T.C.

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

BARAJ EMNİYETİ
REHBERİ











REHBER NO: 005
REV. 01



ŞUBAT 2014
ANKARA
 ÖNSÖZ

Birçok medeniyetin kesişme noktası olan Anadolu'da yaklaşık 4000 yıldır süren hidrolik
mühendisliği çalışmaları, bilhassa Selçuklu ve Osmanlıların yaptıkları muhteşem eserler,
Türkiye'yi tarihi su yapıları açısından en zengin ve en dikkat çekici açık hava müzelerinden
birisi haline getirmiştir.

Bugün ise ülkemiz, inşa halindeki barajların sayısı bakımından Dünya’daki sıralamada üst
sıralarda yer almaktadır. Ülkemizde her tipten barajlar inşa edilmiş ve edilmektedir. Ayrıca; bu
barajlar dolgu hacmi, yükseklik, rezervuar kapasitesi, kret uzunluğu gibi teknik karakteristikleri
ile de dünyadaki inşa edilmiş barajlar arasında ön sıralarda yer almaktadır. Atatürk Barajı 84
milyon m3 dolgu hacmi ile dünya sıralamasında beşinci sırada yer almakta, Deriner Barajı ise
249 m yüksekliği ile ülkemizin en yüksek barajı, kendi sınıfında ise Dünya’nın 6. yüksek
barajı olma özelliğini taşımaktadır

İnşaatı devam eden Yusufeli Barajı 270 metre yüksekliği ile tamamlandığında Türkiye’nin en
yüksek barajı olma özelliğine sahip olacaktır.

Ülkemizin su yapıları sahasında ulaşmış olduğu bu güzel seviye, bu sektörde çalışanların

fedakar çalışmaları ve mesleklerine olan saygının neticesinde oluşmuştur. Yıllardan beri
ülkemizde ve yurt dışında barajlar ve su yapıları alanından sayısız eserler kazandıran
mühendislerimizin ve müteahhitlerimizin çalışmalarını hepimizin malumlarıdır. Ülkemizdeki
baraj ve diğer su yapılarının projelendirilmesi ve inşası sürecine olumlu katkısı olacağını
düşündüğüm; Uluslararası Büyük Barajlar Komisyonu (ICOLD) kriterlerini esas alarak
ülkemiz ihtiyaçları ve şartları dikkate alınarak uygulanması konusunda proje ve uygulama
kriterleri ile ilgili olarak Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün (DSİ) Uluslararası Büyük
Barajlar Komisyonu Türk Milli Komitesi (TRCOLD) ve Türk Müşavir Mühendisler ve Mimarlar
Birliği (TMMMB) ile başlatmış olduğu çalışmanın neticesinde hazırlanan bu rehber
dokümanların bu sektörde çalışanlara büyük fayda sağlayacağı aşikardır.

Bu gayeye hizmet etmek için komitelerde görev alan, başta DSİ personeli olmak üzere bütün
mühendislik ve müşavirlik firmaları temsilcilerine teşekkür ederim.

Su gibi aziz olunuz.

Prof. Dr. Veysel EROĞLU

Orman ve Su İşleri Bakanı

BARAJ EMNİYETİ i
 GİRİŞ

Ülkemizin su kaynaklarının yönetiminden ve geliştirilmesinden sorumlu olan Devlet Su İşleri

Genel Müdürlüğü geçmişinden günümüze kadar üstlenmiş olduğu görevleri başarı ile
tamamlamış ve insanımızın hizmetine sunarak kalkınmamıza ve refah düzeyimizin artmasına
büyük katkı sağlamış ve sağlamaya devam etmektedir.

Bugün itibari ile, Genel Müdürlüğümüz merkezde 15 Daire Başkanlığı, taşrada 26 Bölge
Müdürlüğü ve bünyesinde bulunan takriben 20550 personel ile çalışmalarına devam
etmektedir. Muhtelif yüksekliklere ve değişik maksatlara hizmet eden yaklaşık 850 baraj
bugün için işletmede olup, yenilerinin inşası da devam etmektedir.

Genel Müdürlüğümüzün vizyonu: Su kaynaklarımızın geliştirilmesi, korunması ve yönetimi

konularında dünya lideri olmaktadır.

Bu konuma gelmek için yapacağımız çalışmaları; diğer ilgili kurum ve kuruluşlar,

müteahhitlerimiz, mühendislik ve müşavirlik firmalarımız ve de akademisyenlerimizle
koordineli bir şekilde gerçekleştirmekteyiz.

Ülkemizdeki bu engin tecrübeye dayanarak, Ülkemizdeki barajların/su yapılarının

projelendirilmesi ve uygulanması sırasında kullanılacak kriterler, Uluslararası Büyük Barajlar
Komisyonu (ICOLD) kriterlerini baz alarak ülkemizin ihtiyaçlarına göre uygulanarak bu rehber
dokümanlar hazırlanmıştır.

Baraj ve su yapıları ile ilgili çalışmalarda büyük fayda sağlayacağına inandığım bu rehber
dokümanların hazırlanmasında emeği geçen tüm ilgililere içtenlikle teşekkür eder bu ve
benzer çalışmaların devamını dilerim.

Akif ÖZKALDI
DSİ Genel Müdürü

BARAJ EMNİYETİ ii
 EHBER DOK
BU RE KÜMAN OR
RMAN VE SU
S İŞLERİ BAKANLIĞ
ĞI’NIN KATKILARI İLE
E
DEVLE
ET SU İŞL
LERİ GEN
NEL MÜDÜ
ÜRLÜĞÜ (D
DSİ), ULU
USLARARAS
SI BÜYÜK
K
BARAJJLAR KOMİSYONU T
TÜRK MİLL
Lİ KOMİTES
Sİ (TRCOLLD), TÜRK MÜŞAVİR
R
MÜHEN
NDİSLER VE
V MİMAR
RLAR BİRLİİĞİ’NİN (TM
MMMB) OR
RTAK ÇALIŞMASI VE
E
TÜRKİY
YE MÜTEA
AHHİTLER BİRLİĞİ (T
TMB) VE TÜ ŞAAT SAN
ÜRKİYE İNŞ NAYİCİLERİİ
İŞVEREN SENDİK
KASI (İNTE
ES)’NIN DES
STEKLERİ SONCUND
DA HAZIRLA
ANMIŞTIR.

BARA
AJ EMNİYETİ iiii
 AÇIKLAMA

Bu rehber doküman, barajlar, hidroelektrik santrallar ve hidrolik yapıların

planlama, tasarım, proje hizmetlerini ve inşaatını yapan firmaların, bu konuda
görev ifa eden kamu kurum ve kuruluşlarının ve özel sektör yatırımcılarının
çalışmalarına baz olması gayesi ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü,
Uluslararası Büyük Barajlar Komisyonu Türk Milli Komitesi, Türk Müşavir
Mühendisler ve Mimarlar Birliği ile akademisyenlerin çalışmaları sonucunda
hazırlanmıştır.

Bu doküman bu konuda çalışan, hizmet üreten ve imalat yapan kişi, firma, kurum
ve kuruluşlara rehber olması amacı ile hazırlanmış olmakla birlikte, tasarım,
imalat, montaj, inşaat, su tutma, işletme ve baraj emniyeti ile ilgili her türlü
sorumluluk tasarım, imalat, montaj ve inşaat işlerini yapan yüklenicilere aittir.

©Telif Hakkı

Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün önceden izni alınmadan bu yayının hiç bir
bölümü mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka yollarla hiç bir
surette çoğaltılamaz, muhafaza edilemez, basılamaz.

BARAJ EMNİYETİ iv
 İÇİNDEKİLER

1  GİRİŞ .................................................................................................................. 1 
2  TANIMLAR .......................................................................................................... 2 
3  AMAÇ VE KAPSAM ............................................................................................ 3 
4  TEKNİK ÇALIŞMALAR ....................................................................................... 5 
4.1  Planlama ve Projelendirme Aşaması Çalışmaları ............................................... 5 
4.1.1  Hidroloji ............................................................................................................... 5 
4.1.2  Boyutlandırma Kriterleri ...................................................................................... 8 
4.1.3  Proje Tasarımı .................................................................................................. 12 
4.1.4  Jeoteknik ........................................................................................................... 19 
4.1.5  Sismik Analiz .................................................................................................... 21 
4.2  İnşaat Aşaması Çalışmaları .............................................................................. 25 
4.2.1  İnşaat İşleri Sözleşmesi .................................................................................... 25 
4.2.2  Proje Değişiklikleri............................................................................................. 25 
4.2.3  Arazi Kontrol ve Denetimleri ............................................................................. 26 
4.2.4  Baraj Ölçüm Aletleri ve Gözlem ........................................................................ 27 
4.2.5  İnşaat Sırası ...................................................................................................... 29 
4.3  İşletme ve Bakım Aşaması Çalışmaları ............................................................ 31 
4.3.1  Baraj Rezervuarı Gözlemi ve Akım Gözlem İstasyonları .................................. 31 
4.3.2  Baraj Ölçüm Sistemlerinin Modernizasyonu ve Projelendirme Verisinin
Güncelleştirilmesi .............................................................................................. 31 
4.3.3  Rezervuar Sedimantasyonu.............................................................................. 32 
4.3.4  İşletme Çalışmaları ........................................................................................... 33 
4.3.5  Bakım ve Onarım Çalışmaları ........................................................................... 36 
4.3.6  Arazi Denetimleri .............................................................................................. 36 
4.3.7  Değerlendirme ve Analizlerin Yapılması ........................................................... 37 
4.3.8  Taşkın Sırasında Yapılacak Çalışmalar ............................................................ 39 
4.3.9  Acil Eylem Planı ................................................................................................ 39 
4.3.10  Dokümantasyon ................................................................................................ 40 
5  YÖNETİM ORGANİZASYONU ......................................................................... 42 
5.1  Planlama Aşaması Sorumlulukları .................................................................... 42 
5.2  Projelendirme Aşaması Sorumlulukları ............................................................. 43 
5.3  İnşaat Aşaması Sorumlulukları ......................................................................... 44 
5.4  İşletme ve Bakım Aşaması Sorumlulukları ....................................................... 44 
5.5  Eğitim Programları ............................................................................................ 44 
5.6  Yararlanılan Kaynaklar ..................................................................................... 44

BARAJ EMNİYETİ v
1 GİRİŞ

Barajlar tarım alanlarının sulanması, içme-kullanma ve sanayi suyu sağlanması,

enerji üretimi ve taşkın zararlarından korunma amaçlarıyla yapılmakta olan,
günümüz dünyasının vazgeçilemez mühendislik yapılarıdır. Bu güne kadar, teknik
ve ekonomik açıdan uygun aks yerlerinde bulunan barajların yapımına öncelik
verilmiş olması bundan sonra daha az tercih edilen aks yerlerinde baraj yapılması
zorunluluğunu doğurmakta ve bu durum, baraj yapımında karşılaşılan mühendislik
problemlerinin artışına neden olmaktadır. Bu nedenle, barajlarda gereken emniyetin
sağlanması ve sürdürülmesi konusu her geçen gün daha büyük önem
kazanmaktadır.

Bir barajın yıkılması, önemli sayıda can ve mal kaybına neden olabilecek büyük bir
felaket olarak yorumlanabilir. Böyle bir yıkım sonucunda barajın su tutma özelliği ve
işletme güvenilirliği tamamen ortadan kalkar ve önemli boyutta can ve mal kaybı
oluşabilir. İşletme ya da yapım sırasında karşılaşılan tüm yıkılma olayları, baraj
sahiplerinin, işletmecilerinin ve mühendislerin baraj emniyeti konusuna büyük önem
vermelerine ve baraj inşasında emniyeti vazgeçilmez bir parametre olarak ortaya
koymalarına neden olmuştur.

Bir barajın emniyeti, barajın inşası sırasındaki gerçek koşullar ile projelendirme
koşulları arasındaki farklılıklar ve hasar oluşumlarına neden olan parametrelerin
ortaya konulması ile değerlendirilebilir. Bir barajın emniyetli olarak tanımlanabilmesi
için, barajın ekonomik ve fiziki ömrü boyunca karşılaşacağı ve dayanmak zorunda
olduğu tüm düşünülebilir yıkım senaryoları dikkate alınarak projelendirilmiş ve
işletilmekte olması gereklidir.

Diğer taraftan, hiç bir baraj tamamen emniyetli olarak nitelendirilemez; çünkü doğal
nedenler (sel, deprem), sabotaj vb. yıkıcı güçler ve barajda kullanılan malzemelerin
bu güçlerle etkileşimi tamamen açıklığa kavuşturulmuş bir konu değildir. Ayrıca
yapım sürecinin kontrolünde de halen bazı belirsizlikler mevcuttur. Yöneticiler
ve/veya karar verici kişiler, bu belirsizlikleri dengelemek için teknik kararların
çözüme en uygun şekilde alınmasını sağlamak zorundadırlar.

BARAJ EMNİYETİ 1
2 TANIMLAR

Projeci: Baraj ve yardımcı yapılarının tümünün projelendirilmesinden sorumlu ünite,

kurum, kuruluş ya da firma.

Baraj sahibi: Baraj ve yardımcı yapılarının yasal mülkiyetine sahip kamu, gerçek
veya tüzel kişi.

Yüklenici: Baraj ve yardımcı yapılarının inşaatını üstlenen firma, kurum veya

kuruluş.

İdare: Baraj ve yardımcı yapılarının projelendirme ve inşaat teknik kontrollüğü

işlerini yapan/yaptıran ve işletme-bakım hizmetlerini yürüten kurum.

Müşavir: Baraj ve yardımcı yapılarının her aşamasında, gerek duyulması halinde

teknik bilgi ve desteği talep edilen, sorumlu firma veya kuruluş.

Kontrol Mühendisi: İnşaatın kontrollük hizmetlerini, sözleşmesindeki koşullarla

yerine getiren firma, firmalar grubu veya İdare teknik elemanları

BARAJ EMNİYETİ 2
3 AMAÇ VE KAPSAM

Baraj Emniyet Rehberi adıyla yayımlanan bu yayının amacı; planlama,

projelendirme, inşaat ve işletme-bakım aşamaları için oluşturulacak bir Baraj
Emniyet Çalışma Programı çerçevesinde, potansiyel risklerin tanımlanması, bu
unsurların kabul edilebilir seviyelere kadar azaltılması için alınması gereken
önlemlerin belirlenmesi ve mevcut önlemlerin iyileştirilmesine ilişkin yapılacak
çalışmaların tespit edilmesidir.

Diğer taraftan; planlama, projelendirme, yapım, işletme-bakım ve acil durumlara

hazır olma aşamalarında halen yürütülmekte olan işlem ve uygulamalara yüksek
standartlar getirilmesi ve dolayısıyla baraj emniyeti ile ilgili tüm birimlerde etkili
olarak emniyet bilincinin artmasına katkıda bulunulması hedeflenmektedir.

Bu rehberin belirtilen amaca yönelik stratejisi, kesinlik kazanmış belirli yönetim

uygulamalarını tanımlayarak, emniyet gereksinimleri hakkında karar yetkisi olan
mercilerin dikkatini bu konu üzerine çekmektir. Rehberdeki talimatları uygulamakla
yükümlü kişilerin, baraj emniyetinin sağlanmasının sürekli ve dinamik bir süreç
olduğunu ve bu süreç esnasında rehberin içerdiği uygulama ve işlemlerin periyodik
olarak denetlenmesi ve güncelleştirilmesi gerektiğinin bilincinde olmalıdırlar. Teknik
uygulamalar teknolojik gelişmelere uygun olarak değiştirilmeli ve yetersiz kalan
uygulamalar, başarılı uygulamalardan örnekler alınarak yeniden düzenlenmelidir.
Projenin tüm aşamalarında, teknik kararlar baraj emniyeti konusuna gereken önem
verilerek alınmalıdır.

Barajların tasarımına ilişkin mühendislik disiplinleri, matematik prensiplerine ve fizik

kurallarına dayanan diğer mühendislik dallarından farklı olarak, projenin tüm
aşamalarında deneyime dayalı kararların alındığı alanlardır. Bu da risk yönetimi
felsefesini ortaya koymaktadır. Alınan kararların dayandığı olasılıklar yardımı ile
baraj emniyetini sayısal kavramlara dönüştürme olayı risk analizi çalışmaları
şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bu prensip, yeni barajların planlama ve
projelendirmesinde ve ayrıca mevcut barajların geliştirilmesinde özellikle daha da
geçerlidir. Eski barajlara ait proje tasarımları, yapımları denetim raporları ve
geçmişteki işletme prosedürleri hakkında pek az doküman bulunmaktadır.
Dolayısıyla, birçok eski baraj detaylı şekilde incelenmeli ve yıpranma belirtileri veya
olası riskler tespit edilmelidir.

BARAJ EMNİYETİ 3
 Mevcut barajların gözlenmesi ve performanslarının yetersiz bulunduğu durumlarda
veya tehlike işareti verdiklerinde hızlı tepki gösterilmesi baraj emniyetinin
devamlılığının sağlanması açısından büyük önem arz etmektedir. Dikkatli gözlem ve
hızlı müdahale ile, yürürlükteki modern projelendirme kriterlerine göre inşa
edilmemiş eski barajlar da dahil olmak üzere, baraj yıkılması sonucu oluşabilecek
zararların en aza indirilebildiği yaşanmış tecrübeler ile teyid edilmiştir.

Bir baraja ait planlama, projelendirme, inşaat, işletme ve bakım aşaması

aşamalarıyla ilgili bilgiler ile barajın işletmesini kesintiye uğratan hasarlar ve
uygulanan onarım çalışmalarına ait tüm bilgilerin, baraj emniyetine yönelik olarak
dikkatli bir şekilde gözlenmesi, kayıt altına alınması, yorumlanması ve alınacak
tedbirlerin belirlenmesi şarttır. Kayıt altına alınacak bu bilgiler, söz konusu barajın
ileriye dönük problemlerinin önlenmesi ya da tanımlanıp tedavi edilmesi açısından
hayati önem taşımaktadır. Barajda karşılaşılan problemler üzerinde yapılan bu
çalışmalar, sonraki dönemlerde baraj davranışı konularında dünyadaki bilgi
birikimine yeni halkalar eklerken bir yandan da projelendirme, inşaat, işletme ve
bakım alanlarındaki gelişmeleri de teşvik edecektir.

Baraj Emniyet Rehberi kriterlerine göre Baraj Emniyeti Çalışma Programına

aşağıdaki özellikleri taşıyan depolama tesisleri dahil edilecektir;

 Temelden yüksekliği 15 m ve daha üzeri

 Temelden yüksekliği 10-15m arasındakiler için, rezervuar hacmi 1 milyon m3

ve daha üzeri

 Yıkılmaları halinde büyük oranda can ve mal kaybına yol açabilecek

potansiyele sahip tüm depolama tesisleri

Bu rehberde belirlenmiş olan kriterlere, barajların planlama, projelendirme, inşaat,

işletme ve bakım aşamalarının her birinde görev alan ilgili tüm birimlerce uyulması
zorunludur.

BARAJ EMNİYETİ 4
4 TEKNİK ÇALIŞMALAR

4.1 Planlama ve Projelendirme Aşaması Çalışmaları

4.1.1 Hidroloji

4.1.1.1 Genel

Barajlar, akarsuyun depolanarak ihtiyacı karşılayacak şekilde kullanıma sunulmasını

ve ayrıca çevre ve insan yaşamına verebileceği zararların önlenmesini veya asgari
düzeye indirilmesini sağlayan önemli mühendislik yapıları olduklarından; hidroloji,
baraj yapımında ve emniyetin sağlanmasında en önemli parametreyi
oluşturmaktadır.

Baraj projeleri geliştirilirken, yapıldıkları havzanın hidrolojik ve meteorolojik

şartlarının ve genel olarak da iklim şartlarının çok iyi etüt edilmesi gerekmektedir. Bu
kapsamda, baraj yapılacak yerin membaındaki bölgenin yağış (yağmur ve kar) akış,
buharlaşma ve sıcaklık değerlerinin bilinmesi gerekmektedir. Bu çalışmalarda,
barajın beslenme havzasında olabilecek en büyük;

 yağışlar ve bu yağışların zamana göre dağılımları,

 kar rasatları ve erime süreleri

özellikle incelenmesi ve kayıt altına alınması gerekmektedir.

