევს
თადად გულისხმობს ორჯერადი, ანუ ორმაგი აბასთუმნის ობსერვატორიის ბიულეტენში სხვადასხვა დროს ცვალებად ვარსკვლა- საფრანგეთი, ახალგაზრდა მეცნიერის, სარა
ვარსკვლავების სიკაშკაშის ცვალებადობას, და მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ვრცელდე- ვებს იკვლევდნენ ნ. მაღალაშვილი, ი. ქუმ- ანტიეს სახით.
როდესაც ეს ორი ვარსკვლავი ისე ბრუნავს ბოდა. მნიშვნელოვანი იყო და მიმდინარეობ- სიშვილი, ი. ალანია, გ. სალუქვაძე, ო. აბულა- ნინო ყოჩიაშვილი,
ორბიტაზე მათი სიმძიმის ცენტრის ირგვლივ, და ისეთი ვარსკვლავების დაკვირვებები, ძე, მ. ქუმსიაშვილი, ა. ჭუაძე, ი. ჩხიკვაძე, გ. ევგენი ხარაძის სახელობის საქართ-
რომ მთლიანად, ან ნაწილობრივ, პერიოდუ- რომლებმაც მეტად საინტერესო სიკაშკაშის ქიმერიძე, რ. ნაცვლიშვილი, ა. ტოტოჩავა, გ. ველოს ეროვნული
ლად აბნელებს ერთმანეთს დედამიწაზე მყო- ცვალებადობა გამოავლინა. ერთ-ერთი ასეთი ჯავახიშვილი, ე. ჯანიაშვილი, თ. ურუშაძე და ასტროფიზიკური ობსერვატორიის
ფი დამკვირვებლისთვის (ან კოსმოსური ტე- არის ცვალებადი ვარსკვლავი, რომელსაც გე- სხვები. ზოგიერთი მათგანი კვლავ აგრძელებს უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი
2022 წელი, მაისი იუბილე ლიტერატურული მესხეთი 7
„მზის სამსახური” და მზის გარე ფენების მოვლენათა

