Literaturuli Meskheti 2023 - January - 1

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№1 (291)
იანვარი
2023 წელი
ფასი 60 თეთრი
გამოცემის ოცდამეხუთე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
„ლიტერატურული მესხეთის”
გამოცემის 25-ე წელი
გილოცავთ! გაზეთი, რომელიც იტევს ეპოქებს ვულოცავ გაზეთ
სამცხე-ჯავახეთის სახელმ-
წიფო უნივერსიტეტის დამოკიდე-
სალიტერატურო-შემოქმედებითი
საქმიანობის ხელშეწყობა იყო. ამ
ვერ გაუძლებდა. პირველ რიგში
იმიტომ, რომ შემოქმედებითი რე-
„ლიტერატურულ
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” გა-
მოცემის 25-ე წელი დაიწყო. დღემდე გაზეთ- ბულება გაზეთ „ლიტერატურული
მესხეთისადმი” თავიდანვე იყო
დროს, 1990 წლის დეკემბერში გა-
მოდის ფილიალის გაზეთი – „მეს-
სურსი მესხეთს არ ჰქონდა. ასე არ
ფიქრობდა გაზეთის რედაქტორი,
მესხეთს” გამოცემის 25-ე
მა რთული გზა განვლო, მიუხედავად ამისა
ეს დრო თქვენთვის საკმაოდ ნაყოფიერი და განსაზღვრული და გამორჩეული.
„ლიტერატურული მესხეთი” სა-
ხეთი”. მას, ისევე როგორც სხვა
გაზეთებს, მხოლოდ ლიტერატუ-
რომელმაც რეგიონული მიზნები
და ფუნქცია არ იკმარა და გაზეთი
წლის იუბილეს
სასახელო გამოდგა!
ამ ხნის განმავლობაში თქვენ შეძელით ქართველოს შემოქმედებით ცხოვ- რული პროფილი ვერ ექნებოდათ. აქცია ზოგადქართულ ლიტერტუ- „ლიტერატურული მესხეთის” დაარსების
მრავალრიცხოვანი მკითხველის გულის მო- რებაში გამოჩნდა ყველაზე რთულ არადა, აშკარად იგრძნობოდა ლი- რულ გაზეთად. დღიდან გაზეთის წარმატებაში დიდი შრომაა
გება, რასაც მოყვა დამსახურებული დაფა- დროს. მას არ ჰქონდა არც ტრადი- ტერატურული გაზეთის არსებო- მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, ჩადებული, რამაც შედეგი გამოიღო და გაზეთს
სება და აღიარება! ცია და არ ჰყავდა წინამორბედი ბის საჭიროება. რომ გაზეთის არსებობის განმავ- მკითხველი საქართველოს თითქმის ყველა რე-
წლებია „ლიტერატურული მესხეთი” გაზეთი, რომლის საქმესაც გააგრ- შემთხვევითი არ არის, რომ ლობაში ნომერი არ ჩავარდნილა, გიონში ჰყავს. დღეისათვის გაზეთი 2800-მდე
ჩვენი რეგიონის კულტურული და ლიტერა- ძელებდა. ამ საქმეს სათავეში ჩაუდგა ლი- არ ყოფილა თემატური სიღარიბე. ტირაჟით ვრცელდება.
ტურული ცხოვრების სადარაჯოზე დგას. სამხრეთ საქართველო მიჩ- ტერატურული ტრადიციის მქონე გაზეთი არ არის მხოლოდ ერთე- გაზეთის ერთ-ერთი დამფუძნებლის ავთან-
ყოველი ახალი ნომერი საინტერესოდ იკით- ვეული იყო სარაიონო გაზეთების ისეთი ოჯახის წარმომადგენელი, ული ავტორების შემოქმედების დილ ბერიძისა და სარედაქციო საბჭოს თავდა-
ხება, რადგან თითოეულ ფურცელზე ჩვენი პოლიტიკური და კომუნისტური როგორიც ბატონი ავთანდილ ბე- იმედზე. მას აქვს მასშტაბური ხედ- უზოგავი შრომით, უდიდესი ძალისხმევითა და
ხალხის, მესხთა და სრულიად ქართველთა იდეოლოგიის პროპაგანდისტულ რიძეა. მას ნათლად ჰქონდა წარ- ვა მესხეთის ისტორიული, თანა- სამცხე-ჯავახეთის სიყვარულით, გაზეთი რეგი-
სუნთქვა, გულისცემა, დარდი და აღმაფრე- ფუნქციას. მე-20 საუკუნის გან- მოდგენილი გაზეთის ფუნქცია, მედროვე და მომავალი პერსპექ- ონის ლიდერად ჩამოყალიბდა.
ნაა ჩაქსოვილი. მავლობაში სარაიონო გაზეთებმა დანიშნულება, მისი როლი რეგი- ტივების შესახებ და არა მხოლოდ გისურვებთ წინსვლას და ჩვენი რეგიონისთ-
გაზეთ „ლიტერატული მესხეთის” რე- გარკვეული შეფარული არაპოლი- ონის (მესხეთის) თანამედროვე შემოქმედებითი კუთხით. ვის სასიკეთო საქმეების კეთებას.
დაქცია წლებია დაუღალავად, მუხლჩაუხ- ტიკური პუბლიკაციებით შექმნეს ისტორიის შექმნაში. საჭირო იყო გაზეთმა გააცოცხლა მინავ- „ლიტერატურული მესხეთის” სარედაქ-
რელად და პატიოსნად ემსახურება და პო- გარკვეული ლიტერატურული ინტელექტუალური შემოქმედები- ლებული მესხური სული, რომელიც ციო საბჭოს თითოეულ წევრს ვუსურვებ კიდევ
პულარიზაციას უწევს ჩვენი რეგიონისა და ფონი. არსებობდა ასევე მწერალ- თი ძალების მხარდაჭერა. იდეამ მრავალი ფაქტორის გამო ჩრდილ- უფრო მეტ წარმატებებს პროფესიულ კარიერა-
ქვეყნისათვის ისეთ მნიშვნელოვან საქმეს, თა კავშირის რეგიონული ფილი- და ღირებულებების საერთოობამ ში იყო მოქცეული. მას გამხნევება, ში. მჯერა, რომ ერთგული მკითხველი არასოდეს
როგორიცაა ჩვენი ისტორიის, კულტურის, ალი, რომლის ხელმძღვანელობაც განაპირობა, რომ თსუ ახალციხის წახალისება, წარსულის დაფასება მოგაკლდებათ.
ტრადიციების პატივისცემა და სიყვარული, ერთგვარი შუამავლის როლს ფილიალი, როგორც ინსტიტუცია და მომავლის იმედი სჭირდებოდა. კიდევ მრავალი წელი ღირსეულად გეტარე-
ეროვნული თვითშეგნების გაღვიძება და ასრულებდა ცენტრისა და რეგი- და ბატონი ავთანდილ ბერიძე, ეს ყველაფერი შეძლო „ლიტერა- ბინოთ საუკეთესო გაზეთის სახელი.
განმტკიცება! ონის ლიტერატურულ ცხოვრებას როგორც კერძო პირი აფუძნებენ ტურულმა მესხეთმა”.
გაზეთი „ლიტერატურული მესხეთი” შორის. დრომ მოამზადა ნიადაგი „ლიტერატურულ მესხეთს”. სამცხე-ჯავახეთის სახელმ ანტონ ობოლაშვილი,
არის სამცხე-ჯავახეთის თანამედროვე მემა- დამოუკიდებელი გაზეთების შე- იმ პერიოდში ბევრი ახალი წიფო უნივერსიტეტის სა ხელით საქართველოს პარლამენტის წევრი
ტიანე და მაჯისცემა! საქმნელად. მთავარი იყო, რომ გაზეთი გაჩნდა. მონატრებული ვულოცავთ გაზეთ „ლიტერატუ-
დამოუკიდებლობა ქცეულიყო თავისუფლება გამოიხატებოდა რულ მესხეთს” ღირსეულად გავ-
გილოცავთ ამ მეტად მნიშვნელოვან
თარიღს, გამოცემის 25-ე წლის იუბილეს, იდეურ დამოუკიდებლობად და იმით, რომ ბევრს გაუჩნდა თავისუ- ლილ წლებს. ასეთივე ღირსები- ქართული სიტყვის
გავთავისუფლებულიყავით კომუ- ფალი სიტყვის თქმის საშუალება, თა და შე მართებით საქმიანობის
გისურვებთ წარმატებებს!
ნისტური მენტალობისაგან. თუნდაც საკუთარი ტრიბუნიდან. გაგრძელებას ვუსურვებთ მის ერთგულებით
ბესიკ ამირანაშვილი, სწორედ ამ პერიოდს დაემთ- ეს თავისუფლება გაზეთების სიმ- რედაქტორს ბატონ ავთანდილ
სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო ხვა მესხეთში ივ. ჯავახიშვილის რავლეში აისახა, თუმცა სიტუაცია ბერიძეს, გაზეთის ავტორებსა და
სახელობის თბილისის სახელმ- დროებითი და კონიუქტურული მკითხველს. მესხეთი საქართველოს მარგალიტია. ის, რო-
რწმუნებული გორც საქართველოს გეოგრაფიული პროვინცია,
წიფო უნივერსიტეტის ახალციხის აღმოჩნდა .
ფილიალის შექმნა, რომლის არსე- ბევრს ეეჭვებოდა, რომ „ლი- მაკა ბერიძე, ყოველთვის სცილდებოდა პროვინციის ჩვეულებ-
ბობის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი ტერტურული მესხეთი” დროს რექტორი, პროფესორი რივ გაგებას და მუდამ ერთ-ერთი ცენტრი იყო დიდი
გილოცავთ გაზეთის ქართული კულტურისა. ბუნებრივია, რადგან ის ხომ
ქართული ფილოსოფიურ-მხატვრულ-ესთეტიკური
გამოცემის 25-ე გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” აზროვნების მწვერვალის – შოთა რუსთაველისა და
ასევე უდიდესი ქართველი ქრისტიანულ-მისიონე-
წლის იუბილეს შემოქმედებით კოლექტივს რული მოღვაწე ჰაგიოგრაფ მწერლის – ,,ზეცისა
კაცის და მიწისა ანგელოსის’’ გრიგოლ ხანძთელის
ბატონებო! ველი აჩუქა ყველა ნახმლევისა ყველას გვახსენებს, თუ როგორ სამკვიდრო მხარეა. ,,იქ გაფანტული კულტურის
თქვენი გაზეთი ჩვენი რეგიონის დიდი ნაშთები სულია ჩვენი ერისა,’’ – წერდა მესხეთის
საქართველოს მწერალთა და ნაისრალის სალბუნად, ის უნდა აკეთებდე დიდ ეროვნულ
მემატიანეა, რომელიც ფეხდაფეხ მიყვება შესახებ ჩვენი გენიოსი ვაჟა-ფშაველა. გარეშე
კავშირი, საქართველოს ყოველ შემოქმედი, რომელმაც ჟრუან- საქმეს, აკეთებდე ჩუმად, ღირ-
დროს, მის არსებობას, წარმატების, განვითა- მტერთა გამუდმებულმა შემოტევებმა, ისტორიის
კუთხეში მოღვაწე ქართველი ტელის მომგვრელი შეგონებით სების გრძნობით, როგორ უნდა
რების ქრონიკებს. ძნელბედობამ ქართული კულტურის ამ ოაზისში
მწერლები, ვისაც საქართველოს- დაგვამახსოვრა თავი – „სჯობს იცავდე დიდი ილია მართლის
,,ლიტერატურული მესხეთის’’ ფურც- ბევრი რამ იავარქმნა, გაანადგურა. როგორც იტყ-
თვის და ქართულად უძგერს სიცოცხლესა ნაძრახსა სიკვდი- ანდერძად ქცეულ სამებას, მამუ-
ლებზე აღბეჭდილი თითოეული მოვლენა ვიან – ,,ნაშთი ძველი დიდებისა’’ შემორჩა მხოლოდ.
გული, დიდი სიყვარულით მოგე- ლი სახელოვანი”. ლი, ენა, სარწმუნოება რომ ჰქვია
თუ ფაქტი, ჩვენი წარსულის გაცოცხლებაა, საჭირო და აუცილებელიც გახლდათ ამ მხარეში არ
სალმებიან და გილოცავენ თქვე- 25-ე წელი დაიწყო თქვენი სახელად.
ახალი ემოცია და განცდაა. ყოველი ახალი ჩამქრალიყო და არ მინელებულიყო კულტურული
ნი და ჩვენი ძვირფასი გაზეთის მშვენიერი გაზეთის გამოცემი- როგორ გაუმართლა ამ დი-
გამოცემული ნომერი ჩვენი რეგიონის სიახ- ცხოვრება, რის ფლაგმანადაც უკვე მეოთხედი
„ლიტერატურული მესხეთის” დან. ამ ხნის განმავლობაში „ლი- დებულ გაზეთს, რომ სათავეში
ლეა, ლიტერატურულ-შემეცნებითი, ასევე საუკუნეა გაზეთი ,,ლიტერატურული მესხეთი’’
გამოცემის 25-ე წლისთავს. ტერატურულმა მესხეთმა” სრუ- ისეთი წინამძღოლი უდგას, რო-
ქართული პოეზიის გამოძახილია ჩვენი ის- გვევლინება. მის ირგვლივ მოხდა სწორედ აქაური
ჩვენ, ყველას, თქვენი მშვე- ლიად დამსახურებულად დაიმკ- გორიც ავთანდილ ბერიძეა, სე-
ტორიის ქრონიკებიდან. კულტურულ-შემოქმედებითი ძალების შემოკრება.
ნიერი გაზეთის ჭეშმარიტ გულ- ვიდრა ადგილი ქვეყნის წამყვან ნაკში დაყუდებულ ბერივით რომ
მინდა დიდი პატივისცემით მოგილო- გაზეთმა ,,ლიტერატურულმა მესხეთმა’’ შესძლო
შემატკივარს, სრულად გვაქვს ლიტერატურულ ორგანოთა ელოლიავება მისი სამშობლოს
ცოთ ყველას, მთელ თქვენს გუნდს, გაზეთის მთელი ამ ხნის მანძილზე ამ მხარეში მშობლიური
გასიგრძეგანებული, რომ „ლიტე- შორის, დაიმკვიდრა უაღრესად უკვდავებას.
თითოელ თანამშრომელს, მისი სულისა და ენისადმი ერთგულება და ქართული სიტყვისადმი
რატურული მესხეთი” არ არის დახვეწილი სარედაქციო პოლი- მტკიცედ გვწამს, რომ „ლი-
გულის ჩამდგმელს, გაზეთის რედაქტორს, რუდუნებით მსახურება.
ერთი რიგითი ლიტერატურული ტიკით, გემოვნებით შერჩეული ტერატურული მესხეთი” კვლა-
,,საპატიო ასპინძელს’’ ბატონ ავთანდილ ბე- საგანგებოდ აღსანიშნავია ამ გაზეთის მთავარი
ორგანო. ის საქართველოს, ჩვენი ლიტერატურული პროდუქციით, ვაც ჩვეული შემართებით იღვა-
რიძეს ,, ლიტერატურული მესხეთის’’ გამოცე- რედაქტორის, მრავალმხრივ მოღვაწე კაცის, ბატონ
საესავი სამშობლოს ერთ-ერთ ქვეყნის წარსულის თაყვანის- წებს ღვთისმშობლის წილხვდო-
მის 25-ე წლის იუბილე. ავთანდილ ბერიძის მუხლჩაუხრელი ამაგი და დამ-
მედროშეს წარმოადგენს, ნამდ- ცემით და უკეთესი მომავლის მილი ქვეყნის – საქართველოს
გისურვებთ წინსვლასა და უფრო მეტი სახურება, რომ ეს გაზეთი არსებობს და დღენიადაგ
ვილ და მუხლჩაუხრელ მეციხოვ- რწმენით გამსჭვალული ნაწარ- სამსახურში, იღვაწებს მისთვის
სასარგებლო საქმის კეთებას ქვეყნისა და ას- აცოცხლებს დღევანდელი მესხეთის კულტურულ
ნეს, რომელიც ძველქართული მოებებით. ჩვეული პროფესიონალიზმითა
პინძისთვის. ცხოვრებას, რაც, თავისთავად, დიდი ქართული
რწმენითა და სასოებით იცავს ამავე დროს, გვახარებს, და თავდადებით.
ჩვენ გვჯერა, რომ ერთგული მკითხველი კულტურის გვერდით მყარად დგომაც გახლავთ.
მამულს ავთვალი და გულხენეში რომ თქვენი გაზეთი თანაბარი
არასოდეს მოგაკლდებათ. მრავალი წელი მკითველთა სიმრავლე, ჩვენი უფლის იესო
გადამთიელების ზრახვებისაგან სიყვარულით ეპყრობა ძირძველ სიყვარულით,
ღირსეულად გეტარებინოთ თქვენი გაზეთის ქრისტეს მადლი და შეწევნა ვუსურვოთ ამ დიდე-
– გადათელონ ქართული სულის, ქართულ მიწაზე მცხოვრებ სხვა
სახელი!
ქართული სულირების ჰეგემო- ეროვნების წარმომადგენლებს მაყვალა გონაშვილი, ბულ გაზეთსა და მის ამაგდარ რედაქტორს.
პატივისცემით, ნია ამ უძველეს ქართულ მიწაზე, და დიდ ადგილს უთმობს მათ შე- საქართველოს მწერალთა
ასპინძის მუნიციპალიტეტის მერი მესხეთი რომ ჰქვია სახელად, იმ მოქმედებას თავის ფურცლებზე. კავშირის თავმჯდომარე დავით შემოქმედელი,
მიწაზე, რომელმაც კაცობრი- ოცდამეხუთე წელია რაც სრულიად საქართველოს რუსთაველის
როსტომ მაგრაქველიძე ობას ღვთიური შოთა რუსთა- „ლიტერატურული მესხეთი” საზოგადოების პრეზიდენტი
2 ლიტერატურული მესხეთი 2023 წელი, იანვარი
იუბილე
„ლიტერატურული მესხეთი” და დრო გაზეთ “ლიტერატურული მესხეთის”

ვულოცავ ჩემს საყვარელ გაზეთს, საიუბილე წელს მთავარ რედაქტორს,
რედაქტორს, ბატონ ავთანდილ ბერიძეს
„ლიტერატურულ მესხეთს”, ფრიად ბატონ ავთანდილ ბერიძეს, ნიჭიერ
ულამაზეს თარიღთაგან გამოცემის პოეტს, საზოგადო მოღვაწესა და ბატონო ავთანდილ! მეოთხედი სა- ისტორიაში და საპატიო ადგილი და-
25-ე წლის იუბილეს. საკვირველ ორგანიზატორს, უთუოდ უკუნე მიილია, რაც „ლიტერატურული იკავეთ. თქვენ ოცდამეხუთე წელია
ჩვენი წმიდად ქართული გაზეთი მის ღირსეულ კოლექტივთან – სარე- მესხეთი” დაარსდა, დაარსდა და ცოც- ამტკიცებთ იმას, რომ „კარგი გაზეთი”
სიმართლის, ხელოვნების, მეცნიერე- დაქციო საბჭოს თითოეულ წევრთან ხლობს მკითხველისათვის, ქვეყნისათ- დედაქალაქის გარდა საქართველოს
ბის, ისტორიისა და მრავალმხრივი ერთად. რა თქმა უნდა, წმიდად მქა- ვის, ქართული საქმისათვის. წარმატება ნებისმიერ მხარეში, ნებისმიერ ქალაქ-
შემოქმედებითი სიახლეების უტყუ- დაგებელი გაზეთის გულწრფელ მკით- იმან განაპირობა, რომ თავად გაზეთის ში შეიძლება არსებობდეს თუკი ადამი-
არი მოამბეა და მეხსიერების სამივე ხველებს ვულოცავ და ვუსურვებ მარა- დაარსების იდეა იყო დიდებული, თუმ- ანებს, პროფესიონალებს, თავდადება
განზომილების უძვირფასესი განძია. დიულ მეგობრობას დიდ მაუწყებელ- ცა, ერთი შეხედვით, ძნელად განსა- და საქმის სიყვარული ექნებათ. თქვენ
შემგონებელი, ღრმად მოქადაგე და თან; დაე, გეგრძნოთ ხანგრძლივად ხორციელებელი. გაზეთის რედაქტო- სამშობლოს ამის კარგი მაგალითი უკვე
ღირსეული მასწავლებელია ყოველთა, „ლიტერატურული მესხეთის” მუდმივი რისა და მის გარშემო შემოკრებილი მიეცით.
ეროვნული სუნთქვაა შემოქმედებითი სითბო, სულთ დიდება და ქართული ადამიანების პროფესიონალიზმმა, თავ- „ლიტერატურულ მესხეთს” კვლა-
თუ მრავალმხრივ მოღვაწე საზოგადო- აზროვნება – ნიჭის მქადაგებლობა... დადებამ და საქმის სიყვარულმა ყველა ვაც მოუთმენლად ელიან...
ებისა. გაზეთის სიღრმეებში საერთოდ წინააღმდეგობა დაძლია. დღეს „ლიტე-
ნიჭს, მაღალ ზნეობას, უმწიკვლო სიყ- თქვენი მეგობარი, რატურულ მესხეთს” ელიან არა მარტო ღრმა პატივისცემით,
ვარულს და მრავალდარგოვან სამარ- სამცხე-ჯავახეთში, არამედ დედაქა-
თლიანობას რომ ვპოულობთ დროსგან მწერალ-მხატვარი ლაქსა და მთელ საქართველოში. ვახტანგ გურული,
გამთბარ მის გვერდებზე. ვულოცავ ბატონო ავთანდილ! თქვენ უკვე ისტორიის მეცნიერებათა
რეზო ადამია
თემატიკით უმდიდრესი გაზეთის 25-ე შეხვედით ქართული ჟურნალისტიკის დოქტორი, პროფესორი
დიდ წარმატებებს გისურვებთ!

გაზეთ „ლიტერატურული მესხე- გაზეთი ,,ლიტერატურული მესხეთი’’ ინარჩუნებს თავის პოზიციას, იგი რესპუბ- ვებ სარედაქციო საბჭოს თითოეულ წევრს
თის” აქტიური მკითხველი ვარ. მისი ყოვე- ის დიდი დაუშრეტელი წყარო და მაცნეა ლიკაში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობადი და დიდ წარმატებებს, მრავალი საინტერესო
ლი ახალი ნომერი მუდამ დევს ჩემს სამუშაო სამცხე-ჯავახეთზე, მხარეზე, რომელიც მნიშვნელოვანი გამოცემაა ლიტერატურულ ინიციატივის განხორციელებას შემოქმდე-
მაგიდაზე. ეს ქართულენოვანი გაზეთი ჩემ- მდიდარია თავისი ისტორიული წარსულით, გამოცემებს შორის. ბით საქმიანობაში.
თვის ყოველთვის იყო და არის საინტერესო ეთნოგრაფიით, ფოლკლორით და კულტუ- მოხარული ვარ, რომ მერგო პატივი, ვიყო
საკითხავი გაზეთი, მით უფრო, რომ მას, რით. იგი 25-ე წელია ყოველივე ამას თავის ამ გაზეთის აქტიური მკითხველი და ვთანამ- ბერნიკ (ნანე) ჰოვსეფიან,
როგორც პედაგოგი, სასწავლო პროცეს- ფურცლებზე ათავსებს და მისი თითოეული შრომლობდე მასთან. სსიპ ნინოწმინდის
შიც ხშირად ვიყენებ, განსაკუთრებით როცა ნომერი მესხეთის უპირობო მემატიანეა. სკოლის დირექციის სახელით ვულოცავ მუნიციპალიტეტის
თემა ქართულ ლიტერატურასა და ისტო- რეგიონში გამომავალი ლიტერატურული გაზეთ ,,ლიტერატურულ მესხეთს’’ გამო- სოფელ ეშტიის N1 საჯარო
რიას ეხება. გაზეთი წლების განმავლობაში მტკიცედ ცემის 25-ე საიუბილეო თარიღს და ვუსურ- სკოლის დირექტორი
ვითხოვ სიტყვას! ლიტერატურულ ორგანოს ერთ ობოლ სა- გაზეთ-ალბომს დაამსგავსა! დაქტორს, ავთანდილ ბერიძეს, როგორც
ქართველი მკითხველის საყვარელი კონტაქტო ტელეფონის ნომერსაც ვერსად რას იზამთ, ამგვარ თვითრჯულებს რუსთაველის კუთხის ღირსეულ შვილსა
და სანდო ,,ლიტერატურული მესხეთი” უპოვით! თუ გამოიჩინეთ შემოქმედთათ- დღევანდელი კვერცხი ურჩევიათ ხვალინ- და შესანიშნავ შემოქმედს, კარგად ესმის –
ოცდამეხუთე წელს ითვლის!.. ამასთან და- ვის დამახასიათებელი საბედისწერო წინ- დელ სავარაუდო ქათამს! დახედული კაცი ის უნდა იყოს არა ერთი მუჭა საძმაკაცოს
კავშირებით წერილის დაწერის სურვილი დაუხედაობა და ნაწარმოების ელექტრო- კი იოლად ხვდება: ულმობელი დრო-ჟამი თუ შეხმატკბილებული წრის კაპრიზების
თავისთავად დამებადა!.. საწერ მაგიდას ვერსია გაგოროზებული რედაქტორ-ფე- ამგვარი გონებადახშულის შემთხვევაში დამაამებელი ქედმაღალი რედაქტორ-ფე-
რომ მოვერგე და სათქმელის გააზრებას ოდალის შეკვეთის გარეშე გადააგზავნეთ, ქათმის კი არა, ჭინჭურელეს1 გალაყებულ ოდალი, არამედ თავის გამორჩეულ გაზეთ-
შევუდექი, მოულოდნელად პირდაპირო- როგორც ,,მოძალადე” ავტორს, თვითონ კვერცხსაც არ გამოიმეტებს! ქათამზე ლა- ში დაბეჭდვის მოსურნე ნებისმიერი შემოქ-
ბის ისეთმა მოურეველმა წყურვილმა გა- ხომ პასუხს არ გაღირსებენ და ვერც თქვენ პარაკი ხომ ზედმეტია! მედის პირუთვნელი რედაქტორ-მსაჯული,
დამლეკა, პირადად ჩემთვის სასწაულის შეიტყობთ მის ასავალ-დასავალს! ასე რომ, ღმერთო, ეს რაღა უბედურება იყო: რათა უმწიკვლო სამსახური გაუწიოს ქარ-
მსგავსი რამ მოხდა: მომეჩვენა, სათქმელ- სულ განუჭვრეტელი მოლოდინის საწამე- ზოგიერთი ლიტორგანოს ფურცლებიდან თულ მწერლობას, ქართულ სულიერებას!
დაგუბებულმა პირდაპირობამ თითებიდან სწორედ ეს სანიმუშო თვისებები ავ-
კალამი თავდაჯერებით გამომაცალა და
წერა თვითონ დაიწყო, მე კი გაოგნებულ
სანიმუშო ფსევდონიმი თანდილ ბერიძეს სამართლიანად აყენებს
ქართულ ლიტერატურულ ორაგნოთა გა-
დამკვირვებელს დამამსგავსა! მორჩეულ თანამედროვე რედაქტორთა
მაშ, მოდი, თავკატუნის გარეშე ვიკით- ბელ ჩარხზე გაკრული უნდა გიყოლიონ, წლების მანძილზე რაღანაირი ქუჩური შორის!..
ხოთ: ნებისმიერი ლიტერატული ორგანოს რათა... ლანძღვა-გინების ნიაღვარი არ ესხმოდა დასასრულ, თავს ვერ ვიკავებ გაკვრით
სულსა და სახეს ვინა ძერწავს? თვითონ? ო, ერთი წრის, კლანისა თუ მავანთათვის არასასურველ საზოგადო მაინც არ აღვნიშნო დღიდან დაარსებისა,
ცხადია, რედაქტორი და მხოლოდ რე- მსოფლიოში ყველაზე წებოვანი, გრაფო- მოღვაწეს... საქართველოს პრეზიდენტს... ,,ლიტერატურული მესხეთის” ფურცლებ-
დაქტორი!!! დიახ, მაგრამ აქ თავისთავად მანული დუღაბით შეკავშირებულ საძმა- პარლამენტს... მთავრობას... ვიღას არა! აქ ზე გამოქვეყნებული მრავალფეროვანი
გაგონდებათ სერვანტესისდროინდელი კაცოს ერთმანეთთან ისეთი დალაგებული საშინელება ის უფრო იყო, ამგვარ ქუჩურ პუბლიკაციები! რა შორსმჭვრეტელურად
ფრთიანი ფრაზა: ესპანური წამოსასხამი კომპიუტერულ-სატელეფონო ურთიერ- უწმაწურობას ცივილიზებული კრიტიკის შერჩეული თემები, როგორ მიმზიდველად
ბევრს წამოუსხამს, მაგრამ ყველა მათგანი თობა აკავშირებთ, ნებისმიერი ქვეყნის უმაღლეს პილოტაჟად ასაღებდნენ! არა- და სიყვარულით არის გაშუქებული ჩვენი
ესპანელი როდიაო! სპეცსამსახურს შეშურდებოდა! ჰოდა, და, ეს იყო არა ადამიანური პოლემიკის ისტორიისა და ყოფა-ცხოვრების ის ღრმა,
საქართველოს დამოუკიდებლობის მო- რა ენაღვლებათ ან ამ გაყრუმუნჯებულ ერთ-ერთი მისაღები ფორმა, არამედ საკუ- ჯანსაღი ფესვები, რომელთა გადავიწყება
პოვების შემდეგ ლიტერატურული ორგა- საზოგადოებაში ვინ არის გამკითხავი: თარი შემოქმედებითი უსუსურობის შეგნე- სახეიროს არაფერს მოგვიტანს!.. ამიტომ
ნოს რედაქტორის საპატიო მანტია ბევრ- არასასურველებისთვის მიუკვლეველ- ბით გამოწვეული უსაშველო სასოწარკვე- ,,ლიტერატურული მესხეთის” ახალ-ახალი
მა საეჭვო ფაციფუცით მოირგო, მაგრამ მიუდგომელ ციხე-კოშკს დამსგავსებულ თილების ჭიაყელასებური კლაკნა!.. ხოლო ნომრის კითხვისას ხან ასეც კი მომეჩვენე-
ყველა მათგანს მშობლიური მწერლობის ლიტორგანოს ფურცლებზე თავაწყვეტი- ზოგ... თუმც ამგვარი ჩამოთვლა შორს ბა ხოლმე: გაზეთის უხილავი რედაქტორი
უანგარო მსახურებისთვის როდი უცემ- ლი გრაფომანულ-ჰუსარული ბუქნაობა და გადაგვიტყუებს! მხოლოდ ეგ არის, აქ თა- თვითონ მესხეთია, ხოლო გვარ-სახელი
და ან ახლა უცემს გული! გაიხსენეთ ან ჩარბუზანა აქვთ გაჩაღებული!.. ვისთავად ჩაგესმის ოდესღაც ციცერონის ავთანდილ ბერიძე კი მკითხველთათვის
დღევანდელობას დააკვირდით: ზოგიერ- ზოგიერთმა კი სულ დაკარგა სინამდ- მიერ ამონაკვნესი: ო, რა დრო დაგვიდგა! შერჩეული თავისი ფსევდონიმი!...
თმა ლიტერატურული ორგანო ქართული ვილის შეგრძნება: ილუზიურ ბურუსში რას მოვესწარით!..
მითოლოგიის უკარ-უსარკმლებო ციხე- გადაშვებულმა, ხელი მიჰყო თავისიანის ,,ლიტერატურული მესხეთის” რე- ჯემალ მეხრიშვილი,
კოშკს დაამსგავსა! რედაქციის ადგილ- კარიკატურულ ,,გაუკვდავებას” და ლიტე- ქართული მწერლობის
რატურული ორგანო თანდათან საოჯახო
1
ჭინჭურელე - ბეღურის მსგავსი პატარა რიგითი ჯარისკაცი
სამყოფელის მისამართს ვიღა ჩივის – მათ ჩიტი.
სიბრძნე სიჭაბუკისა
გამოცემის 25-ე წელში გადავიდა აგიოგრაფია, ,,შაჰ-ნამე”, ,,სიბრძნე ბა- ავლენს სარედაქციო გუნდის გონივრულ ვადაც უერთდება მცხეთასთან მტკვარს
,,ლიტერატურული მესხეთი”. ეს ჯერ კი- ლავარისა...”). ,,ვეფხისტყაოსანში” პირ- მიდგომას ფაქტებისა და მოვლენებისად- არაგვი ...
დევ სიჭაბუკის ხანაა, ოღონდ – როგორი- დაპირ არის მითითებული, რომ სწორედ მი; რამდენი სიახლე, მიგნება, აღმოჩენა მტკვრისა და არაგვის ძალა ნუ მოჰკ-
სა? ასეთი გმირია ტარიელი. ვეზირები სწო- გახადა საჩინო, რამდენ ისტორიულ, ფოლ- ლებოდეს ძვირფას იუბილარს!
ძველად მიაჩნდათ: ნორმალური ადა- რედ ამიტომ ავლენენ მასთან საუბარში კლორულ დღემდე დაფარულ ფაქტს მოჰ-
მიანი სიბერეში ბრძენკაცი ხდებოდა და მოკრძალებას. თვით ამირბარი გვიყვება ფინა ნათელი; მესხეთის – საქართველოს მურმან თავდიშვილი,
ეგ იყო ჩვეულებრივი ამბავი – გამოც- თავის მხცოვან მრჩევლებზე – ,,მითხ- ამ სათვალმარგალიტო და სამთავარმაგა-
დილება საშუალო ნიჭის პიროვნებასაც რეს, თუ: ხარო ყმაწვილი ბრძენი, მით ლითო მხარის – რამდენ სიძველეს, ამბავს, საქართველოს ტექნიკური უნივერ-
ერთგვარ ბრძენკაცად აქცევდა. და აქ გკადრებთ გლახენით”. სიახლეს გვაზიარა და გვაზიარა გამრჯე სიტეტის პროფესორი, ნ. ნიკოლაძის,
არაფერი იყო საქებ-სადიდებელი! სამუქ- აი, კიდეც მივედით იქ, სადაც მინდოდა გლეხის ურემივით მარჯვედ გამართული ი.ჭავჭავაძის, პ. ინგოროყვას, დ. აღმაშე-
ფოდ საქებარი გახლდათ ის ახალგაზრდა, მივსულიყავი: ქართულით. და, რაც აუცილებლად სათქ- ნებლის, ჯ. აჯიაშვილის პრემიების ლა-
ვინც უამგამოცდილებოდაც გონიერებას ჩვენი საყვარელი გაზეთი სწორედ მელია: იგი ერთი ცალკე რეგიონის გაზე- ურეატი; შოთაობის კონკურსის ორგზის
ავლენდა, ნიჭიერებით ბრწყინავდა. მაშ, რომ ბრძნული სიჭაბუკის ასაკშია: აქ და- თიდან თანდათან გადაიზარდა სრულიად გამარჯვებული; თბილისის მერიის ოქ-
სათაყვანო იყო ბრძენი ყმაწვილი. ეგ იდეა ბეჭდილი მასალები მრავალფეროვანია, საქართველოს პატიოსან მაუწყებლად და როს მედალოსანი კულტურასა და განათ-
არაერთგან არის გამოხატული (ქართული საკითხავად მოუწყინარია, რაც მთავარია, ეს მოხდა ისე ბუნებრივად, რა ბუნებრი- ლებაში შეტანილი წვლილისათვის.
2023 წელი, იანვარი ლიტერატურული მესხეთი 3
იუბილე
ვულოცავ! ჩვენი და ჩვენთვის