4.1.1.2 Proje Taşkın Kriterleri

Geliştirilen baraj projeleri taşkın hesapları;

1. Noktasal Frekans Analizi,

2. Bölgesel Taşkın Frekans Analizi,

3. 1, 3, 5 günlük en büyük debilerden faydalanarak hacim tekerrürleri

oluşturulması,

4. Sentetik

yöntemler kullanılarak hesaplanmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 5
 Bu yöntemlerin uygulanmasına ilişkin kriterler aşağıda açıklanmıştır. Bu kriterler en
az 10 yıl olmak kaydıyla ölçülmüş, rasatlara dayalı yeterli güvenirlikte Akım Gözlem
İstasyonu (AGİ) değerlerine dayandırılmalıdır.

1. Noktasal Frekans Analizi:

- Su yapısının yapılacağı akarsu üzerinde veya aynı kolda AGİ var ise bu
yöntem kullanılır

2. Bölgesel Taşkın Frekans Analizi:

- İklim, topografya, jeolojik yapı ve bitki örtüsü gibi faktörlerin fazla

değişmediği havzalarda kullanılır

3. Yıllık Maksimum Debi Yinelemeleri:

- Proje yerinde veya aynı akarsu üzerinde bulunan Akım Gözlem

İstasyonlarının en büyük debileri ile çalışılmaktadır.

4. Sentetik Yöntemm:

i) DSİ Sentetik Yöntemi:

- Yağış alanı 1 000 km2’den küçük olan havzalarda kullanılır (Pike ulaşma
süresi 2 saatin altında olması halinde güvenilir sonuçlar vermemektedir.)

ii) Synder Yöntemi:

- Yağış alanı 1000 km2’nin üzerindeki alanlarda kullanılır

iii) Mockus Yöntemi:

- Toplanma zamanı (Tc) 30 saatin altında kullanılır

iv) Lag-timeYöntemi:

- Bu yöntem Lg süresi 6 saatin altında olması halinde kullanılır

v) MC Math Yöntemi:

- Düz ve kapalı havzalarda, her alan için kullanılır

vi) Rasyonel Yöntem:

BARAJ EMNİYETİ 6
 - Yağış alanı 1 km2’nin altında olan tesislerde kullanılır

Bu çalışmalarda baraj yerindeki baz akımların ilavesi ile, barajın beslenme

havzasında meydana gelebilecek en büyük;

- yağışlar ve bu yağışların zamana göre değişimleri,

- fırtına yağışlar, bu yağışların süresi, zamana göre dağılımı ve akış değerleri,

- kar yağışları ve erime oranları,

- baraj membaında barajı besleyen havzadaki nem, bitki örtüsü, topografya ve

toprak yapısı

İncelenmeli ve bütün veriler dikkate alınarak taşkın değerleri belirlenmelidir.

Bu veriler temin edildikten sonra baraj emniyetinde en önemli unsur olan “Muhtemel
En Büyük Taşkın Hidrografı”nın hesabına esas olan;

- fırtına yağışları analizi,

- Hersfield yöntemleri

ile havzada muhtemel en büyük yağış hidrografı ile kar erime hidrografları
belirlenmelidir. Süperpoze edilmiş bu iki hidrografa baraj yerindeki baz akım da ilave
edilerek baraj rezervuarına beslenme havzasından gelebilecek en büyük debi ve
hacmi belirleyen «baraj yeri muhtemel en büyük taşkın hidrografı» tespit edilmelidir.

Bu çalışmalar yapılırken baraj beslenme havzasına başka bir havzadan derivasyon

olup olmadığı araştırılarak derivasyon olması halinde maksimum derivasyon debisi
de taşkın hesaplarında baz akıma ilave edilmelidir.

Barajın sürekli emniyeti için belirlenen “Muhtemel En Büyük Taşkın Hidrografı”na

ilaveten, barajın yapımı sırasında karşılaşılabilecek daha küçük tekerrürlü (5, 10,
25, 50, 100, 500 yıl) taşkın hidrografları da hazırlanarak baraj inşaat sahasında ve
mansabında meydana gelebilecek zararların önüne geçilmelidir.

Göletler, genellikle uzun süreli rasadı bulunmayan akarsular üzerinde inşa

edildiklerinden, taşkın hesapları çeşitli sentetik metotlara göre yapılmaktadır. Bu
hesaplarda taşkın değerini etkileyen en önemli faktör, akış eğri numarasının seçimi
olup bunun için yağış alanı yerinde görülerek, morfolojik ve jeolojik yapıya göre en

BARAJ EMNİYETİ 7
 uygun eğri numarası seçilmelidir. Bu metotlarla hesaplanan taşkın değerleri,
akarsuyun rejimi ve havzadan daha önceleri meydana gelmiş tarihi taşkınlar göz
önüne alınarak hazırlanmış havza verimi (m3/s/km2), alan (km2) grafiğinden elde
edilen sonuçlarla karşılaştırılmalı ve hidrolojist tarafından bulunan değerlerin tatmin
edici olduğu teyit edilmelidir.

Planlanmakta olan baraj ve gölet yerleri için yapılacak taşkın analizlerinde, kısa
zamanda daha sağlıklı sonuçlara ulaşılması amacıyla konuyla ilgili yeni yazılım ve
modern teknikler izlenerek bölge koşullarına en uygun olanı seçilmelidir. Böylece,
taşkınların belirlenmesinde, baraj veya göletin membaında geliştirilen mevcut ve
mutasavver projeler dikkate alınarak sağlıklı ve hızlı taşkın analizlerinin yapılması
sağlanmalıdır.

4.1.2 Boyutlandırma Kriterleri

4.1.2.1 Ölü Hacim Tespiti

Baraj ve göletlerin planlama ve projelendirme çalışmalarında rezervuarın 50 yıl

olarak kabul edilen ekonomik ömrü boyunca sediment ile tamamen dolması
öngörülen kısmı, ölü hacim olarak ayrılmalıdır. Bunun için planlama aşamasında
öncelikle havzanın sediment veriminin belirlenmesi gerekmektedir.

Depolama tesisinin drene ettiği havzanın sediment veriminin tespitine ilişkin

öncelikle proje alanındaki mevcut sediment gözlemleri kullanılmalı, gözlem
bulunmayan yerlerde proje alanını etkileyen havzanın jeolojik, morfolojik, topografik
ve hidrometeorolojik karakteristikleri ve akarsu yatağında ve mansabındaki alüvyon
durumu dikkate alınarak benzer havzalardaki projelerden ve işletmeye açılan
barajların hidrografik ölçümlerinden de yararlanılarak rüsubat konusunda tecrübeli
bir mühendis tarafından sediment verimi (m3/yıl/km2) olarak tahmin edilmelidir.
Yapılan hesaplarda, membadaki mevcut depolama tesislerinin sedimantasyona
etkileri dikkate alınmalıdır.

Böylece tespit edilen sediment verimi, depolama tesisinin drenaj alanı ve 50 yıllık
ekonomik ömrü dikkate alınarak ölü hacmi belirlenecektir. Ölü hacim ve buna bağlı
olarak belirlenen minimum su seviyesi, dipsavak ve diğer su alma yapılarına ait su
alma seviyelerinin belirlenmesi açısından önem arz etmektedir.

Çok rusubi akarsular üzerinde inşa edilmesi öngörülen depolama tesislerinin fizibilite
çalışmalarında, havzadan gelecek olan sediment miktarının azaltılmasına yönelik

BARAJ EMNİYETİ 8
 havza ıslah çalışmaları ve alınabilecek diğer tedbirler hususunda proje kapsamında
önerilerde bulunulmalıdır.

4.1.2.2 Taşkın Kontrol Hacminin Tespiti

Barajlarda, taşkın kontrolu amacını içerecek şekilde projelendirilmesine ihtiyaç

duyulması halinde, baraj membaındaki havzadan baraj rezervuarına gelebilecek
taşkınların yıl içerisindeki geliş periyotları ve miktarları dikkate alınarak gelebilecek
taşkının mansaba zararlı olabilecek kısmı depolanmak üzere söz konusu dönemler
için rezervuarda "taşkın kontrol hacmi" olarak ifade edilen gerekli boş hacim
bırakılmak suretiyle taşkın zararları önlenmektedir.

Bu çalışma yapılırken üzerinde barajın inşa edildiği akarsuyun baraj mansabındaki

kısmında yatak kapasitesi belirlenmeli ve bu yatağın mevcut normal kullanımlarla
birlikte emniyetle taşıyabileceği taşkın debisi barajdan bırakılarak, kalan kısmının
depolanması prensibi uygulanmalıdır.

Baraj yeri taşkın hesapları yapılırken ve buna bağlı olarak da barajlar ve yardımcı
yapıları boyutlandırılırken havzada yer alan diğer depolama tesisleri incelenmeli ve
havzanın özelliğine (nüfus yoğunluğu, ekonomik faaliyetler v.b.) göre yapılacak
teknik ve ekonomik değerlendirmeler sonucunda baraj emniyetini sağlayacak
boyutlarda depolama tesisleri tasarlanmalıdır.

Taşkın kontrolü amaçlı barajlarda;

 Tarımsal alanların veya bu amaçla geliştirilmiş projelerin taşkından korunması

çalışmalarında 50 yıl tekerrürlü,

 Baraj mansabında tarımsal alanlar yanında önemli tesislerin olması durumunda

100 yıl tekerrürlü,

 Baraj mansabında taşkına maruz köy, kasaba, il ve ilçe veya benzeri

yerleşimlerin olması durumunda 500 yıl tekerrürlü taşkınlar dikkate alınarak
taşkın hacmi ayrılmalı ve eğer varsa diğer amaçlar için ayrılan hacme taşkın
kontrol hacmi de ilave edilerek bulunan toplam hacme göre barajlar ve yardımcı
yapıları boyutlandırılmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 9
4.1.2.3 Dolusavak ve Taşkın Öteleme (Flood Routing)

Burada verilen bilgiler özet ve genel anlamda olup daha detaylı bilgiler ve tasarım
için “ Barajlar Hidroloji Komitesi “ tarafından hazırlanan Barajlar Hidroloji Rehberi ne
müracaat edilmelidir.

Baraj işletmeye açıldıktan sonra taşkın açısından gerekli emniyetin sağlanması,

özellikle dolgu barajlarda taşkınların baraj gövdesi üzerinden aşmasının ve
dolayısıyla da baraj yıkılmalarının önlenmesi için gelen taşkınları baraja zarar
vermeden mansaba aktaracak dolusavak yapılarının boyutlandırmasında havzada
" Muhtemel en büyük taşkın hidrografı ve hacmi" esas alınmalıdır.

Kontrolsüz (kapaksız) dolusavaklarda Muhtemel en büyük taşkın hidrografı ve baraj

rezervuarı hacim-satıh eğrisi baz alınarak taşkın öteleme hesabı yapılır. Böylece,
öngörülen dolusavak boyutuna bağlı olarak, rezervuara giren taşkın debisinin
mansaba bırakılamayan miktarının rezervuarda depolanmasıyla elde edilen ve
taşkın anında baraj rezervuarında normal su seviyesinin üzerinde oluşacak taşkın
su yüksekliği belirlenmiş olur. Taşkın ötelemesi sonucunda belirlenen dolusavaktan
bırakılabilecek en büyük debi "proje taşkın debisi" olarak tespit edilir ve dolusavak
yapıları buna göre boyutlandırılır.

Dolusavak tesisi kapaklı olarak projelendirildiğinde mansap emniyeti açısından;

Barajda depolanması gerekli bir hacim öngörülmemesi halinde baraj rezervuarına

giren muhtemel en büyük taşkın piki,

Mansap şartlarının barajdan bırakılacak debinin belirlenmesinde belirleyici olması

halinde ise muhtemel en büyük taşkın hacminin mansaba bırakılamayan kısmı
barajda depolanarak bırakılacak taşkın debisi, dolusavak boyutlandırılmasında
"dolusavak proje debisi" olarak alınmalıdır.

Barajın taşkın kontrol amacına da bağlı olarak kapak işletme prensipleri ve programı
belirlenmeli ve acil durumlarda bu program uygulanmalıdır.

Dolusavakların boyutlandırılmasında 2006 yılında DSİ Genel Müdürlüğü, Barajlar ve

HES Dairesi Başkanlığı tarafından yayınlanan “Dolusavak Genelgesi” kullanılır.

BARAJ EMNİYETİ 10
4.1.2.4 Hava Payının Belirlenmesi

Barajın üstünden suyun aşmasına karşı koruma için kret kotu ile rezervuar
maksimum su seviyesi arasındaki düşey mesafe olarak tariflenen hava payı; suyun
kabarma miktarı, dalga yüksekliği, şevdeki dalganın tırmanışı ve maksimum don
derinliği değerlerinin toplamı şeklinde hesaplanmalıdır. Suyun kabarma miktarı,
fetch mesafesi, fetch boyunca rüzgarın hızı ve göl derinliğine göre belirlenmelidir.

Hava payı tespitinde rezervuarda oluşması muhtemel heyelanların dikkate alınması

gereklidir. Rezervuara gelecek muhtemel heyelan kütlesinin hacmi kadar bir hacim
hava payı miktarına ilave edilmeli, ayrıca barajın mansabında meskun yerlerin
durumuna göre hava payına ilaveler yapılmalıdır.

Burada kullanılacak yöntem “Barajlar Hidrolik Komitesi “ tarafından hazırlanan

Barajlar Hidrolik Rehberinde detaylı olarak tarif edilmiştir.

4.1.2.5 Baraj/Gölet Yüksekliğinin Belirlenmesi

Yağış alanından gelecek sediment ile dolması öngörülen ölü hacim ve bunun
üzerine proje amaçlarına yönelik su ihtiyaçlarının karşılanması için yapılan işletme
çalışmaları ile hesaplanacak hacmin ve varsa taşkın hacminin ilavesi ile rezervuarın
toplam hacmi belirlenmelidir.

Ölü hacim ve faydalı hacmin toplamına karşılık gelen normal su seviyesinin üzerinde
biriktirilebilecek taşkın su yüksekliği taşkın öteleme hesabı ile tespit edilmeli; normal
su seviyesine taşkın su yüksekliğinin ilave edilmesi ile maksimum su seviyesi, bu
seviyeye hava payının ilavesi ile de baraj yüksekliği veya kret kotu belirlenmelidir.

Bu hususta izlenecek hesap tarzı için Hidrolik Teknik Komitesi tarafından hazırlanan
Hidrolik Tasarım Rehberinde açıklanan kriterler esas alınmalıdır.

4.1.2.6 Batardo ve Derivasyon Tesisleri

Bu hususta izlenecek hesap tarzı için Hidrolik Teknik Komitesi tarafından hazırlanan
Hidrolik Tasarım Rehberinde açıklanan kriterler esas alınmalıdır

4.1.2.7 Dipsavak

Baraj gövdesinde oluşabilecek tehlike durumunda rezervuarda depolanan suyun

emniyetli bir sürede boşaltılabilmesine imkan sağlayacak şekilde planlama ve
projelendirme aşamasında dipsavak kapasitesinin su ihtiyacının karşılanması

BARAJ EMNİYETİ 11
 yanında varsa diğer su alma yapıları ve rezervuarın büyüklüğü de dikkate alınarak
ekonomik sınırlar çerçevesinde araştırılmalıdır. Bu hususun özellikle bu rehberin
ekinde verilmekte olan “Risk Potansiyeli Sınıflandırma Tablosu”ndaki kriterler
çerçevesinde risk derecesi en yüksek ve yüksek olduğu belirlenen barajlarda dikkate
alınması daha büyük önem arz etmektedir.

Bu hususta izlenecek hesap tarzı için Hidrolik Teknik Komitesi tarafından hazırlanan
Hidrolik Tasarım Rehberinde açıklanan kriterler esas alınmalıdır

4.1.2.8 Barajın Risk Grubunun Belirlenmesi

Planlanmakta olan barajın emniyet itibariyle hangi risk grubunda olduğu Ek-2’de
verilen Risk Potansiyeli Sınıflandırma Tablosunda verilen kriterler çerçevesinde
belirlenmeli, barajın mansap koşulları ile barajın olası yıkılması halinde
etkilenebilecek yerleşim yerleri ile nüfusa ilişkin bilgiler yaklaşık olarak verilecek
verilmeli ve bu kapsamda mansap şartları itibariyle çok yüksek ve yüksek risk
grubunda bulunan barajlar için ileride kapsamlı çalışma yapılmalıdır. Sınır aşan
sular üzerindeki depolama tesisleri, en yüksek risk potansiyeli grubuna (IV) dahil
edilecektir.

Mansap şartları itibariyle çok yüksek ve yüksek risk grubunda bulunan barajlar için
çok sayıda senaryoların analizinin kısa zamanda yapılabileceği dünya çapında
geliştirilmiş ve İdare tarafından kabul görecek güncel yazılımların kullanımı ile
uygulanacak yıkılma senaryolarına bağlı olarak yıkılma sonucu oluşacak taşkının
mansaptaki seyri, derinliği, can kaybı, alt yapı ve tarım alanı gibi ekonomik kayıplar,
erken uyarı sistemlerinin oluşturulmasına yönelik kapsamlı bir çalışma baraj
işletmeye geçmeden önce barajın havzadaki konumu ve diğer barajlara olan etkisi
dikkate alınarak ilgili birimlerce tamamlanmalıdır.

Bu çalışmaların neticesine bağlı olarak Risk Potansiyeli Sınıflandırma Tablosunda

verilen kriterlere göre gerekirse söz konusu alanların 4373 sayılı taşkın, sulama ve
su baskınlarına karşı koruma kanunu veya 7269 sayılı kanun kapsamına alınarak
ilan edilmesi sağlanacaktır.

4.1.3 Proje Tasarımı

Baraj projesinin tasarımında kullanılacak yöntem ve kriterler günümüz teknolojik

gelişmeleri ile uyumlu, güncel Türk Standartları ve ilgili Uluslararası Standartlar ile
bağdaşabilir olmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 12
 Projelendirme çalışmalarına başlamadan önce hidrolik ve yapısal projelendirmenin
dayandığı kriterler tanımlanmalı ve bir rapor halinde (Proje Raporu) derlenerek,
Baraj Emniyeti Çalışma Dosyalarında bulundurulmalıdır. Projelendirme kriterlerinin
tanımlanmasında ve seçiminde şu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır:

a) Tarihsel kayıtlardan veya korelasyonlardan bulunan verilerin sayısı ve

hassaslığı,

b) Hesap yöntemlerinin ve ekipmanlarının bulunabilirliği,

c) Kullanılan yazılımların uluslararası ölçekte güvenilirliği ve kullandığı hesap

yöntemlerinin doğruluğu,

d) Hesaplarda kullanılan verilerin güncelliği

4.1.3.1 Hidrolik Tasarım

Hidrolik projelendirme ile bağlantılı olarak her tipteki barajın memba yüzünün
projelendirmesi ile baraja verilecek hava payının belirlenmesinde rüzgar ve dinamik
yüklerin dalga oluşturma etkileri analizle belirlenmelidir.

Teorik analizlerden türetilen projelendirmelerde, hidrolik anlamda projedeki koşulları

kontrol etmek için risk sınıfı III ve IV (Yüksek ve En Yüksek) olan baraj/göletler ile
projelendirilmesinde özellik arz eden (ilk defa uygulanan veya projelendirilmesi daha
çok ampirik verilere dayanan) projelerde hidrolik model deneyleri yapılmalıdır.
Ampirik formüllerle bulunan hava payları, hidrolik model deneyleri ile teyit edilmelidir.

Hidrolik boyutlandırmada, sulama alanındaki artış, içme suyu talebindeki

değişiklikler ve baraja yüklenecek ilave amaçlar gibi konular göz önüne alınarak yapı
boyutlarının optimizasyonu düşünülmelidir.