გამოკვლევები აბასთუმანში – მთა ყანობილზე
მზის კვლევას საფუძველი XVII საუუნის და- გორც აღვნიშნეთ, რადიოტელესკოპი წარმოადგენს. იყო დაკავშირებული, რომელმაც, საერთოდ, ახალი ლებადობის დადგენას, ამასთანავე, ინფრაწითელი
საწყისში ჩაეყარა, როდესაც ცნობილმა იტალიელ- მზის რადიოგამოსხივება პირველად 187 სმ ტალღის ფურცელი გადაშალა მზის ქრომოსფეროს კვლევის ექცესის, ანუ სიჭარბის გაზომვას. ამ უკანასკნელის
მა სწავლულმა გალილეო გალილეიმ პირველად სიგრძეზე ჯერ კიდევ 1944 წელს იქნა გამოვლე- საქმეში. არსებობა გვირგვინში პასუხს იძლევა კორონული
მიმართა ჭოგრი მზისკენ და აღმოაჩინა ე.წ. ,,მზის ნილი. 1946 წელს ვ. გინზბურგმა და ი. შკლოვსკიმ 1975 წელს ობსერვატორიის უფროსი მეცნიერ- გამოსხივების წარმოშობის მექანიზმის ბუნებაზე.
ლაქები”. ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად აჩვენეს, რომ თანამშრომლის ვ. ყ ულიჯანიშვილის მიერ დაიწყო გვირგვინის პოლარიზაციული გამოკვლევები
XIX საუკენის ნახევრამდე მზის კვლევაში მნიშვ- მზის რადიოგამოსხივების წყაროს, მზის ატმოსფე- წყალბადის Hα სპიკულების სპექტრული დაკვირვე- ობსერვატორიის ექსპედიციათა სამეცნიერო პროგ-
ნელოვანი ცვლილება როგორც პრობლემური, ისე როს ზედა ფენები წარმოადგენენ – სანტიმეტრიან ბები, მათი დინამიკის შესწავლის თვალსაზრისით. რამის ტრადიციულ ამოცანად ითვლება, რაც მზის
მეთოდური თვალსაზრისით არ მომხდარა. თუმცა დიაპაზონში გამოასხივებს ქრომოსფერო, ხოლო მაღალი ხარისხის დამზერითი მასალის სა- აგებულების შესახებ არსებული თეორიული მოდე-
მზადდებოდა ახალი ტელესკოპები, რაც თავის მეტრიანში – კი მზის გვირგვინი. ამის მიზეზს მაგნი- ფუძველზე, რომლის მიღება ექსპერიმენტალური ლების შემოწმებისა და სტრუქტურული წარმონაქ-
მხრივ მეცნიერებს მზეზე ცალკეული სტრუქტურუ- ტურ ველში სწრაფად მოძრავი თავისუფალი ელექ- თვალსაზრისით საკმაოდ დიდ სიძნელეებთან იყო მნების სამ განზომილებიანი სივრცული სურათის
ლი დეტალების განხილვის საშუალებას აძლევდა. ტრონები წარმოადგენენ. ეს თეორიული მოსაზრება დაკავშირებული, შესწავლილ იქნა Hα სპიკულთ წარმოდგენის საშუალებას იძლევა.
და აი, 1860 წელს გერმანელმა მეცნიერებმა კირ- პრაქტიკულად 1947 წლის 20 მაისის მზის სრული დოპლერისეულ წანაცვლებათა ყოფაქცევა დროში მზის გვირგვინის პოლარიზაციული კვლევის
ხოფმა და ბუნზენმა საფუძველი ჩაუყარეს კვლევის დაბნელების ბრაზილიაში დაკვირვებამ დაადასტუ- და სიმაღლის მიხედვით, რამაც სპიკულთა 5 წუთი- შემდგომ ეტაპზე სხვა Hα დაკვირვებებთან ერთად
ახალ ფიზიკურ მეთოდს – სპექტრულ ანალიზს. ამ რა. მზის ატმოსფეროს კომპლექსური შესწავლის ანი რხევების აღმოჩენამდე მიგვიყვანა. ყურადსაღებია ჩვენს ობსერვატორიაში შესრულე-
მეთოდმა შემდგომში ფართო გამოყენება ჰპოვა ას- მიზნით, სამი ათეული წლის წინ ობსერვატორიაში თეორიულად მის მიერ ნაჩვენები იქნა აგრეთვე ბული სამუშაოებიც. აქ მხედველობაში გვაქვს კ.
ტროფიზიკაში, განსაკუთრებით კი მზის ფიზიკაში. დაიდგა მეორე რადიოტელესკოპიც, რომელიც მუ- ფოტოსფეროში დაკვირვებული ხუთწუთიანი ლე- ზახარინის შრომები, რომლებიც მზის სრულ დაბნე-
მას შემდეგ, რაც ასტრონომიაში ფოტოგრაფიამ შაობდა 9260 მჰც (λ=3,25 სმ) სიხშირეზე და აფიქ- იტონისეული ვერტიკალური რხევების ტრანსფორ- ლებას 1936 წელს მდინარე ურალის ნაპირას, სოფ.
დაიმკვიდრა ადგილი, დაიწყო სპექტროსკოპული მე- სირებდა ქრომოსფეროს რადიოგამოსხივებას (შ. მაციის შესაძლებლობა ქრომოსფეროში აღმოჩენილ კალენოეს მახლობლად დააკვირდა. შემდეგ ამას
თოდის ახალი ერა. მაქანდარაშვილი). სპიკულთ 5 წუთიან ჰორიზონტალურ რხევებად. მოყვა მთელი სერია მზის სრული დაბნელებებისა,
XIX საუკუნის დამევს ამერიკელმა ჰელმა (Hale) 60 - იანი წლების დასაწყისში მზის კვლების ტექ- დიდ დაბნელებაგარეშე კორონოგრაფზე ობ- რომლებიც მ. ვაშაკიძის ხელმძღვანელობით ჩა-
გამოიგონა და შექმნა პრინციპულად სრულიად ახა- ნიკური ბაზა ობსერვატორიაში კიდევ უფრო ფარ- სერვატორიის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომლის ტარდა: 1941 წელს ალმა-ატაში; 1946 წელს კარელია
ლი ხელსაწყო ე.წ. სპექტოჰელიოგრაფი, რომელიც თოვდება, სამზეო ჰორიზონტული ტელესკოპის, ე. ხუციშვილის მიერ ფოტოგრაფიული მასალის - ფინეთში; 1947 წელს ბრაზილიაში; 1952 წელს შუა
მალე დამკვიდრდა ასტრონომიული ობსერვატორი- დაბნელების გარეშე მცირე კორონოგრაფისა და საფუძველზე განსაზღვრულ იქნა სპიკულთ სიცოც- აზიასა და 1954 წელს ლაგოდეხში, რომელთა შორის
ების პრაქტიკაში. ჰელი იყო პირველი ასტრონომი, უფრო მოგვიანებით პროფესორ გ. ნიკოლსკის ორი- ხლის ხანგრძლივობა, ასევე დადგენილ იქნა მათი სამმა დაბნელებამ კარგ ატმოსფერულ პირობებში
რომელმაც ეს ხელსაწყო გაავრცელა ობსერვატო- გინალური კონსტრუქციის 53-სმ-იანი ლიოს ტიპის მოძრაობის ტრაექტორიები და შეიქმნა Hα და D3 ჩაიარა. ამ დაკვირვებების საფუძველზე აღმოჩნდა,
რიებში და ამით საფუძველი ჩაუყარა მზის სამსახუ- დიდი დაბნელება გარეშე კორონოგრაფის ობსერვა- სპიკულთ სხივურ სიჩქარეთა სიმაღლის მიხედვით რომ კორონაში სინათლის პოლარიზაციის ხარისხი
რის საერთაშორისო ქსელს ანუ ,,მზის სამსახურს”, ტორიაში დადგმამ უზრუნველყო მზის კომპლექსუ- ცვალებადობის ამსახველი კინოფილმები. მჭიდრო კავშირშია კორონის ფორმასთან, ამასთან,
რომელიც ერთგვარი საერთაშორისო გაერთიანე- რი კვლევა სავსებით თანამედროვე დონეზე. მზის გლობალურ და ლოკალურ პულსაციათა იგი არ არის დამოკიდებული სინათლის ტალღის
ბაა, რომლის მთავარი მიზანი მზის სისტემატურსა მდიდარი დაკვირვებითი მასალის საფუძველზე, გამოკვლევას ობსერვატორიის უფროსი მეცნიერ- სიგრძეზე; ეს უკანასკნელი მიუთითებს იმაზე, რომ
და განუწყვეტელ დაკვირვებებში მდგომარეობს. გამოკვლეული და შესწავლილია ქრომოსფეროს თანამშრომელი ლ. გეონჯიანი ეწეოდა. მის მიერ კორონაში სინათლის გაბნევა ნეიტრალურია და იგი
აბასთუმნის ასტროფიზიკურ ობსერვატორიაში ერთ-ერთი საინტერესო წარმონაქმნების – პროტუ- მიღებული იქნა როგორც ცალკეული წარმონაქმ- განპირობებულია მხოლოდ თავისუფალი ელექტ-
მზის ფიზიკური კვლევა დაარსების პირველი წლები- ბერანცების (როგორც წყნარი, ასევე აქტიური) მთე- ნების, ისე მთლიანად მზის, როგორც ვარსკვლავის, რონებით. ეს თეორია პირველად შვარცშილდმა
დანვე დაიწყო. ამის დასტურად შეიძლება მოვიყვა- ლი რიგი ფიზიკური პარამეტრები: ელექტრონული საკუთრივ მზიური წარმოშობის რხევათა სპექტრი წამოაყენა. მ. ვაშაკიძის დაკვირვებებმა ის პრაქტი-
ნოთ ევგენი ხარაძის კულად დაადასტურა.
მიერ 1935 წელს შეს- 1961 წლის 15 თებერვ-
რულებული შრომა, ლის მზის სრული დაბნე-
რომელიც ეძღვნება ლება დონის როსტოვში
პულკოვოს ობსერვა- აბასთუმნის სამეცნიერო ექ-
ტორიაში მიღებული სპედიციისათვის უშუდეგო
სპექტროგრამების სა- აღმოჩნდა, სრული მოღრუბ-
ფუძველზე მზის ფო- ლულობის გამო. შემდეგ ამას
ტოსფეროს ფრაუნჰო- მოჰყვა მზის სამი სრული
ფერის სპექტრში ბალ- დაბნელება, რომლებიც კარგ
მერის ხაზების პრო- ატმოსფერულ პირობებში ჩა-
ფილების სიგანეთა ტარდა.
ცვალებადობის მზის 1968 წელს დასავლეთ
აქტივობის ციკლთან ციმბირში, 1972 წელს ჩუ-
კავშირში ერთ-ერთ კოტკაზე და 1973 წელს
პირველ მინიშნებას. მავრიტანიაში (აფრიკა). ამ
ცოტა მოგვიანე- დაბნელებების დროს მიღე-
ბით, მისივე ძალისხ- ბული ფოტომეტრული და
მევით, ობსერვატო- პოლარიზაციული დამზერი-
რიაში იდგმება ჰეილი- თი მასალის დამუშავება ც.
სეული სპექტერო- ხეცურიანის ხელმძღვანე-
ჰელიოსკოპ-ჰელიოგრაფი. ამ ინსტრუმენტის მთა სიმკვრივე, კინეტიკური ტემპერატურა და სხვა. დედამიწის ატმოსფერულ რხევათა გათვალისწინე- ლობით მიმდინარეობდა. რის შედეგად მოხდენილია
ყანობილზე დადგმამ ჩართო ჩვენი ობსერვატორია დადგენილია პოლარიზაციის ხარისხის მნიშვნელო- ბით, რაც მნიშვნელოვანია, როგორც მზის შინაგანი კორონის K და F მდგენელებად გაყოფა, გამოთვლი-
მზის სამსახურის საერთაშორისო ქსელში, რითაც ბა ქრომოსფეროსა და კორონის ცალკეულ ემი- აღნაგობის გამოკვლევისათვის, ასევე მის ცალკეულ ლია კორონის საშუალო სიმკვრივე, ტემპერატურა,
უკანასკნელში ერთგვარად შეავსო მაშინ არსებული სიურ ხაზებში, პროტუბერანცის კაშკაშა კვანძებში წარმონაქმნთა მოდელების ასაგებად. შესწავლილია მათი ცვლილების ხასიათი მანძილის
ხარვეზი არჩეტრიდან (ჩრდილოეთ იტალია) კოდა- კი შეფასებულია მაგნიტური ველის სიდიდეები (ც. მზის დიფერენციალური ბრუნვის დროითი მიხედვით. შუა კორონული არეებისათვის მიღე-
იკანალამდე (ინდოეთის ნაციონალური ობსერვა- ხეცურიანი, მ. გიგოლაშვილი ). მახასიათებლები, რომელიც უკანასკნელ წლებში ბული შედეგები კარგ თანხვდენაშია ვან დეხულს-
ტორია). მზის ზედა ატმოსფეროს აქტიურ წარმონაქმ- სრულდებოდა მ. გიგოლაშვილის, ე. ხუციშვილისა ტის თეორიულ მოდელთან, მაშინ როდესაც გარე
აბასთუმანში არსებულმა კარგმა ატმოსფე- ნებში მათი სტრუქტურისა და დინამიკის კვლევა და დ. ჯაფარიძის მიერ ფოტოსფერულ - ქრომოს- კორონული არეებისათვის შეინიშნება თეორიული
რულმა პირობებმა – ცის მაღალმა გამჭვირვა- მზის ფიზიკის ერთ-ერთ საინტერესო ამოცანას ფერულ ტელესკოპზე მიღებული ხანგრძლივი ერთ- მოდელიდან მნიშვნელოვანი გადახრა, რაც ძირითა-
ლეობამ და სტაბილურობამ, აგრეთვე ზომიერმა წარმოადგენს; კერძოდ, მზის აქტივობის თეორიის გაროვანი მასალის დამუშავების საფუძველზე, ფო- დად ცის ფონის გავლენის არასაიმედო შეფასები-
ტურბულენტობამ, წლის განმავლობაში მოწმენდი- შესასწავლად. ამასთან, უკანასკნელ წლებში ფარ- ტოსფერული ლაქების, კალციუმის ფლოკულების, თაა გამოწვეული.
ლი დღეების დიდმა რაოდენობამ პერსპექტიული თო განვითარება ჰპოვა მზეზე მსხვილმაშტა- ფოტოსფერულ ჩირაღდანთა კუთხურ სიჩქარეთა ობსერვატორიის მაღალმა ტექნიკურმა შესაძ-
გახადა მზის შემდგომი ფიზიკური კვლევა, რასაც ბური ფონური მაგნიტური ველების შესწავლამ განსაზღვრის მეშვეობით, საშუალებას იძლევა გა- ლებლობებმა და ახალი საექსპედიციო იარაღების
მოჰყვა ობსერვატორიის ახალი სამზეო იარაღებით (ნ.ოღრაპიშვილი). მოკვლეული იქნას მზის დიფერენციალური ბრუნ- შექმნის დიდმა გამოცდილებამ განაპირობა კიდევ
აღჭურვა დ,ა შესაბამისად, მზის ზედა ატმოსფეროს ობსერვატორიის ჰელიოფიზიკოსები ყოველთ- ვის ცვლილებანი დროში, გამოვლენილ იქნას მზის უფრო დახვეწილიყო გვირგვინის შემდგომი ელექ-
ყველა ფენის – ფოტოსფეროს, ქრომოსფეროსა და ვის განსაკუთრებით დიდ ყურადღებას უთმობდნენ ლაქების დიფერენციალურ ბრუნვასა და მზის აქტი- ტროპოლარიმეტრული დაკვირვებები, რაც პირვე-
გვირგვინის (კორონის) ფიზიკური მახასიათებლე- მზის ატმოსფეროს გარე ფენის – მზის გვირგვინის ვობის ციკლს შორის კავშირის ზოგიერთი კანონზო- ლად 1981 წლის 31 ივლისის მზის სრული დაბნელე-
ბის შესწავლა მზის აქტივობის ციკლთან კავშირში. შესწავლის საქმეს. მიერებანი, რასაც უდაოდ დიდი მნიშვნელობა აქვს ბის დროს განხორციელდა.
1957 წელს ობსერვატორიაში იდგმება სპეცი- მზის კაშკაშა ბადროს გარს შემოვლებული მზის აქტივობის ციკლთა თავისებურებების ახსნის მზის სრულ დაბნელებებზე (1994 წლის 3
ალურად მზის სამსახურისათვის განკუთვნილი ვერცხლისფერი გვირგვინის დამზერას მხოლოდ საქმეში. ნოემბერი – ბრაზილია, 1995 წლის 24 ოქტომბერი
სტანდარტული ზომის ფოტოსფერულ - ქრომოსფე- სპეციალური სამზეო იარაღებით – ე. წ. კორონოგ- ობსერვატორიაში ჩატარებული მზის კვლები- – ინდოეთი, 1997 წლის 9 მარტი – რუსეთი, 1999
რული ტელესკოპი და ცოტა მოგვიანებით – რადი- რაფებით, ან კიდევ უფრო მკაფიოთ მზის სრული თი სამუშაოების მიმოხილვისას არ შეიძლება არ წლის 11 აგვისტო – თურქეთი, 2001 წლის 21 ივ-
ოტელესკოპიც. დაბნელების იშვიათი წუთების განმავლობაშია შე- გავიხსენოთ მოსკოველი ცნობილი სპეციალისტი, ნისი – აფრიკა, 2006 წლის 29 მარტი – ეგვიპტე,
ფოტოსფერულ-ქრომოსფერული ტელესკოპი საძლებელი. აწ განსვენებული პროფესორი გენადი ნიკოლს- 2009 წლის 22 ივლისი – ჩინეთი), რომლებიც კარგ
უზრუნველყოფს მზის ფოტოსფეროს წარმონაქმ- 1930 წელს მედონის (საფრანგეთი) ობსერვატო- კი, რომელსაც ფასდაუდებელი წვლილი მიუძღვის ატმოსფერულ პირობებში ჩატარდა ერთი სრული
ნთა ფოტოგრაფირებას და ქრომოსფეროს ვიზუ- რიის ასტრონომმა ბ. ლიომ პირველად შეძლო და- ზემოთ ჩამოთვლილ სამუშაოთა შესრულებაში, დაბნელების გარდა ვ. ყულიჯანიშვილის უშუალო
ალურ, ფოტოგრაფიულ და კინოფოტოგრაფიულ ენახა მზის გვირგვინი დაბნელების გარეშე მის მიერ ობსერვატორიის მზეზე მომუშავეებთან წამყვანი ხელმძღვანელობით, ფოტოგრაფიულ პოლარიმეტ-
დაკვირვებებს წყალბადის Hα ხაზში, რომლის მისა- გამოგონილი სპეციალური ხელსაწყოს გამოყენე- შემოქმედებითი თანამშრომლობით. რთან და სხვადასხვა ახლად შექმნილ საექსპედიციო
ღებად იხმარება ტელესკოპში ჩადგმული ინტერფე- ბით. ამ ფაქტმა ახალი ფურცელი გადაშალა მზის მზის შესწავლის შესაძლებლობებს მნიშვნე- ტელესკოპებთან ერთად, გამოიყენებოდა ასევე
რენციულ-პოლარიზაციული ფილტრი. ფიზიკის შესწავლის დარგში და იგი დიდად მნიშვ- ლოვნად აფართოვებს მისი დაკვირვებები მზის ობსერვატორიის ზუსტი მექანიკისა და ოპტიკის
აღნიშნული ტელესკოპის მეშვეობით უკვე მეექ- ნელოვან მოვლენას წარმოადგენდა ასტრონომიის სრული დაბნელების წუთებში. ლაბორატორიაში ა. მაიერის მიერ შექმნილი ახალი
ვსე ათეული წელია, რაც მიმდინარეობს ფოტოს- ისტორიაში. აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატო- ელექტროპოლარიმეტრიც, სკანირების ორიგინა-
ფერული ჩირაღდნებისა და ლაქების სისტემატური ობსერვატორიაში პატარა დაბნელებაგარეშე რიის სამეცნიერო ექსპედიციებმა ობსერვატორიის ლური კვანძით, რომლის მართვა ხორციელდებოდა
დაკვირვებები, ქრომოსფერული ამოფრქვევებისა კორონოგრაფი 1965 წელს დაიდგა. მთა ყანობილ- დაარსებიდან დღემდე მონაწილეობა მიიღეს მზის პერსონალური კომპიუტერით. ყოველივე ამან მნიშ-
და მზეზე მიმდინარე ჩქარი პროცესების პატრული- ზე არსებულმა ატმოსფეროს შესანიშნავმა გამჭ- 20 სრული დაბნელების დაკვირვებაში. სხვადასხვა ვნელოვნად გააფართოვა მზის გვირგვინის შემდ-
რება. ვირვალეობამ, ერთის მხრივ, და ობსერვატორიის დროს სხვადასხვა თანამშრომელთა ხელმძღვანე- გომი ფოტომეტრული და პოლარიმეტრული კვლე-
მზის აქტივობის თითქმის ექვსი ციკლის განმავ- მეცნიერ-თანამშრომლის ე. თეთრუაშვილის დიდმა ლობით ( მ. ვ აშაკიძე, ც. ხეცურიანი, გ. სალუქვაძე ვები, რამაც მნიშვნელოვან შედეგამდე მიგვიყვანა
ლობაში დაკვირვებული და დამუშავებულია სხვა- მონდომებამ და მისი, როგორც დამკვირვებლის და ვ. ყულიჯანიშვილი). ამ დროის განმავლობაში როგორც გვირგვნინში პოლარიზაციის ხარისხის,
დასხვა სიმძლავრის 10 ათასამდე ამოფრქვევა და სიფაქიზემ, მეორეს მხრივ, ხელი შეუწყო კორო- მოეწყო 26 სამეცნიერო ექსპედიცია, რომელთაგან ასევე პოლარიზაციის სიბრტყის ზუსტი მიმართუ-
ჩქარი პროცესი (ა. ც ხ ო ვ რ ე ბ ა ძ ე). ნალური ემისიების ნაყოფიერი შესწავლის საქმეს. 16 შემთხვევაში დაკვირვება კარგ ატმოსფერულ ლების დადგენის თვალსაზრისით.
დამუშავების შედეგები სისტემატურად იგზავ- მდიდარ სტატისტიკურ მასალაზე დაყრდნობით მან პირობებში ჩატარდა. მზის ამ სრული დაბნელებების დღეისათვის ობსერვატორიის ჰელიოფიზიკო-
ნებოდა მონაცემთა სათანადო ცენტრებში, სადაც დაადგინა წითელი და მწვანე კორონალური ხაზების დასაკვირვებლად ობსერვატორიის მეცნიერ-თანამ- სების ყურადღება მიპყრობილია მომავალი 2024
მათ სპეციალურ ბიულეტენებში ან გამოცემებში პროფილების ნახევარსიგანეთა განაწილების მზის შრომლებმა დაახლოებით 250 ათას კმ-მდე მანძილი წლის 8 აპრილის მზის სრული დაბნელების დასაკ-
აქვეყნებდნენ. აქტივობის ციკლის ფაზასთან კავშირი. განსაზღვრა გაიარეს და ყოფილი საბჭოთა კავშირის, ცენტრა- ვირვებლად, რომლის სრული ფაზის ზოლი მექსი-
მზის სამსახურში მონაწილეობას ღებულობდ- კორონის კინეტიკური ტემპერატურა და ტურბუ- ლური და სამხრეთ ამერიკისა და აფრიკის სხვადას- კისა და ამერიკის ტერიტორიებს გადაკვეთს; დიდი
ნენ და მონაცვლეობით თავისი წილი შეჰქონდათ ლენტური მოძრაობის სიჩქარე. ხვა პუნქტებში მზის გვირგვინს საერთო ჯამში 51 იმედი გვაქვს, რომ კოვიდ პანდემია, რომელმაც
მზის ფიზიკური კვლევისა და მზის სამსახურში ობ- ქრომოსფეროს ნატიფი სტრუქტურის – სპი- წუთის განმავლობაში დააკვირდნენ. ხელი შეგვიშალა 2020 წლის 14 დეკემბრის მზის
სერვატორიაში მუშაობის დამწყებ თითქმის ყველა კულების და პროტუბერანცების დინამიკური მა- მიღებული დამზერითი მასალის საფუძველზე სრული დაბნელებების ექსპედიციული წესით დაკ-
მეცნიერ-თანამშრომელს. დღესაც, ტრადიციულად, ხასიათებლების გამოკვლევას მაღალი სივრცული მზის გვირგვინის კვლევა ობსერვატორიაში სამი ძი- ვირვების საქმეში, საბოლოოდ დასრულდება და აღ-
მზის კვლევის განყოფილებაში ახლად მოსული თა- და სპექტრული გარჩევის პირობებში ერთ-ერთი რითადი მიმართეულებით მიმდინარეობდა. შეისწავ- ნიშნულ დაბნელებას წარმატებით დავაკვირდებით.
ნამშრომელი პირველ ნათლობას დაკვირვებებში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ობსერვატორიაში ლებოდა მზის გვირგვინის რადიომეტრული, ფოტო-
მზის სამსახურისთვის განკუთვნილ ხელსაწყო - წარმოებულ მზის კვლევის ფართო დიაპაზონის მეტრული და პოლარიზაციული მახასიათებლები. ვაჟა ყულიჯანიშვილი,
იარაღებზე იღებს. სამუშაოებში. ასეთი სახის კვლევის წარმოება დიდი რადიომეტრული დაკვირვებები გულისხმობდა ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა
მზის სამსახურში ჩართულ მეორე იარაღს, რო- დაბნელებაგარეშე კორონოგრაფის დადგმასთან გვირგვინის სიკაშკაშის შეფასებასა და მისი ცვა- დოქტორი
8 ლიტერატურული მესხეთი იუბილე 2022 წელი, მაისი
ჩემი უფროსი მეგობარი

