Literaturuli Meskheti 2022 - December - 13

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№13 (290)
დეკემბერი
2022 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის ოცდამეოთხე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
მეფეთა სადგომები ჯავახეთში

და, ჩამოთვლილ ქართულ პროვინციებს გომების გამართვის წინაპირობაც იყო, 2300 მეტრზეც კი ნასოფლარებია), „ესე პროდუქტების წარმოების საშუალებას
კუკური გამოივლიდა და შუა აზიის ქვეყნებისა რადგან აქ, ჯავახეთში, საგულდაგუ- არს ჯავახეთი. და არიან ამ ტბებთა და იძლეოდა, ქერის და ხორბლის უხვი მო-
და ჩინეთისაკენ მიუყვებოდა („ტაო- ლოდ შერჩეულ ქედებზე და გორებზე მდინარეთა ზედა დაბნები და მოსახ- სავალი (ჯავახეთს საქართველოს ხორ-
მეტრეველი კლარჯეთი, ისტორიულ-კულტურული გამართული სადგომებიდან და სასახ- ლენი...” წერს XVIII საუკუნის შუა ხა- ბლის ბეღელსაც უწოდებდნენ), სელის
ნარკვევი,” თბ., 2018. გვ 28). ლეებიდან ქართველ მეფეებს არხეინად ნებში მოღვაწე ვახუშტი ბატონიშვილი და სხვა პარკოსნების წარმოება, განვი-
თავისი ფიზიკურ-გეოგრაფიული ისტორიის სხვადასხვა ეტაპზე, შეეძლოთ თვალყური ედევნებინათ ჯავახეთზე და იქვე ჯავახებზე „კაცნი თარებული მებაღეობა-მებოსტნეობა
მდებარეობის გამო, ქართული სახელ- საერთაშორისო საქარავნე გზების გა- როგორც აქვე, ზეგანზე, ახლო-მახლო და ქალნი მსგავსნი ქართლის გლეხთა, და მეცხოველეობა, დიდი რაოდენობით
მწიფოსთვის ჯავახეთს ყოველთვის დანაცვლება და გადამისამართება ამა არემარეში მიმდინარე მოვლენებისთვის ტანოვანნი, შვენიერ-ჰაეროვანნი, უსაქ- მოსახლეობის გამოკვების და ჭარბი
დიდი პოლიტიკურ-ეკონომიკური და თუ იმ რეგიონის დაწინაურებას ან დაქ- (ბუნებრივი ლანდშაფტი ამის საუკეთე- ციელონი, ბრიყვნი” (ვახუშტი ბატო- პროდუქციით სხვა კუთხებთან ვაჭრო-
სამხედრო-სტრატეგიული მნიშვნელო- ნიშვილი „საქართველოს გეოგრაფია”. ბის საშუალებასაც იძლეოდა. შედეგად
ბა ჰქონდა. ბუნებრივი თუ ისტორიული წიგნი I. „სამცხე”. ტიფლისი. 1892 წ. ჯავახეთი ინტენსიურად დასახლებული
ძეგლებით მოფენილ ჯავახეთში ამდენი ბოჟანო, ლეკნარი გვ.23). ცხადია ჯავახების „უსაქციელო- და საკმაოდ დაწინაურებული სტაბილუ-
გზა და ხიდი, ამდენი ქარვასლა, თით- ბაში” და „სიბრიყვეში” ვახუშტი მათ რი კუთხე იყო.
ქმის ყველა მცირე თუ დიდ გორაზე, მომეტებულ სიჯიუტეს, ცოტა უკმე- მართალია დღევანდელი ჯავახეთი
კლდის პირებზე, ხევებსა და ხეობებში ხობას და გულუბრყვილობას გულისხ- უმეტესად უტყეო, მრავალი ტბებით,
უამრავი მეგალითური თუ შუასაუკუნე- მობდა, რადგან ეს თვისებები ჯავახებს მდინარეებითა და მთებით დაფარული
ებისდროინდელი ციხე თუ კოშკი, რომ- დღევანდლამდე გამოჰყვათ. ალბათ ამ შთამბეჭდავი ლანდშაფტითაა გამორ-
ლებიც ერთმანეთს გადაჰყურებდა და თვისების და თავისი მიწა-წყლის უსაზ- ჩეული, მაგრამ ადრე ჯავახეთის დიდი
ერთიან „თავდაცვით სისტემას ქმნიდა, ღვრო სიყვარულის გამოც იყო, რომ, ნაწილი ტყეებით, ძირითადად ფიჭვნა-
უტყუარი დასტურია იმისა, რომ აქ ეკო- მიუხედავად ჩვენი თანამედროვე ხე- რით და არყნარით ყოფილა დაფარული.
ნომიკურად დაწინაურებულ და სტრა- ლისუფლებების მსგავსად, ქართველმა ჯავახეთში ტყეების არსებობა ისტორი-
ტეგიულად მნიშვნელოვან კუთხეში მეფეებმა და ერისთავებმაც ბევრჯერ ული წყაროებითაც დასტურდება. მაგ.,
ქვეყნის მაჯისცემა ხილულად იგრძნო- უმოწყალოდ მიატოვეს, მაგრამ ქართუ- სამსრის ქვაში ნაკვეთი მონასტრის X
ბოდა და ვისაც ამ მაჯაზე მყარად ედო ლი სახელმწიფოს ინტერესებისათვის საუკუნით დათარიღებულ წარწერაში
ხელი, ის მმართველი და ხელისუფალი, თავად ჯავახებს არასდროს უღალა- პირდაპირ არის მითითებული: „ესე წმი-
მთლიანად ქვეყანაშიც მძლავრობდა. ტიათ. ჯავახეთის მოსახლეობა იყო ცენ- დაი ეკლესიაი ოდეს აღეშენა, მაშინ ეს
ეს ახლაა ჯავახეთი საქართველოს ტრალური ხელისუფლების ერთგული ადგილი ტყისაგან არა ჩანდა”. („ჯავახე-
განაპირა, საზღვრისპირა რეგიონი, თო- და ლოიალური და არცერთ ღირსეულ თის ეპიგრაფიკული კორპუსი”, გვ. 104).
რემ უწინ გაცილებით სამხრეთით იყო მმართველს მათგან ღალატისა არ ეში- XVII საუკეუნეში, ჯერ კიდევ არც ისე
საქართველოს საზღვრები და ჯავახე- ნოდა. ამიტომაცაა, რომ ის რაც მატი- მცირე ყოფილა ჯავახეთში შემორჩე-
თი, ერთგვარი შემკრავი და დამაკავ- ანეშია შემონახული, მათ გარდა ხალხის ნილი ტყის ფართობები, რადგან თურ-
შირებელი დასავლეთ საქართველოს, მეხსიერებაში, ლეგენდების და ზღაპ- ქების მიერ სანჯაყებად და ნაჰიებად
აფხაზეთ-ეგრისის და ლაზეთ-ჭანეთ- რების დონეზე, დღემდეა შემორჩენილი დაყოფილი ჯავახეთის ერთი ჩრდილო-
ტაო-კლარჯეთისა, ქვემო ქართლთან ეთი ნაწილი მათ მიერ შედგენილ „გურ-
და კახეთ-ჰერეთთან. ჯავახეთი იყო ჯისტანის ვილაიეთის დიდ დავთარში”
გზაჯვარედინი, სადაც გადიოდა ჩრდი- ვეითებას, ერთი ქალაქის დაკნინებას ალასტანის ტაძრის სარკმლის თავსართი „ტყიანი ჯავახეთის ნაჰიეს” სახელითაა
ლოეთიდან სამხრეთისაკენ და აღმოსავ- და სხვათა წარმოშობა-დაწინაურებას მოხსენიებული.
ლეთიდან – დასავლეთისაკენ მიმავალი იწვევდა. X-XIII საუკუნეებში, სამცხე- არც თუ შორეულ წარსულში გაცი-
მნიშვნელოვანი სავაჭრო-საქარავნე ჯავახეთისა და მთლიანად მესხეთის სა- ლებით მდიდარი ყოფილა ჯავახეთის
გზები. ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში, ჯა- ვაჭრო-საქარავნე გზაჯვარედინზე მოხ- ფაუნაც. „თევზნი მრავალნი. ფრინველ-
ვახეთის ტერიტორიაზე გაივლიდა შო- ვედრამ, მეტწილად განაპირობა კიდეც ნი, რომელნიცა მთათა გვარობენ, მრა-
რეული აღმოსავლეთიდან მცირე აზი- ამ მხარის ეკონომიკურ-კულტურული ვალნი. თაფლნი მრავალნი...” – გვამც-
აში და ხმელთაშუაზღვისპირეთში მი- აყვავება. ნობს ვახუშტი.
მავალი, სატრანზიტო გზები. ადრეულ XI საუკუნეში სავაჭრო გზების „ქართლის ცხოვრებაში” დაცულია
ქრისტიანულ ეპოქაში, ჯავახეთის ჩარ- უფრო ზემოთ, ზეგანზე ანაცვლებამ, ცნობები იმის თაობაზე, რომ ქართვე-
თულობას საერთაშორისო ვაჭრობაში, ქვემო ჯავახეთის უძველესი ქალაქების, ლი მეფეები ხშირად ჯავახეთში სანა-
ადასტურებს IV საუკუნის II ნახევრის წუნდისა და თმოგვის დაქვეითება და დიროდაც დადიოდნენ. უფრო მეტიც,
რომაელი გეოგრაფის, კასტორიუსის ახალქალაქის დაწინაურება გამოიწვია. 1386-1403 წლებში სისასტიკით განთქ-
მიერ შედგენილი „მსოფლიო საგზაო ახალქალაქის გვერდით, ზეგანზე, კიდევ მულმა თემურ-ლენგმა 8-ჯერ ილაშქ-
რუკა”, რომელზეც დატანილი ერთ-ერ- ორი მომცრო ქალაქი – გოკიო და ბარა- რა საქართველოში და ენით აუწერელი
თი მარშრუტის მიხედვით, სამხრეთიდან ლეთი გაჩნდა, ორივე მათგანი სავაჭრო ზიანი მიაყენა ჩვენს ქვეყანას. ამ შემო-
ჩრდილოეთით ამიერკავკასიაში მომავა- ურთიერთობებში აქტიურად მონაწი-
ლი გზა, სომხეთის მაშინდელ დედაქა- ლეობდა. რეგიონის ეკონომიკური ცენ- სო საშუალებას იძლეოდა), ისე მთელი
ლაქ არტაშატიდან გიუმრის გავლით, ალასტანის ქართული ტაძარი
ტრების გადანაცვლება პოლიტიკური ქვეყნისთვის და, საჭიროების შემთხვე-
ფოკაში შემოდიოდა, აბულზე გადაივ- ცენტრების ცვლილებასაც იწვევდა. ვაში, უმოკლესი გზით ოპერატიულად
ლიდა, ხოსპიოდან წუნდაში ჩადიოდა, ახლა უკვე ახალქალაქი გახდა ჯავახე- მოეხდინათ ქვეყნის ნებისმიერ კუთხეში
საიდანაც ოძრხედან „რკინის ჯუარის” თის მთავარი ცენტრი. წარმოშობილ პრობლემებზე რეაგირე-
(ზეკარი) უღელტეხილით ლიხთიმერეთ- შავშეთ-კლარჯეთიდან აღმოსავ- ბა. თანაც ისე, რომ მაქსიმალურად და-
ში – ვარდისციხე-ქუთაისში ჩადიოდა, ლეთისკენ, ჯავახეთში, არსიანის კარით ცული იყო ერთდროულად მათი უსაფრ-
აქედან ფოთში, საიდანაც ორ განშ- შეიძლებოდა მოხვედრა. ჯავახეთიდან თხოებაც. რადგან უხსოვარი დროიდან
ტოებად, სამხრეთით ტრაპეზუნტში, ჩრდილოეთით, სამცხის გავლით, იმე- ჩვენი სახელმწიფოებრიობის ჩასახვის
ხოლო ჩრდილოეთით სევასტოპოლისში რეთში და აღმოსავლეთიდან კი ქართ- პერიოდშიც კი ჯავახეთი ყოველთ-
(სოხუმი) მიდიოდა („ქართული საბჭოთა ლის გავლით კახეთში შეიძლებოდა ჩას- ვის იყო ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკური
ენციკლოპედია”, ტ. I, თბ., 1975, გვ. 390). ვლა. ტაოდან კახეთში მოსახვედრი მოკ- თუ ეკონომიკურ სივრცეში მოქცეული
ამ გზით ხშირად ქართველ მეფეებსაც ლე გზით, ჯავახეთიდან პირდაპირ თრი- უმნიშვნელოვანესი პროვინცია, სა-
უსარგებლიათ: 1057 წელს გაიგო რა ალეთში და აქედან პირდაპირ კახეთშიც დაც სულ მუდამ სახლობდნენ ჯიუტი,
ბაგრატ IV-მ მესხი თავადების მიერ შეიძლებოდა ჩასვლა. ჯავახეთიდან მაგრამ მამაცი და ბეჯითი ჯავახები,
ლიპარიტ ბაღვაშის შეპყრობის ამბავი, სამხრეთისკენ და სამხრეთ-დასავლე- რომლებიც ბევრ ვერაგ მომხდურთან
სასწრაფოდ სოხუმიდან ქუთაისში გადა- თისკენ მიმავალი გზები ჯავახეთის ზე- ბრძოლაში მედგრად იდგნენ ქვეყნის და
ვიდა, „რკინის ჯუარის” უღელტეხილით განზე, ნიალისყურის ქედის გასწვრივ, თავიანთი მიწა-წყლის სადარაჯოზე..
ოძრხეში ჩავიდა და სამცხიდან ჯავახე- სერებზე და ნიალის ველზე გადიოდა. ამიტომ ხშირად, როცა გვეკითხე-
თის ახალქალაქში ამოვიდა. ჯავახეთზე გამავალი, საქართვე- ბიან – რა იყო მიზეზი იმისა, რომ ერ-
ჯავახეთი იყო ტაოდან, არტაანიდან ფოტოები ავტორისა
ლოს სხვადასხვა, ისტორიულ კუთხეებს თიანი საქართველოს დიდი მეფეები
და შავშეთიდან თრიალეთში, ქართლ- შორის საკომუნიკაციო და უცხო ქვეყ- მაინცდამაინც ჯავახეთში იწყობდნენ
სა და კახეთში მოსახვედრად ყველაზე ნებთან დამაკავშირებელი საქარავნო თუნდაც მხოლოდ საზაფხულო სად- ჯავახეთში ამათუ იმ მეფის (მათ შორის სევებს ვერ გადაურჩა ვერც სამცხე-
მოხერხებული და უმოკლესი გზა. სა- გზების ასე მრავლად არსებობას, ის- გომებს, – ჩვენი პასუხი ასეთია, რომ დამპყრობლებისაც) ყოფნის ამბავი. ჯავახეთი და ტაო-კლარჯეთი. სასტიკი
ყოველთაოდ ცნობილი საქარავნე „გზა ტორიულ ფაქტორებთან ერთად განა- ჯავახეთის სტრატეგიულ ისტორიულ- კიდევ რა ნიშანთვისებებით იყო ჯა- ჯალათი საქართველოში პირველად
ქართლისა”, რომელიც საქართველოს პირობებდა ჯავახეთის სტრატეგიული, გეოგრაფიულ მდებარეობასთან ერთად ვახეთი გამორჩეული, რითაც იპყრობდა სომხეთის მხრიდან გარნისისა და კა-
მახლობელი აღმოსავლეთისა და აზიის ისტორიულ-გეოგრაფიული მდებარე- უპირველესი ფაქტორი მაინც ის იყო, ჩვენი სახელოვანი მეფეების ყურადღე- რის (ყარსის) ციხეების აღების შემდეგ
ქვეყნებთან აკავშირებდა (სომხურ და ობა და ჯავახეთისა და აბულ-სამსრის რომ ჯავახეთის ნაყოფიერი მიწა-წყალი ბას? ჯავახეთში შემოიჭრა, დაუნდობლად
ბერძნულ წყაროებში „იბერიის მთავა- ქედებით შემოსაზღვრული ტბებითა და იძლეოდა ამის საშუალებას და აქ მუდამ „ჯავახეთის ნაყოფიერი მიწა და მოარბია, გაჟლიტა და გადაბუგა ჯავახ-
რი გზის” სახელითაა ცნობილი, ხოლო მდინარებით დასერილი ზეგანის ხელ- ცხოვრობდა ჭარბი თავისი მიწა-წყლისა ჯანსაღი კლიმატი, ჰავითაც მსგავსი თის ქვეყანა. მაშინ პირველად უნადირია
თურქები მას „გურჯი ბოღაზს” უწოდებ- საყრელი ფორმა. ეს, ამავდროულად, და სამშობლოსადმი ერთგული ჯავახი (თრიალეთისა, ავტ.), განა უმჯობესი-
დნენ), ევფრატის სათავეებთან იწყებო- ჯავახეთში ქართველი მეფეების სად- მოსახლეობა (ზღვის დონიდან 2000- ცა”. დიდძალი სასოფლო-სამეურნეო გაგრძელება მე-2 გვ.
2 ლიტერატურული მესხეთი 2022 წელი, დეკემბერი
დასაწყისი გვ.1 საკმაოდ გვაქვს, რომლითაც ფაქტობ- მტკვრის სათავემდე, „რომელ არს ჯავა- ლი ერისთავები განაგებდნენ. ერო ცენტრის ფუნქციას ისევ კუმურდო
რივად დასტურდება ჯავახეთთან ქარ- ხეთი, კოლა და არტაანი”. ამ პერიოდში მოყოლებული ვახტანგ გორგასა- ასრულებდა. ახალქალაქის ადგილას,
ნადირ-ფრინველით სავსე ჯავახეთის თველი მეფეების მუდმივი ისტორიული ქართლის მეფეებს სამი რეზიდენცია ლის და მისი შვილების მმართველობის IX-X საუკუნეებამდე, უბრალო დასახ-
ჩრდილოეთით მდებარე ტყეებში და ისე კავშირი. ჰქონებიათ: მცხეთა (საგაზაფხულო და წლებიდან, XI საუკუნის დასაწყისამდე, ლებული პუნქტი ყოფილა, რომელიც
მოსწონებია, რომ ყოველი მომდევნო თუ ზემოთ ჩამოთვლილ ყველა პი- საშემოდგომო), გაჩიანი (საზამთრო) არ გაგვაჩნია ზუსტი ისტორიული ცნო- ჯავახეთის სოციალ-ეკონომიკური აღ-
შემოსევის შემდეგ ქართველთა ჟლე- რობებს დავუმატებთ ჯავახეთის უნიკა- და წუნდა (საზაფხულო). „ქართლის ბები ამ პერიოდში რა ბედი ეწია წუნდის, მავლობისა და არზრუმ-ტრაპიზონიდან
ტით, ციხეების, ეკლესია-მონასტრების ლურ ბუნებრივ-კლიმატური პირობებს ცხოვრების” მიხედვით ფარნავაზ მეფე როგორც ქართველ მეფეთა საზაფხუ- თბილისისკენ მიმავალ ძირითად საქა-
და სასახლეების ნგრევით რომ იჯე- (გრილი და მშრალი ჰავა, სუფთა ჰაერი, ზაფხულს წუნდაში ატარებდა: „თვენი ლო რეზიდენციის ფუნქციას, მაგრამ ვი- რავნე გზაზე მდებარეობის გამო, შემ-
რებდა გულს, მერე კოლას მთიანეთში გემრიელი და მარგი წყაროს წყლები, გაზაფხულისანი და სთვლისა არისანი ნაიდან სამთავროს ცენტრის ფუნქციას დგომში ქალაქად გადაქცეულა. ახლა
დაბანაკდებოდა და სუფთა ჰაერით და ტბები, მდინარეები, ტყიანი და უტყეო დაყვნის მცხეთას, სამეუფოსა ქალაქ- ავად თუ კარგად მაინც ინარჩუნებდა, უკვე ზემო ჯავახეთი გახდა ერთიანი სა-
საძოვარზე მიშვებული ცხენებისა და მთათა ფერდობები, შექმნილი წარმტა- სა; და თვენი ზაფხულისანი – წუნდას, ალბათ, არც მაგ თვალსაზრისით აკლ- ქართველოს მეფეებისთვის სასურველი
ამწვანებული მთათა-ფერდობების ყუ- ცი ლანდშაფტი და ადვილად მისავალი და ჟამითი-ჟამად მივიდეს ეგრისს და და ყურადღება. და ხელსაყრელი ადგილი.
რებით დამტკბარი ჯავახეთის მთებში და მყუდრო გრილ ხევები და მთათა კლარჯეთს და მოიკითხნის მეგრელნი დღეისათვის წუნდა, ასპინძის მუნი- ჯავახეთის ზეგანზე ქართველ მე-
ამოდიოდაო სანადიროდ. ფერდობები), ეჭვგარეშეა, ჯავახეთი სა- და კლარჯნი და განაგის ყოველი საქმე ციპალიტეტის ჯავახურ ნაწილში, ზღვის ფეებს სხვადასხვა ეპოქაში, რიგი მო-
ნადირ-ფრინველთან ერთად, ამ დონიდან 1650-1360 მეტრ სიმაღლეზე, საზრებებით, სადგომებად სხვადასხვა
კუთხეში საკმაოდ ყოფილა: არჩვი, გა- წუნდის ტბის და ამავე სახელით ცნო- ადგილები შეურჩევიათ, მაგრამ თითოე-
რეული თხა, გარეული ღორი, ირემი კუმურდო
ბილი წუნდის ეკლესიის შემოგარენში ული მათგანი ერთიმეორეზე უკეთესია.
და სხვ. ირემი განსაკუთრებით ბევრი მდებარე, მთლიანად ქართველებით და- მეფე ბაგრატ III-ის (975-1014 წ.წ.)
ყოფილა უწინ ტყით დაფარული თავფა- სახლებული ორი სოფლის ნაქალაქევის სადგომები დლივში ჰქონებია გამარ-
რავნის ტბის მიდამოებში. ამას მოწმობს და თმოგვის საზღვრებშია. თუ არ და- თული. “…იყო მას ჟამს დლივს, რამეთუ
ეს ხალხური ლექსიც: იზარებთ და ზედათმოგვის ასავალიდან, განაგებდა საქმეთა ტაოსა და ქართლი-
„ჩვენს მეფეს გაუმარჯვნია, კუმურდოდან, ან ქილდის, და ხვანდას, სათა…” ჯავახეთი იყო უმოკლესი გზა
თავფარავნისა ტბაზედა, დანკალის ნასოფლარების ქარაფები- ტაოელი მეფებისათვის თრიალეთში,
მოუკლავს ხარი ირემი, დან გადმოხედავთ, თვალწინ საოცარი ქართლსა და კახეთ-ჰერეთში ქართუ-
საისრე უდევს მკლავზედა”. და წარმტაცი პანორამა გადაგეშლებათ. ლი სახელმწიფოს გაერთიანების მოწი-
ჯავახეთისთვის უცხო არ იყო არც მდინარე მტკვრით დახევებული, მომც- ნააღმდეგე ფეოდალების წინააღმდეგ
მებაღეობა-მევენახეობა, ამას მოწმობს რო მისტიური ტბის გასწვრივ, ოთხივე ლაშქრობების მოსაწყობად. 988 წელს,
ნამოსახლარებზე და ნატაძრალების ტე- მხრიდან დამრეცი სერებით შემოსაზღ- გაიგო რა დავით III კურაპალატმა ბაგ-
რიტორიაზე უამრავი ტერასების, ქვის ვრული, ბაღ-ვენახით ათასფრად აელვა- რატ მესამის მასთან საომრად სამზა-
საწნახლების, ქვევრებისა და სხვადასხ- რებული ოაზისი, შუაგულში თანამედ- დისის შესახებ “მოვიდეს და დადგეს
ვანაირი ხილის გადასამუშავებელი სა- როვე სახლების მიმდებარედ უძველესი დლივს სპითა დიდითა, რომელთა არ
მეურნეო დანიშნულების იარაღების არ- გორა-ნამოსახლარების, ტერასების იყო რიცხვი.”(„ქართლის ცხოვრება”,
სებობა (მარტო ვარძიის მუზეუმ-ნაკრ- ნაეკლესიარების, დარნებში ჩასასვლე- I, მატიანე ქართლისა, 279.) საჩქაროდ
ძალის ტერიტორიაზე 28 მარანი და 235- ლების, გამოქვაბულების, სასახლეების, დლივში ხლებია ბაგრატ მეფე თავის
მდე სხვადასხვა ტევადობის ქვევრია ქარვასლების და ციხის ნანგრევების ბიძას და ურწმუნებია, რომ ღალატი
გამოვლენილი). ამასვე გვიდასტურებს საოცარი სინთეზით. რაც წარმოდგე- ფიქრადაც არ ჰქონებია.. ქართლის