Dolusavak yapılarının projelendirmesinde dolusavağın çalışma debileri altında

mansap koşulları değerlendirilmeli ve analizlerle desteklenmelidir. (Mansap anahtar
eğrileri)

Baraj memba batardosu–derivasyon tüneli çapı optimizasyonu yapılırken baraj

inşaat emniyeti (batardo ön batardo üzerinden su aşma olasılıkları ) ayrıca
değerlendirilmelidir.

Bu hususta izlenecek detaylı hesap tarzı için Hidrolik Teknik Komitesi tarafından
hazırlanan Hidrolik Tasarım Rehberinde açıklanan kriterler esas alınmalıdır

BARAJ EMNİYETİ 13
4.1.3.2 Yapısal Tasarım

Barajın duraylılığını tehlikeye sokabilecek ve sonucunda göçme ve hasara yol

açacak her bir yapısal eleman, baraj gövdesi ile aynı emniyet kriterlerini sağlayacak
şekilde projelendirilmelidir.

Yapısal projelendirme yöntemleri, baraj emniyetini sağlamaya yönelik olarak,

aşağıdaki gereklilikleri hesaba katacak şekilde belirlenmelidir:

a) Baraj ve yardımcı yapılarının yapısal projelendirmesi, baraj mühendisliği

konusunda uzmanlaşmış bir inşaat mühendisinin doğrudan yönetimi altında,
konusunda uzmanlaşmış yardımcı dallardan oluşan kişilerin organizasyonunda
bir takım çalışması şeklinde yürütülmelidir.

b) Yapısal kavramlarda ve projelendirmede gereksiz detaylar ve karmaşık

sistemlerden kaçınılmalıdır.

c) Projelendirmenin, bugüne kadar edinilen bilgi birikimi ve inşaat teknoloji ve

ekipmanları ile çelişmemesine özen gösterilmelidir.

d) Yeni projelendirme kavramları ile sıradan olmayan inşaat yöntemleri ve

malzemelerinin deneysel ve teorik çalışmaları konusunda yeterli araştırma
yapılmalıdır.

e) Baraj emniyetinin sürekliliğini sağlamaya yönelik olarak, ileride yapılması

muhtemel onarım, bakım ve iyileştirme çalışmalarının gerçekleştirilebilmesi için,
baraj yapısal elemanları ile tüm kritik bölgelere yeterli ulaşım olanağı
sağlanmalıdır.

Baraj projelendirmesinde çalışacak kişilerin, inşaat ve işletmede oluşabilecek

zorlukları projelendirme aşamasında tanımlayabilecek ve çözüm önerilerini ortaya
koyabilecek tecrübe sahibi kişiler olmasına özen gösterilmelidir.

Baraj ve yardımcı yapılarında ileride ihtiyaç duyulabilecek yükseltme ve yeniden

boyutlandırma koşulları, planlama ve projelendirme aşamalarında göz önünde
bulundurulmalıdır.

Projelendirmedeki hesaplar, tartışılan düşünceler, yapılan araştırmalar ve sonuçları,

deneyler ve sonuçta alınan kararlar düzenli bir biçimde çağın gerektirdiği detay ve
biçimde arşivlenerek (CD, fotoğraf, video kamera ile birlikte) Baraj Emniyeti Çalışma

BARAJ EMNİYETİ 14
 Dosyalarında bulundurulmalıdır. Buna ek olarak, baraj inşaatının her aşamasında
karşılaşılan zorluklar ve bu zorlukların nasıl aşıldığını gösterir her türlü bilginin
derlendiği bir “Baraj Kayıt Defteri” de baraj yerinde sürekli olarak bulundurulmalıdır.

Projeci, mühendislik yapısının inşaatına yönelik tüm detaylarını tanımlamak ve

projesinde göstermek zorundadır. Kati projelerdeki ayrıntılar, uygulama paftalarının
hazırlanması sırasında herhangi bir yoruma gerek kalmayacak açıklıkta olmalıdır.

Tüm malzeme ve inşaat yöntemleri inşaat kalitesini sağlayacak şekilde teknik

şartnamelerde tanımlanmalıdır.

Bu hususta izlenecek detaylı hesap tarzı için Yapısal Tasarım Teknik Komitesi
tarafından hazırlanan Yapısal Tasarım Rehberinde açıklanan kriterler esas
alınmalıdır

4.1.3.3 Emniyet Katsayıları

Barajın yapısal elemanları ve tüm detayları en olumsuz statik ve dinamik yüklerin

kombinasyonuna karşı yeterli emniyetle projelendirilmelidir. Söz konusu yük
kombinasyonlarına bağlı olarak seçilen emniyet katsayıları ayrı ayrı
değerlendirilmelidir.

Projelendirmede yapılan kabullerin işletme sırasındaki değişme olasılıkları

projelendirmede dikkate alınmalıdır.

Barajın çeşitli yükleme koşulları altında ve inşaat sırasında ölü yükün artması ile
beraber yapısal davranışının kontrol edilmesi amacıyla analizler ve gerektiğinde
yapısal model deneyleri yapılmalıdır. Söz konusu analizler baraj davranışını kontrol
eden baraj ölçüm tesislerinden elde edilecek verilerin değerlendirilmesi için büyük
önem taşımaktadır.

4.1.3.4 Dolgu Barajlar

Bu hususta izlenecek detaylı hesap tarzı için Dolgu Barajlar Komitesi tarafından
hazırlanan Dolgu Barajlar Tasarım Rehberinde açıklanan kriterler esas alınmalıdır

4.1.3.5 Oturma ve Deformasyonlar

Baraj gövdesi ve temelinde değişik aşamalarda oluşacak toplam oturma miktarı,

dünya standartlarında doğruluğu kanıtlanmış iki ve gerektiğinde üç boyutlu

BARAJ EMNİYETİ 15
 analizlerle belirlenmelidir. Oturma analizlerinden bulunan oturma miktarına bağlı
olarak baraja oturma fazlası ve kamber eğrisi verilmelidir.

Baraj temeli veya yamaçlarında oluşabilecek herhangi bir deformasyonun baraj

gövdesi ve yardımcı yapılar üzerindeki muhtemel etkileri, yapılacak analiz ve
ölçümler ile araştırılmalıdır.

Dolgudaki farklı oturma, gerilme zonları ya da muhtemel hidrolik kırılmalardan

kaynaklanabilecek enine çatlak oluşumlarını önlemek için; yamaç, temel ve katof
hendeği bölgelerinin projelendirmesinde uygun geometri kullanılmalıdır.

Hangi sebepten olursa olsun, özellikle enine çatlak oluşması muhtemel bölgelerde,
geçirimsiz dolgunun memba ve mansabında kullanılacak olan filtre zonlarının yeterli
ölçüde boyutlandırılmasına dikkat edilmeli ve bir filtre tahkiki yapılarak Proje
Tasarım Kriterleri Raporuna eklenmelidir.

İnşaat sırasının belirlenmesinde farklı oturmalardan kaynaklanabilecek problemler

göz önünde bulundurulmalıdır.

Barajın projelendirilmesi ile ilgili dokümanlar, barajın yapısal elemanlarındaki ve

baraj gövdesini oluşturan malzemelerdeki zamana bağlı özellik kayıplarına karşı
alınacak koruma önlemlerini içermelidir.

Baraj emniyetini direkt olarak etkileyen su tutucular ve drenler gibi elemanlar ile özel
yapı elemanlarının projelendirmesinde, ikincil bir koruma hattı veya önlemi
düşünülmelidir.

Doğal yapı gereçleri öncelikli yapım malzemesi olarak kullanılmaya çalışılmalı,

ancak yapının büyüklük ve tipine bağlı olarak yapılan malzeme araştırmalarında
zamana bağlı özellik kaybı potansiyeline sahip malzeme olup olmadığı deneylerle
belirlenmelidir.

4.1.3.6 Sızma

Baraj gövdesini oluşturan tüm malzeme türlerinin ve temelin geçirimliliği, yerinde ve

laboratuvarda yapılacak deneylerle belirlenmeli, baraj su tuttuktan sonra baraj ölçüm
tesislerinde gözlenecek boşluk suyu basınçları, toplam su kayıpları ve sızma debileri
gibi özelliklerin belirlenmesinde iki veya üç boyutlu analizlerden yararlanılarak,
sonuçlar bilimsel çözümlere dayandırılmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 16
 Analizlerde yapılan kabuller, kullanılan yazılımların olumlu ya da olumsuz yanları ile
elde edilen sonuçlar, projelendirme dokümanları ile birlikte Baraj Emniyeti Çalışma
Dosyalarında bulundurulmalıdır.

Baraj yardımcı yapılarına ve gövde içerisine yerleştirilmek üzere tasarlanacak baraj

ölçüm tesisleri ile sızma miktarı ölçümlerinin yapılması sağlanmalıdır.

Gerek temelden gerekse baraj gövdesinden oluşabilecek sızmanın (malzeme

taşıyarak baraj emniyetini tehlikeye düşürmesi durumu gibi) baraj emniyeti
üzerindeki etkileri projelendirme sırasında düşünülmeli ve projelendirme, sızmaları
minimum seviyede tutacak ve emniyetli bir şekilde su geçmesini sağlayacak tarzda
yürütülmelidir.

4.1.3.6.1 Stabilite

Baraj gövdesi ve batardo stabilite hesaplarında; memba şevi inşaat sonu ve ani
boşalma, mansap şevi inşaat sonu ve dolu hazne ile bunların depremli halleri
altındaki davranışları ile memba şevinde kritik olabileceği düşünülen ara bir
seviyede memba şevinin depremli yükler altında stabilitesi yeterli emniyetle
sağlanmalıdır.

Baraj stabilite hesaplarında dünya ölçeğinde geçerliliği ve doğruluğu kanıtlanmış ve

İdarece onaylanmış yazılımlar kullanılmalıdır. Baraj gövdesindeki stabilite
hesaplarında kritik aşamalardaki boşluk suyu basıncı gelişimleri ve kayma
dayanımları güvenilir laboratuvar ve analiz verilerine dayandırılmalıdır. Baraj
gövdesi içinde boşluk suyu basıncı gelişimi sızma analizi ile bulunmalıdır. Freatik
hat tespiti de bu analizlerle yapılmalı ve daha sonraki ölçüm sonuçlarına ilişkin
veriler projelendirme aşamasında belirlenmelidir.

Kritik rezervuar alanlarında su tutma ve işletme aşamalarında ortaya çıkabilecek ani

boşalma durumunda, stabilitesini kaybedebilecek rezervuar şevlerinde gerekli
araştırmalar yapılmalı ve stabilite bozulmalarının baraj ve yardımcı yapılar ile baraj
emniyeti üzerindeki etkileri belirtilmelidir.

Stabilitenin bozulma ihtimali olan yerlerde projeci çözüme yönelik önlemleri

belirlemelidir. Eğer büyük bir kütle hareketi olasılığı varsa şev stabilitesi önlemleri ve
uygun bir izleme sistemi kurulmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 17
 Gevşek ince kum ve kumlu zonlar içeren temel zeminlerine oturtulacak barajlarda
sıvılaşma riski incelenmeli ve gerekmesi halinde sıvılaşma analizi yapılmalıdır. Aynı
risk ince daneli filtre zonlarının projelendirilmesinde ve sıkıştırma koşullarının
belirlenmesinde de göz önüne alınmalıdır.

4.1.3.7 Beton Barajlar

Bu hususta izlenecek detaylı hesap tarzı için Beton Barajlar Komitesi tarafından
hazırlanan Beton Barajlar Tasarım Rehberinde açıklanan kriterler esas alınmalıdır

4.1.3.7.1 Temel Şartları

Temel jeolojik şartları ve malzeme özellikleri, beton gövde ve rezervuar yükünü

taşımaya yetecek kapasitede olmalıdır.

4.1.3.7.2 Gövde

Beton gövde, her türlü yükleme durumunda devrilme ve kaymaya karşı emniyetli
olacak şekilde projelendirilmelidir.

Gövde stabilitesinin sağlanabilmesi ve uygun gerilme dağılımının elde edilebilmesi

için projedeki gövde şekli ve eğriliği, temel kontakt hattı ile uygun şekilde
birleştirilmelidir.

Gövde derzleri; ısı etkisi, büzülme etkisi ve diğer yapısal etkenlerden meydana
gelebilecek çatlakların oluşumuna engel olacak şekilde projelendirilmelidir.

Gövde betonu içerisine açılacak galeri, şaft, vana odası vs gibi boşluklar, yapının
tümü üzerindeki etkileri göz önünde bulundurularak projelendirilmelidir.

Beton baraj projelendirmesinde basitten karmaşığa doğru sıralanan pek çok analiz
yöntemi arasında, değişen yapı malzemeleri ve temel şartlarına en uygun olan
yöntem belirlenmeli ve uygulanmalıdır.

Projeci, barajın yapım ve işletme aşamalarında, projede öngörülen varsayımların

şantiye şartlarına bağlı değişimlerini kontrol etmeli ve gerekli olması durumunda
projede değişiklik yapılmasını teklif etmelidir.

BARAJ EMNİYETİ 18
4.1.3.8 Baraj Ölçüm Aletleri

Projelendirme sırasında daha hassas ve güvenilir verilerin elde edilmesini sağlayan

ve DSİ Baraj Ölçüm Tesisleri Teknik Şartnamesinde belirtilen elektronik tip Baraj
Ölçüm Aletleri kullanılmalıdır.

Baraj ve yardımcı yapılarına yerleştirilmesi planlanan her bir ölçüm aletinin; konuluş
amacı, beklenen değerler ve yerleştirilecek aletin bu değerlere uygunluğu açık
şekilde belirtilmelidir.

Yerleştirilmesi planlanan elektrikli ölçüm aletlerinin her birisi için katalog, kullanma
kılavuzu, ölçüm alma ve değerlendirme metotları vs. gibi hususlar projelendirme
safhasında mutlaka temin edilmelidir.

4.1.4 Jeoteknik

4.1.4.1 Ön İnceleme Aşaması

4.1.4.1.1 Büro Çalışmaları

Büro çalışmalarına başlamadan önce inşaat, jeoloji ve proje mühendisinin birlikte

katılacağı ön arazi gezisi yapılmalıdır. Bu gezi ile yapı yerlerinin uygunluğu
araştırılmalıdır. Büro çalışmalarında proje alanının en küçük 1/25000 ölçekli
topoğrafik haritaları ve mevcut diğer verileri (bölgesel jeolojik haritalar, hava
fotoğrafları, yeraltı suyu araştırmaları, daha önce açılmış sondaj verileri, sismik
veriler v.b.) toparlanarak proje alanı hakkında ön bilgi derlenmelidir.

4.1.4.1.2 Arazi Çalışmaları

Yüzeysel ve gözleme dayalı olarak yapılmalıdır. Arazi çalışmaları sırasında

duraylılık, geçirimlilik ve doğal yapı malzemeleri olmak üzere başlıca 3 ana konu
üzerinde durulmalıdır. Proje alanı ve çevresinin genel jeoloji haritası hazırlanmalı,
kaya birimleri tanımlanmalı, fiziksel ve yapısal özellikler araştırılmalıdır. Toprak
örtüsü, yamaç molozu ve alüvyon kalınlığı, niteliği ve sızdırmazlık durumu
belirlenmelidir. Yakın çevredeki kuyulardan yararlanarak yeraltı suyu durumu
saptanmalıdır. Kaynakların kotları ve yerleri saptanarak haritaya işlenmelidir. Doğal
yapı malzemeleri öncelikle proje alanında ve yakın çevresinde araştırılmalı ve
haritalanmalıdır. Bu çalışmaların sonucunda, jeoteknik yönden belirlenecek sorunları
ve çözüm yollarını açık ve gerçekçi olarak ortaya koyan bir rapor hazırlanmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 19
 Ayrıca, raporda daha ileri aşamalarda yapılması gerekli görülen çalışmalar da
belirtilmelidir.

4.1.4.2 Planlama Aşaması

4.1.4.2.1 Büro Çalışmaları

Büro çalışmalarında öncelikle projenin kesin yeri saptanmalı, proje karakteristikleri

belirlenmeli ve yapı yerlerinin 1/1000, göl alanının ise 1/5000 ölçekli haritaları temin
edilmelidir.

4.1.4.2.2 Arazi Çalışmaları

Yapı yerleri, gölalanı ve malzeme alanları olmak üzere birbirini tamamlayan 3 bölüm
halinde jeolojik ve tektonik haritalama yapılmalıdır. Gerek yapı yerleri ve gerekse
gölalanı duraylılık ve geçirimlilik yönünden ayrıntılı olarak araştırılmalıdır. Özellikle
göl alanından yan vadilere kaçak olup olmayacağının belirlenmesi amacı ile çevre
jeolojisi haritası hazırlanmalıdır. Temel çalışmalarına esas olmak üzere yapılan
temel sondajlarına ek olarak, gerekli görülen yerlerde jeofizik araştırmalar da
yaptırılmalıdır. Gerekli görülmesi halinde deneme enjeksiyonu, galeri açımı, kaya ve
zemin mekaniği ve doğal yapı malzemesi ile ilgili ayrıntılı çalışmalar ile karst
etütlerinin de bu aşamada yaptırılması gerekmektedir. Arazi çalışmaları sırasında
derlenen örnekler üzerinde laboratuvar deneyleri yaptırılarak sonuçları irdelenmeli
ve projeye ne tür etkileri olacağı net ve kesin bir biçimde ortaya konulmalıdır. Bu
çalışmaların sonucunda, jeoteknik yönden ortaya çıkan sorunları ve çözüm yollarını
açık ve gerçekçi olarak ortaya koyan bir rapor hazırlanmalıdır. Ayrıca raporda, daha
ileri aşamalarda yapılması gerekli görülen çalışmalar veya alınması gereken
önlemler de belirtilmelidir.

Bu çalışmaların dışında ayrıca araziden toplanan örnekler üzerinde laboratuvar

çalışmaları da yürütülmelidir.

4.1.4.3 Kati Proje Aşaması

Kati proje aşamasında, eğer proje karakteristiklerinde herhangi bir değişiklik söz
konusu ise, yeni karakteristiklere uygun olacak şekilde çalışma programı yapılarak
projecinin gerek duyacağı veriler sağlanmalıdır.

Su yapılarında jeoteknikle ilgili, yapı yerleri, göl alanı, doğal yapı malzemeleri, tünel,
kanal, jeofizik, kaya ve zemin, karst etütleri, sondaj ve enjeksiyon işleri ve

BARAJ EMNİYETİ 20
 laboratuvar deneyleri çalışmaları, her aşamada DSİ Genel Müdürlüğü, Jeoteknik
Hizmetler ve YAS Dairesi Başkanlığı tarafından yayınlanan “Jeoteknik Etüd
Şartnamesi”nde belirtilen esaslar dahilinde yapılmalıdır.

4.1.5 Sismik Analiz

4.1.5.1 Sismik Analizin Gerekliliği

Deprem kuvvetlerinin yapısal analizlere eklenebilmesi için depremlerin barajda ve ek

yapılarda meydana getireceği muhtemel etkiler mutlaka değerlendirilmelidir. Bu
değerlendirmede proje aşamasındaki hasar ve risk faktörleri, baraj ve baraj gölünün
büyüklüğü, bölgedeki potansiyel yer hareketleri, bölgenin jeolojisi ve yapının türü
gibi faktörler de göz önüne alınmalıdır.

4.1.5.2 Yöntem

4.1.5.2.1 Jeolojik ve Tektonik Verinin Değerlendirilmesi

Baraj inşaat yerini içine alan bölgenin, örneğin baraj yeri merkez alınarak çizilecek
100 km lik yarıçaplı daire alanı içinde veya daha geniş bir sahanın mevcut jeolojik-
tektonik özellikleri faylar, kırık ve çizgisellik hatları, bindirmeler vb unsurlar
haritalanmalıdır. Bu konuda diri fay dağılım haritaları, neotektonik haritaları, üç
boyutlu haritalar, uydu görüntüleri ve hava fotoğraflarından yararlanılabilir.