ბატონ ევგენის 55 წელი ვიც- ვანმა ვასილ მჟავანაძემ მიმიწვია თავისთან, საათნახევარი მესაუბრა და მთხოვა, დავთანხ-
ნობდი. 1946 წელს გავიცანი, რო- მებულიყავი მის წინადადებას: ასეთი აზრია ცეკასა და მთავრობაში, უნდა დაგვეხმაროთ,
გორც უნივერსიტეტის სტუდენტ- დროებით, ერთი-ორი წლითო. რას ვიზამდი, ხომ არ ავდგებოდი და კარს მივუჯახუნებდიო.
მა. მისმა ბრწყინვალე ლექციებმა ერთადერთი, რასაც ჩავეჭიდე, ის იყო, რომ ჩემი სპეციალობა ასტრონომიაა და ობსერვატო-
ისე მომხიბლა, რომ საბოლოოდ რიის დატოვება არ შემიძლია-მეთქი. – არაო, მითხრა, ჩვენ შეთავსებით მუშაობას გთხოვთ,
გადავწყვიტე ასტრონომი გამოვ- ოღონდ დაგვთანხმდით და ობსერვატორიაში ვისაც თქვენ დაასახელებთ, იმას დაგინიშნავთ
სულიყავი. შემდგომში ჩვენი ურ- მოადგილედო. მე თქვენი გვარი დავუსახელე. ახლა, მე თუ არ მეთანხმებით, წაბრძანდით
თიერთობა სულ უფრო და უფრო თბილისში და დაარწმუნეთ მჟავანაძე თქვენი შეხედულების სისწორეშიო.
ღრმავდებოდა და მტკიცდებოდა, რა უნდა მექნა? იქ, სადაც ბატონმა ევგენიმაც კი ვერ შეძლო თავისი შეხედულების დაც-
ბოლოს კი მეგობრობაში გადა- ვა, მე რას მოვახერხებდი? ბოლოს, გაოგნება რომ შემატყო, ბატონმა ევგენიმ დამიყვავა და
იზარდა. ქვემოთ მოგითხრობთ, მითხრა: რა ვქნათ, ვიქტორ, ჩვენს ბედს უნდა დავემორჩილოთ, ეს ორი წელი მალე გაივლის
თუ როგორ გავხდი ბატონი ევგე- და ჩვენც ძველ მდგომარეობას დავუბრუნდებითო.
ნის, როგორც აბასთუმნის ასტ- მე ამ ორი წლის განმავლობაში ძალიან გამიძნელდა მუშაობა, მაგრამ თავს არ ვზოგავდი
როფიზიკური ობსერვატორიის და ვცდილობდი ჩემი მოვალეობა კეთილსინდისიერად შემესრულებინა. დათქმული ვადის
დირექტორის მოადგილე სამეც- შემდეგ კვლავ დავწერე განცხადება მოადგილეობიდან განთავისუფლების თხოვნით და ბა-
ნიერო დარგში. ტონ ევგენის გადავეცი. მან განცხადება წაიკითხა, გაკეცა, წვრილად დახია და იქვე სანაგ-
ასპირანტურის კურსი ბატონი ვე კალათაში ჩაყარა. მერე მომიბრუნდა და ღიმილით მითხრა: ამაზე ამბობენ, განცხადება
ევგენის ხელმძღვანელობით გავი- თავზე გადაახიაო! მე სახტად დავრჩი, აღარ ვიცოდი რა მექნა. ბოლოს თვითონვე გამომიყ-
არე. 1955 წელს დავიცავი საკან- ვანა მდგომარეობიდან. მითხრა, მეც შევახსენე ცეკას და მთავრობას მოცემული პირობა,
დიდატო დისერტაცია. 1956 წელს მაგრამ გვთხოვეს, ცოტა ხანს კიდევ იმუშავეთო.
დამამტკიცეს მზისა და მთვარე- ეს „ცოტა ხანი” თითქმის შვიდ წელიწადს გაგრძელდა. ბატონი ევგენი, მისთვის დამახასი-
პლანეტების გამოკვლევათა გან- ათებელი დიდი პასუხისმგებლობით, გულმოდგინებით და ტიტანური ენერგიის დახარჯვით,
ყოფილების გამგედ. 1957 წელს ასრულებდა უნივერსიტეტის რექტორისა და ობსერვატორიის დირექტორის მოვალეობებს.
ბატონმა ევგენიმ შემომთავაზა სწორედ ამიტომ ითვლება იგი ერთ-ერთ საუკეთესო რექტორად უნივერსიტეტის ისტორი-
შეთავსებით, დროებით, დამეკა- აში.
ვებინა ობსერვატორიისათვის სხვათა შორის, როცა, ბოლოს და ბოლოს, ბატონი ევგენი გათავისუფლდა რექტორო-
ახლად გამოყოფილი საშტატო
ევგენი ხარაძე თანამდებობა დირექტორის
მოადგილისა სამეცნიერო ნაწილ-
ში. მე, სრულიად გულწრფელად,
ვუპასუხე – არ გამოგადგებით-მეთქი. – ვსინჯოთო, მითხრა.
ერთი წლის შემდეგ დავწერე განცხადება, რომელშიც ვთხოვდი ბატონ ევგენის გავეთა-
ვისუფლებინე დირექტორის მოადგილეობიდან (ეს განცხადება, სათანადო რეზოლუციით,
არქივში ინახება). საქმე ისაა, რომ, ჯერ ერთი, მე ისეთი ნატურის კაცი ვარ, ნამდვილად არ
მხიბლავდა ადმინისტრაციულ თანამდებობაზე მუშაობა. მეორეც, გულახდილად ვამბობ,
ბატონი ევგენის დიდი ტალანტი და უზარმაზარი ენერგია, მისი მრავალმხრივი განსწავლუ-
ლობა და უზადო ინტელიგენტობა, თუ შეიძლება ასე ითქვას, დათრგუნვის მაგვარ გრძნობას
იწვევდა ჩემში. სულ მეჩვენებოდა, რომ მე სათანადოდ ვერ ვასრულებდი ჩემს მოვალეობას.
ასე იყო თუ ისე, ბატონმა ევგენიმ დააკმაყოფილა ჩემი განცხადება, თუმცა, რატომღაც, იქვე
მითხრა, – იცოდეთ, ეს ჩემი საბოლოო გადაწყვეტილება არ არისო.
1959 წლის მაისი იყო. ობსერვატორიაში ვარ, მთა ყანობილზე. ბატონი ევგენი ჩამოვიდა
თბილისიდან. მალე მიხმო თავის კაბინეტში. ხანმოკლე საუბრის შემდეგ შემატყობინა, რომ
ევგენი ხარაძის ოჯახი

აკადემიკოსები ილია ვეკუა,
ევგენი ხარაძე და ვიქტორ ამბარცუმიანი
ბიდან, მე მას მივულოცე და ვუთხარი, ძალიან გამეხარდა, რომ თქვენ ასეთი მძიმე ტვირთი
მოიშორეთ-მეთქი. მან კი, იცით რა მითხრა? – უნივერსიტეტშიც არიან თანამშრომლები,
რომელთაც აგრეთვე გაეხარდათ ჩემი იქიდან წამოსვლა, მაგრამ ეს რომ ასე არ იყოს, მე იქ
მუშაობას უნაყოფოდ ჩავთვლიდიო...
ბატონი ევგენი უაღრესად თავდაჭერილი, აღზრდითა და დარბაისლობით გამორჩეული
ინტელიგენტი, დიდი მოთმინებისა და პაექრობის უებარი ნიჭით დაჯილდოებული ადამიანი
იყო. სწორედ ამ თვისებებმა შეაძლებინა მას რაინდულად გადაეტანა მედროვეთა მიერ ორ-
განიზებული, ინტელიგენციაზე უზნეო, ბრიყვული თავდასხმის ყველასათვის კარგად ცნო-
ბილი პერიოდი და დარჩენილიყო თავისი სამშობლოს ღირსეულ მოქალაქედ და პატრიოტად.
რაც შეეხება ჩემს მუშაობას ობსერვატორიაში დირექტორის მოადგილედ, მე ამ თანამდე-
ბობაზე 35 წელიწადი დავყავი (შემდგომში ბატონი ევგენი, აგრეთვე შეთავსებით, დიდხანს
მუშაობდა საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ჯერ ვიცე – პრეზიდენტად, მერე კი –
პრეზიდენტად). ამ ხნის განმავლობაში ბევრი რამ ვისწავლე ბატონი ევგენისგან და ბევრი
რამ საინტერესოც მოხდა ჩვენს ურთიერთობაში. მე ყოველთვის ვგრძნობდი ბატონი ევგენის
იგი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორად დანიშნეს. მე გულთბილად მივუ- მტკიცე მხარდაჭერას, როგორც ადმინისტრაციულ-მეცნიერულ მოღვაწეობაში, ისე ჩემს პი-
ლოცე. – გაგეხარდათო? – მკითხა. ნამდვილად გასახარელი და დიდად საპატიოა ასეთი და- რად ცხოვრებაში.
წესებულების ხელმძღვანელად დანიშვნა, მაგრამ ობსერვატორიას უთქვენოდ რა ეშველება- არაერთხელ უთქვამს ბატონ ევგენის ჩემთვის, ჩვენ ხომ მეგობრები ვართო, რაც დიდ სი-
მეთქი. ამოვნებას მგვრიდა. იგი 17 წლით იყო ჩემზე უფროსი და ყოველთვის ვთვლიდი, რომ ბატონი
– არაო, – მითხრა, – რექტორად შეთავსებით ვიქნები, თქვენ კი ჩემს მოადგილედ დაგ- ევგენი არ მხოლოდ ჩემი მასწავლებელი – მენტორი, არამედ გაცილებით უფრო ახლობელი
ნიშნეს ობსერვატორიაშიო. ეს ჩემთვის მეტად მოულოდნელი ამბავი იყო და გაკვირვებულ- ადამიანი იყო.
მა ვკითხე, – თქვენ ხომ იცოდით, რომ მე დირექტორის მოადგილეობა არ მინდოდა, რატომ პროფესორი ვიქტორ ჯაფიაშვილი
მოხდა ასე-მეთქი? – თქვენ გგონიათ, მე მინდოდა რექტორობაო? – მიპასუხა. ცეკას მდი-
საქვეყნოდ ცნობილი მეცნიერი