„ლიტერატურული მესხეთი”, სამც- კოდი. ძალუძს. სხვაგვარად არც შეიძლება
გაზეთ „ლიტერატურულ მესხეთ-
ხის ლიტერატურული სივრცე, ზემო უთუოდ ეს იმპულსები ამოძრავებ- იყოს. მისია ავალებს, ავალდებულებს,
თან” დიდი ხნის მეგობრობა მაკავში- ქართლის ბედნიერი სამწერლო ტრადი- და იმ ადამიანებს, რომლებსაც ოცდა- ჰკარნახობს.
რებს. ცია, – ეს დიდი და მრავალსაუკუნოვანი ხუთი წლის წინათ გაუჩნდათ იდეა, და- ის ჩვენი გაზეთია, ჩვენი საკითხავი
ფესვებიდან დავიწყებ... ისტორიაა, უხსოვარი დროიდან დღემ- ეფუძნებინათ სალიტერატურო გაზეთი თემების სანდო მქადაგებელი.
ჩემს შვილს, მალხაზ კურტანიძეს, დე მომდინარე სული მწიგნობრობისა. მესხეთ-ჯავახეთში. ვულოცავ ,,ლიტერატურულ მეს-
ინსტიტუტში მეგობარი ჰყავდა – ,,ლიტერატურული მესხეთი” – უკვე მეოთხედი საუკუნე ისტორიისთვის ხეთს” გამოცემის საიუბილეო თარიღს.
ბესო ბერიძე, სტუდენტური მეგობ- კარგად ცნობილი გაზეთი, სამწერლო ბევრი არ არის, მაგრამ საკმაო დრო დარწმუნებული ვარ, ისევე წარმატებით
რობა შემდეგ ძმობასა და ნათესაობა- და საისტორიო ორგანო, სამცხე-ჯავა- კია იმისათვის, რათა ერთმა რიგიანმა განაგრძობს სვლას, როგორც აქამდე
ში გადაიზარდა. ხეთის განათლებული საზოგადოების გაზეთმა თავისი სახე და ავტორიტეტი უვლია – იქნება წინსვლა, შემოქმედები-
მალხაზი ხშირად სტუმრობდა სავიზიტო ბარათი; ჩვენი და ჩვენთვის. განსაზღვროს, შექმნას, ჩამოაყალიბოს. თი წარმატებები და დღეგრძელობა.
ეს მარტო კულტურული ალუზია, დღეს ,,ლიტერატურული მესხეთი”
ბესოს, სტუდენტობის დროს, ასპინ-
ფსიქოლოგიური ასოციაცია ან, მით ღირსსაცნობი გაზეთია ჩვენს სალი- ივანე ამირხანაშვილი,
ძაში. იქ ეზიარა ბერიძეების შემოქ- უმეტეს, სიტყვებისა და ცნებების თამა- ტერატურო ცხოვრებაში. მას ვკითხუ-
მედებას. რა თქმა უნდა, მათი შემოქ- ში არ გახლავთ. ეს არის შინაგანი კავ- ლობთ, მოგვწონს, ვენდობით. ის დგას გაზეთ ,,ლიტერატურული
მედება მეც გამაცნო და გამიზიარა. შირი, ვალდებულება, თვითიგივეობის იქ, სადაც უნდა იდგეს, სხვაგვარად არ საქართველოს” მთავარი რედაქტორი
25 წლის წინ შვილმა გამაცნო
ბერიძეები. პირველად ავიღე ხელში
„ლიტერატურული მესხეთის” პირვე-
“ლიტერატურული მესხეთი” ჰაერივით სჭირდება სამშობლოს
ლი ნომერი. ოცდამეხუთე წელია, რაც სამშობ- მსოფლიო ლიტერატურაში სწორუ- ვალი ეროვნული იდეის განმახორცი-
გავეცანი და მივხვდი, რა რუდუ- ლოს, მის ძირძველ, ისტორიულ და პოვარი მესხი მელექსის სამშობლოში ელებლებს.
ნებით იყო დაწერილი ყველა სტატია. ერთ-ერთ ულამაზეს მხარეში, მესხეთ- გამოსული გაზეთის ყოველი ნომერი მადლობა ამ გაზეთის რედაქტორს,
როგორი ღრმა იყო ავტორების ნა- ში, ურყევ ბურჯად უდგას „ლიტერა- შეგვახსენებს თუ ვინა ვართ, საიდან შესანიშნავ ქართველ ლიტერატორს,
ფიქრალი. ერთი ამოსუნთქვით წავი- ტურული მესხეთი”. მოვდივართ და საით უნდა წავიდეთ. ქართული კულტურის დიდ მოამაგეს,
კითხე მთელი გაზეთი. მართალია გაზეთი გამოდის ქვეყ- ის მუხტი, რაც ამ გაზეთშია, ჰაერი- ბატონ ავთანდილ ბერიძეს.
დღეს კი „ლიტერატურული მეს- ნის ერთ-ერთ მხარეში, მაგრამ ის არ ვით სჭირდება დღეს და დასჭირდება მადლობა გაზეთის სარედაქციო
ხეთი” ერთ-ერთი გამორჩეული გაზე- არის შემოფარგლული ერთი მხარით. მუდამ საქართველოს. საბჭოს, თითოეულ ავტორს სამშობ-
სწორედაც ამიტომ, მისი ხმა მთელ მადლობა ამ გაზეთის დამაარსებ- ლოს ასეთი სამსახურისთვის.
თია საქართველოში, რომელიც აშუ-
საქართველოს სწვდება თავისი მრა- ლებს – სამცხე-ჯავახეთის სახელმ-
ქებს ქვეყნის ისტორიას, ეხმიანება ვალფეროვანი, ღრმაშინაარსიანი და წიფო უნივერსიტეტსა და ავთანდილ ნომადი ბართაია,
აწმყოსა და წარსულს. არ ივიწყებს გემოვნებიანი მხატვრულ-პუბლიცის- ბერიძეს დაარსების იდეისა და, არა აღმოსავლეთმცოდნე-ირანისტი,
ქვეყნის გამორჩეულ ადამიანებსა და ტური და მეცნიერული მასალებით. მარტო ამ გაზეთის, ამ მხარეში მრა- პროფესორი, მწერალი, მთარგმნელი
ფაქტებს. განსაკუთრებულად მინდა
აღვნიშნო ჩვენი გმირი მეფის – ერეკ-
ლე II-ის შესახებ დაბეჭდილი საგაზე- „ლიტერატურულ მესხეთს” გამოცემიდან 25-ე წელი შეუსრულდა
თო სტატიები.
გაზეთს ეტყობა, რომ ნიჭიერი,
(ესსეს სტილში დაწერილი მისალოცი)
ჩემო ძვირფასო ქალბატონებო და ბატო- თველოს ეს ერთ დროს დიდი და ძლევამო- მელიც ეხმიანება მომავალსაც და წარსულ-
გულმხურვალე პატრიოტი ხელმძღ-
ნებო, ბოლო მეოთხედი საუკუნე ურთულესი სილი კუთხე დაებრუნებინათ და მესხეთის საც, რომელიც ანივთებს დღევანდელობას,
ვანელობს. ავთანდილ ბერიძე მესხე- გამოწვევა იყო საქართველოსათვის, ამ პე- აღორძინება დაეწყოთ! სწორედ ამ გზაზე აცოცხლებს მითოლოგიას, სისხლს ადენს
ბის საამაყო შვილია. მეც მეამაყება რიოდში ბევრი რამ მოხდა, რომელმაც შეც- ერთ-ერთი, თუ არა ერთადერთი დიდი იდეა გუშინდელს და ჟრუანტელს გვგვრის ხვა-
ჩემი მეგობარი, რომელთანაც აგერ ვალა ქართველის ცნობიერება წარსულისა დაიბადა მესხეთში ლიტერატურული სკო- ლინდელი ქართული პოეზიისა და პროზის
უკვე 25 წელია მეგობრული და შე- და მომავლის მიმართ და რომელმაც გარკ- ლის აღდგენისა და ამგვარად მოევლინა დაბადების შემყურე!
მოქმედებითი ურთიერთობა მაკავში- ვეული რევიზიაც შეიტანა ჩვენს აწმყოსა საქართველოს გმირობითა და კეთილშობი- ამ აზრით და ერთობით გაზეთი „ლი-
რებს. და მომავლის შემეცნებაში. მრავალი ისეთი ლებით სავსე ადამიანების მიერ დაფუძნე- ტერატურული მესხეთი” დახლეჩილი სა-
უხვი გამომწერი და ერთგული ბომონი დაინგრა, რომელიც უთუოდ უნდა ბული გაზეთი „ლიტერატურული მესხეთი”, ქართველოს ჭრილობების შეხორცების ის
მკითხველი ვარ ამ შესანიშნავი ბეჭ- დანგრეულიყო, მაგრამ მას გარკვეული ად- რომელსაც დღეს გამოცემიდან 25-ე წელი სალბუნია, რომელიც მალამოდ დაედო მავ-
დვური მედიის. „ლიტერატურული გილიც კი ეკავა ჩვენი ქვეყნის საბჭოთა თუ შეუსრულდა. თულხლართებით დასერილ საქართველოს
პოსტ-საბჭოთა წარსულში, სადაც ჩვენ ჩვენს სამშობლო შოთა რუსთველისა, გრი- გულს – მესხეთს და სწორედ მესხეთიდან
მესხეთის” ყოველ ახალ ნომერს დიდი
თავს თითქოსდა რუსის თვალით ვხედავ- გოლ ხანძთელისა, ბექა-აღბუღას სამართ- მოგვიწოდა – ფეხზე წამოდექითო!
ინტერესით ველოდებით მე და „ავერ- დით და რადგანაც რუსი, ჩვენში მხოლოდ და ლის შემქმნელებისა, დედა-ფუძე ქართული ჩემო ძვირფასო „ლიტერატურულო მეს-
სის” ყველა თანამშრომელი. მხოლოდ „მიამიტ ბავშვს” ამჩნევდა, ჩვენც ლიტერატურული ენისა – მესხეთი, თავის ხეთო”, ბატონ ავთანდილ ბერიძესა და ქარ-
გაზეთის გამოცემის 25-ე წელი გულღიად და ჩვენთვის დამახასიათებელი საქართველოს მუდამ გამორჩეული სიტყვი- თულ სიტყვიერებაზე შეყვარებული ადამი-
დაიწყო. სილაღით ვცდილობდით რუსისათვის ეს ერებითა და აზრით მიმართავდა. ამ აზრისა ანების საფიხვნოვ, გილოცავთ იმას, რომ აი
ვულოცავ ამ ღირსეულ იუბილეს, აზრი არათუ არ გაგვექარწყლებინა, არამედ და საპირწონის გასაახლებლად, ბატონმა ავ- უკვე 25-ე წელია არსებობთ და მეოთხედი
რომელსაც „ლიტერატურული მეს- კიდევ უფრო გაგვეღრმავებინა და გვეთა- თანდილ ბერიძემ და მისმა გუნდმა, იმგვარი საუკუნეა ათბობთ ქართველ მკითხველს,
ხეთი” სიტყვა გამართული ხვდება. მაშა ჩვენთვის მონიჭებული როლი იმ კომე- ლიტერატურული გაზეთი შემოგვთავაზეს, იმ შეუდარებელი ენერგიით, რომელიც
მას ბევრი კარგი საქმე აქვთ გაკე- დიაში, რომელსაც საბჭოთა კავშირი ერქვა. რომელიც არის სრულიად საქართველოს ქართულ ანბანში და ქართულ სიტყვაშია
თებული და მჯერა, მომავალიც სა- ამ პერიოდში ხომ გახსოვთ, მესხეთისაკენ სიტყვიერების დედა-ბუნება, რომელიც გახ- ჩაბუდებული. ყოველი ლექსი და მოთხრო-
მიმავალი გზა საბჭოთა საგუშაგოებით იყო ლავთ ჩვენს შემქმნელ ღმერთთან, ქართვე- ბა, მოგონება თუ მითი გაცოხლებული შენს
უკეთესო ექნება. კიდევ ბევრი მაქვს
გადარაზული და თბილისიდან ახალციხეში ლის – ქართულად საუბრის ასპარეზი, რო- გვერდებზე არის საქართველოს გადარჩენა
სათქმელი, თუმცა ყველაფერს ერთ ჩასვლა თუ გნებავდათ, მავთულხლართები- და გაძლიერება!
მილოცვაში ვერ ჩატევ. ანი და შლაგბაუმიანი საგუშაგოები არ აგც- იყავით ძლიერნი, იცოცხლეთ მა-
ვულოცავ გაზეთის დამფუძნებ- დებოდა, იმისათვის რომ ერთ დროს „ახალ რად, იყავით მუდამ ქართული მუხ-
ლებს, სარედაქციო საბჭოს, თითო- ათინად” აღიარებული მესხეთის მიწაზე ტის შემქნელი და გადამცემი
ეულ ავტორსა და მკითხველს ამ დაგედგა ფეხი. საოცარი იყო ამ აზრის სამყაროში. გილო-
ღირშესანიშნავ დღეს. არ მოაკლდეს დროს განცდა მესხეთის წარ- ცავთ დაბადების დღეს
ჩვენს სამშობლოს ასეთი მოღვაწეები სულისა და მისი დასერილი უდიდესი პატივისცემით
და გულშემატკივრები. აწმყოსი. „მესხი სწავლითა და სიყვარულით. ამავე
ქებული” იმპერიების საზღ- დროს გიხდით დიდ
ვრებით იყო გამქრალი და მადლობას რომ არ-
დიდი პატივისცემით და მოწიწე-
დახლეჩილი. სებობთ! რომ გაგვამ-
ბით, ამ დროს ძირძვე- თლიანეთ!
ლი მესხები კვლავაც თქვენი
ნიკოლოზ კურტანიძე, განაგრძობდნენ
პოეტი. მწერალი. ბრძოლას იმის კახაბერ
აკაკი წერეთლის, ვაჟა-ფშაველას გამო, რომ მათ საქარ- ჯაყელი,
და ილია ჭავჭავაძის მწერალი და
პრემიების ლაურეატი მეცნიერი
კვარშა. ფოტო თეონა ჟუჟუნაძისა

იუბილე
ბატონო ავთანდილ, სხივმოსილი და მადლმოსილი იუბილარი

მოგესალმებით და გულწრფელად მო-
მწერალთა ასოციაცია ,,ლიტერა- სიტყვები: ,,ოცი წელი გავიდა, მას შემ- თანდილ ბერიძეა"...
გილოცავთ თქვენ და სარედაქციო საბჭოს
ტურული კახეთის” სახელით, სულით, დეგ, რაც ბატონმა ავთანდილ ბერი- უკეთესად რა უნდა თქვა?!..
თითოეულ წევრს, დიდი ისტორიისა და
გულით და უსაზღვრო სიყვარულით ძემ, როგორც კერძო პირმა და ივანე მეორე ათეული წელია, რაც კახე-
გმირული წარსულის მქონე სამცხე-ჯავა-
ვულოცავთ გაზეთ ,,ლიტერატურულ ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის თისა და მესხეთის რეგიონების დიდი
ხეთის მხარის გაზეთის – ,,ლიტერატურუ-
მესხეთს", დიდებულ პოეტს და ჟურნა- სახელმწიფო უნივერსიტეტის მაშინ- მეგობრობის დასტურად, ტრადიციად
ლი მესხეთის” გამოცემის 25-ე წლის ღირ-
ლისტს, ,,ლიტერატურული მესხეთის” დელმა ფილიალმა დააარსეს გაზეთი დავამკვიდრეთ ჟურნალ ,,ოლესა” და
სეულ იუბილეს.
რედაქტორს ავთანდილ ბერიძეს, პატ- ,,ლიტერატურული მესხეთი"... გაზეთ ,,ლიტერატურული მესხეთის”
ამასთანავე, სიამოვნებით აღვნიშნავ,
რიოტული მზით ანთებულ მის სარე- ბევრი სკეპტიკურად უყურებდა ნომრების გაცვლა, – დევიზით: ,,გული
რომ ყოველი ახალი გაზეთის ნომრის გამო-
დაქციო საბჭოსა და სრულიად მესხეთს დაწყებულ საქმეს, 90-იან წლებში, მისცეს გულისათვის, სიყვარული –
ცემას დღესაც დიდი მოლოდინით ვხვდები.
ბატონო ავთანდილ, კვლავ ახალ-ახალ გაზეთის გამოცემის 25-ე საიუბილეო არაერთი გაზეთი შეიქმნა და, მათგან, გზად და ხიდად"...
წარმატებებს გისურვებთ და დიდხანს, წელს.. უმრავლესობამ ვერ გაუძლო გამოც- ,,ლიტერატურული მესხეთის” გამო-
ძალიან დიდხანს ასე უანგაროდ გაგეგრ- ადრეც მითქვამს, არაერთხელ, და... დას... ცემის 25-ე საიუბილეო თარიღს ერთ-
ძელებინოთ ამ საპატიო გაზეთის – ,,ლიტე- მინდა, კვლავ, ხაზგასმით ვთქვა, – გა- ლიტერატურული გაზეთებით, მაინ- ხელ კიდევ ვულოცავთ ჩვენს საამაყო
რატურული მესხეთის” თავკაცობა. მრავა- ზეთი „ლიტერატურული მესხეთი” ამ ცდამაინც, არ იყო იმ დროს, განებივრე- მეგობარს ავთანდილ ბერიძეს, მის შე-
ლი წელი ასე წარმატებულად გეღვაწოთ რეგიონის გულდამწვარი მესიტყვე და ბული ჩვენი ქვეყანა. უჭირდა ჩვენი ლი- მოქმედებით საძმოსა და სრულიად მეს-
და გაგეხარებინოთ არა მარტო სამცხე-ჯა- ჭეშმარიტი მემატიანეა, – იგი, ერთ- ტერატურული ცხოვრების ფლაგმანს ხეთს, – ახალ - ახალ წარმატებებს და
ვახეთის, არამედ, თქვენი გაზეთის მკითხ- დროულად, ცხოვრების მკვლევარიც ,,ლიტერატურულ საქართველოსაც". გამარჯვებებს ვუსურვებთ.
ველი საზოგადოების ფართო წრე, რომლე- არის, მებაირახტრეც, მადლიანი ქომა- რთული დრო იდგა... რომ იტყვიან,
ბიც ჩვენზე არანაკლებ გელოდებიან... გიცა და მოძღვარიც, ამავე დროს, დიდი შეუძლებელი შეძლო ,,ლიტერატუ- რუსთველური სიყვარულით,
თაოსანია საქართველოს სახალხო დღე- რულმა მესხეთმა"... ახალმა ლიტერა-
პატივისცემით, სასწაულის ,,შოთაობისა"... ტურულმა ორგანომ შეასრულა სერი- ფარნა რაინა,
ციური ლაფაჩი, არ შემიძლია არ გავიხსენო, ,,ლიტე- ოზული როლი სამხრეთ საქართველოს მწერალთა ასოციაცია
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის რატურული მესხეთის” 20 წლისთავთან ცხოვრებაში, გადამწყვეტი აღმოჩნდა ,,ლიტერატურული კახეთის”
სამცხე-ჯავახეთის ეროვნული დაკავშირებული, სამცხე-ჯავახეთის ის, რომ... გაზეთს სათავეში ჩაუდგა თავმჯდომარე.
მუზეუმის დირექტორი სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტო- ისეთი პრინციპული, სამშობლოსა და თელავის საპატიო მოქალაქე.
რის მაკა ბერიძის გულში ჩამწვდომი საქმის ერთგული კაცი, როგორიც ავ-
გაზეთი ,,ლიტერატურული მესხეთი” გაზეთი „ლიტერატურული მესხეთის” 25-ე წელი

იუბილარია! სწრაფად გაირბინა წლებ- ვარული არჩეული პროფესიის გულ მკითხველში, ამან განაპი-
საქართველოს ლიტერატურული და სამეცნიერო საზოგა- მა, მას შემდეგ რაც ბატონმა მიმართ და უდიდესი შრომა, რობა გაზეთის რეგულარული
დოება, და არა მხოლოდ, კარგად იცნობს ,,ლიტერატურულ ავთანდილ ბერიძემ, როგორც რასაც იგი ყოველდღიურად ხასიათი, რასაც ვერ ახერხებ-
მესხეთს”, რომელმაც დიდი ავტორიტეტი მოიპოვა არსებობის კერძო პირმა და ივანე ჯავა- ახმარს გაზეთის ყოველი ახა- დნენ და ვერ ახერხებენ რეს-
ხიშვილის სახელობის თბილი- ლი ნომრის მაღალ დონეზე პუბლიკის წამყვანი გაზეთე-
მანძილზე და განუსაზღვრელი წვლილი შეაქვს მხარის ლიტერა-
სის სახელმწიფო უნივერსი- გამოცემას. ბიც კი.
ტურულ და კულტურულ ცხოვრებაში.
ტეტის ახალციხის ფილიალმა გარდა ამისა, გაზეთის ვუსურვებ გაზეთ „ლიტე-
სიამოვნებით გამოვიყენებ გაზეთ ,,მესხეთის უნივერსიტე- დააარსეს გაზეთი „ლიტერა- ფურცლებიდან იგრძნობა მისი რატურული მესხეთის” რედაქ-
ტის” რედაქციის მიერ მონიჭებულ შესაძლებლობას და მივე- ტურული მესხეთი”. უსაზღვრო პასუხისმგებლობა ციას, მის სარედაქციო საბჭოს
სალმები მის შემოქმედებით კოლექტივს, მის რედაქტორს, იშ- გაზეთის აღნიშნულმა სა- (რათა გაზეთის ყოველი ნომე- და მთავარ რედაქტორს ბატონ
ვიათ მოღვაწეს, ჩემს კოლეგასა და მეგობარს – ავთანდილ ბერი- ხელწოდებამ და იმ საინტე- რი იყოს რუსთაველის მხარის ავთანდილ ბერიძეს მომავალ-
ძეს, მის მრავალრიცხოვან ავტორებსა და მკითხველებს. ვულო- რესო თემატიკამ რაც მასში საკადრისი) და უდიდესი სიყ- შიც გაეგრძელებინოთ არჩე-
ცავ ღირსშესანიშნავ თარიღს – გაზეთის გამოცემის 25-ე წელს იბეჭდება, იმთავითვე მიიქცია ვარული სამშობლოსადმი, რაც ული კურსი და ბევრი სპონსო-
და გულით ვუსურვებ, კვლავაც შემოქმედებითი წარმატება და მკითხველთა ფართო ყურად- გამოიხატება: გაზეთის ფურც- რიც გამოჩენოდეს ამ საშვი-
მკითხველის გაუნელებელი სიყვარული იყოს მისი თანმდევი. ღება.. ლებზე საქართველოს ძველი, ლიშვილო საქმეს.
განვლილმა წლებმა, რო- ახალი და უახლესი ისტორიის
გორც მინიმუმ, სამი რამ აშ- მაღალ დონეზე გაშუქებით. რევაზ ჭიღლაძე,
მარინე ზედელაშვილი,
კარად დაგვანახა: მთავარი ყოველივე აღნიშნული სა- პროფესორი,
გაზეთ ,,მესხეთის უნივერსიტეტის” რედაქტორი,
რედაქტორის ბატონი ავთან- ფუძვლად დაედო გაზეთს, ფიზიკა-მათემატიკის
საქართველოს დილის მაღალი პროფესიონა- რომ ასეთი დიდი სიყვარული მეცნიერებათა დოქტორი
დამსახურებული ჟურნალისტი ლიზმი, მისი უსაზღვრო სიყ- მოეპოვებინა ათასობით ერთ-
ძველი გაზეთიდან
ახალციხის ინციდენტის გამო

დამაღონებელი და შემაშფოთე- დიპლომატია სულგანაბულია და მო- პანთურქული იმედების დასახა- ხეთის მთავრობის ახლანდელი პოლი-
ბელი ცნობები მოდის სამაჰმადიანო ხერხებულ შემთხვევას ელის, რომ სიათებლად დიდათ ნიშანდობლივია ტიკა, რომელიც საქართველოს წინააღ-
საქართველოდან. ავანტიურისტ ბეგე- წინა აზიასა და კავკასიაში ხელ-ახლა არაქსის რესპუბლიკის დაარსება ნა- მდეგ არის მიმართული. თუ კავკასია
ბის მეთაურობით შემდგარია ეგრედ ააღელვოს თურქული რასსა. ეს შემთ- ხიჩევანში. ეს რესპუბლიკა, რასაკვირ- და წინა აზია ევროპიულმა ჯარებმა
წოდებული სამხრეთ-დასავლეთ კავ- დასტოვეს, თუ მაჰმადიანური ზღვა ხე-
კასიის მთავრობა, რომელსაც მიზნათ ლახლა აღელდა, სომხეთს სხვა მფარ-
დაუსახავს ახალი სახელმწიფოს შექმ- ველი და მოკავშირე აღარ ეყოლება
ნა ყარსისა და ბათომის ოლქებისა და გარდა ქართველი ერისა. თავის მხრით
ახალციხის მაზრიდან. ამ მთავრობის საქართველოს რესპუბლიკა პანთურ-
პირველი ნაბიჯები იმით გამოიხატება, ქიზმთან ბრძოლაში ბუნებრივად ხელს
რომ აჯანყება მოაწყო ფოცხოვსა და გაუწოდებდა მეზობელ ქრისტიანულ
ახალციხის მაზრაში, რასაც ქართველი ერს, რომ მას გადაჭარბებული პრე-
სადარაჯო რაზმების გაჟლეტა მოჰყვა ტენზიები არ ჰქონდეს ჩვენი ტერიტო-
და შემდეგ ჩვენი რესპუბლიკის თავმ- რიის მიმართ.
ჯდომარეს კადნიერი დეპეშა გამოუგ- მაგრამ ყოველგვარი მომავალი პო-
ზავნა – ინციდენტის გამოსარკვევად ლიტიკური კომბინაციების დამოუკი-
შერეული კომისია უნდა შეიქმნას ინგ- დებლად, დღეს-დღეობით ჩვენს მთავ-
ლისელების მონაწილეობითო. რობას ახალციხის აჯანყების ჩასაქ-
თავის თავად ცხადია, რომ ერთად რობად ენერგიული ზომების მიღება
ერთი ღირსეული პასუხი, რომელიც მართებს. მილიტარულ ოპერაციებთან
ამ წინადადებას შეეფერება, იარაღის ერთად კულტურული შემოქმედება
სიტყვაა. უეჭველია, რომ ხიმშიაშვი- უნდა სწარმოებდეს. არ უნდა დავივიწ-
ლები და ქვაბლიანელი ბეგები ოსმალო ყოთ ის ისტორიული ფაქტი, რომ სამი
ემისარების შთაგონებით მოქმედებდ- საუკუნის წინათ ოსმალეთმა მესხი
ნენ და თუ მათი ავანტიურა ახლავე ძი- ხვევა შეიძლება მას მიეცეს, თუ უცხო- ველია, ვერ იარსებებს დამოუკიდებ- გლეხის გული ბატონყმობის მოსპობით
რიანად არ აღმოიფხვრა, შემდეგ ძნე- ეთიდან მოსული ცნობა გამართლდა ლად ან ავტონომიურად. მისი მიზანია მოიგო. დღეს, არა მარტო დემოკრატი-
ლი იქნება საქმის გამოსწორება. და ინგლისის ჯარმა სამიოდე თვის შემ- კავშირის შენარჩუნება ოსმალეთსა და ული, არამედ ეროვნული ინტერესიც
მართალია ოსმალეთმა იძულებით დეგ დასტოვა ჩვენი ქვეყანა. ყოველს ადერბაიჯანს შორის. მეორე მხრივ ნა- ბატონყმობის უკანასკნელი ნაშთების
დასცალა სამაჰმადიანო საქართვე- შემთხვევაში ეს ადვილი მოსალოდნე- ხიჩევანის რესპუბლიკა სთიშავს არა- აღმოფხვრას გვიკარნახებს.
ლო, მაგრამ როგორც სჩანს, მას სრუ- ლია თუ სახეში მივიღებთ იმ საკმაოდ რატის რესპუბლიკასა და ოსმალეთის
ლიადაც იმედი არ დაუკარგავს უკან ჩქარს ტემპს, რომლითაც ინგლისური სომხეთს. ეს გარემოება ნათელ ჰყოფს გაზეთი „საქართველო”,
დაბრუნებისა. სტამბოლის გაქნილი ჯარის დემობილიზაცია სწარმოებს. რამდენად ბეცი და უკუღმართია სომ- 1919 წ. N26
2023 წელი, იანვარი პოეზია ლიტერატურული მესხეთი 5
აღარ ღუღუნებს ბუხარში ჯირკი, ცოდვის ბორკილ-ხუნდებით, და იგი გმირიც მადლშია

ბუხარში ცივი ქარი გუგუნებს, მოგვენატრა დიდგორი, – ვისაც და დაიტირებსა...
მიფრინავს ცაში პატარა ბიჭი... როდის დაგვიბრუნდები? ღვთით განარიდე კაი ყმა,
და ... ღრუბლებიდან უფალს უყურებს. ტანჯვა-წამების დილეგსა!
საქართველო
როს ჩამოდნება გულისტკივილი იისა
სანთლები ხსოვნის, უფლის მადლით შენ მაცხოვარს გავხარო,
დაიღვენთება ყველა მშვენება... ჩვენ ცოდვებში ვყელყელაობთ ყელამდე, რად მოიწყინე იაო,
ცად აფრენილო პატარა ბიჭო, ამშვენებდი, მოგაკლდა ცვარი დილისა?
მე იმას ვდარდობ, რა გეშველება. კვლავ ამშვენებ სამყაროს... – რა ვქნათ, დაგვჩაგრა ბოროტმა,
ვერა და ვერ ამოვფრინდით შენამდე. ვერ ვუძლებ სოფლის ტკივილსა,
უფალთან ხარ... ეს გულყვითელა გვირილაც
საიმედო კვლავ ავსულებს ებრძვი, რა გულსაკლავად ტირისა!
როგორ უძლებ მოსეულ მტერს... ქვითინებს ვარდი, ზამბახიც...
ცხრათვალა მზე აღარაა ცაზე, შენ ამდენს! ჭრილობა გვტკივა გმირისა,
არც მთვარეა ძველებურად ბადრი, ტანჯული ხარ, უკვდავი ხარ, მამულო, ვერ მოიცილა ავსული,
ირაკლი ვაშაყმაძე
შეგვესია ღვთისმგმობელთა ურდო, ვერა და ვერ ამოვფრინდით შენამდე... საქართველომ და... თბილისმა...
და დაგვარქვეს ... უფალს კი ესმის, კაცს – არა,
მზე ივერიის ამოვა
განვითარებადი... იყო დრო გულისტკივილი იისა.
ქვითინებს ვაზი უფლის, ინაცრება უღმერთოთა ჟამი,
გარს ხენეშ ხეთა ტყეა, გადაივლის... სამოთხის კარებს თვალცრემლიანი ბუღია
ილიას წიწამურთან ქარხოშაკი, ხვატი... ერთად ვეძებდით,
შუბლში ესროლეს ტყვია... შენ იყავი... და იქნები მუდამ, უერთმანეთოდ... ცაში რქებამღერებული
რადგან შენ ხარ... წამსაც ვერ ვძლებდით... მომნატრებია ბუღია...
მამულიშვილთა ხმალთა უფლის სახე-ხატი. მერე ეშმაკმა ხელი დაგვრია, სულ მუდამ თვალცრემლიანი,
ხმა ზეცით ჩამოგვესმის, ჩვენი გზა-კვალი არივდარია... კაი ყმასავით გულღია.
გურამ შარაძის სისხლი კუმურდო სიზმარ-ცხადში მას მერე გული ცოცხალ-მკვდარია, მომხმარეს ხვნაში, თესვაში,
მელიქიშვილზე კვნესის... სულში ყინვა და... რამდენი ოფლი უღვრია,
მერაბ ბერიძეს სულ ავდარია. ეჰ, მოქანდაკე რომ ვიყო,
ებრძვიან ივერიის გუშინ ერთმანეთს ჩავუარეთ ძეგლს დავუდგამდი ბუღიას.
გაუკვდავებულ ნათელს, ცას სტკივა შენი უგუმბათობა, უბრად, დარცხვენით... რა ხარი მყავდი, იყავი,
რას შევესწარი, – კეთილს მოისხა ცრემლი თამარის ვაზმა, ვიდექი დიდხანს... ოჯახის გულის ხარება!
ავსული ასამართლებს... მოგნატრებია ქორწილ-ნათლობა, სინანულის შოლტით ნაცემი. მგონია, ამ საწუთროში
ლოცულობს შენთვის წუნდა და ზარზმა. გაგვაძლებინეს ხარებმა.
ცხვრის ტყავში მგელი ყმუის, ავად მაშინ ხარ
დარდი ვარ, ვახტანგური, გზად მოღაღანე შამბნარი ვნახე, ფერეიდნელო ქართველო
უნდა ვიბღავლო ახლა, – ტანდახანჯლული იდექი მორცხვად, ავად მაშინ ხარ,
ცრემლით დავილბო გული... ზეცაში ენთო მაცხოვრის სახე, არაფერი იქ, არც გომბორის მთებია,
და ღვთისმშობელის გესმოდა როცა არ გტკივა, არც ქართლის მინდორმდელოა,
გამეფდა ჭიხმაკური, ლოცვა... მარტივი გრძნობით... აქ, ღვთისმშობლის და მაცხოვრის
ბოროტ-მაცილი ზეობს, ცხოველივით ცხოვრობ მარტივად, ნამდვილი საქართველოა...
ამოდი მაცხოვარის მამაპაპათა ჩაგესმის ხმები, ტაო, ჰერეთი, აფხაზეთი... გავჟამიანდით, ავსული
და ღვთისმშობელის მზეო! სამცხე-ჯავახეთს ვენახი ხარობს, როცა არ გტკივა, ბუდეს ღვთის სახლში აშენებს...
ტაძრის გუმბათზე ღუღუნებს როდესაც დედასაქართველო ფერეიდნელო ქართველო,
მტრედი. არა, არ გტკივა... ლაშქარი შემოგვაშველე!...
მგზავრი ვარ სამოთხისაო ნუ მიატოვებ ღვთის სახლს მერცხალო, როს ტაშფანდურობ, მღერი, ცეკვავ,
რომ მარად ენთოს დედის კერია, მხრებში გაშლილხარ... მაისის თოვლი
ამ თოვლში, დედის საფლავზე, არ ჩაქრე გულში მზის ნაკვერჩხალო. ჭკვაზე ვერა ხარ!
რამ მოგიყვანა იაო? ავად მაშინ ხარ!!! უშენობის გაზაფხული ვნახე,
უფლის ანგელოზს, მაისის მზე ფანტელებში თრთოდა,
სარფი დამესიზმრა
უფლის შვილს, ზეცას ჩანდი ანგელოზის სახედ,
აქ ცრემლი დაუღვრიაო.
კაი ყმის ბედისწერული
დამესიზმრა ქარვისფერი ვარდობისთვეს საკვირველად თოვდა...
– ცით დედის გულზე დავფრინდი,
შემოდგომის სარფი, განგებამ, ბედისწერამა,
ცრემლი ვარ ღვთისმშობლისაო, გაშლილიყო თეთრი მაგნოლია,
ომარ მემიშიშის, წამების ჩოხა ჩააცვა,
სისხლი მდის მაცხოვრისაო ჭიკჭიკებდა მერცხალი და... თოვდა,
ძველლაზური სახლი... ჯოჯოხეთს ჩააქვესკნელა, ბაღნარ-მდელო იყო მშვენიერი,
სხივი ვარ ცათა მზისაო,
მთის ფერდს მიხატული გატანჯა, დაწვა, დანაცრა... ზღაპრულ იგავს...
აქ ერთი წამით შევჩერდი,
ვენახი და ... ბაღი, დაბადებიდან მაცილი, ზამთარი ვერ თმობდა...
მგზავრი ვარ სამოთხისაო.
ცაში ტიკტიკებდა უღრჭიალებდა კბილებსა...
მაცხოვარი – ბალღი. ბედითმა წუთისოფელმა მერე უცებ გადაიღო თოვამ,
ზღვის ტანს ეალერსებოდა ჩააგდო ტანჯვის დილეგსა... ამზიანდა კერცხეთი და გორა...
ვინ გითხრა, წუთისოფელო ჩრდილი მწვანე მთების, ნეტა ახლა ბუკნარს ვბურთაობდე,
დედაი იგი, მადლშია,
მზიდან დილა მოფრინავდა... ვინც მამულს უზრდის გმირებსა, დაძახილი შენი გამაგონა...
ვინ გითხრა, წუთისოფელო,
მეწამული ფრთებით...
წუთისოფელი რომ ხარო,
გუშინ დამესიზმრა ნახ. ანა ხარაშვილისა
წამისოფელი ყოფილხარ,
მეშიშიდის ოდა,
სოფლად სულ წამით მოხვალო...
ქარვისფერი სარფი,
უფალს შესცქეროდა.
მოხვალ და წაიქვითინებ,
საცხოვრისს წამით რომ ხარო,
ან წამით წაიღიღინებ, ბედი დავით
დედას გული რომ მოფხანო... აღმაშენებელისა
გაკვირვებია უფალსა, მეფე – აღმაშენებელი,