უკეთესო სააგარაკო ადგილი იქნებოდა ცხოვრების გარდა დლივი X-XI საუკუ-
შესაბამისი ტოპონიმების არსებობაც. მაშინდელ საქართველოში. ნის სომეხი ისტორიკოსის ასოღიკის
მაგ., ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში ყოველივე ზემოდ თქმულის შეჯა- ტონთიოს ხიდი თხუზულებაშიცაა დაფიქსირებული.
გვაქვს ორი სოფელი: დიდი და პატარა მებით შეიძლება დავასკვნათ, რომ ჯა- პერიოდულად დლივის სამეფო სადგო-
არაკალი. სულხან-საბა ორბელიანის ვახეთის სტრატეგიულად მნიშვნელოვა- მებით ცენტრალური ხელისუფლების
განმარტებით კი „არაკალი – ვენახის ნი მდებარეობა, ჯანსაღი ჰავა და კლიმა- მოქიშპე ფეოდალებსაც უსარგებლიათ.
ეტი, სავენახე ეტია”. დღემდე შემორ- ტი, ნადირ-ფრინველით სავსე მთა-ბარი, ლიპარიტ ბაღვაში სარგებლობდა რა
ჩენილია ვაზის ჯიში სახელწოდებით თავანკარა წყაროები და თევზით სავსე ბიზანტიელების მხარდაჭერით, ისე თავ-
„ჯავახეთურა”. ქვემო ჯავახეთის ბარში ტბები თუ მდინარეები, მამაცი და ერთ- ნებობდა, რომ ბოლოსდაბოლოს მეს-
არაჩვეულებრივი ბაღ-ვენახები ყოფილა გული ადგილობრივი ქართული მოსახ- ხეთის დიდებულებს მოსწყინდათ მისი
გაშენებული. ლეობა, თავის დროზე შეუმჩნეველი და თავგასულობა და, 1057 წელს, „ამის
გარდა ამისა, ჯავახეთის მწვანედ დაუფასებელი ვერ დარჩებოდა ქართ- სამეფოსა დიდებულთა მოეწყინა პატ-
მობიბინე მთათა ფერდობები საუკეთე- ველი მეფეების მხრიდან. ამიტომ შემ- რონობა ლიპარიტისი, სულა კალმახელი
სო ალპური, საზაფხულო საძოვრებია, თხვევითი სულაც არაა, რომ ერთიანი და ყოველნი მესხნი გამოექცეს ლიპა-
ამიტომ აქ ყოველთვის იყო განვითარე- საქართელოს დიდი მეფეები საზაფხუ- რიტს და შეიპყრეს დლივს ლიპარიტ და
ბული მეცხოველეობა. „ქართლის ცხოვ- ლოდ სააგარაკოდ ძალიან ხშირად მაინ- ძე მისი ივანე”. ეს ამბავი, სასწრაფოდ
რებიდან” ცნობილია ასეთი ფაქტი, რომ ცდამაინც ჯავახეთს ირჩევდნენ, მაშინ ბაგრატ მეფისთვის შეუტყობინებიათ
XIII საუკუნის 20-იან წლებში, ჯავახეთში როცა ულამაზეს საქაერთველოში არ- და ისიც აფხაზეთიდან, ქუთაისის გავ-
შემოჭრილი მონღოლთა ურდოები აბუ- ჩევანის საშუალება ყველგან ჰქონდათ. ლით, სასწრაფოდ ჯავახეთის ცენტრში,
ლის მთის კალთებზე, ადგილობრივი დადასტურებულია, რომ სხვადასხვა ახალქალაქში ამოსულა. ხოლო „მოვიდა
ერისთავის, კახა თორელის საქონლის საუკუნეებში ბევრ მათგანს საზაფხუ- მეფისა წინაშე სულა ჯავახეთს და მოჰ-
ურიცხვ ჯოგებს გადაჰყრიან. ჯავახე- ლო რეზიდენციები სწორედ ჯავახეთის გუარნა ლიპარიტ და ივანე პყრობილ-
თის ღირსებების აღწერისას ვახუშტიც სხვადასხვა ადგილებში ჰქონდათ შერ- ნი”. გაწეული დიდებული სამსახურის
ხაზს უსვამს „ცხოვარნი, მროწლენი და ჩეული და აქედანვე ახდენდნენ ქვეყნის დაშლილი”... (ლეონტი მროველი, „ცხოვ- ნებში უთუოდ წარსულში დაგაბრუნებთ სანაცვლოდ მეფემ სულა კალმახელის-
ჯოგნი მრავალნი”. მაშინაც და დღე- მართვა-გამგებლობას. რება ქართველთა მეფეთა”, „ქართლის და გაფიქრებინებთ, რომ საუკუნეების თვის სამემკვიდროდ ციხისჯუარი და
საც მთელი მესხეთის და აღმოსავლეთ ჯერ კიდევ ქრისტეშობამდე III ს-ში, ცხოვრება”, I, 1955, გვ. 24.) მიღმა აქ ცხოვრება ალბათ, მართლაც ოძრხე ბოდოკლდითურთ უბოძებია და
საქართველოს მეცხოველეობა თრი- ქართლის მეფე ფარნავაზს საზაფხუ- 373 წელს ქართლის სამეფო სპარ- ჩქეფდა და გასაკვირად არ მოგეჩვენე- კიდევ სხვა ბევრი სიმდიდრე, ეკლესიის
ალეთის და ჯავახეთის საზაფხულო ლო რეზიდენცია წუნდაში ჰქონდა. ერ- სეთმა და რომის იმპერიამ გაინაწილეს. ბათ, რომ ეს ადგილები ფარნავაზისნაირ შესამკობელნი და ყველაფერი, რაც კი
საძოვრების გარეშე დღესაც წარმოუდ- თიანი საქართველოს პირველ მეფეს, გამყოფი ხაზი მდინარე მტკვრის ზემო სახელოვან მეფეებსაც კი დამსახურე- მოუსურვებია.
გენელია. მთელი თუშეთის და კახეთის, ბაგრატ III-ს (975-1014.), საზაფხულო დინებაზე გაავლეს და ჯავახეთის ნა- ბულად ხიბლავდა და აქ თუნდაც ზაფ- დლივი დღევანდელი ნინოწმინდის
ქვემო ქართლის ცხვარ-ძროხა ჯავახე- სადგომი დლივში ჰქონდა გამართული. წილი, არტაანი, შავშეთ-კლარჯეთი და ხულობით დავანების და ქვეყნის აქედან მუნიციპალიტეტის შემადგენლობაში
თის იალაღებზე ამოჰყავდათ, მწყემ- დლივის შემდეგ იყო ღრტილა, სადაც სამცხე რომს ერგო, ხოლო ჯავახეთის მართვის სურვილს აღუძრავდა! მყოფი, მთლიანად სომხებით დასახ-
სები მთელი თავიანთი ჯალაბობით და საზაფხულოდ მეფე ბაგრატ IV (1027- და ქართლის დანარჩენი ნაწილი – სა- წუნდაში ეკლესია პირველად IV ლებული სოფელი დილიფია (დილითი.
წვრიშვილით აქ ზაფხულობდა და ჯავა- 1072) ამოდიოდა. მომდევნო მეფეების, პარსეთის გამგებლობაში გადავიდა. ეს საუკუნეში მირიან მეფის მიერ კონს- 1880 მ.ზღვ.დ-იდან). სოფლის სამხრე-
ხეთის კავშირები დანარჩენ კუთხეებთან გიორგი II-ისა (1072-1089) და დავით ვითარება V საუკუნის შუა ხანებამდე ტანტინოპოლიდან მოწვეულ ხუროებს თით, ზეგანზე კონცხივით შეჭრილი
ამ პერიოდში უფრო ინტენსიური ხდე- აღმაშენებლის (1089-1125) საზაფხულო გაგრძელდა, ვიდრე ქართლის ტახტზე აუგიათ, რომელიც არ ჩანს. დღემდე შე- ნიალისყურის განშტოება ქედია, რომ-
ბოდა. ქვეყანა ხალხით ივსებოდა. რეზიდენციები, განთავსებული იყო ჯა- ვახტანგ გორგასალი (439-503) ავიდა. მორჩენილი წუნდის მონასტერი XII-XIII ლის სამხრეთ ფერდობზე ყორღანული
შორეულ მეგალითურ ხანაშიც კი ვახეთის სოფელ ბოჟანოს მიდამოებში. მის დროს ერთიანი ჯავახეთი ისევ წუნ- საუკუნეებშია აგებული და მისივე სამარხები, წინ კიდევ ხვანჩალის ტბაა.
ჯავახეთი აშკარად იყო სხვადასხვა თე- XII საუკუნის ბოლოს უკვე ალასტანი დის საერისთავოს შემადგენლობაშია. წარწერებში მშენებლობის დამკვეთად ქედის დასავლეთ კიდეში ნასოფლარის
მობრივი თუ ტომობრივი გაერთიანებე- გახდა საუფლისწულო ცენტრი, ვარძია საისტორიო წყაროების მიხედვით, ჯა- იჩქით გურგენისძეა მოხსენიებული. და შესაძლებელია სასახლეების კონტუ-
ბის ურთიერთთავშეყრის ეპიცენტრი. და ვანის ქვაბები კი სამეფო სამონას- ვახეთში თავდაპირველად ორი – წუნ- ნასოფლარ მარგასტანის (მარნისტანი) რებია. ზედ ქედზე, სოფლების დიდი და
ჯავახების (ზაბახების, პ. ინგოროყვას ტრო კომპლექსებად გადაიქცა. თამარ დისა და წყაროსთავის საეპისკოპოსო აღმოსავლეთით ეულად მდგარ კლდის პატარა გონდრიოს თავზე სხვადასხვა
მიხედვით ტაოხების) განსახლების ად- მეფე მერენიაშიც ამოდიოდაო დასას- არსებობდა. პირველი მათგანის ეპისკო- სამხრეთით, ერთრიგად ნაკვეთი გამოქ- ნაგებობების, მეგალითური ციხეების და
გილებში ამდენი მეგალითური ციხის ვენებლად. დღეისათვის ყველა ეს ადგი- პოსი, უშუალოდ ვახტანგ გორგასალმა ვაბულებია, რომლის შუაგულში მცირე კალოების კონტურებია. სად იყო უშუ-
(უკვე ოთხმოცამდე დავითვალეთ), ამ- ლი ჯავახეთში მეტნაკლები სიზუსტით დაადგინა – „დასუა ერთი ეპისკოპოსად ეკლესიაა. სოფელ თმოგვის სამხრეთით ალოდ მეფეთა სადგომები გამართული
დენი მენჰირის თუ გზათა და საზღვარ- იდენტიფიცირებულია. ჯავახეთს, წუნდას”. მოგვიანებით, თან- X-XIII საუკუნეებით დათარიღებული ზუსტი ლოკალიზაცია, ძალიან ძნელია
თა მანიშნებელი ქვაჯვარის თუ ჭორტის ძვ. წ.აღ-ით IV-III საუკუნეების მიჯ- დათანობით წუნდიდან საეპისკოპოსო მომცრო ეკლესიაა. ქედსუკან კეთილე- რომ დავადგინოთ, მაგრამ მთელი ქედი
არსებობა ამის უტყუარი დასტურია! ნაზე, მცხეთის მამასახლისთა შთამო- ცენტრმა კუმურდოში აინაცვლა და თის ნამოსახლარი, ბერთაყანის ქვაბე- ისე აკონტროლებს მთელ ზეგანს, ქვე-
რომც არ ვიცოდეთ აბულის და შა- მავალმა ფარნავაზმა, არტაანში, ქაჯთა ჯავახეთის ძირითად საეპისკოპოსო ბი და ყორღანული სამარხების მთელი მოთ ისეთი პანორამაა, იქ ასულს ცოტა
ორის და მათი მსგავსი მეგალითური ქალაქთან (იგივე ჰური), დაამარცხა ცენტრად იქცა. კუმურდო ჯავახეთის გალერეაა. აქედან ხელის გაწვდენაზე ხნით თავი მეფე გეგონება! ადრე დლივ-
ციხეების ზუსტი დანიშნულება (თავ- არიან-ქართლის მეფისწული აზო და მთავარი საეპისკოპოსო ცენტრი იყო ვანის ქვაბები და ვარძიაა. მტკვარზე ნა- ზე აზიიდან და სომხეთიდან ბიზანტიის-
დაცვითი, სარიტუალო თუ ასტრონომი- მცხეთაში ერთიანი იბერიის (ქართლის) მთელი მომდევნო საუკუნეების განმავ- ხიდურები, გაღმა თმოგვის ციხე-ქალაქი კენ საქარავნე გზა გადიოდა, რომლის
ული), მათი არქიტექტურა, ციტადელის სამეფო გვირგვინი დაიდგა. მაშინდელი ლობაშიც და ყოველთვის ერთ-ერთი და ზედათმოგვი – ნიალისკენ ამავალი გაყოლებაზე XIX საუკუნეში რუსებს
შიგნით და გალავანს გარეთ სენაკების ქართლის სამეფო მოიცავდა აღმოსავ- მაღალი და საპატიო ადგილი ეკავა სა- საქარავნე გზაა. სამხედრო გზა მოუგიათ, რომლის ნარ-
ზომები და ფორმა, იმის მანიშნებელია, ლეთ საქართველოს, დასავლეთ საქარ- ქართველოს საეკლესიო იერარქიაში. XI-XIV საუკუნეებში ჯავახეთი ჩენები წყვეტილად დღემდე შეიმჩნევა.
რომ აქ თავიანთ მხედრობასთან და თველოს დიდი ნაწილს მდ. ლაღიძგამდე თავად წუნდა არაბების შემოსვლამდეც კვლავ ერთიანი საქართველოს შემად- დლივის მახლობლად ადრეული შუა სა-
ამალასთან ერთად დროებით თავშესა- და მთელ მესხეთს, რომელიც შემდეგ და მათი თითქმის სამსაუკუნოვანი გენლობაშია. X საუკუნის ბოლოდან უკუნეების ეკლესიის ნანგრევია. დლივ-
ფარებლად, სალოცავად ან მსხვერპლ- საერისთავოებად დაუყვია. ოძრხის სა- ბატონობის პერიოდშიც, მე-10 საუკუ- მოყოლებული, სხვადასხვა ფაქტორის ში თავანკარა წყაროების მთელი კასკა-
თშესაწირად, ვარსკვლავებზე, მზესა და ერისთავო (მოიცავდა სამცხესა და აჭა- ნის დასაწყისამდე მაინც ინარჩუნებდა გამო, ბიზანტიიდან აღმოსავლეთისკენ დია. მათით შექმნილი მომცრო მდინარე
მთვარეზე დასაკვირვებლად ამოდიოდ- რას), წუნდის საერისთავო (მოიცავდა საერისთავოს ცენტრის ფუნქციას, მიმავალმა გზამ ქვემო ჯავახეთიდან ახალქალაქის პლატოზე კლაკნილად
ნენ მაშინდელი ტომის ბელადები ან მტკვრის ზემო წელს), კლარჯეთისა (მო- მაგრამ მტრის უღელმა ისე დააკნინა, თანდათანობით ზეგანზე აინაცვლა. გა- მიედინება და ახალქალაქის ციხის და-
კუთხის მმართველები, პატარ-პატარა იცავდა საკუთრივ კლარჯეთს, შავშეთ- რომ არაბების ხელიდან საქართველოს იზარდა ჯავახეთის, როგორც სამეფო სავლეთით, დილისკასთან ჯავახეთის
სახელმწიფოების მეფეები და ვინ იცის, სა და ზღვისპირეთს ქ. აფსაროსის სამხ- სრული განთავისუფლების შემდეგ ჯა- დომენის, სტრატეგიული და სახელმწი- მტკვარს უერთდება. რაოდენ საწყენია,
იქნებ კოლხას და დიაოხის მეფეებიც რეთით) და ტაო-სპერის ერთიან საერის- ვახეთის პოლიტიკურ-ადმინისტრაცი- ფოებრივი მნიშვნელობა. ინტენსიურმა რომ ამ ისტორიული სახელის მქონე
კი? თავოს. ლეონტი მროველს აღწერილი ული ცენტრის ფუნქცია დაახლოებით კავშირებმა ჯავახეთის სწრაფი განვი- მდინარეს ახალქალაქის შესასვლელში
ეს ვარაუდები, წინაისტორიულ აქვს ფარნავაზის მიერ ქართლში ერის- ერთი საუკუნით თმოგვის (თმოგუის) თარება და დაწინაურება გამოიწვია. ტრაფარეტად “კირხ ბულახი” უყენია და
პერიოდთან დაკავშირებით, მასალები თავთა განწესების ამბავი, სადაც აღ- ციხ-ქალაქმა შეითავსა. ჯავახეთი ისევ XI საუკუნის დასაწყისიდან ჯავახეთის რუკებზეც იგივენაირად მოიხსენიება!..
მომდევნო ანტიკურ და შუასაუკუნე- ნიშნავს, რომ მეფემ წუნდის ერისთავს სამეფო ქვეყნად გადაიქცა და შემდგომ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ცენტრად
ების ქართულ და უცხოურ წყაროებშიც მისცა: ქვეყანა თავფარავნის ტბიდან საუკუნეებშიც მას მეფის მიერ დანიშნუ- ახალქალაქი გადაიქცა, ხოლო სასული- დასასრული გვ.6
2022 წელი, დეკემბერი ლიტერატურული მესხეთი 3
პოეზია
გინატრებდე და გარნისთან ერებს წინათქმად ესმით შევთხოვე, უკან გავყოლოდი,
ნინო ზედელაშვილი საშველად ჩამოსდიოდე. გამონათქვამი ოდენ. არ შემმთხვეოდა უარესი,
რწმენა იქნება ისევ თორელნი ეღირნენ სრევად ქვეყნის, თან ნიავს ექროლა სიმშვიდისას,
წელზე ირტყამენ ქამარსა, განსაცდელი ჰქროდეს! მზე მომდგომოდა უამესი.
მოველ და გეძებ მიუვალთან, ხალიფას დროშას უფენენ საფარს გვწუნობდნენ, ჩვენ კი – ქვიშიან მხარეთ წაეგვარათ
სად სული ავბედს ეთხოვება, ვეფხის ტყავისა გვქონდეს. აკლდამის სუსხი სამარიდან,
მზით გამომავალ თამარსა,
მალვით მეგობარს მიუვალ და ზღვად ღმერთის ძალებს დაევანათ
ქართველნი ერთად როკავენ, ახალი აღთქმის სავანიდან.
უარს მივაგებ მედროვეთა. ძმობის ასწევენ თამასას! ჟამი
იცი, გზაზე რად გამიავდრდა? – ნეტავ თუ კიდევ მოგკლავენ
ფიქრშიც არ მქონდა შესაწირი, მეომარს ამისთანასას?! შევრჩით ერთმანეთს მე და ფურცელი, მედეა
ახლა ფრიალო ბილიკებზე სხვა ყველაფერი ჟამმა წაიღო,
მოგდევ და ტკივილს ვინაწილებ. ვიცი, ვერაფრით გადავურჩები, მედეა, გეწივნენ საქმენი უღირსნი –
ფიქრი პოეზიაზე რაც ახლაა და ჯერაც არ იყო. ასეთმა რა დიდმა ქარებმა შეგცვალეს?
ადრე ვერ მოხდა, ვერ დასრულდა,
მოვა ერთხელ და გამაყუჩებენ, უარჰყვეს ქალებმა მოთქმანი სულისნი,
ცოტაც და... უნდა შეგეყარო,
ისევ გემუდარები, ჩემი სულის ალამო, ჩვენ ვერ ვიქნებით დროის ურჩები, დადგნენ და ბერძნული მითები შეცვალეს.
დრო სიხარულად აღმისრულდეს, მხოლოდ მანამდე გაალურჯებენ წარმართთაც გაბედეს, შური გზად ეძიათ –
მეშინია, არ გაჰქრე სიზმარეულ ჩვენებით,
აღარ გაგცე და შეგეფარო. კალმები სივრცეს თეთრი ფურცლების. ვის სად წაჰყოლოდნენ სად დაბადებულნი?
მეშინია, არ გაჰქრე ჩუმად და უსალამოდ,
მაინც რწმენა სჯობს სიკვდილამდე, ვერ შეგცვალე და შენაც ვერ შემცვლი, შენ მაინც რა რისხვამ, რა წყევლამ გიწია,
არ წაიღო უკუნეთს ცისარტყელის ფერები.
შენ, ჩემთა ცოდვათ შენმდობარო, ასე შევბედავთ ჟამის ცვლილებას – დარჩი ჩაგრული და არ განათლებული.
მომიწოდე ლხენისკენ, თუნდ ტკივილი მასწავლე,
ვიდრე მითხრა, როს გიხილავდე ის ჯერ გვინდობს და არაფრით შეცვლის ჰო, მაინც, ჰო, მაინც დარდი გვაქვს
ოღონდ არ დაუტევო მოუვლელად ხევები,
– ,,რისთვის მოსულხარ, მეგობარო?” საუკუნოვან გამოცდილებას. ქართველებს,
მიუსაფრად ნუ გამხდი, ისევ ისე მაწამე, ღალატით განწირულთ – სამეფო
სამშობლო ქალწულის,
ნაწერში ბზარებსაც ოცნებით ვამთელებთ,
ზღვად მივდევთ საწმისებს ვერძის
ვიდრემდე მოვკვდე, რქაჩაწნულის.
უფლის ნებით, ვიდრემდე ვცხონდე, წაიღონ, რამდენი განძი დაგვიგმია,
ჩემო ქვეყანავ, განა სიმდიდრისთვის მოვთქვამდით
ერთიანი მყავდე მარადის! როდესმე?
გასაქცევი და დასაქცევი არსაით მქონდეს, ქალწული გვიცვალეს და ვტირით, მედეა –
ვიყო სანაცვლო შენი ერის, ზეცის კარამდის. იქნებ დაგიბრუნონ ღირსება ოდესმე!
მერე კი მოვრჩე...
წინაპართა საფლავის ლოდებს,
ჰქონდეთ სანატრად, მიეწეროთ შავფაროსნები
ჩემი სახელი,
და არარაი შესაბრალი, ღელავენ შავფაროსნები შავი
არასგზით მქონდეს, ღრუბლების ლეგად,
რამეთუ ვიყავ სიცოცხლეში შენი მნახველი. იხუვლებს ბარბაროსების ერგასეული წყება,
წალეკვას უქადს სამშობლოს, დავითის
პოეტს გააშიშვლე ბოლომდე დაძაბული ნერვები. კალმით ნაწერს –
თუნდ სიკვდილი მოვიდეს, სხვა ის შენდობა მიწა არ ჰქონდეს სამყოფოდ
შენი ლექსები სიღრმიდან მოდის, არრა ყოფილა, საზღვრად გადენილ ქართველს.
დაფერილი ოქროს და ვარდისფერი როგორ გავშალო ყვავილი, სულში მახვილი შავფრად გაწოლილ მინდორზე შავი
ჩემი კი, თითქოს, ციდან ეშვება, ტრიალებს!
არ დამიწყებენ მკითხველნი ლოდინს, გზის მეტი, შუბები ელავს,
მომცელავს, როგორც სახმილი, სიღრმით მტრის სისხლი ყვითელ მიმოზებს
მეც შენი ჩრდილი არ შემეშვება. ასე სწამდათ პოეტებს, მათგან უარყოფილა დამაჩენს იარებს.
თუმცაღა, სასჯელს არასდროს ვთხოვდი, ყველა ჩრდილი უმზეო, მზეო, სისხამისფერად ღებავს,
უთქვამთ, რომ წუთისოფელი უდროოდ ერთიც რომ დარჩეს, სამასის მაინც მიაგებს
გაეღო მხოლოდ წამი ყოველის, გამომიმეტდი! გაგატიალებს,
მინდა, სხივმა გამათბოს, რომ ქარიშხლებს, სათქმელს,
დამანატრებდა სტრიქონთა ლოდინს – ვიარე, ისევ დავეცი, ავდექ და, მაინც ვიარე. არ მიატოვებს სამთავისს – წინაპრის
განა ვიყავი ამის მთხოვნელი? მობერილს, მოძმე ხარ – აღარ დაიშლი მტრობით ხელით ნაგებს.
გავუძლო და არ ვნახო სიბერეში სიცივე, შეჩენილ სიავეს?
რომ მიწაში უდაბურ, ფესვნაგლეჯით მოგთელავს, იქნებ არ იცი, ან არ ელევი
შალვა ახალციხელს სიამეს? გამარჯვება
მოფენილს,
ფიქრით ამოავსებდე სუმბულების იქნებ მეც რამე შეგცოდე, შემინდე,
ტყვედ ქმნილხარ, ახალციხელო, შემეხმიანე, მე ვირჩევ ხერხებს ერთეულთა,
სიმწირეს.
მაინც გაჰბედავ არასა! ერთად გავლიოთ სოფელი, თან ტკბილი, მიმდევრად ვიხდი ასეულებს,
წმიდად დარჩენის სანაცვლოდ თან სატიალე. მივაგნებ ბილიკს ვერ ძლეულთა,
სიტყვას მიაგებ თამამსა. საფარი შევერთვი ისარდასეულებს.
ამ ქვეყნის დანატოვებნი სავანიდან
სრულად მოჰკვეთენ ღალატსა – ხერთვისი კოშკებს ერთვის, ფრთებად იდგას ლაშქარი დამარცხებით,
გბაძავდნენ მრავალ დროებში აზიდავს ლოდებს, იმედს იწვრთნიდეს არაფრისას,
ქვიშიან მხარის საუფლოში ამაოდ ჰქონდეს მტერს ლოდინი,
მტკვარი უძეოდ შეშლილ დედაკაცისას
სჯულად შეწირულ სარდალსა. ზღვის მღელვარების ხანი იდგა,
ჰგოდებს, აი, იმ ლაშქარის დაზაფვრისა.
ახლა რაც ომებს გადვიხდი, ხანმა გამიხმო საუბნოში
დროს დაჰკარგვია ლექსი, შემომსხვრევია
გულშიაც უნდა მტკიოდეს, რამზესის ნაგებ კარიბჭიდგან. მაინც მას უნდა გავუმარჯვო,
კბოდეს,
შენ ქარქაშიდან ამოსულ სვლა ისიდასთან შემიჩერდა, ასე მნებავს და ასეც ვიტყვი,
ზოგს ჩურჩულივით ესმის, რაიც ზარივით
მახვილად ამოსდიოდე, გზა დიჰლიზისთან გაირინდა, ადექ, ჩაგრულთა საააჯო,
მოგვდევს...
ველოდე, სანამ მოსასვლელი, ბრძოლის ველისკენ გადაფრინდი!
მომავლის გზაზე ვიდგე და ეს წარმოთქმაა მესხის, ჩრდილავს
შემოსასვლელად გაივლიდა.
პირს ჯვარი გადამდიოდეს, აქამდელ ოდებს,
ავთანდილ ივანიძე საწუთროსთვის რომ არ გეშვა ისე, როგორც შეჰფერის, – შენს სამშობლოს, შენს ხალხს არგე,
დავით გურამიშვილი... ვინც ვერ მოვა, ღვთის მგმობია შენს მთასა და ბარსო,
***
დედამიწა რა იქნება, – და ღვთის მაგინებელი. კაცი უფრო თავმდაბლობით
ჩემი განცდები მახარებს,
მიწაა და ცარცია, და სიქველით ფასობს.
მართლა სხვას კი არ ვედრები,
რომ არ იყოს ხერთვისი და... ბედოვლათზე ვწუხვარ ჭკუას მოხმარება უნდა,
სარკმელთან ახლოს, ეზოში
თმოგვის ციხე, ვარძია. ბედოვლათზე ვწუხვარ,
მოფრინდნენ თეთრი მტრედები.
რომ არ იყოს ქვეყნად განცდა, ზოგს რომ თავის წამოჩენა
რა მშვიდად დაგოგმანობენ თუ ფული გაქვს, ნუ გახდები
გაფიქრება იმისი, და ტრაბახი უყვარს.
და ცალ თვალს შემომაპყრობენ, შენი განძის ხასა,
რომ არსებობს მცხეთის ჯვარი,
ვუღიმი, ისე მიმზერენ, ცოტა მაინც წაეხმარე
თვით მცხეთა და თბილისი. ასეთებიც არიან
როგორც ძმასა და ახლობელს. გაჭირვებულს, სხვასაც...
ღვთისმშობლის წილ შენს მიწაზე,
სულ სასიკეთოდ გექროლოს
ზენაქარო თუ ზეფირო,
და ქვეყნად მშვიდობის მტრედებს ლუკმას გიყოფს მეგობარი,
ეღუღუნოთ და ეფრინოთ. შენთვის თავსაც იმეტებს,
განსაცდელში როგორც ფარი
სამშობლოს არ გიცრუებს იმედებს.
როცა მისთვის გაირჯები,
რა გამოლევს საწუთროში უხარია სიკეთე,
მტარვალსა და ეჭვიანს, შენს დარდთან თუ მარტო რჩები
მარად იბრძვი... გამხნევებს, გულს გიკეთებს.
შენს სიტურფეს მტრები დღესაც ერჩიან. სამეგობროდ გული გულს ცნობს,
ძლიერ ხიბლავ მტერს, მოყვარეს,
გულს არ უყვარს ღალატი,
ძლიერ ხიბლავ... ასე, რომ,
გაუმართლა დედამიწას, ვერა, ყველას რომ ვერ უძმობ,
ამქვეყნად რომ არსებობ. სიმართლეა მარადის!
თორემ ჩვენი ყოფა, ალბათ, *
იქცეოდა თამაშად, სანუგეშოს არას გეტყვის
რომ არ დაბადებულიყო თუ გიხილავს დარდიანს,
რუსთაველი და ვაჟა. ფოტო კუკური მეტრეველისა ან თუ გეტყვის, გულს მოგიკლავს, –
აიკლებდა ჩვენს ცხოვრებას ასეთებიც არიან!
და ფიქრს რწმენის შიმშილი,
პროზა
ლებანი, რომელნიც რწმენით ქრისტესად- შოთამ გრაგნილი ხელთ იპყრა, აახვია და სწორედ მეხუთე დღე იყო დღე ესე.
ანზორ სიფრაშვილი მი აღგვავსებენ და გვიბიძგებენ. სწორედ იმა პირველ სტრიქონთან მიიყვანა: წინა დღეები ისე გავიდა, რომ არც მოძღ-
რწმენით ვიცხოვროთ ამქვეყნად, განვეშოროთ – რომელმან შექმნა სამყარო ძალითა მით ვარი, არც ქართლის კათალიკოსი და არცა რო-
ყოველსა ხორციელსა და ცოდვათაგან განკერ- ძლიერითა... მელიმე ეპისკოპოსი დარბაზში არ გამოჩენილა.
(ისტორიული ძოებით ვყოთ ცხოვრება ჩვენი, – წარმოთქვა
მოძღვართ-მოძღვარმა, სასოება ღვთისა – აი
ახლა უკვე საყვარელ ბგერებს „თ”, „მ”, „ა”,
„რ”-ს ისე სასოებით აღარ გამოთქვამდა იგი, რო-
ის კი არა, ყველას თავისი სამწყსო შემოეკრიბა
და ქადაგებდა თუ ვითარ აუგად იხსენიებდა
მოთხრობა) ცხოვრების არსი ყოვლისა მორწმუნესი, ხოლო
მიწიერი და ხორციელი ვნებანი, უნდა დავძ-
გორც პირველი წაკითხვისას, სამაგიეროდ, პირ-
ველი და მეორე სტროფები სულმოუთქმელად
მგოსანი შოთა უფლისა რწმენას, ქებას ასხამდა
ხორციელ ვნებას, ტრფობას, მიჯნურობას, ავ-
(დასასრ.დასაწყ. იხ. N11,12) ლიოთ და საიქიო ნეტარებას მივეწივნეთ. იმ წარმოთქვა და მხოლოდ მაშინ შეანელა კითხვა, თანდილის პირით როგორ მიმართავდა შეწევ-
შაირში კი, რომელიც, როგორც შენს ბრწყინვა- როცა მესამე სტროფს მიადგა, იმ სტროფს, რო- ნად არა უფალს, იესო ქრისტეს, არამედ მზეს,
თამარმა კიდევ ერთხელ იქორწინა, ახლა ლებას მოეხსენება, დაწერა შოთამ, რუსთავის მელიც მას პირველი წაკითხვისას ჯერ კიდევ არ ზუალს, მუშთარს, მარიხს, ასპიროზს, ოტარიდს
უკვე საკუთარი ნებით და ისე მოაწყო საქ- მფლობელმან, და რომელიც, შენი ბრძანებით, ჰქონდა დაწერილი და, ახლოს, არანაკლებ ძვირ- და სხვათ, რაც წარმართული რწმენის აღდგენის
მე, რომ დიდებულნი იოტისოდენა წინააღმ- წარმოადგინა შენთა ღვთაებრივთა თვალთა ფას, მაგრამ შედარებით მომცრო ტახტზე მჯდარ ცდად უნდა იქნეს მიჩნეული – ქადაგებდნენ ისი-
დეგობასაც ვერ უბედავდნენ. ოვსთა მეფის წინაშე. რას წაიკითხავს მორწმუნე ქრისტიანი? მემკვიდრე, ლაშა-გიორგის – შეანათა მზერა: ნი, – თვით მგოსანი ლოცვასა და ლიტანიას არად
ძე, რომელს ქართველებმა დავითი უწოდეს, რას და, მომიტევებდე, მხოლოდ მიჯნურობაზე – ვის შვენის ლომსა ხმარება შუბისა, მიიჩნევს და სმას, გახარებას, თამაშს და მღერას
ბაგრატიონთა გვერდითი შტოს შთამომავალი დაწერილ სიტყვებს, მხოლოდ მიჯნურობაზე ფარ-შიმშერისა... უმჯობესად რაცხს, ხოლო თუ ლოცვას გამოთ-
იყო, მეტად გონიერი, მამაცი, შემართებული თავსდადებულ დიაცებსა და კაცებზე შექმნილ აქ ისევ შეყოვნდა შოთა და ხმააწეულად, გა- ქვამს, აქაც ლოცულობს არა უფალსა ჩვენსა
და შეუდრეკელი პიროვნება აღმოჩნდა. იგი ამბებსა და მათს თავგადასავალს, ტრფობასა მოკვეთილად წარმოთქვა სიტყვები: იესოზე, არამედ რაღაც უცხო, გაურკვეველ
მოყმე იყო ფერ-ნაკვთად კარგი, ბეჭბრტყელი, და ხორციელ ვნებებს. შაირში დასახელებულნი, მეფესა მზის თამარისა, ღაწვ ბადახშ, ღმერთზე და ისევ მიჯნურობასა და სიყვარულში
პირად ტურფა და ტანად ზომიერი. დავითი აღ- ვინც არ უნდა იყვნენ იგინი, მხოლოდ ვნებით თმა გიშერისა, ხელის გამართვას სთხოვს, მეტს არარას, თანაც
მერთებდა თავის მეუღლეს, მთელს მახლობელ არიან შეპყრობილნი, მხოლოდ მიჯნურობაზე მას არა ვიცი შევკადრო შესხმა ხოტბისა, ნაწარმოებში სრულიად დაუფარავად გადმოს-
აღმოსავლეთში სილამაზით განთქმულ დედო- ფიქრობენ და მით იტანჯებიან, ხოლო იესო არც შე, რისა, ცემს ვიღაც მეძავი ქალის, ფატმანის ამბავს,
ფალს, რომელმაც თავისი სახელმწიფო უზარ- კი ეკარება გონებასა მათსა. ზოგი იმგვარი დი- მისთა მჭვრეტელთა ყანდისა მირთმა რომელიც სრულიად უდანაშაულო კაცსაც კი
მაზარ მიწებზე გადასჭიმა, დაამყარა ქვეყანაში აციცაა ნახსენები, რომელთაც სირცხვილ-ნამუ- ხამს მართ, მი, შერისა. მოაკვლევინებს თავის საყვარელს ავთანდილს.
წესრიგი, ყოველი ერი და ბერი კმაყოფილებას სი დაუკარგავთ და მხოლოდ ტრფობის გრძნო- რადგან შემდეგი სტროფიც თამარის საქებ- ამგვარად უქადაგეს მრევლს კათალიკოსმა
შეუყენა, ისე რომ ერთბაშად ძოვდეს ლომი ბას შეუპყრია. არავის ვურჩევ, მეფეთ-მეფეო, რად იყო დაწერილი, შოთა ზეპირად, მეფისადმი და ეპისკოპოსებმა, რომელთაც ეთანხმებოდა და
და ხარი, და იხარებდეს ვეფხი თიკანთა თანა და ამა თხზულებისა წაკითხვას და დროის ამაოდ თვალმოუცილებლად წარმოთქვამდა თითო- მხარს უჭერდა მოძღვართ-მოძღვარიც, მაგრამ,
მგელი ცხვართა თანა. ხარჯვას, და მოგახსენებ, რომ, უმჯობეს არს ეულ სიტყვას: როგორღაც, ხმა დაირხა, რომ „ვეფხის ტყავის
შოთა კარგა ხანი მოუნდა თავისი ვრცელი ცეცხლს მივცეთ ნაწერი ეგე და არ მოვწამლოთ – თამარს ვაქებდეთ მეფესა, მქონე მოყმეზე” დაწერილი ვრცელი შაირი მე-
შაირის გასრულებას, ისე, რომ თავადაც დი- ჩვენი მორწმუნენი ამა ბოროტითა შაირითა! – სისხლისა ცრემლდათხეული, ტად ტკბილ გრძნობებს აღძრავს, ძმობას, მეგობ-
დად მოსწონდა ეს თავისი თხზულება. მთელი მკაცრი, შეუვალი ტონით დაასრულა მოძღვართ- თქვენი ქებანი ვისნი მე არ ავად რობასა და ურთიერთგატანას ქადაგებს და იმგ-
ცოდნა და სიბრძნე, რაც კი ოდესმე სმენოდა მოძღვარმა თავისი სიტყვა და დარბაზში რისხვის გამორჩეული, ვარ სიბრძნეს აფრქვევს, ჯერ რომ არავის და
და მათს კვალობაზე თავისიც მრავლად ჩა- მზერა მოატარა. მელნად ვიხმარე გიშრის ტბა და არსად სმენიაო.
„me,
მოექნა, ამ ამბავში ჩააქსოვა და არც თამარის თამარ მეფე დიდად დააფიქრა მოძ- ამას ისიც დაერთო, რომ თვით თამარ მეფე,
რჩევა დავიწყებია, ყოველივე თავის ად- ეს უზენაესი მსაჯული და ყველასთვის სათაყ-
გილზე ჩამოასხა და სვეტიცხოველივით, ვანო არსება, დიდი გულისყურით უსმენდა საკ-
გინდ გელათივით, მწყობრად ნაგები მაოდ გრძელი, გარნა მეტად მომხიბლავი შაირის
თხზულება ჩამოაყალიბა, რომელიც გუმ- დახვეწილ სტრიქონებს და მასაც, სხვებივით,
ბათის ყელით ცაში დაცურავდა, კედლე- ხან ცრემლი ეღვრებოდა ღვთაებრივ ღაწვებზე,
ბითა და საძირკველით კი მიწაზე იდგა ხან ცისარტყელასებრ ნაზად გაუნათდებოდა
მყარად, ხოლო ზმანი და შეგონებანი ისე სახე და მადლიერებით გადახედავდა თითქმის
ფერადოვნად სჩანდნენ, როგორც ვარ- ზეპირად მოლაპარაკე მგოსანს, რომელსაც
თავისი შაირის გარდა აღარაფერი ახსოვდა და
rusTveli...“
ძიის, ბეთანიის, ანდა ყინწვისის ფრესკები.
ღვთით იმდენად მოძლიერდა კავკა- თავადაც ცრემლით თუ ღიმილით კითხულობდა
სიაში უმეტოქოდ გაბატონებული საქარ- სტროფებს. ამიტომ ეკლესიის მამებმა ქადაგება
თველო, რომ გადაწყდა თავისი სიძლი- შოთას წინააღმდეგ ჯერ შეანელეს, მერმე შეარ-
ერე სხვა სახელმწიფოებზე ლაშქრობით ბილეს, ბოლოს კი, საერთოდ, შეწყვიტეს და მოც-
დაემტკიცებინათ და რჩეული მხედრობა და ამჯობინეს, მეფის სჯას დაელოდნენ, ხოლო
არც თუ ძლიერ რიცხვმრავალი, მაგრამ სულაც მესამე დღეს პალატში დაბრუნდნენ.
დიდად გაწვრთნილი სპით სპარსეთს გა- დაბრუნდნენ და არც უნანიათ, რადგან იმ
ემართა, განვლეს ნახჭევანი, გადალახეს დღესაც და მომდევნო დღეებშიც მოწმენი გახ-
რახსი (არაქსი) და თაყაიდინ თმოგველის დნენ დახვეწილი სიტყვისა, ამღერებული სტრი-
სარდლობით დიდ ციხე მარანდას მიადგ- ქონისა და მარგალიტებრ სტროფთა წყობისა.
ნენ, სძლიეს მეციხოვნეთ და ჯერ თავრი- ხოლო შოთა გატაცებით კითხულობდა უკანას-
ზის, შემდეგ კი ყაზვინისკენ გაეშურნენ. ეს კნელ გვერდებს, რომელნიც ქაჯეთის ციხიდან
ქალაქნი ირანის შუაგულში მდებარეობენ ნესტან-დარეჯანის გამოხსნას ასახავდა:
და, აჰა, იხილეთ სიძლიერე ქართველთა და ავთანდილ და ლომი ფრიდონ შიგნით
დიდება ბრწყინვალისა მეფისა გამარჯვებუ- ერთად შეიყარნეს,
ლის თამარისი, ქვეყნიერების მანათობლისა! კალმად მტერნი სრულად აეწყვიდნეს, სისხლნი
აღსანიშნავად ამ გამარჯვებისა, მეფემ ღვართ-მოძღვარის ნათქვამმა. მას მე ნა რხეული, მათნი მოეღვარნეს,
ინება დიდისა ზეიმისა მოწყობა და რადგან სმე- ახსოვდა, რომ ჯერ კიდევ პირველი წაკითხვის ვინცა ისმინოს, დაესვას ლახვარი უყივლეს და ერთმანერთი ნახეს, დიდად
ნოდა, რომ იყალთოს მყოფ შოთას უკვე განეს- ჟამს დიდად აითვალწუნეს ყოველთა დიდებულ- გულსა ხეული. გაიხარნეს,
რულებინა თვისი პოემა, გადაწყვიტა ამ ზეიმ- თა იგი თხზულება, მხოლოდ მან, თამარმა, დაიც- ხოლო კიდევ ერთ სტროფში უკვე იმ რჩევასა თქვეს: „ტარიელ რა იქმნაო?” მისად
ზე მისი შაირი საყოველთაოდ წაკითხულიყო. ვა იგიცა და მისი დამწერიც, რამეთუ შეატყო, თუ ბრძანებაზე წერდა მგოსანი, რომელიც მარ- ჭვრეტად თვალნი არეს.
შეუთვალა კიდეც რუსთველს – აწ კარგა ხანია რომ სიბრძნითა ფილოსოფიურითა და ფრიადი თლაც მიიღო მან თამარისგან პირველი წაკითხ- კიდევ რომ ორიოდ სტროფი წარმოთქვა, შო-
ასეთი სახელდება ჰქონდა ამ დიდ მგოსანს ნიჭიერებითა აღსავსე იყო ესე ვრცელი შაირი, ვის შემდგომ და რომელსაც, მიზეზთა გამოისო- თამ თავი აიღო, მზერა დარბაზს მიმოატარა, მე-
მინიჭებული, რამეთუ რუსთავის მფლობელი მაგრამ თუ შოთას მიერ შექმნილი ესე ლექსი ბით, ერთდროულად მზადაც იყო და იძულებუ- ფესაც შეხედა და რა დარწმუნდა, ყურადღებით
გახლდათ იგი და მანაც მორჩილად მოახსენა მართლაც უღირსობას ღაღადებს, მაშინ იქნებ ლიც დამორჩილებოდა და მისმენენო, ჭრელი ხელსახოცით შუბლზე ოფლი
თანხმობა. სჯობდეს, დაჰყვეს მოძღვართ-მოძღვრის აზრს – ვალი მოეხადა: მოიწმინდა და სახე კვლავ ხელნაწერში ჩარგო:
ახლა უკვე ხანმოყრილი თამარი ძესთან, მას, როგორც ჩანს, უკვე წაუკითხია იგი და ახლავ – მიბრძანეს მათად საქებრად თქმა გზანი დახვდეს შეკაფულნი, შევიდეს
ტახტის მემკვიდრე ლაშა-გიორგისთან (ქმარი უარი უთხრას მგოსან შოთას მის წაკითხვაზე? ლექსებისა ტკბილისა, და გაძვრეს ხვრელსა,
დავითი, ახლაც ლაშქრად იყო წასული) ერთად – მოძღვართ-მოძღვრის აზრი ყურადსა- ქება წარბთა და წამწამთა, თმათა და ნახეს, მზისა შესაყრელად გამოეშვა
მომლოდინე დარბაზში ნელი ნაბიჯით შემოვი- ღებია, გარნა იქნებ სჯობს ჩვენც მოვისმინოთ ბაგე-კბილისა, მთვარე გველსა,
და. შოთა, ვრცელი ხელნაწერით ხელში, კვლა- ყოველივე ის, რაც მგოსანს დაუწერია ამდენი ბროლ-ბადახშისა თლილისა, მით მიჯრით მუზარადი მოეხადა, ჰშვენის აკრვა
ვაც ყურთმაჯებიან კაბაში გამოწყობილი, თავ- წლის მანძილზე? ვფიქრობ, ამაოსა ზედა შოთა მიწყობილისა, თმასა ლელსა,
დახრით მოჩანდა ტახტის მახლობლად. დარ- არ გაირჯებოდა. მაშ, დაე, წარმოგვიდგინოს მან გასტეხს ქვასაცა მაგარსა გრდემლი მკერდი მკერდსა შეეწება, გადაეჭდო
ბაზში მათს გარდა იყვნენ სხვა დიდებულნიც, თავისი შაირი, რომელსაც, როგორც მახსოვს, ტყვიისა ლბილისა. ყელი ყელსა.
მაგრამ წლების წინ მოწყობილი პაექრობის „ვეფხის ტყავის მმოსავის ამბავი” ეწოდება. განა ამ სტრიქონების შემდეგ კი შოთა თავის მთა- ეს რომ წარმოთქვა, დარბაზში ისეთი რამ
დამსწრეთაგან ცოტა ვინმე თუ შემორჩენილი- აგრე არაა, მგოსანო? ვარ სათქმელს დაუბრუნდა და თავისი საყვა- მოხდა, რაც დღემდე არ მომხდარა. თუ აქამდე
ყო. აქ გახლდნენ ივანე მხარგრძელი-მსახურ- შოთამ თავი დახარა, ქუდი, რომელშიც წა- რელი ნაწარმოების საყვარელი გმირი ტარიელი მხოლოდ მეფეთ უყრიდნენ მუხლს ყოველნი, ვინ-
თუხუცესი, რომელიც ხლათელთაგან გათავი- მახვილებული კალამი ერჭო, ბუმბულისგან გა- ახსენა, რასაც მოჰყვა საუბარი მიჯნურობაზე, ცა მას პალატასა შე-რა-ვიდოდნენ, ახლა ყველა,
სუფლებისთვის (ხლათის ალყისას ივანეს ცხენს კეთებული, თავის მსახურს გადასცა, თმა საფეთ- რომელიც მხოლოდ შესავალში თხუთმეტჯერ ერთბაშად, ერთიმეორის მიყოლებით, თითქოს
თხრილში ჩაუვარდა ფეხი, ივანე გადმოვარდა და ქელზე გადაიწია და ტახტზე მჯდარი, პასუხის მაინც ჰქონდა ნახსენები ისე, რომ მომდევნო ვინმემ უბრძანაო, ყველა მუხლებზე დაეცა და
მეციხოვნეებმა დაატყვევეს. იძულებული გახ- მოლოდინში მისკენ მომზირალი თამარის წინაშე სტროფებში თითქმის ყველგან მასზე ლაპარა- ღაღადჰყო:
და თავისი ასული, ულამაზესი თამთა ხლათის მუხლებზე დაეცა, ხელთ გრაგნილად დახვეული კობდა და ცხად ამბად ასმინა ყველას მიჯნურთა – დიდებულია შაირი ესე, ყოველთა
სულთნისთვის მიერთმია); ზაქარია მხარგრძე- თხზულება ეკავა, რომელიც მეფის ფეხებთან ურთიერთნატვრისა და შემდგომად შეყრის ყოვე- აღმატებული!
ლი-ათაბაგი, ამასთან სპასალარიც, რომელსაც სასოებით დადო და ახლა კი პირდაპირი მზერა ლი ცრემლი, ტირილი, მოთქმა და ვაება. – გაიხარებდე, მგოსანო, დიდთა შორის
ძმასთან, ეს-ეს არის მოხსენიებულ ივანესთან შეაგება გვირგვინოსანს: ხუთ დღეს კითხულობდა შოთა თავის შაირს, შესანიშნავო!
ერთად, ვინ იცის მერამდენედ ელაშქრა ანისში – მომიტევებდე, მეფეთ-მეფეო, თუ მცირე- მას, რომლის მსგავსი ჯერ არა ქართველს არა – ქება და დიდება შენ, შოთა, აღმომთქმელო
და მას შემდეგ, რაც არდაველის სულთანი თორ- ოდენ შევასწორებ შენს ნათქვამს: ამ შაირს მე სმენოდა, არცა მეფესა თამარს, არც დიდებულ- მაგა ბრწყივალეთა სტრიქონთა!
მეტ ათას ქვეშევრდომთან ერთად სიცოცხლეს ვუწოდე „ვეფხისტყაოსანი”, რამეთუ, იმ გმირის თა და არცა ერისკაცთა. მსმენელნი ზოგჯერ – განა არის-ღა უკეთესი და სასმენელად
გამოასალმა, არდაველის სულთნის დატყვევე- შემართებასა და გმირობას ასახავს, რომელმაც ხარობდნენ მოსმენილით, ზოგჯერ აღტაცებაში მომხიბლავი, ვიდრე შაირი ესე?
ბული ცოლშვილით, ანისის გამოვლით, ძლევა- სამოსად ვეფხის ტყავი აირჩია. მოდიოდნენ, ზოგჯერაც ტიროდნენ და ცრემლი მთელი დარბაზი, მოსმენილით აღტაცებუ-
მოსილად დაბრუნებულიყო ტფილისს. თამარმა თავის დახრით მიიღო ეს შესწორება მდინარესავით ჩამოსდიოდათ ლოყებზე. გულში ლი, დაჩოქილი, თვალგაბრწყინებული შესც-
რა თქმა უნდა, დარბაზში მოჩანდა თა- და კვლავ კითხვით მიმართა: ჰკვირობდნენ, გაოცებას იყვნენ, აგრე ოსტატუ- ქეროდა მგოსანს და ხოტბას ასხამდა. მხოლოდ
ყაიდინიც, ნახჭევნის, თავრიზისა და ყაზვინის – რას იტყვი, მგოსანო, მართალს ამბობს რად როგორ გადმოსცემდა მგოსანი სათქმელს, თამარი იჯდა ტახტზე, თუმცა საერთო აღტა-
დამპყრობი, შალვა ახალციხელი – მანდატურ- მოძღვართ-მოძღვარი, როდესაც შენს შაირს ბო- ხატავდა თითოეულ ადამიანს, აქებდა თუ აძა- ცებას ისიც იზიარებდა და შუქმფინარი მზერით
თუხუცესი, აგრეთვე სხვანი და სხვანი დიდე- როტსა და რწმენის საწინააღმდეგოს უწოდებს? გებდა, ამკობდა შესაფერისად და ყოველივეს მადლობას უხდიდა შოთას მისი აგრე დიდებული
ბულნი. – ო, მეფეთ-მეფეო, მაგ შენს კითხვაზე ერთი ისეთ გამოთქმებს ურჩევდა, რომ მსმენელნი შაირისთვის.
ვინაიდან გელათისა და იყალთოს აკადემი- პასუხი მაქვს მხოლოდ – მოისმენდე თავიდან ცხადლივ ხედავდნენ თუ ვითარ ნადირობდ- მის გარდა დარბაზში კიდევ რამდენიმე ადა-
ები ახლაც მოძღვართ-მოძღვრის ხელისა იყო, ბოლომდე და მერმე განსაჯე შაირიცა და მისი ნენ როსტევანი და ავთანდილი, სად წააწყდნენ მიანი არ დაცემულა მუხლებზე. ესენი ეკლესიის
ამიტომ ახლაც მას ჰქონდა ნაბრძანები, რამ- დამწერიც... ვეფხის ტყავში გამოწყობილ მოყმეს, რომელსაც, მამები იყვნენ, რომელთა გული შოთამ ვერასგ-
დენიმე სიტყვით წარედგინა იქ მყოფთათვის ტახტის ირგვლივ შემომდგარი შიმუნვარ- გარდა თავისი გულისთქმისა, სხვა არა ესმოდა ზით მოინადირა და აღტაცება ვერ აღუძრა,
შოთა და მისი ესოდენ დიდი შაირი. როგორც ნი ცნობისმოყვარეობით დაჰყურებდნენ აწ რა, როგორ დაუძმობილდნენ ტარიელი, ავთან- რადგან მათი აზრნი და შეხედულებანი კვლა-
ოდესღაც, ახლაც დარბაზში შემოსვლამდე მოძ- უკვე მოტეხილ მგოსანს, რომელიც ვედრებით დილი და, მოგვიანებით, ფრიდონი ერთმანეთს, ვაც რწმენისა და ქრისტეს ბრმა თაყვანისცემას
ღვართ-მოძღვარმა ბევრი რამ დაუწუნა შოთას, შეჰყურებდა სათაყვანო მეფეთ-მეფეს, ხოლო ვინ და როგორ გაისტუმრა ციხეში ნესტან-და- მოითხოვდნენ აწ უკვე აღიარებული მგოსნისგან.
ის კი არა, ურჩია, საერთოდ, – ნუ წაიკითხავ მოძღვართ-მოძღვარი, რომელიც თამარის ხელ- რეჯანი და როგორ გამოიხსნეს იგი მათ სამთა ბოლოს, როგორც იქნა, აღტაცება ჩაცხრა
ამ ვრცელ შაირს, რამეთუ მასში ქრისტიანულს მარცხნივ ზვიადად გამართული იდგა, თითქმის გმირთა. და შოთამ, რომელიც ახლა მთელი დარბაზის სა-
ვერაფერს ვხედავ და მიჯნურობა და ხორციელი სიძულვილით სავსე თვალებით დაჰყურებდა მას. ეს ხუთი დღე მთელს სამეფო კარზე იყო თაყვანებელი შეიქნა, გრაგნილი სცადა მცირედ
სიყვარული, დიახაც, უცხო უნდა იყოს ჭეშმარი- ბოლოს თამარმა გადაწყვიტა: დღენი სიხარულის, ბედნიერების, სიამოვნების გადაეხვია, ალბათ აღარ სცნო ბოლო თავების
ტი მორწმუნისთვისო. – მახსოვს, შესავალს რომ ჰკითხულობდი, და, იმავდროულად, ტანჯვის, გლოვისა და წუხი- წაკითხვა და მსმენელთა ყურადღების ისეთ
იგივ გაიმეორა მან თამარისა და დარბაზში სწორედ უფალ ღმერთს ასხამდი ხოტბას. ხომ ლისა, რაც საბოლოოდ ბედნიერებით დასრულ- უბრალო და ყოფით ამბებზე დაკარგვა, როგო-
შეკრებილთა წინაშე: არა შეგიცვლია რა? წაგვიკითხე შესავალი შენი და, ყველამ შვებით ამოისუნთქა და მგოსანს ქე- რიც იყო მისთა გმირთა დაბრუნება
„ვეფხისტყაოსნისა”, მგოსანო შოთა. ბა-დიდება შეასხა. ზღვათა მეფესთან, შემდგომ ფრი-