აღმოსავლური ანდაზა – „დიდი ადამიანები მოდიან, მაგრამ არ მიდიან’’ – სწორედ ბა- მძღოლს. ერთხელ, სწორედ ასეთი შემთხვევა მოხდა: მან მითხრა, რომ, თავისი მანქანით
ტონი ევგენის სადარ ადამიანებზეა ნათქვამი. მან ხომ მთელი ცხოვრება საქვეყნო საქმეს მოვიდოდა. მეორე დღეს, საბჭოს დაწყების წინ, უნივერსიტეტის შესასვლელთან დავე-
შეალია. მე წილად მხვდა ბედნიერება, სამი ათეული წლის განმავლობაში, მქონოდა ფარ- ლოდე ბატონი ევგენის მოსვლას. იგი სხდომის დაწყებამდე 5-10 წუთით ადრე გამოჩნ-
თო ურთიერთობა ბატონ ევგენისთან. ცხადია, მოსაგონარიც უამრავი მაქვს. აი ზოგიერ- დებოდა ხოლმე, მაგრამ ამ დღეს ასე არ მოხდა: სამეცნიერო საბჭოს სხდომა დაიწყო,
თი მათგანი: ბატონი ევგენი კი არ ჩანდა. გადავწყვიტე, დავსწრებოდი სხდომას და შემდეგ გამერკვია,
თუ რა მოხდა. მართლაც, სხდომის დასრულებისთანავე ვესტუმრე ბინაზე. მან დამინახა
*** თუ არა, მითხრა, რომ მძღოლმა სულ რამდენიმე წუთით დაიგვიანა მოსვლა და ვერ მივე-
1995-2001 წლებში ბატონი ევგენი და მე ვიყავით ივანე ჯავახიშვილის სახელობის ცი თავს უფლება მე საბჭოს სხდომაზე დამეგვიანაო. ეს მაშინ, როდესაც ამ სხდომაზე
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დიდი სამეცნიერო საბჭოს წევრები. საბჭო, მასზე ხანდაზმული და დამსახურებული პიროვნება იმ დღეს არავინ ყოფილა. ამასთანა-
დაახლოებით, თვეში ერთხელ იკრიბებოდა. წესად მქონდა, როცა თბილისში ვიყავი, დიდი ვე, ნიშანდობლივია, რომ სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარე, იმჟამინდელი რექტორი,
საბჭოს სხდომის წინა დღეს დავურეკავდი ხოლმე ბატონ ევგენის და ჩემს მანქანას ვთა- აკადემიკოსი როინ მეტრეველი, ბატონი ევგენის რექტორობის დროინდელი სტუდენტი
ვაზობდი საბჭოს სხდომაზე წასასვლელად. ზოგჯერ იგი თავისი მანქანით მოჰყავდა გახლავთ.
2022 წელი, მაისი იუბილე ლიტერატურული მესხეთი 9
***
ბატონ ევგენის ბევრჯერ შევსწრებივარ მაღაზიებში, წიგნების შეძენისას. ერთი და
იგივე დასახელების წიგნს იგი ყოველთვის წყვილად, ორ ცალს ყიდულობდა. მე ვთვლი-
დი, რომ ერთი სახლისათვის უნდოდა – მეორე ობსერვატორიისათვის, მაგრამ როცა ობ-
სერვატორიაში ჩავდიოდი, ორივე წიგნი მხვდებოდა ბიბლიოთეკაში. ეს კიდევ ერთხელ
მარწმუნებდა, რომ ობსერვატორია მისთვის მშობლიური სახლი იყო.
***
ახალციხეში, გასული საუკუნის 90-იან წლებში, როცა რესპუბლიკაში განსაკუთ-
რებით მძიმე ეკონომიკური პირობები იყო, ადგილობრივმა ხელისუფლებამ თბილისის
უნივერსიტეტის ახალციხის ფილიალის პროფესორ-მასწავლებლებისათვის გადმოგვცა,
დროებით სარგებლობაში, მიწის ნაკვეთი. იქ გავიცანი ერთი ასაკოვანი კაცი, ქვის მთლე-
ლი, რომელსაც ადრე ობსერვატორიის ტელესკოპების შენობათა სამუშაოების შესრულე-
ბაში მიუღია მონაწილეობა. მან მიამბო, რომ ევგენი ხარაძე საკმაოდ კარგ გასამრჯელოს
გვიხდიდა სამუშაოს შესრულებისთვისო. მიუხედავად ამისა, თურმე, როცა ბატონი ევგე-
ნი თბილისიდან ჩამოდიოდა, საკუთარი ჯიბიდანაც უმატებდა ფულს მუშებს და ეუბნე-
ბოდა – „გულიანად იმუშავეთო”.
***
ბატონი ევგენი დიდ ყურადღებას აქცევდა ქართული ენის სიწმინდეს. მაგონდება ერთი
ასეთი შემთხვევა: ასტრონომიის კათედრაზე მუშაობდა დოცენტი გალაქტიონ ქევანიშვი-
ლი. ერთხელ, ადრეულ პერიოდში, როცა იგი, ჯერ კიდევ კათედრის ლაბორანტის ფუნქციას
ასრულებდა, მოიწადინა უნივერსიტეტის საწყობიდან ასტრონომიის კათედრის საჭირო- ევგენი ხარაძე და აკაკი შანიძე
ებისათვის გამოეწერა უცხოური წარმოშობის სახელის მქონე სამეურნეო მასალა „დიქტი”,
მაგრამ ივარაუდა, რომ, თუ მოთხოვნის ფურცელზე „დიქტს” დაწერდა, ბატონი ევგენი, რო- კათედრა იმხანად დარჩა ფირფიცრის გარეშე, მაგრამ არ უღალატა ქართული ენის სიწ-
გორც კათედრის გამგე, ხელს არ მოუწერდა, ამიტომ ბატონმა გალაქტიონმა ლექსიკონში მინდეს!.
მოიძია „დიქტის” ქართული შესატყვისი – ,,ფირფიცარი” და ეს სიტყვა იხმარა განცხადებაში.
ბატონმა ევგენიმ გალაქტიონს შეუქო ქართული და უყოყმანოდ მოუწერა ხელი. მაგრამ ახლა
პრობლემა შეექმნა საწყობის გამგესთან, რომელმაც აუხსნა, რომ ასეთი დასახელების მქონე ***
საქონელი ,,ფირფიცარი” არც ადრე და არც ახლა საწყობში არ მიუღიათ. მაშინ გალაქტიონმა
გასული საუკუნის ოთხმოცდაათიან წლებში, როცა რესპუბლიკაში მდგომარეობა ეკო-
მიუთითა ადგილი, სადაც ფირფიცრები ეწყო, საწყობის გამგემ უსაყვედურა: თუ ეს საქონე-
ნომიკური კუთხით დამძიმდა, ბატონმა ევგენიმ საზღვარგარეთული სტიპენდიის (იმხანად
ლი გინდოდათ რატომ არ დაწერეთ „დიქტიო” და მოითხოვა ლექსიკონი, რათა შეემოწმებინა
მხოლოდ აკადემიკოსები ე.ხარაძე და გ. ციციშვილი იღებდნენ ასეთ სტიპენდიას) დიდი ნა-
„დიქტის” ქართული შესატყვისი მართლა იყო თუ არა „ფირფიცარი”.
წილი რამდენჯერმე გაუნაწილა ასტრონომიის კათედრის წევრებს. მე პირადად ნაჩუქარი
დოცენტი გალაქტიონ ქევანიშვილი რაჭველი კაცი გახლდათ. სანამ იგი საწყობის გამ-
თანხით შევიძინე ტახტი, რომელიც ჩემთვის ოჯახურ რელიკვიას წარმოადგენს.
გეს ლექსიკონს მიუტანდა, მანამდე საწყობიდან ასეთი დასახელების საქონელი გაიტანეს
სხვებმა, მათ ვისაც მოთხოვნის ფურცელში ,,დიქტი” ეწერათ. ასე, რომ, ასტრონომიის
პროფესორი რევაზ ჭიღლაძე
უკვდავება
ვატორიაში თეორიული ასტროფიზიკის მული მათემატიკოსები, ფიზიკოსები, ასტ- წევრებთან ერთად სვანეთში, ხარაგაულის
ჯგუფის დაარსება. და, წარმოიდგინეთ, როფიზიკოსები. მათ შორის ჩვენი აკადე- გავლით. ბატონ ევგენის, ისევე, როგორც
რომ აკადემიის პრეზიდენტი ილია ვეკუა მიის ყველა პრეზიდენტი, მეცნიერებათა მის უფროს ძმას ბატონ არჩილს, თავდავიწ-
და ვიცე-პრეზიდენტი ევგენი ხარაძე საუბ- აკადემიის წევრები და მრავალი სხვა. აქვე ყებით უყვარდა თავისი მშობლიური სოფელი
რობდნენ, სად უნდა გაგრძელებულიყო აღსანიშნავია ისიც, რომ განყოფილების ფარცხნალი, სადაც ჩვენ ორი დღე გავატა-
ჩემი მეცნიერული მუშაობა: გამოყენებითი ზოგიერთ წევრს შორის (ა.ბიწაძე, ნ.ვეკუა, რეთ. ეზოში კაკლის ხის ქვეშ ღამის გათევა,
მათემატიკის ინსტიტუტში თუ აბასთუმ- ვ.კუპრაძე, ბ.ხვედელიძე და სხვ.) ხშირად როგორც ეგზოტიკა, ისე მაგონდება. შემდეგ
ნის ასტროფიზიკურ ობსერვატორიაში. სა- ძალიან ცხარე კამათი იმართებოდა. რა იყო მეტად საინტერესო მარშრუტი – ქუთა-
ბოლოოდ გადაწყდა, რომ მე სამეცნიერო თქმა უნდა, მე ძალიან მიჭირდა და მერიდე- ისი, ზუგდიდი, მესტია... 90-იანი წლებიდან,
მუშაობას გავაგრძელებდი ობსერვატორი- ბოდა აქტიურად ჩავრეულიყავი კამათში. ისევე როგორც მთელს საქართველოში, ობ-
აში. და, მართლაც, 1976 წელს ბ-ნი ევგენის ამიტომ ერთ-ერთ რთულ (რაც წინასწარ სერვატორიაშიც არა მარტო მეცნიერული
ხელშეწყობით ობსერვატორიაში დავაარსე იყო ცნობილი) სხდომაზე სპეციალურად მუშაობის, არამედ ცხოვრების უმძიმესი
პლაზმური ასტროფიზიკის ჯგუფი, რომე- მოვიწვიე ბ-ნი ევგენი (იგი მაშინ აკადემიის პირობები შეიქმნა. მდგომარეობას თვით
ლიც 1977 წელს განყოფილებად ჩამოყა- პრეზიდენტი გახლდათ). მიუხედავად მისი ობსერვატორიის სპეციფიკაც ამძაფრებდა.
ლიბდა. ერთდროულად, 1974 წელს, ბ-ნი დიდი ტაქტის, ავტორიტეტისა და გავლე- მახსოვს, ბატონმა ევგენიმ ერთხელ, საუბრის
ჯუმბერ ლომინაძე
ილიას წინადადებით სამუშაოდ გადავედი ნისა, მასაც კი გაუჭირდა მოკამათეთა და- დროს, მითხრა, რომ, საერთოდ, ობსერვატო-
არიან ადამიანები, რომლებიც თავისი მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმში, შოშმინება. მისი მეგობრობა ქართველ და რია ჩაკეტილი სისტემაა და იქ ყოფაცხოვრე-
მოღვაწეობით წარუშლელ კვალს ტოვე- სადაც ბ-ნი ევგენი აკადემიის ვიცე-პრე- უცხოელ მეცნიერებთან შესაშური იყო. ბის პირობები კიდევ უფრო რთულია. 1994
ბენ თავისი ქვეყნის ცხოვრებაში. ასეთი ზიდენტი იყო. ამ დროიდან მოყოლებული, პირველ რიგში, მე აღვნიშნავ ბატონ ილია წლის ზაფხულს მსოფლიოს ასტრონომები
პიროვნება გახლდათ აკადემიკოსი ევ- შესაძლებლობა მქონდა უშუალოდ მემუ- ვეკუას, რომელთანაც მას ახლო და გულთ- მოუთმენლად ელოდნენ გიგანტ პლანეტა
გენი ხარაძე, რომელმაც საქართველოში შავა მასთან როგორც აკადემიაში, ისე ბილი მეგობრობა აკავშირებდა. ისინი ერთ იუპიტერთან შუმეიკერ-ლევის კომეტის შე-
დააფუძნა ასტრონომიული მეცნიერება. აბასთუმნის ობსერვატორიაში. განსაკუთ- წელს დაიბადნენ (1907), ბატონი ილია აპ- ჯახებას. რასაკვირველია, ობსერვატორიას
სრულიად ახალგაზრდა კაცი, 1932 წლის 8 რებით მინდა აღვნიშნო ის დიდი მზრუნვე- რილში, ბატონი ევგენი ოქტომბერში. 1977 დიდი სურვილი ჰქონდა მონაწილეობა მიეღო
თებერვალს დაინიშნა დირექტორად არარ- ლობა და დახმარება, რომელიც ბატონმა წელს ილია ვეკუა, უკვე უმძიმეს მდგომა- ამ მოვლენის დაკვირვებაში. უდიდესი პრობ-
სებული, საბჭოთა კავშირში პირველი სამ- ევგენიმ გამოიჩინა მეცნიერების ახალი მი- რეობაში მყოფი, მოსკოვში თავისი ხელით ლემა მდგომარეობდა იმაში, რომ არ იყო
თო ასტროფიზიკური ობსერვატორიისა, მართულების – პლაზმური ასტროფიზიკის წერდა ბ-ნი ევგენის 70 წელთან დაკავშირე- ელექტროენერგია. ამიტომ ერთადერთი წყა-
რომელსაც 60 წელი უძღვებოდა. აქედან დაარსებასა და განვითარებაში. მისი დამ- ბულ მისალოც წერილს, რომელიც მე ჩამო- რო იყო დიზელ-გენერატორი, მაგრამ, სამწუ-
დაიწყო ქართული ასტრონომიის ისტორია. სახურებაცაა, რომ ამ განყოფილების თა- ვიტანე თბილისში. მისაბაძია ის ურთიერთ- ხაროდ, არც საწვავი გვქონდა. გადავწყვიტე
მე წილად მხვდა დიდი პატივი და ბედნი- ნამშრომლების მიერ მიღებულ იქნა მრა- პატივისცემა და მრავალწლიანი ურთიერ- მიმემართა მინისტრთა საბჭოს თავმჯდო-
ერება, როდესაც აკადემიკოსმა ე.ხარაძემ ვალი საინტერესო შედეგი, რომლებმაც თობა, რომელიც ორი ობსერვატორიის მარის ო.ფაცაციასათვის, რამდენიმე ტონა
1991 წელს შემომთავაზა გავძღოლოდი საყოველთაო აღიარება მოიპოვეს. ამავე დირექტორებს – ვიქტორ ამბარცუმიანს საწვავის გამოსაყოფად. ბატონმა ევგენიმ და
მის მიერ დაარსებულ ობსერვატორიას. დროს, ჩვენი ინიციატივით, დაარსდა საერ- და ევგენი ხარაძეს ჰქონდათ, მისი მრავალ- მე მიზანშეწონილად ჩავთვალეთ დავსწრე-
ჩვენი ქვეყნისათვის უმძიმეს პერიოდში თაშორისო „ვორკშოპი” და სკოლა ,,ვარენა- მხრივი და მრავალფეროვანი ურთიერთო- ბოდით მინისტრთა საბჭოს სხდომას. კარგად
(2000 წლამდე) მომიხდა ვყოფილიყავი აბასთუმანი”. ჩატარდა შეხვედრები 1984 ბა გამოჩენილ მეცნიერებთან, აკადემიკო- მახსოვს, ფეხით მივედით სხდომაზე. იქ მო-
ობსერვატორიის ხელმძღვანელი. ბატონ (ვარენა), 1986 (სოხუმი), 1988 (ვარენა), სებთან ა.ბოიარჩუკთან, ნ.კარდაშოვთან, მიხდა მეცნიერული ინფორმაციის გაკეთება
ევგენისთან ჩემი უშუალო ურთიერთობა 1990 (თელავი), 1992 (იაპონია), 1994 (გერ- ა.სევერნისთან, ა.ჩერეპაშჩუკთან, პროფ. კომეტის შესახებ, რომლითაც სხდომის წევ-
1974 წლიდან დაიწყო, როდესაც აკადემიის მანია), 2000 (ბორჯომი) წლებში და სხვ. ა.მასევიჩთან და სხვ. რები დაინტერესდნენ, რამაც, ალბათ, ხელი
პრეზიდენტმა, აკადემიკოსმა ილია ვეკუამ განუსაზღვრელია ევგენი ხარაძის დამსა- აღნიშვნის ღირსია ბატონი ევგენის გან- შეუწყო ჩვენი თხოვნის დაკმაყოფილებას.
(მე ის ადრე მიცნობდა, ხოლო მოსკოვის ხურება აბასთუმნის ობსერვატორიის გან- საკუთრებული დამოკიდებულება საზოგა- დაუფასებელია ყოველდღიური ზრუნვა, რა-
უნივერსიტეტში სწავლის (1951-1955 წ.წ.) ვითარებასა და საერთაშორისო ავტორი- დოებრივი მეცნიერებების მიმართ, ზრუნვა საც ბატონი ევგენი იჩენდა სამცხე-ჯავახე-
პერიოდში მას ხშირად ვხვდებოდი. შემომ- ტეტის მოპოვების საქმეში. საყოველთაოდ ჩვენი აკადემიის ერთ-ერთ მარგალიტზე ხელ- თის რეგიონის მიმართ, როგორც მეცნიერი
თავაზა, სამუშაოდ გადავსულიყავი აკადე- ცნობილია მისი მეცნიერული შედეგები და ნაწერთა ინსტიტუტზე, დიდი ყურადღება და როგორც საზოგადო მოღვაწე. მან მთელი
მიის პრეზიდიუმში სწავლული მდივნის თა- დიდი საერთაშორისო სამეცნიერო-საორ- ლიტერატურის, ენის, ისტორიის, არქეოლო- თავისი შეგნებული ცხოვრება და მოღვა-
ნამდებობაზე. იმჟამად მე გახლდით ფიზი- განიზაციო მუშაობა. შევეცდები გავიხსე- გიის, ფსიქოლოგიის, აღმოსავლეთმცოდნე- წეობა, ნიჭი და თავდადება მოახმარა მისი
კის ინსტიტუტის სწავლული მდივანი და, ნო ჩემი მასთან ურთიერთობის ზოგიერთი ობის, ფილოსოფიის, ეკონომიკის, სახელმწი- პირმშოს – აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობ-
ერთდროულად, ვხელმძღვანელობდი მცი- მომენტი და მისი, როგორც ადამიანის, ფო და სამართლის დარგების მიმართ. ევგენი სერვატორიის განვითარებას, უკვდავია მისი
რერიცხოვან ჯგუფს პლაზმის ფიზიკაში თვისებები. 1982 წლიდან ვიყავი საქართ- ხარაძე უაღრესად განათლებული და დიდი სახელი, ისევე, როგორც მარადიულია ჩვენი
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ველოს მეცნიერებათა აკადემიის მათემა- მწიგნობარი გახლდათ. მე ვიცნობდი მის ბიბ- სამყარო.
გამოყენებითი მათემატიკის ინსტიტუტში. ტიკისა და ფიზიკის განყოფილების აკადე- ლიოთეკას თბილისში და ყანობილზე, სადაც
ეს ინსტიტუტი ბატონი ილიას დაარსებუ- მიკოს-მდივანი (ეს თანამდებობა ბატონმა უამრავი სამეცნიერო და მხატვრული ლიტე- აკადემიკოსი ჯუმბერ ლომინაძე
ლი იყო და თავადვე ხელმძღვანელობდა. ევგენიმ შემომთავაზა, როგორც აკადემიის რატურა იყო თავმოყრილი. ყველაზე დიდი