ამა წამითაც რომ ხარობ... გააძევეს სახლიდან,
ვინ გითხრა წუთისოფელო, საკუთარი სახლიდან,
წუთისოფელი რომ ხარო. სიძულვილის სახრითა...
უღმერთობამ, მეფეო,
ყველგან ფეხი გაიდგა.
ქარიანობა თქვენ რომ იდექ, იმ ადგილს,
ველოს ძეგლი დაიდგა.
ქარს ეცეკვება ეზოში ნაძვი, აღარ ვიცი, მეფეო,
კანკალებს ქარში სახლის კედლები, საქართველო ვისია,
და გარბის ჩემგან პატარა ბიჭი, ღვთისმოძულე, ურიცხვი,
ერთ დროს მზის ნიავს ანადევნები... ვინ, ვინ შემოგვისია!
დაგვიმძიმდა ყოფნაი,
პროზა
ეს იქით და, ზურგსუკანაც რაღაც არმოსახდენი ხდებოდა. ვილი, საქობოელი სინჯია ქევხა და სხვა ერთგულები წამოეშ-
თინათინ სიყმაშვილი გალავანსა და დედაციხის ქონგურებზე ახორხლილი ქალაქე- ველნენ. ალყა ფიცხლად გაარღვიეს... ზაქარია ანდრონიკაშვილ-
ლები ვიღაცამ თითქოს ერთი ხელისმოსმით ჩაყარა და ჩახვეტა მა ივარგა, მეფის ცხენს ყუადან შემოჰკრა ხმალი... მეფე იქაურო-
იმ ვაიუშველებელს – კრწანისსა და მის მიდამოებში ჯერ
ძირს. ქალების, უმწეო მოხუცებისა და ხეიბრების წიოკმა და ბას ძალისძალად გამოარიდეს, სამშვიდობოს გაიყვანეს...
კარგად მოუთენებელზე, ასე, დილის შვიდ ჟამზე რომ ატყდა,
შეცხადებამ იქაურობა შეძრა და შეაზანზარა. სატახტო ქალაქს სამშვიდობო თუ ეთქმოდა ნახოხბარს...
ჯანღი და ნისლი რაღა ჯანდაბად და დოზანად დაერთო. რაკი
ამკლები დასცემოდა. გარეულები არ უნდა ყოფილიყვნენ, თო- იმის ქვა-ღორღსა და კორახ-მორახებში მრავლად ჩახოცი-
ერთი ჩამოწვა, ჩამოიქუფრა და ჩამოიქრუშა, აღარ აიკრიფა...
რემ უხმოდ და უამბოდ შიგნით ვერ შეაღწევდნენ. შეეღწიათ კი... ლიყვნენ ჩვენიანებიცა და სხვისიანებიც. სხვისისანებისა რა ვიცი
ზოგს თუ ფარად ეფარა, ზოგსაც თვალგზა აუბნია.
ქუჩაბანდებსა და ეზოებში ხელჩართული ბრძოლა გაჩაღებული- და, სამიდღეშიოდ ჩაწოლილიყვნენ მამაცზე უმამაცესი და ერთ-
აქა-იქ კიდევაც წამოჟინჟლა.
ყო... გულზე უერთგულესი თბილისელები, ფშავ-ხევსურები, არაგვე-
ნაგვალევი მიწა ალაფდა, აიზილა და აითლოხნა.
აქედან არავინ ელოდა მტერსა და ორგულს. ლები და კახელები... ჩაწოლილიყვნენ ბრძოლით დამაშვრალნი,
ოფლითა და სისხლით გაჟღენთილი ჰაერი დამძიმდა, ერთ
არც ერეკლე ელოდა... მაგრამ გაუმაძღარნი, სისხლისაგან დაწრეტილები, თვითონაც
ადგილზე შეგუბდა...
ზურგმოშლილმა მეფემ მედროშეს ხმლის წვერით სეიდაბა- დაესვენათ და პირმოცვეთილი ხმლებიც დაესვენებინათ... ჭრი-
მზემ, როგორც იყო, ცერად გამოიჭვრიტა. მერმე ისევ მიიმა-
დის მაღლობისაკენ მიანიშნა და რაღაც უბრძანა. თვალი აქორა. ლობებით გაწამებულებს, მაგრამ საამქვეყნიო ვალმოხდილებს,
ლა, თითქოს პირი აარიდა იქაურობას.
გულისყურიც ოთხივკუთხივ მიუმარჯვა. ბაგეზე რაღაც ღიმილისნაირი შერჩენოდათ... რა ვუყოთ, დღე-
ზარბაზნების ზათქსა და ბათქზე მიწა ირყეოდა, სულთმობრ-
მიმხმარე და მშველელი არსაიდან ჩანდა. იდან მარჯვენით თუ ვეღარ შეეწეოდნენ და უშველიდნენ მეფესა
ძავი კაცივით ბორგავდა და ყრუდ გმინავდა. ცხენი და მხედარი,
იაღლუჯისა და სოღანლუღის მხრიდან კი ემატებოდა და და დედულ-მამულს, იმათი ხორცი და ძვალი ხომ მაინც გააპოხი-
ცოცხალი და მკვდარი ერთმანეთში აზინთულიყო. მებრძოლ-
ემატებოდა ყიზილბაშები. ერებდა ქართულ მიწას და ესღა თუ ეიმედებოდათ და ენუგეშე-
თა ყიჟინა, განწირულთა კვნესა-გოდება, თოფის ჭახაჭუხი და
უფლისწული გიორგი მოინაკლისა და მოინატრა, მაგრამ ბოდათ...
ხმლის ჩახაჩუხი შავნაბადას, სეიდაბადისა და ნარიყალას
შიში
ერეკლემ ავლაბრის ხიდიდან შემოხედა აბოლებულ
ქედებს ასკდებოდა და ხევხუვებში ინთქმებოდა.
ციხეყალას, ნატახტარ ქალაქს. აქა-იქ, სახლებიდან და სა-
თბილისი ავის მოლოდინში ზიმზიმებდა და ზაყზაყებ-
სახლეებიდან ავარდნილი ცეცხლის ალი უნასივით იკლაკ-
და. ვისაც გული ერჩოდა და მკლავიც მოსდევდა, აბანოს
ნებოდა, სისინებდა და, თითქოს ნიშნს უგებსო, კვამლით
კართან ჩაცვენილიყვნენ და ჩასალკლდევებულიყვნენ.
ალანძულ-ახრჩოლებულ ცას ენას უყოფდა...
ქალაქი ქალების, ხეიბრების, წლოვანთა და უწლოვან-
თბილისი ინგრეოდა, იწვოდა და იძარცვებოდა...
თა ამარა დარჩენილიყო. ისინიც გალავანს აკვროდნენ,
მეფემ ერთხელაც მეყსეულად მოიქნია ხმლიანი ხელი...
მტრის დასახვედრად ქვა-ლოდები და ქაფქაფა კუპრი
მერმე უილაჯობისაგან ამოიგმინა, პირისახიდან საკუთარი
მოემარაგებინათ.
თუ უცხოს სისხლი მოიხოცა, მოიწურა... ვინ იცის, ცრემლე-
მთელი სათათრეთი აქოთქოთებულიყო, აფუთფუ-
ბიც!
თებულიყო და თბილისისაკენ დაძრულიყო.
მეფე, ალბათ, თავის სიცოცხლეში პირველად ტირო-
აღა მაჰმად ხანმა თავისი რჩეული, ქრისტიანის
და...
სისხლს მოწყურებული და დახარბებული მხედრობა
...
თელეთ-შინდის-სეიდაბადის სანახებს მიუსია. თვითონ
მეც ვტირი. ცრემლები წვიმასავით ჩამომდის. ვიმშრა-
კი, მთავარი ძალებით, სოღანლუღიდან წამოვიდა, ქართ-
ლებ და ვერც ვიმშრალებ. კარგად ვეღარაფერს ვხედავ.
ველების უკანდახეულ მეწინავე რაზმს ბრძოლით მისდია,
ასოები, სიტყვები და სტრიქონები ერთმანეთში იბლანდება
და მტკვარი-სეიდაბადის ვიწრობში შემოეტია და ჩაიჭე-
და იდღაბნება.
და...
ფურცლებს ვნომრავ და მიმდევრობით ვალაგებ. თან
გასულსწრაფებულები მოიწევდნენ ყიზილბაშები, უხ-
ძლივძლივობით ვავლებ თვალს. შიგადაშიგ რაღაცებს ვას-
სენებლებივით მოიგრაგნებოდნენ და მოიწელებოდნენ,
წორებ... ვშლი... ვამატებ. ისევ ვშლი... ისევ ვამატებ...
ფაფარაშლილ ბედაურებს მოაშავბნელებდნენ და ყელის
ღია ფანჯარაში ცნობისმოყვარე დიაცივით იყურება
სიღრმიდან კი არა, სადღაც შიგნიდან, გულგვამიდან მოჰ-
ვაშლის ხე. ვითომ, მანდ რა ხდებაო...
ყიოდნენ – გიაურ, გიაუროო... ვითომ იმისი დარდი და
აქა? აქ არაფერი-მეთქი...
ჯავრი კლავდათ და ჭამდათ, ამ მიწა-წყლის პატრონები
იქით, სადღაც ჭრიჭინობელა თავისას ერეკება. ალბათ,
რჯულიანები იყვნენ თუ ურჯულონი...
იმასაც თავისი სადარდებელი და საჭრიჭინო აქვს და ისიც
ვერ იტევდა ქედსმიჭყლეტილი მდინარისპირი იმდენ
იმისგან ბაიბურიც არ ისმოდა. ამბის მიმტან-მომტანი ათხუთმე- ჭრიჭინებს...
მომხდურსა და მოძალავეს...
ტი მალემსრბოლიც ცასა თუ მიწას ჩაეყლაპა. ჭრიი... ჭრიიი... ჭრიი... ჭრიიიი....
აი, ახლა იყო, რაც იყო და მოსახდენიც სწორედ ახლა და აქ
ბევრი სხვაც დაისაჭიროვა და კიდევაც ეფეთა და ემცხეთა კარვენახში მაკრატელი წკაპუნობს. ვიღაც ვაზს სხლავს.
უნდა მომხდარიყო.
უიმათობა. წკაპ... წკუპ... წკუპ... წკაპ...
სამყაროს შემოქმედს თითქოს განგებ, საამდღეოდ და საამ-
ჩანდა, მარკოზელების სოფელ-სოფელ წანწალსა და ტუნ- ნიავწანწალა ვაზებთან ცელქობს. მზით მოთენთილი ვაზები
ჟამოდ, ამოეზიდა და ამოემართა დედამიწის გულისგულიდან და
ტულს თავისი ნაყოფი გამოეღო, ტყუპ-ტყუპი ბალამწარა და იმის წამოქიქინებაზე მინდა-არმინდასავით ირწევიან და იწლაწ-
მაინცადამაინც აქ, ზედ მტკვრისპირას დაეყუდებინა ეს ციცაბო,
კიტრანა გამოესხა და გამოება. ნებიან. მიწაზე გართხმული ჩრდილები უცნაურად ტორტმა-
კლდეებიან-ღრეებიანი ქედი. ეს სწორედ ის უადგილო ადგილი
თითქოს, იმ დაჭირვებისა და მონაკლისების პასუხად, ვი- ნობს. ზოგი ცხენიან კაცს მოჰგავს... აი, ის ხმალს იქნევს... ის კი
იყო, სადაც მომხდურისა ვერც ცხენი აიყალყებოდა და ვერც
ღაცებმა პირაქეთ შემოაბრუნეს ცხენები. ხმალჩაგებულები გა- დაჭრილია... ცხენიცა და კაციც... დაჭრილი ფორთხავს, წამოდ-
მხედარი გაშლიდა მკლავს. იქ, იმ ვიწრობში, ათასამდე მარჯვე
მორბოდნენ, ისე მოიჩქაროდნენ და მოიცანცლებოდნენ, ვითომ გომას ლამობს. თან ხმალს ებღაუჭება და ვიღაცას უღერებს... ჰა
ქართველი შუაზე გაწყვეტდა თვალგაუწვდენელ მანძილზე გა-
ეგ არი და, თავიანთი საბრძოლი ებრძოლათ, საომარი ეომათ და და ჰა... ვინაა, ქართველია თუ თათარი? დამხვდურია თუ მომხ-
წოლილ ურჩხულს, მერმეთ კი თავსაც გაუსრესდნენ და კუდსაც
მტრისთვისაც კუდით ქვა ესროლინებინათ. დური?
ზედ მიაყოლებდნენ...
ვინ არიანო, ამერები თუ იმერებიო, ეჭვმა გული მოუწალა. წკაპ... წკუპ... წკუპ.... წკაპ...
მაგრამ ის ათასიც სანატრელ-საძებნელი გამხდარიყო და
დააპირა, დაემუნათებინა, სად გარბიხართ, რამ დაგადედლათო, ჭრიი... ჭრიიი... ჭრიი... ჭრიიიი...
იმისი ნახევარიც...
მაგრამ იმათი უკუმძღოლი რომ იცნო, ელდისაგან ენაზე შეაცივ- ნეტავ სად იყო მაშინ ჩემი პაპა.... არა, პაპის პაპა... იმისი...
აკი ის სიგრძეცა და სიგანეც მტკაველ-მტკაველ და გოჯ-
და იმისი სახელიცა და იმისთვის მისაძახებელიც... იიმისი... იიიმისი პაპის პაპა? – ფურცლებს მაგიდის უჯრაში ვყრი
გოჯ გაიანგარიშა და საკუთარი ლაშქრის სიმცირეც ზედ მიათ-
იმათ არც გზა-სავალი შეშლიათ, არც ფეხი არევიათ, ჩაიქ- და ხმამაღლა ვეკითხები ჩემს თავს. მაგრამ ჩემი ხმა, რატომღაც,
ვალა ერეკლემ, თავისი დღე და მოსწრება, სიყრმიდან მხცოვა-
როლეს, თვალს მიეფარნენ... მევე მეუცხოება, თითქოს ვიღაცამ ჩამძახა და მეც ქოცოსავით
ნობამდე, ხმლის ქნევასა და ერთი მუჭა ქართველებით ურიცხვი
თაბორის მთიდან კი ერთი მეორის მიყოლებით მორახრახებ- ამოვიძახე.
მტრის მოგერიებაში რომ შემოლეოდა...
დნენ და ხევ-საგუბარში იჩეხებოდნენ მტრისთვის ნადავლად და ის ვიღაც თუ რაღაც კი არ ისვენებს და არც მე მასვენებს.
ჰოდა, ღონე რომ არ ეღონებოდა და ეიმედებოდა, ხერხი ამ-
ალაფად ვერგამეტებული ზარბაზნები. თავს არ მანებებს, ჩამძახის და ჩამძახის და მეც უკვე ვყვირი: – აი,
ჯობინა... იმ ხერხს აქ უნდა ეხერხა და ეჭრა...
ავად ენიშნა მეფეს: ყაჯარისიანებს ხელი და ხმალი ისე წაგ- მაშინ... ჰოო... მაშინ... მაშინ... თათარი რომ შემოგვესია კალიასა-
საჭურის შაჰს სხვა უბედურება სჭირდა, თორემ არც ის იყო
რძელებოდათ, რომ ქართველთა არტილერიის განლაგებასაც ვითა... როცა იქ, კრწანისში, მეფე ერეკლეს ქუდზე კაცი არ მი-
ცხვირმოუხოცელი ოღლანჭიჭო, ან ბეცი და ახლო მჩხრეკელი.
მიწვდომოდნენ... უვიდა... აბა, მაშ როგორ და რანაირად... ამ მიწაზე რომ ვდგავარ
იმასაც თავისი საზომ-საწონი ჰქონდა და კიდევაც ნირიანად და
ბრძოლა გველეშაპთან უმხარმკლავო კაცის შერკინებას და დავდივარ... თუ მეკუთვნის და მერგება... ამაში ჩემს წინაპარს
გერგილიანად ზომავდა და წონიდა ყველასა და ყველაფერს.
დაემგვანა. თუ მიუძღვის რამე წვლილი!!!
უნაგირზე გასწორებულ დღეებსა და ღამეებსაც უქმად როდი
კალადან და მეტეხიდან ისევ გამეტებით უშენდნენ, მაგრამ ეჰ, მე კი ვყვირი, მაგრამ, მგონია, მარტო მე მესმის ჩემი ხმა
ჩაევლო. მანამდე ბარემ ორმოცდაათამდე დიდი ბრძოლა გადა-
ამათი აღარც ტყვია ტყვიაობდა და ცეცხლიც აღარ ცეცხლობ- და ჩემთვის ვყვირი...
ეხადა შინაურთან თუ გარეულთან. ახლა გურჯისტანზე წამო-
და. ისიც მგონია, რომ ჩემი პაპის პაპის პაპა... იიიიმისი პაპა...
სულიყო. ყველაზე დიდი ომი წინ ელოდა...
თბილისის ექვსივე ბჭე და კარი ღია იყო, ზოგი გარედან შენ- ჰოო, ვინც იყო... იქნებოდა იქა, იქნებოდა... მაგრამ თუ ეგრე ყვე-
იქაურობა კარგად რომ მოხილა და დაზვერა, დაეჭვდა, ერეკ-
გრეული, ზოგიც – შიგნიდან მოდარდაღინებული. ლას წინაპარი იყო იქა, კრწანისში და კიდევაც იბრძოლა ერეკ-
ლე ხანმა, იმ ბებერმა ლომმა, ხაფანგში შემომიტყუაო, ვინ იცის,
ყიზილბაშები ქალაქში შესასვლელთან ძნებივით ჩაშლილ- ლეს ლაშქარში, მაშ ურჯულომ როგორღა გვაჯობა, ჰაა?!.
ამ დაწყევლილი ქედის უბეებსა და ლაჯებში რამდენი გურჯი და
ჩალეწილი დამცველების ცხედრებზე გადადიოდნენ... მაშ როგორ და რანაირად... მაშ როგორ და რანაირად-მეთქი,
ლეკი ჰყავს ჩასაფრებულ-ჩასანგრებულიო. ეს რომ გაიფიქრა
მეხუთე ჟამი იწურებოდა. რამდენჯერმე გავიმეორე, კიდევაც გავიმესამე და გავიმეოთხე...
და გაიაზრა, უმალ ვერაგული გადაწყვეტილება მიიღო. თავისი
მწუხრი წვებოდა თბილისის თავზე. უჯრიდან ისევ ამოვიღე ნაწერი და კალამი მოვიმარჯვე...
ჯიშისა და სისხლის თურქმანთა რაზმს უკივლა, – ვისაც შაჰი უყ-
მიხვდა მეფე და მხედართმხედარი, ან რაღა მიხვედრა უნ- ნიავი ფარდასა და ნაწერ-უწერ ქაღალდის ფურცლებს აშრი-
ვარს, მომყვესო... გაცოფებულმა და თავზეხელაღებულმა იმათ
დოდა, როცა ყველაფერი ხელისგულზე ედო: მარტო თბილისისა ალებს...
არც ჰოს დაუცადა და არც – არას. უკანმოუხედავად შეაგდო
კი არა, მთელი ქვეყნის ბედ-იღბალი გადაწყვეტილიყო... მაგრამ მე ახლა მთიულეთისაკენ გაჩქარებულ მეფე ერეკლესა და
ცხენი ადიდებულ მდინარეში... ისინიც მიჰყვნენ... ბევრი ჩაიხვია
არა იმ ნავსიან დღესა და არა იქ, კრწანისში... ქართველთა სამ- იმის ამალას ავედევნე... იქ კახთბატონი მეფისა და ქვეყნის ერთ-
და წაიღო წყალმა. ბევრზე ბევრმა კი გაცურა, აღმა აუყვნენ.
კვიდრო ახალ დინებასა და ორომტრიალში მოქცეულიყო. იმის გულებს მოუხმობს, ლაშქარს შეჰყრის... ურვითა და ვარამით მო-
საიდანღაც, დაბარებულებივით, რამდენიმე გადარჯულე-
იქიდან თავდაღწევასა და ამ ნაპირის თუ იმ ნაპირის არჩევას კი პირთავებულ გულზე ურჯულოს არ გადაიტარებს... საჭურისი
ბული, მტრის ცულს ტარადმორგებული ქართველი გამოტყვ-
ერეკლესა და იმის ქართველებს აღარავინ აკითხებდა და, ვინ უწ- ხოჯა ორ-სამ დღეში უნდა აიბარგოს და აქაურობას გაეცალოს...
რა. თითქოს მთელი თავიანთი ცხოვრება იმ წამის მოლოდინით
ყის, ამიერიდან აღარც არასოდეს დაეკითხებოდნენ... ჰოდა, მეც იქ, ერეკლესთან უნდა ვიყო...
ცოცხლობდნენ; მიეგებნენ, მიეფოლორცნენ, ყბა-პირი ყურებამ-
მაგრამ ამას საზრუნავ-საჭმუნავითა და წლებით დამძიმე- ანაზდად, ვიგრძენი, თითქოს ვიღაც მომდევდა, მომძახოდა
დე მოიხიეს და ორთაჭალის ბაღებთან ორად გაყოფილ მტკვარ-
ბული, კიდევაც გადაღლილი, ყველასაგან მხარგამოცლილი და და მომკიოდა...
ზე ფონი მიასწავლეს... კიდევაც მიაძახეს, ემანდ საპალნიანი
ნაღალატევი მეფე ერეკლე მიხვდა. მივაყურე...
ჯორიც გავაო... აღასა და იმისიანებს წაქეზება და შეგულიანება
პატარა კახი ამას ფიქრადაც არ გაივლებდა გულში. აკი არც – შშშშენა, შენა, შენ კიდე ნახო, ჩემი წინაპარი ხარ, ხოდა, შენ
რა თავშისახლელად უნდოდათ; ფონი იფონეს, გადაიმდინარეს,
გაივლო. ნეიშნი და ასპინძა და კიდევ სხვა რაღაც-რაღაცები და რა გააკეთე, ან ეხლა რას აკეთებ, რო მეც ჩემ წილ მიწაზე ვიდ-
ისევ მარჯვენა ნაპირზე გადმოლაგდნენ, გადმოსიკვდილდნენ
ვიღაც-ვიღაცები გაიხსენა... გე და ვიარო. შშშშენა, შენა, შენ კიდე ნახო, ჩემი წინაპარი ხარ,
და ქართველების მეჩხერ ლაშქარს ზურგიდან დაუარეს...
– ჰაიტ, თქვე წუნკლებო თქვენაო, – დასჭყივლა თავისებუ- ხოდა, შენ რა გააკეთე ან ეხლა რას აკრთებ, რო მეც, ჩემ წილ მი-
ერეკლესიანები, ვინც გამოსავარდნი იყო ხევებიდან და ღრე-
რად, ომახიანად, ხმალი გააელვა და სიმრავლით გალაღებულსა წაზე ვიდგე და, ვიარო. შშშშენა, შენა, შენა, შენა...
ებიდან, კიდევაც გამოვარდნენ...
და თავგასულ ჩალმიანებს ცხენდაცხენ შეუტია... ვინ არი, რა უნდა ჩემგან-მეთქი, ირგვლივ დაფეთებულმა მო-
სანგრებიდანაც ჩამოხვავდნენ და ჩამოზვავდნენ...
ძველებური სიკისკასე აღარ მოსდევდა, თორემ... ვავლე თვალი და ფურცლებს კალმიანი ხელი დავაფარე...
მომხდური და დამხვდური სამკვდრო-სასიცოცხლოდ და-
მარჯვნივ და მარცხნივ კვეთებითა და ხეთქებით მიჰყვა არავინ ჩანდა.
ეტაკნენ ერთმანეთს.
იოანე ბატონიშვილი... მიჰყვა და ჩაჩეხა და ჩაკაფა მეფეზე და- ხმა ძალიან შორიდან ისმოდა.
უთანასწორო ომი გაჩაღდა ხოხბიანში...
გეშილი ცხენ-კაცი. მაინც მოასწრო, დაინახა დასანახი: თავისი მომეჩვენა, რომ დროისა და მანძილის საზღვარ-სამანი წაშ-
ის იყო, წვიმამ დაასხა. თქეში წამოვიდა. დოგა-დოგა ღრუბ-
გვირგვინოსანი პაპის ირგვლივ თვალის ერთი გაფრენის სისწრა- ლილიყო...
ლები აირ-დაირია. ბოლომდე მაინც არ ჩამოიწურნენ. ხოცვა-
ფით იკვრებოდა და ვიწროვდებოდა წითელთავიანების რკალი. ის ვიღაც კი თავისას არ იშლიდა: – შშშშენა, შენა, შენა, შშშ...
ჟლეტის დამთავრებას თუ ელოდნენ და სავსე ჯიქნებსაც მიწის
მიეჭრა, მიეტანა... უმალ დავით მაჩაბელი, ჯანდიერ ჯანდიერიშ- შშშიშმა ამიტანა...
გადასარეცხად და სისხლის მოსაბანად ინახავდნენ...
საქართველოს პრემიერ-მინისტრს ბატონ ირაკლი ღარიბაშვილს

ბატონო ირაკლი, შეტანილ იქნა ცვლილება და გარდა რეკრე- ამის შედეგად დაიწყო სასოფლო-სამეურ- ლეობა კი 28%-ით შემცირდება.
გამოვხატავთ რა თქვენ მიმართ პატი- აციული ზონის: ბაკურიანი, ბახმარო, გუდა- ნეო დანიშნულების მიწების გადაყვანა არა- ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე,
ვისცემას, იმედს ვიტოვებთ, რომ ჩვენ მიერ ური, ურეკი (ურეკი შემდეგ ამოღებულ იქნა სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულებით და აუცილებელია:
ქვემოთ მოყვანილ, სერიოზულ პრობლემას რეკრეაციული ზონიდან) და თბილისის და უცხოელებზე გაყიდვა, რის შედეგად დუშე- საქართველოს მთავრობის თანხმობის
– ქართული მიწების უცხოელებზე გაყიდ- ბათუმის ადმინისტრაციულ ზონაში მოქცე- თის მუნიციპალიტეტში, კახეთში, გურიაში, გარეშე კატეგორიულად აიკრძალოს სა-
ვას, უყურადღებოდ არ დატოვებთ. საქმე ული მიწებისა, სასოფლო-სამეურნეო დანიშ- სამეგრელოსა და სხვა რეგიონებში, უცხო- სოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწების
შემდეგშია: თქვენი მხარდაჭერის შედეგად, ნულების მიწების გადაყვანა არასასოფლო- ელებზე გაყიდულია მიწის ნაკვეთები. გადაყვანა არასასოფლო-სამეურნეო დანიშ-
2019 წლის 25 ივნისს, საქართველოს პარლა- სამეურნეო დანიშნულებით გახდა უფასო. განსაკუთრებით საგანგაშოა ის მდგო- ნულებით;
მენტმა მიიღო ორგანული კანონი, რომლის სარეკრეაციო ტერიტორიების საზღვრებში მარეობა, რომ მოსახლეობისაგან ცარიელ- იმ შემთხვევაში, თუ საქართველოს
საფუძველზე აიკრძალა სასოფლო-სამეურ- მოქცეული სასოფლო-სამეურნეო დანიშ- დება საქართველოს ისტორიული ადგილე- მთავრობა აუცილებლობიდან გამომდინარე
ნეო დანიშნულების მიწების არარეზიდენტ ნულების მიწის სანაცვლო საკომპენსაციო ბი (კუთხეები) – რაჭა-ლეჩხუმი, თუშეთი, მიიღებს გადაწყვეტილებას სასოფლო-სა-
ფიზიკურ პირებზე გაყიდვა საქართველოს თანხა შეადგენს 100 000 ლარს ჰექტარზე, ფშავი, ხევსურეთი და სხვა მთიანი რე- მეურნეო დანიშნულების მიწების არასასოფ-
მთავრობის თანხმობის გარეშე. მიუხედა- ხოლო ქალაქ თბილისისა და ქალაქ ბათუ- გიონები. ამჟამად საქართველოში ბევრი ლო-სამეურნეო დანიშუნლებით გადაყვანა-
ვად ამ კანონისა, ყოველგვარი ნებართვის მის ადმინისტრაციულ საზღვრებში მოქცე- სოფელია გაუკაცრიელებული. მთელ რიგ ზე, გადაყვანა იყოს ფასიანი, როგორც ეს
გარეშე ხდება სასოფლო-სამეურნეო დანიშ- ული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების სოფლებში ძირითადად მოხუცებულებიღა გათვალისწინებული იყო 1997 წლის კანონის
ნულების მიწების გადაყვანა არასასოფლო- მიწებისათვის – 34 001 ლარი ჰექტარზე. დარჩა. შესაბამისად და მიღებული თანხა გამოყენე-
სამეურნეო დანიშნულებით, რი სშემდეგ ბულ იქნას ახალი მიწების ათვისებისათვის;
ხდება სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების 2023-2024 წლის გეგმაში გათვალისწინე-
მიწების უცხოელებზე გაყიდვა. ბულია სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულე-
აღსანიშნავია, რომ 1997 წელს მიღებუ- ბის მიწებზე კონსოლიდაციის სამუშაოების
ლი კანონის – „სასოფლო-სამეურნეო დანიშ- ჩატარება, რესპუბლიკის რამდენიმე მუნი-
ნულების მიწის არასასოფლო-სამეურნეო ციპალიტეტში (დედოფლისწყარო, სიღნაღი,
დანიშნულების მიზნით გამოყოფისას სანაც- ყვარელი);
ვლო მიწის ათვისების ღირებულებისა და მი- საქართველოს მთავრობამ მიიღოს გა-
ყენებული ზიანის ანაზღაურების შესახებ”, დაწყვეტილება საქართველოს მიწის კოდექ-
სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მი- სის მომზადებისა და დამტკიცებისათვის;
წების გადაყვანა არასასოფლო-სამეურნეო 2019 წლის 25 ივნისის კანონით: „მიწის
დანიშნულებით ფასიანი იყო და მიღებული მიზნობრივი დანიშნულების განსაზღვრისა
თანხა უნდა გამოყენებულიყო ახალი მიწე- და სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მი-
ბის ათვისებისათვის. აღნიშნულ საკითხებზე წის მდგრადი მართვის შესახებ,” გათვალის-
კონტროლს ახორციელებდა საქართველოს წინებული საქართველოს გარემოს დაცვისა
მიწის მართვის სახელმწიფო დეპარტამენტი. და სოფლის მეურნეობის სამინისტროში შექ-
2004 წელს ახალმა მოსულმა მთავრობამ, მნილი „მიწის მდგრადი მართვის და მიწათ-
ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე, გააუქმა სარგებლობის მონიტორინგის ეროვნული
საქართველოს მიწის მართვის სახელმწიფო სააგენტო” გამოეყოს აღნიშნულ სამინისტ-
დეპარტამენტი, მის დაქვემდებარებაში მყო- როს და დაექვემდებაროს საქართველოს
ფი მიწათსარგებლობისა და მიწათმოწყობის მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ დანარჩენ გაერთიანებული ერების ორგანი- მთავრობას;
სამეცნიერო საპროექტო ინსტიტუტი და ტერიტორიებზე მიწის კატეგორიის შეცვ- ზაციის ხალხთმოსახლეობის ფონდის დაუყოვნებლივ დაიწყოს ყოველწლიური
ნიადაგმცოდნეობის ლაბორატორია. შეწყ- ლას არ ჭირდება სახელმწიფო ინსტიტუტის მიერ გამოქვეყნებული ცნობის მიხედ- (ხაზს ვუსვამთ – ყოველწლიური) მიწის ბა-
და საქართველოს მიწების ყოველწლიური თანხმობა და ხდება უფასოდ, საჯარო რეეს- ვით, 2035 წლისთვის აზერბაიჯანის ლანსის შედგენა;
ბალანსის წარმოება. ტრის ეროვნული სააგენტოს მიერ შესაბა- მოსახლეობა 34%-ით გაიზრდება, სომ- შემუშავდეს მიწის გაუმჯობესებული
ამასთანავე, ზემოთ აღნიშნულ კანონში მისი განცხადების საფუძველზე. ყოველივე ხეთის – 7%-ით, საქართველოს მოსახ- მართვის სტრატეგია.
ღია წერილი რომან გოცირიძეს