– მეფეთ-მეფეო, მოგეხსენება, არის თხზუ-
პროზა
 დონთან, რომელმაც ტარიელსა და მხოლოდ თანამედროვეთა, არამედ ყოველთა მა- და სხვათა! შოთას აქამდე ესმოდა მხოლოდ სა ქვეშე მე დღემდე თავს დიდად გახარებულად
ნესტანს არნახული ქორწილი გადა- ნამდე დაწერილთა, და, ვგონებ, არცა შემდეგში კათალიკოსის საყვედური, მოძღვართ-მოძღვრის ვგრძნობდი, რამეთუ ბრძანებითა შენითა დაიწე-
უხადა, როსტევან მეფესთან ავთან- შეძლებს მგოსანი ვინმე უკეთესისა შექმნასა. ტუქსვა, გაენათელის თუ სხვა მამათაგან უკმეხი რა შაირი ესე, და აწ სათხოვარი მექნება მხოლოდ
დილთან ერთად, რომელმაც მეფის დასტურით მას შემდეგ, რაც კიდევ ერთხელ გაისმა დარ- სიტყვები, ბრალდება, რომ მისი შაირი ეწინააღმ- იგი, რომ ნება მიბოძო ამქვეყნიურ ზრუნვათა და
თინათინი შეირთო, ტარიელის დაბრუნება ინ- ბაზში მოწონებისა და კმაყოფილების ხმები, მას დეგება ქრისტეს მცნებათ, რომ ადამიანს უღვი- ცოდვათაგან დავასვენო სხეული ჩემი და გავემ-
დოეთს და ხატაეთის ხელთ გდება, და ბოლოს, შემდეგ, რაც ცხადი გახდა, რომ ვეფხის ტყავის ვებს ხორციელ ვნებებს, რომ უმეტეს მიიჩნევს გზავრო წმინდა მიწას, რათა ღვთის სამსახურში
ტარიელისა და ნესტან-დარეჯანის ქორწილის მქონე მოყმის ამბავი შოთამ, რუსთველად წოდე- სააქაოს საიქიოს წინაშე, რომ მკრეხელობს და გავატარო დღენი ჩემნი, ჯვრისა მას ქართველთა
ამბავი, გარნა თამარ მეფემ თვალი შეასწრო და ბულმა, აქცია შესანიშნავ თხზულებად, წარმტა- ადამიანებს ქვენა გრძნობებს უღვიძებს! მონასტერში დავყო ცხოვრება ჩემი.
იმგვარად თბილად სთხოვა ეს სტროფებიც წა- ცად, საამოდ საკითხავად, აღავსო რა იგი იმ სიბ- და აი, მეფეთ-მეფე, სათაყვანო, თავად ბრძე- თამარმა არ მოუწონა შოთას ეს არჩევანი:
ეკითხა, რომ ეს თხოვნა სინამდვილეში ბრძანე- რძნით, რომელიც კი წარმოუთქვამთ სხვადასხვა ნი და იამბიკოთა შემთხზველი, დედოფალი, – ვერ დაგიდასტურებ მაგა აზრისა კეთილო-
ბას უდრიდა. ქვეყნად მცხოვრებ ბრძენთა-ბრძენ ადამიანებს, რომელიც ითაყვანების არა მხოლოდ ქართველ- ბასა, მგოსანო შოთა. ნიჭი შენი მხოლოდ შენი არ
დიდად კმაყოფილი მეფე და დიდებულები მასთან კაცის სმენა დაატკბო მწყობრი, გამოქან- თა, არამედ მრავალთა ქვეყნისა მბრძანებელთა არის, ქვეყნისაა და ჩვენ ყოველნი ჩვენსა ქვეყანას
გრძნობდნენ, რომ შოთას არანაკლებ შემძრავი დაკებული გამოთქმებით, რომელნიც შეაგონე- მიერ, და ბოლოს, ფილოსოფოსთაგან მიჩნე- ვმსახურებთ და უნდა ვემსახუროთ. ამიტომ რჩე-
და შთამაგონებელი სიტყვები ჯერ კიდევ არ ბენ და შთააგონებენ სიავკარგეს ცხოვრებისას. ული თავისი უსწორობით ერთარსება სამების ვაა ჩემი, ცხოვრება შენი კვლავაც დაჰყო შორის
წარმოეთქვა. ხომ ცნობილია, რომ ყოველ თხზუ- დიახ, შაირის დასრულების შემდეგ თამარმა ერ- მეოთხე წევრად, თვით თამარი უქებს და უწო- ჩვენთა, და ახლავ ვუბრძანებ – გიბოძონ სახელო
ლებას ორი მთავარი ნაწილი აქვს – დასაწყისი და თხელ კიდევ იხმო რუსთველი და მადლი მიაგო ნებს შაირს, მადლს უძღვნის, აქებს და დიდსა უპირველესისა კარისა მგოსნისა, მოგანიჭონ სა-
დასასრული. ვეფხის ტყავის მქონე მოყმის თავ- ესოდენი ფრიად კეთილსასმენი სტრიქონების- წყალობას ჰპირდება! სახლე მრავლითა მონა-ყმითა და შიმუნვარითა,
გადასავალი ბრწყინვალედ დაიწყო. ახლა მთავა- თვის: მაგრამ არა! თვით თამარიც კი ხშირად აღ- და მოგართვან მრავალნი დრაჰკანნი და ოქრო-
რია, როგორ დასრულდება იგი? – მგოსანო, დიდად მასიამოვნა შენმა აგრე მოჩენილა მძევალი მათი, ვისაც ხელთ უპყრია ვერცხლი რჩეული, რამეთუ ნიჭი შენი, მგოსანო,
და აი, დასასრულიც, როგორც ყოველივე ის, ვრცელმა, გარნა მშვენიერმა შაირმა, რომელშიც სულიერება და გონიერება ადამიანთა, მათი ყოველთა ოქროთა და ძვირფასთა თვალთა უმე-
რასაც დასაწყისი გააჩნია. როგორც ჩანს ფრიად მე ყოველივე დავინახე, მოვისმინე და ვიგრძენ: ცხოვრება, არსებობა. ისინი დღემდე ებრძოდნენ ტესად მიჩნს.
ეძნელებოდა მგოსანს გონებაში ხორცქმნილ დიდი ნიჭი შენი, შესანიშნავი მგოსნობა, სიბრძ- შოთას, სდევნიდნენ, კიცხავდნენ, უწუნებდნენ შოთას მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი
ადამიანებთან განშორება მას შემდეგ, რაც ისინი ნე, დახვეწილობა... როგორც ჩანს, გელათისა და აზრებს, ლამის იყო თვით ხელნაწერიც კი ცეც- წმინდა მიწაზე გამგზავრება და იქ, ჯვრის მო-
ეგზომ დახლართული და დაბრკოლებებით აღ- იყალთოს აკადემიებში შენს განსწავლას ამაოდ ხლისთვის მიეცათ ვეფხისტყაოსანი მოყმისა ნასტერში, ბერად შედგომა, თუმცა ახლა ღმერ-
სავსე გზებით ატარა, ვიდრე მიზანს მიაღწევი- არ ჩაუვლია, გარნა, მგოსანო, ვხვდები: შენი შესახებ, და მხოლოდ ახლა მიყუჩდნენ, უკან თის თანასწორი მეფეთ-მეფის ესრეთ ტკბილმა
ნებდა, მაგრამ როდემდე შეიძლებოდა მათზე სა- სიბრძნე უმეტეს არს, ვიდრე პეტრიწისა, ვიდრე დადრკნენ, შური და ღვარძლი მცირე ხნით ჩაიბ- საუბარმა ისე მოხიბლა, რომ წუთით თავისი გა-
უბარი? თხზულება დასრულებას მოითხოვდა! არსენისა იყალთოელისა და სხვათა, ხოლო მგოს- რუნეს, მაგრამ უეჭველია ჟამს დაელოდებიან და დაწყვეტილება გადაივიწყა, ან კი ვის არ დაატყ-
ყოველთა მწერალთათვის ნაცნობია სა- ნობა შენი აღემატება ყოველთა მათ, რომელნი არათუ ამ შაირს შეაჩვენებენ და დაწყევლიან, ვევებდა ეგზომ გულში ჩამწვდომი სიტყვები მთე-
ტანჯველი ესე: თავის ქმნულ დიაცებსა თუ კა- შენ ჩამოთვალე მაგა შაირის ბოლოს: ხონელსა არამედ თვით მის დამწერსაც მრავალსა ავს ლი საქართველოსთვის საფიცრად მიჩნეული
ცებთან გაყრა ძნელია ფრიად და ვითარც ისინი მეფისა, ვინც ისწრაფოდა ყოველი ბოროტება
მთხზველმა არარაობიდან გამოიყვანა სააქაო სიკეთით გადაეწონა და ყოველი ამაო განაზრახი
მზის სინათლეზე, კვლავ არარაობის უფსკრუ- კეთილად დაებოლოვებინა. განა აგრე არ შეძლო
ლისთვის უნდა გაწიროს. გარნა მარადიული, მან, დაეშოშმინებინა ყოველი მისი მოწინააღმდე-
უსაწყისო და უსასრულო მხოლოდ ღმერთია, გე, ვინც არ უნდა ყოფილიყო და მტერნი მეგობ-
ყოვლისა შემოქმედი და საწყისი და თავად უქმ- რებად გაეხადა?
ნადი და უსაწყისო. არცა ტარიელ, არცა ავთან- ასე დასრულდა ის დღე და ასე გამოეთხოვა
დილ, არცა ნესტან და არცა თინათინ არ იყვნენ მგოსანი შოთა თავის მწყალობელს, რომელიც,
უკვდავნი და მარადიულნი, რომ მათზე შოთას მისი შაირისგან მოხიბლული, თავის შიმუნვარებს
დაუსრულებლად ეწერა, ამიტომ პალატში მე- უზიარებდა მოსმენილით აღტაცებას. მთელ
ტად სევდიანად, ხმადაბლა და მძიმედ გახმიანდა ტფილისს უკვე მოსდებოდა შოთას სახელი და
სტრიქონები: აქა-იქ უკვე ერთმანეთს შაირის სიტყვებითა თუ
გასრულდა მათი ამბავი, ვითა სიზმარი სტრიქონებით ეხმიანებოდნენ, რაც შინისაკენ
ღამისა, მიმავალ შოთას საამოდ ჩაესმოდა ყურში და ახ-
გარდახდეს, გავლეს სოფელი, ნახეთ ვედრებდა, რომ ამაოდ არ უღვაწია, ამაოდ არ
სიმუხთლე ჟამისა, დაუხარჯავს ნიჭი და შრომანი ამდენი წლის მან-
ვის გრძლად ჰგონია, მისთვისცა არის ძილზე.
ერთისა წამისა... მაგრამ შოთას ისიც ესმა, თუ როგორ აძაგებ-
აქ კიდევ ერთხელ შეჩერდა მგოსანი და რად- დნენ ამა თუ იმ ტაძრის ამბიონიდან მის თხზუ-
გან საჭიროდ თვლიდა, რომ მის გმირებთან ერ- ლებას საღამოს წირვაზე შეკრებილი მრევლის
თად თავისი სახელიც მოეხსენებინა, ვითარც ესე წინაშე მღვდელნი და ეპისკოპოსნი, რომელნიც
წესად არს მწერალთათვის, ხანჩაგდებით, კიდევ მას ადამიანთა გამრყვნელს, სულის დამამახინ-
უფრო ხმადაბლა დასძინა: ჯებელს, უკეთურსა და ბოროტებას უწოდებდ-
...ვწერ ვინმე მესხი მელექსე მე რუსთველი- ნენ, ამიტომ სახლში მისულმა შოთამ მტკიცედ
სად ამისა. გადაწყვიტა – უგრძნობლად, ჩუმად გაპარული-
თითქოს აქ უნდა დაესრულებინა მგოსანს ყო ტფილისიდან, რათა ვერავის შეეტყო და ვერა-
თავისი შაირი, რადგან რაც სათქმელი ჰქონდა, ვინ გამოდევნებოდა უკან დასაბრუნებლად.
ცხადი იყო, რომ ყოველივე თქვა და, თანაც, თქვა ამიტომ იყო, რომ დილით მეფისგან გამოგ-
ლამაზად, მიმზიდველად, ყურისა და გონების ზავნილი მესტუმრე გაკვირვებული ისმენდა შო-
მიმტაცად, მაგრამ კიდევ იყო რაღაც დასამა- თას დაბნეული ქეშიკებისგან:
ტებელი, შემკვრელი, განმაზოგადებელი, რო- – შინ არ არის ჩვენი ბატონი... არ ვიცით
მელიც არა მხოლოდ დასახელებულ გმირებს, სადაა... არც ის ვიცით, სადმე გაემგზავრა თუ
არამედ მთელ კაცობრიობას მიუდგებოდა და ამ არა... ჩვენთვის არაფერი უთქვამს... ვერაფერს
ქვეყნის ამაოებას კიდევ ერთხელ გააცხადებდა. მოგახსენებთ...
მართლაც, შოთამ მას მერე, რაც კიდევ ერ- მართლაც, ვერსად იპოვეს ვერც მგოსანი
თხელ მოიწმინდა შუბლიდან ოფლი, კიდევ ერ- და ვერც მისი დამნახავი ნახეს ვინმე. „ვეფხის-
თხელ მოავლო თვალი დარბაზს, სადაც ახლა ტყავის მქონე მოყმის ამბავს” ანუ „ვეფხისტ-
მხოლოდ მისი ნიჭის თაყვანისმცემლები იმყო- ყაოსანს”, რომელიც რამდენჯერმე გადააწე-
ფებოდნენ, თუ არ ჩავთვლით შაოსან მამებს, რინა მდივნებს, თამარი ხელიდან არ უშვებდა,
რომლნიც კვლავ გაკერპებულნი ისხდნენ, რად- რაგინდა რა გუნებაზეც არ უნდა ყოფილიყო,
გან მათი ქვადქცეული გულების მოლბობა არა ხან თავად კითხულობდა გატაცებით, ხან მხევ-
შაირს არ შეეძლო, ხელნაწერის ბოლო სტრიქო- ლებს აკითხებდა და თვალებდახუჭული სიამით
ნები წარმოთქვა: უსმენდა, ხოლო როცა რომელიმე საყვარელ
ესე ასეთი სოფელი, არვისგან ადგილს მიადგებოდა, მეორედ და მესამედაც
მისანდობელი, მოისმენდა ხოლმე. ამ ჩვევისთვის მას არც მა-
წამია კაცთა თვალისა და წამწამისა შინ უღალატია, როდესაც მძიმედ დასნეულდა
მსწრობელი, და ხვდებოდა, რომ აქიმთა და მკურნალთა
რასა ვინ ეძებთ, რას აქნევთ? ბედია მცდელობა მისი განკურნებისა, ამაო იყო. ხოლო
მაყივნებელი, როცა ღვთაებრივი თამარი გარდაიცვალა, შე-
ვის არ შეუცვლის, კარგია, ორისავ ავედრა რა სამეფო თვისი ქრისტეს მხოლოდ,
იყოს მხლებელი. დაუსრულებელ მეუფეს ცათა და ქვეყანისასა,
ეს რომ მოისმინეს, მღვდლებმა ერთმანეთს და წესი იგი ქართველთა, და შვილნი იგინი
გადახედეს: რა ორისავ მხლებელობაზეა ლაპა- მისნი, და სული იგი თვისი, ვიდრე წაასვენებდ-
რაკი? იქნებ ესა და ის სოფელი იგულისხმება? ნენ, მის კუბოს შორიახლოს ყოველდღე ხედავ-
იქნებ შოთამ ბოლოს და ბოლოს ჭეშმარიტი მორ- დნენ მუხლმოყრილ ღრმად მოხუცებულ ბერს,
წმუნის აზრები მოიკრიბა და სააქაო ცხოვრება- თეთრი წვერითა და თეთრი თმით მოსილს,
ზე საიქიოს უპირატესობა აღიარა? იქნებ ყოვე- რომელიც, ცრემლმდინარე, უფალს სასოებით
ლივე ამქვეყნიური ვნებები ცოდვად გამოაცხადა ავედრებდა თამარს, თამარ მეფეს, მთელი სა-
და მხოლოდ უფლისთვის თავშეწირვა აღიარა ქართველოისა და, უპირველესად, მის სალო-
მორწმუნის მთავარ მიზნად? კიდევ რას იტყვის ცავს.
ამა საკითხზე? მოვიცადოთ, იქნებ არ სჯობდეს იგი თავის ვინაობას არავის უმხელდა და
შევრისხოთ ისიცა და მისი შაირიც? მით უფრო, ვერც ვერავინ ხვდებოდა ვინ იყო ეს მოხუცი ბერ-
მეფე მოწყალების თვალით უცქერის, ის კი არა, მონაზონი, მაგრამ თუ ვინმე კარგად დააკვირ-
იწონებს კიდეც? დებოდა, მასში მგოსან შოთას ამოიცნობდა,
მაგრამ შოთამ იმედი გაუცრუა მათ და „ვეხისტყაოსნის” დამწერს, ვისაც იერუსალიმს
აღარც უფალზე უთქვია რამე, აღარც რწმენა- შეეტყო მეფეთ-მეფის სნეულება და სასწრაფოდ
ზე და თამარიც აღარ უხსენებია, მან მხოლოდ წამოსულიყო, მაგრამ ცოცხალისთვის ვეღარ ჩა-
ის აღნიშნა, ვის გვერდში ყოფნას ლამობდა, მოსეს, შავთელს იოანესა, თმოგველსა სარგისს რასმე დააწევენ, შერისხავენ და ყოველმხრივ შე- მოესწრო.
როგორც მათი თანასწორი, თუმცა, თუ მონასა და სხვათა. აწ მნებავს მადლი მოგაგო სიამოვ- ავიწროვებენ. ხოლო როდესაც თამარი გელათისკენ წაას-
თქვენსა დამეკითხებით, ყოველსა დასახელე- ნებისათვის ამისა და იმა ხოტბათათვის, რაც ამიტომ სჯობს, ვიდრე ისინი განდევნიან, თა- ვენეს, შოთა მეტეხის ხიდთან ერთ ხანს გახე-
ბულსა აღემატებოდა, თანაც არა ერთ, არამედ შენ აღმოგითქვამს, თუნდაც დასაწყისში შენი ვად გაეცალოს ამ მიუნდობელ და მუხთალ ადა- ვებული იდგა, ხან ნარიყალას ახედავდა, ხან
რამდენიმეგზის: შაირისა. აწ მთხოვე რაიცა გნებავს, რომ მე მო- მიანებს, რომელნი ვერ ხვდებიან თუ რა სიდიადე მტკვარს გადაჰყურებდა, რომელიც იმ ხანებში
ამირან დარეჯანის ძე მოსეს უქია, ხონელსა, გიწყო შენ ყოველივე კეთილი. მოუვლინა ღმერთმა ამ შაირის სახით მთელს მოდიდებული მოდიოდა და კლდეებს ძირს ზათ-
აბდულ-მესია შავთელსა, ლექსი მას შოთა თავდახრილი ისმენდა თამარ მეფის ქე- ქვეყანას, მთელს საქართველოს! ქით ულოკავდა, მერე ბერული ქუდი მოიხადა,
უქეს რომელსა, ბას და უხერხულობისგან არ იცოდა ან ხელები – ბრწყინვალე მეფეო და დიდებულო დედო- მხრებჩამოყრილი და მოხრილი პირქვე დავარდა,
დილარგეთ სარგის თმოგველსა, სად წაეღო და ან მზერა რაზე შეეჩერებინა: ეს ფალო ჩვენო, სათაყვანო და მზეზე აღმატებულო მცირე ხანს მიწა ცრემლით დაალტო, ბოლოს კი
მას ენადაუშრომელსა, არ იყო მიჩვეული ქებას, იმას, რომ დაუფასებდ- საფიცარო მთელის ხალხისა, ვმადლობ შენთა ბა- წამოდგა და ნელი, მოხუცებულის ნაბიჯით სამხ-
ტარიელ მისსა რუსთველსა, მისთვის ნენ ამდენი წლის შრომას, სიტყვასთან ჭიდილს, გეთა, რომელ მე ასრეთი ქება მიძღვენ, რომელ- რეთისაკენ გაეშურა – იქით, საიდანაც მეფესთან
ცრემლშეუშრომელსა. ღამეების თევას, ყოველივე ამ ქვეყნიურისგან საც, ვგონებ, არად იმსახურებს ესე შაირი ჩემი, გამოსამშვიდობებლად მოვიდა და სადაც მას
დიახ, გასრულდა ესე ამბავი! ამბავი ხელის- განდგომას, როცა სხვა არაფერი აგონდებოდა, – მოახსენა შოთამ, – იგი შთაგონებულია შენგან, თავისი ბოლო ნავსაყუდელი ელოდა, ადგილი,
ხელ საგოგმანები, რომლის ბრწყინვა ბევრმა ვერ გარდა თავისი ტარიელის ცრემლებისა, ავთან- შენგზის და შენ გეძღვნება ვითარცა ლოცვანი რომელსაც მისი ძვლები თავის უბეში უნდა შე-
დაინახა და არც ირწმუნა, ბევრმა მკრეხელობად დილის კეთილხმოვნებით ამღერებისა, ნესტანის მიძღვნილი ღვთაებისადმი ჩვენისა. უზომოა ეფარებინა – იერუსალიმის ჯვრის მონასტერში,
და ცოდვიანად ჩათვალა, სამაგიეროდ მრავალმა ქაჯეთს პყრობისა და მიჯნურისგან მოშორების ჩემი აღტაცება შენით, მეფეთ მეფეო, და მადლი- სადაც იგი ორ სანუკვარ რასმე ჩაიტანდა საფ-
დიდებულმა და ერისკაცმა, მისით მოხიბლულმა, გამო გლოვისა, თინათინის ფიცისა და ლოდინი- ერება ჩემი შენდამი ესრეთი თბილი სიტყვები- ლავში: თავის „ვეფხისტყაოსანსა” და ძვირფასზე
აღიარა მისი რჩეულობა და მისი აღმატება არა სა ავთანდილის მიმართ და მრავალთა სხვათა სათვის. გარნა მოგახსენებ, რომ შენსა სინათლე- ძვირფასი ადამიანის – თამარის ხსოვნას...
დასაწყისი გვ.1,2 სამეფო სადგომები სულაც აქ იგულისხ- მხარეს ქვაყოჩის ფიგურებიანი საფლა- ვიდრებული ზედწოდება „ალასტანელი” მსგავსად თრიალეთში, ამავე პერიოდის
მებოდა, ან მერე აქ გადმოინაცვლა და ვის ქვებია კვარცხლბეკზე წამომართუ- – უფლისწულს ნიშნავდა, რადგან ალას- ძალაუფლების მანიშნებელი მეფეთა
ქართველი მეფეების კიდევ ერთი ამიტომაც შეერქვა “მერე-ნი”, მერენი- ლი. იქვე საინტერესო სარკოფაგი და ტანი მაშინ საუფლისწულოს ცენტრი ხელიანი სტელების სიუხვე; ლორეში
ცნობილი სადგომი ჯავახეთში ღრტი- აა? ჯავახური გადმოცემის მიხედვით საფლავის ქვებია. სამეფო გორა მთელს იყო (საუფლისწულოს შემადგენლო- მათ მიერ წარმოებული ბრძოლები და
ლას მიდამოებში ყოფილა. ქართლის აქ თამარ მეფეც ამოდიოდაო ზაფხუ- ზეგანს ზემოდან ამაყად გადმოჰყურებს ბაში, ჯავახეთთან ერთად, ლორეც შე- სომხეთში, დღევანდელი აშტარაკის
ცხოვრების მიხედვით, დაახლოებით ლობით, დასასვენებლად. და ისე ხელისგულზე მოჩანს ყველაფე- დიოდა). ქართული საისტორიო წყარო- რაიონში მდებარე, XIII საუკუნეში აგე-
1046 წელს, საზაფხულოდ ღრტილაში მომდევნო წლეში მეფეების გიორ- რი, რომ აქ შემდგარ მეფეებს ჭოგრი- ების მიხედვით, სავარაუდოდ, აქ აღი- ბული ჰოვჰანავანქის ტაძრის ქართული
მდგარი ბაგრატ IV-ის (1027-1072) კარ- გი II-ის (1072-1089 წწ) და დავით აღმა- ტის გამოყენა მაინცდამაინც არ დას- ზარდნენ თამარ მეფის ვაჟი, პირველი წარწერა, რომელშიც მოხსენიებულნი
ზე, ქართული და სომხური სამოქალაქო შენებლის (1089-1125წწ) საზაფხულო ჭირდებოდათ. ამ გორის ქვემოთ, დასავ- „ალასტანელი” უფლისწული გიორგი IV არიან ჯავახეთის პროვინციის მეფეები:
და სასულიერო საზოგადოების მეწინა- რეზიდენციები ბოჟანოს მიდამოებში ლეთით, ვებერთელა ანკარა წყაროების - ლაშა (1207-1223) და მისი და რუსუდა- მელქისედეკი, თამარი და გიორგი. წარ-
ვენი შეკრებილან, რომელთაც ქალაქ ყოფილა გამართული. „ქართლის ცხოვ- შემკრები ბუნებრივი აუზია. რომლის ნი. ლაშა-გიორგი, როგორც ჯავახეთის წერა პატრონთათვის, დროებით წართ-
ანისის ბიზანტიელთაგან დახსნაზე რებაში” დაცული ცნობის მიხედვით: ნაპირზე დიდი თუ პატარა სადგომების საუფლისწულოს მმართველი, მოხსე- მეული, ამ ტერიტორიის დაბრუნებას
უნდა ემსჯელათ. სწორედ ამ შეკრები- მას მერე, რაც დავით აღმაშენენებელმა კონტურებია. სავარაუდოდ ქართველ ნიებულია ბარალეთის ეკლესიის, პტე- გვამცნობს. ჰოვჰანავანქის წარწერა
სას, სომეხ და ქართველ სასულიერო (1089-1125) შირვანსა და რანში ლაშქ- მეფეთა სადგომები აქ იქნებოდა. ამა- ნისა და ზრესკის ხელიანი სტელების იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ კიდევ ერ-
პირთა შორის, თეოლოგიურ საკითხთა რობის შემდეგ 1123 წლის მაისში „აიხუ- ვე გორის ჩრდილო-აღმოსავლეთით წარწერებში. ასევე, ახალქალაქის ციხის თხელ ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ ის-
გამო რამდენიმე დღიანი პაექრობა – ნა სომხითისა ციხენი” და „ივნისს წარე- არანაკლებ დიდი და უფრო წყალუხვი ტერიტორიაზე ნაპოვნ სპილენძის მო- ტორიული სომხეთის ჩრდილოეთი ნაწი-
„სჯულის გამოძიება”, გამართულა. ამ მართა ლაშქრითა, განვლო ჯავახეთი, წყაროების სათავეებია, რომელთა მახ- ნეტებზე, რომელსაც შემდეგი წარწე- ლი მაშინდელი ქართული სახელმწიფოს
„გამოძიებას” უდიდესი მნიშვნელობა კოლა-კარნიფორი, ბასიანნი, სპერამდინ ლობლადაც ნაგებობათა ნაშთები შეიმ- რა ამშვენებს: „მეფე გიორგი, თამარის ორგანული ნაწილი იყო. ალასტანელ
ჰქონდა სამხრეთ საქართველოს მოსახ- და რაცა პოვნა თურქმანნი, მოსრნა და ჩნევა, მაგრამ აქ მეფეთა სადგომების შვილი, ჯავახთუფალი”. ვარაუდობენ, მეფეებს, ჯავახეთის პოლიტიკურ მოძ-
ლეობის სულიერი სიმტკიცისათვის, მე- ტყუ-ყო; ჩამოვლო ბუატაყური და და- არსებობა ნაკლებ სავარაუდოა, რადგან რომ ვარძიაში, ანანაურის მომცრო ეკ- ლიერებასთან ერთად, კულტურული და
ტადრე ტაოს მოსახლეობისათვის, რომ- წუნა ოლთისნი და მოვიდა თრიალეთს შედარებით დახურული სივრცეა. ორი- ლესიის დასავლეთი კედლის ფრესკაზე, სამწიგნობრო კერების გაცოცხლება-
ლის მცირე ნაწილიც ჯერ კიდევ IX-X დიდითა გამარჯვებითა” („ცხოვრება ვე მხრიდან გამომდინარე წყაროები ლაშა-გიორგის მეფედ კურთხევის სცე- გაძლიერებაზეც უზრუნიათ. სწორედ
საუკუნეებში მომძლავრებული სომხუ- მეფეთ-მეფისა დავითისი, „ქართლის სოფლის ბოლოში მოზრდილ მდინარედ ნა უნდა იყოს გამოსახული. ლაშას ძე, მათ მიაწერენ ვარძიის მონასტრის გამშ-
რი ეკლესიის ზეგავლენის ქვეშ იმყო- დავით VII - ულუ (1247-1270), ალასტან- ვენებასა და მთავარი ტაძრის ჩრდილო-
ფებოდა. ღრტილაში სომხურ დელეგა- სამსრის წარწერიანი ქვა ში ნაპოვნ სპილენძის მონეტაზე ასეა ეთით, პატარა სალოცავის აგებას.
ციაში იმყოფებოდა მარმაშენის მონას- მოხსენიებული: „დავით, ძე გიორგისა, XIV საუკუნის ბოლოსათვის, საქარ-
ტრის „დიდი მოძღვარი სომხეთისაი”, ჯავახთუფალი”. ხოლო, სოფელ გომან- თველოს სამხრეთით და თავად საქართ-
სოსთენი, „ფრიად მეცნიერ” წერილთა ში აღმოჩენილი, რუსუდან მეფის (1223- ველოში განვითარებულმა მოვლენებმა,
და მონოფიზიტური სარწმუნეობისა. 1245) ხელიანი სტელის წარწერა – „ი(ეს) სომხეთის ტერიტორიების დაკარგვამ,
ქართველ სასულიერო მოღვაწეთაგან უ ქ(რისტ)ე, ადიდე მეფეთ/მეფე რ(უ) საქართველოს სამხრეთის კარიბჭის,
ღრტილაში ყოფილან წურწყაბის ეპის- ს(უ)დ(ა)ნ და ძე მ(ა)თი დ(ავი)თ”, („ჯავა- ლორეს მხარის, თურქმანების მიერ და-
კოპოსი გვარად მიქელაძე, ყველელი ხეთის ეპიგრაფიკული კორპუსი”, თბ., კავებამ და დაკარგვამ; ქვეყნის კიდევ
ბერი სანანო, მტბევარი ეპისკოპოსი 2012, გვ. 43.) ამტკიცებს, რომ უკვე XIII უფრო არევ-დარევამ და ჯაყელ-ციხიჯ-
გრიგოლ აბუსერის ძე და გაბრიელ საუკუნის პირველ მესამედში ჯავახეთი ვარელების სამფლობელოების ჯავა-
უკის ძე. თუმცა ამ მღვდელმთავრებს საუფლისწულო დომენიდან სამეფო ხეთისკენ გაფართოებამ, ალასტანელი
სათანადოდ არ სცოდნებიათ მონო- დომენად გადაიქცა. ამავე დროს ალას- პროვინციის მეფეების დაკნინება და
ფიზიტური დოგმატიკა და სოსთენ- ტანს, თავისი შემოგარენით, მაინც შე- შემდგომში, საბოლოოდ, გაქრობა გა-
თან საპაექროდ მოუწვევიათ იმხანად ნარჩუნებული ჰქონდა საუფლისწულო მოიწვია.
იერუსალიმიდან სამშობლოში დაბ- მამულის სტატუსი. იცოდნენ რა მისი ძველად სამი (ზემო, შუა და ქვე-
რუნებული და ანჩელ ეპისკოპოსთან სტრატეგიული და სახელმწიფოებრივი მო) ალასტანის მაგივრად დღეს გვაქვს
სტუმრად მყოფი ეფთიმე გრძელი. ეს მნიშვნელობა, საუკუნეების განმავლო- ერთი – ახალქალაქის მუნიციპალიტე-
უკანასკნელი ანჩელ ეპისკოპოსთან ბაში, ჯავახეთს ქართველი მეფეების ტის შემადგენლობაში მყოფი, შარვაშე-
ერთად მეფეს ღრტილაში ხლებია. ყურადღება არასდროს მოჰკლებია, თის ქედის სამხრეთით, ზღვის დონიდან
სომეხ-ქართველთა „სჯულის გამოძი- მაგრამ ჯავახეთის ჯერ საუფლისწულო 1660 მეტრზე მდინარე ჭობარეთის
ება” რამდენიმე დღე გაგრძელებულა. და შემდგომ სამეფო დომენად გადაქ- წყლის ორივე ნაპირზე გაშენებული,
პაექრობა ქართველთა გამარჯვებით ცევამ, მისდამი დამოკიდებულება სხვა კათოლიკე სომხებით დასახლებული
კი დასრულებულა, მაგრამ მაინც ვერ ხარისხში აიყვანა. სოფელი. აქაც, სერიოზული არქე-
მოხერხებულა „ამპარტავანი” სომეხი 1293 წელს მონღოლებმა, აღმოსავ- ოლოგიური შესწავლის გარეშე ძალიან
მღდელთმთავრების „მართლისა სარ-