ამ პერიოდს დაემთხვა აბასთუმნის ობსერ- პრეზიდენტმა), ამ განყოფილების წევრები საჩუქარი მისთვის წიგნი იყო. არ დამავიწყ- საიუბილეო მასალა მოამზადა
იყვნენ და არიან მსოფლიოში სახელგანთქ- დება მოგზაურობა მასთან და მისი ოჯახის რევაზ ჭიღლაძემ
ში ან ახორში საიმედოდ დაბმული ეყოლე- ცება და, მით უმეტეს, მისი გამოპარება!.. მიანთა შინაგანი ბუნების გაუღწეველი
ჯემალ მეხრიშვილი ბოდა და, ალბათ, ჯაჭვითაც დადუშაყებუ- მაგრამ ჩვენ ვინ რას გვეკითხება, როცა უღრანები...
„ლიტერატურაში არსებობს მხოლოდ ლი!.. წინასწარ მოფიქრებული მკაცრი სიუჟე-
ერთი ხელოვნება – გამოტოვების ხელოვ- ახლა ერთი წუთით ცხენს მოვეშვათ და ტით შეჯაჭვულ ავტორს ასე სურს, პოემის ***
ნება!” ერთი ესეც ვიკითხოთ: თავადსა თუ თავა- მეორე თავს ცხენის მოსაპარავად გაშურე- გასაოცარი ზემოქმედება ახასიათებს
რობერტ სტივენსონი (1850-1894) დიშვილს, ინალიფას რანაირი კარ-მიდამო ბული ბათუს მოსხლეტილი სურათით რომ ნამდვილი შემოქმედის მიერ გამოყენებულ
ექნებოდა ან როგორი უნდა ჰქონოდა – ღა- აგვირგვინებს! გამოტოვების ხელოვნებას! სხვისი არ
გამოტოვების ხელოვნება!!! ტაკი მეკომურივით აშარავებული და სოფ- ვიცი, მე კი, თუმც შეიძლება ვცდებოდე და
მართლაც, რას ემგვანებოდა მსოფ- ლის საქონლისაგან გაბილიკებული თუ მიდის, ელვა გზას უნათებს მეჩვენება, მაგრამ ამა თუ იმ დიდი მწერ-
ლიო ლიტერატურა, ყველა დროის ჭეშმა- მაღალი ღობითა და მკვიდრი ხირხალით და დაჰზუის თავზე ქარი. ლის ნაწარმოების კითხვისას ბუნებრივად
რიტი მწერლები რომ არ მიმართავდნენ დაცული, სადაც პატრონის უნებართვოდ ვხვდები - ავტორმა სად რა და რატომ გა-
გამოტოვების ხელოვნებას!.. ჩიტიც რომ ვერ გადაფრენილიყო?!. ესეც *** მოგვიტოვა!!!
მსოფლიო კლასიკური ლიტერატურა უეჭველად გასათვალისწინებელია: იმ მოკლედ, ზღვრამდე ცნობისმოყვა- აქ მხატვრული სასწაული იმაში მდგო-
სავსეა გამოტოვების ხელოვნების ქრეს- უნდო დროში, როცა ჩვეულებრივ მოვლე- რეობადაჭიმული მკითხველი მოუთმენ- მარეობს, რომ ამ გამოტოვებით თვით ნა-
ტომათიული ნიმუშებით და ამ შემთხვე- ნად ითვლებოდა ერთმანეთთან ყაჩაღური ლად ელის კვანძის გახსნას, რათა დროით წარმოებს არაფერი აკლდება, პირიქით - ეს
ვაში თუგინდ რამდენიმე მათგანის მარტო მიხტომ-მოხტომა და თანაც ასეთი ცხენის შეიტყოს - ეს ბათუ ერთი რა ჯადობაზური უფრო მხატვრულ სრულყოფას, შეკრუ-
დასახელება და მით უმეტეს, გარჩევა, ჩემი პატრონს, ამ ინალიფას, ცხადია, ღამღამო- ონარით შეძლებს ძუძუმტისთვის თავდა- ლობასა და აისბერგულ მიმზიდველობას
მხრიდან, სირეგვნეზე უარესი იქნებოდა! ბით ხელსატაცად ეწყობოდა ხმალ-ხანჯა- ჯერებით მიცემული სიტყვის შესრულე- მატებს!
ამის მიუხედავად, თავს მაინც ვერ ლი და დატენილი თოფ-დამბაჩები!... ბას!.. მაგრამ მკითხველის გავარვარებულ აი, სწორედ ესეცაა მწერლური ტა-
ვიკავებ, მავანთა გასაკენწლად და დე- ეეე, კინაღამ მავიწყდებოდა – ძაღლე- მოლოდინს უეცრად ყინულწყალი ევლება, ლანტის ერთ-ერთი ნიშანი, ყოველგვარი
ბიუტანტების გასათვალისწინებლად არ ბი?! ჰოდა, ქურდს იქიდან ცხენი გაეყვანა ვინაიდან შემდეგი, მესამე თავი, ვითომც უსარგებლო და ზედმეტი წვრილმანების
შევეხო ერთ-ერთ მათგანს, რომელიც გა- კი არა, სულ მცირე გაფაჩუნებასა თუ ღო- აქ არაფერიაო, არხეინად იწყება. თავმომაბეზრებელი აღწერით მკითხველს
მოტოვების ხელოვნების გენიალურ მაგა- ბის ლაწუნზეც კი ნაგეში ქოფაკები ისეთ ნაღველს კი არ უსივებს, არამედ ნაწარმო-
ლითად მიმაჩნია. მედგარ ყეფა-ღავღავს ატეხდნენ, შეიძლე- ირიჟრაჟა, ქარი ჩადგა ების დანარჩენი ადგილებით გვახვედრებს
მხედველობაში მაქვს აკაკი წერეთლის ბა მთვარე გაბზარულიყო!.. გადიყარა, დადგა დარი; - რა იყო გამოსატოვებელი და როგორი
პოემა ,,გამზრდელი”. გარემოების სრულყოფილად წარმო- ლურჯ ბედაურს მოაგელვებს მხატვრული ხერხით გამოტოვა! ამიტომ
მკითხველებმა კარგად იციან, უკუნეთ სადგენად ახლა თავი გავანებოთ ინალი- მეგობრისთვის მეგობარი. მკითხველი მადლიერი რჩება, რადგან
ღამეში, თანაც იმ კოკურ თავსხმასა და ფას ღობეებს, ხირხალს, თოფ-იარაღს, ბრძენი მწერალი მასაც ენდობა და ეიმე-
მეხთატეხაში ,,მთის მწვერვალზე, ცის მახ- ძაღლებსა და მთელი ჩვენი ყურადღება ამ ერიჰააა!.. ესეც ასე!.. ოლოლო შენ!.. აქ დება - თავ-თავიანთი ცხოვრებისეული
ლობლად” შეყუჟულ ფაცხაში ერთი თვის კუთხით გავამახვილოთ: იმ ამინდარეულ, ისე გამოდის, ,,მეგობრისთვის მეგობარი” გამოცდილებითა და მხატვრული გემოვ-
შერთულ მეუღლესთან ერთად მცხოვრებ ბნელ ღამეში უცხოს მოულოდნელი მიახ- თითქოს ინალიფას თითქმის მიუწვდომელ ნების წყალობით მკითხველებიც მიუხვ-
ბათუს ცხენდაცხენ რისთვის მიადგება თა- ლოებით დაფეთებული, თანაც დაბმული ლურჯას კი არ ,,მოაგელვებდეს”, არამედ დებიან - ავტორმა სად, რა და რა მიზნით
ვისი ძუძუმტე საფარ-ბეგი. გამოტოვა! ამგვარი ნდობით კი გამოცდი-
საფარ-ბეგს თავდავიწყებით შეჰყვარე- ლი მკითხველი თითქოს თანაავტორი და
ბია იმ მხარეში სილამაზითა და პატიოსნე- ნაწარმოებში ასახული ცხოვრების ბუნებ-
ბით განთქმული ზია-ხანუმი! მაგრამ ქალს რივი მონაწილე ხდება!!!
თავისი მორიგი თაყვანისმცემლისთვის
საბედისწერო პირობა წამოუყენებია: თუ ***
მართლა გიყვარვარ, ინალიფას ლურჯა გაზაფხულობით დაწვიმულ მინდორ-
ცხენი სამ დღეში უნდა მომგვაროო! ზე წვრილ-წვრილი სოკოებივით მომრავ-
ამგვარი დავალება, ახირება თუ სადის- ლებული ეს ამოდენა ფეხისხმასაყოლილი
ტური გამოცდა რანაირ სამკვდრო-სასი- ავტორები?!. ნეტავი, ისინი როდესმე თუ
ცოცხლო ხიფათთანაა დაკავშირებული, მიმართავენ გამოტოვების ხელოვნებას?
რჩეულთა
საფარ-ბეგი ძიძიშვილს მიუკიბ-მოუკიბა- მაპატიეთ, მაგრამ, მოდი, ჯერ ეს ვიკით-
ვად უხსნის. ხოთ - მათ გაუგონიათ კი ტერმინი ,,გამო-
ინალიფა მის ბედაურს ტოვების ხელოვნება?” ხოლო გაგონებით
თუ გაუგონიათ, მაშინ გააჩნიათ ის შემოქ-
ხვედრი
არ დაუთმობს ნებით გამჩენს
და თუ ვინმე ძალას იხმარს, მედებითი ალღო და მხატვრული გაბედუ-
შეაკვდება, არ შეარჩენს! ლება, როდის და როგორ უნდა მიმართონ
ამ ხერხს?! ანდა, თავ-თავიანთ ,,შედევრუ-
ბათუს გუნება წაუხდება, როცა შეიტ- ლი” ტექსტებიდან (გა)ემეტებათ თუ არა
ყობს, თავის ძუძუძმას ასეთი სააუგო რამის გამოტოვება ანუ მათებურად თუ
დავალების შესრულება რომ უკისრია! ცხენი – შეიძლება ქურდი ნადირიც რომ ვიღაცის მიერ ტყე-ველად გაგდებულ უკ- ვიტყვით, ამოგდება და გადაგდება?!
მაგრამ თანაშეზრდილისადმი უანგარო ჰგონებოდა, ან უამისოდაც – ისეთ ჭიხვინ- ბილებო ჯაგლაგ ჭაკს მოათრევდეს! კი ასე იმიტომ ვმსჯელობ, რომ მათ გრა-
თავდადებისა და წმინდა სიყვარულისადმი ხვიხვინს, წყვეტებასა და ფლოქვების ბა- მაგრამ, ავტორმა რიღასთვის ,,მოატყუა” ფომანულად გაჭიანურებულ-გაწელილ
ქედმოხრის ნიშნად სტუმარს მზადყოფნას კუნს ატეხდა, მარტო ძაღლებსა და ინალი- თავისი მიმნდობი მკითხველები?! პოემაში ტექსტებს არსად და არაფერში ეტყობა
უცხადებს, მისი განაზრახის შესრულება ფას ჯალაბობას კი არა, მთელ სამეზობ- თუკი არ იქნებოდა ცხენის მოპარვის სუნ- ხოლმე გამოტოვების ხელოვნების მკრთა-
თვითონ იკისროს, როგორც ადგილობრი- ლოსაც ფეხზე დააყენებდა – არიქა, ცხენს თქვის შემკვრელი სურათებიც, მაშინ რაღა ლი ნაკვალევიც კი! თუმცა, სულო ცოდ-
ვი გარემოება-ვითარების ზედმიწევნით იპარავენო!!! საჭირო იყო იმდენი მოსალოდნელი ფათე- ვილო, შეიძლება ისინიც ,,გამოტოვებენ”
მცოდნემ! თუმც ამავე დროს შეგნებული ბარემ ის მოსალოდნელი ორიოდე ბრმა რაკებით მკითხველის ,,ფუჭი” გაბრუება?! ხოლმე რაღაცას, ოღონდ ეს მოსდით არა
აქვს ამის საფათერაკო მხარეც. შემთხვევაც გავივარაუდოთ, რომელთა ერთი სიტყვით, იმედგაცრუებულ მკითხ- მხატვრული გამოცდილებით, არამედ
წინასწარ გათვალისწინება შეუძლებელია, ველთა გარკვეული ნაწილი, ალბათ, ,,კანო- რაც ,,კოკისპირულად წერის” (ეს ტერმინი
შენ ეგ საქმე მე მომანდე, რაკი მხოლოდ დაძაბული მოქმედების ნიერ” საყვედურს წამოისვრის - სად არის ერთ-ერთ პროზაიკოს ქალბატონს ეკუთვ-
მე ვიზამ შენს მაგივრობას: პროცესშიღა გამოტყვრება ხოლმე! ცხენის მოპარვის აკაკისებური პასაჟებიცო?! ნის!) პროცესში აღარ წამოაგონდათ და
ან მოგიყვან იმ ცხენს, ან თავს ჰოდა, ვინ დაგვიდგება თავმდებად, სად არის და აქ პოეტმა შეუმცდარი მერე, ალბათ, ნანობენ კიდეც - ეს როგორ
შევწირავ შენს მეგობრობას! რომ სწორედ იმავე დროს ინალიფას ცხე- მხატვრული გეშით თავის დროსა და ადგი- გამომრჩაო!!! ამიტომ ეს არის არა მხატვ-
ნის მოპარვა სხვას ან სხვებსაც არ ენდო- ლას მიმართა გამოტოვების ხელოვნებას რული ოსტატობით გამოყენებული გამო-
აქ ამაზე მეტი და ამაზე უკეთ რაღა მებოდათ?! აბა, ახლა წარმოვიდგინოთ, იმ და, უნდა ითქვას, ეს გენიალურადაც გამო- ტოვების ხელოვნება, არამედ ეპიგონური
უნდა თქმულიყო: პოეტმა ორად ორი კუნაპეტ ღამეში, როგორც თვით პოეტი უვიდა!!! უთავგზურობით რამის გამორჩენა!!!
სტროფით დახატა მოსალოდნელი წარუ- გვეუბნება, ,,რომ არა ჩანს თითი, თვალ- აბა, წარმოვიდგინოთ, აკაკის აქ გამო- ყველა დანარჩენ შემთხვევაში ამ ყაიდის
მატებლობა თუ სულაც გარდაუვალი სის- თან მიტანილი”, უშუალოდ ცხენთან სა- ტოვების ხელოვნებისთვის რომ არ მიემარ- ავტორები - მკითხველებს როგორმე თა-
ხლიანი დასასრული! ბედისწეროდ შეჩეხებულ ქურდებს, ვინ თა და გულმოდგინედ შესდგომოდა ბათუს ნაგრძნობა რომ გამოსძალონ! - პირდაპირ
ამის მიუხედავად, რიგითი მკითხველე- იცის, ვის ვინ ეგონებოდა და თავიანთი მიერ ინალიფას ლურჯას მოპარვასთან პროტოკოლური თანმიმდევრობითა და
ბის პატივსაცემად, მოდი, აქ მათი სავარა- ასწრაფებულობით შეიძლება ორმხრივი დაკავშირებული წვრილმან-მსხვილმანე- გულშემაწუხებელი ერთფეროვნებით შეს-
უდო მოსაზრებებიც გავითვალისწინოთ, სროლა ანდა ურთიერთკაფვა-ჩეხა გაჩა- ბის ხატვასაც! წუწუნებენ სხვადასხვა ეპოქის პოლიტიკურ-
რაც პოემის პირველი კითხვისთანავე არ ღებულიყო! მაშინ სულ შესუსტდებოდა პოემის სოციალური კატაკლიზმებისას თვითონ
შეიძლება, არ გასჩენოდათ! შემდეგ. თუკი იმ საშინელ უამინდობა- დედაიდეა, შეკრულობა, ექსპრესია, სიმ- ავტორისა თუ თავიანთი უმომავლო ნაწარ-
ჰოდა, ვინმე წარმოიდგენს, ინალიფას ში საფარ-ბეგი ბათუს მიადგა, რატომ არ ძაფრე, მხატვრული ხიბლი... ყოველგ- მოებების დაუმახსოვრებელი პერსონაჟების
თავისი ლურჯა, თანაც ღამით(!) საიმედოდ შეიძლებოდა, ინალიფასაც ასევე მისდგო- ვარი ფრჩხილების გახსნა მკითხველსაც მიერ გადატანილ გაჭირვებაზე... შიმშილ-
შემომესრილ-შემორაგვულ ეზო-ყურეს გა- მოდნენ?! ვინ? უჰ, ვინ იცის: გზად შემო- გააგულგრილებდა!.. ახლა კი, სანამ ჩვენს სა და სიცივეზე... ყაჩაღთან შეჩეხებაზე...
რეთ, ორღობეში რაღაც აპეურის ნაწყვე- ღამებული ჩრდილოკავკასიელი ყონაღე- პლანეტაზე იარსებებს ქართველი ერი და ფეხუცმელობაზე... მავანთა თანამდებობ-
ტით ეყოლებოდა მიბმული, ამვლელ-ჩამ- ბი... გზაარეული ნაცნობი მონადირე... ქართული ენა, ,,გამზრდელის” ვერც ერთი რივ უსულგულობაზე... დიდთოვლობაზე...
ვლელთაგანს, ვისაც კი მოესურვებოდა, ძმადნაფიცი... რაღაც საქმეზე მიმომავა- მკითხველთაგანი ვერასოდეს შეიტყობს, მგლების შემოსევაზე... ტანჩაუცმელობა-
უდავიდარაბოდ აეშვა და წაეყვანა?! ჰმ! ლი ნათესავები ან... არ ეცოდინება, ბათუმ როგორ გამოიყვანა ზე... თავიანთ საახლობლოსა და კეთილ მე-
ღამით კი არა, ცხენი დღისით-მზისითაც ჰოდა, ერთმა ღმერთმა იცის, ისინი ინალიფას ცხენი! ის კი არა, ეს თვით ავ- ზობლებზე... პირველი სიყვარულის უიღბ-
სულ საიმედოდ თვალდაჭერილი ეყოლე- სწორედ ცხენის გამოყვანისას რომ წასტ- ტორსაც არ ეცოდინებოდა და, ცხადია, ან, ლობაზე... ერთადერთი მარჩენალი ხბოიანი
ბოდა, თავს რამე მოულოდნელი უბედუ- ყდომოდნენ ერთმანეთს, რა ამბავი დატ- ალბათ, არც აინტერესებდა, ვინაიდან ამ ფურის მოპარვაზე... მეწისქვილეზე... სტუ-
რება რომ არ დასტყდომოდა! რიალდებოდა! შემთხვევაში პოეტის მხატვრული კვლევის დენტობის წლებზე და ა.შ. და ა.შ.!
ჩემი სიმტყუნისთვის, თუგინდ ლერ- ერთი სიტყვით, ჯერ თვით პოეტის დი- საგანი და მიზანია არა ცხენის მოპარვის არა, წერა ყველაფერზე შეიძლება,
მონტოვის ,,ჩვენი დროის გმირები” გაიხსე- დოსტატობით, მერე კი გონებაგახსნილი ოსტატობა, გამომგონებლობა და გაბე- ოღონდ ერთადერთი პირობით - ეს ყველა-
ნეთ: პეჩორინმა აზამატს კაზბიჩის ყარაგი- მკითხველების საღი ვარაუდით აქ იმდენი დულება ანუ იმ ეპოქისთვის დამახასიათე- ფერი უნდა იყოს სიუჟეტური აუცილებ-
ოზა რა ვითარებაში გაატაცებინა და მერე და ისეთ-ისეთი დაუძლეველი წინააღმდე- ბელი ცხენის ქურდობის (როგორც დღეს ლობითა და მხატვრული დამაჯერებლო-
ამას უდანაშაულო ბელას სიცოცხლე რომ გობები იხლართება, ძალიან ბევრ მკითხ- მსუბუქი ავტომანქანების ქურდობა!) ბით გადმოცემული და არა მკითხველების
ემსხვერპლა! ველს წინდაწინვე დაჯერება გაუჭირდე- ყალბი ჰეროიკა და გაცვეთილი პათეტიკა, თუგინდ ხანმოკლე გულაჩუყებისა და
ცხადია, თავმომწონე ინალიფას – ბა: მოსალოდნელი ფათერაკებით სავსე არამედ ამ ცოდვილი დედამიწის მაცხოვ- მიმხრობის იმედით გაბმული უნიშანწყლო
კარგად რომ ეცოდინებოდა, მის საარაკო გარემოში რანაირად უნდა მოხერხდეს რებლების ზნეობა, ურთიერთგატანა და ღრიჭინი!
ლურჯას ასი თვალი უყურებდა! – თავლა- ინალიფას ეზო-ყურიდან ცხენის გამოტა- გაუტანლობა, ნდობა-უნდობლობა, ადა-
იუბილე
როგორ გავიცანი გვეამაყებით,