ბატონო რომან, ნიციპალურ თუ სახელმწიფო საკუთრებაში. დონეზე (ირლანდია, ჩეხეთი) იკრძალება არა თუ გაუმჯობესდა მდგომარეობა, არა-
გამოვხატავ რა თქვენს მიმართ პატი- რაც მთავარია, არ ვიცით მიწის ფართობები ან იზღუდება სასოფლო-სამეურნეო მიწის მედ კატასტროფულად გაუარესდა. 2004
ვისცემას, როგორც ერთ-ერთი მაღალკვა- დანიშნულებისა და კატეგორიების მიხედ- უცხო ქვეყნის მოქალაქეებისთვის ან არარე- წლის მონაცემებით საქართველოს მთე-
ლიფიციური ეკონომისტი, მინდა დაგისვათ ვით. არ ვიცით, რამდენი ჰექტარი ვენახი, ზიდენტი იურიდიული პირებისათვის გადა- ლი ტერიტორიის 54% უკავია მთებს,
შეკითხვა, იმ შეკითხვასთან დაკავშირებით, ხილის ბაღი, ჩაი, ციტრუსი და სხვა კულტუ- ცემა. მსგავსი დამოკიდებულებაა ამ საკით- 33% – მთის წინებს, მხოლოდ 13% არის
რომელიც თქვენ პარლამენტის სხდომაზე რები გვაქვს. არ არის დაზუსტებული საზღ- ხისადმი თურქეთში, ავსტრიაში, იაპონიაში, დაბლობი. საქართველოში მთელი ტე-
დაუსვით საქართველოს გარემოს დაცვისა ვრები რუსეთთან, აზერბაიჯანთან და სომ- ისლანდიაში, ახალ ზელანდიაში, მექსიკაში, რიტორის 44% გამოიყენება სოფლის
და სოფლის მეურნეობის მინისტრს, ბატონ ხეთთან. საინტერესოა საქართველოს სოფ- აშშ-ში, კანადასა და ავსტრალიაში. პოლო- მეურნეობაში, უკრაინაში – 91%, ჩრდი-
ოთარ შამუგიას, საქართველოს სასოფლო- ლის მეურნეობის სამინისტრომ 2012 წელს ნეთში სანებართვო სისტემა მოქმედებს. ლოეთ კავკასიაში – 88%. საქართველო-
სამეურნეო დანიშნულების მიწების უცხო- როგორ შეიმუშავა: „სოფლის მეურნეობის მიწის ყიდვა არსად არავის არ შეუძლია, თუ ში სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებ-
ელებზე გაყიდვასთან დაკავშირებით, ვიცი განვითარების სტრატეგიული გეგმა 2012- არ დასტურდება მისი წინა საქმიანობით, ში სახნავია 26%, უკრაინაში – 80.6%,
რა თქვენი დადებითი პოზიცია უცხოელ 2022 წ.წ.”, როდესაც არ იცოდა და არ იცის რომ ის ფერმერია, ან აქვს სპეციალური მოლდავეთში – 73.1%.
ფიზიკურ და იურიდიულ პირებზე მიწების რამდენი სასოფლო-სამეურნეო სავარგული აგრარული განათლება. შვეიცარიაში მიწის ბიბლიაში წერია: „მიწა არ უნდა გაიყი-
გაყიდვის შესახებ, ის თუ იცით, რამდენი აქვს კულტურებისა და საკუთრების მი- შეძენა დაშვებულია სათანადო ნებართვის დოს, თუ შენი მოძმე გაღარიბდება და მიწას
ჰექტარი მიწა აქვს საქართველოს დანიშნუ- ხედვით?! არ სრულდებოდა საქართველოს აღების შემდეგ. გერმანიაში უცხოელს მიწის გაყიდის, მოვიდეს მისი ნათესავი და გამოის-
ლებისა და კატეგორიების მიხედვით? ნება კანონები: „ნიადაგების დაცვის შესახებ” და შეძენა შეუძლია სპეციალური კომისიის ნე- ყიდოს”.
მომეცით ჩემს შეკითხვას მე თვითონ გავ- „ნიადაგების კონსერვაციისა და ნაყოფიერე- ბართვით. დანიის კანონმდებლობით ქონე- ბატონო რომან, ვითვალისწინებ გაზე-
ცე პასუხი, რადგან არა თუ თქვენ, ვერავინ ბის აღდგენა-გაუმჯობესების შესახებ”, არ ბის შეძენა საკმაოდ რთული და ხანგრძლივი თის რეგლამენტს და აქ დავამთავრებ ჩემს
ვერ გვეტყვის საქართველოში სასოფლო- ვიცით რამდენი ჰექტარი მიწის ფართობი პროცესია. არარეზიდენტს ქონების შეძენა სათქმელს, არადა ძალიან ბევრი დასაბუ-
სამეურნეო დანიშნულების რამდენი მიწა გვაქვს, მათ შორის რამდენია სახნავი, მრა- შეუძლიათ თუ ისინი არიან ევროკავშირის თებული არგუმენტის მოყვანა შემეძლო,
გვაქვს დანიშნულებისა და კატეგორიების ვალწლიანი ნარგავები, სათიბი და საძოვა- წევრები და მუშაობენ დანიაში. რუმინეთ- რატომ არ უნდა გაიყიდოს უცხოელებზე
(კულტურების) მიხედვით. მინდა შეგახსე- რი. არ ვიცით რამდენია კერძო, სახელმწიფი ში უცხოელის მიერ მიწის ნაკვეთის შეძენა ქართული მიწა. ჩემი თუ არ გჯერათ, იქნებ
ნოთ, 2005 წლამდე ჩვენს ქვეყანაში ყოველწ- და მუნიციპალურ საკუთრებაში. რას ვყი- შესაძლებელია ქვეყნებს შორის შესაბამისი ვაჟა-ფშაველას და აკაკი წერეთელს მაინც
ლიურად ხდებოდა მიწების აღრიცხვა მიწის დით და რამდენად ვყიდით?! საერთაშორისო ხელშეკრულების არსებო- დუჯეროთ.
დანიშნულების, კატეგორიების, რაიონების, არ არსებობს მიწის ბონიტირება, არ ბის შემთხვევაში და ისიც მხოლოდ იმ პირო- აი რას ბრძანებს ვაჟა-ფშაველა:
მხარეების, მიწის მესაკუთრეთა და მოსარ- ვიცით მიწის ფართობების ხარისხობრივი ბის გათვალისწინებით თუ მეორე ქვეყანაც, „საქართველო დღეს წააგავს მსუქან
გებლეთა მიხედვით. ამ მიზნით ყოველი (ნაყოფიერების) მონაცემები მუნიციპალი- რუმინეთის მოქალაქეებს ანალოგიურ უფ- დუმას, გარეშე კაცი მიეტანა ამ დუმას და
წლის 1 იანვრის მდგომარეობით, რაიონის ტეტებში, რის შედეგად მთავრობის მიერ ლებებს მისცემს. ნელ-ნელა ათლის კაი-კაი ნაჭრებს. ჩვენი
გამგეობა ამტკიცებდა მიწის ბალანსს, რო- დადგენილი მიწის გასაყიდი ფასები არ არის როგორც ცნობილია, საქართველოდან ტერიტორია სხვის ხელში გადადის და ჩვენ
მელსაც შემდეგ იხილავდა საქართველოს რეალური. მაგალითად: თეთრიწყაროს მუ- მილიონზე მეტი მოქალაქეა გასული უც- ქართველები ამ დუმის თლას, მიწა-წყლის
მიწის მართვის სახელმწიფო დეპარტამენტი ნიციპალიტეტში მიწის გასაყიდი ფასი სო- ხოეთში სამუშაოდ, რადგან აქ ვერ პოულო- გადასვლას სხვის ხელში, როდი ვეწინააღმ-
და დასამტკიცებლად წარუდგენდა საქართ- ფელ კოდასა და დაბა მანგლისში ერთი და ბენ სამუშაოს, ხოლო მიწაზე ფერმერობა დეგებით სასტიკად. როგორ ეკადრება ასე-
ველოს მინისტრთა კაბინეტს. იგივეა, გასაყიდი ფასები დადგენილია ქარ- დღეის მდგომარეობით არ არის შემოსავ- თი საქციელი ჩვენს კეთილშობილებას... რას
მას შემდეგ, რაც ყოველგვარი დასაბუ- თველი ფერმერის ეკონომიური შესაძლებ- ლიანი. ეს დროებითი პროცესია. მდგომარე- სჩადიხართ, ვინ მოგცათ ნება, ერის საუნჯე
თების გარეშე, ღალატის ფასად, 2004 წელს ლობის გათვალისწინებით, რაც უცხოელებს ობის გაუმჯობესების შემდეგ ეს მოქალაქე- ტერიტორია საძმო, საკაცობრიო ტაბლად
ხელისუფლებაში მოსულმა ახალმა მთავ- საშუალებას მისცემს ჩალის ფასად ჩაიგდოს ები როცა დაბრუნდებიან საქართველოში, აქციოთ და თვით ერსაც ხელი ააღებინოთ?!”
რობამ გააუქმა საქართველოს მიწის მართ- ხელში ქართული მიწები. მიწების უცხოლებ- მათ ქართული მიწები უცხოელებზე გაყი- აკაკი წერეთელი:
ვის სახელმწიფო დეპარტამენტი, მასთან ზე გასხვისების მომხრეები გაიძახიან: „გავ- დული დახვდებათ. აფხაზეთში აფხაზეთის „ნუ ეხუმრებით ქართულ მიწა-წყალს
ერთად გააუქმდა მის დაქვემდებარებაში ყიდოთ მიწები, თან ხომ არ წაიღებენო”. დეფაქტო მთავრობა არ ყიდის უცხოელებ- და ნუ ადგამ ბიჯს, ზედ წარამარად!
არსებული მიწათმოწყობის სამეცნიერო დედამიწაზე მოსახლეობის ზრდის შედე- ზე მიწებს. საქართველოში ერთ ჰექტარ ის არის ჩვენი „წმინდა წმინდათა”,
კვლევითი – საპროექტო ინსტიტუტი და ნი- გად საკვების შემცირების პრობლემა სულ საძოვარზე ნორმით უნდა ძოვდეს ერთი უნდა გვახსოვდეს მარად და მარად.
ადაგმცოდნეობის ლაბორატორია, გაჩერდა უფრო მწვავდება. ეს პირველ რიგში ეხება მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვი და ორი აბა ერთ გოჯს თუ სადმე ნახავთ,
ნიადაგების კვლევისა და სხვა მიმდინარე მიწას, განსაკუთრებით სასოფლო-სამეურ- წვრილფეხა. 1992 წლამდე, როცა მუდმივ რომ ის არ იყოს სისხლით მორწყული!
სამუშაოები, შეწყდა მიწის ბალანსის წარმო- ნეო დანიშნულების სავარგულებს. აქედან სარგებლობაში გვქონდა ყიზლარის (კოჩუ- იმის სიღრმეში ჩამარხულია
ება. სახელმწიფო აგრარულ უნივერსიტეტ- გამომდინარე, სახელმწიფოები განსაკუთ- ბეი) ნახევარი მილიონი ჰექტარი მიწის ფარ- ჩვენი წინაპრის სული და გული.”
ში (ამ დარგის ერთადერთ უმაღლეს სასწავ- რებით ფრთხილად ეკიდებიან სასოფლო- თობი, ჩვენი საძოვრები გადატვირთული
ლებელში) შეწყდა მიწათმომწყობთა კადრე- სამეურნეო დანიშნულების მიწის უცხოელე- იყო. მას შემდეგ მდგომარეობა კი არ გაუმ-
ბის გამოშვება. მიწის აღრიცხვა და მიწის ბისთვის მიყიდვას. არცერთ ქვეყანაში, მი- ჯობესდა, არამედ საგრძნობლად გაუარეს- ანზორ მესხიშვილი,
ბალანსის შედგენა ქვეყანაში დღემდე აღარ წაზე საკუთრება არ წარმოადგენს აბსოლუ- და კიდეც. საქართველოში როდესაც აღი- ეკონომიკის მეცნიერებათა
ხორციელდება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ტურ უფლებას (გამოყენების და ბოროტად რიცხებოდა 800 000 ჰექტარი სახნავი მიწა, დოქტორი, პროფესორი.
დღეს ვერავინ გეტყვით, რამდენი ჰექტარი გამოყენების უფლება), არამედ ის რეგუ- ერთ სულ მოსახლეზე მოდიოდა 0.16 ჰა სახ- სერთიფიცირებული ექსპერტი უძრავი
სასოფლო-სამეურნეო სავარგული გააჩნია ლირდება სხვადასხვა ნორმატიული აქტით. ნავი მიწა (ნორმა 0.5 ჰა), რაც მსოფლიოში ქონების-მიწის საკითხებში
ქვეყანას, მათ შორის რამდენია კერძო, მუ- ევროკავშირის რიგ ქვეყნებში სახელმწიფო ყველაზე დაბალია. დღეის მდგომარეობით,
მიერ იყო შეთხზული, რომელიც ილიას მკვლელობას იღებდა სათავეს. ეს უკანასკნელი ვერსია სხვა წყარო- ლისუფლებისათვის არასასურველი პოლიტიკოსი ვე-
ვახტანგ გურული გეგმავდა. ხმები იმის შესახებ, რომ ილიას მალე მოკ- ებიდანაც ვრცელდებოდა. სომეხი ნაციონალისტების რასგზით ვერ გახდებოდა სახელმწიფო საბჭოს წევრი,
ლავდნენ, ასევე ზემოხსენებული პოლიტიკური ძალის მიერ ილიას მკვლელობის ვერსია სრულიად უსაფუძვ- ამას გამორიცხავდა საარჩევნო სისტემა. ამიტომ იყო,
ასთხუთმეტი წელი გავიდა ილია ჭავჭავაძის მიერ იყო გავრცელებული. ლოდ მიიჩნია ვაჟა-ფშაველამ და ხალხს მოუწოდა, არ რომ ხელისუფლებისათვის მიუღებელი პოლიტიკური
მკვლელობიდან. საუკუნის მკვლელობის ისტორიაში ბუნებრივად ისმის კითხვა: თუ ილია გლეხებმა აჰყოლოდნენ პროვოკატორებს. მოღვაწე არასოდეს ყოფილა რუსეთის სახელმწიფო
ბევრი რამ დღესაც ბურუსითაა მოცული. ეს მრავალი არ მოკლეს 1905-1906 წლებში, როცა ბევრი მემამუ- ამრიგად, ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის სომხური საბჭოში.
მიზეზითაა განპირობებული. 1907 წლის 30 აგვისტო- ლე გამოასალმეს სიცოცხლეს და როცა მემამულის ვერსიაც სრულიად უსაფუძვლოდ უნდა მივიჩნიოთ. ამრიგად, ვერსია რუსეთის იმპერიის ხელისუფ-
დან ილიას მკვლელობის თაობაზე ხუთი ვერსია შეიქ- მკვლელობა ჩვეულებრივი მოვლენა იყო, რატომ ჩა- მეოთხე ვერსია – მკვლელობა რუსეთის იმპე- ლების დაკვეთით ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის შესა-
მნა, რომელთაგანაც ჭეშმარიტი მხოლოდ ერთი იყო. იდინეს ეს დანაშაული 1907 წლის აგვისტოში, როცა რიის ხელისუფლების დაკვეთით. რუსეთის იმპერიის ხებ, მოკლებულია ყოველგვარ საფუძველს.
მოკლედ მიმოვიხილოთ ეს ვერსიები. მემამულეთა მკვლელობები უკვე წარსულს ჩაბარდა ხელისუფლების დაკვეთით მკვლელობის ვერსია, ანუ მეხუთე ვერსია – სოციალ-დემოკრატების მიერ
პირველი ვერსია – მკვლელობა ძარცვის მიზ- და მკვლელებს სასჯელისაგან თავის დახსნის არანა- პოლიტიკური მკვლელობის ვერსია იმავე პოლიტი- პოლიტიკური მოტივით ორგანიზებული მკვლელობა.
ნით. ეს ვერსია შემთხვევით არ შექმნილა, მას წინასწარ ირი შანსი არ ჰქონდათ? 1905-1906 წლებში მემამულის კურმა ძალამ შეთხზა, რომელმაც შეთხზა პირველი, ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის თაობაზე გადაწყვე-
ამზადებდა ის პოლიტიკური ძალა, რომელსაც ილიას მკვლელობას მიზეზი არ უნდოდა, კლავდნენ იმიტომ, მეორე და მესამე ვერსია (მკვლელობა ძარცვის მიზ- ტილება მიიღო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული
მკვლელობა ჰქონდა განზრახული. რომ მემამულე იყო. მთელი გლეხობა აფექტის მდგო- ნით, მკვლელობა აგრარულ ნიადაგზე, მკვლელობა მუშათა პარტიის (რსდმპ) ხელმძღვანელობამ (ვლადი-
1907 წლის 7 ივნისს საგურამოში, ილიას მამულში, მარეობაში იმყოფებოდა. 1907 წლის ზაფხულისათვის სომეხი ნაციონალისტების მიერ). ამ ვერსიის მიზანს მერ ლენინი, გრიგოლ ზინოვიევი და სხვ.), რომელიც
ყაჩაღური თავდასხმის დროს მოკლეს ილიას მოურავი ვითარება კარდინალურად იყო შეცვლილი. გლეხობა შეადგენდა რუსეთის იმპერიის ხელისუფლების კომ- იმხანად ემიგაციაში (პარიზში, ჟენევაში) იმყოფებოდა.
მოსე მემარნიშვილი, მისი მეუღლე კი სასიკვდილოდ დარბეული, წელში გატეხილი და, რაც მთავარია, და- პრომეტაცია, ხელისუფლებისა და საზოგადოების ტერორისტული აქტის განხორციელებისთვის საჭირო
დაჭრეს (როგორც ჩანს, ყაჩაღებს ისიც მკვდარი ეგო- შინებული იყო. საგურამოში გლეხების მიერ ილიას დაპირისპირება. ვერსიამ რუსეთის იმპერიის ხელი- თანხაც საზღვარგარეთიდან შემოვიდა (საქართველო-
ნათ). როგორც მოურავის, ისე ილიას სახლშიც, ვითომ- მკვლელობის ორგანიზება ძნელად სავარაუდოა. სუფლების მიერ ილიას მკვლელობის თაობაზე მეორე ში არ მოუპოვებიათ), ქილერი ქართველი იყო. რსდმპ
და ფულისა და ძვირფასი ნივთების ძებნის მიზნით, გარდა ამისა, ყურადსაღებია კიდევ ერთი გა- სიცოცხლე შეიძინა საბჭოთა ხელისუფლების არსე- თბილისის კომიტეტს ილიას მკვლელობის თაობაზე
ყაჩაღებმა ყველაფერი გადაქექეს, წაიღეს კიდეც ზო- რემოება. ილიას რომ გლეხობის შიში ჰქონოდა, მას ბობის პერიოდში. გაბატონდა შეხედულება იმის თა- გადაწყვეტილება არ მიუღია, კომიტეტის სხდომაზე
გიერთი ნივთი. მოსე მემარნიშვილისა და მისი მეუღ- შეეძლო საგანგებო დაცვის თანხლებით ემგზავრა და ობაზე, რომ ,,ილია ჭავჭავაძე მოკლეს ცარიზმის მიერ ეს საკითხი არ განხილულა. ქართველ სოციალ-დემოკ-
ლის დახოცვა არ იყო მკვლელობა ძარცვის მიზნით. ამ მისი სახლებიც საიმედოდ ყოფილიყო დაცული. რუ- მოსყიდულმა აგენტებმა.” საბჭოთა ისტორიოგრაფია რატთაგან მკვლელობის ორგანიზებაში მონაწილეობ-
მოვლენის ლოგიკური გაგრძელება უნდა ყოფილიყო სეთის იმპერიის სახელმწიფო საბჭოს წევრს დაცვის ილიას მკვლელობის მიზეზად ასახელებდა: რუსეთის დნენ ფილიპე მახარაძე და სერგო ორჯონიკიძე. არც
ილიას მკვლელობა, ვითომდა, ძარცვის მიზნით, ხოლო
ორგანიზატორი ვარაუდობდა, რომ ორივე მკვლე-
საქართველოს
ლობა (მოსე მემარნიშვილისა და ილია ჭავჭავაძისა)
ერთმანეთს დაუკავშირდებოდა და ძარცვის მიზნით
ჩადენილ დანაშაულად შეირაცხებოდა. როგორც
1907 წლის 7 ივნისს საგურამოში მოსე მემარნიშვილის
საცხოვრებლის, ისევე ილიას სახლის გაძარცვა, 30
აგვისტოს წიწამურთან მოკლული ილიასა და მძიმედ
დაჭრილი მისი მეუღლის გაძარცვა, სიმულირებული
იყო და ხელისუფლების, საზოგადოებისა და გამოძი-
ების შეცდომაში შეყვანას ისახავდა მიზნად. მავანმა
და მავანმა იქნებ დაიჯერა კიდეც, რომ ილია ძარცვის ერთი იმხანად რსდმპ თბილისის კომიტეტის წევრი არ
მიზნით მოკლეს, მაგრამ კავკასიის მეფისნაცვლის ყოფილა, ისინი კომიტეტის დავალებით არ მოქმედებ-
ადმინისტრაციას ეჭვიც არ შეჰპარვია, რომ ძარცვა დნენ და არც ანგარიშს აბარებდნენ მას.
სიმულირებული იყო. 1907 წლის 1 სექტემბერს, ილიას რსდმპ ხელმძღვანელობის მიერ ილიას მკვლე-
მკვლელობასთან დაკავშირებით, პეტერბურგში, სა- ლობა გულდასმით მომზადდა. ჩვენ მიერ ზემოხსენე-
ხელმწიფო კანცელარიაში, გაგზავნილ ტელეგრამაში ბული ოთხივე ვერსია (მკვლელობა ძარცვის მიზნით,
თბილისის სამხედრო გუბერნატორი აღნიშნავდა: მკვლელობა აგრარულ ნიადაგზე, მკვლელობა სომეხი
,,ძარცვა სიმულირებულია” (,,грабеж симулирован”). ნაციონალისტების დაკვეთით, მკვლელობა რუსეთის
ცხადია, თბილისის სამხედრო გუბერნატორი კომ- იმპერიის ხელისუფლების დაკვეთით) სოციალ-დემოკ-
პეტენტური ორგანოების დასკვნას ეყრდნობოდა. რატებმა შეთხზეს და ილიას მკვლელობის პირველივე
კავკასიის მეფისნაცვლის ადმინისტრაციას, პირადად დღიდან ავრცელებდნენ ხალხში. ილიას მკვლელობამ-
მეფისნაცვალს, თბილისის სამხედრო გუბერნატორს დე დარხეული ხმები იმის შესახებ, რომ ილიას მალე
და სხვა თანამდებობის პირებს ხელს აძლევდათ ძარ- მოკლავდნენ, ასევე ქართველ სოციალ-დემოკრატე-
ცვის მიზნით მკვლელობის ვერსია. ძარცვის შემთხ- ბის გეგმის ნაწილს წარმოადგენდა. ილიას მოურავი
ვევაში მათ ნაკლები პასუხისმგებლობა ეკისრებოდათ, მოსე მემარნიშვილი და მისი მეუღლეც სოციალ-დე-
ვიდრე პოლიტიკური მკვლელობისას. მიუხედავად მოკრატებმა დაახოცვინეს. გამოძიებისთვის გიგლა
ამისა, თავდაპირველად კავკასიის მეფისნაცვლის ად- ბერბიჭაშვილის, თედო ლაბაურის და სხვათა მიერ
მინისტრაციამ მისთვის ხელსაყრელ, მაგრამ უსუსურ მიცემული ჩვენებებიც, მეტწილად, სოციალ-დემოკრა-
ვერსიას მხარი არ დაუჭირა – ძარცვის მიზნით მკვლე- ტების მიერ იყო ნაკარნახევი.
ლობის ვერსია გამორიცხა. სოციალ-დემოკრატების მიერ ილია ჭავჭავაძის
გარდა ზემოთ აღნიშნულისა, ძარცვის მიზნით მკვლელობის ეს ვერსია ოფიციალურად თბილისის
ილიას მკვლელობის ვერსიის წინააღმდეგ მეტყვე- დროებითმა სამხედრო გუბერნატორმა წამოაყენა
ლებდა შემდეგი გარემოება. რა სიმდიდრე (ფული და 1907 წლის 1 სექტემბერს პეტერბურგში, სახელმწი-
ძვირფასი ნივთები) უნდა ჰქონოდათ ილიასა და მის ფო კანცელარიაში, გაგზავნილ ტელეგრამაში. მასში
მეუღლეს ეტლში? უფრო მეტი ქონების ხელში ჩაგ- მოთხოვნის უფლება ჰქონდა, მით უმეტეს, რომ თბი- სახელმწიფო საბჭოში ილიას ბრძოლას ქართველი ვკითხულობთ: ,,სავარაუდოა, რომ თავადი მოკლეს
დება ყაჩაღებს შეეძლოთ, თუ ისინი ილიას არყოფნის ლისისა და დუშეთის მაზრაში სამხედრო მდგომარე- ხალხის ინტერესების დასაცავად, გამოსვლას სიკვდი- ადგილობრივმა გლეხებმა სოციალ-დემოკრატების წა-
დროს დაეცემოდნენ მის სახლს თბილისში ან საგუ- ობა ვრცელდებოდა. ილიას დაცვის აყვანა აზრადაც ლით დასჯის წინააღმდეგ, საქართველოს ავტონომი- ქეზებით” (,,предпологается, что князь убит местными
რამოში. იმხანად ილიას სახლებს რაიმე განსაკუთრე- არ მოსვლია, რადგან მას ვერც კი წარმოედგინა, რომ ისათვის ბრძოლას. მოკლედ შევეხოთ ამ საკითხებს. крестянами подстрекательству социал-демократов”).
ბული დაცვა არ ჰყავდა მიჩენილი და ყაჩაღებს ხელს გლეხები გზად ჩაუსაფრდებოდნენ და მოკლავდნენ. ილია რომ რუსეთის სახელმწიფო საბჭოში ქართ- საზოგადოების ნაწილს ამის გარეშეც სჯეროდა, რომ
ვერავინ შეუშლიდა, ისევე როგორც ვერავინ შეუშალა იმხანად გლეხები ილიას კი არა, თავისი სისასტიკით ველი ერის ინტერესებს იცავდა, ეს საყოველთაოდაა ილიას მკვლელობის ორგანიზატორები სოციალ-დე-
ხელი 1907 წლის 7 ივნისს. ცნობილ მემამულეებსაც კი ვეღარაფერს აკლებდნენ. ცნობილი. სახელმწიფო საბჭოში თავისი მოღვაწეობის მოკრატები იყვნენ. აქვე გვინდა აღვნიშნოთ, რომ
ბუნებრივად ისმის კითხვა: თუ ყაჩაღებს ილიას თბილისის სამხედრო გუბერნატორი ილიას მკვლე- მანძილზე ილიას ისეთი არაფერი უთქვამს ან გაუკე- ილიას მკვლელობასთან არანაირი კავშირი, არც პირ-
მკვლელობის გარეშე, გაცილებით უფრო ნაკლები ლობის მიზეზად გლეხობის აღშფოთებას კი არ ასახე- თებია, რომ ხელისუფლებას იგი მიუღებლად და, მით დაპირი და არც არაპირდაპირი, არ ჰქონია ორ ქართ-
რისკის ფასად, უფრო მეტი ფულის შოვნა შეეძლოთ, ლებდა, არამედ მიიჩნევდა, რომ გლეხები სოციალ-დე- უმეტეს, საშიშად მიეჩნია. ილია ტიპური ლიბერალ- ველ სოციალ-დემოკრატს – ნოე ჟორდანიასა და იოსებ
ვიდრე იშოვეს დიდ რისკთან დაკავშირებული ილიას მოკრატებმა წააქეზეს. 1907 წლის 1 სექტემბერს ილია დემოკრატი იყო, მისთვის უცხო იყო ყოველივე რადი- ჯუღაშვილს (სტალინს).
მკვლელობით, მაშ, რატომღა მოკლეს ილია? ყაჩაღე- ჭავჭავაძის მკვლელობასთან დაკავშირებით პეტერ- კალური და ექსტრემისტული. სახელმწიფო საბჭოში დღეს ჩვენ ხელთ არსებული მასალების ანალიზის
ბი არც ისე სულელები იყვნენ, რომ არ სცოდნოდათ: ბურგში, სახელმწიფო კანცელარიაში, გაგზავნილ ტე- ილიას გამოსვლები სახელმწიფოებრივი აზროვნების შედეგად შეგვიძლია დავასკვნათ:
ილიას სახლის გაძარცვა თბილისში ან საგურამოში ლეგრამაში თბილისის სამხედრო გუბერნატორი აღ- ნიმუშს წარმოადგენდა. ამ გამოსვლებს ხელისუფლე- 1. 1905 წლის გაზაფხულზე ილიას წინააღმდეგ
მათ უფრო ადვილად შერჩებოდათ, ვიდრე დღისით, ნიშნავდა: ,,предпологается, что князь убит местными ბის მხრიდან რაიმე პროტესტი არასოდეს მოჰყოლია. მიმართული ბინძური კამპანიის შედეგად სოციალ-დე-
მზისით ილიას მოკვლა. крестянами подстрекательству социал-демократов.” წლების მანძილზე გრძელდება ის გაუგებრობა რო- მოკრატებმა ჩათვალეს, რომ ილიას სახელი გაუტეხეს
ამრიგად, შეიძლება დავასკვნათ: ვერსია ილია აქვე გვინდა გავიმეოროთ ზემოთქმული: კავკა- მელიც წარმოიშვა სახელმწიფო საბჭოში სიკვდილით და იგი ხელს ვეღარ შეუშლიდა მათი გეგმების რეალი-
ჭავჭავაძის ძარცვის მიზნით მკვლელობის თაობაზე სიის მეფისნაცვლის ადმინისტრაციას ხელს აძლევ- დასჯის გაუქმებასთან დაკავშირებით, ვითომდა ზებას. 1905 წელს ილიამ ლიბერალურ-დემოკრატი-
სრულიად უსაფუძვლოა. და აგრარულ ნიადაგზე მკვლელობის ვერსია (ისევე, ილიას გამოსვლის თაობაზე. იმხანად უამრავი რუსი ული ტიპის პარტიის შექმნა სცადა, მაგრამ უშედეგოდ.
მეორე ვერსია – მკვლელობა აგრარულ ნიადაგ- როგორც ვერსია ძარცვის მიზნით მკვლელობისა). ამ პოლიტიკური და საზოგადო მოღვაწე, იურისტი, ით- სოციალ-დემოკრატებმა ესეც თავიანთ გამარჯვებად
ზე. ეს ვერსია იმავე პოლიტიკურმა ძალამ შეთხზა, შემთხვევაშიც პასუხისმგებლობა გაცილებით უფრო ხოვდა სიკვდილით დასჯის გაუქმებას. საქმე ეხებოდა მიიჩნიეს. რსდმპ ხელმძღვანელობა თვლიდა, რომ სა-
რომელმაც შეთხზა ვერსია ძარცვის მიზნით მკვლე- ნაკლები იქნებოდა, ვიდრე პოლიტიკური მოტივით არა საერთოდ სიკვდილით დასჯის გაუქმებას (რაც ქართველოში მათი ყველაზე ძლიერი და საშიში მოწი-
ლობის თაობაზე. მიზანიც იგივე იყო: ხელისუფლების, მკვლელობის შემთხვევაში. გათვალისწინებული იყო რუსეთის იმპერიის კანონმ- ნააღმდეგე უმნიშვნელო ძალად აქციეს.
საზოგადოებისა და გამოძიების შეცდომაში შეყვანა. ამრიგად, აგრარულ ნიადაგზე ილია ჭავჭავაძის დებლობით), არამედ ხელისუფლების მიერ რევოლუ- 2. 1906 წელს ილია რუსეთის სახელმწიფო საბჭოს
გლეხების მიერ მემამულეების მკვლელობებმა მკვლელობის ვერსია უსაფუძვლოა. ციის პერიოდში დროებით შემოღებული სიკვდილით წევრად აირჩიეს. რსდმპ ხელმძღვანელობისთვის ეს
და მათი მამულების დარბევებმა მასობრივი ხასიათი მესამე ვერსია – მკვლელობა სომეხი ნაცი- დასჯის საგანგებო (განსაკუთრებული) წესის გაუქმე- მოწმენდილ ცაზე მეხის გავარდნის ტოლფასი იყო.
შეიძინა 1905 წლის გაზაფხულიდან და გრძელდებოდა ონალისტების დაკვეთით. სომეხი ნაციონალისტების ბას, ანუ სამხედრო ტრიბუნალებისათვის სიკვდილით ყველასათვის ცხადი იყო, რომ ილიას გარშემო თავს
მთელი ზაფხულისა და შემოდგომის განმავლობაში. დაკვეთით მკვლელობის ვერსია, ანუ ვერსია ეროვნუ- დასჯის განაჩენის გამოტანის უფლების ჩამორთმევას. მოიყრიდა საქართველოს ავტონომიისა და საქართ-
მალე გლეხთა ,,წითელი რაზმების” თარეშს მემამუ- ლი შუღლის ნიადაგზე მკვლელობის თაობაზე იმავე ილია იზიარებდა გამოჩენილი რუსი პოლიტიკოსე- ველოს ეკლესიის ავტოკეფალიისათვის მებრძოლი
ლეებმა ,,შავი რაზმების” შექმნით უპასუხეს. ბევრმა პოლიტიკურმა ძალამ შეთხზა, რომელმაც შეთხზა ბისა და იურისტების აზრს და ემზადებოდა კიდეც ამ ძალები. ავტონომიაცა და ავტოკეფალიაც პრინციპუ-
მემამულემ ჩრდილო კავკასიელი მთიელები დაიქი- პირველი და მეორე ვერსიები – მკვლელობა ძარცვის საკითხზე სახელმწიფო საბჭოში გამოსვლისათვის. ლად ეწინააღმდეგებოდა რსდმპ პროგრამას. საქართ-
რავა და ტერორისტთა თვითნებობა ალაგმა. ხელი- მიზნით და მკვლელობა აგრარულ ნიადაგზე. მიზანიც მიუხედავად ამისა, ილია სიკვდილით დასჯის გაუქმე- ველოს ავტონომიის მოპოვებისა და საქართველოს
სუფლებაც სათანადოდ დაეხმარა მემამულეებს. ბევრ იგივე იყო: ხელისუფლების, საზოგადოებისა და ძიების ბის მოთხოვნით სახელმწიფო საბჭოში არ გამოსულა ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის შემთხვევაში
სოფელში პოლიცია და ჯარიც კი ჩააყენეს. პოლიცია შეცდომაში შეყვანა. და რომც გამოსულიყო, ამაში ხელისუფლებისათვის დაიწყებოდა ეროვნული მოძრაობის მძლავრი აღმავ-
იცავდა საგურამოში ილია ჭავჭავაძისა და სხვა მემა- ცნობილია, თუ რაოდენ დიდი აღშფოთება მოჰ- საშიში არაფერი იქნებოდა (სამხედრო ტრიბუნალების ლობა. არ იყო გამორიცხული, რომ ილია ამჯერად
მულეების სახლებს. 1905-1906 წლებში ხელისუფლე- ყვა სომეხ ნაციონალისტთა შორის ილიას ,,ქვათა მოქმედება შემდგომში მართლაც იქნა შეჩერებული). მოახერხებდა მთელი ქართველი ერის ინტერესების
ბამ დამსჯელი ექსპედიციები აამოქმედა. სამხედრო ღაღადს” (1899 წ.). ილიას მკვლელობის სომხური რუსეთის იმპერიის ხელისუფლებისათვის ჯერ კიდევ გამომხატველი ლიბერალურ-დემოკრატიული (ცენტ-
ტრიბუნალებმა მემამულეთა მკვლელობის მონაწილე ვერსიის შემთხზველი სწორედ ამ ფაქტით სპეკული- 1905 წლისათვის კარგად იყო ცნობილი ილიას დამო- რისტული) პარტიის შექმნას. ეს კი მინიმუმამდე დაიყ-
ბევრი გლეხი სიკვდილით დასაჯეს, გლეხების ნაწილი რებდა. ილიას მკვლელობის სომხური ვერსიით გამო- კიდებულება საქართველოს ავტონომიის იდეისადმი. ვანდა საქართველოს ტერიტორიაზე სახელმწიფო
ციხეებში გამოკეტეს და შემდეგ ციმბირში გადაასახ- ძიების შეცდომაში შეყვანა მკვლელობის მონაწილის, საქართველოს ავტონომიის ილიასეული იდეა რომ სათათბიროს არჩევნებში სოციალ-დემოკრატების
ლეს. 1906 წლის მიწურულისათვის ხელისუფლებამ ილიას მეეტლის, თედო ლაბაურის, საშუალებით სცა- რუსეთის იმპერიის ხელისუფლებას საშიშად მიეჩნია, გამარჯვების შანსს. ქართულ საზოგადოებრივ მოძრა-
თითქმის სრულიად აღადგინა კონტროლი სასოფლო დეს. 1907 წლის 3 სექტემბერს მიცემულ ჩვენებაში მაშინ ილიას 1906 წელს სახელმწიფო საბჭოს წევრად ობაში ეროვნულ ძალთა გაბატონებას რსდმპ ხელმძღ-
რაიონებზე, ამოქმედდა სოფლის ადმინისტრაცია. თედო ლაბაურმა, მიღებული მითითების თანახმად, არ აირჩევდნენ და საქმესაც არ გაირთულებდნენ. ვანელობა ვერასგზით ვერ დაუშვებდა. ილიას მკვლე-
მემამულეთა მკვლელობაში ბრალდებული გლეხები, განაცხადა, მკვლელები სომხები იყვნენო („По виду ილია ჭავჭავაძეს რუსეთის სახელმწიფო საბჭოში სა- ლობა ეროვნულ ძალთა დაქსაქსვისა და დასუსტების
რომლებიც ხელისუფლების მსჯავრს გადაურჩნენ, мне показалось, что эти были армяне”). მეტი დამა- ქართველოს ავტონომიის საკითხი ოფიციალურად არ ერთადერთ საშუალებად იქნა მიჩნეული.
სოფლებიდან გაიქცნენ (მათმა ნაწილმა თავი ირანს შე- ჯერებლობისათვის თედო ლაბაურმა აღნიშნა: მკვლე- დაუყენებია, და რომც დაეყენებინა, ეს არ შეიძლებოდა 3. ილია შეიძლებოდა მოეკლათ თბილისშიც და
აფარა). 1907 წელს, მით უფრო წლის მეორე ნახევარ- ლები რუსულად ლაპარაკობდნენ, ოღონდ სომხური გამხდარიყო სახელმწიფო საბჭოს წევრის მკვლელო- საგურამოშიც, მგზავრობისას თუ შინ მყოფი. ამისთ-
ში, აგრარულ ნიადაგზე მემამულეთა მკვლელობები აქცენტითო: ,,Мне слышалось, что эти люди говорили ბის საფუძველი. ვის ქილერის ერთი მარჯვე გასროლა იყო საკმარი-
ძალზე იშვიათი იყო. 1907 წლისთვის ილიამაც გლეხებ- с таким акцентом, которым говорят по-русски армяне.” და ბოლოს. რუსეთის იმპერიაში პოლიტიკური სი. ამ გზით მკვლელობა რსდმპ ხელმძღვანელობას
თან ძველი, ტრადიციული ურთიერთობა აღადგინა. მეორე დაკითხვისას, 1907 წლის 16 ნოემბერს, თედო მოტივით სახელმწიფო საბჭოს წევრის მკვლელობა ხელს არ აძლევდა. ილია უნდა მოეკლათ გლეხებს და
1907 წელს ილიასა და გლეხებს შორის ურთიერთობა ლაბაურმა თვითონვე უარყო ადრე მიცემული ჩვენება ყოვლად წარმოუდგენელი იყო. ხელისუფლებისათ- თანაც ისე, რომ მკვლელობაში სოციალ-დემოკრატე-
სერიოზულად არ დაძაბულა, რადგან ამის მიზეზი არ და განაცხადა: მკვლელები ქართველები იყვნენო. ხმე- ვის არასასურველი მოღვაწე ადვილად შეიძლებოდა ბის კვალი დაფარულიყო. მკვლელები აუცილებლად
არსებობდა. მუქარის წერილები, რომლებსაც ილია ბი სომეხი ტერორისტების მიერ ილიას მკვლელობის გამხდარიყო სახელმწიფო სათათბიროს წევრი. ამის ადგილობრივი, ილიას ნაცნობი გლეხები უნდა ყოფი-
თითქოსდა გლეხებისაგან იღებდა, სინამდვილეში თაობაზე მხოლოდ თედო ლაბაურის ჩვენებიდან არ საშუალებას იძლეოდა საარჩევნო სისტემა. მაგრამ ხე- ლიყვნენ. ილია გლეხებს უნდა მოეკლათ, როგორც
გლეხებს არ ეკუთვნოდა და იმ პოლიტიკური ძალის
მემამულე, როგორც გლეხების მჩაგვრელი. ამით და- სამმართველო; 4) თბილისის დროებითი სამხედრო შეეძლო კონკრეტულად დაედგინა, სად გადაწყდა აღიქმებოდა ისე მწვავედ, როგორც სახელმწიფო საბ-
იფარებოდა პოლიტიკური მკვლელობა, მკვლელობა გუბერნატორი (იგივე გენერალ-გუბერნატორი) და ილიას მკვლელობა და ვისი მითითებით მოქმედებდ- ჭოს წევრის პოლიტიკური ანგარიშსწორება.
ეროვნული მოძრაობის წინამძღოლისა. მისდამი დაქვემდებარებული დუშეთის მაზრის მმარ- ნენ თავდასხმის ორგანიზატორები, ანუ ვინ შეუკვეთა ილიას მკვლელობის ორგანიზატორები (ფილი-
4. ილიას მკვლელობისათვის შერჩეული გლეხე- თველობა. უშუალოდ ძიებას აწარმოებდა თბილისის მკვლელობა. ეს უკვე ძიების საქმე იყო. პე მახარაძე და სერგო ორჯონიკიძე) გრძნობდნენ,
ბი: გიგლა ბერბიჭაშვილი, გიგოლა მოძღვრიშვილი, საოლქო სასამართლოს სამძებრო ნაწილი (უმნიშვ- ყარამან ფაღავას მიერ მოკვლეულ მასალაზე დაყ- რომ ძიებას შეეძლო მათი ვინაობა დაედგინა. ცხადია,
თედო ლაბაური, პავლე ფშავლიშვილი (აფციაური), ნელოვანეს საქმეთა გამომძიებელი ილიაშენკო), თბი- რდნობით გამომძიებელმა ილიაშენკომ მიაღწია იმას, მათ არ შეიძლებოდა სცოდნოდათ, რომ გარკვეული
გიორგი ხიზანიშვილი – მკვლელობაში იდეური მო- მოსაზრებით ხელისუფლებამ თავად თქვა უარი სო-
საზრებით არ მონაწილეობდნენ, ისინი ილიას მოკვ- ციალ-დემოკრატების მიერ შეკვეთილი პოლიტიკური
ლას გარკვეული საფასურის მიღების სანაცვლოდ მკვლელობის ვერსიის დამუშავებაზე. ამიტომ იყო,
დასთანხმდნენ, ანუ ტიპური ტერორისტები იყვნენ. რომ ფილიპე მახარაძე და სერგო ორჯონიკიძე, თა-
ტერორისტების იმედად მკვლელობის უშუალო ორ- ვიანთი მხრიდან, ცდილობდნენ კიდევ ერთხელ დაებ-
განიზატორი ვერ იქნებოდა. მათ შეიძლება ნებისმიერ ნიათ გამოძიება. ასე გამოვიდა ასპარეზზე ალექსანდ-
მომენტში გადაეფიქრებინათ ილიაზე თავდასხმა (ასე- რე გრეკოვი.
თი შემთხვევები ბევრი იყო 1905-1907 წლებში). ილიას 1907 წლის 30 ნოემბერს ოზურგეთის სოფელ
მკვლელობის დამკვეთსა და უშუალო ორგანიზატორს ნაგომარის მცხოვრებმა, სოციალ-დემოკრატებთან
აუცილებლად სჭირდებოდათ საყოველთაოდ დადას- კავშირში მყოფმა ალექსანდრე გრეკოვმა თავისი ნე-
ტურებული ფაქტი, რომ ილიას ეტლი ადგილობრივმა ბით მისცა შემდეგი შინაარსის ჩვენება: 1907 წლის
გლეხებმა გააჩერეს. დანარჩენი მარტო მოქმედი პრო- ზაფხულში, გურიაში, სოფელ ბახვში, სოციალ-დემოკ-
ფესიონალი ქილერის საქმე იყო. ეს ქილერი ჩასაფრე- რატების კრებაზე გადაწყდა ილია ჭავჭავაძის მოკვლა.
ბული იყო. მან ზუსტად იცოდა, გლეხები ილიას ეტლს ეტლი, სადაც ილია მოკლეს ტერორისტული აქტის განხორციელება დაევალათ
სად გააჩერებდნენ. გლეხებმა ქილერის არსებობის ერმილე და კალისტრატე დოლიძეებს და ვინმე ბასი-
შესახებ არაფერი იცოდნენ. გიგლა ბერბიჭაშვილის ლაშვილს. სოფელ ბახვში ჩატარებული კრების თაობა-
ჯგუფმა ილიას ეტლი გააჩერა. ილიას მცველის იაკობ ზე დაიწყო გამოძიება, თბილისიდან და საგურამოდან
ბითარიშვილის ეტლიდან გადახტომამ და ბუჩქებში ყურადღება გადატანილ იქნა გურიაზე. შედეგი წინას-
წარვე იყო ცნობილი: 1908 წლის 19 აპრილს ალექსან-
დრე გრეკოვმა ჩვენება შეცვალა და განაცხადა: ბახვში
მკვლელები
არავითარი კრება არ ჩატარებულა, ყველაფერი მე მო-
ვიგონეო. ბახვში კრება მართლაც არ გამართულა. სო-
ციალ-დემოკრატებმა მიზანს მიაღწიეს: ძიება კვლავ
აგრარულ ნიადაგზე მომხდარი მკვლელობის ვერსიის
დამუშავებას დაუბრუნდა.
კავკასიის სამხედრო-საოლქო სასამართლო ძი-
ების მასალებს დაეყრდნო. ილია ჭავჭავაძის მკვლე-
ლობას პოლიტიკური მკვლელობის კვალიფიკაცია
გაქცევამ ტერორისტები დააბნია და შეაშინა. იაკობს ლისის პოლიცმაისტერის სამძებრო ნაწილი (სამძებრო
შეეძლო მოხერხებული საფრიდან შუა გზაზე მდგარი ნაწილის უფროსი ევტუშევსკი). ძიების პროცესზე ზე-
ტერორისტები ადვილად დაეხოცა. მთელი ყურადღე- დამხედველობას ახორციელებდა თბილისის საოლქო
ბა იაკობ ბითარიშვილზე იქნა გადატანილი. სწორედ სასამართლოს პროკურორი.
ამ დროს გაჩერებული ეტლის უკან ჩასაფრებულმა ზემოთ ჩამოთვლილთაგან ილიას მკვლელო-
მარტო მოქმედმა ქილერმა, ვიმეორებთ, მარტო მოქ- ბის თაობაზე ყველაზე მეტ ინფორმაციას ფლობდა
მედმა, ერთადერთი ტყვია გაისროლა. ილია სწორედ და ყველაზე კომპეტენტური იყო დუშეთის მაზრის
ამ ტყვიით არის მოკლული. გასროლის შემდეგ ქი- უფროსი ყარამან ფაღავა. მან იცოდა ყველაფერი,
ლერი შეუმჩნევლად გაეცალა იქაურობას. სწორედ რაც ხდებოდა საგურამოსა და მახლობელ სოფლებ-
ამიტომაა, რომ ილიას სხეულში ტყვია შევიდა მარც- ში. მაზრის უფროსს აგენტურის ფართო და კარგად
ხენა იღლიის უკანა კიდესთან, ნეკნებს შორის, გაიარა ორგანიზებული ქსელი გააჩნდა, ინფორმატორები
გული და გამოვიდა მარჯვენა ძუძუს დვრილთან, ოდ- ჰყავდა მოსახლეობის ყველა ფენაში, განსაკუთრე-
ნავ შიგნით (მაცხენა ძუძუს დვრილისაკენ). ამიტომაა, ბით, გლეხობაში. ყარამან ფაღავამ კარგად იცოდა,
რომ მარცხენა იღლიის უკანა კიდეზე (ნეკნებს შორის) თუ ვინ არხევდა ხმებს, რომლის მიხედვითაც ილიას
ტყვიამ დატოვა მცირე დიამეტრის ხვრელი (გამავალი მალე მოკლავდნენ, იცოდა ისიც, თუ ვინ ამზადებდა
ნეკა თითისათვის), ხოლო მკერდზე (მარჯვენა ძუძუს ილიას მკვლელობას. სწორედ ამიტომ იყო, რომ ილიას
დვრილთან) – გაცილებით დიდი ზომის ხვრელი (ოვა- მკვლელობიდან ორი კვირის თავზე ყარამან ფაღავას-
ლური ფორმის, სამი სანტიმერტის სიგრძისა). ცნობი- თვის მკვლელობის ყველა მონაწილის ვინაობა იყო
ლია, რომ ტყვია სხეულში შესვლისას ტოვებს მცირე ცნობილი. მან დეტალურად იცოდა მკვლელობის მომ-
დიამეტრის ხვრელს, ხოლო სხეულიდან გამოსვლისას ზადებისა და განხორციელების მთელი ისტორია. გასა-
– გაცილებით დიდს. ილია ჭავჭავაძის გვამის დათვა- გები მიზეზის გამო ყარამან ფაღავას არ შეიძლებოდა
ლიერების აქტის (1907 წლის 31 აგვისტო) შესწავლის რაიმე სცოდნოდა წიწამურთან ჩასაფრებული და
შედეგად ექსპერტი ბ. კილასონია დაასკვნის: ილიას დამოუკიდებლად მოქმედი ქილერის შესახებ. ამიტომ
სხეულზე ცეცხლსასროლი იარაღით მიყენებული იყო, რომ ყარამან ფაღავა ილიას იმ გლეხების მოკლუ-
,,ჭრილობის არხის მიმართულებაა მარცხნიდან მარჯ- ლად მიიჩნევდა, რომელთაც ილიას ეტლი გააჩერეს.
ვნივ, უკნიდან წინ, ე.ი. ილიასათვის ტყვია ზურგიდან რაც მთავარია, ყარამან ფაღავამ იცოდა, რომ ილია
უსვრიათ:” 1907 წელს ჩატარებული ძიების მასალე- ჭავჭავაძის მკვლელობა დაგეგმეს და განახორცი-
ბის მიხედვით, რომელიც დაადასტურა 1941 წელს ელეს სოციალ-დემოკრატებმა, ე.ი. ეს იყო მკვლელობა
ჩატარებულმა ძიებამაც, ილია მოკლული იქნა ეტლის პოლიტიკური მოტივით. იმ ადამიანებს შორის, ვინც
წინ მდგარი ტერორისტების ჯგუფიდან გასროლილი ილიას მკვლელობის ორგანიზებაში მონაწილეობას რომ თედო ლაბაური 1907 წლის 16 ნოემბერს იძულე- არ მიეცა. რა თქმა უნდა, არც მკვლელობის დამკვეთი
ტყვიით. შეიძლება თედო ლაბაური და მკვლელობის იღებდა, რსდმპ რამდენიმე წევრი იყო, რსდმპ წევრი ბული გახდა ეღიარებინა, რომ ილიას მკვლელობაში და მისი ორგანიზატორები დაუდგენიათ. ისიც კი არ
სხვა მონაწილეები არც ცრუობდნენ, მათ, უბრალოდ, იყო ასევე თავდამსხმელთაგან ორი. ყარამან ფაღავა მონაწილეობდნენ: გიგლა ბერბიჭაშვილი, გიგოლა გამოურკვევიათ, უშუალოდ ვინ ხელმძღვანელობდა
ვერც გაიგეს, ვის მიერ ნასროლმა ტყვიამ მოკლა ილია. კატეგორიულად გამორიცხავდა ყველა სხვა ზემოთ მოძღვრიშვილი, პავლე ფშავლიშვილი (აფციაური) ტერორისტებს, ვინ ამზადებდა მათ ტერორისტუ-
ტერორისტებს წარმოდგენაც კი არ ჰქონდათ იმის თა- ჩამოთვლილ ვერსიას (მკვლელობა ძარცვის მიზნით, და ივანე (ვანო) ინაშვილი. მკვლელობის დამკვეთისა ლი აქტისათვის, ვინ მისცა გლეხებს დავალება, რომ
ობაზე, რომ იქვე ახლოს ქილერი იყო ჩასაფრებული. მკვლელობა აგრარულ ნიადაგზე, სომეხი ნაციონა- და ორგანიზატორების შესახებ თედო ლაბაურს არ 1907 წლის 30 აგვისტოს გზაზე უნდა დახვედროდნენ
5. ილიას მკვლელობის დამკვეთმა და მისმა უშუ- ლისტების მიერ შეკვეთილი მკვლელობა). შეიძლება რამე სცოდნოდა. ამის თაობაზე გამოძიებას ილიას. გამომძიებელმა, მოსამართლემ და პროკუ-
ალო ხელმძღვანელმა მიზანს ნაწილობრივ მიაღწიეს ყარამან ფაღავას ილიას მკვლელობის საქმის ინფორმაცია სხვა ეჭვმიტანილებისაგან უნდა მოეპო- რორმა თითქოს არ იცოდნენ, რომ ტერორისტული
– საზოგადოება და გამოძიება დააბნიეს. ილიას მკვლე- ძიების უფლება არ ჰქონდა, მას მხოლოდ მასალების ვებინა, თუმცა ეს არ მომხდარა. აქტი ხორციელდებოდა ასეთი სქემით: ტერორისტუ-
ლობა ისე ვერაგულად იყო მომზადებული და განხორ- მოპოვება შეეძლო. ყარამან ფაღავას ვერსია დამაჯე- 1907 წლის დეკემბრიდან ილიას მკვლელობის ლი აქტის დამკვეთი – ტერორისტული აქტის ორგანი-
ციელებული, რომ დღეს მავანს და მავანს კვლავ სჯე- რებლად ეჩვენა თბილისის გენერალ-გუბერნატორს. ძიების საქმე ჩიხში შევიდა, უფრო ზუსტად, შეწყდა ზატორი – ტერორისტული აქტის უშუალო ხელმძღვა-
რა, რომ ილია გლეხებმა აგრარულ ნიადაგზე მოკლეს. 1907 წლის 1 სექტემბერს თბილისის გენერალ-გუბერ- ყარამან ფაღავას ვერსიის (სოციალ-დემოკრატების ნელი – ტერორისტები.
კვლავ შევხვდებით ადამიანებს, რომლებიც ამტკიცე- ნატორმა ილია ჭავჭავაძის მკვლელობასთან დაკავში- მიერ შეკვეთილი მკვლელობის) დამუშავება. ამ ვერ- 1909 წლის 10 აგვისტოს სასამართლომ თედო ლა-
ბენ, რომ ილია რუსეთის იმპერიის ხელისუფლების რებით პეტერბურგში, სახელმწიფო კანცელარიაში, სიის ავტორი, დუშეთის მაზრის უფროსი ყარამან ბაურს, გიორგი (ლომა) ხიზანიშვილს და ივანე (ვანო)
დაკვეთით მოიშორეს თავიდან. შემდეგი შინაარსის დეპეშა გააგზავნა: „30 აგვისტოს ფაღავა, ჯერ მაზრის უფროსის თანაშემწედ ჩამოაქ- ინაშვილს ჩამოხრჩობა მიუსაჯა. განაჩენი სისრულეში
ილიას მკვლელობის დამკვეთისა და მისი უშუ- დაახლოებით 12 საათზე დუშეთის მაზრის სოფელ ვეითეს, ხოლო შემდეგ, საერთოდ, მოაშორეს მაზრის იქნა მოყვანილი 21 აგვისტოს. გიგოლა მოძღვრიშვი-
ალო ამსრულებლის (ტერორისტებს არ ვგულისხ- საგურამოდან ოთხი ვერსის მოშორებით ოთხმა ბო- მმართველობას. უფრო მეტიც, ყარამან ფაღავას ლი ციხეში გარდაიცვალა. პავლე ფშავლიშვილი (აფ-
მობთ!) დადგენა ვერ შეძლო ორმა გამოძიებამ და როტმოქმედმა სროლის შედეგად მოკლა სახელმწიფო დაჟინებული მოთხოვნით დაპატიმრებული ეჭვმი- ციაური) 1908 წლის 11 მაისს ციხიდან გაიქცა. ის 17
ორმა სასამართლო პროცესმა. ვერც რუსეთის იმ- საბჭოს წევრი თავადი ილია ჭავჭავაძე და მისი ლაქია, ტანილები, რომელთა საშუალებითაც ძიებას ილიას დეკემბერს პოლიციელებთან შეტაკებისას მოკლეს.
პერიისა და ვერც საბჭოთა მართლმსაჯულებამ ვერ კონდახის დარტყმით თავი გაუტეხა (თავის არეში ჭრი- მკვლელობის ორგანიზატორები (ფილიპე მახარაძე და გიგლა ბერბიჭაშვილის კვალს პოლიციამ ვერ მიაკვ-
გაბედა, სიმართლისათვის ბოლომდე აეხადათ ფარდა. ლობა მიაყენა) თავადის მეუღლეს, ყველანი (ილია ჭავ- სერგო ორჯონიკიძე) უნდა დაედგინა, პატიმრობიდან ლია. ჩანს, ის სოციალ-დემოკრატებმა საიმედოდ გა-
ჭეშმარიტება მხოლოდ ღმერთმა უწყის. მისი მსჯავრი ჭავაძე, მისი მეუღლე და ლაქია) გაძარცვეს.” მეტად გაათავისუფლეს. გამოძიებას ხელში შერჩა ის ადამი- დამალეს.
უკვე კარგა ხანია აღსრულდა – ილიას მკვლელობის საინტერესო იყო ტელეგრამის დასკვნითი ნაწილი: ,,სა- ანები, რომელთაც წარმოდგენაც არ ჰქონდათ არც ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის საქმის ძიება და
დამკვეთებსაც, მკვლელობის უშუალო ორგანიზატო- ვარაუდოა, რომ თავადი მოკლეს ადგილობრივმა გლე- მკვლელობის ორგანიზატორებზე და, მით უმეტეს, სასამართლო (1907-1909 წ.წ.) იყო არც თუ ისე კარ-
რებსაც და ტერორისტებსაც მიეზღოთ. ხებმა სოციალ-დემოკრატების წაქეზებით, ძარცვა არც მკვლელობის დამკვეთზე. ყოველივე ეს შემთხ- გად დადგმული სპექტაკლი. 1907-1909 წლებში წი-
ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის საქმის გამოძიება სიმულირებულია”. დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, ვევით არ მომხდარა. ნასწარგანზრახვით, მცდარი ვერსიით, წარმოებული
და სასამართლო პროცესი (1907-1909 წწ.). ილია ჭავ- რომ გენერალ-გუბერნატორმა სახელმწიფო კანცე- რუსეთის იმპერიის სახელმწიფო საბჭოს წევრის გამოძიებითა და სასამართლოს მიერ იმავე მცდარი
ჭავაძის მკვლელობის საქმის ძიება (1907-1909 წწ.) ვერ ლარიას ყარამან ფაღავას ვერსია აცნობა. ეს არც იყო მკვლელობა არ იყო ჩვეულებრივი მოვლენა. ეს მეტად ვერსიის ჭეშმარიტებად აღიარებით პასუხგაუცემელი
წარიმართა სათანადო დონეზე. ძიების უხარისხოდ მოულოდნელი. დუშეთის მაზრის უფროსი უშუალოდ უსიამოვნო ფაქტი იყო თვით კავკასიის მეფისნაცვ- დარჩა ბევრი კითხვა. გამომძიებლებმა (ილიაშჩენკო,
ჩატარებამ გავლენა იქონია სასამართლო პროცესზე გენერალ-გუბერნატორის დაქვემდებარებაში იმყო- ლისთვისაც კი. რაც შეეხებათ თბილისის გენერალ- ევტუშევსკი) მოწმეებს, ეჭვმიტანილებსა და ბრალდე-
(1909 წ.) და, ცხადია, განაჩენზეც. ძიებამ და სასამარ- ფებოდა და გუბერნატორიც ყველაზე მეტად თავის გუბერნატორს, თბილისის გუბერნიის ჟანდარმერიის ბულებს არ დაუსვეს ისეთი კითხვები, რომლებიც ლო-
თლომ ვერ მიაღწია უმთავრესს – ვერ გამოავლინა ხელქვეითს ენდობოდა. ამრიგად, შეიძლება ითქვას, სამმართველოს უფროსსა და თბილისის ოხრანკის გიკურად გამომდინარეობდა მათ მიერ მიცემული ჩვე-
ილიას მკვლელობის დამკვეთი და ვერც მკვლელობის რომ ყარამან ფაღავამ მიზანს მიაღწია, – პეტერბურგს უფროსს, ისინი თანამდებობრივად იყვნენ მოვალენი, ნებებიდან. არ დაკითხულა რამდენიმე მნიშვნელოვანი
ორგანიზატორი. საუკუნის დანაშაულს არ მიეცა პო- ილიას მკვლელობის მისული ვერსია უცნობებია. დაეცვათ სახელმწიფო საბჭოს წევრი. ილიას მკვლე- მოწმე. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ, თითქოს,
ლიტიკური მკვლელობის კვალიფიკაცია. პასუხი ვერ მაინც რა გამომდინარეობდა თბილისის გენერალ- ლობის ვერსიებიდან კავკასიის სამეფისნაცვლოს გამომძიებლები შიშობდნენ ფარდა არ ახდოდა სიმარ-
გაეცა უამრავ კითხვას. დღეს, ილიას მკვლელობიდან გუბერნატორის 1907 წლის 1 სექტემბრის დეპეშიდან? ადმინისტრაციას ყველაზე მეტად ხელს აძლევდა თლეს. გამოძიებამ შეასრულა კავკასიის კოლონიური
ერთ საუკუნეზე მეტი ხნის შემდეგ, ძალზე ძნელია, 1. ილია ჭავჭავაძე მოკლეს სოციალ-დემოკრატების ვერსია მკვლელობა ძარცვის მიზნით. უფრო ნაკლე- ადმინისტრაციის დაკვეთა – ილიას მკვლელობას პო-
ხშირ შემთხვევაში შეუძლებელიც კი, გამოიკვლიო და წაქეზებით, ე.ი. მკვლელობის დამკვეთი იყო სოციალ- ბად, მაგრამ მაინც მისაღები იყო ვერსია – მკვლელო- ლიტიკური, შეკვეთილი მკვლელობის კვალიფიკაცია
დაადგინო ის, რაც უნდა გამოკვლეულიყო და დადგე- დემოკრატია, მაშასადამე, ეს იყო პოლიტიკური ბა აგრარულ ნიადაგზე. ყველაზე არასასურველი იყო არ მისცა და, აქედან გამომდინარე, არც მკვლელობის
ნილიყო მკვლელობიდან რამდენიმე კვირის, თუნდაც მკვლელობა; 2) სოციალ-დემოკრატებმა ილია ჭავჭა- ვერსია – სოციალ-დემოკრატების მიერ ორგანიზე- დამკვეთისა და არც მკვლელობის ორგანიზატორე-
რამდენიმე თვის განმავლობაში. ვაძის მკვლელობა ადგილობრივი გლეხების ხელით გა- ბული მკვლელობა ანუ პოლიტიკური მკვლელობა. ბის დადგენა უცდია. მთელი ყურადღება უშუალოდ
ილიას მკვლელობის მასალების მოკვლევით დაკა- ნახორციელეს; 3) ილია ჭავჭავაძის, მისი მეუღლისა და პოლიტიკური მკვლელობა სერიოზულად აყენებდა ტერორისტული აქტის (მკვლელობის) მონაწილეთა
ვებული იყო რამდენიმე უწყება: 1) რუსეთის იმპერიის ლაქიას გაძარცვა სიმულირებული იყო, მაშასადამე, ეჭვქვეშ თბილისის გენერალ-გუბერნატორის უწყე- ვინაობის დადგენას დაეთმო. ამ კითხვებზე პასუხი
შინაგან საქმეთა სამინისტროს პოლიციის დეპარტა- მკვლელობა გლეხებს ძარცვის მიზნით არ ჩაუდენიათ. ბის, ჟანდარმერიისა და ოხრანკის კომპეტენტურობის უნდა გაეცა გამოძიებასა და სასამართლოს. ის, რაც არ
მენტი და მისდამი დაქვემდებარებული თბილისის ყარამან ფაღავას მიერ ჩატარებული მოკვლევის საკითხს. რაც შეეხება მკვლელობას ძარცვის მიზნით, გაკეთდა 1907-1909 წლებში, ცხადია, ვეღარ გაკეთდე-
გუბერნიის ჟანდარმერიის სამმართველო; 2) რუსეთის შედეგად დადგინდა: 1) მკვლელების (ტერორისტე- ან მკვლელობას აგრარულ ნიადაგზე, ეს კავკასიის სა- ბოდა მეორე გამოძიებისა და სასამართლო პროცესის
იმპერიის შინაგან საქმეთა სამინისტროს საზოგა- ბის) ვინაობა; 2) პიროვნებები, რომლებიც უშუალოდ მეფისნაცვლოს ადმინისტრაციას თავის მართლების დროს (1941-1942 წწ.). მით უფრო, რომ მეორე გამოძი-
დოებრივი წესრიგის დაცვისა და უშიშროების განყო- ხელმძღვანელობდნენ ტერორისტებს; 3) პოლიტიკუ- მეტ შანსს უტოვებდა. ყაჩაღთა ბანდის მიერ ძარცვის ებამ და სასამართლო პროცესმაც წინასწარგანზრახ-
ფილება (ოხრანკა) და მისდამი დაქვემდებარებული რი ძალა, რომლის ნებითაც განხორციელდა ილიას მიზნით ან გლეხების მიერ აგრარულ ნიადაგზე გან- ვით ისევ მცდარ ვერსიას დაუჭირა მხარი.
თბილისის ოხრანკა; 3) თბილისის პოლიცმაისტერის მკვლელობა. ყარამან ფაღავამ ვერ დაადგინა და არც ხორციელებული მემამულის მკვლელობა, ცხადია, არ (გაგრძელება იქნება)
სად გადაიმალნენ... ირგვლივ ქვეყნიერების და მათგან ხომ ზეიმით მოდის სიკვდილი და ეფინე- ნი? მათგან დიდი შეწირვები და განწირვებია საჭი-
რეზო ადამია პლანეტის მამოძრავებელი ჯანსაღი სისხლი ტი- ბა საზოგადოებას უსაზღვროდ. მე, მხცოვანი და რო, რომ ეს ორი მოძმე ერი სულიერ-ფიზიკურად
რის, მოთქვამს და ლამისაა გასქელდეს, გამყარ- დაუღლელი ხელოვანი, ნებისმიერთ კვლავ ვპა- გადაარჩინოს, წარმოუდგენელი უბედურებისაგან
კონფუცი ამბობდა: „კაცი ფეხიდან თავამდე დეს და ქვად იქცეს... დღეს მრავალკაცთა გონება სუხობ, – მათი არ მეშინია, რათა უკვე, როგორც შეპყრობილი ერთეულები – ჯიშით გადაგვარე-
კი არა, თავიდან ზეცამდე იზომებაო”, ხოლო დღე- სიკეთისგან დაცარიელდა და უცხო შხამით ივსე- ქართველი, განწირული ვარ მათგან. რუსეთმა და ბულნი სისხლის მსმელ – უფრო მოწყურებულნი,
ვანდელი რუსეთის ხელმძღვანელობა უთუოდ ბა. კაცობრიობა ტირის, მშიშარა მსოფლიოს გარ- მისმა მოთავემ სრულიად კაცობრიობას მხოლოდ უკიდურესად ღუპავენ საქართველო-უკრაინას
თავიდან მიწამდე და ბნელ სამარემდე იზომება, კვეული ნაწილი სამალავს ეძებს... წინმავალი სიკვდილი ჩამოუგდო შავ ბადედ. უფა- და მომავალში მათ რიგში დგანან მრავალნი ერნი
რაც დიდად სამწუხაროა. მსოფლიოს იდეურად მომავალში, იმედად მხოლოდ მიწიერ თუ კოს- ლი ხომ უპირველესად მოიშორეს და ეკლესია კი დამოუკიდებელი კულტურით, ენით, მეცნიერება-
დაუდგენელი ამჟამინდელი ომი უკრაინაში დაგ- მიურ მართალ სვლა-გადაწყვეტილებებს უნდა ადვილად შეითანხმეს. სამარცხვინოდ, მათი მეს- ხელოვნებით, დიდი ისტორიითა თუ ხასიათ-მენ-
ველთაობს უკვე ერთი წელია; ამავ დროს კაცობ- ველოდოთ, ჯერჯერობით? ჩვენ ირგვლივ სივრცე ვეურნი, მათგან გარდაუვალი სიკვდილის შიშით, ტალიტეტით; მესამე ათასწლეულშიც იმძლავრა
რიობის მტრებს დაუპირისპირდა ორგული თუ კი შავ უკუნეთშია მოქცეული... მკვლელის გვერდით დადგნენ იმის იმედით, რომ სატანამ აგრე სისხლისმსმელები რომ დარაზმა,
მშიშარა მსოფლიო და კაენი უფრო პარპაშობს. „არ არსებობს ომი, რომელიც სხვა ომს და- მომავალში კვლავ მათთან გააგრძელებენ მოჩ- ხროვად აყარა თავიანთი ბინძური ბუდეებიდან და
მიმდინარე სატანური ომი კი გადასხვაფერდა ამარცხებს, ომი ომს შობს” – მურაკამი. ვენებითი ლოცვით, განცხრომით ცხოვრება-არ- კაცობრიობის დამპყრობლური ჟინით შიზოფრე-
და წარმოიშვა სრულიად ახალი სისტემისა და ისევ მოვთქვამ – სად არიან, ადამის მოდგ- სებობას (არა მგონია, ყოველივე დაუდგეს მათ). ნიები განადგურების გზას გაუყენეს. დღეს მსოფ-
ზეობით მშიშარათა ურთიერთგარიგება. თუ ასე მის განადგურების ჟამს რუსეთის ეკლესიის მსა- გაურკვეველი დროით დიდი, უზარმაზარი შავი ლიომ სრულიად სხვა საპირისპირო მიდგომა უნდა
გაგრძელდა, კაცობრიობა განადგურდება და ხურნი? ნუთუ მათ უამრავ მღვდელთმთავრებში, ღრუბელი ჩადგა ჩვენსა და მზეს შორის, ბოროტ- მონახოს, უთუოდ მოწინავე, კეთილმა და მარ-
მშიშარათ სარკოფაგებში რიგრიგობით ჩალაგ- მღვდლებში და ბერ-მონაზვნებში არ გამოჩნდა თაგან გზავნილი. მთვარე სავსე-გაბადრული თუ თალმა საზოგადოებამ. იარაღის ჟღარუნი ევრო-
დება, ე-მაშინ სატანა მართლაც ჩაიცვამს შავებს, მომავალში წმინდანობის ღირსნი, რომ თავგან- გამოჩნდა ზოგჯერ, ირონიულად და ღიმილით პიდან, ამერიკიდან, ყოველივე საპასუხო, უფრო
რათა ძალიან შევტოპე და ჩემი მარადიული არენა წირვით გაილაშქრონ უფლის სახელით, რათა დასცქერის მიწა-პლანეტას და ესიტყვება: – რა საშიში განმეორებაა ომისა და ადამიანთა მასიური
სრულიად გავანადგურეო, მაგრამ ყოველივე ამ აღიკვეცოს კაცობრიობის განადგურების გამა- მოგივიდათ, რას ნერვიულობთ ყველანი ერთად, ჟლეტვისა. უნდა მოხდეს მსოფლიოს ხალხთა არ-
უბედურებისა, ქვეყნიური უძლეველი სიკეთე და უბედურებელი და ლაჩრული ლაშქრობანი; თუ მე დიდი ხანია, მკვდარი პლანეტა ვარ, მაგრამ ნახულ-გაუგონარი მასიური გამოსვლა უძლიერე-
სიყვარული საიმედოდ ნელ-ნელა ძალას იკრებს... მხოლოდ მწიგნობარი და ფარისეველთა მსგავსი მშვიდად და მშვენივრად ვგრძნობ თავს: დალაგ- სი პროტესტით, ხელშიშველი, დიდი თუ პატარა
სიკვდილი კოსმიური, ერთგულ-შემსრულე- საზოგადოებით გაივსო დღევანდელი რუსეთის დით, დაწყნარდით და მომავალს დაელოდეთ... ერები მიაწყდეს რუსეთის საზღვრებს. რა თქმა
ბელი გამოეცხადა სისხლისმღვრელსა და მსმელ ეკლესია-მონასტრები? მე არ მეშინია კაენისტე- საუბედუროდ, დიდი ადამიანების მიერ ნაწრთო- უნდა, დიდი რისკის ფასად და მაშინ მოევლინება
პუტინს და საქვეყნოდ საყვედურობს, რატომ და ბისა და მკვლელების, რათა დიდი ხანია, დროულ ბი რუსეთის ხელისუფალთა გონება კვლავ დაჩ- ქვეყანას წმიდანები და გადაარჩენენ მკვლელ-
რისთვის მაკისრებ ამ არასამყაროსეულ მკვლე- სიკვდილთან ვმეგობრობ. მან კარგად იცის, რო- ლუნგდა და მოყვითალო ფოსფორისფერი ჟანგი თაგან სიკვდილმიგზავნილ ერებს. ან უფრო ნი-
ლობებს, ეს ხომ სრული უზნეობაა ჩემს სივრცე- დის და რა ჟამს გადამანაწილოს სამყაროს სივრ- ჭამს. იმედი? კვლავ ვარსკვლავეთურ სიკეთე- ჭიერთაგან ღვთიურ-კოსმიური და მოულოდნელი
შიც; რა გაიძულებს, თითქოს ადამიანო! ამდაგვარ ცის უსასრულობაში და კოსმიურ მეხსიერებას სიყვარულზეა მინდობილი. მომავლის უფალი? – ბრძნული მიდგომაა აღმოსაჩენი იმედ-მოლოდი-
ცოდვას ხომ სატანაც არ სჩადის! მასაც გააჩნია ჩააბაროს თავი ჩემი. დიახ, რომ მჯერა და მწამს, უთუოდ აღსდგება და მიხედავს თავის განწირულ ნით... მიწათა მიტაცების უზარმაზარი მანიაკე-
მისეული ხლართული აზროვნება. შენი აზროვნე- პატრიარქი წმიდანი ამბროსი ხელაია ცოცხალი წამებულ შვილებს. მკვლელ ავაზაკთა მიტევება?! ბისგან, ამდაგვარი გზით განიკურნოს ისინი და
ბა? – არაზეციური და არც მიწიერია. საფლავთ რომ იყოს, მეორედ გადადგამდა წმიდა გიორგი- – ყოველივე ეს ურთულესი მომავალი, სამართ- ქვეყანა თავისივე ნიადაგის ჭიაღუებისგან ჩაგრუ-
სიღრმიდან? – არა! უფრო ბნელეთის ქვაბულები- სეულ გმირულ ნაბიჯს და მშიშარა კაცობრიობას ლიან ხალხზეა დამოკიდებული. ლის – შეწუხებულ-გვემულის. სასწაულმა, ხალხ-
დან მოსული ცოდვა ხარ, რომლის უსაზიზღრესი დაუმტკიცებდა, თუ რას წარმოადგენს უნაკლო მარადიული სიცოცხლე-ცხოვრება დედამი- თა მოძრაობის იდუმალებამ დროზე უნდა დაიწ-
რუსეთი თავის თავსაც კლავს!