წმუნოებისაკენ” მობრუნება. ანისის ცხოვრება”, I, , 1955, გვ. 320-321.) იკრიბება, რომელსაც ადგილობრივი ლეთ საქართველოს მეფედ, დემეტრე ძნელია სამეფო რეზიდენციების და
ბიზანტილთაგან გამოსახსნელი ალიან- ამის შემდეგ დავითს ნაალაფარი ქართველები ძველად აკარანთას (აგა- II თავდადებულის ძე, დავით VIII (1293- საუფლისწულო სასახლეების კვალის
სიც ვერ შემდგარა. ჯარი დასასვენებლად დაუთხოვია და რანთას) სახელით მოიხსენიებდნენ. 1311) დაამტკიცეს. დავით მეფე ყველა, დადგენა. ამჟამინდელი სოფლის (სავა-
დადასტურებულია ღრტილაში სა- თვითონ ჯავახეთში, ბოჟანოში, ანკარა დღევანდელ რუკებზე იგი ზოგან ბეჟა- ძალისმიერი თუ დიპლომატიური, ხერ- რაუდოდ შუა ალასტანის) ცენტრში X
აგარაკოდ დედოფალ გურანდუხტის წყაროების სათავეებთან მდებარე სა- ნოს წყალის, ზოგან ბარალეთის წყალის ხით შეეცადა ესარგებლა მონღოლთა საუკუნის კამარაჩამოქცეული ქართუ-
და უფლისწულ გიორგის (გიორგი II) მეფო სასახლეში, სააგარაკოდ გადმო- სახელითაა დატანილი, რაც არასწორია. შორის შიდა აშლილობით, რათა საკუ- ლი დარბაზული ეკლესია დგას, რომ-
ყოფნაც. – „გურანდუხტ და გიორგი, ძე სულა. ვერც ჯარმა და ვერც მეფემ რი- XII საუკუნის ბოლოს, ჯავახეთში თარი ქვეყანა როგორმე ეხსნა მათი ლის ყველა კუთხეში ბოლნური ჯვარია
ბაგრატისი, დგეს ღრტილას და რა ცნეს გიანად დასვენებაც კი ვერ მოასწრეს, უკვე ვარძია. ზემო ვარძია და ვანის უღლისაგან. თუმცა ვერაფერს გახდა გამოსახული. აღმოსავლეთის სარკმე-
შეპყრობა ლიპარიტისი, შეიყვანეს ახალ- რომ 1123 წლის 20 აგვისტოს ბოჟანოში ქვაბები იქცნენ სამეფო-სამონასტრო და 1302 წელს ყაზან-ყაენს დაუზავდა. ლი სამი ბოლნური ჯვრითაა მორთუ-
ქალაქს და მუნ მოილოდინეს ბაგრატ” დავით აღმაშენებელთან, 60 წლის გან- კომპლექსებად. ამ პერიოდიდან მოყო- ყაენმა მეფედ მისი ძმა ვახტანგ III დაად- ლი, რომლის კიდეში არსებულ ნუსხურ
(სავარაუდოდ ახალქალაქში სამეფო სა- მავლობაში თურქ-სელჯუკთა ტყვეობა- ლებული, ვარძიასთან დაკავშირებული, გინა, რომელიც „არაწინაღუდგებოდა წარწერაში მაშენებელი ვინმე ნოშელია
სახლე უნდა ყოფილიყო). გამეფების შემ- ში მყოფი, ანისის გამორჩეული სომეხი ნამდვილი თუ გამოგონილი, თითქმის ძმასა თვისსა დავითს” და მას სამართა- მოხსენიებული. იმავე ფასადზე შემორ-
დეგ გიორგი II-ს სააგარაკოდ ღრტილას თავკაცები გამოცხადებულან და მეფეს ყველა ისტორია, თამარ მეფის სახელ- ვად გადასცა „ჯავახეთი და ალასტანი”. ჩენილ კიდევ ერთ წარწერაში დაჩი
ჩრდილოეთით, ცხენით ორი-სამი საათის მათი ქალაქის გათავისუფლებას შევედ- თან ასოცირდება; მათ შორის თავად მატიანეში ჯავახეთის და ალასტანის საოლასძეა მოხსენიებული. ტაძრის
სავალზე მყოფი ბოჟანო აურჩევია. რებიან: „მოვიდეს მწიგნობარნი ანელთა ტოპონიმთან დაკავშირებული ლეგენ- ცალკე მოხსენიება იმის მანიშნებელია, კედლებზე კიდევ რამდენიმე წარწერა
ღრტილა დღევანდელი ახალქა- თავადთანი და მოახსენეს მოცემა ქალა- დაც. ვარძიაშია დაცული თამარ მეფის რომ როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მას ყოფილა, რომლებიც ზოგი ფილები-
ლაქის მუნიციპალიტეტის მთლიანად ქისა”. დავით მეფეს მათი თხოვნა შეუს- ოთხიდან ერთ-ერთი ფრესკაც. მერე რაც რუსუდან მეფის დროს ჯა- ანადაა ამოღებული, ზოგიც საგულდა-
სომხებით დასახლებული სოფელი იხ- მენია, სამ დღეში ჯავახეთში 60.000 ახლო აღმოსავლეთში საქართვე- ვახეთი სამეფო დომენად გამოცხადდა, გულოდ განადგურებულია. ეს ერთი
ტილაა (1720 მ ზღვ.დ-დან), რომელიც მხედრისთვის მოუყრია თავი, ანისზე ლოს მოძლიერებით შეშფოთებულმა ალასტანს საუფლისწულო მამულის ციცქნა და ასეთ ისტორიულ ადგილზე
ახალქალაქის პლატოს ჩრდილო-აღ- გაულაშქრია, გაუმარჯვნია და სომეხთა რუმის სულთანმა, 1203 წელს, მუსლიმ- სტატუსი შეუნარჩუნდა და ქართველი ფაქტიურად ერთადერთი შემორჩენილი
მოსავლეთ კიდეში, მეღრეკი-სამსრის დედაქალაქი საქართველოსთვის შემო- თა 400 ათასიანი ჯარის შეკრება მო- უფლისწულები, მათ შორის დავით დე- ისტორიული მემკვიდრეობა ჩვენდა სა-
მონასტრებისკენ მიმავალ გზაზე მდე- უერთებია. ქალაქი სამართავად მესხი ახერხა და საქართველოსკენ დაიძრა. მეტრეს ძეც, კვლავინდებურად ალას- მარცხვინოდ, უპატრონობით ინგრევა!
ბარებს. ღრტილა წყალუხვი წყაროების აზნაურებისთვის ჩაუბარებია (იქვე გვ. რუქნადინმა თამარს თავხედური ში- ტანში იზრდებოდნენ. „მეფეთ-მეფობი- ამავე ტაძრის გვერდით XIX საუკუნეში
სათავეებში გაშენებული სოფელია, რო- 320-321.) დავით აღმაშენებლის მიერ ნაარსის წერილი გამოუგზავნა და სამე- დან” უბრალო მეფედ ჩამოქვეითებული აშენებული ვებერთელა სომხურ-კა-
მელიც მთელ პლატოს ზემოდან გად- ანისის გათავისუფლების ამბავს მოგ- ფოს დანებება მოსთხოვა. ქართველებმა დავითი, დროებით ბედს შეურიგდა და თოლიკური ტაძარია, რომელიც ბოლო
მოჰყურებს. ენდემური ფოთლოვანი ვითხრობენ სომეხი ისტორიკოსებიც, ჯარის შეგროვება დაიწყეს: „მოუწოდეს ალასტანში დამკვიდრდა. მან ფართო წლებში თავიდან განუახლებიათ. ამჟა-
ტყის კორომი სამხრეთით, სოფლიდან მათეუს ურჰაეცი და ვარდანი. სპათა იმერთა და ამერთა, ნიკოფსიით დიპლომატიური კავშირები დაამყარა, მინდელი ალასტნის ჩრდილო-დასავ-
რამდენიმე კილომეტრშია შემორჩე- ბოჟანო დღევანდელი ახალქალა- დარუბანდამდის, და შეკრბეს ჯავა- მათ შორის ეგვიპტის სასულთანოსთან ლეთით, 400-500 მეტრში შემაღლებულ
ნილი, მაგრამ უწინ, როცა აქ მთელი ქის მუნიციპალიტეტის ფარგლებში ხეთს”. „ვითარცა ვეფხვნი სიკისკასითა და ქართველთა არა ერთი ელჩობის შე- ქედზე კლდეკარი და საკმაოდ დიდი სი-
არემარე ტყით იქნებოდა დაფარული, მყოფი სომხებით დასახლებული სო- და ვითარცა ლომნი გულითაო“– წერს დეგად მიაღწია შეთანხმებას და იერუ- მაგრის კონტურებია. გალავანს შიგნით
ძნელი წარმოსადგენი არაა, როგორი ფელი ბეჟანოა (1820 მ. ზღვ. დ-დან). ბასილი ეზოსმოძღვარი. „და მივიდა თა- სალიმის ჯვრის ქართული მონასტერი ნაეკლესიარი, საცხოვრისები, ქერის
თვალწარმტაცი გარემო და სასიამოვ- სოფელი მდებარეობს ტაბაწყურისკენ მარ ვარძიას, ვარძიის ღვთისმშობლისა კვლავ ქართველებს დაუბრუნდა. სწო- ორმოები, ჭის კონტურები, ჯერ კიდევ
ნოდ გრილი სააგარაკოდ ზედგამოჭრი- სამხრეთ-აღმოსავლეთით და ჩრდი- წინაშე, და ცრემლითა შეევედრა სოს- რედ დავით VIII-მ დაუდო სათავე ბაგ- შესამჩნევია. შეიძლება ეს ტერიტორია
ლი ჰავა იქნებოდა. მეფეთა სადგომების ლო-აღმოსავლეთით ამავალი გზების ლან დავით და სპა მისი; და დროშა მისი” რატიონების ე. წ. „ალასტანელი”, იგივე ძველ ზედა ალასტნს უკავშირდება. ქე-
კვალი დაუდგენელია, მაგრამ სოფლის გზაგასაყარზე. დღევანდელი სოფელი („ისტორიანი და აზმანი შარავანდედდ- „პროვინციის მეფეების” შტოს. ჯავა- დის კიდეში ადგილობრივებს ორი მომ-
შუაგულში შემორჩენილი (VII-X-XIV) ფაქტიურად სამი უძველესი ქართული თანი”, „ქართლის ცხოვრება”, II, 1959, გვ. ხეთის პროვინციელ მეფეებად მოიხსე- ცრო სომხური სალოცავი აუგიათ
საუკუნეების ტაძარი, რომელიც თავი- სოფლის ჯანჯღის, ლეკნარის და ბოჟა- 94-95). ტაძრიდან მობრუნებულმა მეფემ ნიებენ დავითის შთამომავალებს: მელ- როგორც ნახეთ, რადგან ქართველი
დან ჯვარ-გუმბათოვანი ყოფილა და ნოს ადგილზეა გაშენებული. სოფლის დალოცა საკუთარი არმია და ფეხშიშვე- ქისედეკი (1311-1320), თამარი (1320- მეფეები ძალიან კარგად ხვდებოდნენ
მერე დარბაზულად გადაუკეთებიათ ბოლოში X საუკუნის ლეკნარის მონას- ლი წინ გაუძღვა. გარკვეული მანძილის 1340), ანდრონიკე (1340-1354), დავითი როგორი სასარგებლო და მოხერხებუ-
თავისი ფორმებით, ბარელიეფებით, ტრის ნაშთია, რომელზეც შორიდან გავლის შემდეგ, დროშა დავით სოსლანს (1354-1382), გიორგი (1354-1373). ლი იყო მათთვის ჯავახეთში ყოფნა და
აშკარად გამორჩეულია და სამეფო ტაძ- კედლების ნანგრევებზე ეულად წამო- გადააბარა და კიდევ ერთხელ დალო- ერთ-ერთი უკანასკნელი ალასტანელი იქიდან მთელი ქვეყნის მართვა, პერი-
რის შთაბეჭდილებას ტოვებს. ტაძრის მართული სამრეკლო ნაწილი ერთდ- ცა ბასიანისკენ მიმავალი ქართველთა მეფე იყო ანდრონიკეს შვილი, გიორგი ოდულად ჩამოდიოდნენ, რჩებოდნენ
კედლებზე და იქვე, საფლავის ქვებზე როულად შთამბეჭდავად და გულსაკ- ლაშქარი; თავად კი ოძრხეში (სამცხეში) ალასტანელი (1355-1373), რომელიც და არც თუ იშვიათად სწორედ ჯავა-
ექვსი ასომთავრული წარწერაა. სოფ- ლავად მოჩანს. ლეკნარის სამხრეთით გადავიდა იოანე შავთელთან, ქართლის თურქებთან ბრძოლაში დაიღუპა და ხეთში ხდებოდა უმნიშვნელოვანესი
ლის დასავლეთით, არცთუ ისე მაღალ უნაგირა გორაა, რომლის ჩრდილოეთის კათალიკოსთან თევდორესთან და სხვა ვარძიაში დაუსაფლავებიათ. სახელმწიფოებრივი თუ საეკლესიო
გორაზე მეგალითური ციხის ნანგრე- მხარეს მეგალითური ციხეა, მეორე მხა- სასულიერო პირებთან ერთად. მალე აქ მართალია, ალასტანელი პროვინ- პრობლემების მოგვარება. საუკუნეების
ვებია, რომელიც შუა საუკუნეებში მე- რეს ბრტყელთავა გორის თავზე ქვალო- მეფეს ქართველთა ბრწყინვალე გამარ- ციის მეფეების ძალაუფლება, დროებით განმავლობაში ჯავახეთში დატრიალე-
ფეთა უსაფრთხოების მიზნით, ალბათ, დისგან გაკეთებული გალავნის შიგნით ჯვების შესახებ ახარეს. მანამდეც და მას გიორგი ბრწყინვალემ „დაამცრო”, მაგ- ბულმა უსასტიკესმა ისტორიულმა ქარ-
აქტიურად გამოიყენებოდა. ღრტილას საგულდაგულოდ დამუშავებული ტუ- მერეც თამარი ბევრჯერ ყოფილაო ვარ- რამ ისინი მომენტს არ უშვებდნენ ხელი- ტეხილებმა, დრო-ჟამმაც კი, ბოლომდე
(იხტილა) მერე, სამხრეთ-აღმოსავლე- ფის ქვებისგან ნაშენი სამეფო ტაძრის ძიაში მოსალოცად და განძთშესაწირად. დან და მთელი ჯავახეთის, ქვემო ქართ- მაინც ვერ წაშალა ის ისტორიული კვა-
თით ორიოდე კილომეტრში ტყისპირას კედლების ნარჩენებია. მათ ნაწილზე მას მერე, რაც XII საუკუნის ბოლოს, ლის (ნაწილობრივ შიდა ქართლისაც) ლი, რომელიც მათმა აქ ყოფნამ დაგვი-
დამრეც ფერდობზე გაშენებული სოფე- სომხური სალოცავი დაუშენებიათ და ჯავახეთის ჩრდილო ნაწილი საუფლის- და ლორეს გარდა, მათ ისტორიული ტოვა. ჩვენი ვალია მოვინახულოთ ეს
ლი მერენიაა, რომლის თავზე გადმომდ- მოჩუქურთმებული კოლონების თავები წულო დომენად გამოცხადდა, ალას- სომხეთის ტერიტორიებზეც, კარისა და, ადგილები, რათა შევიგრძნოთ ჩვენი წი-
გარ გორაზე მეგალითური ციხის და მის და ფუძეები, სხვა ნატიფი ორნამენტე- ტანი ქართველ უფლისწულთა სამკ- ზოგიერთი ისტორიკოსის ვარაუდით, ნაპრების და დიდი ქართველი მეფეების
მიმდებარედ სხვადასხვა ნაგებობების ბით დამშვენებული ფილები ალაგ-ალაგ ვიდრო-სამფლობელოდ იქცა. სწორედ ანისის მიდამოებზედაც მიუწვდებო- საოცარი გემოვნება და სტრატეგიული
კონტურებია. ვინ იცის, იქნებ ღრტილას ჩაუტანებიათ. შესასვლელთან ორივე ამ პერიოდიდან, საქართველოში დამკ- დათ ხელი. ამას მოწმობს ჯავახეთის გამჭრიახობა.
„ლოცვად ნობათის" წარდგინება