4.1.5.2.2 Sismolojik Verinin Derlenmesi

Tarihi depremlere ait bilgiler, örneğin 1900 yılı öncesi hasar yapmış depremlere ait
bilgiler derlenmelidir. Bu bilgiler başlıca depremin oluş yeri, depremin şiddeti
(intensity) ve yaptığı hasar olarak saptanmalı ve varsa isoseist (eşhasar) haritaları
incelenmelidir.

Aletsel döneme ait (1900 yılı sonrası) depremler ulusal ve uluslararası deprem veri
merkezlerinden derlenerek listelenmelidir. Bu bilgilere Kandilli, Deprem Araştırma,
USGS, NEIS, NEIC, CSEM gibi veri merkezlerinden ulaşılabilir.

İncelenecek olan depremlerin magnitüdü (aletsel büyüklüğü) M>= 4.0 olarak

seçilmelidir. Daha küçük magnitüdlü depremlerin sayısındaki eksiklikler nedeniyle bu
seviyenin altına inilmemelidir.

BARAJ EMNİYETİ 21
4.1.5.2.3 Sismotektonik Haritanın Hazırlanması

Derlenen sismolojik verilerin alansal dağılımını görüntülemek için, episantr dağılım

haritası hazırlanmalıdır. Episantr dağılım haritası hazırlanırken uygun bir projeksiyon
sistemi kullanılmalıdır. Episantr dağılım haritası üzerinde yer alan depremler
magnitüdlerine ve ocak derinliklerine göre gruplandırılmalıdır.

Aynı ölçekte hazırlanan sismolojik (episantr dağılım) haritası ve tektonik harita üst
üste çakıştırılarak baraj inşaat sahasını içine alan yeteri genişliğe sahip bir bölgenin
sismotektonik haritası hazırlanmalı ve bu harita üzerinde deprem oluşumuna neden
olduğu kabul edilen deprem kaynakları ve bunların sınırları belirlenmelidir. Bu
kaynaklar başlıca alansal deprem kaynağı, çizgisel deprem kaynağı ve noktasal
deprem kaynağı olarak üç gruba ayrılır. Sismotektonik harita üzerinde bu
kaynaklardan çok sayıda olabileceği gibi, bunlardan yalnızca bazıları da bulunabilir
veya üst üste çakışan alan, çizgi ve nokta kaynak modeli de kullanılabilir.

Deprem kaynaklarının boyu, alanı, ortalama derinliği, bunlar üzerinde oluşmuş ve

oluşması beklenen maksimum deprem magnitüdleri hesaplanarak tablo şekline
getirilmeli ve kaynakların deprem oluş sayıları ile deprem magnitüdleri arasındaki
istatistiksel ilişki regresyon analizi yardımı ile saptanmalıdır. Log N= a – bM
şeklindeki bu ilişkilerin a ve b bölgesel katsayıları tablo haline getirilmelidir. (N,
kümülatif deprem sayısı ve M, magnitüd olacak şekilde). Gerekli görülmesi halinde
bu ilişkiler, kaynak boyu, kaynak alanı ve gözlem süresine göre normalize
edilmelidir.

Bu şekilde hazırlanan sismotektonik harita esas alınarak bölgenin depremselliğine

ilişkin verilerin modellemesi yapılmış olacaktır. Hazırlanan modelin duyarlılığı ve
güvenilirliği tamamı ile tektonik modelin gerçekçiliğine, deprem verilerinin gözlem
süresine ve doğruluğuna bağlıdır.

4.1.5.2.4 Maksimum Magnitüdün Seçimi

Barajın ekonomik ömrü içerisinde deprem kaynaklarından oluşması beklenen en

şiddetli depremin maksimum magnitüdünü hesaplamak için geçmişte o bölgede
oluşmuş tarihi ve aletsel dönemlere ait şiddetli depremler esas alınmalıdır.
Genellikle geçmişte oluşmuş en şiddetli depremin magnitüd değerine 1 derece ilave
edilerek maksimum magnitüd tayin edilmelidir. Ayrıca fay uzunluğu, atım miktarı,
sismik moment gibi parametrelere dayalı olarak da maksimum magnitüd tayini
yapılmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 22
4.1.5.2.5 Azalım İlişkileri

Deprem kaynaklarından oluşacak depremlerin baraj inşa yerinde meydana

getireceği yer hareketinin maksimum ivme değerinin hesaplanması için kaynaktan
doğacak enerjinin mesafe ile sönümlenmesini ifade eden azalım ilişkileri
kullanılmalıdır. Azalım ilişkileri; episantr mesafesine ve magnitüde bağlı olarak daha
önce alınmış deprem kayıtlarından çeşitli araştırmacılar tarafından geliştirilmiştir.
Literatürde Estava, Oliveira, Mc. Guire, Okamoto, Ambrassey, Campbell ve Joyner
gibi araştırmacıların önerdiği bir dizi azalım ilişkileri mevcuttur. Bunlardan makul
değer veren bir ya da bir kaçı seçilerek hesaplamalarda kullanılmalıdır.

4.1.5.2.6 Probabilistik ve Deterministik Yöntemler Kullanılarak Deprem Riskinin

Değerlendirilmesi

Yukarıda detayları verilen çalışmalar yapılarak bölgeye ait sismotektonik harita ve

deprem kaynak modeli oluşturulduktan sonra Poisson, Gumbel ve Markov Modelleri
gibi olasılık yöntemlerinden biri ya da birkaçı kullanılarak ve/veya deterministik
yöntemle hesaplamalar yapılarak baraj inşa yeri ana kayasında belirli zaman
periyotları içerisinde meydana gelecek şiddetli depremlerden doğacak yer hareketi
maksimum ivmeleri ve risk değerleri belirlenmelidir.

Ekonomik ömürlere bağlı olarak bulunan bu ivme-risk değerleri; tablolar, grafikler ve

eş-ivme haritaları şeklinde ilgili baraj projesi için hazırlanmalıdır.

Baraj tasarımında ve performans değerlendirmesinde göz önüne alınması gereken

iki deprem tehlike seviyesi mevcuttur:

i. İşletme Esaslı Deprem (İED): Gerçekleşmesi durumunda sebep olacağı

hasarların barajın normal işleyişini engellemeyecek seviyede kalacağı veya
bu hasarların ekonomik ve süratli şekilde giderilebileceği yer hareketine
karşılık gelen deprem seviyesi

ii. Emniyet Esaslı Deprem (EED): Baraj emniyetinin değerlendirileceği ve

tasarımda göz önüne alınacak en yıkıcı yer hareketine karşılık gelen deprem

iii. İED deprem seviyesi (veya bu seviyeye karşılık gelen yer hareketi
parametresi) olasılıksal yöntemle belirlenmelidir. Hesapta TR maliyet- risk
analizine göre veya doğrudan TR = 144 yıl olarak seçilir (ICOLD, 2010).

BARAJ EMNİYETİ 23
 Tüm barajlar için sismik tehlike hesabı hem olasılıksal hem de deterministik
yöntemle yapılmalıdır. Farklı sismik risk sınıfında yer alan barajlar için deterministik
ve olasılık yöntemde göz önüne alınacak yüzdelikler ve tekerrür süreleri aşağıdaki
Tablo’da verilmektedir. Ayrıca Deterministik yöntem için konulan koşullarda
sağlanmalıdır. Deterministik yöntem sonucu hesaplanan spektrum Türk Deprem
Yönetmeliğinde önerilen tasarım spektrumu ile karşılaştırılmalıdır. Bu karşılaştırma
sonucunda daha büyük spektral ordinatlar deterministik değerler olarak kabul
edilmelidir. Karşılaştırmada, düşük ve önemli sismik risk sınıfına giren barajlar için
Türk Deprem Yönetmeliği spektrumu olduğu gibi alınmalı, yüksek ve çok yüksek
sismik risk sınıfına giren barajlarda ise yönetmelik spektrumu 1.5 ile çarpılmalıdır.

Sahaya özel tasarım spektrumu ordinatları olasılık ve deterministik yöntemler

sonucunda hesaplanan spektral ordinatlardan düşük olanına eşit kabul edilir. Bu
uygulama ve bir önceki paragrafta özetlenen esaslar ASCE (2010) dökümanıyla
uyumludur.

Tablo. EED belirlenmesinde kullanılacak değerler

Olasılıksal EED için

Deterministik EED için yüzdelik
Risk Sınıfı Tekerrür süreleri

%50 TR = 224 yıl

Düşük

%50 TR = 475 yıl

Önemli

%84 TR = 975 yıl

Yüksek

%84 TR = 2475 yıl

Çok Yüksek

4.1.5.3 Yatay ve Düşey İvmeler Arasındaki Oran

Baraj yeri ana kayasında oluşması beklenen maksimum yatay yer ivmelerinin belli
bir yüzdesi oranında (Bkz. Sismik Tehlike Raporu) düşey ivme değerleri bulunur ve
analizlere dahil edilir.

4.1.5.4 Değerlendirme ve Yapılacak Analizler

Ek-2’de verilen baraj risk potansiyeli sınıflandırma tablosuna göre düşük risk
grubuna giren barajlarda İşletme Esaslı Deprem (İED), Maksimum Olası Deprem

BARAJ EMNİYETİ 24
 (MCE) ve Emniyet Esaslı Deprem (EED) belirlenmeli ve psödo-statik analiz yöntemi
ile stabilite analizleri yapılarak gövde şev stabilitesi kontrol edilmelidir.

Risk potansiyeli sınıflandırma tablosunda orta risk grubuna giren barajlarda; pik yer
hareketi değerlerine ilave olarak barajın deprem yükleri altında mümkün olabilecek
göçme senaryoları ve respons spektrum grafikleri tespit edilerek 2 boyutlu dinamik
analizler yapılmalıdır.

Risk potansiyeli sınıflandırma tablosunda yüksek risk grubuna giren baraj yerlerinde;
spektrum grafiklerine ek olarak ivme zaman tarihçelerinin ortaya konularak 2 boyutlu
non-lineer dinamik analizlerinin yapılması gereklidir.

Tabloda en yüksek risk grubundaki baraj yerlerinde ise kritik temel koşulları hesaba
katılarak, doğrultu veya deprem merkezinin baraj yerine yakın olmasının etkilerini
temsil eden ivme zaman tarihçeleri kullanılarak yapılmalıdır. Bu analizlere ilave
olarak 3 boyutlu dinamik analizler idarenin isteği ve koşulların gerektirmesi halinde
yapılmalıdır.

4.2 İnşaat Aşaması Çalışmaları

4.2.1 İnşaat İşleri Sözleşmesi

Bu rehber yürürlüğe girdiği tarihten itibaren İnşaat İşleri Sözleşmesi’nin bir eki olarak
değerlendirilecektir.

4.2.2 Proje Değişiklikleri

Arazide karşılaşılan yeni durumlara göre kati projede yapılması önerilen tüm
değişiklikler, projeci tarafından değerlendirilmeli ve önerilen değişikliğe ihtiyaç
duyulup duyulmadığına karar verilmelidir. Yapılmasına karar verilen değişiklikler için
İdare’nin onayı mutlaka alınmalıdır. Bu tip değişiklikler orijinal kati projenin
projelendirme kriterlerine, kavramlarına ve prensiplerine aykırı olmamalıdır.

Projelendirme esaslarını etkileyen değişikliklerin önerilmesi durumunda, projeci

tarafından teknik gerekçe ve analizlerle desteklenen çalışmalar olmadan, bu tip
çalışmalar onaylanmamalıdır.

Projelendirme sırasında yapılan kabullerin doğrulanması veya proje değişikliklerinin

gerekli görülmesi halinde, kazının gelişimine paralel olarak yapılacak jeoteknik
araştırmalarla ilave bilgi ve veri sağlanmalıdır. Yapılması öngörülen değişikliklerin,

BARAJ EMNİYETİ 25
 yüklenicinin kapasitesi, ekipmanı ve diğer koşulları göz önüne alındığında, yerine
getirilebilir nitelikte olmasına dikkat edilmelidir.

4.2.3 Arazi Kontrol ve Denetimleri

İnşaatın kontrolü ve denetimi için arazide yeterli sayıda deneyimli ve eğitimli teknik
personel bulundurulmalıdır. Yüklenici gerekli olan durumlarda İdare’nin onayı ile ve
bedeli kendisi tarafından karşılanmak üzere müşavirin görüşlerine başvurabilecektir.

Projede öngörülen çözümlerle, inşaat pratiği ve kapasitesi arasındaki

uyumsuzluklardan kaynaklanabilecek risklerden kaçınmak için, projeci ile
yüklenicinin teknik ekibi arasında devamlı bir koordinasyon bulunması
sağlanmalıdır.

Şantiye sahası, hem genel şantiye kontrolü, hem inşaatın ilerlemesinin takibi, hem
de gerekli inşaat kalitesinin denetimi amacıyla İdare tarafından düzenli olarak ziyaret
edilmelidir. İnşaatın yürütülmesinden sorumlu tüm teknik elemanlara, projenin
dayandığı felsefe ve kriterler, projeci tarafından anlatılarak özel çözüm önerilerinin
önemi ve proje detaylarının anlaşılması sağlanmalıdır. Buna karşılık arazi personeli
de, herhangi bir kritik durumun oluşması durumunda (inşaat malzemelerinin
özellikleri ve kalitesindeki değişiklikler, projeyle uyumsuz herhangi bir imalatın
yapıldığından şüphe edilen durumlar vb), proje ekibini bilgilendirmelidir.

Kontrol mühendisi, projede yapılan kabullerin arazi koşullarına uygunluğu da dahil

olmak üzere, inşaat kalitesinin şartname ve proje dokümanlarında belirtilen kriterlere
uygun olup olmadığını gözlemlemelidir.

Arazide, projede kabul edilen şartlardan farklı bir durumla karşılaşıldığında ve bu

durumun projeci tarafından değerlendirmesinin yapıldığı süre boyunca, kontrol
mühendisi işin bir bölümünü ya da tümünü durduracak yetkiye sahip olmalıdır.

Kontrol ekibi aynı zamanda, olası kazalardan kaçınmak için inşaat emniyet
düzenlemelerine uygun hareket edildiğini de gözlemlemeli ve denetlemelidir.

Kontrol mühendisi, inşaat yöntemleri ve ekipmanların, şartnamede belirtilen kaliteyi

sağlamak için yeterli ve uygun olmasına dikkat etmelidir.

Arazi ve kalite kontrolü sırasında yapılacak incelemeler, Barajlar Teknik

Şartnamesinde belirtilen esaslar çerçevesinde yapılmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 26
 Kalite kontrol sisteminin fonksiyonları, sorumluluk ve işlem sıralarını gösteren bir
çalışma şemasını içerecek şekilde Kalite Kontrol Yönetim Planı halinde
düzenlenmelidir.

4.2.4 Baraj Ölçüm Aletleri ve Gözlem

Baraj Ölçüm Aletleri ve Gözlem Sistemlerinin Uygulanmasında, DSİ Genel

Müdürlüğü, Barajlar ve HES Daire Başkanlığı tarafından yayınlanmış olan Baraj
Ölçüm Aletleri Teknik Şartnamesi esas alınmalıdır. Aşağıda sıralanan maddeler
genel bilgi mahiyetindedir.

Kazı sırasında baraj yeri jeolojik yapısı ve özelliklerinin haritalanmasına devam

edilmeli ve bu dokümanlar İdare’nin görüş ve onayına sunulmalıdır. Temel ve temel
iyileştirme çalışmaları, gövde inşaatına geçilmeden önce İdare tarafından
onaylanmalıdır.

Ölü yükün artmasına bağlı olarak baraj temeli ve yamaçlarda oluşabilecek

deformasyonlar, gerilme ve birim şekil değiştirmeler devamlı olarak kontrol edilmeli
ve proje aşamasında önceden belirlenen değerlerle karşılaştırılmalıdır.

İnşaat sırasında sızma miktarları ile su basınçları ölçülmeli ve modern yöntemler ile
yapılacak sızma analizleri sonucunda bulunan sızma miktarları sonuçları ile
karşılaştırılmalıdır. Sızan suyun kaynağı ve temizliği araştırılmalı ve rapora
bağlanmalıdır. Perde enjeksiyonunun yeterli olmamasından dolayı malzeme
yıkanma tehlikesi varsa taşınan ve çözünmüş malzemelerin içeriğini belirlemek için
petrografik ve kimyasal analizler yapılmalıdır. Sızma miktarı ve temel tipi
piyezometrelerden okunan su basıncı değerleri perde enjeksiyonunun yeterliliğinin
değerlendirilmesi anlamında izlenmelidir.

Baraja yerleştirilmesi öngörülen ölçüm aletlerine ait her türlü malzeme, araç ve
gereç, uygulama projeleri ile birlikte gövde inşaatına başlamadan önce baraj
mahallinde hazır durumda bulundurulmalıdır. Bu malzemelerin fiziki durumları elle
ve gözle kontrol edilmeli, eksik veya yetersiz durumda olanlar en kısa sürede yenisi
ile değiştirilmeli ve idareye kalibrasyon sertifikaları ile CE belgeleri sunulmalıdır.

Ölçüm aletlerinden alınan neticelerin sağlıklı biçimde yorumlanabilmesi için hatasız

ve özenle yerleştirilmeleri şarttır. Elektronik ölçüm aletlerinin kalibrasyonu imalatçı
firma yetkilileri tarafından yapılmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 27
 Temele yerleştirilmesi gereken ölçüm aletlerinden başlanmak üzere, diğer aletler
gövde yüksekliğine paralel olarak şartnamesine uygun şekilde yerleştirilmelidir.

Yerine yerleştirilmesinin hemen ardından (gövde yükseltilmeden önce) her bir ölçüm
aletinin teknik kontrol ve testleri uzman kişilerce dikkatli bir şekilde yapılmalıdır.

Piyezometrelerin yerleştirilmesi sırasında her uca bir numaratör takılmalı ve uçlar

ölçüm odasına ulaşana kadar muhafaza edilmelidir.

Ölçüm aletlerinin yerleştirildiği yerin özellikleri, ileride sağlıklı değerlendirme

yapılabilmesi için önceden tespit edilmeli (varsa sızma, oturma vs tespiti) ve bu
aletlerin konulduğu bölgeden numune alınıp etiketlenerek saklanmalıdır.

İnşaat aşamasında alınan ölçümler daha sonra yapılacak değerlendirmeler için

büyük önem taşıdığından, bu safhadaki ölçümler yetkili ve eğitimli kişilerce dikkatli
ve itinalı şekilde alınmalıdır. Ölçüm aletlerinin yerleştirilmesinden barajın geçici
kabulünün yapılmasına kadar geçen sürede alınacak tüm ölçümler yüklenici
tarafından yapılacaktır.

Baraja yerleştirilen ölçüm aletlerinin inşaat sırasında tahrip olmaması ve teknik

olarak çalışır halde korunması için şantiye şefi ve kontrollük teşkilatı tarafından
azami özen gösterilmeli ve bunun için gereken tüm önlemler alınmalıdır.

Fazla sayıda karşılaştırmalı veri sağlayabilmek ve gözlem sisteminin güvenilirliğini

ve işlerliğini kontrol edebilmek için, ölçüm aletlerinin okunmasına mümkün olan en
kısa sürede başlanmalıdır.

Yapı cinsine bağlı olarak özel teknik şartnamelere göre yerleştirilen ölçüm alet ve
sistemlerinden yerleştirme sırasında baz (sıfır) ölçümleri, inşaat süresince kontrol
ölçümleri yapılmalı ve sonuçlar Baraj Emniyeti Çalışma Dosyasında saklanmalıdır.
Bu dosyalar, baraj yerindeki işletme binasında emniyetli şekilde muhafaza
edilmelidir. Yerleştirilen ölçüm alet ve sistemlerinin ölçüm periyotları Ek-3’de verilen
tabloya göre yapılmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 28
4.2.5 İnşaat Sırası

4.2.5.1 Nehir Derivasyonu

Nehir derivasyonu, taşkın karakteristiklerine ve yağış kayıtlarına dayanan verilere

göre en uygun zamanda yapılmalıdır.

Yapılacak olan iş sıralamasını gösteren nehir derivasyon şeması projede düşünülen

kriter ve temel kavramlara dayandırılmalıdır. Taşkın debilerinin tekrarlanma
olasılıkları, derivasyon proje debisine esas taşkın hidrografı ve bu çerçevede kabul
edilebilir risklerin neler olabileceği konusunda yüklenici ile tam bir koordinasyon
sağlanmalıdır.