ყოს სისხლისდენის და სიკვდილის მიმოფანტვის
ფორმა და სახელი ვერ მოუძებნიათ. პირადად შენ- ჩაქრობა-ამოძირკვა. სამწუხაროდ, მიუწვდომლის
ზე არასოდეს და არავინ იტყვის, უკანასკნელი სამ- უსასრულობა გაივსო ბოროტი ფორმებით, შავი
სჯავროს ჟამს, შეიბრალეთ, აპატიეთო. პირიქით, ხაზებითა და ფერებით, რომელიც აღმოცენდა ეშ-
ბევრად უარესის ღირსიაო... და სიკვდილი ბოლოს მაკეული უბინძურესი ჭაობისფერი ჩრდილოეთის
დაასკვნის: ადამიანო, შენ მე რომ მაჯობე ყოველ- ბუდიდან. მკვლელ კაცთა ბოროტებას კვლავ ყოვ-
მხრივ, პირველი და წარმოუდგენელი შემთხვევაა ლისმძლე ზეადამიანურმა სიკეთემ, ჭეშმარიტებამ
ჩემს არსებობაში... და მაღალმა აზროვნებამ უნდა სძლიოს.
„ადამიანი? მხეცია, – ამბობს შპენგლერი, – როგორც მოგახსენეთ, სივრცის შხამ-სხივე-
რომლის ცხოვრება მკვლელობებზეა აშენებული”. ბით დაავადებულია რუსეთი. ღმერთის მკვლელე-
აი, თუ ასეა, კოსმოსო, უფალო და სიკეთევ, ბი კაცობრიობის მკვლელ საწყისებს წარმოადგე-
უშველე ამ ცოდვილიან ადამის მოდგმას!.. ნენ.
ისმის მრავალმხრივი კითხვა: დედამიწელებმა „მშიშარა ორიენტირების კაცობრიობა რეგვენ
ნგრევა და ბოროტება გალაქტიკიდან ხომ არ მო- მკვლელს სამარცხვინოდ, თვითნებურად ეწირება
იზიდეს? მაშინ ისევ იმავე სისტემიდან მოგვივა ის და ბოროტება უკიდურესად აღზევდა”.
კეთილი ძალები მხსნელად, ამათ რომ გაანეიტრა- ზესატანური დიპლომატიიდან გამომდინა-
ლებს და საუკუნეებით თუ ათეული წლებით მაინც რე უფრო გადახრილმა რუსებმა კაცობრიობის
შეასვენებს კაცობრიობას... ჟლეტვა მშვიდობისმოყვარე, კეთილშობილი უკ-
აქვე მინდა ვთქვა, ჩემი აზრით წინაპართა რაინიდან დაიწყეს. საუბედუროდ, ადამის მოდ-
არასწორი გამონათქვამია: „მოყვარეს პირში უძ- გმის მხსნელი ჯერჯერობით არა ჩანს, მათგან
რახე, მტერს პირს უკანაო”. მეგობრებო! ნაწი- ყურით მოთრეული სიკვდილი დაეუფლა კაცთა
ლობრივ არასწორად მიმაჩნია ასეთი მოწოდება. ღვთისა და ადამის მოდგმის უერთგულეს-ზნეობ- წაზე მუდამ უსასრულოდ გაედინება და ივლის მოდგმას, რომელიც უცხვირპიროდ საყვედურობს
პირიქით, მოყვარეზე მეტად მტერს უნდა უყვირო, რივი სამსახური... უკვდავ სიკეთე-ბოროტების გაუთავებელ ორთაბ- უზენაეს სამართალს, – მე არაფერ შუაში ვარო,
ებრძოლო და უძრახო პირში, ეგების ამდაგვარი დღევანდელმა რუსეთმა ღმერთს მესამედ რძოლის ჭიდილში. მათში ადამის მოდგმა მუდამ- მაძალებენ და ვასრულებ ჩემს ფუნქციასო! ირგვ-
პირდაპირი მიმართებით სწორ გზაზე დააყენო ესროლა, სიკვდილი და ეკლესია უკიდურესად ჟამს ნაამებ-ტანჯულ-წამებული იქნება. ამქვეყნი- ლივ გარემო უკანონო სიკვდილსაც დაეუფლა და
და ამით გადაარჩინო ბევრი სხვანი, თავად ისიც – დათრგუნა; ცნება „წმიდანი” და „სახალხო გმი- ურად დადგენილ უჯიუტეს მაგ კანონ-თვისებას ბნელეთის საშინელი ძალებით, უზნეობებითა და
უბედური... რი” რუსეთიდან გაქრა, ყველა სულიერ-ნათელნი უსასრულობის უთვალავი გალაქტიკები და მზეც სიძულვილით თარეშობენ ამ დროს ქვესკნეთელ-
უთუოდ ზე-ზნეობამ უნდა გადაარჩინოს ამაღლებულნი უგონო მკვლელმა დახოცა და ბო- კი ვერ შეცვლის... ნი, თავიანთი ხალხის მომავალზეც არ ფიქრო-
მცდარ გზაზე მდგარი მოკეთე და გაბოროტებუ- როტი სვლა შეუჩერებლივ გრძელდება... ამ ფორმით და საერთაშორისო მდგომარე- ბენ, მხოლოდ სულმწარეთ უნდათ შექმნან დიდი
ლი მტერიც: გზა ამდაგვარი მაცხოვრისეულია და ჯერჯერობით, ჩემგან სრულყოფილად გაუმ- ობით გამწარებული, აზრთა უძირო აუზში, შემა- და უბოროტესი რუსეთის იმპერია. ბოლოს და
ნათელ ვარსკვლავეთური... ღმერთმა დამიფაროს ხელელს, კვლავ ვუბრუნდები. გადაგვარებულმა დარ თუ გამომხატველ სიტყვას ვერ ვპოულობ. ბოლოს ამ საშინელი მიზან-გეგმებით კაცობრი-
და ბოროტნი ჩემი ხელით რომ დამეხოცა, უმალ თუ მარად ასეთმა რუსეთმა საქართველო-უკ- დედამიწაზე გაბატონების შავბნელი მიზნით კი ობას ანადგურებენ და ნუთუ იმას ვერ ხვდებიან,
მათივე ზნეობისა გავხდებოდი – ტანჯულ-გაუბე- რაინიდან დაიწყო კაცობრიობის ამოჟლეტვა, არა, მთლიანი მზის სისტემა რომ დაგითმონ, ადა- სიძულვილსა და სიკვდილს უმზადებენ თავიანთ
დურებული. მხოლოდ ჩვენი მზის კოსმიური ზნე- რომელიც წარსულში ნებისმიერ მსოფლიო ომზე მიანო! აგრე სადისტურად როგორ უნდა ხოცო ხალხსაც. ამ უაზრო უბინძურეს შემთხვევაში
ობით უნდა ვიხელმძღვანელოთ – მარად უძლი- გულისამრევ-საზიზღარია. მშიშარა, დაბნეულ- და ანადგურო ქვეყნები, ქალაქები, სოფლები, ნორმალური რუსი ადამიანებიც დაიღუპებიან.
ერესი ბოროტსა და კეთილს ერთნაირად ათბობს, პოლიტიკურად დაულაგებელ-ამღვრეული კა- ერები, ხალხი, ბავშვები, მოხუცები! ვერა და ვერ როდის დაბადებს თუ მოუვლენს შეწირულ
იმოდენა უსასრულო სამყაროსეული კეთილი ცობრიობა კი ეწირება ნერვო-ფსიქოლოგიურად ვპოულობ ამ სახის სადიზმ-ბოროტების შემადარ წმიდანს რუსეთის ეკლესია? ლოცვითაც ვიზრუ-
ძალაა ყველას იმედ-პატრონი, ნებისმიერთ საფ- შერყეულ კვლავ შეუსწავლელ ჯალათებს, მასიურ და უმძიმეს სახელწოდებას: უთუოდ ქვესკნელის- ნოთ! თუ არა და, ღვთის ეკლესიაც ეწირება გველ-
ლავებსაც ერთი წამითაც რომ არ ტოვებს, რითაც მკვლელებს და მშიშარათ ეპოქა დაგვიდგა მიწა- ფერი სატანაც ვერ გასცემს ზუსტ პასუხს და, თავებს. თუმცა ბევრმა უფალი უკვე მოუკლა და
სასწაულებრივად რეგულირდება კაცთა ზნეობა... პლანეტაზე. საუბედუროდ, ჩვენს საზოგადოებაში ალბათ, მისეულად მიაკივლებს უცხოდ ჩვენთვის წმიდა ხატები მუხლებზე გადაიმტვრიეს. ამრიგად,
თანამედროვენნო, უთუოდ ისევ ჩვენგან გა- შედარებით მაღალი ავტორიტეტის მქონე პირები საშინელ უაზრო აზრმიუწვდენელს... დიახ, უსა- სიკვდილს, ყველაზე უდრეკ უბადრუკს, გადააბა-
დასარჩენია მათგან მრავალი რუსი – კეთილი, ნი- თავიანთ პირადულ მომავალს ინაღდებენ და უზ- ზიზღრესი ომის ამტეხთა გონება საბოლოოდ სიკ- რეს მიწა-პლანეტა.
ჭიერი და ღვთისნიერი უდანაშაულო ხალხი... რუ- ნეოთსაკენ ლავირებენ – სამარცხვინოა მათი სი- ვდილსაც მოკლავს და თავად უსიტყვოდ ლეშ-გვა- თქვენ მაინც დროულად წამოდექით, მართლ-
სეთის პრეზიდენტ პუტინის ოჯახის წევრები და ცოცხლეც და სიკვდილიც... მად ქცეული მიჰყვება მას. სრული არარაობითია მადიდებლური რუსეთის აწ გარდაცვლილო, ერთ
ახლობლები უკვე სამგლოვიარო სამოსელს უნდა ამდაგვარი სახით იწყება რატომღაც მიმალუ- მათი დასასრული. როგორც მოგახსენეთ, თუ არ დროს წამებულნო წმიდანებო, გამოეცხადეთ და
იკერავდნენ... ვარსკვლავეთში, ზოგჯერ უწესრი- ლი კაცობრიობის განადგურება, მოუხერხებელი უშველა სამყაროს უკეთილშობილესმა სამართ- გაანათეთ ჩაბნელებული რუსეთი, უშველეთ ეკ-
გობა და ცეცხლოვანი გადაადგილებებია თუ არა ხალხთა მიწა-პლანეტის დაბნელება; თუ ასე გაგ- ლიანმა ძალებმა. ლესია-მონასტრებს, მრევლსა და მათგან ყოველ
ამდაგვარ კაცობრიობის გამანადგურებელი ომის რძელდა საშინელებათა სვლა-მოქმედება, ბოლოს დღევანდელობის ისტორიული ფაქტი სახე- განწირულთ.
გამჩაღებლებს, დროული იქნებოდა, თავიანთ უცილოდ ყოველთა გამანადგურებელ მკვლელებს ზეა, საერთაშორისო მკვლელ პუტინს ნახევრად მეთვრამეტე, მეცხრამეტე, მეოცე საუკუნის
თავს საკადრისი განაჩენი გამოუტანონ და განე- და თავად სიკვდილს დარჩება დედამიწა ჩვენი. ოკუპირებული საქართველოს შემდეგ ევროპა, დასაწყისში მრავალ ერთა და ხალხთა საუბედუ-
შორონ ნორმალურ კაცთა შორის არსებობას... „მიწა, საცოდავ-შელახულია და კოსმოსი უდანაშაულო უკრაინით დაწყებული, მთავარ როდ, რუსეთს ფაქტიურად ჰქონდა შექმნილი ორ-
ანდა, ამხელა რუსეთის მართლმადიდებლური დუმს!” ერთადერთი გალაქტიკის ჩვენი ცოცხალი სატანურ გეგმად ჰქონია გველ-კობრასეული ჯერ, ბოროტების იმპერია, მეფის რუსეთისა და
ეკლესია სადაა, ამ სახის საშინელებას რომ ვერ ვარსკვლავ-სხეული საფრთხეშია, მისი ჯანსაღი სისინით გათვლილი. განა დაავიწყდება ოდისმე მარქსისტული უღმერთობის, საბჭოთა კავშირად
ამჩნევს? დროა, საერთაშორისო მუსიკა რექვიემი დიდი განმსჯელი მოკლეს და უზნეო ბოროტება ხალხს? ქვეყანას და უტყვ ქვასაც ემახსოვრება წოდებული. ამჟამად მესამედაც მოუნდათ მხედვე-
დაიწეროს ყველა მათზე და მიწას კეთილს ემთხ- ცხელ ლავად ბობოქრობს. მსოფლიოს ძლიერი, მუდმივად ის გაუგონარი სადიზმი, ქართველი ქა- ლობადაკარგულთ, შექმნან ქვეყნების, ხალხთა და
ვიონ. მიწა ხომ მზის მერმე ყველაზე კეთილ-ლი- გმირი, ბრძენი პატრონი არა ჰყავს და ამრიგად ლებისა და მამაკაცების მოჭრილი თავებით, ამაზ- უძველესი ერების მჩაგვრელთ გამანადგურებელი
ბერალურია მთელს სამყაროში. მოვა დრო, უფრო იწყება საერთო სიცოცხლის დაშლა-განადგურე- რზენად, ბურთისმიერობით რომ თამაშობდნენ და სისხლიანი იმპერია. ორჯერ და სამჯერ, არცერთ
– დღეიდანვე, საქართველოში და უკრაინაში მათ ბა უსუსტეს მოლეკულის დარად. ქვეყნიერების საზიზღარ სიკვდილისმიერი ხმითაც ხარხარებდ- დიდ სახელმწიფოს არ ჰქონია ამ სახის დამპყრობ-
მიერ მოკლული სრულიად უდანაშაულო ხალხი მარადიული გამრიგე სიკვდილიც გაოგნებულ- ნენ გაგრის ფეხბურთის მოედანზე, რათა სისხ- ლური გველ-სატანური გაერთიანება და სწრფვა
წმიდანებად შეირაცხებიან. ესენი? ამჟამად რა გაკვირვებულია, რათა ქვეყნად მისი კანონიკური ლიანი ფეხის ყურება უზომო სიხარულს ჰგვრიდა პლანეტის სრული ბატონ-პატრონობისა. ყოველი-
დონის მკვლელ-არარაობანი არიან, სიკვდილის ზომიერება დაირღვა და გაქრა. დიახ, მზე, კეთილი უსასტიკეს, სადისტ ოკუპანტებს... ვე ეს უკვე იმას ნიშნავს, რომ ამ ხალხის გონება
მერე? ყველაზე ბინძურ მიცვალებულებად ჩავ- ყველას ათბობს და კვებავს. რატომღაც თითქოს- ნუთუ მსოფლიოში არ გამოჩნდა ისეთი სა- სისხლსა და ხორცში გამჯდარია საშინელი დემა-
ლენ ყველაფრის ამტან მიწაში... რასაც ეს ვითომ და კანონიერებას თუ უკანონობას არ რეაგირებს, მართლიანი რაინდი, ხალხი და ძალა, ანუ გამორ- გოგია და შოვინიზმი, სწრაფვა მსოფლიოში ყოვ-
ჯარისჯაცები რომ სჩადიან უკრაინაში და ჩაიდი- მოძალებული ზედმეტი სხივებით გაირინდა თუ?! ჩეული, ღრმად მოაზროვნე პიროვნება, რათა ლად დაუმსახურებელი პირველობის და ჩაგვრა-
ნეს საქართველოში, ენით აღუწერელი სისაძაგ- მზე ხომ ყოველ და ყველა აღმსარებლობაზე გადაარჩინოს ტანჯული უკრაინელები და ოკუ- ბატონობა, მრავალ ხალხ-ერებზე რუსიფიკაციის
ლეა. მათი შემხედვარე შხამიანი ჭრელი გველებიც ძლიერ-მაღალია. მთლიანობაში ხედავს ყოველთა პანტებისგან იხსნას საქართველო, მისი წმიდა განხორციელებით. ამდაგვარი უგონო სწრაფვით
რომ გაკვირვებულნი არიან; ხოლო ყავისფერი მო- მომავლის ათასწლეულებს და, ალბათ, შორეული სისხლნაწილი მიწების მიტაცებებისგან. ისეთი და თავის თავზე ავადმყოფური წარმოდგენებით
რიელები, ამ უბედურების გამგონენი, თავიანთი უსასრულობისკენ იმზირება, მკვლელთა ქვესკ- რა წყევლა განავრცო სატანამ, რომ თავისთავად უპირველესად, შეიძლება, დედამიწა დიდი საფრ-
ყურების ამოთხრას ლამობენ, ეს როგორი ხმები ნელური გონება კი ადამის მოდგმის ამოძირკვას იღუპება თვით რუსი ხალხი. ხელისუფალთა აგ- თხის წინაშე დააყენოს, რაც, მოსალოდნელია,
და ამბები მოგვდის გარემოსგანო. შორეულ იმქ- შეუჩერებლივ შესდგომია: ბოროტ-შხამიანი ვარს- რესიული პოლიტიკის გამო ლამის მსოფლიომ თავისივე ხალხის, ქვეყნის და ასევე მსოფლიოს
ვეყნიურობაში მყოფი ისტორიული უზნეო ნეშ- კვლავები უსასრულო ცაზე ხრინწიანი ხმით ხარ- შეიძულა ეს ერი. ამდაგვარი სიძულვილი თავისი მილიონობით უდანაშაულო ადამიანთა დაღუპვით
ტები მწარედ მოთქვამენ, – ჩვენი წარსული მაინც ხარებენ, მტრისმიერი ზოგიერთი ქვეყანა-საზოგა- ფსიქოლოგიური სიძლიერით, მასიურ გამანადგუ- დამთავრდეს.
მოიგონონო. დოების გადაბირებით. რებელ იარაღზე ნაკლები როდია. კვლავ ზემოდან დედამიწაზე ნებისმიერი იმპერიის შექმნა ხომ
ამ დროს რუსეთიდან „კეთილი ზნეობის” ქვე- შიშის ქვეშაა სრულიად დედამიწა! საშინე- – მიწიდან და უხილაობიდან გვეკითხებიან, – სა- უფლისა და ადამიანის უარყოფაა სიკეთე-სიყვა-
წარმავლები გაიქცნენ და კაცისშვილმა არ იცის, ლებაა, როდესაც სიკვდილის ეშინია ადამიანს: დაა ეკლესიათა მსახურნი, მრავალნი, ანუ რჩეულ- რულთან ერთად...
თარგმანები
სულთნის ბედნიერი მონები