მოხატულება იყო, რომ მესხეთის უნივერ- საგნად იქცევა, რამეთუ იგი ჭეშმარიტად მა- პოეტის ძმიშვილმა ზვიად მელიქიძემ, უნი-
სიტეტი, თავისი უპირველესი საქმიანობის ღალი დონის პოეტური კრებულია, რომელ- ვერსიტეტის ლექტორ-მასწავლებლებმა და
პარალელურად ქართული მწერლობის გან- საც შევყავართ პოეტის სულიერ სამყაროში. მოწვეულმა სტუმრებმა მაია ქუქჩიშვილმა,
ვითარებისა და აღორძინებისათვისაც მნიშვ- უსმენ უნივერსიტეტის სხვადასხვა ფა- გივი ბუცხრიკიძემ, მარინა ზედელეშვილმა,
ნელოვან საქმიანობასაც ეწევა, რასაც შესა- კულტეტის სტუდენტ-დეკლამატორთა მიერ ავთანდილ ბერიძემ, ასმათ ევსაიამ, თემურ
ბამისი შედეგები მოაქვს. გასული საუკუნის გახმოვანებულ პოეტის ლექსებს და რწმუნ- მაღრაძემ, გულიკო ბექაურმა დიდი სიყვარუ-
90-იანი წლებიდან მოყოლებული ამ მიმარ- დები მისი პოეზიის სიდიადეზე. წიგნის წარდ- ლითა და პატივისცემით გაიხსენეს ძვირფასი
თულებით არაერთი მნიშვნელოვანი მოვლე- გენისას თითოეულმა გამომსვლელმა კი არა ადამიანი და პოეტის თითო ლექსის წაკითხ-
ნის მოწმენიც გავხდით. მარტო ის რად კმარა, მარტო ამ წიგნის ღირებულებაზე ისაუბრა, ვითაც გამოხატეს მისდამი სიყვარული და
რომ აქ, უნივერსიტეტში, ტრადიციული გახ- არამედ გაიხსენა სერგო მელიქიძესთან ერ- პატივისცემა. აქვე უნდა ითქვას, რომ პირ-
და რეგიონისა თუ ქვეყნის სხვადასხვა კუთ- თად გატარებულ იმ დაუვიწყარ დღეებზე, დაპირი კომპიუტერული ჩართვით პოეტისა
ხეებიდან მოწვეულ ცნობილ მწერლებთან თუ რომლებმაც უნდა გვასწავლოს, როგორები და მეცნიერისადმი თბილი სიტყვები არ და-
პოეტებთან შეხვედრები, ახალი
ლიტერატურული გამოცემების
წარდგინებები თუ პოეზიის სა-
ღამოები.
ეს დღეც, არა მარტო ახ-
ლადგამოცემული წიგნის წარდ-
გენის, არამედ უნივერსიტეტის
ყოველდღიურ ცხოვრებასთან
შესისხლხორცებული ჭეშმარი-
ტი მამულიშვილისა და ბევრის-
თვის დღემდე უცნობი, ნაღდი,
სათუთი ნიჭით დაჯილდოებუ-
ლი, სულიერად ამაღლებული
პოეტის გახსენების დღეც იყო.
ოცდაათ წელზე მეტი დრო გავიდა მას სერგო მელიქიძე იმ ადამიანად
შემდეგ, რაც სამცხე-ჯავახეთში განათლების დარჩება ჩვენს მეხსიერებაში,
უმნიშვნელოვანესი კერა – მესხეთის დედა- რომელმაც უდიდესი კვალი და-
უნივერსიტეტი შეიქმნა, უნივერსიტეტი, რო- ტოვა მესხეთის დედაუნივერსიტეტის ცხოვ- უნდა ვიყოთ ცხოვრებაში, რომ ჩვენი არყოფ- იშურეს მისმა ყოფილმა კოლეგებმა ვახტანგ
მელმაც ამ ხნის მანძილზე უდიდესი როლი რებაში. ნის შემდეგაც მოგვიხსენიონ სააქაო ცხოვრე- ინაურმა და ნათელა მელიქიძემ, ხოლო ქალ-
ითამაშა მხარის კულტურულ, საზოგადოებ- იმ დღეს სერგო მელიქიძე თავისი მე- ბაში. თითოეულ მსმენელს გული აუჩუყა, თა- ბატონმა მარინემ, – სერგო მელიქიძის ქვრივ-
რივ თუ საგანმანათლებლო მიმართულებით, გობრის და მისი ნიჭის დიდი დამფასებლის, ვად გულაჩუყებულმა მისმა განუყრელმა მე- მა, უდიდესი მადლიერება გამოხატა ღონის-
მაგრამ მთვარი მაინც ისაა, რომ იგი კადრე- უნივერსიტეტის ლექტორის ლერი ნოზაძის გობარმა მერაბ ბერიძემ, როდესაც გაიხსენა ძიების ორგანიზატორებისა და თითოეული
ბის მომზადების სამჭედლოდ ჩამოყალიბდა მიერ გამოცემული მისი ლექსების კრებულის სერგო მელიქიძესთან უნივერსიტეტში გატა- გამომსვლელის მიმართ.
და დღეს რეგიონის ნებისმიერი სფერო მისი „ლოცვად ნობათის” წარდგენისას, კიდევ ერ- რებული ათეული წლები, როდესაც იქმნებო- წიგნის წინასიტყვაობა მოამზადა მერაბ
აღზრდილებით არის დაკომპლექტებული. თხელ გაცოცხლდა და გვაუწყა, რომ ნაღდი და და ყალიბდებოდა მესხეთში ახალი დიდი ბერიძემ. ღონისძიებას უძღვებოდა ლალი ბე-
ამასთან, იგი ბევრი საინტერესო ინიციატი- ადამიანები მარადიულ სასუფეველში გადას- საგანმანათლებლო კერა. ასევე დიდებულად რიძე.
ვისა თუ სიახლეების სათავეებთან დგას და ვლის მიუხედავად, შთამომავლობაში საფი- წარმოგვიდგინა სერგო მელიქიძის სახე მისმა ქვემოთ გთავაზობთ პოეტის რამდენიმე
თავის სიტყვას ამბობს ქვეყნის განვითარე- ცარ ადამიანებად რჩებიან. სერგო მელიქიძის ყოფილმა სტუდენტმა და ამჟამად უნივერსი- ლექსს ამ კრებულიდან.
ბის საქმეში. პოეზიაზე მომავალში ბევრი დაიწერება, მისი ტეტის რექტორმა მაკა ბერიძემ. წიგნის შემ-
მიმდინარე წლის 26 ნოემბერიც იმის გა- ლექსის თითოეული ბწკარედი განხილვის დგენელმა და გამომცემელმა ლერი ნოზაძემ, საკ. ინფორმაცია
სერგო მელიქიძე *** ჩაფერფლილი დიდება... N-ს

დახლართული ცხოვრების
ყელყელა გოგომ ფიქრები, ბოლო მართლაც ასეა,
მერცხალს შორს გაატანაო, სული როცა ბერდება, „განა ამისთვის მოვედი ქვეყნად,
გოგნი გოგო საშემოდგომო ქორწილი ტრფობა მაშინ იწყება... რომ მხოლოდ უნდა ლექსები ვწერო!”
მომავალს გადიტანაო! ოი, დღეთა ნაკადის ამას ამბობდა გულდაწყვეტილი,
გოგნი გოგო ასე ჩქარი დინება, რომ აღარა ხარ, რით დავიჯერო!
სოფლის გოგო, წუთისოფლის ქაოსში მაინც ვერავინ გაიგებს, ალბათ,
უცნაური ღიმილით,
გვირილებით თმადაწნული
რია-რია რეკენ გაბმულ ზარებად, რითი სუნთქვადი, რა გაწამებდა,
როცა აზრი იღვიძებს, სხეულში იქნებ გეჯდა სატანა,
კისკისით და ტირილით!
თეთრი ქალი, ფიქრი რომ დაღვინდება, ვაი, რა უღვთოდ გაგაწვალებდა!
– ტირილითო?! –გაიკვირვებთ,
თეთრი ღამე, ღია კარში შევდივართ, არავისთან შენ არასდროს გითქვამს,
– რა ატირებს ლამაზმანს,
„შავად გათენებული,” სადღაც მიგვეჩქარება! არც არასდროს არ დაგიჩივლია,
ბედი მაინც ბედი არის,
ოცნებები დაკარგული ათასფერად ნათდება ეპიტაფია გეგონა მხოლოდ –
სახლს შორდება ამაღამ!
ცხადიცა და ფარულიც, „ხვალ ჩემ საფლავზე სხვები ივლიან!”
გოგო იყო დაგვიქალდა, გზები გამოუცნობი,
აღარც მზე და აღარც მთვარე, ახლა გავიგე, ვინც რომ ყოფილხარ,
ვნებას ვეღარ ფარავდა... ღიმილი დასთამაშებთ
აღარც ღვინი კახური, რა საჭიროა ამის გამხელა,
მოგვევლინა გოგნი, გოგნი, ჩარიგებულ მაცდურებს,
თეთრი ქალი, თეთრი ღამე, ჩვენს გვერდით იყავ უბრალო კაცი
ულამაზეს ქალადა! დგახარ გაფითრებული...
ღვინო „ალადასტური”... და გული გქონდა თურმე რამხელა!
რამდენს ცეცხლი მოუკიდა, ერთი ვიღაც უცნობი,
არც გიტარა არ მჭირდება, ავადმყოფობა გტანჯავდა ვიცი,
უნებურად ფერფლავდა,
აღარც შენი ფანდური, და უყურებ სკიპტრიან ეული სულის მარტოდ ტარების,
ამ მინდვრებში იზრდებოდა,
ერთმანეთში გახლართულა მოლაქუცე კაცუნებს! ობლად მოხვედი ამ ქვეყანაზე,
ამ შუკებში ცეკვავდა,
აწმყოცა და წარსულიც. და ბაჯაღლო გულს დაატარებდი!
ხვალე უკვე სხვაგან წავა,
ქანდარაზე შემომჯდარა მე როგორ გითხრა, ვის არ უყვარდი,
სხვა მდინარეს გაჰყვება...
ყველა დროის ავსული, *** ჩვენში შენ თუკი ვინმე გირჩევდა,
გოგო წავა, სილამაზე
ზღაპრებიდან გამოსულა შენ გულნაკლული წახვედი ჩვენგან
ამ სოფელში დარჩება.
ჩემი ძნელი წარსული... სიცხიან ველებს ალმური ასდით, და ამას, ალბათ, ვერვინ გამჩნევდა!
გოგნი, გოგნი, გოგნი, გოგნი,
თეთრი ქალი, ივლისი იწვის, როგორც აბედი... ასეთი არის პოეტის ხვედრი,
ასე ნეტავ რად ხდება,
თეთრი ქალი, გეძებ, გეძახი დიდი ხნის მერე, გამარჯვებული მაინც ისჯები,
მეც მიყვარდა,
საით არის წასული?! გაგაცამტვერებს ბედი მდევარი,
შენც გიყვარდა, სად დაიკარგე, საით წახვედი,
თუკი მას სადმე გადაეყრები!
დავრჩით გოგოს მაყრებად! თუ ასე იყო, თუ ასე გსურდა,
„თავხედ” ბიჭს სიტყვას
*** რაღას მაძლევდი!
*** არ მაპატია ცხოვრებამ ***
დილისკას სეტყვა მოსულა, მცირეოდენი შეცდომაც,
ქილდას წალეკა ყანაო, ბოლომდე გამაცამტვერა *** როგორც ყველას – მეც მიყვარდა
აფნიას, ქარცეფს, მირაშხანს, ამ უწყინარმა „ცოდვებმა”. შენნაირი გოგო,
ვაი ჩვენს გამჩენს, როგორც ყველა – ვაღმერთებდი
ოდოჟღერ დააყარაო... თუმცა მეგონა ვთესავდი –
ვაი ჩვენს ყოფას, სიყვარულის მომგონს:
ისე გახადა მინდვრები, სიყვარულს, კაიკაცობას...
თავი თუ სადმე გამოგვეყოფა, გოგნი, გოგნი, გოგნი გოგო...
სოხახებს დაამგვანაო... უანგარობა გადმექცა
გულხელდაკრეფით თავს ვუკრავთ მათოვდი და მათბობდი,
რაღა უშველის ჯავახეთს, ყოფნა-არყოფნის არცნობად!
... გესმით? მიღიმოდი, მახელებდი,
რარიგად გაამწარაო!.. ყველა აღზევდა, გაფუვდა...
ყოფნა-არყოფნას! უარს როდი ამბობდი...
სინდისიც ზედ მიაყოლეს –
ირონიულად დამსეტყვეს, არ მეგონა წახვიდოდი,
*** ჩაუქოლავად ჩამქოლეს... თუ როდესმე დამთმობდი,
ყველა ოცნება და ნატვრა *** ასე უცბად გამყინავდი,
ციცაბოზე ჩამოვირბენ, უბრალოდ, ქარს გავაყოლე! მერმე სხვას გაათბობდი...
„ასჯერ გაზომე” – ჩამიქროლა დროის ეტლმა,
გვერდს ავუქცევ ფერდიგორას, ბრძნული აზრია,
გამოვყვები ქარის ქროლვას, შუა გზაზე დამტოვა –
მაგრამ ყოველთვის ჩემში დარჩა გოგნი, გოგნი,
გითვალთვალებ შორი-შორად! *** როდი მართლდება, რომელმაც მიმატოვა!..
ვინ გამიყო გული ორად, ზოგჯერ თუ მართლა ასჯერ გაზომე,
შენს ღიმილს ვინ დამაშორა, სიკვდილს ხატავდა
ვეღარ მოასწრებ, დაგვიანდება!
ვინ გათელა ჩემი გრძნობა, მთელი სიცოცხლე,
ვინ აქცია ლამაზ ჭორად. დახატა კიდეც, ***
მორჩა, გათავდა...
და როცა მოკვდა *** თუ დავიბადეთ, უნდა ვიცოდეთ,
თავთით დაუდეს რა არის კაცის აზრი, გონება,
*** ხატი, რომელსაც ჩემი ცხოვრების აღმართი
ადამიანზე საუკეთესო
თვითონ არ ჰგავდა! შენი სახლიდან დაიწყო,
როგორც და რადგან, ჯერ არ არსებობს „გამოგონება”...
რამეთუ, თუმცა, მე ვდევდი მინდვრად მწყერ-ჩიტებს,
რა თავში ვიხლით სკამების ჯირითს,
როცა, როდესაც... ჩემ წინ ვარდების გზა იყო!
საოხარია ყველა ქონება,
გაიგო მანაც... *** შენ ამიფეთქე ოცნება,
თუკი კაცური დავკარგეთ სუნთქვა,
„მაგრამ” კავშირი გულის ხმა ასად გაიყო,
შორეული მირაჟი გადავიქცევით მგლებად, ქორებად...
ჩადგა შუაში, ავმღერდი ისე, მიზეზი
შენი სულის სარკეა, იქნებ გავლიოთ ცხოვრება ისე,
დანარჩენებმა დაკარგეს ძალა! მე არ ვიცოდი
გადარეულ ოცნების შთამომავლობამ გვითხრას ცხონება!
რა იყო!
მეფისა და უპირველესი მეომრის ანდერძს იხსე- *** ამიტომაც მე გთხოვთ, მოვიწვიოთ ერისთავნი
კახაბერ ჯაყელი ნებს, რომელსაც ამ ცოტა ხნის წინათ ცოდნისა გამთენიისას, როცა ლორეს გარე ციხეში მე- და განვსაჯოთ, როგორ მოვიქცეთ და რა ვუპა-
და წიგნის კაცებში თავად განიხილავდა გიორგი ციხოვნეთაგან მაღვიძარად დატოვებულმა მა- სუხოთ ლორეს მოალყეთ, რომელთაც გაუგო-
(გაგრძ. დასაწყ. N9, 11-12) მესამე და მომხსენებელს უსმენდა გულისყუ- მალმა იყივლა, იოანეს დარბაზის კარზე ვიღაც ნარი სიბრიყვე გამოუჩენიათ და კანონიერების
რით. აქოშინებული შემოვარდა და მთავარსარდლის მტრობასთან ერთად უმსგავსო მანჭვა-გრეხვით
ქრისტეს მეომარი იყო იოანე ორბელი, გაქა- – დიდო მეფეო, – ამბობდა მწერალი ჯავარ, მცველებს ორბელთან პირდაპირ საუბარი მოს- უნდათ ჩვენი ციხიდან გატყუება და ამ სამარცხ-
ფებულ განწირულ ომებში ქრისტეს სამსჭვალი – ანდერძში სწერია შემდეგი: „მივანდუენ შვილ- თხოვა. ვინო ფერხულში მეფის ლაშქრის ჩაბმა”.
გახსენებია მას და იმედმოცემულს მოუგია კი- ნი და დედოფალნიცა, შუამდგომლობითა თუთი- მცველებმა იცნეს მზვერავთა რაზმის უფ- დემნა ამ სიტყვების გაგონების შემდეგ
დეც ეს ომები უფლის მოყვარულს. ახლა დემნა- სათა, რათა ძმა მისი გაზარდოს და თუ ინებოს როსი ჭურისძე და საქართველოს ამირსპასა- ქონგურებს მიუახლოვდა და ლორეს ვეება კედ-
სათვის ომობდა იგი და არა საკუთარი აღზევე- ღმერთმან და ვარგ იყოს ცუატა, შემდგომად ლართან უიარღოდ შეაბრძანეს იგი. ლის მიერ დაჩრდილულ ადგილას დაბანაკებულ
ბისათვის. ან კი სად უნდა აღზევებულიყო ორ- მისსა ჰყოს მამულსა ზედა. დიდმოწყალე მეფე, იოანე ორბელი სამხედროდ გამოწყობილი- ბერიკებსა და მსახიობთ გადახედა. უეცრად
ბელი აწი თუ არა იქ, მაღლა, სულით მტკიცეთა აწ განსუენებული დავით მეოთხე უშვებს უმც- ყო ლორეში გამოწრთობილ მახვილებსა და ჯაჭ- უფლისწულმა თავი ვერ შეიკავა და ხმამაღლა
და სიმართლისათვის დევნილთა სასუფეველში. როსი შვილის გამეფების შესაძლებლობას და ვკურტაკს ათვალიერებდა. მას გვერდით ართა- გადაიხარხარა, ქონგურებთან მიცვენილი თმაწ-
მეორე კაცი იყო ქვეყანაში იოანე ორბელი. ამით პირმშოობას სცვლის ახალი წესით.” ვაზის ძე შოთა ედგა და დაბალი ხმით რაღაცას ვერგაფოფრილი ერისთავებიც ხარხარითვე აჰყ-
მეფობა? ამაზე არც კი უფიქრია მას, აბა სად ამგვარად, დავით აღმაშენებელმა, მეფეთა ელაპარაკებოდა ამირსპასალარს. ვნენ.
მეტად ან საით უნდა გაჭრილიყო ახოვანი, შე- შორის პირველმა, შესცვალა სამეფო ტახტის ჭურისძემ უმალ დაიჩოქა იოანეს წინაშე და – „ხაკანი, ხაკანი დაგორავს, ვა, ჰა, ჰა, ჰა!
მართული, ტკბილხმოვანი და მაღალაზროვანი მემკვიდრეობის განაწესი. დაიწყო: ბატონო ამირსპასალარო, რაღაც უჩვე- შეხედეთ, იმ წვერცანცარამ საჯდომზე მოუკი-
მოყმე, არც არსაით, ცათა სასუფეველის გარდა. მეფისა და წიგნიერ კაცთა ამ თათბირზე ულო ხდება ტახტის მიმტაცებლის ბანაკში! და ცეცხლი”, – ახარხარდა დემნა თავდავიწყე-
მართლაც რომ ლომისა და ვეფხვის ბრძოლას დიდი ეჭვი გაუჩნდა იოანეს, – როგორ, ნუთუ – რაო, საომრად ემზადებიან? ალბათ, ნა- ბით და ერისთავთ, წითელკუდიან და თავზე იმ
წააგავდა იოანესა და გიორგი მეფის ჭიდილი. პირმშოობის ანუ სამეფო კვართის მამიდან მუსმა თუ შეაწუხა ეგ კაცი, შემდეგ სისხლით ქოთანდადგმულ ბერიკაზე მიუთითა, რომელიც
მართალ საქმეს ჩაუდგა სათავეში იოანე ორ- შვილზე გადაცემის წესის შეცვლა უნდა გიორგი შეეცდება თავის დამშვიდებას, – თქვა იოანემ ქართველთა და განსაკუთრებით ქალაქ ტფილი-
ბელი, – კანონიერი მემკვიდრის ტახტზე აყვანის მესამეს და ამიტომაც იქექებიან ეს მწერალნი ჩვეული სიმშვიდით. ყველამ გაიგო თუ ვის ეხე- სის ძველ მტერს ხაზარ მოძალადეთა მეთაურს
საქმეს. დემნა უფლისწულის გამეფებას არა წინა მეფეთა და, უპირველეს ყოვლისა, დავით ბოდა ეს სიტყვა – ეგ კაცი – და გაირინდნენ. „ხაკანს” განასახიერებდა. ლორეს მეციხოვნე-
მარტო ბიძის, გიორგი მეფის ავი ზრახვანი ეღო- აღმაშენებელის სამეფო ბეჭდით დამტკიცებულ – არა მგონია საომრად ემზადებოდეს მტრის ნი ახლო მდებარე კოშკებიდან ცნობისმოყვარე
ბებოდა წინ, არამედ ის გარემოება, რომელიც, ფოლიანტებში. ბანაკი, აქ რაღაც სხვა ამბავია, – მტკიცედ თქვა მზერით უჭვრეტდნენ ბერიკთა წარმოდგენას.
სამწუხაროდ, წარსულიდან სამემკვიდრეოდ სახელმწიფო, მეფობა და პირმშოობა – ლასურისძემ. თავი დახარა, თითქოს რაღაცის ზოგიერთ მათგანს ეღიმებოდა კიდეც კურტუმო-
ერგო. იოანე ორბელმა ამ სიტყვათა ერთგულება და თქმა უნდოდა და სიტყვებს ეძებსო. გაზნექილი „ხაკანისა” და მისი „ამალის” ოინბაზო-
დავით აღმაშენებელის შვილის დემეტრე სამსახური კარგად იცის. აბა რას უნდა მოასწა- ლორეს სანახებიდან მოვარდნილმა შე- ბის შემყურეს. იოანე ორბელიც შეჰყურებდა დემ-
პირველის მეფობა ქვეყნისათვის ბრწყინვალე- ვებდეს დავით აღმაშენებელის ანდერძის ახლე- ძახილმა და ყიჟინამ ფიქრებიდან გამოიყვანა ნას, ერისთავებს და მეციხოვნეებს, რომლებიც
საოცარი აღზევება
ყუთლუ-არსლანისა
ბით დასრულდებოდა, რომ არა დემეტრეს მემკ- ბური კითხვა გიორგი მესამის ქვეშევრდომთა ორბელი და იგი, ვით ვეფხვი ნადავლის ხელში „უჭკუოდ მხტუნავ” ბერიკთა ლაშქარს სიცილისა
ვიდრის – დავითის სწრაფვა მეფობისაკენ. დავი- მიერ. თუ არა ზაკუას და განდგომას იმ კანო- ჩასაგდებად შემართული, მრავალრიცხოვან თა- და ღლაბუცის ხასიათზე მოეყვანა და საჩქაროდ
თი მამის ტახტიდან გადაყენებას და მონასტერ- ნისაგან, რომელიც ქვეყანას, პატრონს, მეფეს, ნამებრძოლთან ერთად სათვალთვალო კოშკის- თავისთავში იმ გადაწყვეტილებას ეძებდა, რომე-
ში მის ბერად აღკვეცას დიდი ხანია ლამობდა. პირმშოობით ჩააბარებდა და არა ომითა და და- კენ გაეშურა, ჭურისძე უკან მისდევდა ამირსპა- ლიც ამ მდგომარეობიდან მასსა და მის ლაშქარს
დემეტრე პირველს აღვირახსნილი კანონიერი ვიდარაბით. სალარს და რაღაცას თავისთვის ბუტბუტებდა. გამოიყვანდა და ჩვეულ სამხედრო სიმტკიცეში,
მემკვიდრისაგან თავის დასაცავად უმცროსი ისიც იცოდა იოანე ორბელმა, წიგნიერმა –რამ შეგაფიქრიანა ჭურ, ვინმემ ხომ არ და- ჭირთა თმენაში, გამარჯვებისაკენ სწრაფვაში
შვილი გიორგი, ახლანდელი გიორგი მესამე შვე- მოყმემ, რომ დავით აღმაშენებელის ანდერძში გიფრთხო სანაქებო სიმშვიდე და განსჯის უნა- დააბრუნებდა. რამდენიმე ჩვეული ბრძანება ენის
ლოდა. დავითმა საბოლოოდ მაინც აჯობა მამასა დადგენილი სამემკვიდრეო წესი იყო კერძო ხა- რი, – უცებ შემოუტრიალდა იოანე მზვერავთუ- წვერზე ადგა იოანე ორბელს, მაგრამ, რატომღაც,
და ძმას. იგი მრავალრიცხოვანი „მიდგომებითა სიათის. იგი მეფის უზომო სიყვარულს ასახავდა ხუცესს და მეგობრულად ხელი დაჰკრა მხარზე. ყოყმანობდა, თავს იკავებდა, სათქმელის სიზუს-
და მოკიდულით” გამთენიისას შეიჭრა გეგუთის უმცროსი შვილის ცუატას მიმართ. ამიტომაც ხელის დაკვრით ვეება საგუნთე ძვლებს რომ ტეს ადგენდა და დარტყმისათვის სწორ მიზეზს
სასახლეში და საპატიო ტყვედ აქცია დემეტრე ამგვარ მუხლს დავითის ანდერძისას არ შეეძლო ამტვრევდა, ამჯერად მხოლოდ მსუბუქი დარტ- ეძებდა, მაგრამ ამირსპასალარის გონი სავსე იყო
მეფე. ამის შემდგომ დავით მეხუთე-ბაგრატიონი განესაზღვრა ივერიის სამეფო ტახტის მემკვიდ- ყმით შემოიფარგლა ტანდაბალი მზვერავის მი- იმ მრისხანე, გულში ჩამწვდომი შეძახილებით,
ქვეყნის მართვასა და თურქ-სელჩუკთა წინააღმ- რეობის შინაგანაწესი. მართ იოანე, მაგრამ ეს დარტყმა ნიშნავდა „ჭურ, მხედრული მოწოდებებით, გულგამგმირავი მუ-
დეგ ბრძოლას იწყებს, ხოლო გიორგი უფლისწუ- ამას ამბობდა და ამტკიცებდა იოანე ორბე- ხალხს ნუ მიფრთხობო”. სათვალთვალო კოშკზე ქარითა თუ ცეცხლოვანი ყიჟინით, რომელიც შუა
ლი, განდეგილი, უგზო-უკვლოდ დაეხეტება ოვ- ლი და შეუმჩნევლად მოყვრებსა და დასაყრდენ ამავალ ორბელს, მეორე მძლავრი ყიჟინა შემოეს- ბრძოლაში თუ ბრძოლის დასალიერს ყოველთვის
სთა მხარეში, სადაც იგი ნართების მეფის სიძე ძალას უმზადებდა მცირეწლოვან დემნას – ივე- მა ლორეს სანახებიდან, დარჩენილი საფეხურები მისი ლაშქრის გამარჯვებას, ომის გარდატეხას,
და რძე-ღვინით ნარევი უმშვენიერესი ბურდუხა- რიის მომავალ მეფეს. მსხვილბარკლიანმა მოყმემ სწრაფად აირბინა მოწინააღმდეგის სულიერ გატეხვას მოასწვავებ-
ნის მეუღლე ხდება. დემნას მცირეწლოვნება ზედმეტად გაიწე- და დაკბილულ საბრძოლო ქონგურებს შორის და. ახლა კი ბერიკთა სახეგამურულ, შამფურზე
ოვსთა და ალანთა სახელოვანი სიძე სულ ლა და განივრცო. აქამდე საქართველოს ტახტ- მომწყვდეულ გარემოსა და არემარეს გადახე- სახეწამოგებულ მდაბიო და მომღერალ მსახიობ-
მალე დაუჯერებელ ამბავს მიიღებს თბილისი- ზე მეფენი გაცილებით უფრო მცირეწლოვანნიც და და გაკვირვებისაგან გაშრა. იქ, სადაც ადრე თა მანჭვა-გრეხვის წინააღმდეგ ვერც ერთი აქამ-
დან, სადაც განუკურნებელი სენისაგან სულს უკურთხებიათ. ბაგრატ მეოთხე, დავით აღმაშე- გიორგის დასტათა სამხედრო მიწაყრილები და დე სვიანად ნახმარი ბრძანება ვერ გამოადგებო-
ღაფავს დავით მეხუთე-ბაგრატიონი, რომელიც ნებელი, თითქმის თექვსმეტი წლის გამეფდნენ. ფიცრულები იდგა, ახალი ტფილისური ჩამომავ- და ამირსპასალარს. ისიც იცოდა იოანე ორბელმა,
სიკვდილის წინ მამასთან და ძმასთან შეხვედრას დავით მეხუთის საბრალო ვაჟის დემნას მცირეწ- ლობის ხალიჩები, ფარდაგები და სხვა მრავალ რომ რჩევა უნდა ეკითხა ამ დროს, საერთო აზრი
და შერიგებას ცდილობს. ლოვანება არც თექვსმეტი, არც თვრამეტი ან ფერთა სიჭრელით გამორჩეული ქსოვილი ეფინა. შეეკრიბა და მერე ემოქმედა თავისუფლად, ამი-
ახოვანი, ოსი მოყმეებით მხარგამაგრებუ- ოცი წლის ასაკში არ დამთავრდა, რამაც ძალიან ერთ ადგილას ბორცვზე რამდენიმე კაცი სა- ტომაც მან კიდევ ერთხელ გადახედა ლორეს სა-
ლი, მთიდან დაძრული მეწყერივით შემოიჭრა შეაშფოთა მისი მომხრენი და დავით მეხუთის პი- საცილო ტახტს დგამდა, ხოლო ჯარი, გიორგის ნახებს, ცოტა ხანს ჩუმად უმზირა ლორეს ციხის
გიორგი თბილისს, შევარდა სამეფო სასახ- რადი თანამებრძოლები. მხედრები, არსად ჩანდნენ, თუმცა... წინ ბუნებრივად არსებულ ღრმულზე ამფითეატ-
ლეში. – ძმაოო! – შეჰყვირა დავითის უძრავ „– იმეფა გიორგიმ წელსა ოცდაერთსა და გორაკს გადაღმიდან გამოჩნდა გაურკვევე- რივით მოწყობილ ბერიკთა ბრბოს, სახელდახე-
ნაკვთებს და სამუდამოდ დახუჭულ თვალებს ოდეს მოიწია ჰასაკად დემნა”, ანუ სამეფო კარს ლი ბრბო, რომელთა ტანისამოსმა და გარეგნო- ლოდ გამართულ ტახტზე დაბრძანებულ ქოთნის
ჩააკვირდა. დემნა მხოლოდ 21 წლის ჩაუთვლია ასაკში შემდ- ბამ განაცვიფრა ორბელი. რამდენიმე ათასს კაცს, გვირგვინით დამშვენებულ „ხაკანს”, მის მოახლე
თეთრი წვერით მოსილი, გამხდარი და სიბე- გარად, დაკაცებულად. რომლებიც შეძახილებითა და სიმღერით მოემარ- ფარეშების ტუტუცურ ქცევას და სათვალთვალო
რისაგან დალეული მოხუცი ტახტრევანით შე- ჰოდა, დაკაცებული, ჰაეროვანი ჭაბუკი – თებოდნენ ლორესკენ, წოწოლა ქუდები ეხურათ კოშკიდან ჩაფიქრებული დაბლა ჩაბრძანდა.
მოიყვანეს მოყმეებმა და უძღები შვილის სასთუ- გაჭიანურებულ მცირეწლოვნობასთან ერთად თავს, უმეტესობას ხელთ ჟანგიანი შამფურები ერისთავებმა იგრძნეს რა იოანეს ძირს
მალთან მოწიწებით დადგეს. – „მამავ!” შეჰყვირა გამოეთხოვა მშვიდ ცხოვრებას, მიჯნურსა და ეპყრათ, რომლებზედაც ვაშლი ან ხახვი იყო წა- ჩასვლა, უმალვე უკან მიჰყვნენ მას. სათვალთ-
მაშინ გიორგიმ და ტახტრევანზე მხრებჩამოყ- მეუღლეს და ბაგრატოვან ხელმწიფეთა მშფოთ- მოგებული. გადმობრუნებული ტყაპუჭები და გა- ვალო კოშკის ბაქანზე მხოლოდ დემნა პირვე-
რილ მჯდომარე მოხუც დემეტრე მეფეს გადაეხ- ვარე წარსულის სამემკვიდრეოსთან ერთად მურული სახეების გარჩევაც მოახერხა იოანემ და ლი და მისი მცველები იდგენენ ცოტა ხანს და
ვია. „– შენ რომ არ მყავდე, დღეს უკვე ცოცხალი ლორეს ციხეში, მომხრეებთან ერთად გამოკე- ამ დროს რამდენიმე ასეულმა მედოლემ შეთანხ- შემდეგ ისინიც სათათბირო დარბაზის მიმარ-
აღარ ვიქნებოდი”, – ჩიფჩიფით უთხრა დემეტ- ტილი, ვინ იცის რას ელოდა? მებით დასცხო დოლი და ასევე ამდენივე მეზურ- თულებით წავიდნენ. მანამ, სანამ საოსტინგოს
რემ შვილს და სისხლისაგან დაშრეტილი თეთრი გულ-ღვიძლი ეწვოდა სიბრალულით ამ ყო- ნემ ზურნა დააჭყვიტინა ლორეს კედლებს ქვეშ. კარს შეეხებოდა დემნა ბაგრატიონის სამეფო
თითები სახეზე მოუცაცუნა. ველივეს გახსენებაზე იოანე ორბელს. სიყვარუ- „საცეკვაოა, აბა მიდით ბიჭებო, დავცხოთ, დავც- მარჯვენა, მის ამალას პირზე ღიმილმოფენილი
მეფის დასაფლავების დღეს გელათის მო- ლით უმზერდა იგი საკუთარ ხელმწიფეს დემნას, ხოთ!” - ეს სიტყვები შემოესმა ქონგურზე მდგარ არაბი ვაჭარი მიუახლოვდა, დაუჩოქა და დემ-
ნასტერში, როდესაც თორმეტი ათასი მოლაშ- ყურს მიუგდებდა მის საუბარს ლორეს დამცველ ორბელს მაშინ, როცა მიუახლოვდა ციხისთავი ნას საჭურველმტვირთველს თხოვნის ბარათი,
ქრე ჩოხებს იგლეჯდა და მწარედ ჰგოდებდა, ერისთავებთან და უმალ ლაშქარს დაუბრუნდე- და შეეკითხა – „როგორ მოვიქცეთ, ამირსპასალა- საგულდაგულოდ დაკეცილი პერგამენტი, გა-
წაკითხულ იქნა დავითის ანდერძი, სადაც იგი ბოდა, სადაც მომღიმარი სახეებით ხვდებოდ- რო, ისრები ხომ არ ვკრათ ამათ?” დასცა, თავის ოდნავი დახრით მიესალმა მისთ-
მამამისს, მეფე დემეტრეს, პატიებას სთხოვდა ნენ მეომრები. ფარებითა და მოლაშქრეებით უშიშარი ამირსპასალარი მიუტრიალდა ცი- ვის უცნობ არაბს და ბალღობიდანვე თანდაყო-
და მცირეწლოვან შვილს დემნას, იგივე დემეტ- აფაფრულ ლორეს კედლებზე საათობით იდგა ხისთავს და უთხრა: „– აქ რაღაც ცბიერებაა, ლილი ჩვეულების თანახმად, უმალვე არაბის
რეს მეორეს აბარებდა მშობელს. „– უკეთუ იმე- იოანე სარდლებთან ერთად და მომავალი დღის მომზადდეს ყველა და მერე გავერკვეთ, როგორ თვალწინ გახსნა პერგამენტი და გაოცდა. პერ-
ფოს შვილმა ჩემმა დემეტრემ”, – ყრუდ ჩაიკითხა სტრატეგიას არჩევდა. ფიქრობდა, სად უნდა მოვექცეთ ამ ხალხს”. იოანემ მზერა მიაპყრო გამენტში, ბიძამისის – გიორგი მეფის წერილი
ანდერძი სამეფო კარის ორატორმა ბარასკევაშ- დაერტყა გიორგის მხედრობისათვის, რომ ერთი ერისთავებს, ასე რომ ლამობდნენ მიმხვდარიყ- იყო ჩაკუჭული. ბიძის ხელრთვა უმალ გაარჩია
ვილმა და არც არავინ წასულა წინააღმდეგი, დაკვრით, იერიშით გაეხსნა გზა ტფილისისაკენ. ვნენ მოცეკვავეთა და მომღერალთა გამოჩენის დემნამ, სული აუფორიაქდა, გულისცემა აუჩ-
მიცვალებული დღემოკლე მეფის, დავით მეხუ- სამეფო ლაშქრად თავის რაზმებს სთვლიდა მიზეზს, მაგრამ ვერ გარკვეულიყვნენ და ის იყო ქარდა, როცა წერილის ნახევარს გადაავლო
თის ბოლო სურვილისა. სამეფო უფლისწულად ორბელი, სწორედ ამ ლაშქრით შესაძლებელი რაღაც უნდა ეთქვა, რომ სათვალთვალო კოშკის თვალი. – „მეფობას ნუ შემეცილები და რადგა-
გამოცხადდა დემეტრე-დემნა ბატონიშვილი, იყო ბრძნული, დაგეგმილი ბრძოლა, ეპამინონ- ბაქანზე დემნა გამოჩნდა. ნაც არც ისე ახალგაზრდა ვარ და არც ძალიან
ხოლო მის მეურვედ ბიძამისი გიორგი დამტკიც- დას, ალექსანდრეს ან კეისრის მსგავსად, ერთი ნიავი უტალღავდა თმებს დემნას, მეტად ბებერი, შენ შენსას მიიღებ, მაგრამ არა ხვალ,
და. იერიშით წინ ტფილისისაკენ, სამართლიანობის მომხიბვლელი იყო უფლისწული და მისი თვა- როგორც ამას ლამობდი და არც ისე დიდი ხანი
ტახტზე კვლავ დაბრუნებულმა დემეტრე გამარჯვებისაკენ გაჭრა. ლები ისეთი ნდობისა თუ სიკეთის გრძნობით მოგიწევს მოცდა, როგორც ჩვენი მტრები გარწ-
პირველმა, მითქმა-მოთქმისა და დაძაბულობის ზერდაგზე აღმართულ ტახტზე მჯდომი ავსებდა სივრცეს, რომ იოანემ მის დანახვაზე მუნებენ. თან ისიც გაითვალისწინე, რომ ქალის
თავიდან ასაცილებლად, თავის სიცოცხლეშივე დემნა თითქოს მართლაც წააგავდა დავით აღმა- გაიფიქრა: „საბრალო ბატონიშვილი ამ ერისთა- მამა ვარ და ერთადერთი შენ მიმაჩნიხარ ჩემი
გაამეფა ერთგული შვილი გიორგი, გიორგი მე- შენებელს გელათის მხატვრობიდან. მის ქვევით ვების ხელში, რაღაცით წააგავს კიდეც მონადი- მეფობის მემკვიდრედ და ბაგრატოვანთა მახ-
სამედ წოდებული. თმაწვერგაფოფრილი ერისთავები დაღლილი რეთა მიერ შეპყრობილ ირემს!” „– ჩემო იოანე, – ვილად. მაგრამ იცოდე, სამეფოს ჩვენსას გან-
ამ დღიდან მოყოლებული დემნა ბატონიშ- სახეებით უჭვრეტდნენ მას და დემნას გვერდით წყნარად წარმოთქვა დემნამ – ბიძაჩემისაგან ამ მტკიცება სჭირდება და ამიტომაც ნუ ახარებ
ვილს ჩუმად მეურვეობს იოანე ორბელი, ეცოდე- მდგომ იოანე ორბელს. იგი ერთგული ლომივით წამს წერილი მივიღე, რომელშიც იგი გულმხურ- ჩვენთა მტერთა გულს, რომლებიც ისევ შენი
ბა უმამოდ დარჩენილი ბალღი. ამასთან ერთად აძლიერებდა და ძალას მატებდა დემნას ტახტს. ვალედ მოგვიწოდებს ციხის კედლეთან გავმარ- სამეფოსა და მეფობის დამხობას ცდილობენ.
ბაგრატიონთა სახლის გამგრძელებელს იგი წვერგაფოფრილი ერისთავები ლორეში ორ თოთ ასპარეზობა და ბერიკობა, დავასვენოთ გირჩევ, გამოდი ციხიდან და გაახარე გული ბი-
სხვას ვერავის ამჩნევს. გიორგი მესამეს მარტო- რასმეს უფრთხოდნენ ამ დროს: გარედან გიორ- ჩვენი გათანგული მეომრები და ვიმხიარულოთ ძაშენისა, მეფისა შენისა და სახლეულისა ჩვე-
ოდენ ქალი აჩუქა უფალმა. თამარი ჰქვია მას. გი მესამეს მრისხანებას, ხოლო შიგნიდან იოანე ისე, როგორც შარშანდელ „ხაკანობის დღესას- ნისა”. ბოლო სიტყვები ვეღარ გაარჩია დემნამ.
მუდმივად საავდრო ღრუბელით შემოჯარული ორბელის სიქველეს. თითქოს ეს ორი კაცი აწო- წაულზე” ქალაქ ტფილისში”. კიდევ ერთხელ შეათვალიერა არაბი ვაჭარი, წე-
ქრისტიანულ ივერიას, რომ ქალი ვერ მართავს, ნასწორებდა ძალთა დაპირისპირებას და არსე- იოანე არ ელოდა ასეთ წინადადებას მეფი- რილი უბეში ჩაიკუჭა და საოსტინგოს თაღოვან
ეგ დღესავით ნათელია. ყველაფერს თავი რომ ბულ მდგომარეობას. საგან, რომელიც გულღრძო კაცად მიაჩნდათ ტალანს მიჰყვა.
დავანებოთ, დემნა დავით აღმაშენებლის შვილ- გიორგი და იოანე სასწორის სხვადასხვა ყოველთვის. მან ჩაიკითხა დემნას მიერ მოწო- „როგორც ჩანს ბევრი მზვერავი და დამსმენი
თაშვილია, მასავით მწვანე თვალებითა და წაბ- მხარეს თანაბარზომიერი სიმძიმით განიწო- დებული წერილის ბოლო სტრიქონი, დააკვირდა მონა ჰყავს შემოგზავნილი ლორეში გიორგის”, –
ლისფერი თმით დაუჯილდოებია იგი არსთა ნიდნენ ქვეყნიერების ნიჭსა და მღელვარებას, გიორგის ხელრთვას და მის მიერ მეფედ ნაკურთ- გაუელვა გულში დემნას, როცა სამხედრო თათ-
გამრიგეს. ხოლო ავბედითი დემნა სასწორის ღერძი იყო ამ ხებ დემნას შეხედა და თქვა: „ჩემო მეფეო, მდგო- ბირზე შევიდა და ერისთავთ და წინამძღოლთ
დავით აღმაშენებელის ხსენება აფორიაქებს დროს. მარეობა განსჯასა და დაფიქრებას მოითხოვს, გადაავლო მზერა.
იოანე ორბელის მშვიდ სულს. იგი სულმნათი
პიო ბალიძე – სტამბოლის ქართველ კათოლიკე მამათა სავანის