Daha önce tespit edilmiş olan derivasyon planı aşamaları, bir sonraki aşamaya
geçilmeden önce kontrol edilmeli ve derivasyon zamanlamasındaki herhangi bir
gecikmenin öngörülen risk faktörü üzerindeki muhtemel sonuçları
değerlendirilmelidir.

4.2.5.2 Su Tutma

Su tutma işlemine İdare’nin izni ve onayı olmadan başlanmamalıdır.

Su tutma işlemine başlanmadan önce rezervuar alanındaki tüm işlemler ilgili proje
ve şartnamelerde belirtilen emniyet kriterlerine uygun olarak tamamlanmalı ve su
tutma öncesinde baraj ve yardımcı yapıları ile rezervuar alanı İdare tarafından
gezilerek incelenmelidir.

Su tutma süresince baraj gövdesi, yardımcı yapılar ve yamaçların davranışları

ölçüm tesisleri aracılığıyla; baraj mansabı ise gözlemsel şekilde devamlı olarak
izlenmeli ve tüm yapıların hareketine, sızma ya da alttan kaldırma kuvvetleri
sebebiyle oluşabilecek sıradışı değerlere dikkat edilmelidir.

Su tutma işleminin tamamı, İdare tarafından oluşturulan bir Su Tutma Programını

takip edecek şekilde yürütülmelidir.

4.2.5.3 Dokümantasyon

Yapım sırasında kati projede yapılan tüm revizyonlar, ilgili proje paftaları üzerinde
mutlaka gösterilmeli ve iş-sonu (as-built) projeleri buna uygun şekilde
hazırlanmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 29
 Uygulama sırasında karşılaşılan sorunlar, bu sorunlar için düşünülen çözüm
önerileri ve öngörülen iyileştirme çalışmaları ile ilerleyen yıllarda baraj emniyetine
etki edebilecek muhtemel sonuçları konusunda derlenecek bilgiler; problemli
bölgelere ait fotoğraf ya da dijital video kayıtları ile birlikte Baraj Emniyeti Çalışma
Dosyalarında saklanmalıdır.

Arazi ve kalite kontrol incelemeleri değerlendirme sonuçları inşaat kayıtları olarak

Baraj Emniyeti Çalışma Dosyalarında bulundurulmalıdır. Bu kayıtlara, inşaat
yöntemleri ve malzeme konusundaki bilgiler ile kazının jeolojik haritası ve temel
iyileştirme çalışma raporları da eklenmelidir.

Yapım sırasındaki enjeksiyon çalışmaları dikkatli şekilde kontrol edilmeli ve

sonuçları kayıt altına alınmalıdır. Sondaj logları, basınçlı su deney sonuçları, yapılan
işlem zamanları, sıcaklık, enjeksiyon şerbeti, enjeksiyon basınçları, alışlar,
enjeksiyon yapım tekniği, enjeksiyon şerbetinin geri dönüşü, deformasyon ya da
çatlakların tespitine yönelik özel işlemler konusundaki tüm bilgiler, inşaat kayıtları
olarak Baraj Emniyeti Çalışma Dosyalarında saklanmalıdır.

Yapım sırasında baraj yeri ve yakın çevresinde yaşanan deprem ya da büyük

taşkınlar, yangın, batardo üzerinden su aşması, ölçüm aletlerinden alınan sıradışı
okumalar vb olağan dışı olaylar kayıt altına alınmalı ve bunların sonuçları üzerinde
detaylı incelemeler yapılarak kapsamlı raporlar hazırlanmalıdır.

Su tutma işlemi sırasında baraj gövdesi üzerine yerleştirilen ölçüm aletlerinden

alınacak okumalar, inceleme formları, fotoğraflar ve video görüntüleri düzenli şekilde
dosyalanmalıdır.

İnşaat sıralamasının önceden planlandığı şekilde yürütülemediği durumlarda,

(örneğin, enjeksiyon perdesinin bitimini takiben perdenin yakınlarında patlatma
yapılması zorunluluğunun doğması gibi), bu durumun mevcut sistem üzerine etkileri
değerlendirilmeli ve buna ait belgeler Baraj Emniyeti Çalışma Dosyalarında
saklanmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 30
4.3 İşletme ve Bakım Aşaması Çalışmaları

4.3.1 Baraj Rezervuarı Gözlemi ve Akım Gözlem İstasyonları

Baraj yeri akımlarının ve olası taşkınların yersel ve zamansal bakımdan ölçümüne

yönelik olarak baraj yerinde yer alan ve barajın işletmeye açılması ile işlevini yitiren
akım gözlem istasyonu baraj membaında uygun bir yere yeniden tesis edilmelidir.

İşletmeye açılan barajın rezervuar gözlem istasyonu inşaat aşamasında planlamada

belirtilen yere kurulmalı, işletme aşamasında bu istasyonda okunacak değerler ile
baraj sürekli gözlem altında bulundurulmalıdır.

4.3.2 Baraj Ölçüm Sistemlerinin Modernizasyonu ve Projelendirme Verisinin

Güncelleştirilmesi

Baraj emniyetinde önemli bir yeri olan taşkınların yersel ve zamansal bakımdan
gerçeğe yakın bir şekilde tahmini, sağlıklı ve yeterli sayıda hidrolojik ve meteorolojik
veri ile mümkün olmaktadır. Bu nedenle, hidrolojik ve meteorolojik ölçümlerin
yapıldığı mevcut ölçüm aletlerinin, meteoroloji ile akım gözlem istasyonlarının
modernizasyonu ve yeniden projelendirilme çalışmalarına hız verilmeli, otomatik
ölçüm ile uydu imkanlarından da faydalanılarak anlık veri temini için gerekli
çalışmalar yapılmalıdır. Elde edilen verileri saklayan, değerlendiren ve işleyen bir
ekipman ile bilgisayar sistemi kurulmalıdır.

İşletmedeki barajların bulunduğu havzanın memba developmanı ile mansap

yerleşim yerlerindeki gelişmeye bağlı olarak değişen koşullar göz önünde
bulundurularak, son yıllardaki meteorolojik ve hidrolojik veri ışığında taşkın
hesaplarının en az 30 yılda bir yenilenmesi sağlanmalıdır.

Eskiyen barajların 30 yılda bir hesaplanacak taşkın değerleri ile ayrıca

sedimantasyon nedeniyle değişime uğrayan ve hidrografik etütler sonucunda elde
edilen yeni hacım-satıh değerleri de dikkate alınarak dolusavak öteleme hesapları
yenilenmeli ve böylece dolusavakların hidrolojik açıdan emniyetleri kontrol
edilmelidir.

Bu çalışmalar sonucunda dolusavak kapasitesinin yetersiz bulunması halinde

yapılacak teknik ve ekonomik değerlendirmelere bağlı olarak barajın yükseltilmesi
ve/veya dolusavak kapasitesinin arttırılması yoluna gidilmelidir.

BARAJ EMNİYETİ 31
 Barajların gözlenmesinde uzaktan kontrollü otomatik ölçüm yapılabilecek modern
sistemlerin uygulanmasına yönelik pilot projeler uygulanmalı ve buna bağlı olarak
modern teknikler yaygınlaştırılmalıdır.

4.3.3 Rezervuar Sedimantasyonu

İşletmedeki baraj rezervuarları zaman içinde akarsular tarafından taşınan sediment

ile tamamen dolarak fonksiyonlarını yerine getiremeyecek duruma gelmektedirler.
Rezervuarın şekli, sedimentin karakteristiği, rezervuar işletim tarzı, sediment-
rezervuar hacmi arasındaki oran, giriş akımı-rezervuar kapasitesi arasındaki oran,
sedimentin rezervuar içindeki dağılımını etkileyen faktörler olarak
sıralanabilmektedir. Buna bağlı olarak yalnızca ölü hacimde değil aktif hacimlerde
zaman içinde önemli kayıplar meydana gelmektedir. İşletilmekte olan baraj
rezervuarlarında Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü faaliyetleri kapsamında 5 veya
6'şar yıllık periyotlarla hidrografik etütler yapılmalı ve söz konusu etütler ile
sedimantasyona bağlı olarak zamanla değişime uğrayan rezervuarın yeni batimetrik
haritası çıkartılmalıdır.

Baraj emniyeti ve mansap şartları açısından rezervuar sedimantasyonu ve

hidrografik etütler aşağıda sıralanan nedenlerle periyodik olarak yapılmalı ve gerekli
tedbirler alınmalıdır:

 Baraj emniyetini tehdit edecek olası bir durumun oluşması halinde rezervuarın
boşaltılmasında önemli rolü olan dipsavak ve diğer su alma yapılarının
rezervuarda biriken sediment nedeniyle fonksiyonlarını yerine getirip
getiremedikleri takip edilmeli, bir sorun tespit edildiğinde su alma yapılarının
seviyesi yükseltilerek yeni su alma yapılarının inşası için gerekli çalışmalar
yapılmalıdır.

 Aktif hacimde ve dolayısıyla varsa barajda ayrılan taşkın kontrol hacminde

sedimantasyon nedeniyle oluşan azalmanın barajın öngörülen taşkın kontrolü
fonksiyonlarını ne derece azalttığı ve mansap koşullarına etkisi izlenmeli,
gerektiğinde barajın yükseltilmesi veya mansapta taşkın kontrolüne yönelik ilave
çalışmalar yapılmalı ve gerekli tedbirler alınmalıdır.

 Sedimantasyondan dolayı barajın normal su seviyesi ile maksimum su seviyesi

arasındaki taşkın öteleme hacmindeki azalma nedeniyle projede öngörülen
maksimum su seviyesinin ve buna bağlı olarak dolusavak kapasitesinin ne

BARAJ EMNİYETİ 32
 derece aşıldığının baraj emniyeti açısından takip edilmesi ve memba ve
mansap koşullarının irdelenmesi sağlanmalıdır.

 Yaşlanan barajların arkasında biriken su ve sediment hacminin gerçek

miktarının belirlenerek olası baraj yıkılma analizlerinin bu veriler ışığında
yapılması sağlanmalıdır.

4.3.4 İşletme Çalışmaları

4.3.4.1 Baraj Gölü (Rezervuar)

Su kaynaklarının sabit kalmasına karşın, artan gereksinimi karşılayan değişik amaçlı

depolama tesislerinin işletmeye alınması hidrolojik işletme çalışmalarının önemini
artırmaktadır. Havza bazında rezervuarların geniş açılımı, işletme aşamasında yeni
tekniklerin kullanımını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle veri toplama, değerlendirme,
karar verme ve simülasyon konularında yeni teknolojilerin sağladığı yöntemler ile
uzaktan algılama (kar derinliği, seviye, yağış, vb. ) ve Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS)
çalışmalarından yararlanılarak taşkın debileri ile oluşum zamanları ve
büyüklüklerinin rezervuar havzası ve rezervuara etkileri belirlenmeli ve taşkın
kontrolü, yerine göre günlük-saatlik zaman aralıklarıyla, merkez ve taşra üniteleri
işbirliği ile işletme programları hazırlanarak yürütülmelidir. Hazırlanacak işletme
programlarında taşkın kontrolü, planlanmış sulama, içme suyu, enerji üretimi vb.
gereksinimlere bağlı olarak maksimum enerji üretimi ve taşkın kontrolünü
sağlayacak şekilde olmalı ve suyun dolusavaktan atılmamasını veya en az miktarda
savaklanmasını sağlayacak şekilde, çok amaçlı barajların işletme programları
İşletme ve Bakım Dairesi Merkez Ünitelerince, sulama amaçlı barajların işletme
programları ise Bölge Ünitelerince hazırlanmalıdır. İşletme programlarına yönelik
gerekli veriler ilgili Bölge Müdürlüğü tarafından temin edilmelidir.

Taşkın gibi doğal olaylarda merkez ve taşra teşkilatlarının işbirliğine gidilmeli,

işletme programları revize edilebilmeli, mansapta gerekli uyarı, ikaz ve önlemler
alındıktan sonra ilgili birimlerin haberdar edilmesini takiben dolusavak veya
dipsavaktan su bırakılmalıdır. Kapaklı dolusavaklarda meydana gelebilecek ve
sonradan telafisi mümkün olmayacak olaylarla karşılaşılmaması için bir adet batardo
kapağı imal edilerek dış etkilerden korunmak suretiyle dolusavakta kullanıma hazır
bulundurulmalıdır.

BARAJ EMNİYETİ 33
4.3.4.1.1 Su Alma Ağzı

Yatay ve düşey ızgaralardan oluşan su alma ağzı devamlı açık tutulmalı ancak,
herhangi bir nedenle su alma ağzının kapatılması gerektiğinde tehlike kapağının
açılıp kapatılması aşağıda belirtildiği gibi yapılmalıdır:

- Ambardaki kapak, vinçle alınarak daha önce gölde hazırlanan montaj salına
vasıtasıyla su alma ağzına getirilerek, kapak yuvasına dalgıç yardımı ile
yerleştirilmelidir.

- Tehlike ve tamir kapağı ile kapatılmadan önce, dipsavak çıkış vanası

kapatılarak, cebri boru, yukarıda verilen kurallara göre su ile doldurulmalıdır.

- Tehlike ve tamir kapağını su alma yapısından çıkartmak için, kapağın üzerinde

bulunan su ve hava vanaları açılarak tünel su ile doldurulmalı, her iki tarafta
eşit basınç sağlandığında, yine sal üzerindeki vinç ile tehlike kapağı yukarı
alınmalı ve sal ile kıyıya, oradan da ambara götürülerek, bakımı yapılıp
koruma altına alınmalıdır.

4.3.4.1.2 Tehlike Vanasının (Kelebek Vana) Açma-Kapatılması

Açma: Ayar ve dipsavak vanası kapatılarak, hava ve by-pass vanası açılacak; Cebri
boru dolduktan ve hava borusundan (kabarcıksız) su çıktıktan sonra hava vanası
kapatılmalı; Tehlike vanasının tam açma yönündeki butonuna basılarak, vana
göstergesinde bulunan “Tam Açık” limiti çalıştırılmalı ve vananın tam açılması
beklenerek by-pass vanası kapatılmalıdır. Tehlike (Kelebek) vanası açık olmadan,
ayar ve dipsavak vanasından su alınmamalı ve boşaltma yapılmamalıdır.

Kapatma: Tehlike Vanası kapatılmadan önce ayar vanası kapatılmalı; tünel ve cebri
borunun by-pass ve havalandırma vanaları da kullanılarak su ile dolması ve vana
kapatma butonuna basılarak, tam kapalı konuma gelmesi beklenmelidir. Vana tam
açık ve kapalı durumları dışında çalıştırılmamalıdır. Tehlike vanasının kumandası
mekanik ise elektrik motoru ile ilişkiyi kesen kolu “El” konumuna getirilmeli ve vana
simidi el ile döndürülerek vananın konumu göstergeden kontrol edilmelidir. Elektrik
motoru ile kumandada ise, kol “Elektrik” konumuna getirilmeli ve kumanda
panosunda bulunan açma-kapama butonlarına basılarak vananın hareketi
sağlanmalı, tam açma-kapama konumlarında motorun durması beklenmelidir.

BARAJ EMNİYETİ 34
4.3.4.2 Sulama Ayar Vanasının Açılması

Tehlike vanası yukarıda belirtildiği gibi açıldıktan sonra sulama suyu, gereksinme
miktarına göre vana üzerindeki göstergelerden kontrol edilerek ve sulama vanası
gerektiği kadar açılarak alınmalı ve sulama işlemi bittikten sonra vana kapatılmalıdır.

4.3.4.3 Dipsavak (Boşaltma) Vanasının İşletilmesi

Baraj gölünden su tahliyesi, tünel ve cebri borunun boşaltılması gerektiği

zamanlarda boşaltma vanası, Ek-3’de belirtilen prensipler doğrultusunda istenilen
miktarda açılıp-kapatılarak ayarlanmalıdır. Sulama ayar ve boşaltma vanalarının
kumandası Elle/Elektrikle ise yukarıda verilen tehlike vanasının Elle/Elektrikle
kumandasında belirtilen prensiplere göre yapılmalıdır. Cebri borunun
boşaltılmasında cebri boru deşarj vanası ile havalandırma vanası beraber açılarak
boşaltma yapılmalıdır.

4.3.4.4 Havalandırma Sistemi

Yeryüzünde bulunan ve genellikle çelik başta olmak üzere, metaller ve bazı

alaşımlar zamanla korozyona uğrarlar. Bu nedenle nemli ortamda bulunan baraj
daimi teçhizatlarının korozyona karşı korunması önemlidir. Cebri boru tünelinde
sızıntıların önlenmesi, tünel içerisindeki nispi nem oranının %30-%40 civarına
düşürülmesi gerekmektedir. Bu nedenle, tünellere periyodik aralıklarla ve otomatik
olarak devreye girip çıkacak havalandırma sistemleri yerleştirilmeli; havalandırmanın
doğal olarak yapılmasını sağlamak için maksadıyla mümkün olması halinde tehlike
vanasına yakın mesafede uygun çapta havalandırma deliği (şaftı) açılmalıdır.

4.3.4.5 Ölçüm Tesisleri

Barajların yapım ve işletme sürecinde projelerinde öngörülen emniyet sınırları içinde

kalıp kalmadıklarının izlenmesi, gerekli önlemlerin zamanında alınması ve ileride
projelendirilecek barajlar için bilgi birikimi sağlanması açısından, ölçüm tesisleri ve
gözlem sonuçları analiz ve değerlendirmeleri büyük önem arz etmektedir. Bu
nedenle baraj temeli, gövde ve çevresine yerleştirilen ölçüm aletlerinden alınacak
gözlemlerin periyotları (günlük, aylık, 3 aylık, 6 aylık ve yıllık olarak) barajın risk
değerlendirmesine bağlı olarak uzman elemanlardan oluşacak bir heyet tarafından
belirlenmelidir. Buna bağlı olarak barajın işletmeye alınmasından sonra bu
ölçümlere devam edilmeli ve alınan sonuçlar derlenerek Baraj Emniyeti Çalışma
Dosyalarında muhafaza edilmelidir.

BARAJ EMNİYETİ 35
4.3.5 Bakım ve Onarım Çalışmaları

Tesislerin en uygun işletme düzeyinde fonksiyonunu sürdürebilmesi amacıyla tesiste

herhangi bir arızanın meydana gelmesini beklemeden yapılan çalışmalar ile
tesislerde çeşitli etkenlerin meydana getirdiği hasar ve bozulmaların uygulama
projelerine uygun olarak giderilmesi amacıyla yapılan çalışmalardır.

4.3.5.1 Baraj İşletme ve Bakım Talimatlarının Hazırlanması

Tek ve çok amaçlı barajların İşletme ve Bakım Talimatı, barajın her ünitesini
içerecek şekilde yüklenici/yükleniciler tarafından, baraj işletmeye açılmadan önce
hazırlanmalı ve Baraj Emniyeti Çalışma Dosyasında muhafaza edilmelidir.

Rezervuar İşletme Programları; barajın çok amaçlı olması durumunda Devlet Su

İşleri Merkez Ünitelerince, sulama amaçlı olması durumunda ise Devlet Su İşleri
Genel Müdürlüğü önerileri doğrultusunda DSİ’nin Bölge Ünitelerince hazırlanacaktır.

4.3.5.1.1 Tesislerin Muayenesi

Baraj üniteleri ve daimi teçhizatın durumu İşletme ve Bakım personelince (İşletme

Teknisyeni, Rasatçı ve Hidrolog Yardımcısı ve İşletme Bakım Mühendisi) günlük,
haftalık, aylık, altı aylık, yıllık periyodik muayenelerle belirlenmelidir. Ayrıca, baraj ve
tesisleri, tesisin özelliklerine göre uzman elemanlardan oluşan Muayene
Heyetlerince her yıl muayene edilmeli, bakım onarım gereksinimi olmayanlar için
Tesis Muayene Föyü, bakım onarım gereksinimi olanlar için ise Muayene Raporu
hazırlanmalıdır. Baraj üniteleri ve daimi teçhizatın muayenesi, İşletmeye Açılan
Barajların Genel Emniyet Raporunda belirtilen hususlara göre yapılmalıdır.