რისი ეშინოდათ პირები ყველა ღონეს ხმარობდნენ იმისათვის, მხოლოდ მე-17 საუკუნეში გააუქმა სულთანმა
რომ ვაზირები გამხდარიყვნენ. ბრიტანეთის აჰმედ I-მა, რომელმაც მკვლელობა პატიმრო-
ოსმალეთის იმპერიის ერთ-ერთმა ელჩმა აღნიშნა, რომ ოსმალეთის ბით შეცვალა.
იმპერიაში ვაზირობა უფრო საშიშია, ვიდრე ჯა- დაკანონებული ძმათამკვლელობის პოლი-
დიდ ვაზირებს? რისკაცობა არმიის არიერგადში. ტიკა არასოდეს ყოფილა პოპულარული ხალხ-
მომთაბარე ხალხების მიერ შექმნილი დიდი ში და სასულიერო პირებში. 1617 წელს სულთან
სახელმწიფოები, როგორც წესი, დიდხანს არ ძმათამკვლელობის აჰმედ I-ის გარდაცვალების შემდეგ, დაიწყეს
ტახტის ყველა პოტენციური მემკვიდრის გა-
არსებობდნენ. ერთადერთი გამონაკლისი ოს-
მალეთის იმპერია გახდა. მან თითქმის ხუთი სა- კანონი მოკეტვა ტოპკაპის სასახლეში, სადაც ისინი
უკუნე იარსება და სხვა ევროპულ იმპერიებთან ერთგვარ შინაპატიმრობაში იმყოფებოდნენ.
და კიდევ ერთი კანონი არსებობდა ოსმალე- კანონიერი უფლისწულისთვის განკუთვნილი
ერთად პირველი მსოფლიო ომის დასრულების-
თის იმპერიაში, რომელმაც შოკში ჩააგდო ბევ- ოთახი სულთნის ჰარამხანაში იყო და „კაფეს”
თანავე დაეცა.
რი ევროპელი მონარქი. საუბარია ტახტის მემ- („საკანი”) ეწოდებოდა. ტახტის პრეტენდენ-
ოსმალეთის იმპერიაში ყველა მონა იყო –
კვიდრეობით მიღებაზე. სულთნებს ჰყავდათ ტებს მკაცრი დაცვა ჰყავდათ, თუმცა მათ უარს
სტამბოლის ბაზარში წყლის მზიდავიდან დიდ
რამდენიმე ცოლი, რომლებსაც უშვილობა არ არაფერზე ეუბნებოდნენ. ისინი ფუფუნებაში
ვაზირამდე. ყველა მათგანი სულთნის მონად
აწუხებდათ. თავდაპირველად, გარდაცვლილი ცხოვრობდნენ, ჰყავდათ ხარჭები (რომლებ-
ითვლებოდა – იმ სახელმწიფოს საერო და სუ-
სულთნის მემკვიდრეებს შორის, ხშირად იწყე- საც ეკრძალებოდათ შვილების გაჩენა), მაგრამ
ლიერი მმართველის, რომელიც სამ კონტინენ-
ბოდა უთანხმოება, რასაც მოყვებოდა შინაბრ- ვინმეს ნახვა, გარდა მსახურებისა, ეკრძალებო-
ტზე იყო გადაჭიმული. ფადიშაჰის ახირების
ძოლა. ხშირად იყო სიტუაციები, როდესაც ზო- დათ. ამიტომ ბევრი შაჰზადი (სულთნის შვილი)
გამო მისი ნებისმიერი ქვეშევრდომი შეიძლებო-
მეჰმედ მესამე გიერთი პოტენციური მემკვიდრე ემალებოდა საბოლოოდ შეიშალა ჭკუიდან მარტოობისგან.
და სიცოცხლეს გამოსალმებოდა. ამავე დროს,
სასტიკ ნათესავებს მტრის სახელმწიფოებში და მათ ხომ, დამოკლეს მახვილივით, მუდმივ საფ-
იგივე წყლის მზიდავი, გარკვეული დროის შემ-
მრავალი წლის განმავლობაში უამრავ პრობლე- რთხეს უქმნიდა მეჰმედ II-ის კანონი და ნების-
დეგ, შეიძლებოდა ვაზირი გამხდარიყო.
მას უქმნიდა მმართველ სულთნებს. მიერ წამს მათ კისერზე შეიძლებოდა ჯალათის
XV საუკუნეში ოსმალეთის იმპერიაში გა- აბრეშუმის ზონარი აღმოჩენილიყო. სიკვდი-
როგორც ჩიტი დით იყო სპეციალური შადრევანი, რომელშიც
სამუშაოს შემდეგ მებაღე-ჯალათებს შეეძლოთ
გალიაში სისხლიანი ხელების დაბანა. თუმცა, უფრო 1839 წლიდან ოსმალეთის იმპერიაში დაიწყო
რეფორმები. ცენტრალური ხელისუფლების
ხშირად, სიკვდილით დასჯა უსისხლო იყო. გაძლიერების მიზნით
პირველი თურქი სულთნების გადაწყვეტი-
სულთნის ოჯახის სიკვდილმისჯილი წევრები
ლებით, თურქი ოსმალოები – ასე უწოდებდ-
სისხლის დაღვრის გარეშე ისჯებოდნენ სიკვ-
ნენ კაის ტომიდან ოღუზ თურქებს – არ უნდა
დილით. ამიტომ ჯალათები მათ სპეციალური
ყოფილიყვნენ ჩართული ყველა სახელმწიფო
აბრეშუმის ზონრით ახრჩობდნენ.
საქმეში, ეს მსახურებს და სხვა ტომებიდან მო-
ვაზირების სიკვდილით დასჯის რიტუალი
ნებს ევალებოდა. ამისათვის საკმარისი იყო მათ
დეტალურად იყო შემუშავებული. ვაზირს, რო-
ისლამი მიეღოთ.
მელიც თავისი ბედის გადაწყვეტას ელოდა,
ოსმალეთის იმპერიაში ფეოდალები არ არ-
მებაღესთან შეხვედრაზე იბარებდნენ. მისალ-
სებობდნენ. რა თქმა უნდა, მეომრები, რომლე-
მების შემდეგ ვაზირს შერბეტიან თასს გადას-
ბიც გამოირჩეოდნენ ბრძოლებში თავიანთი სი-
ცემდნენ. თუ შერბეტი თეთრი იყო, ეს იმას
მამაცით, სულთნისგან იღებდნენ ნაწყალობევ
ნიშნავდა, რომ სულთანმა ვაზირს დრო მისცა
მიწას, რომელსაც ტიმარს ეძახდნენ. ეს მიწათმ-
და მას ცოცხლად დარჩენის შანსი ჰქონდა. თუ
ფლობელები – ტიმარიოტები – არ იყვნენ წმინ-
შერბეტი წითელი იყო, მაშინ ვაზირისთვის ნა-
და სახის ფეოდალები. ისინი იღებდნენ მიწას და
თელი იყო, რომ მისი ცხოვრების ბოლო დღე
იყენებდნენ მას მანამ, სანამ სახელმწიფო სამსა-
დადგა.
ხურში იმყოფებოდნენ. ტიმარის გაყიდვა, ჩუქე-
წითელი შერბეტით თასის დანახვისას ვა-
ბა და ანდერძით გადაცემა არ შეიძლებოდა. ტი-
ზირი მაშინვე ცდილობდა გაქცევას. მას უნდა
მარიოტის გარდაცვალების შემდეგ სულთანს
გაერბინა სასახლის ბაღის ხეივნებში დაჩრ- ლის მუდმივ მოლოდინს ყველა კანონიერი უფ-
შეეძლო მიწა დაეტოვებინა გარდაცვლილის
მემკვიდრეებისთვის მხოლოდ იმ შემთხვევაში, ლისწული ვერ უძლებდა.
აია სოფია
თუ ისინიც სახელმწიფო სამსახურში იყვნენ. მაგრამ თავად სულთნების ცხოვრებაც
შეიძლება არც დაეტოვებინა. მუდამ მის გარშემო მყოფი მსახურების, დიდე-
გარდა ამისა, გლეხები, რომლებიც ცხოვ- ბულების, ცოლებისა და ხარჭების მეთვალყუ-
რობდნენ ტიმარიოტის მიერ სულთნისგან რეობის ქვეშ იყო. მიუხედავად მისი ძალაუფ-
დროებით სარგებლობისთვის მიღებულ მი- ლებისა, სულთანს არ უნდა დავიწყდებოდა
წაზე, პირადად თავისუფლები იყვნენ და არ სასახლის ცერემონიები და ტრადიციები, რომ-
იხდიდნენ გადასახადებს სულთნის ხაზინაში. ლებიც მას უნდა შეესრულებინა. მაგალითად,
ისინი შემოიფარგლებოდნენ მხოლოდ წინას- მიუღებლად იყო მიჩნეული, რომ სულთანს
წარ განსაზღვრული, შედარებით მცირე გა- ბევრი ელაპარაკა. ამიტომ, შემოღებული იქნა
დახდებით ტიმარიოტისთვის და საჩუქრებით ჟესტების ენის სპეციალური ფორმა, და უზარ-
დიდ მუსულმანურ დღესასწაულებზე. სხვათა მაზარი იმპერიის მმართველი დროის უმეტეს
შორის, ტიმარი სულთნისგან ჯილდოს სახით ნაწილს სრულ სიჩუმეში ატარებდა.
ქრისტიანსაც შეეძლო მიეღო. სულთანმა მუსტაფა I-მა ჩათვალა, რომ შეუძ-
ევროპელი ფეოდალისაგან განსხვავებით, ლებელი იყო ამის გაძლება და შეეცადა ამ წესის
ტიმარიოტს არ გააჩნდა სასამართლო ძალაუფ- გაუქმება. მაგრამ ამაოდ – მის გარშემო მყოფმა
ლება და შეეძლო მხოლოდ მცირე დანაშაულის- ნათესავებმა და მრჩევლებმა დაარწმუნეს ფადი-
თვის ჯარიმის დაწესება მის მიწაზე მცხოვრებ შაჰი, რომ ეს იქნებოდა ზნეობის სრული დაცემა.
გლეხებზე. ბოლოს და ბოლოს, მუსტაფა ჭკუაზე შეიშალა.
რაც შეეხება ვაზირებს, მიუხედავად სულთ- თუმცა, მისი სიგიჟე ძალიან თავისებური აღმოჩნ-
ნისგან მიღებული უზარმაზარი უფლებებისა, და. ის ზღვის ნაპირას მიდიოდა და ნავმისადგომი-
მათ ნებისმიერ დროს შეეძლოთ დაეკარგათ თა- დან წყალში ოქროს მონეტებს ყრიდა, რომ „თევ-
ნამდებობა და, მასთან ერთად, თავიც. ზებს მაინც დაეხარჯათ ის სადმე”.
ატმოსფერო ტოპკაპის სასახლეში ფაქტი-
ჩაღდა ომი ტახტის პრეტენდენტებს შორის, რის ურად ინტრიგებით იყო გაჯერებული – ყველა
ყველაფერი დილულ კვიპაროსებსა და სურნელოვან ვარ- შედეგადაც სულთანი გახდა მეჰმედ I, რომელ- იბრძოდა ძალაუფლებისთვის: ვაზირები, კა-
სიცოცხლისათვის დებს შორის. თუ ის მოახერხებდა ბაღის მეორე
მხარეს მდებარე სასახლის კარიბჭემდე მისვ-
მაც ქვეყანა გააერთიანა. მისმა შვილიშვილმა რისკაცები და საჭურისები. ჰარემის ქალებმა
მეჰმედ II-მ, მსგავსი გამანადგურებელი შინაბრ- დიდი გავლენა მოიპოვეს და შედეგად ოსმალე-
კიდევ ერთი პარადოქსი ოსმალეთის იმპე- ლას, ამ შემთხვევაში მას შეეძლო შეწყალების ძოლების თავიდან ასაცილებლად, პრაქტიკაში თის იმპერიის ამ პერიოდს „ქალების სასულთ-
რიის ცხოვრებიდან – სულთნის მსახურებს არ იმედი ჰქონოდა. ბუნებრივია, ის სამუდამოდ შემოიღო ძმების მკვლელობა, რომლებსაც ნო” უწოდეს. აჰმედ III-მ ერთხელ თავის დიდ
ჰქონდათ ჯალათის საშტატო თანამდებობა. კარგავდა თანამდებობას და მას სტამბოლიდან შეიძლებოდა ჰქონოდათ ტახტზე პრეტენზია. ვეზირს მისწერა: „თუ ერთი ოთახიდან მეორე-
სულთნის მიერ მის ქვეშევრდომებისთვის გა- აძევებდნენ. მაგრამ სიკვდილმისჯილს უჭირდა როდესაც ტახტზე ავიდა, მან მაშინვე სიკვდი- ში გადავდივარ, დერეფანში ორმოცი ადამიანი
მოტანილ სასჯელს აღასრულებდნენ სასახლის მებაღესთან სირბილში შეჯიბრება – ყველაზე ლით დასაჯა თავისი ნათესავების მამრობითი დგას, როცა ვიცვამ, მაშინ დაცვა მიყურებს...
მებაღეები. მათ შეეძლოთ არა მხოლოდ სულთ- ხშირად ვაზირები სხვადასხვა სნეულებით და- სქესის დიდი ნაწილი. არ დაინდო თავისი ნახე- ვერასოდეს შემიძლია მარტო ყოფნა”.
ნის ბაღებში საოცარი ყვავილების გაშენება და ავადებული ხანდაზმული ადამიანები იყვნენ. ვარ ძმაც კი და უბრძანა მისი სასახლის აბანოში ასეთი თავისებური მანერები და ჩვეულე-
თაიგულების შეკრება, არამედ სიკვდილმისჯი- ამიტომ, ყველა მსჯავრდებულს არ შეეძლო დახრჩობა. ბები სუფევდა ოსმალეთის იმპერიის მბრძანებ-
ლისთვის ერთი დარტყმით თავის მოკვეთაც. ესარგებლა მისთვის მიცემული შანსით. გთავაზობთ ამონარიდს მეჰმედ II-ის მიერ ლის სასახლეში. რა თქმა უნდა, დროთა განმავ-
მებაღეები ასევე ფლობდნენ აღმოსავლურ ტან- სულთნები ხშირად ცვლიდნენ თავის ვა- მიღებული კანონიდან: „თუ რომელიმე ჩემი ლობაში ისინი უფრო ჰუმანურები და ცივილი-
ჯვა-წამების დახვეწილ ხელოვნებას – მათ ოს- ზირებს. საქმე იმაშია, რომ კანონის მიხედვით, შვილი სათავეში ჩაუდგება სასულთნოს, საზო- ზებულები გახდნენ, მაგრამ სულთნებმაც მალე
ტატურად შეეძლოთ დამნაშავე ვაზირის სარზე სიკვდილით დასჯილთა ქონება კონფისკაციას გადოებრივი წესრიგის უზრუნველსაყოფად დაკარგეს ძალაუფლება, ხოლო ოსმალეთის
ჩამოცმა ან მისთვის ტყავის გაძრობა. ექვემდებარებოდა და ამ გზით სულთნები მან უნდა მოკლას თავისი ძმები. ულემების უმე- იმპერია თურქეთის რესპუბლიკა გახდა.
ტოპკაპის სულთნის სასახლის ბაღში ორი რეგულარულად ავსებდნენ ხაზინას. მაგრამ, ტესობა ამას იწონებს. დაე, ეს წესი დამკვიდრ-
კოლონა იდგა, რომლებზეც სულთნის ბრძანე- მიუხედავად იმისა, რომ იცოდნენ კიდეც მათ დეს”. სულთნებს შორის ყველაზე სისხლისმღვ- ვიქტორ სერგეევი
ბით სიკვდილით დასჯილთა თავები ცოცხალ- წინამორბედთა სამწუხარო ბედის შესახებ, ოს- რელი აღმოჩნდა მეჰმედ III, რომელმაც მოკლა ჟურნ. „ზაგადკი ისტორიი”, N17, 2019 წ.
თა დასაშინებლად იყო გამოტანილი. მათ გვერ- მალეთის იმპერიის უმაღლესი თანამდებობის 19 ძმა და ნახევარძმა. ეს საშინელი ტრადიცია
თარგმნა მარიანა ბალასანიანმა
12 ლიტერატურული მესხეთი თარგმანები
2023 წელი, იანვარი
(გაგრძ. დასაწყ, იხ. N 10,12. 2022 წ.) ხან ცაზე წრეს ურტყამდნენ, ხან შიშისმომგვრელ ყოფიერ მიწას სერავდნენ.2 მუსლიმური ორი სოფლის ეტლიდან გადმოვსულიყავით და ჩვენი ნივთები სოფ-
ფრიალო კლდეებზე ეშვებოდნენ. ამ პატარა მთების ბაღებს ჩავუარეთ. გზაზე რამდენიმე მაცხოვრებელი ლის მაცხოვრებლებისათვის მიგვენდო, რომლებიც
კიდეები ლავური წარმოშობისაა, გამომშრალი და შემოგვხვდა. უბადრუკი შესახედაობისანი იყვნენ; მათ მაღალი კლდის ციცაბო ფერდობების ქვემოთ
ახალქალაქისკენ ხრიოკი, რომელიც ალაგ-ალაგ ქანების ფენებისა- ერთ-ერთ მათგანს გამოველაპარაკეთ და საეჭვო ჩაიტანდნენ. ექვსი საათი იყო; ახალქალაქის მდი-
გან შედგება, როგორც ციკლოპური კედლის წყობა. ჭეშმარიტების ნაწილი გამოვარკვიეთ. ცხადია, რომ ნარე პატარა საცალფეხო ხიდით გადავკვეთეთ და
ახალციხესა და ახალქალაქს შორის მანძილი 66
ახალციხიდან მეშვიდე საყეს, ვერსის საზომ ქვას მტკვრის ხეობაში მოსახლე ყველა მუსულმანი უკ- ჩვენი კარვები დაჩრდილულ ბაღის ძირში გავშალეთ,
ვერსტია, რომელიც დაახლოებით 44 მილს შეადგენს.
ჩავუარეთ და ოთხნახევარი მილი დავფარეთ. ცოტა- მაყოფილოა. და ეს ორი თემიც გადასასახლებლად მტკვრის ნაპირის მახლობლად.
მგზავრობისას ოთხ ადგილას შეხვდებით საფოსტო
ოდენი გზის გავლის შემდეგ ქართული სოფლის პი- ემზადებოდა. რუსეთის მთავრობის ახლახანს გამო- ჩვენს გარშემო ათასი ჯურის ხალხმა მოიყარა
პუნქტს, რომელთა შორის უმოკლესი მანძილი 9 მი-
რისპირ აღმოვჩნდით, რომელიც მდინარის მარცხენა ცემული განკარგულება ახსენეს, რომლის ძალითაც თავი. რა მოდგმისანი, რა რწმენისანი არიან? – მუ-
ლია, ყველაზე გრძელი 12 მილი. ტარიფები, რომე-
ნაპირას, ბორცვზე მდებარეობდა. მათ რუსეთის ჯარში სამსახური მოეთხოვებათ და შე- სულმანები! – გვიპასუხეს და ასეც მოველოდით. თუმ-
ლიც ვგონებ ერთნაირი იყო, სადაც კი ვისარგებლეთ
მეცამეტე და მეთექვსმეტე საყეებს შორის (8½ საძლოა მუსულმანების წინააღმდეგაც ებრძოლათ.3 ცა, თუკი ამ ხეობების ჭრელ-ჭრელ ისტორიებთან და-
საფოსტო მომსახურებით, შეადგენდა სამ კაპიკს ან
და 10½ მილი) მთაგრეხილი იშლება და ნახევარი ასპინძა, რომელსაც მალე მივაღწიეთ, ასევე მუსულ- კავშირებით ჩვენს ცოდნას არ ჩავთვლით, ცოტა რამ
ერთ ფართინგს თითოეულ ვერსტზე, 12 კაპიკს ეტ-
მილის სიგანის დაბლობს მიღმა სჩანს, თუ როგორ მანებით იყო დასახლებული. სოფლის ზემოთ ფერ- თუ იყო, რაც მათ ისლამთან დამოკიდებულებაზე მი-
ლისათვის ორ სადგურს შორის. როგორც ამბობდნენ,
მიჰყვება იგი მარჯვენა ნაპირს სამხრეთ-აღმოსავ- დობებზე ხეხილის ბაღებია და სულ მცირე ვაკე ადგი- განიშნებდა. ბაღის მეპატრონის სახელი ბინ ალი ვაჩ-
ბორბლების შეზეთვის საფასურს. გარდა ამისა, 10 კა-
ლეთიდან ჩრდილო-დასავლეთის მიმართულებით. ლის კუთხე-კუნჭულიც კი დამუშავებულია. სიმინდს, ნაძეა, რომელიც ქართული და თურქული შერეული
პიკის გადასახადი იყო მთელი მგზავრობის მანძილზე
ჩვენგან ხელმარცხნივ რამდენიმე უბადრუკ სახლს თუთუნს და მარცვლეულის მონამკელ ადგილს სისხლისა იყო; იგი ჩემი ილუსტრაციის შუაში დგას,
თითოეულ ცხენზე, რომლის შემოსავალი მთავრობას
ჩავუარეთ. სოფელი, როგორც დავადგინეთ, ქურთე- ყველგან შეამჩნევდით. ეს ოაზისი არც ისე შორსაა ჩოხაში, რომელსაც ქუდი ერთ მხარეს მოუქცევია.
გადაერიცხება დაქირავებულების მიერ, რომლებიც
ბით იყო დასახლებული. უსიცოცხლო, ბორცვებიან საფოსტო სადგურიდან, რომელიც რუსთავიდან 16 მისი სახის აღნაგობა ქართულია, ღია ფერის თმებით;
გუნდს ამარაგებენ. ფაეტონის შოვნა მთავარ პუნქ-
მიწაზე მოვხვდით, სადაც უნაყოფო, ყვითელმა გო- ვერსტის (10,5 მილის) მოშორებითაა. თუმცა კი ბიძამისი, ჰასან ბეი, თურქული ტიპია. მისი
ტებშია შესაძლებელი და, ვგონებ, ამ ფუფუნებისთ-
რაკებმა დაფარეს ჩვენი თვალთახედვის არე. ასეთი დაახლოებით სამი საათი იქნებოდა, როდესაც ამ ნარევი ჩამომავლობა გამონაკლისი არაა სოფლის
ვის დამატებით საფასურს არ იხდი. ჩვეულებისამებრ,
არემარე აკრავს საფოსტო სადგურ რუსთავს, ახალ- სადგურს მივუახლოვდით; ბაღჩებში გემრიელი და მაცხოვრებლებს შორის. ისინი თავს თურქებს უწო-
აბამენ მწკრივში ოთხ ცხენს და საბარგულს.
ციხიდან 18 ვერსტის ან 12 მილის დაშორებით. პირ- წვნიანი საზამთროები მოჰყავთ და ჩვენს უღიმღამო დებენ. მითხრეს, რომ მათი რაოდენობა 1500 სული
ჰენრი ლინჩის მოგზაურობა საქართველოში