ბონდო არველაძე _ 90
ნიკო ახალკაცი ბატონო ბონდო!

ბატონ ბონდო არველაძეს, თავისი
სამშობლოს ერთგულ და მუხლჩაუხრელ
მამულიშვილს, 90 წელი შეუსრულდა,
ღირსეულად გავლილი ცხრა ათეული
წელი...
ქართველი სამეცნიერო საზოგადო-
ებისთვის კარგად არის ცნობილი ფი-
ლოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორის,
ენათმეცნიერის, არმენისტის, ლიტე-
რატურათმცოდნის, ბონდო არველაძის
მოღვაწეობა. მისი შრომები ძირითადად
ეძღვნება ქართულ-სომხურ ლიტერატუ-
რულ-კულტურულ ურთიერთობას და
გამოცემულია ქართულ, რუსულ, სომ-
ხურ ენებზე. იგი რამდენიმე ათეული
ნაშრომის ავტორია („ქართულ-სომხური
1982 წელს ჯარიდან დემობილიზა- მოვილხენდით. ნიკოს არ ჰყავდა ბადა- ლიტერატურული ურთიერთობის ისტო-
ციის შემდეგ თბილისის სახელმწიფო ლი არც სწავლაში, არც მოლხენაში და რიიდან”, „ვაჰან ტერიანი, ოვანეს თუმა-
უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულ- არც სპორტში (იგი სპორტის ოსტატი ნიანი და საქართველო”, „ეღიშე ჩარენცი
ტეტზე შევიტანე განცხადება სტუდენ- იყო კარატეში და მოსწავლეებიც ჰყავ-
ტად აღდგენის თაობაზე. მაშინ უნი- და აყვანილი).
და საქართველო”, „საიათნოვა”, „ანანია
ვერსიტეტის სწავლული მდივანი ეთერ უნივერსიტეტის დამთავრების შემ- შირაკაცის „სომხური გეოგრაფია,” „ქარ-
ავსაჯანაშვილი იყო, ძალიან კეთილი დეგ იგი, შვიდი წლის განმავლობაში, თული ეკლესიები საქართველოსა და მოღვაწეობას ეწევა. ბოლო წლების განმავლობაში
და გულისხმიერი ქალბატონი. საბუ- იმ საშინელ 90-იან წლებში, როდესაც სომხეთში” და სხვ.) ბონდო არველაძემ სომხური არაერთი ნაშრომი და სტატია გამოსცა. ვიტოვებ
თების მიღების შემდეგ დერეფნამდე მთელ ქვეყანაში შიმშილი, სიბნელე, ენიდან არაერთი ნაშრომიც თარგმნა, დაურთო შე- იმედს, რომ, არ ამოწურულა მისი სათქმელი და
გამომყვა. ამ დროს ჩვენსკენ მომავალი სიცივე და უიმედობა ბატონობდა, ქართულ სამეცნიერო მემკვიდრეობას მომავალ-
სამი ახალგაზრდა გამოჩნდა და იმა- თსუ-ის ახალციხის ფილიალის საერთო ნიშვნები და კომენტარები, რითაც უდიდესი სამსა-
ხური გაუწია ქართულ საისტორიო მეცნიერებას. შიც ფუნდამენტური ნაშრომებით შეავსებს.
ნაც მაშინვე მითხრა, რომ ისინი ჩემი საცხოვრებლში ცხოვრობდა, რომლის
თანაკურსელები იყვნენ; ასე გავიცანი გულის სითბო ყველას ათბობდა და თავის ნაშრომებში მეცნიერულად გააშუქა მრა- ბონდო არველაძე –ეს სახელი და გვარი მრავ-
ნიკო ახალკაცი, რომელმაც პირველი იმედს უღვიძებდა. ამიტომაც შეიძინა ვალი საკითხი. მათ შორის ქართული ეკლესიების ლისმთქმელია: პატიოსანი მეცნიერი და პიროვ-
გაცნობისთანავე, მომხიბლა და მალეც უამრავი მეგობარი. ნება, მიზანდასახული და მოწესრიგებული, შრო-
დავმეგობრდით. ერთად ვიქირავეთ მე ყოველთვის მაოცებს ნიკოს
საკითხიც. 2014 წელს გამოსცა სამეცნიერო კრე-
ბული „დავიცვათ ქართული ეკლესიები –ვიცოდეთ მისმოყვარე და სამართლიანი, თავისი ქვეყნისა
ბინა ნაძალადევში, კნოლევის ქუჩაზე, მიერ დროის განაწილების უნარი, სა-
რომელთანაც ერთად გავატარეთ მთე- კუთარი თავისადმი მომთხოვნელობა ჩვენი ქვეყნის ნამდვილი ისტორია”. სადაც შემდ- და ერის მოყვარული. მომავალი თაობები უნდა
ლი სტუდენტობა. და ყველასადმი მზურუნველობა. ეს გენელ-რედაქტორმა თავი მოუყარა აღნიშნული იცნობდნენ ღირსეულ მეცნიერს და მის დამსახუ-
მაშინ ძალიან ჭირდა ისტორიული თვისებები გამოარჩევდა ყოველთვის საკითხისადმი მიძღვნილ სხვადასხვა დროსა და რებას მეცნიერებისა და სამშობლოს წინაშე. მინდა
ლიტერატურის შოვნა, მითუმეტეს, მას სტუდენტობაშიც, უნივერისტეტში უდიდესი მადლიერება გამოვთქვა იმ სიამოვნე-
ქართულ ენაზე, რის გამოც ერთად მოღვაწეობის დროსაც და, საერთოდ, სხვადასხვა ავტორის გამორჩეულ პუბლიცისტურ
წერილებსა და გამოკვლევებს. წლების განმავლო- ბისათვის, იმ სულიერი საზრდოსათვის, რაც მისი
ვეძებდით წიგნებს საჯარო ბიბლი- ცხოვრებაშიც. სწორედ ეს თვისებები
ოთეკასა თუ სხვა ბიბლიოთეკებში, გახდა მისი წარმატების საწინდარი. ბაში, პრესის ფურცლებზე სისტემეტურად იბეჭდე- ნაშრომებიდან და მასთან თანამშრომლობით მივი-
ნაცნობებ-მეგობრებში, მოკლე დროში შეუმჩნევლად გაფრინდნენ წლები; ბა მისი გამორჩეულად საინტერესო სამეცნიერო ღე.
ვაკონსპექტებდით და პატრონებს ვუბ- ნიკო ახალკაცი დღეს წარმატებული ბატონ ბონდო არველაძეს –ღირსეულ მამუ-
რუნებდით. ჩვენთვის არ არსებობდა მეცნიერია ძველი მსოფლიოს ისტორი-
ხასიათის სტატიები. ბატონ ბონდოს ნაშრომების
დიდი ნაწილი წარმოადგენს მდიდარ წყარო-მასა- ლიშვილსა და მეცნიერს, უდიდესი პატივისცემით
ნაკლებად საყვარელი ან მეორე ხარის- აში, სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო
ხოვანი საგანი, ყველაფერს უდიდესი უნივერსიტეტის დაარსებიდან მისი ლას საქართველოს ისტორიისა და გეოგრაფიის ვულოცავ იუბილეს, ვუსურვებ ჯანმრთელობას,
მონდომებით ვსწავლობდით. ყველა ერთ-ერთი ხელმძღვანელი მუშაკია, კვლევისათვის. მისი თითოეული ნაშრომი არ არის დიდხანს სიცოცხლეს და წარმატებებს.
გამოცდაზე პირველები გავდიოდით ბრწყინვალე ოჯახის პატრონი და, უბ- მხოლოდ კარგი სამეცნიერო ნაშრომი, არამედ, უფალმა უმრავლოს ასეთი შვილები საქართ-
და უმაღლეს შეფასებასაც ვღებულობ- რალოდ, გამორჩეული კაცი. ველოს!
დით. ჩვენი ჯგუფელები გვსაყვედუ- ვულოცავ ნიკო ახალკაცს 60 წლის განძია, უხვი სამეცნიერო ლიტერატურის შეჯერე-
ნატო ყრუაშვილი,
რობდნენ; თქვენ შემდეგ ხუთებს აღარ იუბილეს და ვუსურვებ დიდ წარმატე- ბითა და წყარო-მასალებით დასაბუთებული.
გვიწერენო. ბებს, როგორიც მის ნიჭსა და უნარს ბატონი ბონდო დღემდე ნაყოფიერ მეცნიერულ პროფესორი
კნოლევის ქუჩაზე სულ სტუდენ- შეეფერება.
ტებს გვქონდა ბინები ნაქირავები,
ყველანი საუკეთესოდ ვსწავლობდით
და გამორჩეულებიც ვიყავით. გამოც-
ღმერთი იყოს მისი მფარველი!
მეგობრების სახელით,
ღმ ე რთმ ა დიდხ ა ნს
დების შემდეგ ან რომელიმე თანაკურ-
სელის დაბადების დღეზე კი ლამაზად
კობა მეტრეველი
გ ა ც ო ცხლო თ, ბ ა ტ ო ნო ბო ნდო !
საიუბილეო სამშობლო შეიძლება ბევრსაც უყვარდეს, მაგრამ ხშირად, შესანიშნავი რეცენზიითაც ეხმაურება და
ძველ ფოტოალბომს რომ გადავხედავ, სწავლაში ყველა გამორჩეული, მის წყლულზე მაფიქრალ-დამაშვრალი ადამიანები იმის ცდაშია, ბევრი მათგანი „ლიტერატურულ მეს-
მოგონებებში მივყავარ ფიქრებს, ისე, ვით კურსზე კობა და ნიკო.
ისე დაცოტავდნენ, რომ საზოგადოებას ვეღარ გა- ხეთში” გამოაქვეყნოს, რითაც დიდი წვლილი შეაქვს
გამახსენდება კნოლევის ქუჩა
უგია – ვის ენდოს, რომლის როყიო სიტყვას დაუჯე- გაზეთის ავტორიტეტის ამაღლების საქმეში. აქედან
და ორმოც წელში განვლილი სივრცე. მართალი არის, დაგვფანტა წლებმა,
მაგრამ იმ დღეებს რა დაგვავიწყებს, როს; ზოგი გუშინ რომ ერთს ამბობდა, დღეს სხვაგ- მისი ექვსი სტატია შეტანილია ორი წლის წინ გამოცე-
სოფლელი კოხტა გოგო-ბიჭები საკმარისია ვინმეს ხსენება ვარად ჭიკჭიკებს. ამიტომაცაა, რომ ერთმანეთის მულ შესანიშნავ კრებულში „რაც მოვასწარი”.
ცოდნის მწვერვალებს ვუტევდით ერთად, და გული ისევ ჭაბუკურად ძგერს! მიმართ უნდობლობა კატასტროფულად იზრდება და ბატონი ბონდო არველაძე ყოველთვის გამოხა-
ვიგონებ დღეებს სიჭაბუკისას ხვალ რას მოგვიტანს, არავინ იცის. ტავს უმცროსი კოლეგების, სამშობლოზე უანგაროდ
და უნებლიედ მაწვება სევდა... ნიკო, გილოცავ დაბადების დღეს, დღეს კი ერთ-ერთი, სამშობლოს სიყვარულით გუ- შეყვარებული ადამიანების მიმართ, უსაზღვრო სიყ-
შეგსრულებია სამოცი წელი, ლანთებული და გამორჩეული ადამიანი, ბონდო არვე- ვარულსა და პატივისცემას, მათ შორის ასაკობრივი
ჩვენ გვქონდა ნიჭი და შემართება, გვერდში უდგახარ უნივერსიტეტს, ლაძეა, რომელსაც 23 მაისს 90 წელი უსრულდება და, ზღვარიც არ არსებობს და უშურველად გადასცემს
ენერგია კი მართლა ულევი; მეგობრები კი ვამაყობთ შენით! მიუხედავად ხანდაზმულობისა, ქვეყნის სამსახურში, თავის დიდ გამოცდილებას ახალგაზრდებს. იგი მუ-
ვაძლიერებდით ერთმანეთს ისე,
უანგაროდ, ბერმუხასავით, კვლავინდებურად, დგას. დამ მზადაა კიდევ უფრო დაიხარჯოს საქართველოს
როგორც მდინარეს ნაკადულები. ღმერთმა გიმრავლოს შვილიშვილები
ბატონი ბონდო ფილოლოგიის მეცნიერებათა კეთილდღეობისათვის.
და დაგილოცოს ფუძე და ჭერი,
ოჰ, რა კარგები იყავით ყველა; გფარავდეს ყველა სალოცავები, დოქტორი, ცნობილი არმენოლოგი, პუბლიცისტი, ჩვენო დიდი მეგობარო და ღირსეულო მამულიშ-
არსენა, ჯონი, გია, ბიჭიკო, წმინდა გიორგი და ღვთისმშობელი. ლიტერატურათმცოდნე, ათობით სამეცნიერო თუ ვილო! თქვენთან სიახლოვე, თანამშრომლობა, უდი-
ლიტერატურული კრებულის, ასობით პუბლიკაციის დესი პატივია და გვიხარია, კვლავაც რომ ჭაბუკური
ავტორია. მის სამეცნიერო შრომებს შორის, სხვა საკ- შემართებით იღწვით – მარცვალ-მარცვალ გასაღ-
წლები ვლევ მასალათა გარდა, მისთვის განსაკუთრებული ვივებლად დებთ თქვენ ნაფიქრალ-ნააზრევს, რომ
წლები რა სწრაფად გარბიან, გვინდოდა, ფრთები შეგვსხმოდა, კვლევის საგანია სამცხე-ჯავახეთის ეკლესია-მონას- აღმოცენებულით ისაზრდოოს ჩვენმა მომავალმა
ო, რა დიდი დრო გასულა! ვქცეულიყავით ჩიტებად; ტრები. თითქმის 20 წელია, იგი აქტიურად თანამშ- თაობებმა, რათა მარად ახსოვდეთ: მხოლოდ სამშობ-
ის ჩვენი ტკბილი ბავშვობა რომლობს გაზეთ „ლიტერატურულ მესხეთთან” და ლოს, საკუთარი ერისა და ოჯახის სიყვარულშია ადა-
გადაქცეულა წარსულად. ბავშობის ბევრ საიდუმლოს
ინტენსიურად აქვეყნებს საინტერესო წერილებს მიანის ბედნიერება, – „სულის პურია” უპირველესი
ცხოვრებამ ფარდა ახადა,
პრობლემურ საკითხებზე. საზრდო ჭეშმარიტ ადამიანად ჩამოყალიბების საქმე-
მერცხლების ტკბილი ჟღურტული გარდასულ დღეთა სურათი
უდარდელ ნიავს მიჰქონდა, ფიროსმანივით დახატა... ბატონი ბონდო არველაძის მესხეთისადმი ინტე- ში, რომელ „სულის პურსაც” ეგრერიგად აწვდით ქარ-
და ვარდისფერი ოცნება რესი იმითაცაა გამოწვეული, რომ იგი მისი დედულე- თველ საზოგადოებას.
ფიქრებთან ერთად მიჰქროდა; წლები კი მაინც გარბიან, თია და მისდამი სიყვარული მასში არასოდეს განელე- დალოცვილი და დღეგრძელი იყავით, ჩვენო
მართლაც დიდი დრო გასულა... ბულა. დიდო ადამიანო. გვიყვარხართ და გვეიმედებით, ბა-
ო, რამდენ რამეს ვნატრობდით, რასაც რომ გუშინ ვნატრობდით, მას ახლო ურთიერთობა აქვს სამცხე-ჯავახეთის ტონო ბონდო!
რამდენი რამე გვინდოდა, – უკვე ქცეულა წარსულად! სამეცნიერო თუ ლიტერატურულ საზოგადოებასთან.
კობა მეტრეველი მესხეთში გამოცემულ თითოეულ ახალ კრებულს, ავთანდილ ბერიძე
შესარჩევი ტური ახალციხეში “ლექსო, არ დაიკარგები!”