4.3.6 Arazi Denetimleri

Baraj Emniyeti Çalışma Programının bir diğer basamağı da envantere kayıtlı tüm
barajlarda yapılması gereken arazi denetimleridir. Barajların performansı statik
olmayıp, çevresel faktörler ve yükleme koşullarının değişimine bağlı olduğundan,
söz konusu denetimlerin periyodik olarak yapılması gereklidir. Bugün emniyetli gibi
görünen bir barajın ilerideki bir tarihte de emniyetli olacağı garanti edilemez. Esasen
herhangi bir baraj için tam anlamıyla emniyetlidir denmesi mümkün değildir, çünkü
gözden kaçan bazı aksaklıklar her zaman olasıdır. Barajın sadece belirli emniyet
kriterlerini sağlayıp sağlamadığını kontrol etmek mümkündür. Ayrıca, hemen hemen
hiç bir baraj, projelendirilmesi sırasında dikkate alınan yükleme durumlarının tümünü

BARAJ EMNİYETİ 36
 yaşamadığı sürece tam anlamıyla baraj emniyeti açısından test edilmiş sayılmaz.
Yapım malzemelerinin zamanla aşınması ve ancak uzun zaman sonra gözle görülür
hale gelecek bazı içsel zayıflık noktalarının oluşması muhtemeldir.

Arazi denetimleri EK-3’de Kontrol Çizelgesinde belirtilen birimlerce, işaretli okuma

aralıklarında yapılmalıdır.

4.3.6.1 Periyodik Denetimler

Baraj üniteleri ve daimi teçhizatlarla ilgili muayeneler Bölge Müdürlüklerince

görevlendirilecek işletme ve bakım personelince günlük, haftalık, 3 aylık, 6 aylık,
periyotlarla yapılmalıdır.

4.3.6.2 Ara Denetimler

Tesisin özelliklerine göre, konusunda uzman teknik elemanlardan oluşan Muayene

Heyetlerince her yıl düzenli olarak yapılmalıdır. Bu incelemeler sonucunda
hazırlanacak olan Muayene Raporlarında detayları verilen işlerin yıllık Bakım-
Onarım Programına alınması sağlanmalı ve yılı içerisinde tamamlanmalıdır.

4.3.6.3 Özel Denetimler

Konusunda uzman, deneyimli elemanlardan oluşan komisyonca, deprem, taşkın

sabotaj gibi müdahalesi aciliyet arz eden olaylardan sonra yapılmalıdır.

4.3.6.4 Uzmanlar Denetimi

En detaylı ve en kapsamlı olan denetimlerdir. Genel olarak inşaat, makine, jeoloji ve

ilgili diğer mühendislik branşlarından gelen kişilerin katılımıyla oluşan bir uzman ekip
tarafından gerçekleştirilmelidir. Barajın projesi, yapım aşamaları ve tüm geçmiş
kayıtları incelenmeli ve güncel baraj mühendisliği teknolojisiyle karşılaştırılarak,
yapım yıllarındaki eski şartlardan kaynaklanmış olabilecek mevcut ya da olası
zayıflıklar tespit edilmelidir. Barajın tüm bölümlerinde yapılan detaylı incelemeler
sırasında özellikle mekanik ekipmanın çalışabilirliği test edilmeli ve bu tür denetimler
her 5 yılda bir tekrarlanacaktır tekrarlanmalıdır.

4.3.7 Değerlendirme ve Analizlerin Yapılması

Baraj Emniyeti Çalışma Programının en önemli basamaklarından biri de elde edilen

verilerin değerlendirilmesidir. Değerlendirme işleminin amacı, barajın yapısal ve

BARAJ EMNİYETİ 37
 işlevsel emniyetinin tespiti amacı ile, uzmanlar denetimini takiben yapılmalıdır.
Bunun için öncelikle;

 Proje ve proje kriterleri gözden geçirilmeli,

 Yapım teknikleri ve malzemeleri incelenmeli,

 İşletme kayıtları değerlendirilmeli,

 Barajın mevcut durumdaki davranışları incelenmeli,

 Gerekli görülen analizler yapılmalıdır.

(Hidrolojik, hidrolik, jeolojik, jeoteknik, sismik ve yapısal analizler)

Birinci faz analizlerde, denetimler sonucunda elde edilmiş olan mevcut veriler, çeşitli
kabullerle analiz girdisi olarak değerlendirmeye alınmalı ve bu analizler neticesinde
aşağıdaki durumlara karşılık gelen tespitler

 Barajın emniyetini tehdit eden herhangi bir unsur bulunmamaktadır.

 Problemler tanımlanmıştır, kalıcı bir çözüm bulununcaya kadar geçici bazı

tedbirler alınmalıdır ( rezervuar su seviyesine sınırlama getirilmesi ya da
mevcut seviyenin indirilmesi gibi),

 Problemleri daha iyi tanımlayabilmek için ilave araştırma ve çalışma

yapılmalıdır.

Eğer birinci faz analiz neticesinde alınan önlemler aksaklıkları çözümlemeye yeterli
olmazsa, ikinci faz analiz yapılacaktır.

İkinci faz analiz, çok daha titiz ve detaylı bir çalışmadan oluşmaktadır ve araştırma
ve testlerden alınan gerçek sonuçlar kullanılarak gerçekleştirilmelidir. Barajın
yapıldığı haliyle (as-built) ilgili tüm arazi kayıtları, laboratuvar deney sonuçları ve
kullanılmış olan yapı malzemelerinin özellikleri ikinci faz analizin temel girdilerini
oluşturur. Eğer analiz neticesinde herhangi bir aksaklık tespit edilemez ya da
tanımlanamazsa, periyodik ölçümlere devam edilmeli, aksi takdirde aksaklığın
varlığı belirtilerek önlem alınması gerektiğine işaret edilmelidir. Alınabilecek
önlemlere ilişkin bütün alternatifler araştırılmalı ve alternatiflerin yapısal ya da
yapısal olmayan önlemlerin tümünü kapsamasına dikkat edilmelidir. Bu çerçevede

BARAJ EMNİYETİ 38
 yapılacak rehabilitasyon çalışmaları aşağıda belirtilen hususlardan bir ya da
birkaçını kapsamalıdır;

 Dolusavak kapasitelerinin artırılması,

 Üstten aşma olasılığına karşı barajın yükseltilmesi,

 İlave baraj ölçüm tesislerinin yerleştirilmesi,

 Barajda ve temelde çeşitli iyileştirme çalışmalarının yapılması,

 Paket bilgisayar programlarının kullanımı ile uygulanacak yıkılma

senaryolarına bağlı olarak yıkılma sonucu oluşacak taşkının mansaptaki seyri,
derinliği, can kaybı, alt yapı ile tarım alanı ve sanayi tesisleri gibi ekonomik
kayıpların belirlenmesi,

 Yıkılma senaryolarına göre Acil Eylem Planlarının ortaya konması (uyarı ve

haberleşme sistemlerinin kurulması, bölge taşkın planının hazırlanması ve
uygulanması) ve erken uyarı sistemlerinin geliştirmesi.

Ayrıca, alınmasına karar verilen iyileştirici önlemler uygulamaya konularak bir rapor
halinde Baraj Emniyeti Çalışma Dosyasında muhafaza edilmelidir.

4.3.8 Taşkın Sırasında Yapılacak Çalışmalar

Barajda herhangi bir sebepten dolayı meydana gelmesi muhtemel bir yıkılma
durumunda oluşacak taşkından korunmak için DSİ Taşkından Korunma Talimatında
belirtilen hususlara uyulacaktır.

4.3.9 Acil Eylem Planı

İşletme aşamasında izlenecek olan her bir baraj için olası yıkılma şekilleri
belirlenerek, her bir şekle işaret eden belirtiler tanımlanmalı, olası yıkılmaların
mansapta yaratacağı etki değerlendirilmeli ve bunlara uygun Acil Eylem Planları
hazırlanmalıdır.

Baraj işletmeye geçmeden önce mansap şartları itibarıyla çok yüksek ve yüksek risk
grubunda bulunan barajların paket bilgisayar programlarının kullanımı ile
uygulanacak yıkılma senaryolarına bağlı olarak, yıkılma sonucu oluşacak taşkının
mansaptaki etkileri dikkate alınarak, DSİ Taşkından Korunma Talimatı ilkeleri
doğrultusunda Bölge Taşkın Planları hazırlanmalı, yasalara göre İmar, İskan ve

BARAJ EMNİYETİ 39
 sabit tesislerin yapılmasına izin verilmeyen, taşkın sınırları belirlenen alanlara
müdahalelerin önlenmesi maksadıyla gerekli girişimler yapılmalı, taşkın anında
(debilere bağlı olarak) su altında kalacak ve/veya öncelikle boşaltılacak meskun
mahaller Bölge Taşkın Planlarında gösterilmelidir. Ayrıca, söz konusu akarsu havza
ve yataklarında kurulan rasat istasyonları ile barajların bağlı bulunduğu şube ya da
işletme merkezleri arasında telli, telsiz, etkili ve modern bir haberleşme sistemi
kurulmalıdır

Taşkın olayının önceden öğrenilmesi ya da kestirilmesi zorunlu görülen durumlarda

akarsu havzalarında ya da akarsular üzerinde taşkının önemi ve havzanın özellikleri
dikkate alınarak Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemlerinden yararlanılarak
Erken Uyarı Sistemi kurulması için teklifte bulunulmalı ve teknolojik gelişmelerden
yararlanılmalıdır.

4.3.10 Dokümantasyon

4.3.10.1 Baraj Envanterlerinin Hazırlanması

Baraj Emniyeti Çalışma Programının uygulaması sırasında yapılması gereken ilk

işlem her bir baraja ait temel teknik bilgilerin kaydedildiği bir envanterin
hazırlanmasıdır. Bunun için ekte verilen Baraj Emniyeti Bilgi Formları her bir baraj
için ayrı ayrı doldurularak Baraj Emniyeti Çalışma Dosyalarında muhafaza
edilmelidir.

Hazırlanacak envanter bilgileri, hem programa dahil edilecek barajların

belirlenmesine yardımcı olacak ve hem de yıkılmaları halinde mansapta bulunan
yerleşim yerlerinde can ve mal kaybına yol açacak potansiyele sahip her baraj için,
Potansiyel Risk Sınıflandırmasının yapılmasını sağlayacaktır. Yanlış anlaşılmalara
neden olmaması açısından burada ifade edilmesi gereken önemli husus; yapılan
sınıflandırmanın, hiç bir zaman barajın performansını ya da emniyet durumunu
yansıtmadığı, sadece mansabındaki yerleşim yerleri için oluşturduğu potansiyel
riskin bir göstergesi olduğu gerçeğidir.

4.3.10.2 Baraj Emniyeti Çalışma Dosyalarının hazırlanması

Baraj envanterlerinin hazırlanmasını takiben, yine her baraja ait bir Baraj Emniyeti
Çalışma Dosyası hazırlanmalı, ilgili baraja ait tüm envanter bilgileri, barajın
projelendirilmesi, yapımı ve peformansına ilişkin her türlü doküman ve kayıtlar, bu
dosyalarda toplanarak bir araya getirilmelidir. Böylece, barajla ilgili yapılacak

BARAJ EMNİYETİ 40
 inceleme ve değerlendirmeler sırasında görev alacak mühendis ve uzmanlar için
önemli bir kaynak sağlanmış olacaktır.

Emniyet dosyasında bulunacak dokümanlar şunlardır;

1. Baraj Emniyeti Bilgi Formu

2. Planlama Raporu

3. Temel araştırma sonuçları

4. Kati proje ve Raporlar

5. İnşaat Kayıtları

6. Proje Revizyonları ve Nedenleri

7. Her türlü laboratuvar test sonuçları

8. Sızma ve drenaj analizleri

9. Malzeme bilgileri (Toprak, agrega, beton, riprap vb.)

10. Temel ve gövde oturma analizleri

11. Baraj daimi teçhizatına ait doküman

12. İşletme ve bakım talimatları

13. Model deney raporları

14. İnşaat aşamasında çekilen her türlü resim ve tutulan kayıtlar

15. Bölgesel jeoloji (Baraj yeri ve civarı)

16. Projede öngörülen baraj ölçüm aletlerine ait bilgiler

17. Sismik analizler

18. Yer altı su seviyesinin durumuna ait bilgiler (Baraj dolmadan önce ve sonra)

19. Bölge taşkın planı

20. Önemli onarımlara ait proje ve raporlar

BARAJ EMNİYETİ 41
5 YÖNETİM ORGANİZASYONU

Baraj emniyetini tehdit edecek boyuttaki olayların meydana gelmesinin önlenmesi

veya bütün önlemlere rağmen oluşması halinde olabilecek zararların minimum
seviyeye indirilmesi amacıyla; planlama, projelendirme, inşaat, işletme ve bakım
aşamalarında, baraj emniyeti programlarının geliştirilmesine yönelik ihtiyaç
duyulacak tüm çalışmalar ile bu rehberde belirtilen teknik konuların uygulanmasına
ilişkin gerekli koordinasyonun sağlanması çalışmaları;

- DSİ Genel Müdürlük Teşkilatı bünyesinde;

İlgili Genel Müdür Yardımcısı

Barajlar ve HES Dairesi Başkanı
Barajlar ve HES Dairesi Başkan Yardımcısı
Baraj Emniyeti ve Ölçüm Tesisleri Şube Müdürlüğü

- DSİ Taşra Teşkilatı bünyesinde;

İlgili Bölge Müdürü

İlgili Bölge Müdür Yardımcısı
Barajlar ve HES Şube Müdürü
Baraj Emniyeti ve Ölçüm Tesisleri Baş Mühendisliği

tarafından yürütülecektir. Bu rehberde belirtilen teknik konuların uygulanmasından

DSİ Genel Müdürlük ile Bölge Müdürlüklerinin ilgili birimleri sorumlu olacaktır.

5.1 Planlama Aşaması Sorumlulukları

Baraj projelerinin teknik ve ekonomik yönden yapılabilirliğinin belirlendiği planlama

aşamasında, hidrolojik etütler ve mühendislik çalışmaları DSİ tarafından
yürütülmekte ve/veya DSİ tarafından kontrol edilmektedir. Bu aşamada hidroloji,
taşkın analizi, taşkın öteleme ve dolusavak kapasitesi, rezervuar taşkın kontrol
hacmi, dipsavak hesaplarına ilişkin yapılan çalışmalar, mevcut uygulamalar ve
kriterlerin yanında yeni teknik ve teknolojik gelişmeler de takip edilerek
uygulanmalıdır. Diğer taraftan, işletme aşamasında izlenecek olan her bir baraj için
Acil Eylem Planı hazırlanmalıdır.

Büyük su yapılarının planlanması sırasında DSİ ve/veya özel sektör ön inceleme

aşamasında; yapı yerinin topografik haritaları, bölgesel jeolojik haritalar, hava
fotoğrafları, yeraltı suyu araştırmaları, sondaj sismik vb. verilerin derlenmesi, proje
alanı ve çevresinin genel jeoloji haritasının hazırlanması, kaya birimlerinin

BARAJ EMNİYETİ 42
 tanımlanarak, fiziksel ve yapısal özelliklerinin belirlenmesi, toprak örtüsü, yamaç
molozu ve alüvyon kalınlığı, niteliği ve sızdırmazlık durumu ile yeraltı suyu durumu
ve debisi belirlenerek kaynakların kotları ve yerleri belirlenmeli, proje alanı ve yakın
çevresinde doğal yapı malzemeleri araştırılarak, hazırlanacak raporda jeoteknik
yönden sorun ve çözüm yolları belirtilmelidir.

Planlama aşamasında özellikle göl alanından yan vadilere kaçak olup olmadığının
belirlenmesi amacıyla temel jeoloji haritası, temel sondajları ve gerekli görülen
yerlerde jeofizik araştırmalar yapılmalı, arazi çalışmaları sırasında derlenen örnekler
üzerinde laboratuvar deneyleri yapılarak sonuçları ile birlikte projeye etkileri açık bir
şekilde tespit edilmelidir. Ayrıca, jeoteknik yönden ortaya çıkan sorunlar ve çözüm
önerilerini belirten raporun hazırlanması, kesin proje aşamasında proje
karakteristiklerinde değişiklik söz konusu ise buna uygun yeni verilerin sağlanması
DSİ Jeoteknik Hizmetler ve YAS Dairesi Başkanlığı ünitelerinin sorumluluğunda
yürütülecektir.

Su yapılarında jeoteknikle ilgili çalışmalar; DSİ Jeoteknik Etüd Şartnamesinde

belirtilen esaslar dahilinde yapılacaktır.

5.2 Projelendirme Aşaması Sorumlulukları

Projelendirme sırasında kullanılacak yöntemler ile hidrolik ve yapısal

projelendirmenin dayandırıldığı kriterler, bu kriterlere bağlı olarak yapılan analizler
(oturma, sızma, gerilme, stabilite ve dinamik analiz vb) projeci tarafından detaylı
şekilde açıklanarak bir Proje Tasarım Kriterleri Raporu halinde derlenmelidir. Proje
Tasarım Kriterleri Raporu ayrıca, temel jeolojisi ve malzeme araştırmalarına ilişkin
yukarıda adı geçen analizlere veri teşkil edecek tüm mühendislik parametreleri ile
baraj ölçüm aletlerinden alınacak sonuçların değerlendirilmesi sırasında baz
alınacak proje aşaması kriterlerini de içermelidir. Diğer taraftan; araziye
yerleştirilecek ölçüm aletlerinden elde edilecek verinin Proje Tasarım Kriterleri
Raporunda belirlenmiş olan kriterler çerçevesinde değerlendirme ve analizlerinin
yapılması ile, gerekmesi halinde alınacak önlemlerin belirlenmesine yönelik
çalışmalar da projeci tarafından yürütülmelidir. Projeci ayrıca; dinamik analizlerde
kullanılacak parametrelerin belirlendiği Sismik Risk Değerlendirme Raporunun
hazırlanmasından da sorumludur. Projedeki muhtemel değişikliklere bağlı olarak,
daha önce planlama aşamasında hazırlanmış olan Acil Eylem Planında yapılması
gereken değişiklikler, işletme aşamasına geçilmeden önce projeci tarafından
yeniden değerlendirilecek değerlendirilmeli ve Acil Eylem Planı revize edilmelidir.

BARAJ EMNİYETİ 43
5.3 İnşaat Aşaması Sorumlulukları

Baraj inşaatının proje ve teknik şartnamelere uygun olarak yürütülmesi, kontrol

mühendisinin sorumluluğundadır. Yüklenici firma, inşaat sırasında baraj ve yardımcı
yapıları için öngörülen ve baraj emniyetinin sürekliliği açısında çok büyük önem
taşıyan baraj ölçüm aletlerini projesinde gösterilen yerlere tekniğine uygun olarak
yerleştirmeli, ve inşaat sonunda çalışır şekilde kontrol mühendisine teslim etmelidir.
Yüklenici firma ayrıca, söz konusu baraj ölçüm aletlerinin ilk (sıfır) okumalarının
yapılması ve çalıştırılma yöntemlerine ilişkin uygulamalar konusunda teknik bilgilerin
sağlanması vb işlemlerden de sorumlu olup, bu sorumluluğun yerine getirilmesinde,
aletlerin satın alındığı firmanın yükümlü kılınması esastır.

İnşaat sırasında karşılaşılan teknik problemlerin tespit ve çözümüne ilişkin tüm

kararların, çözüm yöntem ve analizleri ile uygulama sonrası ortaya çıkan yeni durum
değerlendirmelerinin, aylık iş ilerleme raporlarının bir parçası olarak kayıt altına
alınması yüklenici firmanın sorumluluğundadır.