31 აგვისტო ტრაპეზში სიამეც შეიტანა. მაგრამ იყო, 200 კომლი; რუსული აღწერა, რომელიც მათ
სასიამოვნო არემარე უკვე კარგა ქართველებად მიიჩნევს, დაახლოებით იგივე ციფრს
ათ საათზე დავტოვეთ ახალციხე და სამხრეთი-
გვარიანად გვაქვს უკან ჩამოტო- იძლევა.4 მათ შორის თითო-ოროლა სომეხი ქრისტი-
საკენ გავემართეთ, გავუყევით რა მარჯვენა ნაპირას
ვებული; და ახლა ისევ ხრიოკი ანია; ხნიერმა, ხელჯოხიანმა კაცმა, რომელიც ჩემი
მჩქეფარე მდინარეს. ეს ის გზა იყო, რომელიც მცირე
ხეობის გზაგასაყარზე ვიდექით. ფოტოს შუაგულში ზის, გზიდან იმ საამო ადგილამდე
ხნით საფარისკენ მიმავალ გზაზე გავიარეთ, საიდა-
დაბალი ქედები მდინარესთან გვიმეგზურა, სადაც კარვები გავშალეთ. იგი სომხური
ნაც ქალაქის თვალწარმტაცი სურათი მოსჩანდა.
კლდოვან ქარაფებად ბოლოვდე- წარმომავლობისა იყო.
ჩვენსა და ნაკადულს შორის მდელო გადაშლილიყო,
ბიან, რომლებიც ნაპირამდე ვიწრო თუკი შეიძლება, რომ დიბუას მონაცემებს დავეყ-
სადაც ქალაქის მაცხოვრებლების ცხვარ-ძროხა ბა-
არშიად ეშვებიან. ეს ნაკლებად რდნოთ, მაშინ ხერთვსის მოსახლეობა 1833 წლიდან
ლახობდა – უნაყოფო მიწით გარშემორტყმული შება-
საინტერესო ზღუდეები ასპინძის თითქმის გაორმაგებულა.5 თუმცა, როგორადაც არ
ლახებული ვაკობი, რომელიც აღმოსავლეთისათვის
ხეობიდან თითქმის ხერთვისის შე- უნდა იყოს ეს, დაბა დაცემას განიცდის; მოსახლე-
ერთგვარ იშვიათობას წარმოადგენს. მდინარის იქი-
მოგარენამდე გრძელდება. ობის დიდ ნაწილს სახეზე ტანჯვა აღბეჭდვოდა,
თა მხარეს ნაპირი ბორცვებისა და გორაკების სახით
ამგვარი იყო ის ერთფეროვა- რომელთაგან ბევრი რუსული მიწის დასატოვებლად
ტალღოვანი ფორმით ამოზიდულიყო, ნაგვალვევი
ნი სურათი, რომელსაც რუსული ემზადებოდა. როდესაც დანგრეულ სახლებს შორის
და ფხვიერი ზედაპირი, ნაყანევი ან გადამხმარი სარე-
გზა მიუყვებოდა ჩვენი სამხრობის ქუჩებს ჩავუარეთ, შევნიშნეთ, რომ ზოგიერთი მა-
ველათი შეყვითლებული. ამ ყველაფრის ფონზე, ხუ-
შემდგომი მგზავრობის განმავ- ღაზია სამუდამოდ დაკეტილიყო. რისი ბრალია, რომ
თიოდე მილის მოშორებით, მოსაზღვრე მთაგრეხილი
არ შეუძლიათ სისტემის ქვეშ კარგად იცხოვრონ?
დატოტვილიყო, რომლის მწვერვალები და ქედები
ველის ნახევრისთვის ცხენები შევც- მათი უვარგისობის თუ რუსული ხელისუფლების
ხეებს მეჩხერად დაეფარათ. ჩვენგან მეორე მხარეს,
ვალეთ, სადაც 15 წუთის წინ ვიყავით პოლიტიკის, რომლებიც მუსულმანებს აბრკოლებენ
სამხრეთით, მთელ ხედს ფხვიერი მიწის შიშველი
მისულები. მათი თურქული განწყობილების გამო? ან იქნებ სხვა
ბორცვები ფარავდნენ.
რუსთავსა და ხერთვისს შორის მიზეზებია, რასაც ვერ დავადგენთ? ჩვენ იქ ცოტა
თითქმის ორნახევარი მილი დავფარეთ, როცა
არემარის თავისებურებები ორი- ხანს დავყავით საიმისოდ, რომ ტყუილ-მართალი გაგ-
ჩვენს წინ მდინარეების – ახალციხის მდინარისა და
ოდე სიტყვით შეიძლება აღიწეროს. ვერჩია; და ადგილობრივი ავტორიტეტებიც მკაცრი
მტკვრის, იგივე მდინარე არტაანის შესართავი გა-
ერთხანობას შიშველი, დაბალი მთე- თავშეკავებით გამოირჩეოდნენ, რომლებიც აშკარაა,
დაიშალა. ამ უკანასკნელს ორივე სახელით იცნობენ.
ბი საზღვრად გასდევს მდინარეს რომ შიშს განიცდიდნენ.6
მათი უშუალო კიდეებიდან გზამდე ალუვიური ნიადა-
ორთავე მხრიდან, მდინარის ნაპი- ახალქალაქის მტკვარი, იგივე თავფარავანი, რო-
გები გადაჭიმულიყო, რომელიც ორ ნაკადს შორის
რებიდან ცოტაოდენი მოშორებით. გორც მას ხანდახან ეძახიან, ხეობაში ჩრდილო-აღმო-
კუთხეს ავსებდა. მდინარის შემხვედრი ნაპირები მა-
მაგრამ ისინი ამფითეატრისებურ სავლეთიდან იჭრება. მოგვეჩვენა, რომ მასში მტკვრი-
ღალია და ბორცვებითა და გორაკებთაა შემოსაზღ-
წრეებს წარმოქმნიან და თანაბარ სოდენა წყალი იყო, რომელსაც იგი მორევივით
ვრული, რომელიც ყველაზე მეტად მტკვრის სანაპი-
ზედაპირს ტოვებენ მასსა და ნაპირს ერთვის. ერთმანეთთან შერთული ნაკადები მცირე
როსთვისაა დამახასიათებელი. შეერთებული წყლები
შორის. ველებს ზემოთ პატარა ნა- ხნით დასავლეთისაკენ მიემართებიან, მერე კი ჩრდი-
მსუბუქ ბორცვებს შორის იჭრება და მოსაზღვრე
კადულები მაღლობებიდან ეშვებიან ლოეთისაკენ ნორმალურ დინებას განაგრძობენ.
მთაგრეხილის კლდოვან წინაღობებში ინთქმება.
და დაბურულ სიმწვანეს ქმნიან. რაც უფრო წინ მივი- ლობაში. გვერდით მდინარე მოგვყვებოდა, რომლის მდინარის შენაკადი ციხესიმაგრით დაგვირგვინებულ
მთაგრეხილი ახოვანი და შემართული მთების ზღუ-
წევდით, მით უფრო ფართოვდებოდა ეს ოაზისები და ნაკადიც ჩვენს პირისპირ მოემართებოდა. წყალ- კლდეების ჩრდილოეთ მხარეს რეცხავს, რომელიც
დეებია, ნაწილობრივ ხეებით დაფარული. ტაფობში
აძლიერებდნენ კონტრასტს უნაყოფო, კლდეთა უდა- მარჩხ ადგილებში, ნაპირის სიახლოვეს, გრძელი და ალუვიური გრუნტის ზონას იცავს მის სამხრეთ ნა-
მდებარეობს ხეების საამო სიმწვანეში ჩაფლული სო-
ბურ ზღუდეებსა და საამურ ბაღებს შორის, სადაც ფართო ქვები წრიულ ფორმებს ქმნიდნენ. როგორც წილში. ციხესიმაგრე უხსოვარ დროსაა აშენებული;
ფელი, რომელიც ოაზისია ამ უნაყოფო ლანდშაფტში.
ფერად-ფერადი ჩიტები დაფრინავენ ცაში. გვითხრეს, ზამთარში ამ ადგილებში თევზს იჭერენ მართალია მისი ამჟამინდელი სტრუქტურა უძველე-
გვითხრეს, რომ სოფლის სახელი იყო წნისი, სადაც
ამგვარად, მტკვრის მარცხენა სანაპიროზე, მაში- ოჩხების საშუალებით, რომელთაც საპირისპირო მი- სია, ის მაინც სხვადასხვა ეპოქას მიეკუთვნება. მცირე
მუსულმანები სახლობდნენ; მის უკან ბინოკლით
ნათვე, როგორც კი რუსთავი უკან მოვიტოვეთ, თვა- მართულებით ალაგებენ. ზაფხულობით ქართველი სამლოცველოიანი ციტადელი, რომელიც შვეული
ბუნდოვნად გავარჩიეთ თბილისისაკენ მიმავალი გზა,
ლი ასეთ ნანატრ შვებას ეზიარა – რუხი კლდეების მეთევზე თავის ბადესაა მინდობილი; საძნელო საქმე კლდის წვერს იკავებს, მეთოთხმეტე საუკუნის შუა
რომელიც ვიწრო ხეობაში შედიოდა.
მაღალი ქედი მდინარისაკენ ეშვებოდა, მაგრამ უხვ ძირითადად შეამხანაგებულებიდან ერთ-ერთს გადა- წლების ნამუშევარია, როდესაც ქართველი ათაბაგე-
მას შემდეგ, რაც უნაყოფო ბორცვებს, რომლე-
სიმწვანეს მისი ძირი შეემოსა. დატერასებულ ქვედა ეცემა, რომელიც საზღაურად მხოლოდ ცოტაოდენ ბი ფლობდნენ ამ მიწებს; დანარჩენი ნაწილი, რამდე-
ბიც ჩვენგან მარჯვნივ ხედს ფარავდა და მსუბუქ
ფერდობებზე სიმინდის ყანები იყო და სურნელოვან წვრილ-წვრილ თევზს იღებს. ჩვენზე შთაბეჭდილება ნიმე კოშკით, თანამედროვე პერიოდისაა.7 თავად ვერ
მაღლობს შემოვუარეთ, მტკვრის მარცხენა ნაპირას
ბალახში დეკეულები ბალახობდნენ. ნაკადულები გაღმა ნაპირის ლავის ქარაფების ზომებმა მოახდი- შევძელით ნაგებობა მოგვენახულებინა, თუმცა კი
მივადექით და მის გასწვრივ, დინების მიმართულე-
მთლად მწვერვალებიდან იწყებოდა, სადაც ცაში ნეს, რომელთა წინა მხარე სფეროსებურ მასივებად ქვემოდან მისი აღფრთოვანებული ცქერით არ დავმ-
ბით, ვიწრო სივრცეში გავაგრძელეთ გზა, როცა
ხეების კორომები გამოკვეთილიყო. ჩამომდინარე ჩაწყობილიყო და უშუალოდ წყლების კიდეებიდან შვრალვართ. მის უკან ვულკანური ზღუდეები ამოზი-
მარჯვენა მხარეს პატარა სომხური სოფელი მოვი-
ნაკადულები პატარ-პატარა არხების ქსელს ერეოდა, წამოზიდულიყვნენ. დულიყო, სადაც უფრო ახალი ვულკანური ქსოვილი
ტოვეთ, მდინარის კალაპოტისაკენ დავეშვით; ბოს-
რომელიც ნაყოფიერ მიწას კვებავდა. ასეთი იყო მუ- ბოლოს გადაგვეშალა არემარე, – ამ ოაზისები- ლავის ძველ ფენაზე ცდილობდა გზის გაკვლევას და
ტნეულის კვლები წყლის გასწვრივ გაეკეთებინათ,
სულმანების სოფლის შემოგარენი, რომელსაც ღო- დან ყველაზე ვრცელი, ხერთვისის ნაყოფიერი ხეობა. კლდეების არნახულ ღვარჭნილობას ქმნიდა.8
რომელსაც მყარი ხის ხიდი კვეთდა. მდინარე ჩვენს-
ბიეთს უწოდებენ. ჩვენსკენ, მდინარის აქეთა მხარე, ფერდობებზე ტერასებად შეფენილი ხეხილის ჩამწ-
კენ მოედინებოდა, რომელსაც ის-ისაა თავი დაეღწია
პირქუში შესახედაობის სალი კლდეების ვიწრობე-
ლავური კლდის ლოდებით იყო მოფენილი. მოგრძო
ხვლიკები ნაპრალიდან ნაპრალებზე დახტოდნენ და,
კრივებული ბაღები შორიდანვე ამის მაუწყებელია.
აკვედუკებისა და არხების კარგად დაგეგმარებული
1 სექტემბერი
ბისთვის, რომელიც მწირი ბუჩქების თავშესაფარი ვარძიის გამოქვაბულების მოსანახულებლად ხერ-
ხასხასა, ლურჯგულა, ყვითელფრთიანი ჩიტები ჩვენი და გულდასმით შემუშავებული სისტემა, რომელიც
გამხდარიყო. მის კიდეებს ალვის ხეები და სიმწვანის თვისიდან მტკვრის ხეობას მაღლა ავყევით, რომელიც
მიახლოებისთანავე ფრინდებოდნენ. ყოველი მიმართულებით ანაწილებს წყალს. შემდეგ
თხელი არშია გასდევდა. მდინარის მარცხენა ნაპირას მდებარეობს, მტკვრისა და
მელოდია, რომლის პირველი ნოტებიც ადრი- გზა ზემოთ, ფერდობისკენ მიემართება და თვალწინ
ხეობის პირთან მდინარე 30 იარდამდე სიგანის ფარავნისწყლის შესართავიდან ცხრა მილის მოშორე-
ანად შემოგვესმა, ახალშენის, ასპინძისა და ხერთ- დამზაფვრელად გასაოცარი სურათი იშლება. შენ-
იყო, ამოვსებული მიწითა და შლამით, რომელიც იტო- ბით. პატარა ცხენებით მოგზაურობის უმეტეს ნაწილს
ვისის ხეობაში უფრო და უფრო ძლიერდებოდა. გან ქვემოთ, ორი მდინარის შესართავთან კონცხს
ტება და განივ და ქვიან კალაპოტს ქმნის, როგორც კი
პირველი რუსთავიდან ხუთიოდე მილის მოშორებით შუა საუკუნეების ციხის კარგად შემონახული ნიმუ-
გაშლილ ვაკეზე გადის. როცა მეორე ნაპირზე ხიდი
გადავიარეთ, მუსულმანების სოფელს ჩავუარეთ,
მდებარეობს და სახელს მდინარის მარცხენა ნაპირზე ში აგვირგვინებს, რომელსაც ბუმბერაზი კლდეების გაგრძელება გვ.14
მდებარე მუსულმანური სოფლიდან იღებს.1 ახალშე- ფონზე კოშკები წამოუზიდავს. სოფელი ციხის ძირში
სადაც ქალები სეზონურ მარცვლეულს ანიავებდნენ.
ნი ტიპური აღმოსავლური სოფელია; საცხოვრისე- შეყუჟულა, რომელიც თითქმის შეუმჩნეველია ხშირი 4
229 კომლი, 1360 მოსახლით (1886 წლის მოსახლეობის
დღის დარჩენილი ნაწილის გავლა მდინარის აღწერა)
ბი ფერდობის ტერასებზეა შეფენილი, რომელსაც ხეების გამო. ამდაგვარია ციხე და დაბა ხერთვისი,
ამ ნაპირზე გვიძევს; გზა უკან მოიტოვებს ვაკეს და 5
მის მიხედვით მოსახლეობა 800 სულია (დასახ. თხზ., ტ.
ძლივს გამოარჩევ მიწისაგან. გაგვაოცა ამ ციცაბო რომელიც ახალქალაქის მდინარის მტკვართან შერთ-
ვიწრობებში იძირება, სადაც კლდეების ზღუდეებში II, გვ. 304)
ალაგმა და სასიამოვნო ბაღებმა; ჩვენს ფერხთით, ვის ალაგას მდებარეობს. გზა ახალქალაქის მდინარეს
ინთქმება მორევი. მტკვარი სასაზღვრო ქედის ძირს 6
დიუბუა გვამცნობს (დასახ. თხზ., ტ. II, გვ. 298-299),
მტკვარი ლურჯად მოსჩქეფდა და ყვითელი ნაკადის მარჯვენა ნაპირიდან მიუყვება და სადგური დაბიდან რომ ამ მხარის მუსულმანები ძველი ქართველი მკვიდრი
მიჰყვება, არღვევს ქედის განშტოებებს, სადაც იგი
გამჭვირვალე ზედაპირიდან ცის კაბადონს ირეკლავ- ცოტაოდენი მოშორებითაა. საჭიროება მოითხოვდა, მოსახლეობაა, რომელთაც საფარ ფაშამ აიძულა 1625 წელს
დოღუშ პუნარის (იგულისხმება ერუშეთის მთიანეთი
და. ჩვენგან მარცხნივ მოსაზღვრე ქედების ნაცნობი ისლამი მიეღოთ. აქვე უმატებს, რომ სომხებმა შესძლეს ამ
- მთარგ.) განაპირა ადგილებს ხვდება. ზოგ ადგილას
კონტურები შევნიშნეთ, რომელიც სამხრეთიდან 2
არც დიუბუა (Voyage autour du Caucase, Paris 1839–43, შევიწროებისაგან თავი დაეღწიათ, რომელთაც მაშინდელმა
მისი სიგანე 50 ან ზოგან მეტ იარდს აღწევს და თვალს vol. ii. p. 330) და არც ბროსე (დასახ. თხზ., გვ. 176) არაფერს სულთანმა რწმენის თავისუფლება მიანიჭა, როგორიც ეს
ჩრდილოეთისაკენ გადაჭიმულიყო.
ვერ მიუწვდენ მის მოქუფრულ სიღრმეებს; თუმცა ის, ახსენებენ, გარდა იმისა, რომ ასპინძა გაიარეს. თუმცა დი- ფრანგების შემთხვევაში იყო საფრანგეთში.
შემდეგ, ასპინძისკენ მიმავალი გზა ისევ წინ
მეტადრე, ვიწრო და მეჩხერი ნაკადი უფროა, რომე- უბუა გვამცნობს, რომ იმ დროისათვის ასპინძის ყველა მდინარე მტკვარი არსებითად ქართული მდინარეა, მა-
გვქონდა, როცა ხეებით დაბურული ფართო ხეობა,
ლიც აქაფებული ეხეთქება კლდეებს. მარცხენა ნა- მაცხოვრებელი ქართულად ლაპარაკობდა, გარდა მოლისა, შინაც კი, როდესაც იგი კვეთს იმ მხარეებს, რომელიც გეოგ-
გორაკებიდან მომავალი წყლები გამოჩნდა, რომლე- რომელიც არც ისე დიდი ხნის მოსული იყო მცირე აზიიდან. რაფიულად სომხეთის ზეგანს ეკუთვნის. ქვეყნის ისტორიასა
პირიდან, მთებს შორის გაჭრილ გზას რომ ჩაუვლით,
ბიც პატარა ნაკადულებად ერთიანდებოდნენ და ნა- იგი უმატებს, რომ ისინი უწინ ქრისტიანები ყოფილან და მათ და ხასიათზე, რომელიც მტკვირის ზემო დინებას შეეხება
მას პატარა შენაკადის კამკამა წყლები უერთდება, –
ძველ ეკლესიას აქამდე მოუღწევია, რომელიც ახლა დანგრე- შესაძლოა დიდი სამსახური გაგვიწიოს დიუბუასა და ბროსეს
მდინარე ურაველი, რომელიც საფარასთან ჩვენგან 1
ბროსე ახსენებს ახალშენის ეკლესიასა და კოშკს, რო- ვის პირასაა. უკვე ციტირებულმა თავმა, ასევე კოხის ნაშრომმა „მოგზა-
ქვემოთ მიიკლაკნებოდა. მელიც აღსანიშნავია თავისი კომპოზიციური არქიტექტუ- 3
არ გადამიმოწმებია მათი განცხადება, რომელიც სხვა- ურობა პონტოს მთებში”, ვაიმარი, 1846 წ.
საუცხოო ამინდი იდგა; გრილი ჰაერი, კაშკაშა რითა და კარზე დახვეწილი მოჩუქურთმებული ჯვრითა და განაც რამდენჯერმე გაიმეორეს, რომ თითქოს 1890 წლის 7
აქ უნდა დავიმოწმო დიუბუა (დასახ. თხზ. ტ. II, გვ, 302)
მზე და ცის სილურჯეში მოფარფატე რამდენიმე ცხენზე ამხედრებული წმ. თეოდორეს ფიგურით (Voyage დადგენილებით ისინი ვალდებულნი იქნებიან სამხედრო და ბროსე (დასახ. თხზ., გვ. 152)
ღრუბელი. არწივის რომელიღაც პატარა სახეობები archéologique en Transcaucasie, St. Petersburg, 1849, 1re სამსახურისთვის განკარგულების გამოსვლიდან ათი წლის 8
აბიხი ასე ხსნის ამ ფენომენს (Geologische Forschungen
livraison, 2me rapport, p. 150). შემდეგ in den kaukasischen Ländern, part iii. p. 31)
ვახტანგ გურული – 70
გ
გ ი ლ ო ც ა ვ თ, ბ ა ტ ო ნ ო ვ ახ ტ ა ნ გ !
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” რე- ლესი ქართული ლიტერატურის ისტორიას პროფესორია.
დაქცია თავის ერთგულ მკითხველებთან ერ- (ლიტერატურათმცოდნეობა). იგი 550-ზე ჩვენი გაზეთის მკითხველებისათვის მნიშ-
თად ულოცავს ცნობილ ქართველ ისტორი- მეტი ნაშრომის ავტორია, რომელთა მნიშვ- ვნელოვანია ის ფაქტიც, რომ ბატონი ვახტან-
კოსს, ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორს, ნელოვანი ნაწილი თარგმნილია ათამდე უცხო გი აქტიურად თანამშრომლობს „ლიტერატუ-
პროფესორ ვახტანგ გურულს დაბადების 70 ენაზე. მისი თითოეული ნაშრომი გამოირჩევა რულ მესხეთთან” და არაერთი საინტერესო
წლის იუბილეს. მაღალი აკადემიური დონით. ნაშრომიც გამოაქვეყნა, რომლებმაც მკითხ-
ბატონი ვახტანგის სამეცნიერო მუშაობა ვახტანგ გურული მრავალი სახელმძღვა- ველ საზოგადოებაზე დიდი შთაბეჭდილება
მრავალ მიმართულებას მოიცავს, იგი დიდი ნელოს ავტორიცაა. მოახდინა.
ხანია იკვლევს საქართველოს ახალ და უახ- წლების მანძილზე იგი მუშაობდა ივ. ჯავა- ვსარგებლობთ რა შემთხვევით, კიდევ ერ-
ლეს ისტორიას, წყაროთმცოდნეობასა და ის- ხიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო თხელ ვულოცავთ ჩვენი გაზეთის დიდ გულ-
ტორიოგრაფიას, საქართველოს სამოციქულო უნივერსიტეტში, ამჟამად კი საქართველოს შემატკივარს ღირსეულ საიუბილეო თარიღს
მართლმადიდებელი ეკლესიის და ქართული საპატრიარქოს წმ. ანდრია პირველწოდებუ- და ვუსურვებთ ახალ-ახალ წარმატებებს სა-
დიპლომატიის ისტორიას (XIX–XX ს.ს.), უახ- ლის სახელობის ქართული უნივერსიტეტის მეცნიერო მოღვაწეობაში.
დაფუძნდა აფხაზური ცენტრი