წინამძღვარი – 140
იყო, რომ მგლოვიარე დედის სანუგეშოდ გატარდა და საინტერესო სიახლეებსაც რეს დიდითა პატივითა, რომლისათვის სადმი, რომელიც სტამბოლის ქართველ
არ გაგზავნეს. საბრალო დედის წერილს ჰქონდა ადგილი. მან მამულისადმი სიყვა- დიდ მადლობას ვუხდი მამა პიო ბალიძეს, კათოლიკეთა სავანეშია დაცულია. მამა
რომ მიიღებს, სულ ტირის. მე იმის ად- რული და თავდადება სწორედ უანგარო ამ მონასტრის წინამძღვარს და სხვა ყვე- პიომ 1949 წელს ერთხელ კიდევ მიმართა
გილას ვერ მოვითმენდი. იმან მოითმინა, მოღვაწეობით დაამტკიცა. იგი გარდა სა- ლა მამებს ღმერთმან გადაუხადოს ასწი- დახმარებისათვის საქართველოს მთავ-
მაგრამ ვაი ამისთანა მოთმენას. აღარაფ- სულიერო პირის ცხოვრებისა, პოლიტი- ლად. ძველ ათონის ქართველ ბერმონა- რობას: „სრულ იმედს გამოვთქვამ რომ
რის გული აქვს და აღარაფერიც მოეთხო- კურ მოღვაწეობასაც ეწოდა. მისი წინამ- ზონთა რწმუნებული მღვდელმონაზონი თბილისი ჩვენს მდგომარეობაში შევა
ვება. ის რომ გაეგზავნათ, თავის საქმესაც ძღვრობის პერიოდში სავანე არამარტო ილია. 1920 წ. 2 იანვარი”. და ჯეროვან ყურადღებას მოგვაქცევთ.
გაარიგებდა და ჩვენც ამ მდგომარეობა- ქართველ პოლიტიკურ მოღვაწეთა თავ- „დღეს აღდგომას, აი აქ, უცხოეთში, ჩვენ ვართ განწირულნი ერისათვის და
ში არ ვიქნებოდით.” როგორც მისადმი შესაფარს წარმოადგენდა, არამედ ეროვ- მაგრამ ქართულ მონასტერში ბედმა მარ- სამშობლოსათვის. ნიკოლოზმა სახლის
გამოგზავნილი წერილებიდან ჩანს, მამა ნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის გუნა ყოფნა და სიამოვნებით მოვისმინე კარი გადგვიზირზა, მენშევიკებმა ბამ-
პიო ბალიძე მთელი სიცოცხლის განმავ- მძლავრ კერადაც ჩამოყალიბდა. კერძოდ, მოძღვარ ბენედიქტეს და მოძღვარ პიოს ბით ყურები დაიცვეს, ნუთუ საბჭოთა
ლობაში სამშობლოს მოსიყვარულებას „რამდენიმე წლის განმავლობაში აქ მუ- ქართული ლოცვა. აქ ყოფნისას ჩემი თავი მთავრობაც დაგვივიწყებს!.. გაბედულათ
მხოლოდ ნათესავთაგან და თანამემა- შაობდა საფრანგეთში მოქმედი „სეგოს” ჩემს ტანჯულ ქვეყანაში მეგონა და კმა- მოვითხოვ იმ უფლების აღდგენას და
მულეთაგან გამოგზავნილი წერილებით (საქართველოს ეროვნული განათლების ყოფილი ვარ, რიმ ამ ორ ღირსეულ პატ- პატრონობას, რომელიც მეკუთვნის წე-
ახერხებდა. მისადმი დაწერილი წერილე- ორგანოს) სტამბოლის ბიურო, რომელ- რიოტთა შორის მომიხდა დღეს რამდენი- სიერათ. კონსტანტინოპოლის ქართული
ბის ერთ-ერთი ავტორი იყო მისი მამიდაშ- საც ხელმძღვანელობდნენ ცნობილი მე საათის გატარება. ჩემს ტანჯულ ქვე- მონასტერი იყო, არის და იქნება ქართუ-
ვილი პავლე ჭონიშვილი. იგი ყოველთვის ქართველი საზოგადო მოღვაწეები: ჯერ ყანას ვუსურვებ მკვდრეთით აღდგომას ლი სულის მატარებელი, თავშესაყარი
დაწვრილებით აცნობებდა მისი ოჯახისა პეტრე სურგულაძე, შემდეგ – სანდრო და ამ ორ ნამდვილ ქართველ პატრიოტს ყველა ლტოლვილი და გაჭირვებული
თუ სოფლის ამბებს, რითაც მონატრებას მენაღარიშვილი”. კი მალე ჩვენი ქვეყნის თავისუფლებას. აი, ქართველისა, მიუხედავად მისი რწმენი-
მცირედით მაინც უნელებდა. 1913-1914 წლებში მონასტრის სტამ- აქ, უცხოეთში ისევ მოღვაწეობენ ჩვენი სა და პოლიტიკური შეხედულებისა. იგი
1912 წლიდან მამა პიო ბალიძის ბაში იბეჭდებოდა ჟურნალი „თავისუ- ქვეყნის სასარგებლოთ და ეს მონასტერი ფხიზელი დამცველი და დარაჯია ქარ-
ცხოვრებაში ახალი პერიოდი დაიწყო. ფალი საქართველო”, რომლის სულის- კი ერთი კულტურული კერაა აქ გადმოხ- თული ინტერესებისა. სასურველი იქნება
მიმდინარე წელს შესრულდა ღირსე- „სახალხო გაზეთი” ქართველ საზოგადო- ჩამდგმელები იყვნენ სამშობლოსათვის ვეწილი ქართველებისა. მხოლოთ გული ღირსეულათ შეფასდეს მისი ღვაწლი და
ული ქართველი მამულიშვილის, სტამბო- ებას ამცნობდა, რომ სტამბოლში ქართ- თავდადებული ქართველები: მიხაკო მტკივა, რომ ამ მეტათ სიმპათიურ დაწე- ეს პატარა საქართველო უცხოეთში და-
ლის ქართველ კათოლიკე მამათა სავანის ველი კათოლიკების მონასტრის უფრო- წერეთელი, გიორგი მაჩაბელი, მელიტონ სებულებაზე საჭირო დახმარება არ გა- ცული და შენახული იქმნეს.
ორგზის წინამძღვარის, საზოგადო და სად აირჩიეს პატრი პიო ბალიძე: „მამა ქარცივაძე, ლეო კერესელიძე და სხვები. უწევიათ იმ ქართველებს, ვისაც ეს შეეძ- მიიღეთ ამხანაგო სანდრო ჩვენი უღ-
პოლიტიკური მოღვაწის პიო ბალიძის ბალიძე არის ჩვენი ქვეყნის შვილი, ჯერ უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ სწორედ ამ ლო. იმედი მაქვს აღდგენილი სამშობლო რმესი პატივისცემა და წინასწარ დიდი
(ბალიაშვილი) დაიბადებიდან 140 წელი. ახალგაზრდა ოცდაათი წლისაა. სწავლა- სავანეში ჩაისახა ქართული ლეგიონის ამ ნაკლს შეავსებს და ამ დიდებული მო- მადლობა.
XIX საუკუნის 60-იან წლებში აღმო- განათლება აქვს მიღებული სტამბოლში. შექმნის იდეაც, რომელიც მალე რეალო- ნასტრის მოამაგეთა ღვაწლს შესაფერი- კონსტანტინოპოლი, პიო ბალიძე,
ცენებული სტამბოლის მამათა სავანე იმ- ქართულის მცოდნეა და საფუძვლიანად ბად იქცა. კერძოდ, 1915 წელს დაარსდა სად დააფასებს. ამ მოღვაწეთ ვუსურვებ 28/04/1949.”
თავითვე ქართული კულტურის მძლავრ იცის ფრანგული.” ქართულმა პრესამ დე- თამარ მეფის სახელობის ლეგიონის ორ- მტკიცეთ დგომას თავის ღირსეულ პოს- მამა პიოს თავდაუზოგავი მცდელო-
კერად ჩამოყალიბდა. იქ მოღვაწე პირები ტალურად გააშუქა ახალი წინამძღვრის დენი. მონასტერშივე შესრულდა თამარ ტზე და დღეგრძელობას, ჩემს ტანჯულ ბის მიუხედავად, სტამბოლის ქართველ
მხოლოდ სასულიერო სფეროთი არ შე- არჩევის საკითხი. ამ ამბავთან დაკავშირე- მეფის ორდენის ესკიზი ცნობილი მხატ- ქვეყანას კი თავისუფლებას.... მამათა სავანემ ვერ შეძლო საქართვე-
მოიფარგლებოდნენ. რუსიფიკატორული ბით დავით ჩიქოვანი წერდა: „მასზე უკე- ვრის იაკობ ნიკოლაძის მიერ. ქართველი საქართველო აღსდგება, ეს არის ჩემი ლოს ვერც მენშევიკური და ვერც საბჭო-
პოლიტიკით შევიწროებული სასულიერო თესს მონასტერი ვერ იშოვნიდა და ამი- ლეგიონერების სია და მასალები მათი ურყევი რწმენა და მის სამსახურში მყოფ თა მთავრობების ყურადღების მიპყრობა.
პირებისა და ქართველი ინტელიგენციის ტომაც მოწინავე საზოგადოებაში დიდი საქმიანობის შესახებ 1915-1921 წლებში პატრიოტებს დღეს – აღდგომას ვუსურ- მისი ყოველი მცდელობა უშედეგო აღ-
ეროვნულ-პოლიტიკური და სამეცნიერო სიხარული გამოიწვია, როცა გავიგეთ დაცულია მონასტრის არქივში. საყუ- ვებ მხნეობას, სიმტკიცესა და გამარჯვე- მოჩნდა. სამშობლოდან სასიამოვნო ხმის
მოღვაწეობა ფართოდ გაიშალა. მიუხედა- მისი დამტკიცება რომის პაპის მიერ, დამ- რადღებოა ის ფაქტიც, რომ მონასტერში ბას. – შალვა ბერიშვილი, სტამბოლი, 28 მიწვდენის მოლოდინში მამა პიო 1956
ვად იმისა, რომ იგი კათოლიკურ სამონას- ტკიცებულია ექვსი წლის ვადით და ყვე- მოღვაწე პირთაგან მხოლოდ პიო ბალიძე აპრილი, 1940 წელი.” წელს გარდაიცვალა. როგორც გაზეთის
ტრო კომპლექსს წარმოადგენდა, ადგილი ლა იმ უფლება-ღირსებით, რომელთაც და შალვა ვარდიძე იყვნენ დაჯილდო- „ღრმათ დარწმუნებული ვარ, რომ „საქართველოს ამბები” ერთ-ერთი წე-
არ ჰქონია სარწმუნეობრივ შეზღუდვას აღჭურვილი იყო თვით დამწყობი დიდად ებულნი თამარ მეფის სახელობის ლეგი- ქართველ მამათა სავანე შემდეგშიც გა- რილიდან ჩანს, მამა პიო სიკვდილამდე
მაჰმადიანი თუ მართლმადიდებელი ქარ- პატივცემული და შორსმჭვრეტელი აბა- ონის ორდენით. კერძოდ, მამა პიო ბალი- ნაგრძობს იმ დიდ კულტურულ საქმეს, ძალზედ დაავადებულა. მღვდელი ბერ-
თველებისათვის. სტამბოლის ქართველ ტი პეტრე ხარისჭირაშვილი”. ამასთანავე, ძე დაჯილდოებულია 1917 წლის 1 მაისს. რასაც ის დღემდის აწარმოებს და რაიცა ნარდ მერლეტი წერდა, რომ გაზეთის
კათოლიკე მამათა სავანის ერთ-ერთი უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ სავანის მამე- ორდენში წერია: მამა პიო ბალიძე – ქართ- გაგრძელებაა იმ სასიქადულო მოღვაწე- მომდევნო ნომერში გამოქვეყნდებოდა
გამორჩეული მოღვაწეა მამა პიო ბალიძე. ბიც და მთელი ქართველი საზოგადოება ველ კათოლიკეთა მონასტრის წინამძღ- ობისა, რასაც წინეთ ათონის მონასტერი მამა შალვა ვარდიძის წერილი ღრმად
მას ურთულეს და საინტერესო ეპოქაში დიდ იმედს ამყარებდნენ პიო ბალიძეზე, ვარი. მოსაგონებლად იმ ძვირფასი სამ- ასრულებდა ქართველი ერისათვის და პატივცემული მამა პიო ბალიძის – ქართ-
– XIX-XX საუკუნეთა მიჯნაზე მოუწია მიაჩნდათ, რომ იგი ფეხზე დააყენებდა სახურისა, რომელიც თქვენ მიგიძღვით მისი ტრადიციების განმტკიცებისათვის, ველი მღვდლისა და კონსტანტინეპოლის
ცხოვრება. რაც დრო გადის კიდევ უფრო სავანეს და გაატარებდა ქმედით ღონის- მეუფის სიკვდილის შესახებ. ცოტა მოგ-
დიდ ინტერესს იწვევს მისი მოღვაწეობის ძიებებს. მან, თავისი წინამძღვრობის პე- ვიანებით გაზეთში „ჩვენი დროშა” გ.მ.-ს
შესწავლა. სტამბოლის მამათა სავანის რიოდში, სავანეში მრავალი პრობლემის ფსევდონიმის ავტორი წერდა: „გასული
არქივში დაცული მასალები ნათელ წარ- გადაჭრა შეძლო. „არავის ეგონა, რომ ეგო- წლის აპრილში, სტამბოლში გარდაიცვა-
მოდგენას გვიქმნის მის მრავალხრივ საქ- დენ უნარს გამოიჩენდა მმართველობაში. ლა ქართული კათოლიკური მონასტრის
მიანობაზე, სულ რამ დენიმე თვეა, რაც უფროსობა მოძღვარი მამა პიო. დიდი პატრიოტი,
პიო ბალიძე (ბალიაშვილი) დაიბადა დაიწყო აბატმა პიო ბალიძემ და მონას- მცოდნე და მოყვარული ჩვენი ქვეყნის
სოფელ ხიზაბავრაში 1882 წელს სოლო- ტერს დიდი წარმატება დაეტყო, როგორც ისტორიისა და კულტურისა. ჩვენც გავი-
მონ და ანა ბალიაშვილების მრავალშ- მატერიალურათ, აგრეთვე გონებრივათ”, ცანით ის ჩვენი სამშობლოს უბედურების
ვილიან ოჯახში. პირველდაწყებითი – წერდნენ მოგვიანებით. კერძოდ, მამა შემდეგ, როცა საქართველოს დემოკ-
განათლება სოფლის სკოლაში მიიღო, პიო ბალიძემ იმთავითვე გამოიჩინა საქმი- რატიული რესპუბლიკის მთავრობა და
(რომელიც მესხი განმანათლებლის ივანე სადმი თავგანწირვა: ეროვნული ელფერი მასთან ბევრნი ჩვენი ქვეყნის მოღვაწენი
გვარამაძის მიერ იყო დაარსებული 1880 მისცა ქართული კოსტუმის შემოღებით, უცხოეთში გახიზნულნი პირველათ შე-
წელს). თორმეტი წლის ასაკში – 1894 სწავლის კურსი ქართულად წარმართა, ვიდნენ ოსმალეთის დედაქალაქში. ჩვენს
წელს დატოვა სამშობლო და გაემგზავრა გამართა სტამბა, რომელიც თავის დრო- მონასტრის ბერებს ამ ამბავმა თავზარი
სტამბოლში განათლების მისაღებად, სა- ზე ალფონს ხითარიშვილმა მიიტანა სა- დასცათ და საშინელი მწუხარება გამოიწ-
დაც მან სიცოცხლის ბოლომდე დაჰყო და ვანეში, ასევე შეეცადა წიგნთსაცავების: ვია მათში. მამა პიო შეხვდა ქართველ
„აკაკის” და „წმინდა ნინოს” გაძლიერებას. პიო ბალიძე მოსწავლეებთან ემიგრანტებს გულდაწყვეტილი, მაგრამ
იქვე გარდაიცვალა კიდეც.
ოჯახს მოშორებული შორეულ სტამ- ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წარმატე- მხნეთ და იმედიანი ნუგეშით. მან კარი
ბოლში მყოფი პიო ბალიძე მთელი მონ- ბა, რაც მამა პიომ სავანეს მოუტანა, ეს გააღო მონასტრის და ერთი სართული შე-
დომებით ეწაფებოდა განათლებას და ემ- იყო ქართული ტიბიკონის უფლებების ჩვენ საქმეში, გვაქვს პატივი მოგაწოდოთ – შინაგან საქმეთა მინისტრი ნოე რამიშ- ნობის მთლად ლტოლვილ ქართველებს
ზადებოდა მღვდლობისათვის. დასახულ ხელახლა ნებართვის მოპოვება. წინამძღ- სამახსოვრო ნიშანი ქართველთა ლეგი- ვილი, 29 სექტემბერი, 1921 წელი.” დაუთმო საცხოვრებლათ, სადაც თავი
მიზანს წარმატებულად მიაღწია. იგი 1908 ვრად არჩევიდან სულ მალე მიაღწია ქარ- ონისა (აღნიშნული ლეგიონის ორდენის უნდა აღინიშნოს, რომ 1921 წლის შეაფარეს დამფუძნებელ კრების დეპუ-
წლის მიწურულს მღვდლად აკურთხეს. ამ თველ კათოლიკეთა სანუკვარ ოცნებას ფოტოასლი ინახება სამცხე-ჯავახეთის თებერვალში საქართველოში განვითარე- ტატებმა, პოლიტიკურმა მოღვაწეებმა,
ამბით გახარებული მშობლები წერდნენ: და 1913 წლის 14 იანვარს წმინდა ნინოს მუზეუმის ხელნაწერთა ფონდში.) ბული მოვლენების შედეგად მენშევიკური საქართველოს სამხედრო პირებმა და
„შენ გენაცვალოს შენი დედმამა. ღმერთმა დღესასწაულზე მონასტერში შალვა ვარ- უნდა აღინიშნოს, რომ სტამბოლის მთავრობა გაემგზავრა საზღვარგარეთ მთავრობის თანამშრომლებმა. მან დაუთ-
ყველას აუსრულოს გულის ნატვრა, რო- დიძის თანამწირველობით ქართულ ენა- ქართველ მამათა სავანეში მამა პიო ბალი- და იმედოვნებდნენ, რომ ევროპის დახ- მო მონასტრის საუკეთესო სტამბა, სა-
გორც ჩვენ აგვისრულდა. რა ბედნიერები ზე შეასრულა წმნიდა ლიტურგია. ძის პირველი წინამძღვრობის პერიოდში მარებით შეძლებდნენ თავიანთი ქვეყნის დაც იწყობოდა პირველი ემიგრანტული
ვართ რომ ღვდლის დედმამა გავხდით. უნდა აღინიშნოს, რომ 1913 წელი პიო 1912-1921 წლებში ადგილი ჰქონდა „ოსმა- დამოუკიდებლობის აღდგენას. სამშობ- პოლიტიკური ჟურნალი „თავისუფალი
შენც საყვარელო შვილო გისურვებთ შენ ბალიძის პირად ცხოვრებაში დიდი ხნის ლეთის ქართველთა შორის განათლების ლოდან ლტოლვილი მთავრობა პირვე- საქართველო.” რაც კი გაჭირვებაში მყოფ
წმინდა კურთხევასა და წირვა-ლოცვაშიდ ოცნების ახდენის წელი იყო – ცხრამეტწ- გამავრცელებელი საზოგადოების” დაარ- ლად სწორედ სტამბოლის ქართველ მამა- ქართველ ლტოლვილებს სჭირდათ, მამა
დავედრებითა უფალმა კეთილათ შეგას- ლიანი დაშორების შემდეგ მიეცა სამშობ- სების მცდელობას. ამ ეროვნულ საქმეში თა სავანის წინამძღვარმა პიო ბალიძემ და პიო და ძმანი მისნი მუდამ მზათ იყვნენ
რულებინოს ეგ შენი კეთილი შრომა და ლოს მონახულების შესაძლებლობა. მან დიდი იყო მისი, როგორც წინამძღვრის იქ მოღვაწე მამებმა შეიფარეს. საქართვე- დახმარება აღმოეჩინათ. სანამ ლტოლ-
წადილი.” წლების განმავლობაში ნატვ- სტამბოლის ქართული ძმობის მღვდლებ- ძალისხმევა და წვლილი. სტამბილის ლოს პირველმა დამოუკიდებელმა ეროვ- ვილნი სხვაგან მოეწყობოდნენ, კარგა
რით ელოდებოდნენ მშობლები შვილის თან შალვა ვარდიძესთან და შიო ბათმა- ქართველ მამათა სავანე კვლავ განაგრ- ნულმა მთავრობამ და პრეზიდენტმა ნოე დიდხანს იქ ყოფნის დროს მამა პიოს
ნახვას. მამამისი სოლომონი 1910 წელს ნაშვილთან ერთად მოიარა სამცხე-ჯა- ძობდა არსებობას როგორც ქართველი ჟორდანიამ სამი თვე დაჰყვეს სავანეში. გულგაუტეხელობა, მხნეობა და ურყევი
გარდაიცვალა ისე, რომ ვერ ეღირსა თექ- ვახეთის ქართული სოფლები. როგორც ხალხის სარწმუნეობრივი, პოლიტიკური ნოე ჟორდანას მიეცა შესაძლებლობა რწმენა ჩვენი სამშობლოს კვლავ მალე
ვსმეტი წლის განმავლობაში უნახავი შვი- სავანის მასალებში მოძიებული მათი და კულტურული კერა. იგი იმთავითვე დეტალურად გასცნობოდა ქართული აღდგენისა, ყველა ლტოლვილს მატებდა
ლის ნახვას. ამასთან დაკავშირებით ანა პასპორტებიდან ჩანს, იგი საქართველო- იქცა როგორც სტამბოლელი, ისე საქარ- სავანის საქმიანობას, რის საფუძველზეც სულიერ სიმაგრეს. საუკუნოთ იყოს ჩვენ-
ბალიაშვილის ერთ-ერთ წერილში ვკით- ში ჩასულა 1913 წლის 6 ივნისს და უკან თველოდან სხვადასხვა დროითა თუ მი- გამოსთქვა სინანული: „ეს რომ მცოდნო- თვის დაუვიწყარი მამა პიოს სახელი.”
ხულობთ: „შვილო პიოჯან, განათლებულ დაბრუნებულა იმავე წლის 13 აგვისტოს. ზეზით ჩასული ქართველების თავშეყრის და, თუ სამშობლოსათვის როგორი თავ- ქართველი საზოგადო მოღვაწე და-
მამათქვენს თქვენს ნატვრაში ამოხვდა და ნიკოლოზ ალექსანდრეს ძის ბრძანებით ადგილად. სავანე ყოველთვის უწევდა დადებული, მიზანმიმართული და დიდი ვით ჩიქოვანი, რომელიც მუდამ იდგა
განუტევა სული. ახლა მაინც მოდი და მეც კონსტანტინეპოლში ქართველ კათოლი- მასპინძლობას იქ ჩასულ თანამემამუ- მოღვაწეები იყვნენ სტამბოლის ქართველ სავანის ქართველ მამათა გვერდით და
მნახე და შენი ძმებიც... ეჰ, შვილოჯან რა კეთა კონგრეგაციის წარმომადგენელს ლეებს. სტამბოლის ქართული სავანის მამათა სავანის ბინადარნი, სწორედ მათი თანამშრომლობდა მათთან, 1912 წელს
ენას უნდა გაებედნა და რა კალამს უნდა პიო ბალიძეს საქართველოში ორი თვით ბიბლიოთეკაში დაცულ „შთაბეჭდილე- თხოვნა უნდა შემესრულებინა და დახმა- პიო ბალიძის სავანის წინამძღვრად არჩე-
დაეწერა თქვენთვის მამათქვენის ავადმ- დაბრუნების ნებართვა მიეცა. სწორედ ბათა წიგნში” მადლიერების არაერთი რების ხელი გამეწოდებინა იმ მოთხოვნა- ვის დროს დიდ იმედს ამყარებდა მასზე.
ყოფობა. ვინ იფიქრებდა იმის ისე ჩქარა ამ პერიოდში მოინახულა თავისი ოჯახი წერილია მიძღვნილი სავანის წინამძღვ- ზე, რომლებსაც ესენი მიგზავნიდნენ, მა- ერთ-ერთ სტატიაში წერდა: „ვუსურვებ
სიკვდილს, იძახოდა: ახ პიოჯან, ერთი და მშობლიური სოფელი. მან იქადაგა რების და მათ შორის მამა პიო ბალიძის შინ თავს ასეთ უხერხულ მდგომარეობაში მამა პიო ბალიძეს დღეგრძელობას და კე-
თვალით დაგინახამდე. გამოგვგზავნიდა ხიზაბავრის „იესოს გულის” სახელობის მისამართით. ხომ არ ჩავიგდებდი.” თილდღეობას, რათა დაემსახურებინოს
გარეთ – აბა, ერთი გაიხედეთ პიო არ გაჩ- ეკლესიაში, მაგრამ დაასმინეს და გაიცა „გული სიხარულით მევსება, როდე- მამა პიო ბალიძე სავანის წინამძღვ- ღირსეული სახელი გულშემატკივარი
ნდა, არ მოდისო. მაგრამ სად არის პიო და ბრძანება, რომ სხვა მღვდელს არ ჰქონდა საც ამ პატარა საქართველოს კუნძულში, რად მეორედ იქნა არჩეული. იგი 1942- ქართველისა.” მამა პიო ბალიძემ სავანის
ამასობაში განუტევა სული და თავის ყო- ეკლესიაში ქადაგების უფლება. ქართველთა მონასტერში, საქართვე- 1956 წლებში, ე.ი. თოთხმეტი წლის გან- ორგზის წინამძღვარობითა და საერთო
ველთა წესს აღესრულა.” მამა პიო ბალიძე 1912 წელს ექვსი ლოსა და ქართველი ერისადმი უანგარო, მავლობაში უძღვებოდა ქართულ სავა- მოღვაწეობით „გულშემატკივარი და
სტამბოლის ქართველ მამათა სავა- წლით იქნა არჩეული სავანის წინამძღვ- ღრმა სიყვარულსა ვგრძნობ. – ივ. ჯავა- ნეს. როგორც მოძიებული მასალებიდან ღირსეული მამულიშვილის” სახელი ღირ-
ნის ბიბლიოთეკაში დაცული მასალები- რად, რეალურად კი იგი მონასტრის წინამ- ხიშვილი, იოსებ გოგოლაშვილი, 16 თე- ირკვევა, მამა პიო ბალიძე თავისი მეორე სეულად დაიმსახურა.
დან ირკვევა, რომ პიო ბალიძეს მძიმედ გა- ძღვარი იყო 1912-1921 წლებში. ეს პერი- ბერვალი, 1919 წელი”. წინამძღვრობის პერიოდში ცდილობდა სამარადისო ყოფილიყოს ხსენება
დაუტანია მშობელი მამის გარდაცვალე- ოდი შეიძლება ითქვას, რომ მამა პეტრე „ჟამსა მას, როდესაც ბერძნებმა დაგ- კავშირი დაემყარებინა საქართველოს- მისი.
ბა. მამა ალიოზ (შიო) ბათმანაშვილი მამა ხარისჭირაშვილის გარდაცვალების შემ- ვარბიეს და აგვაწიოკეს ათონის მთაზე და თან. ამ დროს სავანეს რთული პერიოდი
მიხეილ თამარაშვილს წერდა: „საწყალი დეგ ყველაზე მეტად წარმატებული პერი- მოვედით სავედრებლად კონსტანტინე- ედგა. ამიტომ წინამძღვარი დახმარებას ნატო ყრუაშვილი,
მამა პიო სულ გადმობრუნდა, ლამის წო- ოდი იყო სავანისათვის, რამდენადაც სა- პოლსა და საქართველოში, მოვიწიე მო- სამშობლოდან ელოდა. ამას ადასტურებს ასოცირებული პროფესორი
დებაც დაჰკარგოს და ამის დასაწყისი ის ვანეში ბევრი მნიშვნელოვანი ღონისძიება ნასტერსა ამას ქართველთასა და მისტუმ- მისი მოხსენება სანდრო სააკაშვილი-
მთავარანგელოზობა საროში
იყო, რომ ყველა მომხვდური ჩვენში ქრისტი- საკუთრებული ძალისხმევა გამოიჩინა და იმ- მთავარანგელოზობის დიდი დღესასწაული.
ანული მართლმადიდებლური სარწმუნოების დროინდელ ადგილობრივ ხელისუფლებასთან წლევანდელი მთავარანგელოზობა კი იმითაც
ჩაკვლას ლამობდა. არაბთა, თურქთა, მონ- კომპრომისული ბრძოლის შედეგად მიაღწია იყო გამორჩეული, რომ რეგიონის აბსოლუტუ-
ღოლ-თათართა, სპარსთა უღლისაგან გათა- მისი ეკლესიისთვის დაბრუნებას. მოგვიანე- რად ყველა მუნიციპალიტეტის, რესპუბლიკის
ვისუფლებულმა ერმა ორი საუკუნე „ერთ- ბით კი, ამავე სოფლის მკვიდრმა, ცნობილმა სხვადასხვა რეგიონის, სამცხე-ჯავახეთის
მორწმუნე” რუსთა უღლის ქვეშაც გაატარა, ბიზნესმენმა, ასპინძის საპატიო მოქალაქემ, სამხარეო ადმინისტრაციის (სახელმწიფო
მაგრამ ვერც ამ „ერთმორწმუნეობამ” იხსნა ემზარ ასპანიძემ, რომელიც ამავდროულად რწმუნებული ბესიკ ამირანაშვილი) წარმოამ-
იგი განსაცდელისაგან. დაბა ასპინძაში საკუთარი სახსრებით ახალ დგენლობა და ეპარქიის მღვდელთმსახურები
ფუნქციადაკარგული ქართული ეკლე- ტაძარს აშენებს, ერთი წუთითაც არ მიატო- დაესწრნენ.
სია-მონასტრები – ქართველთა სულიერი სა- ვა უყურადღებოდ, სოლიდური ფინანსები საროს მთავარანგელოზის სახელობის ტა-
ვანეები, კომუნისტურ ეპოქაში, ათეისტური გამოყო და ყველა პირობა შეუქმნა ტაძარს ძარში მთავარანგელოზობის დღესასწაული-
დოგმის ზეობისას, კოლმეურნეობების საწ-
ყობებად თუ დამხმარე სათავსოებად იქცნენ.
როგორც მთელ საქართველოში, არც მეს-
ხეთში, უპატრონოდ მიტოვებულ წმინდა სა-
ლოცავებს აკლდა მსახვრალთა უწმინდური
ხელი.
გასული საუკუნის 80-იან წლებში, უდი-
დესი ზეწოლის მიუხედავად, აღმავლობის
გზას დაადგა საქართველოში სამონასტრო
ცხოვრება, მათ შორის ასპინძის რაიონშიც,
რომელსაც ხელი შეუწყო საქართველოს პატ-
რიარქის ილია მეორის მესხეთში არაერთგ-
ზის ჩამობრძანებამ. დღევანდელ ასპინძის
ქართული ეროვნული კულტურა ფართოდ მუნიციპალიტეტში კი ერთ-ერთი პირველი
ეფუძნება ქრისტიანულ რელიგიას და აგერ ეკლესია, სადაც დაბრძანდა წმინდა ხატი და
უკვე მრავალი საუკუნეა იგი მსოფლიო ცი- მრევლს საშუალება მიეცა აღევლინა ლოც-
ვილიზაციის შემადგენელ ნაწილს წარმოად- ვები, საროს მთავარანგელოზის სახელობის
გენს. ეკლესია იყო, რომელიც, იმხანად, როგორც
მართლმადიდებლურ ქრისტიანულ სარწ- სხვა ეკლესია-მონასტრები, აქაც კოლმეურ- ფუნქციონირებისათვის, ფაქტიურად, საროს სადმი მიძღვნილი საზეიმო წირვა აღავლინა
მუნოებას ეწირებოდნენ თაობები, რომ არა ნეობის მარცვლეულის საწყობის ფუნქციას სამონასტრო კომპლექსი ამჟამად ერთ-ერთი ახალციხისა და ტაო-კლარჯეთის მიტროპო-
ქრისტიანული სარწმუნოების გადარჩენისათ- ასრულებდა. გამორჩეულია მთელი რეგიონის მასშტაბით. ლიტმა, მეუფე თეოდორემ (ჭუაძემ).
ვის ბრძოლა, დღეს, ალბათ, ქართველი კაცის ცნობილმა საზოგადო მოღვაწემ, ამავე ემზარ ასპანიძის ძალისხმევით, ასევე ყო-
სახსენებელიც აღარ იქნებოდა. ამიტომაც სოფლის მკვიდრმა ვახტანგ გურგენიძემ, გან- ველწლიურად, 21 ნოემბერს, აქ იმართება საკ. ინფორმაცია
ბორბალი – მზისა და ცეცხლის სიმბოლო