5.4 İşletme ve Bakım Aşaması Sorumlulukları

Baraj ve tesislerinin inşaatı tamamlandıktan sonra; planlama, projelendirme ve

inşaat safhalarında oluşturulan Baraj Emniyeti Çalışma Dosyası ve ekleri, DSİ Genel
Müdürlüğünde İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı, DSİ Bölge Müdürlüklerinde ise
ilgili ünitelerce her bir baraj yerinde bulundurulacak şekilde saklanmalıdır. Barajları
Koruma Yönetmeliği ilkeleri doğrultusunda gerekli önlemler alınacak alınmalı ve
tesis ünitelerinden ne şekilde yararlanılacağı ve yasaklar ilgili DSİ Bölge
Müdürlüğünce belirlenmelidir.

5.5 Eğitim Programları

Planlama, projelendirme, inşa ve işletme aşamalarında baraj emniyeti ile ilgili olan
her türlü yazılımın temini ve bu yazılımların kullanımı ile bu aşamalarda
yararlanılacak modern tekniklerin uygulanmasına yönelik eğitim programlarının
düzenlenmesi ve teknik destek sağlanmasına ilişkin gerekli tüm çalışmalar
yapılmalıdır.

5.6 Yararlanılan Kaynaklar

ICOLD Bulletin 21, 1969, General Cosiderations Applicable to Instrumentation for

earth and Rockfill Dams

BARAJ EMNİYETİ 44
 ICOLD-Bulletin : 59, 1987, Dam safety – Guidelines

ICOLD Bulletin No: 60, Dam Monitoring – General Considerations

ICOLD Bulletin No : 72, 1989, Selecting seismic parameters for large dams -
Guidelines

ICOLD Bulletin No: 111, 1998, Dam Break Flood Analysis – Review and
Recommendations

ICOLD Bulletin No : 130, 2005, Risk Assessment in Dam Safety Management

Bureau of Reclamation, “ Dam safety Risk Analysis Best Practices Training Manual.”
Denver, CO, April 2011

Bureau of Reclamation, “ Interim Dam safetyPublic protection Guidelines, A Risk

Framework to support Dam safety Decision Making,” Dam safety Office, Denver,
CO, August 2011

Dam safety Act,( 494 / 2009 ) Ministry of Agriculture and Forestry, Government of
Finland

BARAJ EMNİYETİ 45
 EK - 1

Dokküman No F 12 00 01
0
BARAJLAAR VE HES
S DAİRESİİ Yayı
yın Tarihi Temmuz 2006
BA
AŞKANLIĞĞI
Reviizyon No 00
………… GÖLETİ / BARAJI
Reviizyon Tarihi --
EMNİYEET BİLGİ FORMU
Sayffa No 1 / 69

Haavza Böölge İl
İ Sıra
S
Gölet Adıı Aşaması Riskk Sınıfı
Koodu Koodu Ko
odu No
N

Form
mun Dolduurulduğu Tarrih (Gün - A
Ay - Yıl)

GENEL BİLGİLER
R

Konnumu (Koordinnatları: Enlem

m / Boylam)

Ulaşşım

Akarrsu Adı

Amaacı

İnşaaat Süresi (Başşlangıç - Bitiş Yılı)

İşlettmeye Alındığğı Yıl

Müteeahhidi

İnşaaat Maliyeti (İnnşaatın tamam

mlandığı yıl itiibariyle)

İlk S
Su Tutma Tariihi

Kuruulu Güç (MW

W)

Türbbin Tipi ve Saayısı

Yıllıık Enerji Üretimi (GWh)

Drennaj Alanı (ha)

Yıllıık Ortalama Akım

A (hm3/yıl))

Regüülâsyon Oranıı (%)

Sulaama Alanı (ha))

Yıllıık İçmesuyu Miktarı

M (hm3/y
yıl)

BARA
AJ EMNİYETİ Ekler-1
 GÖLETİ OLUŞTURAN YAPILARA AİT BİLGİLER
REZERVUAR

Maksimum Su Seviyesi (m)

Normal Su Seviyesi (m)

Minimum Su Seviyesi (m)

Toplam Rezervuar Hacmi (hm3)

Rezervuar İşletme Kotlarında oluşan Kuyruk

Suyu Kotları

Rezervuar İşletme Kotlarında oluşan

Rezervuar Yüzey Alanı (km2)

Ölü Hacim (hm3)

Aktif Hacim (hm3)

Taşkın Hacmi (hm3)

Taşkın Alt Seviyesi

Taşkın Üst Seviyesi

GÖVDE
Tipi
Talvegden Yüksekliği (m)
Temelden Yüksekliği (m)
Hacmi (hm3)
Memba ve Mansap Şevleri (Düşey / Yatay)
Talveg Kotu (m)
Kret Kotu (m)
Kret Uzunluğu (m)
Kret Genişliği (m)
DOLUSAVAK
Yeri
Tipi
Tasarım Debisi (m3/s) ve Tekerrür Yılı
Kapak Tipi, Sayısı ve Boyutları
Kapasitesi (m3/s)
Eşik Kret Kotu (m)
Eşik Kret Uzunluğu (m)
Deşarj Kanalı Uzunluğu (m)
Deşarj Kanalı Eğimleri (%)
Enerji Kırıcı Yapı Tipi ve Boyutları (En*Boy)

BARAJ EMNİYETİ Ekler-2

 DERİVASYON
Yeri
Tipi
Tasarım Debisi (m3/s) ve Tekerrür Yılı
Kapasitesi (m3/s)
Akarsuyun Derivasyona Çevrilme Tarihi
SU ALMA YAPISI
Yeri
İç Çapı (m)
Kesit Tipi ve Et Kalınlığı (m)
Su alma Kotu ( m )
DİPSAVAK
Yeri
Tipi
Kapasitesi (m3/s)

(Varsa) Cebri Borunun

(Varsa) Branşmanın Yeri (Konumu ve Km si)

VANALAR

Tipi :
Yeri :
Tehlike Vanası Çapı :
Eksen Kotu :
Kumanda Mekanizması :
Tipi :
Yeri :
Ayar Vanası Çapı :
Eksen Kotu :
Kumanda Mekanizması :
Tipi :
Yeri :
Sulama Vanası Çapı :
Eksen Kotu :
Kumanda Mekanizması :

BARAJ EMNİYETİ Ekler-3

ENERJİ TÜNELİ

Yeri

Tipi

İç Çapı

Kesit Tipi ve Et Kalınlığı

SANTRAL BİNASI

Yeri

Tipi

Boyutları ( m )

Türbin Tipi ve Adedi

Ünite Gücü

Toplam Kurulu Gücü

Yıllık Enerji Üretimi

Jeneratörler (Gücü ve Adedi)

Şalt Sahası ile ilgili Bilgiler

TAŞKIN DEĞERLERİ

Taşkın Hacmi (hm3)

Taşkın Koruma Alanı (ha)

Taşkın Hacmi ile Ötelenen Taşkın Tekerrür Yılı

En Büyük Olası Taşkın Piki (m3/s)

10, 25, 50, 100, 500, 1000 YIL TEKERRÜRLÜ TAŞKIN PİK DEĞERLERİ

Q10 (m3/s)

Q25 (m3/s)

Q50 (m3/s)

Q100 (m3/s)

Q500 (m3/s)

Q1 000 (m3/s)

Q10 000 (m3/s)

BARAJ EMNİYETİ Ekler-4

PLANLAMA - KAT’İ – UYGULAMA VE İŞ SONU (As-Built) PROJELERİNE AİT BİLGİLER

Planlama Raporunun Hazırlandığı Yıl ve

Hazırlayanı

Hidrolojik Verilerin En Son Güncellendiği Yıl

Rezervuar (tam dolu iken) Boşaltım Süresi (saat)

Rezervuar Topoğrafik Haritalama Yılı

Rezervuar Hidrografik Etütleri Yapım Yılı

Dolusavak Kapasite Yetersizliği (Var / Yok)

Planlama Raporunda Belirtilen Potansiyel Problemler:

Temel Kayacının Jeolojik Yapısı: Gronodiyorit

Kat’ i Projeyi Hazırlayan Kurum ve Tasdik Tarihi

Kat’ i Proje Aşaması Revizyonları, Tarihleri ve Nedenleri:

Uygulama Projesi Aşamasında Gerçekleşen Revizyonlar, Tarihleri, Nedenleri ve Hazırlayan Proje Firmasının Adı:

İş Sonu Projelerinin Hazırlanıp Hazırlanmadığı (Hazırlandıysa Tarihi ve Hazırlayan Proje Firmasının Adı):

ÖLÇÜM ALETLERİNE AİT BİLGİLER

Kati Projede Öngörülen Ölçüm Aletlerinin Tipleri, Sayıları ve Konulma Nedenleri: Harici çökme röperleri --- adet,
Rasat kuyuları --- adet, Çapraz kollu çökme göstergesi --- kol, Piyozometre uçları ---- adet

Çalışır Durumda Olan Ölçüm Aletlerinin Tipleri ve Sayıları:

Devre Dışı Kalmış Olanların Çalışmama Nedenleri: -

SİSMİK BİLGİLER

Deprem Bölgesi (1996 yılında güncellenen haritaya göre) :

Aktif Fay Hattına Uzaklığı (Km) :

Sismik Risk Katsayısı (k) (Tasarımda kullanılan gerçek değerler) :

Tasarımda Kullanılan Yatay ve Düşey Deprem İvmeleri:

İnşaata başlama tarihinden bu yana meydana gelen Depremlere ait Bilgiler:

(Richter Ölçeğine göre Aletsel Büyüklüğü, Episentırın Baraj Eksenine Uzaklığı ve Koordinatları)

BARAJ EMNİYETİ Ekler-5

ANALİZLER

Deprem Risk Analizi (Var / Yok) (varsa tasarımda kullanılması önerilen değerler) :

Barajı Oluşturan Yapıların Tasarımında esas alınan (Yatay / Düşey) Deprem İvmesi Değerleri:

Stabilite Analizleri (Var / Yok) (varsa tasarım değerleri) :

Gövde ve Temel Oturma Analizleri (Var / Yok) (varsa tasarım değerleri) :

Sızma Analizi (Var / Yok) (varsa tasarım değerleri) :

Baraj Yıkılma Analizi (Var / Yok) (varsa gerçekleştirildiği tarih ve incelenen yıkılma senaryolarına ait detaylı
bilgiler) :

GÖLETİ OLUŞTURAN YAPILARIN DURUMUNA AİT BİLGİLER

Baraj / Gölet Memba ve Mansap Şevlerinin Durumu ve Değerlendirilmenin Yapıldığı Tarih (Gün/ Ay/ Yıl) :

Beton Yapıların Durumu ve Değerlendirilmenin Yapıldığı Tarih (Gün/ Ay/ Yıl) :

Elektromekanik Teçhizatın Durumu ve Değerlendirilmenin Yapıldığı Tarih (Gün/ Ay/ Yıl) :

Barajı Oluşturan Yapılarda Gerçekleştirilen Onarım Çalışmalarının Yapıldığı Tarih (Gün/ Ay/ Yıl), Nedenleri
ve Uygulanan Onarımlar ile ilgili Detaylı Bilgiler:

GÖLETİN MANSABI VE MANSAP EMNİYETİNİN SAĞLANMASI İLE İLGİLİ BİLGİLER

Gövde Mansap Topuğunun Durumu

Varsa Sızma miktarı (l / s)

Ölçülen Sızma Miktarlarının Tasarımda Öngörülen

Değerlerle Karşılaştırılarak Yorumlanması ve Gerekmesi
halinde Önerilen
Çözüm Metotları

Mansapta Islah Çalışması Yapılıp Yapılmadığı

(Yapıldıysa Tarihi ve Açıklaması)

Gölet Yerinin En Yakın Yerleşim Yerine Uzaklığı (Km)

Mansapta Olası Kayıplar (İnsan Kaybı, Endüstri ve Doğal Kaynak Kaybı, Tarımsal Kayıplar vs):

BARAJ EMNİYETİ Ekler-6

Baraj Mansabında Emniyetli Yatak Kapasitesi

Baraj Mansabı “Taşkın Suları Kanunu” Kapsamında mı? (E

/ H)

Baraj Yıkılma Analizi doğrultusunda “DSİ Taşkından Korunma Talimatı” Esaslarına göre oluşturulan Taşkın
Haritalarının Hazırlanıp Hazırlanmadığı (Hazırlandıysa Tarihi ve Muhafaza Edildiği Yer / Birim) :

Acil Eylem Planının Hazırlanıp Hazırlanmadığı (Hazırlandıysa Tarihi ve Muhafaza Edildiği Yer / Birim) :

Erken Uyarı Sisteminin Kurulup Kurulmadığı (Kurulduysa Hizmete Alınma Tarihi ve hakkında Detaylı Bilgi ) :

BARAJ EMNİYETİ Ekler-7

 EK-2

Havza Kodu / Bölge Kodu / İl Kodu / Baraj Adı / Sıra No / Aşaması / Risk Sınıfı

…….. / ………. / …… / ……. / ….. / ……. / …….

BARAJI/GÖLETİ RİSK POTANSİYELİ SINIFLANDIRMA TABLOSU

Risk Faktörü Barajın/ En Yüksek Yüksek Orta Düşük Puanlama

Göletin
Rezervuar >120 120 - 1 1 – 0.1 <0.1
Kapasitesi(hm3) (6) (4) (2) (0)

Barajın Yüksekliği >60 m 60-30 m 29-15 m <15 m

(6) (4) (2) (0)

İnsan Sayısı Olarak >1000 1000-100 99-1 0

Boşaltma (12) (8) (4) (0)
Gereksinimi

Potansiyel Mansap Yüksek Orta Düşük Yok

Zararı (*) ( 12 ) (8) (4) (0)

TOPLAM RİSK PUANI: ....................

(*) Baraj yıkılma analizleri neticesinde elde edilecek sonuçlara göre yorumlanmalıdır.

TOPLAM RİSK PUANI HESAPLAMASINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER= Kapasite

Risk Faktörü+ Yükseklik Risk Faktörü+ Mansaptaki İnsan Sayısı Risk Faktörü+
Potansiyel Mansap Zararı Risk Faktörü

TOPLAM RİSK PUANI Risk Sınıfı (Risk Puanlaması)

(0-6) (Düşük Risk Grubu)
( 7- 18 ) II (Orta Dereceli Risk Grubu)
( 19 - 30 ) III (Yüksek Risk Grubu)
( 31 - 36 ) IV (En Yüksek Risk Grubu)

Barajların Risk Puanlaması tablosu ICOLD Bulletin 72’den alınmıştır. Tablonun ilk 2
satırı yapının fiziksel özelliklerini, ikinci iki satır ise yapının hasarı esnasında
oluşacak sosyo ekonomik etkileri dikkate almaktadır. İlk iki maddeyi barajın
geometrik ve baraj rezervuar sahasının topografik özellikleri belirler. Üçüncü ve
dördüncü maddelerin belirlenmesi ise çeşitli faktörlerin dikkate alınmasını gerektirir.
“Boşaltma Gereksinimi” ile anlatılmak istenen bu barajın işlev görememesi
neticesinde etkilenecek nüfustur. Burada doğal olarak yapının tehlikeye girmesi
nedeniyle mansapta zorunlu boşaltmaya tabi tutulacak nüfusa puan verilirken, enerji
alamayacak, içme suyu sağlanamayacak nüfusun etkisi de düşünülmeli ve
yapılacak baraj yıkılma analizlerin neticesinde aşağıda verilen Risk Bölgeleri

BARAJ EMNİYETİ Ekler-8

 Değerlendirme Tablosu doğrultusunda toplam risk puanı idare ve/veya yatırımcı ile
birlikte kararlaştırılmalıdır. Aynı şekilde son maddede belirlenecek mansap
zararlarının ve hasar görecek yapıların değerlendirilmesinin doğru yapılması
amaçlanmalıdır. Yapısal hasar görebilecek ve deprem durumunda kritik önemde
olan yapılardan hastane, hastane ulaşım yolları, enerji üretim tesisleri, arıtma
tesisleri ve su altında kalması istenmeyen hastane ulaşım yolları, kaçış
güzergahları, afet toplanma merkezleri gibi alanlara daha yüksek bir puan verilmesi
gerekir. Aynı boşaltma gereksiniminde olduğu gibi, bu puan da idare ve/veya
yatırımcının doğrudan katkısı ve yönlendirmesi ile belirlenir. Bahsedilen iki
maddenin de belirlenmesinde esas olan tam göçme durumunda etki altında kalacak
alanların kabul edilebilir metotlarla hesaplanması, oluşacak hasarın ve bu hasarla
ilgili riskin tespitine gereken önem verilmelidir. Barajlarda risk puanlaması
mühendislik düşünce mantığı süzgecinden geçirilerek yapılmalı, gereğinden yüksek
veya alçak puanlama yapılmasından kaçınılmalıdır.

Risk Bölgeleri Değerlendirme Tablosu

Bölge Bölge Tanımı Taşkın Erişim Pik Dalga Dinamiği

Zamanı (Dakika)*
1 Yüksek Riskli t < 30 -
2 Orta Riskli 30 < t < 120 u.h > 0.5 m2 / sn
3 Düşük Riskli t > 120 u.h < 0.5 m2 / sn

*Uyarı zamanı, yıkılmanın başlangıcı, yıkılma ve taşkın dalgasının belirlenen kesite ulaşmasını içeren sürenin
toplamıdır.