ახლახან, ახალციხეში, მესხეთის სახელ-
მწიფო დრამატულ თეატრში, საქართვე-
ფესტივალი ყოველ ხუთ წელში ერთხელ
იმართება და მისი მიზანი საქართველოში ვედრება
ლოს ფოლკლორის „ეროვნული ფესტივალი არსებული ყველა ფოლკლორული ანსამბ-
– 2022-ის” შესარჩევი ტური გაიმართა. ლის, ინდივიდუალური შემსრულებლის თუ ნეტავ როდის გვეღირსება, უფალო, ნეტავ როდის დასრულდება ტკივილი
ანზორ ერქომაიშვილის სახელობის საოჯახო ანსამბლის მოსმენა და აღწერაა. დაწყნარება და სიმშვიდე გულისა, მოძმეთაგან დაკოდილი გულისა.
ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრის ორ- „ეროვნული ფესტივალი – 2022” კულტუ- ნეტავ როდის დასრულდება ზამთარი,
განიზებით დაკომპლექტებულმა სპეცი- რის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამი- როდის შეცვლის სითბო გაზაფხულისა. ნეტავ ყველა მიხვდეს თავის შეცდომას,
ალურმა ჟიურიმ, სამცხე-ჯავახეთის მუნი- ნისტროს მხარდაჭერით იმართება. დრო მოვიდეს წრფელი სინანულისა
ციპალიტეტის მონაწილეებს მოუსმინა. ფოლკლორის ეროვნული ფესტივალი ნეტავ როდის აღარ დავჭამთ ერთმანეთს, და სრულიად საქართველოს მიწა-წყალს,
შესარჩევ ტურში ახალციხის მუნიციპა- ორ ტურად გაიმართება. გალა-კონცერტი როდის მოვა ჟამი სიყვარულისა, მოეფინოს სითბო სიყვარულისა.
ლიტეტიდან ქორეოგრაფიული, ფოლკლო- კი, თბილისში, შემოდგომაზე იგეგმება. ნეტავ როდის გაიმარჯვებს წყვდიადზე
რული და საოჯახო ანსამბლები, ინდივიდუ-
სინათლე და სილამაზე სულისა. ავტორ-მთქმელი ზაურ ჯვარიძე,
ალური შემსრულებლები, ხალხური ზეპირ- რომა კალანდაძე,
სიტყვიერების, სახვითი და გამოყენებითი 75 წლის. ასპინძის მუნიციპალიტეტის
ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრის
ხელოვნების ოსტატები მონაწილეობდნენ. თანამშრომელი ნეტავ როდის, როდის ჩაიფერფლება სოფ. ჭობარეთი.
ნაღვერდალი ძმათა სიძულვილისა,
სალამი მესხეთს *** უყოყმანოდ დავლევ.