ზოგადსამეცნიერო ლიტერატუ- ერთმა პირველმა წარმოადგინა ქარ- კერძოდ, მე ასეთად მეჩვენება მარ- ულა დისკოში, შემდეგ ეტაპზე გახ- ლული ხალხურ დღეობათა კალენდ-
რაში ბორბლის წარმოშობის ზოგად თული ხალხური ტრანსპორტის ტექ- ხილიდან გორვის იდეის წარმოშო- ვრიტა და ზედ წამოაგო ბორბალი. რის, კერძოდ, ახალი წლის დღეობა-
საკითხს არაერთი მეცნიერი შეხებია ნოლოგიური და ფუნქციონალური ბის თეორია, რომ თითქოს მარხილს, ფორერის ამ მოსაზრებაში სუსტ ად- თა ციკლის პირველი დღესასწაულის
და მათ რიცხვში ერთ-ერთი პირველი მხარე და მოგვცა მისი კლასიფიკა- გადაადგილების გაიოლების მიზნით, გილად მიიჩნიეს ის გარემოება, თუ ბარბარობის რელიგიურ-სემანტიკუ-
კულტურის ისტორიის გამოჩენილი ცია. ბუნებრივია, აქვე შეეხო ბორბ- ძელებს უწყობდნენ ქვეშ და ამან და- რის საფუძველზე უნდა მომხდარიყო რი ხასიათი. ბუნებრივია, ბარბარეს,
მკვევარი ედუარდ ტეილორია. ტე- ლის წარმოშობის საკითხს, როგორც ბადა იდეა ბორბლიანი ტრანსპორ- ასეთი ქვების გახვრეტა, რასაც ფო- როგორც ქრისტიანი წმინდანის სახე,
ილორის გამოკვლების მიხედვით, ერთ-ერთ უძველეს, საკაცობრიო ტის გამოგონებისათვის. ეს თეორია რერმა ინდიელებთან შემონახული ამ დღესასწაულში წინა პლანზეა წა-
ბორბლიანი ეკიპაჟის წარმოშობის მნიშვნელობის გამოგონებას და მხა- ვერ აღემატება ჩვეულებრივი მძიმე მზის, როგორც მუდმივ მოძრაობაში მოწეული და, ფაქტობრივად, გაურკ-
პროცესი გარკვეული თანმიმდევ- რი დაუჭირა მისი წარმოშობის მატე- ტვირთის ქვეშ საგორავიდან ბორბ- მყოფი ობიექტის თვისება. ვეველი იყო მისი წარმართული ბუნე-
რობით უნდა წარმოვიდგინოთ და, რიალისტურ თეორიას. ლის წარმოშობის თეორიას და არც საყურადღებოა, რომ ბორბლის ბა და ხასიათი. ვერა ბარდაველიძემ
უპირველეს ყოვლისა, უნდა შევეხოთ მიუხედავად იმისა, რომ მ. გეგე- მეტი დამაჯერებლობით არ გამოირ- გამოგონებისადმი მიძღვნილ ნაშრო- თავის ნაშრომში, სვანური მასალე-
მიზეზს, რომელმაც მისი უმთავრესი შიძემ გაიზიარა ტეილორის თეორია ჩევა. მებში გამოიკვეთა ორი მიმართულე- ბის გამოყენებით, ეჭვმიუტანლად
ელემენტის – ბორბლის გაჩენა გა- ბორბლის წარმოშობის ევოლუცი- ყველა მოსაზრებაში, რომელიც ბის სკოლა, რომელთაგან პირველნი დაასაბუთა ბარბარეს წარმართული
მოიწვია. ამ თეორიას ტეილორი შემ- ური გზით განვითერების შესახებ, გამოთქმულია ბორბლის წარმოშო- ანუ ევოლუციური მიმდინარეობის ხასიათი და მოგვცა სრული სურათი
დეგნაირად აყალიბებს: პირველად არ მორიდებია დაენახა მასში სუსტი ბასთან დაკავშირებით, ჩემ ინტე- წარმომადგენლები ამ იდეის აღ- მისი კულტის დროში განვითარებისა
იყო მრგვალი ხის ტოტი, რომელიც, ადგილები და აღნიშნა: „ჩანს, რომ რესს იწვევს ცნობილი გერმანელი მოჩენას ევოლუციური პროცესით და ისტორიული გზის შესახებ.
როგორც საგორავი, მძიმე ტვირთის ავტორს არ გააჩნია ამის მეტი არა- მეცნიერის ედუარდ ჰენის ვარაუდი ხსნიან და მის მატერიალურ საწყისს მეტს არას ვიტყვი ვერა ბარდავე-
გადასაადგილებლად გამოიყენა ადა- ფერი სხვა უფრო კონკრეტული და ბორბალის მზისაგან წარმოშობის აღიარებენ. მათი აზრით, ბორბლის ლიძის ამ შესანიშნავი გამოკვლევის
მიანმა. ეს საგორავი შემდგომში უფრო საიმედო მასალა, რის გამოც მისი შესახებ, რომელსაც მხარს უჭერს გამოგონება განსაზღვრა სიმძიმის შესახებ და პირდაპირ გადავალ ჩემი
ხელსაყრელი ხმარებისათვის შუაში გადატანის გაიოლების მიზნით მის თემისათვის საჭირო იმ მოსაზრება-
უნდა გათლილიყო და დაწვრილებუ- ქვეშ მოთავსებული საგორავის გამო- თა ანალიზის გარშემო, რომელიც
ლიყო ანუ გარკვეული ფორმით უნდა ყენებამ, რაც შემდეგ სტადიალური მეცნიერს აქვს გამოთქმული ბარბა-
დამსგავსებოდა შემდეგდროინდელ პროცესით განსხეულდა ბორბალში, რეს ასტრალურ კულტთან დაკავში-
ღერძს, რომელსაც ექნებოდა ორი ხოლო მეორენი მხარს უჭერენ ბორბ- რებით, აქაც იმდენად შევეხებით სა-
ფართო ნაწილი ანუ დღევანდელი ლის სიმბოლისტურ-ემბლემატურ ნი- კითხს, რამდენადაც შესაძლებელია
ბორბლის წინასახე „Причем эти круги, ადაგზე წარმოშობის თეორიას. აქვე დაგვეხმაროს ის მზისა და ბორბლის
или колеса, не врашались на оси, но უნდა აღინიშნოს, რომ პირველი ანუ ურთიერთმიმართების გამორკვევას-
были передвижно насажены на нее”. ევოლუციური იდეის წარმომადგენ- თან დაკავშირებით.
ტეილორისათვის ღერძის უძრაობაშია ლები, მიუხედავად თავიანთი პოზი- როგორც ცნობილია, ქრისტიანუ-
გამოხატული მისი არქაული ხასიათი, ციისა, ზოგჯერ იძულებულნი არიან ლი რელიგიის ერთ-ერთი წმინდანი
ესაა ფორმა, რომელიც ეყრდნობა ანგარიში გაუწიონ ბორბლის გამო- ბარბარა წარმოშობით მიეკუთვნება
პრიმიტიული საგორავის არსებობის გონებისთვის რელიგიური სიმბოლი- აღმოსავლურ გარემოს, ერთი ვერ-
საფუძველს და შემდეგ მოჰყავს მაგა- კის იდეის მნიშვნელობას. სიით მისი სამშობლოა ეგვიპტის ქალა-
ლითები უძრავღერძიანი რომაული, აღსანიშნავია, რომ ზოგად ლი- ქი ჰელიოპოლისი, რაც მზის ქალაქს
პორტუგალიური და ესპანური ეტლე- ტერატურაში საბოლოოდ უპირატესი ნიშნავს. ზოგადად, მისი ბუნება და-
ბისა, რომელებიც ასეთი პრინციპით ადგილი მოიპოვა ბორბლის გამოგო- კავშირებულია მზესთან და ცეცხლ-
მუშაობენ (სხვათაშორის, ბორბლებში ნების იდეალისტურმა თეორიამ. თქმა თან. აღსანიშნავია, რომ ამ თვისებით
გაჭედილი ანუ უძრავი ღერძის პრინ- იმისა, რომ „იმ ეპოქის კონკრეტულმა განიხილავს მას ქართული აგიოგ-
ციპი, ჩვეულებრივი მოვლენაა ქარ- პოლიტიკურმა ვითარებამ გასაქანი რაფიული მწერლობა, რომლის ერთი
თული ხალხური ტრანსპორტის გარკ- არ მისცა ბორბლის წარმოშობაში მა- პასაჟის მიხედვით, როცა დიოსკორემ
ვეულ სახეობებში). საყურადღებოა, ტერიალური საწყისების მაღიარებელ ბარბარას თავი მოჰკვეთა, შურისძი-
რომ ტეილორი თავის ამ მოსაზრებას თეორიებს”, ვერ პოულობს დამაჯე- ების ნიშნად ზეცით გადმოვიდა ცეცხ-
არ აძლევს კატეგორიულ ხასიათს და რებლობას, რადგან ტეილორისა და ლი და დაწვა მამა ბარბარასი, რომელ-
მას, როგორც ერთი მეცნიერის კერ- მსჯელობა ზოგად ხასიათს ატა- ქართული მასალაც და რომლის შესა- მისი მიმდევრებისთვის, რომელნიც მაც ქრისტიანობის თავდადებისთვის
ძო ვარაუდს, ისე სთავაზობს მკითხ- რებდა და არ იყო დაბეჯითებითი... ხებ ქვემოთ უფრო ვრცლად მექნება ბორბლის წარმოშობის მატერიალის- ასეთი სასჯელი გამოუტანა საკუთარ
ველს, „Конечно, все ето не более как ტეილორის შეხედულება ზოგიერთ საუბარი. ედუარდ ჰენი თავის გამოკ- ტურ საწყისებზე იდგნენ, არ არსე- შვილს. ფაქტობრივად, ამ პასაჟში
рпедположение, но во всяком случае ნაწილში ნაკლებ დამაჯერებელია, ვლევაში განსაკუთრებულ ყურად- ბობდა არავითარი კონკრეტულ-პო- გამოხატულია მზის მოქმედება, რო-
оно впольне уясняет нашему уму, კერძოდ, ტექნიკურად შეუძლებელი ღებას მიაპყრობს არქეოლოგიური ლიტიკური გარემოება, რომელიც მათ გორც ბარბარას ატრიბუტი და ნიშანი.
что рпедставлляет повозка по своеи და უხერხული უნდა ყოფილიყო ქვის გათხრებისას აღმოჩენილი კვირის- აიძულებდა, თავიანთ მოსაზრებათა იმისათვის, რომ გაირკვეს, რა იყო
природе.” ქვეშ მოქცეული მრგვალი კეტის სა- ტავების სიმრავლეს და მიაჩნია, რომ საზიანოდ, ანგარიში გაეწიათ მისთვის. უმთავრესი პირობა ბარბარას მზეს-
ცნობილია, რომ მიხეილ გეგე- გორავის ღერძად გადაქცევა თუკი მათი უმეტესობა რელიგიური აზრის ბორბლის სიმბოლისტურ-ემბ- თან დაკავშირებისათვის, აქ საჭიროდ
შიძის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ნაშ- მას საყენებელი არ გააჩნდა.” შემცვლელია, კერძოდ, დამზადე- ლემატურ ნიადაგზე წარმოშობის მიმაჩნია რამდენიმე სიტყვა ითქვას
რომს წარმოადგენს „ქართული ხალ- ასეთივე მოსაზრება უფრო ადრე ბულია მზისადმი თაყვანისცემის თეორის განვრცობისა და გაძლი- მზის სიმბოლური დანიშნულების
ხური ტრანსპორტი”, რომელშიც მო- გამოთქმული აქვთ ცნობილ ევრო- ნიშნით და მის ემბლემას წარმოად- ერებისთვის უაღრესად დიდი მნიშ- შესახებ. ზოგადი ლიტერატურიდან
ნოგრაფიულ ფორმატში, პირველად პელ მეცნიერებს ჰორვიცსა და მახს. გენს, ეს დისკოები პირველყოფილი ვნელობა აქვს ქართულ მასალას, ცნობილია, რომ მზე ყველა ხალხში
იქნა განხილული ქართული ხალ- არის სხვადასხვა მოსაზრებანიც, კოსმოგონიური რწმენის პირობებში რომელიც არ ფიგურირებს არცერთი უდიდესი თაყვანისცემით სარგებ-
ხური ტრანსპორტის წარმოშობის, რომელთა მიხედვით, ბორბალი წარ- მზის ემბლემად გაიაზრებოდნენ და უცხოელი მეცნიერის ნაშრომში, რო- ლობდა. ცხადია, გონიერმა ადამიანმა
განვითარებისა და მისი გენეტიკური მოიშვა მარხილისა და მორის შეერ- ამის გამო გახდენ სათაყვანებელნი, მელიც კი ამ საკითხზე დაწერილა. ადრიდანვე იგრძნო მზის პრაქტი-
ძირების კვლევის საკითხები. წიგნი, თებით, კვირისტავზე დაკვირვებით, აქედანვე წარმოიშვა თითისტარი და ამ პრობლემატური საკითხის კული დანიშნულება და აღიარა იგი
რომელიც აღნიშნულ პრობლემას რომ ქსელვის ტექნიკა წინ უსწრებდა მოძრაობის ეს იდეა შემდგომში ბორ- გარკევისთვის უაღრესად დიდ მნიშვ- ღმერთად. ძველი აღმოსავლეთის რე-
მიეძღვნა და გამოიცა 1956 წელს, ბორბლიანი ტრანსპორტის გამო- ბალში განსახიერდა. ნელობას იძენს გამოჩენილი ქართვე- ლიგიებში მზესთან დაკავშირებულია
დღემდე ითვლება ამ სფეროში მომუ- გონებას და კიდევ სხვა ნაკლებად მზიდან ბორბლის წარმოშობის ლი ეთნოლოგის ვერა ბარდაველიძის მთელი რიგი რწმენები. შუმერში მზის
შავე ყველა მეცნიერისთვის გასათ- სარწმუნო თეორიებს, რომელთაგან რელიგიურ-სიმბოლიკური თეორია მონოგრაფია „ქართველთა უძველესი ღმერთი იყო ნინურთა, ბაბილონ-
ვალისწინებელ ნაშრომად. ბატონმა ზოგიერთი, მეტი რომ არ ვთქვათ, გაიზიარა ფორერმაც, რომლის აზ- სარწმუნოების ისტორიიდან”, რო- ში – შამაში, ასურეთ- 
მიხეილმა თავის გამოკვლევაში ერთ- ძალზე პრიმიტიულად გამოიყურება. რით, ადამიანმა ჯერ მზე განასხე- მელშიც სკრუპულოზურადაა განხი- ში – ასური, ეგვიპტეში
– ამონ-რა, ხეთებთან ბი. ამავე თვალსაზრისით ინტერესს წარმართული საწესჩვეულებო პრაქ- გამოწვევას წარმოადგენს, ესაა მზის
 – ისტანუ, ფინიკიაში – იწვევს მემორიალურ კულტურაში გა- ტიკის ნიადაგზე, რომლითაც აღი- ამოსვლის იმიტირებული სახიობითი
ნერ, ისრაელში – შემეშ, ბატონებული მზის, როგორც საფლა- ნიშნებოდა მზის ბუნიაობა, მისი მობ- ხასიათის ჩვენება. მზის დედამიწა- თამარ გაბოძე
ინდოეთში – სურია, სა- ვის ქვის შემკულობაში გადომინირე- რუნება დედამიწაზე და ახალი წლის ზე იმიტირებას ასახავს სვანი ქალის
ვიტარი და აგნი, საბერძნეთში – ჰე- ბული ობიექტის არსებობა, რომელის დაწყება. მოქმედებაც, როცა იგი კვირისტავში ორი ანგელოზი
ლიოსი, რომში – სოლი და სხვ. ძველი ძალზე დამახასიათებელი მოვლენაა „ბარბოლ,” „ბარბალ”, „ბარბლაშ” ძროხის ცურიდან გამოწველილ რძის
აღთქმის წიგნებში მზე დახასიათე- როგორც აღმოსავლეთ, ისე დასავ- და ბოლოს, „ბარბარობა” არის ტერ- გატარებას მიმართავს, რითაც მზის
ბულია როგორც ბრწყინვალე დღის ლეთ საქართველოში გავრცელებული მინები, რომლითაც მზის მოსვლა, (კვირისტავი) და სხივის (რძის ჭავლი)
გამგებელი, სითბოს მომტანი, საკვე- ძეგლებისთვის. მისი აქტიური ხასიათი გამოიკვეთება. ერთობას აფიქსირებს.
ბის მომყვანი, მუდმივობის გარანტი, ქართულ რელიგიურ საწესჩ- ახლა საინტერესოა და ჩემი თემისათ- როცა ადამიანი ასეთი პრაქტიკუ-
სიკეთისა და წყალობის მომნიჭებე- ვეულობო პრაქტიკაში დამკვიდრე- ვის უმთავრეს წარმოადგენს. წარმო- ლი ქმედებით ეწევა მზის ცაზე მოძ-
ლი. მზეს ედარება ის კეთილმორწმუ- ბული მზისადმი დამოკიდებულების ვადგინოთ თუ საიდან უნდა იღებდეს რაობის სურათის წარმოდგენას, მის-
ნე ადამიანი, რომელიც პირნათლად ამ ფრაგმენტული მასალის შემდეგ სათავეს სახელი „ბარბოლ”, „ბარბალ”, თვის ისიც ნათელია, რომ ციური მზის
იცავს უფლის კანონებს: „მისი ნაში- მსურს დავუბრუნდე ბარბარობის „ბარბლაშ” და ბოლოს, „ბარბარობა” სვლას უნდა ახლდეს შესაფერისი ხმა,
ერი მარადჟამს იქნება და მისი ტახტი რელიგიურ-სემანტიკური ხასიათის და რა გენეტიკური კავშირი უნდა რომელიც, მართალია, დედამიწამდე
გაბრწყინდება ვითარცა მზე”. შინაარსს, მის კავშირს მზესთან და ჰქონდეს ამ ტერმინს ცეცხლთან. ვერ აღწევს, მაგრამ ყველა შემთხვე-
ასეთი უმნიშვნელოვანესი გან- ბორბლის, როგორც მატერიალუ- ზოგადად ცნობილია, რომ ონო- ვაში, ეს უნდა იყოს მსგავსი ცეცხლის
მარტებანი მემკვიდრეობით მიიღო რი კულტურის უმნიშვნელოვანესი მასტიკაში, საკუთარ სახელთა ჩამო- ხმისა რომლისთვისაც მას დაურქმე-
ქრისტიანობამ და მაცხოვარი შეადა- ელემენტის სახელის წარმოშობის სა- ყალიბებისას, სხვა უმნიშვნელონეს ვია ბარბალი, ბრიალი, ბურბური. ეს
რა მზეს. ბუნებრივია, ქრისტიანული კითხს. სიტყვა „ბარბარას” ეტიმოლო- პირობათა შორის მოიაზრება ადა- დაკვირვება ჩვეულებრივი პრაქტი-
მრწამსით, მზე ღმერთი არაა, მაგრამ გიასთან დაკავშირებით მეცნიერთა მიანის პირადი განწყობა, საგნებისა კიდანაა: როცა ძლიერი ცეცხლი ან-
იგი გამოყენებულია როგორც პოეტუ- ნაწილი თვლის, რომ ესაა ინდოევრო- და მოვლენების მიმართ მისი ხედვისა თია, იგი გამოსცემს ხმას, რომელიც
რი შესამკობელი, მზის სახეა წმინდა პული წარმოშობის სიტყვა და ნიშნავს და აღქმის დამოკიდებულება, თვით ხალხურ მეტყველებაში ამ სიტყვებით
სამება, ღმერთი „გონებრივი მზეა”, უცხოს, სხვანი მას შუმერულ გარემო- საგანთა ხასიათი და აქედან გამომ- გამოიხატება. მაგ. გურული იტყვის:
ხატი ღმრთისა „მიუწვდომელი ნა- საც უკავშირებენ. ვერა ბარდაველი- დინარე, მათთვის ტერმინთა მისადა- „ცეცხლის ბარბალმა გამომაღვიძა”
თელია” „ყველა ეს ეპითეტნი არიან ძის აზრით, სიტყვა „ბარ”, რომელიც გება. ასევე, საქმის საჭიროება უბიძ- (ალ. ღლონტი, 1974) მოვუსმინოთ
სიტყვანი, რომელნიც ღმერთების ბარბარას ფუძეს წარმოადგენს, წინა გებს ადამიანს გამოგონებისაკენ, ძლიერად ავარდნილი ცეცხლის ხმას:
ჩენას ასახავენ”. ქრისტიანული პირ- აზიის მოსახლეობის უძველესი მონა- მდგომარეობა აიძულებს იფიქროს ის ავად ბრიალებს, განსაკუთრებით
ველწყაროების მიხედვით, იესო არის პოვარია და წინ უსწრებს სემიტთა და და მიუსადაგოს მომენტით წარმოქმ- მაშინ, თუ იგი დადგენილ საზღვარს
„ნათელი მზისა”, „მზე სიმართლისა”, ინდოევროპელთა კულტურას. ნილ შემთხვევას საჭირო ხერხით, ამ სცილდება, რაც ერთდროულად ბა-
„მზე აღმომავალი”, „ნათლის მომფე- ვერა ბარდაველიძის მიხედვით, მოსაზრებას მსოფლიო მნიშვნელო- დებს შიშს და იწვევს თაყვანისცემას.
ნელი”, მას ედარება ქრისტე დიადი საქართველოში გავრცელებული ბის გამოგონებათა უამრავი პრაქ- ცნობილია, რომ რელიგიის ფორმათა
ტიკული შემთხვევა ჩამოყალიბებაში ასეთ წარმოდგენებს
ადასტურებს. მზის განსაკუთრებული როლი უჭირავთ
ხატის, როგორც (Теилор, 1939: 201-221) და, ამდენად,
მრგვალი ციური არავითარ სიძნელეს არ უნდა წარ-
სხეულის ბორბლის მოადგენდეს ვარაუდი იმის შესახებ,
სახით დედამიწაზე რომ მზის სვლის ხმაური ცეცხლის
ყველა ცოცხალზე უფრო
გადმოტანის იდეას ხმით წარმოედგინა ადამიანს. ცოცხალი,
სხვა უფრო მკვეთ- საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ჭირისუფალი მშობელი ერის,
რად არგუმენტი- ასტრალური კულტის მატარებელ უკვდავი დარჩა ორი მგოსანი –
რებული აზრი ვერ ხალხებში მზისა და მთვარის ღვთა- მათ უკვდავებას დრო-ჟამი
დაუპირისპირდება. ებები ბორბლითა და დისკოთი გამო- მღერის...
ვფიქრობ, რომ ისახებოდნენ: „ბორბალი ანიშნებდა
ამ გარემოების გათ- მნათობის კოსმიურ ბრუნვას და ეს ყოველწლიურად ორ ძვირფას
ვალისწინებით სავ- იმ დროს, როცა ნივთიერ კულტურა- სახელს
სებით ბუნებრივი ში ბორბალი არ იყო გამოგონებული” ვახსენებთ წყვილად პირველ
იქნება ვიმსჯელოთ (რობაქიძე, 2012: 93). როცა მზე ანა- აგვისტოს,
ტერმინების – „ბარ- თებს და გადადის ან მიგორავს ცაზე ორ ქვეყანაში ვუნთებთ მათ
ბოლ,” „ბარბალ”, მასაც უნდა ჰქოდეს მისი წარმოდგე- სანთელს,
„ბარბლაშთან” და- ნით ისეთივე ხმა, როგორიც ცეცხლს ხსოვნის მადლმა რომ გული
აგვივსოს.
კავშირებით და მის აქვს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა
ფიზიკურ ხასიათში იგი სტიქიურია. ადამიანი ამ პროცესს
ორივეს დარჩა წყარო ძეგლებად,
ფერისცვალების ჟამსაც: „და იცვალა ბარბარ-ბარბოლის კულტი განასახი- ვეძებოთ სახელის წარმოშობის მიზე- გამოხატავს სიტყვებით: ბარბარი და საუკუნობით ტკბილად დის
მათ წინაშე ფერი და მზესავით გაბრწ- ერებს ასტრალურ ღვთაებას. მიუხე- ზი. მზე, როგორც კოსმიური საგანი, ბრიალი. ბორჯღალას გამოკვეთა კე- წყალიც,
ყინდა” და სხვა. ქართულ სასულიერო დავად იმისა, რომ დღესასწაული თით- ადამიანის სიცოცხლისათვის განუ- რის ქვაზე ესაა ნიშანი ცეცხლის გაუქ- ჩუხჩუხებს... წყალი არ უძველდება
მწერლობაში უხვადაა გამოყენებული ქმის მთელ საქართველოშია გავრ- საზღვრელი მნიშვნელობის მქონეა, – რობლობისა და მისი სიმბოლური სახე არც ტყეს ვოლინის, არც
მზის სიმბოლოები და გარდა ქრის- ცელებული, ყველაზე გამოკვეთილად „მზე დედაა ჩემი”, – აცხადებს იგი და მზე ბორჯღალითაა გამოხატული. ლამისყანის...
ტიანული გაგებისა, მას საფუძვლად იგი დაფიქსირებულია სვანურ რელი- მთელი გულისყური მისკენ აქვს მიპ- ბორჯღალა თავისი ფრთების პირდა-
უდევს ძალზე რელიეფურად გამო- გიურ წარმოდგენებში. ბალს ქვემო ყრობილი, მისი არსებობა მზის თვი- პირი ანალოგია ბორბლისა და მისთ- უკვდავმყოფელი მათი ცხოვრების
ხატული წარმართული ჩვეულებანი. სვანურში ეწოდება „ბარბოლ”, ხოლო სებაზეა დამოკიდებული, ამიტომ სა- ვის მოძრაობის იდეის მიმნიჭებელია ბიბლიოთეკა თუ მუზეუმი,
ბევრთაგან აქ სამაგალითოდ მოვიტან ზემოში – „ბარბალ“// “ბარბლაშ”. ყვე- ხავს ღმერთად, ატარებს რიტუალს, შიგ განთავსებული ფრთები, როგორც შემსრულებელი ღვთის უცხო ნების
ფარნავაზის სიზმრის ლეონტი მროვე- ლა მონაცემის მიხედვით, იქნება ეს იწვევს თავისთან, ცდილობს მიიქ- ჩვეულებრივი სატრანსპორტო ბორბ- იუბილე თუ სიმპოზიუმი.
ლისეულ აღწერას, სადაც მზე გამოყ- ეთნოგრაფიული, ლინგვისტური თუ ციოს მისი ყურადღება და ბოლოს, ლისათვის მისი სოლები. როგორც
ვანილია, როგორც მხსნელი ჭაბუკისა, საწესჩვეულებო ხასიათის, უეჭველად სურს წარმოადგინოს მისი მატერი- შენიშნულია, „ურმის გამოგონებისას უამრავ მზრუნველს
რომელიც უცხო სახლში შთენილსა და მტკიცდება, რომ ესაა უძველესი, წარ- ალური სახე დედამიწაზე ანუ თავის ბორბალი ჯვარისა (ანუ ბორჯღალა აპურ-არწყულებს
ყველა მუშაკს თუ სტუმარს
სასოწარკვეთილს მხსნელად მოევლი- მართული ხასიათის მზის ღვთაება. გარემოში. ბუნებრივია, ამის მიღწევა ე.ნ) ურმის თვალში გადმოვიდა საგნუ-
დავითვლით?
ნა, შემოვიდა სარკმელში „მოერტყა იგი არა მხოლოდ სვანეთის, არამედ მას შეუძლია მხოლოდ და მხოლოდ რად” (რობაქიძე, 2012: 93).
ცოცხალთა შორის ყოფნით
წელსა მისსა და განიზიდა და განიყვა- მთელი ქართველი ხალხის სარწმუ- ცეცხლის მეშვეობით. წარმართულ უხვად თოვისას, როცა ფართო გვარწმუნებს
ნა სარკმელსა მას. და ვითარ განვიდა ნოების კუთვნილებას წარმოადგენს. გარემოში ცეცხლი არის მზის ორე- ფანტელები ტრიალით ეშვებიან დაბ- ჩვენი ლესია, ჩვენი დავითი!..
ველად ფარნავაზ, იხილა მზე ქვემდაბ- ეს იყო ახალი წლის ზოგადქართული ული დედამიწაზე. საგულისხმოა, ლა, იმერული კილო-თქმა ასე გამო-
ლად, მიყო ხელი მისი, მოჰხოცა ცვარი დღეობა და არსებითად ყველა ქარ- რომ „ქრისტიან ხალხთა სარწმუნო- ხატავს ამ პროცესს – „ბურბლავს”, სამშობლო იყო მათი თემიდა,
პირსა მზისასა და იცხო პირსა მისსა”. თულ ტომში ერთი სახელწოდებით ებაშიც კი ბარბარეს სახელი ძირითა- სადაც აქცენტი გაკეთებულია თოვის სიცოცხლის აზრის, ყოფის მიზანი,
ქართული ხალხური შემოქმედება გავრცელებული. საგულისხმოა, რომ დად ცეცხლთანაა დაკავშირებული”. იშვიათ მოვლენაზე ანუ ფანტელების მამულებს ფლობდნენ
უხვ მასალას იძლევა მზისადმი თაყვა- თვეების სვანურ სახელწოდებაში დე- თუკი ადამიანი ცეცხლის სახით მზის ტრიალზე. ამ სიტყვაში უეჭველად დაბადებიდან,
ნისცემისას. კილო-თქმათა მდიდრულ კემბრის სვანური სახელი ბარბლაშია, ხატს ქმნის დედამიწაზე, ბუნებრი- მოსჩანს ბორბლის სემანტიკა. ბარ- გახდნენ კი სხვათა ქვეყნის
მასალში ვხდებით ისეთ მრავლისმეტ- რაც უძველეს ხანაში უნდა შერქმე- ვია, მზის სხვა თვისებაც ცეცხლს ბალი, ბურბლა, ბრიალი, ბურბური, ხიზანი...
ყველ გამონათქვამებს, როგორიცაა ოდა. „უნდა ვიფიქროთ, რომ ეს თვე უნდა დაუკავშიროს. ამ მოსაზრებას ბორბალი, ესაა ერთიდაიგივე მოქმე-
„ჩემმა მზემ”, „შენმა მზემ”, „მისმა შესაფერისი სახელწოდებით დანარ- ამაგრებს ხალხური წეს-ჩვეულება- დების: ტრიალის, ბრუნვის, მოძრა- უფესვნაყოფოდ ბედმა დასტოვა,
მზემ” და სხვა. როგორც ვერა ბარდა- ჩენ ქართველ ტომებშიაც არსებობდა, ნი, რომელთაგან აქ მოვიტან ხევსუ- ობის, გამომხატველი ცნებებია. აქვე უმემკვიდრობით – გაწბილებული...
ველიძე ფიქრობს, ეს გამონათქვამები მაგრამ დაკარგულა, ხოლო სვანებს, რეთში დაცულ საგაზაფხულო დღე- ამ ტერმინთა რიგის ცნებები უნდა სანაცვლოდ – ისევ ბედის
დასტურად
უნდა ასახავდნენ რელიგიური აზროვ- როგორც ჩანს, თავისი უძველესი სა- სასწაულის – მარიამწმიდაობისას იყოს ასევე ბარბაცი, ბორგვა და
სამშობლო ერგოთ დაწყვილებული!
ნების იმ საფეხურს, როცა ღვთაება ხელით შემოუნახავთ”. გამართულ ე.წ. გურჯინაობას. გურ- ბორიალი, ასეთი უხვი ეპითეტების
მზის ნიშნით გამოიხატებოდნენ მისი საკითხი იმის შესახებ, აქვს თუ ჯინა ესაა მრგვლად მოწნული დიდი მქონე ტერმინთა არსებობა და მათი ... ანგელოზების უკვდავი ნაყშით
რჩეულები, რომელთაც ნაწილიანნი არა ქრისტიან ბარბარეს რაიმე გენე- ბურთი, რომელიც გამოტენილია საერთო „ბარ” ძირის წარმომავლო- ცოცხლდება ორი ლეგენდა-მითი:
ეწოდებათ (Бардавелидзе, 1957: 111). ტიკური კავშირი წარმართული ბარ- თივითა და ჩალაბულით. შეღამები- ბის საკითხისათვის კვლავ დავისა- საქართველოში, უკრაინაში –
მზისადმი თაყვანისცემის ჩვეულება ბოლ-ბარბარეს კულტთან, ძალიან სას ამ გოდორ-ბურთს აიტანენ ბავ- ჭიროებთ ვერა ბარდაველიძის აზრს ჩვენი ლესია, ჩვენი დავითი!
რელიეფურადაა გამოხატული მიც- მნიშვნელოვანია და მოითხოვს შემ- შვები გორაზე, წაუკიდებენ ცეცხლს იმის შესახებ, რომ სიტყვა „ბარ”..,
ვალებულის კულტში, მხედველობაში დეგ კვლევას, აქ მხოლოდ უეჭველი და დააგორებენ. ცეცხლწაკიდებუ- წინა აზიის მოსახლეობის უძველესი და ვიდრე ჩვენთვის ძვირფას
მაქვს შეხედულება მზის მეშვეობით ისაა, რომ მოგვიანებით მათი დატო- ლი გოდრიდან გზადაგზა სცვივა მონაპოვარია და წინ უსწრებს სემიტ- ორ სახელს
სულთა იმქვეყნიურ სამყაროში გადა- ლება და შერწყმა მომხდარა, რისი აალებული შიგთავსის ნაწილები და თა და ინდოევროპელთა კულტურას”, ვიხსენებთ, დგება აგვისტო როცა,
სახლების შესახებ, რომელიც, ზოგა- მსგავსი არაერთი მაგალითი იცის მთელ გზაზე ტოვებს ცეცხლოვან აქედან გამომდინარე, შესაძლებელია ორ ქვეყანაში ხსოვნის ორ სანთელს
დად, მსოფლიო რელიგიური აზროვ- ქრისტიანულმა კულტურამ, ამის და- ნაკვალებს, რაც განსაკუთრებულ დავუშვათ, რომ ამ ფუძის მატარებე- ჰქვია ძმობის მზე, მადლი და
ნების მონაპოვარია და, ბუნებრივია, მადასტურებლად მრავალთაგან აქ ეფექტს იწვევს მაყურებელთა შორის ლი სიტყვა კუთვნილებაა იმ კულტუ- ლოცვა!
ქართულ სამყაროში თავისი ადგილი ერთ მაგალითს მოვიტანთ ქრისტი- და ხალხი შეძახილებით მიაცილებს რული წრისა, რომელშიაც მოიაზრება
უჭირავს. ამ თვალსაზრისით ინტე- ანული ეკლესიის ისტორიიდან, როცა მას (ცნობილია, რომ სვანები ასეთივე პროტოქართველთა ეთნიკური ერთო- ... მადლობელი ვარ არსთაგამრიგის –
„მემატიანის” გულს
რესს იწვევს ეთნოგრაფ სარა ბედუ- შობის დღესასწაული დაუკავშირდა მიზნით ცეცხლწაკიდებულ კასრებს ბა. ეს ვითარება არამცირედ მიზეზს
დამღამიგვრილს,
კაძის მიერ მთიულეთში ჩაწერილი მზის დაბადების უძველეს წარმარ- აგორებდნენ მთიდან). ამ ქმედებაში იძლევა იმისათვის, რომ მზესთან და
ფეხის მტვერს, „დად მთვლის”
მასალა, რომლის მიხედვითაც მიცვა- თულ დღესასწაულს. აღარაფერს ვიტ- სავსებით ცხადად შეიმჩნევა ცეცხ- ცეცხლთან დაკავშირებული წარმარ- ორი მგოსანი,
ლებული უთუოდ უნდა დასაფლავდეს ყვი წარმართული სალოცავების ადგი- ლის დღეობის ნაკვალევი. ვერა ბარ- თული ბარბარას სახელის წარმოშობა ანგელოზი რომ ჰქვიათ
მზის ჩასვლამდე, რადგან მხოლოდ ლას ქრისტიანული ტაძრების აგების დაველიძის აზრით „ეს წეს-ჩვეულება ამ კულტურის წრეს დავუკავშიროთ ფრთოსანი...
მზის მეშვეობითაა შესაძლებელი მისი ჩვეულების შესახებ, რაც ადამიანთა მზის მოძრაობის ამსახველი მაგი- და ვიფიქროთ მასთან ქრისტიანული
წარდგენა ღვთის კარზე. ამ შეხედუ- შეგნებაში ახალი კულტის დამკვიდ- ური მოქმედების გადმონაშთს უნდა ბარბარეს კავშირზედაც. „მიმზერენ” მსახურს თვალით
ლების მატერიალურ განსხეულებას რების მტკივნეული პროცესის გასა- წარმოადგენდეს”. საგულისხმოა, მოწყალის –
წარმოადგენს მთიულეთში დადას- ნეიტრალებლად იყო გამიზნული. რომ გურჯინას მთიდან დაგორება ელდარ ნადირაძე, ყველა ცოცხალზე მეტად
ტურებული საფლავის ლოდის ოთხივ ამდენად, სახელი ბარბარე ქარ- ხდება განთიადისას, მზის ამოსვ- ისტორიის მეცნიერებათა ცოცხალი!
კუთხით გამოკვეთილი მზე-ბორბლე- თველ ხალხში დამკვიდრებულია ლის წინ, რაც მნათობის ერთგვარ დოქტორი
მატიანე განცხადება
ჩვენი გაზეთის ერთგულო მკითხველო!
მიიწურა 2022 წელი. ჩვენი გაზეთის სარედაქციო საბჭომ ამ ხნის მანძილ-
ზე ყველაფერი გააკეთა იმისათვის, რომ დროულად გამოსულიყო გაზეთის
თითოეული ნომერი და ადრესატამდეც შეუფერხებლად მისულიყო. ფასების
ზრდის მიუხედავად, იგი ერთადერთი გაზეთია საქართველოში, რომელსაც
არცერთი თეთრით არ გაუზრდია მისი საცალო ღირებულება.
იმისათვის, რომ მომავალშიც გაზეთმა ჩვეულ რეჟიმში წარმართოს თავი-
სი მუშაობა, უმორჩილესად გთხოვთ გაითვალისწინოთ მისი მძიმე ფინანსუ-
რი მდგომარეობა და ვისაც ჯერ კიდევ არ გადაუხდია 2022 წლის ხელმოწე-
რის ღირებულება, წლის ბოლომდე გადმოურიცხოთ:
შეგახსენებთ ჩვენს საბანკო რეკვიზიტებს:
შპს გაზეთი „ლიტერატურული მესხეთი”
„ლიბერთი ბანკის“ასპინძის ფილიალი
ს/კოდი 223100908
ანგ.N GE72LBO113115795007000
ახალქალაქის რაიონი. ქორწილი სოფ. სულდაში. წინასწარ გიხდით მადლობას თანამშრომლობისათვის.
ლევონ ღუკასიანის ფოტო, 1936 წელი
@ლექსო, არ დაიკარგები!"
*** *** ამბობენ, არა კვდებიან გაბოროტებულ მარტოობისას,
გველის უბრალო კბენითა. ჩემ ფაქიზ გრძნობებს შემოეხიზნე.
ტოლოშში, გუნდის ტაძარზე მე მიხარია შენი დანახვის,
ქვა მოჰკლებია კედელსა, წითელ ვარდის რომ აგდის სურნელი, მე შენთვის სული გავიღე, ვატყობ, ის მგზავრი სულაც არა ხარ
იქნება ისევ ცრემლი სწვავს მაშინაც, როცა თვალი ვერ გხედავს შენ კი ზღაპარი გგონია, საჩემო შენ და ან მე საშენო,
მჭედლის უბანში მჭედელსა. ხარ სანატრელი და სასურველი. განა ეს ასე არ იყო? არ მინდა მტრობით დანგრეულ კედელს
იქნებ მე მომიგონია! მე სიყვარული შემოვაშენო.
შალოშეთს ლექსი დავძახე, ყოველ საღამოს, როცა მზე ჩადის,
ტკივილებს ვეღარ გავუძელ
ტყის თავმა მომცა ბანია, დაღამდება და გულსაც სწყინდება,
და ვეტანები ღვინოსა, ***
აქეთ წყაროდიდს ვუყურებ, – მე შენზე ფიქრი ისევ მეძახის
მის გვერდზე დასაქანია. და შენთან ყოფნა ძლიერ მინდება. გულს ვათბობ შენზე ფიქრებში,
მთლად რომ არ მოიწყინოსა. სიყვარული ხარ პირველი,
განა შენამდე სხვა იყო?
წინაპართ სულის ძახილი კვლავ და კვლავ ვიგრძენ მე შენი სითბო, ღვთისმშობლის საჩუქარი ხარ,
ქვაბისხევისა ძირშია, და შენთან ყოფნის მე მკლავს წყურვილი, დამტოვე მარტო, წახვედი,
გულში გამიჩნდა ნაღველი, რომ მარტოსული არ ვიყო.
ზემოთ იფნიეთ-გუგათა და არ არსებობს ამქვეყნად ჩემთვის
სულ მესიზმრება ძილშია. სხვა ნატვრა, ფიქრი, ან სხვა სურვილი. ვცდილობ, ბოლომდე დავწერო,
რომ აღარ მქონდეს სათქმელი. ჩემი ცხოვრების იმედო,
შენით მიხარის დღენია,
სოფლად ნაგები ტაძრები, მე მასულდგმულებს შენი დანახვა, შენამდე ბევრი ვითმინე,
თევდორე კვირაცხოველი, წითელი ვარდის აგდის სურნელი, სიზმრები ისევ მაწამებს,
როგორც შევარდენს მელია, ბევრი ცრემლებიც მდენია.
უკან ტოლოშის ტაძარი მაშინაც, როცა თვალი ვერ გხედავს,
დიადი ძალის მქონელი. ხარ სანატრელი და სასურველი. ამდენ დარდით და ტკივილით
ლექსებიც გამომელია. შენა ხარ ჩემი სიმდიდრე,
ოქრო მე არა მჭირდება,
ხელში კალამი მიჭირავს როცა შენა ხარ ჩემ გვერდით,
ეს მქონდა მინდვრად ფიქრია, *** *** არასდროს გამიჭირდება.
ეს კულულეთში დავწერე
სხვა ბევრი არ მიფიქრია. იქნება ისევ მიყვარხარ,
სიზმარშიც ვხარობ შენითა, ერთხელ უღირსად კოცნა დამტყუე ავტორ-მთქმელი დავით ბერიძე,
და ამიტომაც შემომეჩვიე, 30 წლის, ასპინძის მუნიციპალიტეტის
სოფელი ტოლოში
ქორწინების წესები სოფელ მურჯახეთში მცხოვრებ სომეხ მოსახლეობაში