ახალგაზრდები ერთობისთვის!” უნივერსიტეტის რექტორატის აფხაზური ცენტრის გახსნის დიდ მნიშვნელობაზე ისაუბრა
მხარდაჭერით კი ამა წლის 26 დეკემბერს შესაძლებელი გახდა საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომრის პირველმა მოადგი-
ამ ცენტრის საზეიმო გახსნა, რომელსაც დაესწრო საქართვე- ლემ გიორგი ვოლსკიმ, აფხაზთა და ქართველთა ერთობის სა-
ლოს პარლამენტის, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის, ზოგადოების – „ერთობა ხვალისთვის” ხელმძღვანელმა, გიორგი
რეგიონის მუნიციპალიტეტების წარმომადგენლები, სტუდენტი შერვაშიძის შთამომავალმა, გიორგი შერვაშიძემ, პარლამენტის
ახალგაზრდები და მოწვეული სტუმრები. ახლადგახსნილ „აფხა- მაჟორიტარმა დეპუტატმა ანტონ ობოლაშვილმა, აფხაზეთის
ზეთის ცენტრში” თვალსაჩინო ადგილი უკავია აფხაზი პოეტის, ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარემ
დრამატურგის, პუბლიცისტის, საზოგადო მოღვაწისა და თერ- ჯემალ გამახარიამ, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის
გდალეულთა თანამოაზრის გიორგი შერვაშიძე-აჩბას აფხაზი იძულებით გადაადგილებულ პირთა მინისტრმა დავით ფაცაციამ,
ხალხისადმი სიკვდილის წინა დღეს, 1918 წლის 18 თებერვალს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს წარმომადგენელმა
ულმობელი დრო მარადიულ ტკივილებს გვიტოვებს ხშირად მიწერილ მიმართვა-მოწოდებას – რუსული ხელისუფლების დამ-
და სულსა და გულს გვიმძიმებს ამ ტკივილებით რომ ვიაროთ. თრგუნველი ძალის წინააღმდეგ.
მაგრამ ერთია ერთი კაცის შინაგანი ტკივილი და მეორე – ქვეყნის ცენტრის ოფიციალური გახსნის შემდეგ ღონისძიებამ გადა-
ავბედითობით გამოწვეული ტკივილი. ინაცვლა სააქტო დარბაზში, სადაც უნივერსიტეტის რექტორ-
საქართველოს უახლესი ისტორიის მანძილზე გახსნილ იარად მა მაკა ბერიძემ ისაუბრა სტუდენტი ახალგაზრდების ამ მეტად
გვრჩება და არავინ იცის სადამდე გაგრძელდება ძირძველი ქარ- საშურ და საინტერესო ინიციატივაზე და დეტალურად გააცნო
თული მიწის – აფხაზეთისაგან გამოწვეული ტკივილი. ცენტრის მიზნები და ამოცანები, კერძოდ, მისივე თქმით – უნი-
აფხაზეთი... მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში ტაო-კლარჯე- ვერსიტეტი დგას სამ ძირითად ღირებულებაზე – ესაა თავისუფ-
თისა და ისტორიული ჰერეთის (საინგილოს) ბედის გამზიარებე- ლება, ეროვნულობა და ტოლერანტობა. ესაა სივრცე, სადაც
ლი თუ 21-ე საუკუნის ცივილიზებული სამყაროს თანადგომის თვისებრივი აკადემიური გარემოს ფარგლებში ნებისმიერ თვალ-
იმედად დარჩენილთათვის ნაპერწკლის გამონათება?... საზრისს მოისმენ. ჯანსაღი დისკუსიის ფარგლებში განვიხილავთ
და ამ ნაპერწკლის გაჩირაღდნებისათვის კი, უპირველესად ნებისმიერ მიდგომას, აკადემიურ დონეზე ვიმსჯელებთ სტუდენ- მინდია ოკუჯავამ, სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექ-
ჩვენვე უნდა ვიზრუნოთ, რამეთუ მარტო სხვის მოიმედეობა ტი ახალგაზრდობის ჩართულობით პრობლემებზე... ვიცით რა ტორმა ზურაბ ხონელიძემ, სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნი-
გაღმა ნაპირზე გაყვანის ნაკლები შანსის მომცემია. მშვიდობიანი ეროვნულობისა და იდენტობის ფასი, უნივერსიტეტი პატივს ვერსიტეტის პირველმა რექტორმა მერაბ ბერიძემ, ადიგენისა და
ბრძოლაა დღეს უფრო მეტად საჭირო, რომელსაც ალტერნატივა სცემს ნებისმიერი ადამიანის ინიციატივას. ჩვენი მთავარი მიზანი ასპინძის მუნიციპალიტეტის მერებმა გოჩა ქიმაძემ და როსტომ
არა აქვს. ამის კარგ მაგალითს იძლევა სამცხე-ჯავახეთის სახელ- სახელმწიფოს გაძლიერების ხელშეწყობაა. ტოლერანტობა ჩვენი მაგრაქველიძემ, ახალციხის საკრებულოს თავმჯდომარემ დავით
მწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტი ახალგაზრდების ინიციატი- ყოველდღიურობაა, ღირებულება კი ჩვენი ცხოვრების წესი. ამ ლომიძემ, სამცხე-ჯავახეთის მხარის რწმუნებულის მოადგილემ
ვა – პარტნიორ ორგანიზაციასთან – აფხაზთა და ქართველთა მთავარი ღირებულებებით ვხსნით აფხაზურ ცენტრს, რათა ვი- დავით ვარდიაშვილმა, ახალგაზრდული ცენტრის წარმომადგენ-
ერთობის საზოგადოება – „ერთობა ხვალისთვის” ერთად ამავე ყოთ თავისუფლები... არ დავუშვათ ის, რაც ქართველთა და აფ- ლებმა თამარ კორტმა და დავით ნასყიდაშვილმა.
უნივერსიტეტში დაფუძნებულიყო „აფხაზური ცენტრი – მესხი ხაზთა შორის მოხდა. საკ. ინფორმაცია
გ ა ლა კ ტ ი ო ნ ი მ ე სხ ე თ- ჯ ა ვ ახ ე თშ ი
(დოკუმენტური მოთხრობა)
ქარაფებზე გადმოკიდებული ნა- გალაკტიონი ხმაურზე ოთახში შემოვიდა.
დურმიშხან ბერიძე კადულები. მადლიანი მიწა გვაქვს გალაკტიონი და ვახტანგ გურგენიძე – აბა, კრიტიკოსებო, მომისმინეთ, – თქვა
ქართველებს, მადლიანი... პოეტი წყნარად და რბილი, ხავერდოვანი ხმით დაიწ-
დიდი ხნის ნატვრა აუსრულდა გალაკ- აღტაცებას ვერ ფარავდა. ყო:
ტიონს. ბოლოს და ბოლოს მოგვარდა მისი სასტუმროში სიწყნარე სუ- გადმოვლახეთ მთა და სერი,
მესხეთ-ჯავახეთში გამგზავრება... 1955 წლის ფევდა. ადმინისტრატორმა ქალმა მოვიარეთ ჰანგძლიერი,
ზაფხულის მზიანი საღამო იყო. ცის დასა- ოთახი მიუთითა სტუმრებს. მერე, მშვენიერზე მშვენიერი იმერეთი,
ლიერზე ჩამავალი მზის სხივები წყნარად თითქოს რაღაცა გაახსენდაო, ადგი- ქართლ-კახეთი.
ელაცლიცებოდა თრიალეთის მთებს. ლიდან წამოდგა. თვითონ წარუძღვა ჟამთა ცელმა ვერ აჩალა
– ესეც ასპინძა! – თქვა პოეტმა. მერე მათ და მეორე სართულზე აიყვანა. თვალწარმტაცი მთა და ჭალა,
მძღოლს სთხოვა, წუთით გაეჩერებინა ავტო- ნომრის კარები გამოაღო, მოსულე- და, ჰა, თვალწინ გაიშალა –
მანქანა. ბი ოთხნი იყვნენ, ნომერში კი სამი ძველი მესხეთ-ჯავახეთი!
ერთხანს გარინდებული იდგა. ფიქრებში საწოლი აღმოჩნდა. აქ ვარძიის მკვიდრ სავანეს ცა ანათებს
ჩაფლული მდუმარედ მისჩერებოდა ასპინძის გალაკტიონი წყნარად მიმოდი- თაფარავნის,
ციხის ქონგურებს. მერე „პობედის” კარის სა- ოდა ოთახში, მერე აივანზე გავიდა. მთა მრავალი ამირანის,
ხელურს მოჰკიდა ხელი. გამოაღო. – ვახტანგ, ვახტანგ ბატონო, მრავალ საუკუნის სვეტი.
– შენ რაღას იტყვი, ძამიკო, დრო-ჟამმა შეიძლება ერთი წუთით? იყოს მრავალჟამიერი უძველესი
დაგვიქცია სამცხე, მაგრამ ისევ დრო ანახ- ვახტანგ გურგენიძე სწრაფად ჩვენი ერი,
ლებს მას. ავტომანქანაში მჯდარი პოეტის გავიდა აივანზე. პოეტის გვერდით მისი სახე, მისი ფერი,
თანამგზავრები ვახტანგ გურგენიძე და გივი დადგა. მისი მესხეთ-ჯავახეთი!
კიღურაძე იღიმებოდნენ. – გივი, გივი სად არის? ვნახულობდით მთებში მწყემსებს,
– გამოცდილი მეჩვენები, ვახტანგ. ალ- – გივი მძღოლს ეხმარება ბარ- და ვმღეროდით ახალ ლექსებს,
ბათ, გიხარია, კვლავ მშობლიურ მხარეში ხარ გის ამოტანაში და ისიც მალე აქ რომ დროს გააუკეთესებს შრომა მხვნელი,
და ვინძლო, კარგი მასპინძლობა გაგვიწიო. გაჩნდება. შრომა მჭედი,
ვახტანგმა თვალი ჩაუკრა გივის. მერე – ამ ციხეს შეაწყვიტა ალფ-არს- რომ მშვიდობა არ თავდება,
პოეტს მიუბრუნდა: ლანმა თავისი რჩეული მხედრობა? რომ მზე ამოთავთავდება,
– ბატონო გალაკტიონ, თქვენზე ამბობენ, მერე დააქცია და, ვინ იცის, რამდენ და კვლავ უფრო აყვავდება
ფეხით სიარული უყვარსო, მთელი დღე ისე ქართველს დაუბნელა მზე... მას ჩვენი მესხეთ-ჯავახეთი!
ივლის, ერთს არ ჩაიმუხლებსო. მესხეთში კი, მოხდაო? – იკითხა.
შემდეგ ბევრჯერ დაქცეულა და აშენებულა ამოძრავდეს მთა და ქედი,
როგორც მოგეხსენებათ, ფეხით სასიარულო – თქვენი საწოლი მზად არის, ბატონო გა-
ამ ციხის კედლები. მშვიდობას მოწყურებულ გამობრწყინდეს ქართლის ბედი,
ძალზე ბევრია. ასე რომ, ახალგაზრდებს არ ლაკტიონ. – თითქმის სხვისი ხმით უთხრა გი-
ჯავახელ კაცს ხან კალმახი ენატრებოდა და ახმაურდეს ვეფხი მეტი,
უნდა ჩამოგვრჩეთ. ვიმ.
ხან დიკის პური. პერიოდულად აიყრებოდა და მეტის ძალის და იმედის.
– ჩემი რა მოგახსენოთ და, ბატონ გივიზეც – ჩემი?! – გაოცებით იკითხა პოეტმა.
ეხიზნებოდა საქართველოს შიდა რაიონებს. დღეგრძელობდეს მესხი! თან ის,
გამიგონია – ფეხით სიარული უყვარსო. აქაც – მე, ბიძიკო, აქაც კარგად ვგრძნობ თავს.
მაგრამ მშობლიური კუთხის დაკარგვა არც მესხი უახლოეს ხანის,
ვინძლო წინ გაგვიძღვეს, ახალგაზრდაა და ახალგაზრდები უნდა გაუფრთხილდეთ ჯანმ-
ისე ადვილია, ბიძიკო... მესხი „ვეფხის ტყაოსანის”,
გზის გამკვლევადაც გამოგვადგება. რთელობას. – თქვა თავისთვის. მერე მეორე
ბადრი მთვარე ანათებდა გარემოს. წყნა- მესხი – მესხეთ-ჯავახეთის!
ყველას სიცილი აუტყდა. გულიანად იცი- მხარისაკენ გადაბრუნდა და ძილს მისცა თავი.
რი ღამე იყო. გალაკტიონმა წვერზე ჩამოისვა
ნოდა გივიც. მერე მუცელზე ხელები შემოიჭ- პოეტის თანამგზავრებმა მცირე ფიქრის
ხელი. ხვალ უთენია მოგვიწევსო ადგომა, – თანამგზავრები სულგანაბული უსმენდ-
დო. თითქოს აგრძნობინა პოეტს, მართლაც და შემდეგ მაღლა ასწიეს პოეტი და საწოლზე
თქვა წყნარად. მერე ოთახში შევიდა. ნენ.
გამიჭირდება ფეხით სიარულიო. დააწვინეს. მერე სინათლეც ჩააქრეს ოთახში.
ადმინისტრატორი თადარიგს შესდგომო- – ასეა ბიძიკო, – ჯერ უნდა განიცადო,
... ვახტანგმა თვალები რომ გაახილა, აივან-
და – გასაშლელი საწოლის მოსატანად წასუ- გულთან ახლოს მიიტანო, იმ გრძნობით დაიწ-
კარგად დაბინდებული იყო, როცა ახალქა- ზე გასულიყო პოეტი. ერთ ხელში ავტოკალამი
ლიყო. ვახტანგი და გივი ცივი წყლით იგრი- ვა და ქაღალდზე მერე გადმოიტანო ლექსად
ლაქიც გამოჩნდა, გაჩახჩახებული იყო ჯავახე- ეჭირა, მეორეში უბის წიგნაკი და თავისთვის
ლებდნენ სახეს. ოთახში რომ დაბრუნდნენ, გა- გულში ნამღერი სტრიქონები...
თის გული. რაღაცას წერდა. მალე გივიმაც გაიღვიძა. ვახ-
ოცებულები შედგნენ კარებშივე: გალაკტიონს აგვისტოს მზე აბულის მთას ასცდენოდა
– ვახტანგ ბატონო, როგორ არის ნათქვა- ტანგმა ჩუმად ანიშნა, არ იხმაუროო და პო-
იატაკზე გაეშალა პლედი, თავქვეშ ხელჩანთა მაღლა. პოეტი კვლავ ხმამაღლა კითხულობდა
მი: მე ჯავახეთს რა მიშვდაო... მართლაც და, ეტისკენ მიახედა.
ამოედო და მშვიდად ეძინა. ახლად შექმნილ ლექსს „მესხეთ-ჯავახეთი.”
რა უშავდა ამ ბარაქიან მიწაზე მცხოვრებთ. – დავაგვიანეთ. ალბათ ახალქალაქელებმა
ვახტანგი და გივი შეცბდნენ. დაენანათ პო- სასტუმროს გარშემო ხალხი მოგროვილიყო.
ერთხელ გამოივლი და გონებაში ჩაგებეჭდე- უკვე გაიგეს გალაკტიონის მოსვლა. სირცხვი-
ეტის გაღვიძება. ისევ გივიმ იკისრა „ეს ძნელი ყველა გულისფანცქალით ელოდა პოეტის გა-
ბა ეს მშვენიერი ბუნება – მთები, ხეობები და ლია, შუადღემდე ხომ არ ვიწვებით ლოგინში.
მისია.” თვალები მოიფშვნიტა პოეტმა, – რა მოჩენას.
მატიანე ახალი გამოცემა

ახლახან გამოვიდა თა ბატონობისაგან.
ცნობილი ქართველი მეც- ამავე დროს, ფაქ-
ნიერის, ფილოლოგიის ტობრივ მასალებზე დაყ-
მეცნიერებათა დოქტო- რდნობით ნაჩვენებია
რის, არმენოლოგ ბონდო ახალი „მფარველის” მიერ
არველაძის სამეცნიერო- სამცხე-ჯავახეთის დაც-
პოპულარული ნარკვევი ლა მკვიდრ ქართველთა-
„სამცხე-ჯავახეთის ბე- გან.
დისწერა”. მასში გადმო- ავტორმა დიდი ძა-
ცემულია სამცხე-ჯავახე- ლისხმევა გასწია, რომ
თის სოციალურ-პოლიტი- მოეპოვებინა და გაეანა-
კური მდგომარეობა XIX ლიზებინა არაერთი უც-
საუკუნის პირველ ნახე- ნობი და ნაკლებად ცნო-
ვარში. ეს ის დროა, როცა ბილი საარქივო მასალა პირველ რიგში, ფართო
მეფის რუსეთმა ეს მხარე და ფაქტი. მკითხველი საზოგადო-
სამცხე-ჯავახეთის რეგიონის ჟურნალისტები. 1980-იანი წლები.
გაანთავისუფლა ოსმალ- წიგნი განკუთვნილია, ებისთვის.
სურათი მოგვაწოდა ვალერიან ლომიძემ
ჰენრი ლინჩის მოგზაურობა საქართველოში

ანუ წურბელების ტბას; ჩვენმა მეგზურმა, ჰასან ბეიმ არ უხილავს. ვულკანური ფენები შვეულ ნაპრალებს რომ ისინი ქურთები არიან, ისე, თითქოს ადამიანები
დასაწყისი გვ. 12 გვითხრა, რომ უამრავი წურბელა სცოდნია იქ. ტბის დაებზარა და ჩვენს ზემოთ კონგლომერატული არ ყოფილიყვნენ – თურქული დროის აქამდე მოღ-
მდინარეს მარჯვენა ნაპირიდან მივყვებოდით, პატარა გაღმა მდებარე ღარტაფში მუსულმანთა სოფლის, კლდის უზარმაზარი მასები მთისაგან თითქმის გამო- წეული კვალი. ნანგრევები ზედა თმოგვის ნაშთია, ამ
ბილიკით, რომელიც უბრალო ნაკვალევი უფრო იყო, მარგასტანის ბაღებს მივადექით. ამ ოაზისისა და ყოფილიყო. შედუღაბებული ბლოკების ეს წყობა მათ მიწების ისტორიაში ცნობილი სიმაგრე.10
ვიდრე ბილიკი. მალე დაჩრდილული ჭალები უკან ჩა- ჩვენს ზემოთ ზეგანის მიღმა დავინახეთ, როგორ ვიწ- ციხე-კოშკის შესახედაობას სძენს, რომელიც ადამი- ამ ხეობის უკან ველი იშლება და შემდეგ ნაკადი
მოვიტოვეთ. ჩვენი პატარა, ჭკვიანი ცხენები ხანდახან როვდებოდა ხეობა, როგორ მიედინებოდა მდინარე ანის ნახელავს ნაკლებად ჰგავს; იმუქრებიან, რომ ჩვეულ დენას აგრძელებს, რომელსაც დიდრონი სერები
იძულებულნი იყვნენ თითოეული ნაბიჯი სწორად შეერ- ხეობაში და როგორ ეშვებოდნენ კლდეები შვეულად; ხეობაში ჩაინთქმებიან; ბედისწერა, რომელსაც ბევრი საზღვრავს. რაც უფრო წინ მიიწევ, დაბლობი უხვ სიმ-
ჩიათ, სადაც კი მოულოდნელად წამომართული კლდე გზა გვიჩვენეს, რომელიც კლდის ნაპირს მიუყვებოდა მათგანი უკვე დაჰმორჩილებიან. ისინი მაგონებენ წვანეში ეფლობა, ხოლო ხეხილის ბაღები კი ჩრდილში.
ან დაცვენილი ქვის ბლოკები სწორ სანაპირო ზოლს და ხეობის ხახაში შედიოდა. მონპელიე ლე ვუს ეშმაკის ქალაქს, სევენებში, საფ- ველურია ეს ხეხილი თუ დარგული? ამ არემარის მეტის-
ხერგავდნენ. ამ არედან მდინარის ვიწრო ხეობას ორივე გადავჭერით, უფრო სწორი იქნება თუ ვიტყვით, რანგეთში, რომელიც ამასთან შედარებით უბრალო მეტ უკაცრიელობას იშვიათად არღვევდა სულიერის
მხრიდან მაღალი სერები აკრავს; აქა-იქ ხრიოკი კლდე- შემოვუარეთ ვულკანურ წრეს, ჩამქრალი კრატერის სოფელია. კლდეების სიმუქე, გასასვლელის სიკუშ- გამოჩენა. მტკვარში ფეხით გავედით და მდინარის ნა-
ებით, უმეტესად ქვებით მიმოფანტული ფერდობებით, შუაში გაჩენილ ტბას, რომლის მეცნერულად შესწავ- ტე, სალი კლდეების სიმაღლეები, რომლებიც ღარ- პირების ამ წალკოტისაკენ გავემართეთ. კლდის ძირში
რომელზეც მწირი და გადამხმარი ბალახი შეფენილა. ლილი ანგარიში დიუბუამ დაგვიტოვა.9 ვულკანური ტაფების ბინდიდან ამოლივლივდებიან უფსკრულის ვიყავით, სადაც საკმაო სიმაღლეზე პირდაფჩენილი
არანაირი ოაზისი, ადამიანის ნიშან-წყალი, ცხოველის მთების გიგანტური ჯებირის გავლით ჩვენს წინ ვიწ- ზემოთ 500-600 ფუტის სიმაღლის დაკბილულ მწვერ- გამოქვაბულების არათანაბარ რიგებს დაინახავდით
სიცოცხლის კვალიც კი. არემარეს უხვი ნათელი ეფი- რობია, რომელიც თითქოს სასწაულებრივად გადა- ვალებამდე – ეს ყველაფერი აძლიერებს იდუმალებას მდინარის კალაპოტის ზევით. ეს მღვიმეები ვულკანური
ნებოდა და მტკვარი უზარმაზარ ლოდებს ეხეთქებოდა, იშალა პატარა დინების მიმართულებით. და ბოროტი ძალების არსებობას დაგაჯერებს. ჩვენს ქანების ფენებშია გამოკვეთილი, რომელსაც არაჩვე-
რომელთაც მისი კალაპოტი ჩაეხერგათ. თუმცა ამინდი დაახლოებით კლდეების საშუალო სიმაღლეზე საპირისპირო მხარეს, მარცხენა ნაპირზე, უსწორმას- ულებრივი სიგლუვე და ხორცისფერი ელფერი აქვს.
შესანიშნავი იყო და ცის სილურჯეში კაშკაშა ღრუბლე- დაკლაკნილ ბილიკს მივუყვებით. ჩვენგან საკმაოდ წორო თხემის მუქი კონტურები, რომელთაც ძნელად ფენები მწვერვალამდე არ ადის, რომელიც მონაცრისფ-
ბი მიმოფანტულიყო. ქვემოთ აქაფებული მდინარე ხმაურობს. საუცხოო გამოარჩევდით კლდისაგან. ნაშენი კედლის დანგრე- რო ელფერის კონგლომერატისაგან შედგება.
ამ ვიწრო ხეობაში ერთსაათიანი მგზავრობის სურათია, გრანდიოზული მასშტაბის, ბუნების უცნა- ული ნაშთებითაა დაგვირგვინებული. ნაშალი კედლე-
შემდეგ ციხესიმაგრისა თუ ციხე-დარბაზის ნანგ- ური მოვლენა, რომელიც აქამდე არც ერთ ჩვენგანს ბის გრძელი ხაზი მიანიშნებს, რომ აქ მნიშვნელოვანი ინგლისურიდან თარგმნა
რევებს მივაღწიეთ და უფრო ღია ალაგას გავედით. ციხესიმაგრე ყოფილა; ქვემოთ, სიღრმეებში, შვეული
ხეობა მდინარის მარჯვენა ნაპირზე ბორცვებისა 9
დიუბუა (დასახ. თხზ. ტ. II, გვ. 308); ბროსე (დასახლ. მთის ძირში. კედელი ბოლო მთის ფერდობზე ეშვება, რუსუდან ბერიძემ
და მინდვრების არათანაბარ რიგებად გადაჭიმულა. თხზ. გვ. 165), რომელიც გვაწვდის ცნობას წუნდის შემო- წყლის კიდემდე და მდინარის კალაპოტიდან ხეობამ- (გაგრძელება იქნება)
ლერწმით გარშემორტყმულ მცირე ზომის ტბას ჩავუ- გარენის შესახებ; და აბიხი (დასახ. თხზ. ნაწილი III, გვ. 34). დე მისასვლელს ზღუდავს. ღარტაფში რამდენიმე
მკითხველს ვურჩევდი გაეცნონ ამ ორ ბოლო მწერლის გე- 10
ბროსე ბოლომდე დარწმუნებული არაა ამაში (დასახ.
არეთ, ისეთ ლურჯსა და კამკამას, თითქოს ძვირფასი უბადრუკი ქოხი მოსჩანს: ვინ უნდა ცხოვრობდეს
ოლოგიის ანგარიშს ზედა თმოგვის ხეობის შესახებ (თხზ. III, თხზ. გვ. 165). ახალქალაქის მაზრის უფროსს ეჭვი არ ეპარე-
ქვა ყოფილიყოს უდაბნოში. ამ ტბას სულუხს, ეძახიან, გვ. 35, 36) ამ უცნაურ და მარტოსულ ადგილას? გვეუბნებიან, ბოდა მათი იდენტიფიცირების სისწორეში
ფ ო ლკ ლ ო რ ი
*** სანაქებოთ მორთულ-მოკაზმული, ჭიშკრის კარი-
იყო გულზვიადი, პატივმოყვარე, ლაღი მეფე. დან სასახლემდე ძვირფასი ხალიჩებით დაფენი- *** ***
ჩვეული იყო მუდამ, სმენადი თავისი ქვეშევრდო- ლი, კარის ბჭესთან მდგომი მეფე, თანხლებული ზეკარზე ფეხით გადავალ, შენ გემონება ვაჟკაცი,
მებისაგან, ხოტბა, ქება-დიდება არ აკლდა. დიდებულებით, მგოსნის შესახვედრად, გაოცდა... უფალს მივაწვდი ხმასაო, ქალოჯან გულის მწველსაო,
ამის სამეფოში ცხოვრობდა პირუთვნელი, ერთ წუთს ჩაფიქრდა მგოსანი, გულში უნებლიეთ დიდება მესხეთს – ქვეყნის ბურჯს, თავს გვირილებით მოგირთამ,
შეუპოვარი, გულთმისანი მგოსანი, რომელიც ან- იგრძნო ხიფათი, არ გადადგა ფეხი ჭიშკრის შიგ- ქართველთა იმედს, ხმალსაო. ჯვარს ჩამოგკიდებ ყელსაო.
გარიშს არ უწევდა მეფის გადაწყვეტილებას, არც ნით. მოავლო ხედვით გონების თვალი გარემოს, ბედი ჰქონიათ მესხებსა, ლექსებს მოგიძღვნი უთვალავს,
ეახლებოდა მეფეს. დააკვირდა მეფეს, მისას ხლებულთ. შეამჩნია, ქართველთა ტყუპის ცალსაო, ჰანგებს გიმღერებ ძველსაო,
ერთ დღეს მეფემ მოილხინა: ნადიმზე პირ- რომ რაცხა, არა ჩვეულებრივი, გამომცდელი მო- გმირს, მამულისთვის დაღუპულს, თქვენს ბანზედ გადმოვივლი და
მოთნე მგოსნები და მელექსეები შესხმას უხვათ ლოდინით, დასცქერის მეფე-მგოსანს. მგოსანმა
ქრისტე წაიყვანს ცასაო. დაჩოქილი გთხოვ ხელსაო.
სძღვნიდნენ მეფეს. გადმოიღო მხარიდან ჩონგური, ჩამოკრა სიმებს
შეზარხოშებულმა მეფემ გაიხსენა მისი ურჩი, და: ომს განგმირული ვაჟკაცი უარს ნუ მეტყვი, ლამაზო,
გულთმისანი მგოსანი. ადღეგრძელოს ღმერთმა მეფე, იპოვის უფლის გზასაო, თავს ჩამოვიხრჩობ ძელსაო,
– ბრმა მონახეთ, მომგვარეთ ჩემი ურჩი მგო- ეზო კარგათ აუგია, წუნდის ტაძარში ემთხვევა ნეტავი ერთხელ მამთხვია
სანი, რომ მიმღეროს, ხოტბა მომახსენოს. ამავე ხალიჩებიც დაუგია, წმინდა გიორგის ხატსაო. შენსა ყირმიზა1 ყელსაო.
დროს მოიხმო თავისი მესაიდუმლე ვეზირი, მა- ქვეშ რომ თხრილი გაუთხრია, სხვა უფალს არ ცნობს სამცხელი,
ლულათ უბრძანა სასახლის კარის ბჭედან, ვიდ- მგოსანს გულით გაუგია. ჰკოცნის კუმურდოს ჯვარსაო. ***
რე ეზოს ჭიშკრამდე, გათხარეთ ვიწრო და ღრმა მგოსნის ასეთმა, გულღია მხილებამ, პირუთვ- ვართ ქართლოსისა ჯიშისა, ზარზმის კედლებში გინთებდი სანთელს,
თხრილი, ზედ ძვირფასი ხალიჩებით დაჰფარეთ, ნელმა ლექსმა მოხიბლა, აღაფრთოვანა მეფე, რო- ქრისტეს მოდგმა ვართ ერთიან, ვითომ ვიყავი მეც ანგელოსი,
ეზო სადღესასწაულოთ მორთეთ, ყველა ეს, ურჩი მელსაც დაავიწყდა შურის ძიების ჟინი, მთავარი
ღმერთიც ქართველობს მუხლმოდრეკილი, თვალცრემლიანი,
მგოსნის მოსვლამდე, მზათ იყოს და სასახლის მცნება დაკარგა, აღფრთოვანებული მეფე, მგოს-
აივანზე განცხრომით განაგრძო ლხინი. პირმოთნე ნის მისნობით პირუთვნელი ლექსით გაბრუებუ- მესხეთში, მლოცველი ჩემი საქართველოსი.
ამალა, დიდებულნი და კარის კაცნი ქათინაურებს ლი, გეექანა მგოსნისკენ, რომ რაინდულათ გადახ- ომში თვით მესხი ღმერთია. ქართველნი რომ ვართ, მართლა
და ხოტბას ხოტბაზე სძღვნიდნენ. მთვრალი მეფე ვეოდა მისან-მგოსანს, რომ თავისი ყურადღებით ვქართველობთ,
წინასწარ განიცდიდა სიამეს, რომ ურჩ მგოსანს დეეჯილდოვა. *** ცოცხლები კიდო ვხარობთ შენითა,
ასეთი მახე მოუწყო, – სასტიკათ დასჯის, თავს როგორც კი რამდენიმე ბიჯი წარსდგა წინ, ბუზმარეთში დავიბადე, ამდენ ჭირ-ვარამს როგორ გაუძლო,
სიცილს დააყრის. ღრმა თხრილზე დაფენილი ხალიჩა ჩაიშალა, მეფე შევისწავლე უფლის ენა, აუწერელი კაცთა ენითა
მონახეს მგოსანთ მგოსანი. აცნობეს მეფის თანხლებული ამალით შიგ ჩავარდა. თქმულა: შენ- ქვაბლიანზე ხიდი გავდე –
ბრძანება... მა დარგულმა ნიორმა, შენვე დაგთხარა თვალები. მოდრეკილი ცისარტყელა. მთქმელი ოსიკო გიქოშვილი, 88 წლის,
მოვიდა მგოსანი. მეფეს აცნობეს მგოსნის
გავაღმერთე შოთას ლექსი, ახალციხე, სოფ.ივლიტა.
მოსვლა. მეფე ამალით ჩამოვიდა ქვემოთ, კარის ნიკო გაბრიელის ძე ასათიანი.
ბჭეს შიგნით გაჩერდა. ქ. ახალციხე, 25 დეკემბერი, 1929 წელი, მესხთა ტკბილი დედაენა, ჩაიწერა სოსო გიქოშვილმა
მგოსანი მოადგა სასახლის ეზოს ჭიშკარს, შოთა რუსთაველის სახელობის თბილისის სულის საზრდო ქართველთათვის, 2022 წლის ნოემბერში.
მხარზე ჩონგურ ჩამოკიდებული. მოავლო გარე- ლიტერატურის ინსტიტუტი, ფრთების გაშლა ,აღმაფრენა.
მოს თვალი, რა დაინახა ეზო სადღესასწაულოთ, ფაა 5610 1 ყირმიზი-თეთრი ფერი
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები:
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ლობს თავისუფალი პრესის
პრინციპებით და ავტორის
გაზეთი რეგისტრირებულია ასპინძის რაიონის სასამართლოს მიერ 1998 წლის 15 ოქტომბერს. მოსაზრებებსა და გამონათ-
სარეგისტრაციო N19/4-17 ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

შპს „საარის” სტამბაში 0500, დაბა ასპინძა, თამარის ქ. N3,
უზრუნველყოფა სარედაქციო საბჭო: მისამართი: ქ. თბილისი,
დურმიშხან ბერიძე, მერაბ ბერიძე, ტელეფონი მთავარი რედაქტორის: 599 97 95 24
ირმა ჯიშკარიანის თევდორე მღვდლის 57. lit.meskheti@gmail.com
ვახტანგ ინაური, სოსო გიქოშვილი ტელ: 2.94-14-32 lit meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2023 - January - 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2023 - January - 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამეხუთე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

„ლიტერატურული მესხეთი” და დრო გაზეთ “ლიტერატურული მესხეთის”

დიდ წარმატებებს გისურვებთ!

ვულოცავ! ჩვენი და ჩვენთვის

კვარშა. ფოტო თეონა ჟუჟუნაძისა

ბატონო ავთანდილ, სხივმოსილი და მადლმოსილი იუბილარი

გაზეთი ,,ლიტერატურული მესხეთი” გაზეთი „ლიტერატურული მესხეთის” 25-ე წელი

ახალციხის ინციდენტის გამო

აღარ ღუღუნებს ბუხარში ჯირკი, ცოდვის ბორკილ-ხუნდებით, და იგი გმირიც მადლშია

გაკვირვებია უფალსა, მეფე – აღმაშენებელი,

საქართველოს პრემიერ-მინისტრს ბატონ ირაკლი ღარიბაშვილს

ღია წერილი რომან გოცირიძეს

რუსეთი თავის თავსაც კლავს!

სულთნის ბედნიერი მონები

ჰენრი ლინჩის მოგზაურობა საქართველოში

დაფუძნდა აფხაზური ცენტრი

მატიანე ახალი გამოცემა

ჰენრი ლინჩის მოგზაურობა საქართველოში

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

You might also like