ვისაც მეზობელის შურს და
მოგესალმები ჩემო ტკბილო სამშობლო სი და სხვათა სახელოვან გვამთა!.. ჩამკონებია სიბერე, – მის ცოლს თვალებს გააყოლებს,
მხარევ!.. სამასი წლის მონობამ ოსმალოს უღელ სულ მზის ჩასვლასა ჰგავსო მე იმ კაცთან არ დავჯდები
ოცდა-ხუთი წელიწადია, რაც შენს მი- ქვეშ – ბევრი რამ შესცვალა თქვენში: მოკ- და ჩემი ოთახის ჭერი გულსაც არ გადავაყოლებ.
წა-წყალს გავშორდი... მე შინ ვიყავ ჭაბუკი, ლა თქვენი სული თავისუფლებისა – სიამა- კუბოს სახურავს ჰგავსო. ვიცი, ბევრი არ მეშლება,
ახლა კი მოხუცი!.. ყისა! ამოგგლიჯათ ტკბილი ქართული ენა, ზეწარიც შემომცვეთია,– კაცობის მაქვს ნიჭი,
აი ის გორაკი, სადაც მე დავრბოდი მუსლიმანო ძმანო!.. აწ ოსმალოს მეორეთ უფრო სუდარას ჰგავსო, არაკაცთან პურს არ შევჭამ,
აქედან სამოთხის კარი არ ვარ მაგის ბიჭი.
უდარდელათ. შემოსვლისაგან გიხსნათ ჩვენმა რევოლუ- ნისლ გადაყრილი ჩანსო. ვენაცვალე მის კაცობას
აი ის ყანა, ჭალა-ველები, სადაც მე დავ- ციენურმა ჯარმა... ეს ჩემი პირადობაც ხომ ვინც კაცურად იარა,
ნავარდობდი. ახლა კი დრო არის შეუდგეთ სულითა სამოთხის ვიზას გავსო. თავის დარდი დაივიწყა,
აი ის ანკარა წყალი, სადაც მე ცქვიტ, ამაღლებას, გონებით გაბრწყინებას. კვლავ თუ რამე ლექსი დავწერე, სხვას ურჩინა იარა.
წინწკლებიან კალმახს ვიჭერდი. ყოველივე ავაყვაოთ, ავაღორძინოთ ეს მხარე; აკვანი ნახევარს ჩრჩილი ფქვავსო, კარგი კაცის სიკეთემ ხომ
შენი ბორცვი, ხე, მიწა და ქვაც კი ჩემს არსე- ჩვენი კულტურისა, აკლდამა გასაოცარი პენსიაც ჰა, ჰა, ძლივს მყოფნის უქმად არ ჩაიარა,
ბასთან შეერთებულნი არიან!.. ბუნებავ, შენ ციხე მონასტრებისა, რომ კვლავ აქედან მო- თვალი სვამს, თვალი ჭამსო, ვისაც მოკეთის შეშურდა –
ისეთივე კეკლუცი – მომხიბლავი ხარ – რო- ეფინოს მთელ საქართველოს სხივი განათ- ბებერი ძვლებიც ჩხრიალებს, წყევლა-კრულვით იარა.
გორც იყავი. ლებისა, ჭეშმარიტი სწავლა-ცოდნისა. მე ჭიაც ვერ გამოხრავსო. მექანიზატორი კაცი ვარ,
თუ ლექსებს არ დამიბეჭდავთ, რით ვარ სხვებზე ნაკლები,
სხვა ბევრი რამ გამოცვლილა: ის შენო- შევსწირავ ჩემს გამოცდილებას – ცოდნას წერით მოვიკლავ თავსო! სხვის დაკრულზე არ მივლია,
ბანი დაქცეულან, სადაც მე პირველათ თვა- შენს კეთილ დღეობას – ბედნიერებას! არც ვარ ჩხუბის ამტეხი.
ლი ავახილე. ის ნაცნობნი პირნი აღარ არიან, მე იარაღით ხელში დავიცავ ჩემი სამ- *** შურიანმა ვერა მიყო,
რომელნიც ჩემ დროს იყვნენ, მათი ადგილი შობლოს თავისუფლებას!.. ვერაფრით ვერ მაჯობა,
დაუჭერიათ ახალგაზრდებს, მაგრამ რაღა- აი ამ მხურვალე გრძნობით მოგესალმე- გარედან და შიგნიდანაც წინაპრებმა მიანდერძეს
ცა კავშირსა ვხედავ მათ და ჩემს შორის... ბი, ჩემო ტკბილო სამშობლო მხარევ!.. კაცი უნდა კაცსა ჰგავდეს, ქვეყნად კაცურ-კაცობა.
ახალგაზრდებო, ჩემო სამშობლო მხრი- უცხო ტომელს არ ემონოს,
სხვის მამულში არ ოხრავდეს.
სანო! იცით თქვენ, თუ რა დიდებულ მხარეს ტრ. ჭობარელი, სიმწრის ცრემლით არ მოსთქვამდეს, ***
გარგუნათ ცხოვრება ბუნებამ?! სამშობლო „განახლებული მესხეთი”, N13, 1919 წელი ნასუფრალს არ გამოხრავდეს,
რუსთაველისა, თმოგველისა, ბექა აღბუღა- შიში არავისი ჰქონდეს, რა საყვარელი ყოფილხარ,
სტუმარი რომ შინ მიჰყავდეს. მშველელად შემომეყარე,
ცოლი სხვაგან არ გაექცეს, – შემოხიზნული დარდები,
ბუზის ჭერით არ დაკავდეს, სულ გარეთ გამომიყარე.
ლტოლვილთა საკითხი
საქართველოს არც ერთ კუთხეში არ დატრი- ბენ მამას. ამაოა ცრემლები, ამაოა ვედრება გაცი-
კაცი კაცსა უნდა ჰგავდეს,
თანაც – ვაჟკაცს ჩამოჰგავდეს.
უდაბნოში რომ მომაგენ,
წყარომდე გამომიყვანე,
შველას რომ აღარ ველოდი,
ალებულა ის უბედურება, რომელიც წილად ხვდა ვებულ ლოდებისადმი. ამ ნანგრევთა შორის აქა იქ
*** ნაპირზე გამომიყვანე.
ისტორიულად აოხრებულ მესხეთს და ჯავახეთს. თუ ამოდის კვამლი, მოსჩანს მბჟუტავი ცეცხლი. მეხრევ, სადა გაქვს თვალები, –
მთელი ახალქალაქის მაზრა და ახალციხის მაზ- ეს ჯერ კიდევ ცოცხლათ დარჩენილნი, მარა უკა- უღელს შეგვაბი ხარები,
რის 20 ქართული სოფლები ექვსი თვის განმავ- ნასკნელ აგონიაში მყოფი ჯავახელებია, რომელ- შრომისთვის გამოწვრთნილები,
***
ლობაში ბინადრობდნენ ბაკურიანის და აწყურის თა თავზე გადაიარა საშინელმა გრიგალმა, აუწეწა არა ვართ შენისთანები, ერთხელ კურდღელი მანახა
ტყეებში, ღია ცის ქვეშ იყინებოდნენ უსუსური ოჯახი, მოსტაცა შვილები, გათიშა ნათესავები და წავალთ, თვალს მოვეფარებით, ძაღლო, შენგან დაჭერილი,
ბავშვები და ულუკმაპუროთ იხოცებოდნენ დე- ბედმა კი თითოოროლა დააბრუნა ისევ საყვარელ პატრონთან გაგეპარებით. ერთხელ მესიჯი მანახა
დები. დღეს ეს მიდამოები ერთ დიდ სასაფლაოს ჯავახეთში, რომელიც დღეს მხოლოდ მგლოვიარე ქალო, შენგან მოწერილი,
წარმოადგენენ, სადაც ობლათ გამოიყურებიან ოჯახს წარმოადგენს. *** იქნებ სიზმარში გიხილო
დაუსრულებელი ჯვრები საფლავებისა. მესხეთ- ყველა ცდილობს ლტოლვილთა გაჭირვების გულში მყავდე დაჭერილი,
ჯავახელთა ტრაგედია ჯერაც არ დასრულებულა. შემსუბუქებას. მთავრობა შეძლებისდაგვარად ქალი წავიდა, გაფრინდა, მზე და მთვარე დაგვნათოდეს,
ჯერაც არ დაბრუნებია უბედური გლეხი თავის ეხმარება მათ, თუ სამშობლოში დასაბრუნებელ მე აქ უქალოდ მოვხუცდი, ჯვარი გვქონდეს დაწერილი.
დანგრეულ სახლკარს, ჯერაც არ დაუნთია კოცო- თანხით, თუ თფილი ტანთსაცმელით და გამო- ქმარ-შვილთან ყოფნას არჩია
ნი გაცივებულ კერაზე. დაწყებული ბორჯომიდან, საკვებით. მარა ასეთი ზომები ვერ უშველის გადამთიელი მოხუცი.
ვიდრე ახალციხე-ახალქალაქამდე მიდიან ყოველ ჯავახეთს, ასიათასები ვერ შეუმსუბუქებს მათ ***
დღე ურმებით და უმთავრესათ კი ფეხით, ექვსი მძიმე გასაჭირს. აქ საჭიროა ფართო დახმარება, ***
თვის განმავლობაში შიმშილისაგან დასუსტე- საჭიროა მთელი აპარატების, ორგანიზაციების შენი სიყვარული მჭირს,
ბულნი, ღონე მიხდილნი და მოჩვენების მზგავსი ამუშავება, მაზრებში საკვები და საექიმო პუნქ- ამ ცხოვრებას რას გაუგებ, მე ამის თქმას ვინ მაცლის,
აჩრდილები. ათი წლის ბავშვს გაჭირვებისაგან ტების მოწყობა, ხოლო გაზაფხულისათვის სათეს- ვისთვის როგორ გავა, შენი დღეგრძელობა მსურს,
უკვე დანაოჭებია პირის სახე, არ უღიმის ტუჩე- ლე ხორბლის, სამუშაო ცოცხალი საქონლის და ზოგს რომ თეთრად უთენდება, რომ დაგლოცო, ვინ მაცლის.
ბი და ცრემლებიც კი გაშრობია. ან რომ იტიროს, ხელსაწყოს შოვნა, რომ ცოცხლად გადარჩენილმა ზოგსაც მწარედ, შავად. შენთან ყოფნა მინდა და,
ვის შეაბრალოს თავი, ვინ დაუამებს ტკივილებს ჯავახელებმა მომავალ წლისთვის მაინც შესძლონ ზოგი პეპლად იბადება, ფეხქვეშ მიწას ვინ მაცლის,
უპატრონოს, რომელმაც დედ-მამა ტყეში, ობოლ თავის გამოკვება. ზოგი კიდევ – ყვავად, შენთან ყოფნა მინდა და,
საფლავში დასტოვა და თვით კი მიყვება მეზობ- 1 თებერვალს ახალქალაქში მოწვეულია ზოგი კაცად გვევლინება, გულზე მიწას ვინ მაყრის.
ლებს და არც იცის, ვინ იქნება მისი პატრონი. გლეხთა ყრილობა. ცხადია ყრილობის უმთავრეს ზოგი – ავ-შარ ქალად, სადაცაა ჩამოთოვს,
ახალციხის ქუჩებზე მრავალს შეხვდები საგნათ გადაიქცევა ლტოლვილთა დახმარების მადლობა ღმერთს, ერთმანეთსაც თავზე ფიფქებს დამაყრის,
ობოლ ბავშვებს, ხელ გაშვერილი ითხოვენ საჭ- საკითხი. ჩვენ ღრმად გვწამს, რომ ყრილობის ალაგ-ალაგ ვგავართ. იქნებ გზა მიმასწავლო,
მელს და ამ ცივს ზამთარში ფეხშიშველა დატან- აზრს მთავრობა ჯეროვანი ყურადღებით მოეპყ- რომ მოვიდე შენამდის.
ტალობენ. მაგრამ კიდევ უფრო შემაძრწუნებელია რობა და ლტოლვილ მესხ-ჯავახელებს ყოველმხ- ***
ჯავახეთის სურათი, რომელიც ერთ დაუსრულე- რივ დახმარებას გაუწევს. ავტორ-მთქმელი ზეზვა ბიბილაშვილი,
ბელ ნანგრევებს წარმოადგენს და ამ ნანგრევთა ამ ცხოვრებას უშეცდომოდ 61 წლის, ასპინძის მუნიციპალიტეტის
შორის ყრია მკვდრები, ხოლო მკვდრების ირგვ- გაზეთი „განახლებული მესხეთი” ვინც კაცურად გალევს, სოფელი იდუმალა
ლივ დაძრწიან ობლები, დაეძებენ დედას, მოუხმო- 1919 წელი, N1 მე იმ კაცის სადღეგრძელოს
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები:
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ლობს თავისუფალი პრესის
პრინციპებით და ავტორის
გაზეთი რეგისტრირებულია ასპინძის რაიონის სასამართლოს მიერ 1998 წლის 15 ოქტომბერს. მოსაზრებებსა და გამონათ-
სარეგისტრაციო N19/4-17 ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

შპს „საარის” სტამბაში 0500, დაბა ასპინძა, თამარის ქ. N3,
უზრუნველყოფა სარედაქციო საბჭო: მისამართი: ქ. თბილისი,
დურმიშხან ბერიძე, მერაბ ბერიძე, ტელეფონი მთავარი რედაქტორის: 599 97 95 24
ირმა ჯიშკარიანის თევდორე მღვდლის 57. lit.meskheti@gmail.com
ვახტანგ ინაური, სოსო გიქოშვილი ტელ: 2.94-14-32 lit meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2022 - Mai - 5

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2022 - Mai - 5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამეოთხე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

ქმედებით გარდაუვალობა ბუმერანგისა

“ცუდი ყოფილა სიცოცხლე, ყვავილში გადატეხილი”

აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორია - 90

ცვალებადი ვარსკვლავების კვლევა აბასთუმნის

„მზის სამსახური” და მზის გარე ფენების მოვლენათა

ჩემი უფროსი მეგობარი

ევგენი ხარაძის ოჯახი

საქვეყნოდ ცნობილი მეცნიერი

როგორ გავიცანი გვეამაყებით,

ნიკო ახალკაცი ბატონო ბონდო!

შესარჩევი ტური ახალციხეში “ლექსო, არ დაიკარგები!”

სალამი მესხეთს *** უყოყმანოდ დავლევ.

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

You might also like