სოფელში ქართულ და სომხურ მოსახ- პატარძლის შემოყვანა სიმღერით, ხელზე ხურ ქორწილშიც იყო ცნობილი. საკმაოდ მცირეა და ისევე, როგორც მთელ
ლეობას ბევრი წესი აქვს საერთო. ეს ჩანს მოკითხვა, დამშვიდობებისას ფული ისევე სომხურ ქორწილში ცეკვავდნენ შვიდ ახალქალაქის რაიონის სომხურ მოსახ-
საქორწინო რიტუალებში. უფრო სწორად, იყო, როგორც ქართულ მოსახლეობაში. წყვილ ფერხულს, მღეროდნენ მრავალჟა- ლეობაში, აქაც წესები მნიშვნელოვნად
სომეხი მოსახლეობის საქორწინო წესებში ცნობილი იყო ბოღჩის დაჭრის რიტუ- მიერს (ქარულად). შეცლილია უფრო განსხვავებული რიტუ-
არის გატარებული თითქმის მთლიანად, ალიც, მსგავსად ქართული წესისა. იცოდნენ ქორწილის მეორე და მესამე ალიებით. მაგალითად: სომხური წესის მი-
მცირედი განსხვავებით, ქართული წეს- ქესუმის მიტანა, გადასაწყვეტიც, დღეს გართობა-თამაშობანი, ნეფის განა- ხედვით, ნიშნობა ქალის სახლში თითქმის
ჩვეულებები, კერძოდ: მსგავსი იყო ქორწილის რიტუალში: დირება, მაყრების ფეხით ჩამოკიდება. ნიშნავს ქალის სახლში გადახდილ ქორ-
ბეის გაცვლის რიტუალი ქართული და სომხურ ქორწილში იყო ასევე ქართუ- სომხური ქორწილის წესის მიხედვით წილს, ვაჟი, გარკვეული დროის შემდეგ,
სომხური მოსახლეობისთვის მსგავსია. ლი წესები: ნეფე-პატარძალს მესამე დღეს დააწვენდ- ცალკე იხდის ქორწილს. განსხვავებულია
როგორც ერთ მხარეს, ისე მეორე მხარეს, მახარობლის როლი; მაყრიონის და მა- ნენ. ლოგინს გაშლიდა დედამთილი ან უფ- სრულიად ნათლიის როლი და, საერთოდ,
ამ რიტუალში მონაწილეობენ ვაჟის მამა, ყარბაშის როლი (მაყრების თავი); ჯვრის- როსი რძალი. დილით სიძე ლოგინში ფულს ეს წესი, ასევე მზითვის ინსტიტუტი, სრუ-
ბიძა, მაჭანკალი, ნათლია (ძირითადად მა- წერის, პატარძლის გამოყვანის წესი. ვა- დატოვებდა, საღამოს დედამთილი მოიწ- ლიად განსხვავდება ქართული წესისაგან,
მაკაცები). ჟის ოჯახში პატარძლის მიღების წესები ვევდა ახლობლებს. ქალის მშობლებს და სომხურ წესებში შეჭრილია ბევრი თანა-
ნიშნობის რიტუალში ქართული წესე- (საარაყე ქვაბზე გადმოყვანა, საცერში მიახარებდა – თქვენი ქალი პატიოსანიაო. მედროვე რიტუალი, რომელიც დამახასი-
ბია აქაც. განსხვავება იმაშია, რომ ნიშ- გახედება, დედამთილის დახვედრა, ნეფე- იცოდნენ აგრეთვე ვაჟის ქორწილში ათებელია, საერთოდ, სამცხე-ჯავახეთში
ნობაზე მისატან საჩუქრებში ლოგინის პატარძლის მიღება). მზითვის დაძახება, მზითვის გამოსყიდვა. მცხოვრები სომხური მოსახლეობის წესე-
გადასაკრავები არ იყო (ქართული წესის მაყრიონის გზაზე სუფრების გამოგე- ქართული ქორწილის წესებიდან სომ- ბისთვის.
მიხედვით კი ლოგინის გადასაკრავების მი- ბება, შეჯიბრი ცხენოსნობაში, ჭიდაობაში. ხურ ქორწილში არ ჰქონდათ ნათლიის
ტანა აუცილებელია). განსხვავება სომხურ ქართული წესის მიხედვითაა აჯლას ჯვარი (ამ ჯვრის ფუნქციონირება სომხურ მთქმელი არუთინ ტაჯათის ძე
და ქართულ წესებში არის ის, რომ ნიშნო- დანიშნულება (ბავშვების დაწოლა აჯლა- ქორწილში არ ჩანს). მარქარიანი, 63 წლის, ახალქალაქის
ბაზეც და ქორწილზეც თამადად ირჩევენ ზე): ნეფე-პატარძლის დასმა აჯლაზე. თანამედროვე სომხური მოსახლეობის რაიონის სოფ. მურჯახეთი, ჩაიწერა ცირა
– სომხები ნათლიას. ნიშნობის რიტუალი – სანიჭარი და სუფრების დაძახება სომ- ქორწილში უკვე ქართული ელემენტები მესხიშვილმა 1990 წელს.
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები:
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ლობს თავისუფალი პრესის
პრინციპებით და ავტორის
გაზეთი რეგისტრირებულია ასპინძის რაიონის სასამართლოს მიერ 1998 წლის 15 ოქტომბერს. მოსაზრებებსა და გამონათ-
სარეგისტრაციო N19/4-17 ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

შპს „საარის” სტამბაში 0500, დაბა ასპინძა, თამარის ქ. N3,
უზრუნველყოფა სარედაქციო საბჭო: მისამართი: ქ. თბილისი,
დურმიშხან ბერიძე, მერაბ ბერიძე, ტელეფონი მთავარი რედაქტორის: 599 97 95 24
ირმა ჯიშკარიანის თევდორე მღვდლის 57. lit.meskheti@gmail.com
ვახტანგ ინაური, სოსო გიქოშვილი ტელ: 2.94-14-32 lit meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2022 - December - 13

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2022 - December - 13

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამეოთხე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

მეფეთა სადგომები ჯავახეთში

მეფეთა სადგომები ჯავახეთში

მეფეთა სადგომები ჯავახეთში

„ლოცვად ნობათის" წარდგინება

სერგო მელიქიძე *** ჩაფერფლილი დიდება... N-ს

პიო ბალიძე – სტამბოლის ქართველ კათოლიკე მამათა სავანის

ბორბალი – მზისა და ცეცხლის სიმბოლო

ქორწინების წესები სოფელ მურჯახეთში მცხოვრებ სომეხ მოსახლეობაში

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

კომპიუტერული რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე გაზეთი დაიბეჭდა რედაქციის მისამართი:

You might also like