T:Uyarı zamanı

h: Dalga Yüksekliği

u: Dalga Hızı

BARAJ EMNİYETİ Ekler-9

 KONTROL ÇİZELGESİ

KONTROL BİRİMİ VE BAKIM ARALIĞI

İşletme İşle tme ve Bakım - Uz manlar
MUAYENE EDİLECEK ÜNİTELER
Persone li Makine ve İkmal He yeti

Günlük Haftalık Aylık 3 Aylık 6 Aylık Yıllık

1 REZERVUAR

1.1. Göl Su Seviyesi

1.2. Giriş Akımları

1.3. Çıkiş Akımları

1.4. Göl Alanında Vorteks

1.5. Göl Alanında Heyelan

2 BARAJ GÖVDES İ

2.1. M emba Yüzü

2.2. M ansab Yüzü

2.3. Kret

2.4. Topuk Dreni

2.5. Kaçak ve Sızan Sular

3 DOLUS AVAK

3.1. Dolusavak Gövdesi

3.2. Dolusavak Çıkışı

3.3. Dolusavak M ansabı

3.4. Yaklaşım Kanalı

3.5. Kapaklar

3.6. Kaldırma Tertibatı

3.7. Jeneratör

3.8. Enerji Kırıcı Havuz

4 S U ALMA AĞZI VE DİPS AVAK

4.1. Giriş Yapısı ve Izgaralar

4.2. Tünel, Tıkaç Betonu (sızıntı vb. farklılıklar)

4.3. M esnetler ve Cebri Boru (paslanma, korozyon)

4.4. Tehlike Ayar ve Dipsavak By-Pass Vanaları

4.5. Tehlike Tamir Kapağı

4.6. Tünel Havalandırma, Sıacaklık ve Nem

4.7. Tünel Aydınlatma

4.8. Taban Drenleri

4.9. M anometreler

4.10. Cebri Boru Boşaltma Vanası

BARAJ EMNİYETİ Ekler-10

 KONTROL BİRİMİ VE BAKIM ARALIĞI
İşletme İşletme ve Bakım - Uz manlar
MUAYENE EDİLECEK ÜNİTELER (DEVAMI)
Personeli Makine ve İkmal Heyeti

Günlük Haftalık Aylık 3 Aylık 6 Aylık Yıllık

5 ÖLÇÜM ALETLERİ

5.1. Dolgu Baraj Ölçüm Aletleri

5.1.1. Piyezometreler

5.1.2. Çapraz Kollu Çökme Ölçerler

5.1.3. Harici Çökme Ölçerler

5.1.4. Gözlem Kuyuları

5.1.5. Sızma Ölçümleri

5.1.6. Eşeller

5.1.7. Eğim Ölçerler

5.1.8. Gerilim Ölçerler

5.1.9. Deprem Ölçerler

5.2. Beton Baraj Ölçüm Aletleri

5.2.1. Piyezometreler

5.2.2. Hidrostatik Kaldırma Kuvveti Ölçüm Altleri

5.2.3. Gözlem Kuyuları

5.2.4. Strainmetreler

5.2.5. Termometreler

5.2.6. Jointmetreler

5.2.7. Streosmetreler

5.2.8. Deflektometreler

5.2.9. Sızma Ölçümleri

5.2.10. İnklorometreler

5.2.11. Deformasyon Ölçerler

5.2.12. Ekstensometreler

5.2.13. Deprem Ölçerler

6 ELEKTRİK KUMANDA DONANIMI

6.1. Kumanda Panosu

6.2. Elektrik M otorları

6.3. Elektrik M otorları Ölçü Aletleri

6.4. Vana Odaları

6.5. Jeneratör

6.6. Bürülör

6.7. Gösterge ve Lambalar

BARAJ EMNİYETİ Ekler-11

 DÜZENLİ OLARAK
İKİNCİ ve
# Ölçüm Parametresi Ölçüm Aletinin Adı BARAJ TİPİ İNŞAAT SU TUTMA İLK YIL İLK ÜÇ YILDAN İLAVE DURUMLAR-1 İLAVE DURUMLAR-2
ÜÇÜNCÜ YILLAR
SONRA
ÖBKKD- 15 günde 15 günde 15 günde Normal ve Max. Su İlk rezervuar yükünün baraj
1 Yüzey Deplasmanı HARİCİ ÇÖKME RÖPERLERİ Yılda 2 defa Yılda 2 defa
BETON-KİL bir bir bir Seviyesinde 3. bir okuma davranışına olan etkisini görmek
RASAT KUYUSU, SU
Yer altı su seviyesi, dolgudaki su
2 BASINÇ ÖLÇER(mansapta ÖBKKD-KİL Haftada bir Haftada bir Haftada bir Ayda bir Ayda bir
seviyesi veya su basıncı
filtre zonunun tabanına konur)

BARAJ EMNİYETİ
Farklı katmanlardaki veya gövde
TEMEL TİPİ PİYEZOMETRE
içerisindeki boşluk suyu basıncı,
(gövde altı ve yamaçlarda ÖBKKD- 15 günde
3 barajda temeldeki boşluk suyu Haftada bir Haftada bir Ayda bir Ayda bir
temel delinip konur) BETON-KİL bir
basıncı, temeldeki veya gövdedeki
GÖVDE TİPİ PİYEZOMETRE
sızma, su seviyesi kontrolü
İlk rezervuar yükünün baraj davranışına olan etkisini
4 Dolgudaki deformasyonlar, oturmalar HİDROLİK OTURMA ÖLÇER ÖBKKD Haftada bir Haftada bir Haftada bir 15 günde bir Ayda bir görmek için, su tutma işleminin hemen öncesinde bir okuma
alınır.
Hem dolgu ağırlığından oluşan İlk rezervuar yükünün baraj davranışına olan etkisini
ÖBKKD-
5 basınçları ve kemerleşmeyi, hemde TOPLAM BASINÇ ÖLÇER Haftada bir Haftada bir Haftada bir 15 günde bir Ayda bir görmek için, su tutma işleminin hemen öncesinde bir okuma
BETON-KİL
boşluk suyu basıncını alınır.
Beton bloklar arasındaki derz açılma ÖBKKD-
6 DERZ ÖLÇER Haftada bir Haftada bir Haftada bir Ayda bir Ayda bir Normal ve Max. Su Seviyesinde 3. bir okuma alınır
ve kapanmalarını ölçülmesi BETON
Baraj rezervuar su seviyesinin REZERVUAR SU SEVİYE
7 ÖBKKD - Günde 1 Günde 1 Günde 1 Günde 1
otomatik olarak izlenmesi ÖLÇER
İNKLİNOMETRE-SERVO İlk rezervuar yükünün baraj
Normal ve Max. Su
Yerleştirilen kesitte ve derinlikte düşey davranışına olan etkisini görmek
8 İNKLİNOMETRE-İNPLACE ÖBKKD - Günlük Haftada bir 15 günde bir Ayda bir Seviyesinde 3. bir okuma
ve yatay deplasmanların ölçülmesi için, su tutma işleminin hemen
İNKLİNOMETRE alınır
öncesinde bir okuma alınır.
İlk rezervuar yükünün baraj
Normal ve Max. Su
Beton barajlarda bloklar arsındaki 15 günde davranışına olan etkisini görmek
9 PENDULUM BETON - Günlük 15 günde bir Ayda bir Seviyesinde 3. bir okuma
düşey hareketin ölçülmesi bir için, su tutma işleminin hemen
alınır
öncesinde bir okuma alınır.
İlk rezervuar yükünün baraj
Gövdedeki galerilerde ve projedeki Normal ve Max. Su
CLİNOMETER (remote ve davranışına olan etkisini görmek
10 gösterilen noktalarda anoların yatay ve BETON - Günlük Haftada bir 15 günde bir Ayda bir Seviyesinde 3. bir okuma
manual ölçüm yapılan) için, su tutma işleminin hemen
düşey eğimlerinin ölçülmesi alınır
öncesinde bir okuma alınır.
Kaya ve gövde içindeki galerilerdeki
11 V-AĞIZLI DEBİ ÖLÇER BETON Haftada bir Haftada bir Haftada bir 15 günde bir Ayda bir
akımın (debinin) ölçülmesi
Gövde içerisindeki betonun birim STRAİNMETER (betonun içine
12 deformasyonlarının ve zonlarının gömülürler yada yüzeye BETON Haftada bir Haftada bir Haftada bir Ayda bir Ayda bir
ölçülmesi bağlanırlar)
Baraj, temel ve enstrümen sıcaklığının
ölçülmesi (toplanan veri miktarının
azaltılması, kesinliği arttırmak, ve
13 sıcaklığın veri toplanmasına etkisinin SICAKLIK ÖLÇER BETON Günlük Günlük Haftada bir Ayda bir Ayda bir
anlaşılması için)-sızıntı sıcaklığının
ölçülmesi (sızıntı kaynağının
belirlenmesi için)
Barajın düşey deformasyonlarının
(çökme, kabarma)ölçülmesi-Boruların MAGENTIC EXTENSOMETER- İlk rezervuar yükünün baraj davranışına olan etkisini
15 günde
14 üzerine plate magnet veya spideer ÇİFT YÖNLÜ İNKLİNOMETER KİL Haftada bir Haftada bir Ayda bir Ayda bir görmek için, su tutma işleminin hemen öncesinde bir okuma
bir
magnet monte edilerek yatay SİSTEMİ alınır.
deplasmanlarında ölçülmesi
EK-3

Ekler-12
 EK-4

ÖLÇÜM SİSTEMLERİ

Ön yüzü beton kaplı barajlarda kullanılan ölçüm tesislerinin genel kullanım yerleri ve
ölçüm özellikleri Tablo 1 – Ön Yüzü Beton Kaplı Barajlar için Ölçüm
Cihazları‘de verilmektedir.

Tablo 1 – Ön Yüzü Beton Kaplı Barajlar için Ölçüm Cihazları

Ölçüm Özelliği Yerleştirileceği Bölge Tipik Ölçüm Cihazı

Krete yakın noktalar ve mansap 
Doğrultu Harici çökme röperi
şevi boyunca

Ön yüz beton plağının 
Deformasyonu ve  Birim Deformasyon ölçer, 
Ön yüz beton kaplaması,gövde 
gövde dolgusu  inklinometre, oturma ölçer,  
dolgusu , baraj temeli
içerisindeki oturma  ekstensometre,elektro level
ve toplam basınçlar

Derzlerdeki 
Ön Yüz Beton kaplama ve 
açılma,kapanma ve  Derz ölçer, çatlak ölçer
çevresel derzler
çatlak

Su basıncı Baraj temeli ve sahiller Piyezometre, rasat kuyusu

Sızma miktarı Galeriler, baraj mansap topuğu  V ağızlı sızıntı ölçer

Doruk ivme kaydedici, kuvvetli 
Deprem etkisi Kret, baraj topuğu ve 
yer hareketi ölçer, mikro sismik 

BARAJ EMNİYETİ Ekler-13

 EK-5

Baraj Yıkılma Analizleri, Acil Eylem Planı ve Erken Uyarı Sistemi Teknik
Şartnamesi

a) Baraj Yıkılma Analizleri

Baraj, Baraj emniyeti açısından incelenecek, olası yıkılma senaryoları ve her bir
senaryoya ait yıkılma parametreleri tanımlanarak nümerik Baraj Yıkılma Analizleri
yapılacaktır. Barajın olası yıkılma durumunda mansapta yaratacağı etkiler
değerlendirilerek bunlara uygun Acil Eylem Planı ve Erken Uyarı Sistemi
hazırlanarak; (6) takım basılı ve (6) takım da dijital ortamda İdareye teslim
edilecektir.

DSİ Baraj Emniyet kriterlerine göre incelenecek barajın, emniyet itibariyle hangi risk
grubuna dahil olduğu DSİ Baraj Emniyet Risk Potansiyeli Sınıflandırma Tablosunda
verilen kriterler çerçevesinde belirlenecektir. Buna göre; En yüksek ve Yüksek Risk
grubuna dahil olan barajlar için dünya çapında konunun uzmanları tarafından
geliştirilmiş ve İdare tarafından kabul görecek güncel yazılımlar kullanılmak suretiyle
çeşitli yıkılma senaryoları ve parametrelerine göre barajın havzadaki konumu ve
diğer barajlara olan etkisi de dikkate alınarak nümerik Baraj Yıkılma Analizleri
yapılacak ve her bir senaryoya işaret eden belirtiler tanımlanacaktır.

Yıkılma Analizlerinde, taşkın dalgasının mansaptaki davranışını tahmin etmeye

yönelik hesapların yapılabilmesi için öncelikle; dere yatağının farklı uzaklıklardaki
enkesit geometrileri, manning pürüzsüzlük katsayısı, bu enkesitlerin bölgedeki
yerleşim yerlerine göre olan konumu ve bu yerleşim yerlerindeki nüfus gibi önemli
bilgilerin edinilmesi gerekmektedir.

Baraj Yıkılma Senaryoları altında yapılan hidrolik analizler sonucunda, mansapta

önceden belirlenen ilgili dere yatağı enkesitlerindeki pik taşkın debileri, pik su yüzü
kotları ve pik taşkın dalgasının ulaşacağı yerler ve bu yerlere ulaşma zamanları
tahmin edilecektir.

Baraj yıkılma analiz ve senaryolarında;

1. Normal akım şartları etkisinde rezervuarın tam dolu olduğu durumundaki,

2. Olası maksimum taşkın akım şartları etkisinde oluşacak su seviyesi
durumundaki,

BARAJ EMNİYETİ Ekler-14

 yıkılma parametreleri dikkate alınacaktır.

Yukarıda belirtilen senaryolar neticesinde mansapta bulunan baraj ya da barajlarda

domino etkisi sebebiyle yıkılma olup olmayacağı kontrol edilerek rapora işlenecektir.

Baraj yıkılma senaryoları ve analizi sırasında, Mansap ve çevre şartları itibariyle

önemli tahribat oluşturma potansiyeli bulunan baraj için yıkılma sonucu oluşacak
taşkının mansaptaki seyri, varış zamanı ve derinliği de dikkate alınacaktır. Daha
sonra Baraj Yıkılma Analiz sonuçlarına göre, her bir yıkılma senaryosuna işaret
eden belirtilere uygun müdahale ve uyarı seviyelerini de içeren Acil Eylem Planı’nın
oluşturulmasına yönelik kapsamlı bir çalışma yapılacaktır.

Söz konusu senaryolara göre taşkın altında kalma olasılığı yüksek bölgeler
belirlenerek; bu bölgelerin haritaları çıkartılacaktır. Bunun için değişik yıkılma
senaryolarına göre yıkılma sonucu oluşacak taşkının mansaptaki etkileri dikkate
alınarak, DSİ taşkından koruma Talimatı ilkeleri doğrultusunda Bölge Taşkın Planları
hazırlanacak ve taşkın anında (baraj yıkılma senaryosuna göre oluşacak debilere
bağlı olarak) su altında kalacak bölgeler ve öncelik sırasına göre boşaltılacak
meskun mahaller, tarım alanları ve endüstriyel tesisler Bölge Taşkın Planlarında
(1:25 000 veya uygun ölçekli haritalar üzerinde) gösterilecek ve gerçekleşmesi
beklenen tahmini can kaybı ile alt yapı, tarım alanı ve endüstriyel alanlar gibi
ekonomik kayıplar da belirtilecektir. Hazırlanacak Planlar mansapta bulunan Barajın
Aksı ile sınırlı olacaktır.

Baraj Yıkılma Analizlerinin Yapılmasında Kullanılacak Yazılımlar:

Baraj Yıkılma Analizlerinde, dünya çapında konunun uzmanları tarafından kabul

görmüş; İdarece uygun bulunan ve aşağıda belirtilen özelliklere sahip güncel
yazılımlar kullanılacaktır:

1. Barajın konumu ve diğer barajlara olan etkisi de dikkate alınarak çeşitli

senaryo ve yıkılma parametrelerine göre, 1-D ve 2-D Hidrodinamik
modelleme ile Baraj Yıkılma Analizlerinin gerçekleştirilmesi. Baraj ve gedik
geometrilerinin tanımlanması, yıkılmanın oluşumu ve zaman içindeki
değişimi, yıkılma neticesinde oluşacak taşkın dalgasına ait hidrolik ve
hidrolojik parametrelerin ve sediment taşınımının tanımlanması ve aralardaki
dinamik etkileşimlerin gerçekçi bir şekilde modellenmesi)
2. Dijital Taşkın Haritalarının oluşturulması; Barajın yıkılması sonucu oluşacak
taşkın dalgaları etkisiyle mansapta su altında kalacak bölgelere ait haritaların

BARAJ EMNİYETİ Ekler-15

 dijital ortamda oluşturulmasına imkân verecek şekilde GIS (Coğrafi Bilgi
Sistemleri) ile uyumlu olması
1. Tahliye Planının hazırlanması,
2. Baraj Risk Analizi,
3. Taşkın Risk Analizi,
4. Real-time (Gerçek Zamanlı) Taşkın Tahmini

Mühendis tarafından kullanılacak program çoklu kullanıma izin verecek şekilde

lisans ile İdareye teslim edilecek ve en az 4 kişi için 1 hafta eğitimi de kapsayacaktır.

b) Acil Eylem Planının Hazırlanması:

Taşkın Koruma çalışmalarında en iyi sonucu almak için yapısal ve yapısal olmayan
çalışmaları birleştirecek bir uygulama gerekir. Acil Eylem Planı ve bu plana ek olarak
kurulacak acil uyarı sistemi taşkın etkilerini azaltacak yapısal olmayan ölçümlerdir ve
baraj yıkılması sonucu oluşacak taşkın durumu halinde taşkın yönetiminde önemli
rol oynar.

Acil Eylem Planı oluşturulurken, olası bir baraj yıkılması durumunda baraj
mansabında can kaybını önlemek ve mansapta oluşabilecek hasarı en aza indirmek
amaçlanmalıdır.

Acil Eylem Planı; tehlike anında baraj mansabında önceden belirlenmiş olan risk
altındaki insanların haberdar edilmesi, uyarılması konusundaki öncelik ve
sorumluluk talimatları için gerekli prosedürün teknik ve teknik olmayan personelden
oluşacak belirli kişiler tarafından takip edilmesini kapsayan bir araçtır.

Acil Eylem Planı; uygulamaya konma koşullarını (hidrolojik veya hidrolojik olmayan
olayları) kapsayan, ortaya konacak acil tepki seviyelerini ve her tepki seviyesi için
tehlike cinsine göre atılması gereken adımları içermelidir.

Acil Eylem Planında, baraj da alınacak önlemler 3 aşamada incelenmeli:

1. Acil durum öncesi,

2. Acil durum,
3. Acil durum sonrası

olarak alınacak tedbirleri gösterecek bir Tablo, Acil eylem planına dahil edilmelidir.

BARAJ EMNİYETİ Ekler-16

 Acil Eylem Planı aşağıdaki konularda yapılacak çalışmaları ve belgeleri içermelidir:

1. Acil Durumun Tanımlanması ve Değerlendirilmesi

2. Önleyici Faaliyetler
3. Bildirim Prosedürü
4. Bildirim Akış Şeması
5. İletişim Sistemleri Planlaması
6. Baraj Sahasına Ulaşım Planı
7. İhtiyaç Duyulacak Ekipmanın Kaynağı
8. Stok ve Malzeme Temini
9. Acil Durumlarda Kullanılacak Güç Sistemleri
10. Taşkın Haritaları
11. Erken Uyarı Sistemi

Acil Eylem Planı iki ana kısımdan oluşur:

1. Dahili Acil Eylem Planı(DAEP); acil durum anında barajın gözlemi ve

izlenmesi ile ilgili özel teknik şartname ve klavuzlar, baraj emniyeti ve
işletmesi konusunda alınacak aşağıdaki çalışmaları içermelidir;
 Barajdaki su kontrol yapılarının tanımlanması(Dipsavak, Dolusavak.)
 Baraj için tehlike oluşturabilecek durumların tanımlanması
 Barajın işletmesine temel oluşturacak emniyet seviyelerinin belirlenmesi
 Risk Araştırması ve karar verme sürecinin metodolojisinin hazırlanması
 Baraj Emniyeti ile ilgili yerel yetkililerin belirlenmesi
 Sivil Savunma Teşkilatının belirlenmesi ve mobilizasyonu
2. Harici Acil Eylem Planı(HAEP); baraj mansabında alınacak önlemlerle ilgili
olarak aşağıdaki çalışmaları içermelidir;
 Baraj mansabındaki bulunan nüfus, ekonomik faaliyetler, altyapı,
güzergahların, ekipman ve sağlık sistemi, güvenlik sisteminin
tanımlanması
 Emniyetle ilgili kurumların ve bu kurumların sorumluluklarının belirlenmesi
 Karar verme hiyerarşisinin belirlenmesi
 İnsan ve malzeme kaynaklarının kullanımı
 Sığınak yapılacak alanların ve ulaşım güzergahlarının(alternatifler dahil)
belirlenmesi
 Ulaşım sisteminin belirlenmesi

BARAJ EMNİYETİ Ekler-17

  İletişim sistemlerinin belirlenmesi (iletişim kurulması gerekli kişi ve
kuruluşların ad ve telefonlarının, telsiz frekanslarının bulunduğu listeyi
kapsamalıdır)
 Halkı uyarma ve bilgilendirme sistemlerinin oluşturulması
c) Erken Uyarı Sistemleri

Erken uyarı sistemi; Barajın yıkılması halinde afete maruz kalan insanların, afetten
korunacak ya da karsılaşacakları riskleri azaltacak şekilde hazırlıklı olmalarını
sağlayacak bilgilerin, yetkili kurumlar tarafından, zamanında ve etkili şekilde
duyurulması olarak tanımlanmaktadır

Etkili bir erken uyarı sistemi dört temel bileşenden oluşur;

1. Gözlem, tespit, izleme, analiz, tahmin ve afet uyarı mesajlarının

hazırlanması,
2. Potansiyel risklerin değerlendirilmesi ve risk bilgilerinin uyarı mesajlarına
entegrasyonu,
3. Zamanında, güvenilir ve anlaşılabilir uyarı mesajlarının yetkili kurumlar ve
risk altındaki insanlara ulaştırılması,
4. Can ve mal üzerindeki potansiyel etkileri azaltıcı şekilde uyarılara etkin
müdahale sağlayacak toplum tabanlı acil durum planlaması, hazırlık ve
eğitim programlarının uygulanmasıdır.

Ayrıca, barajların bağlı bulunduğu merkezler(Bölge md, Şube md, ..) ile mansapta
bulunan yerleşim ve işletmeler arasında kurulacak telli, telsiz, etkili ve modern bir
haberleşme sistemi ile taşkın olayının önceden öğrenilmesi ya da kestirilmesi
amacıyla akarsu havzalarında taşkının önemi ve havzanın özellikleri dikkate
alınarak Uzaktan Algılama ve Erken Uyarı Sistemi ile ilgili detaylar belirtilecektir.

BARAJ EMNİYETİ Ekler-18