SPOSÓB POMIARU PODSTAWOWYCH PARAMETRÓW OŚWIETLENIA

Z punktu widzenia oceny oświetlenia we wnętrzu bądź na stanowisku pracy, istotny

jest pomiar natężenia oświetlenia, określenie równomierności oświetlenia i współczynników
odbicia podstawowych płaszczyzn we wnętrzu oraz pomiar luminancji.

1. Pomiar natężenia oświetlenia

Natężenie oświetlenia mierzone jest miernikiem zwanym luksomierzem, który

wyposażony jest w fotoelektryczne ogniwo selenowe (lub krzemowe), którego czułość
względna dopasowana jest do czułości względnej oka ludzkiego. Natężenie oświetlenia na
powierzchni światłoczułej ogniwa zależy od cosinusa kąta padania promieni na tę
powierzchnię. W pomieszczeniu zamkniętym część strumienia odbitego od ścian może padać
na ogniwo pod bardzo dużym kątem powodując znaczny systematyczny błąd pomiaru.
Dlatego też obudowa ogniwa fotoelektrycznego posiada taką konstrukcję, która pozwala na
zmniejszenie tego błędu. Mówimy wówczas, że ogniwo posiada korekcję na kosinus kąta
padania światła. Typowe stosowane luksomierze posiadają standardowo taką korekcję.
Miernik wyskalowany jest w luksach tak, że odczytywana jest bezpośrednio wartość
natężenia oświetlenia w danym (mierzonym) punkcie. Jakkolwiek sposób pomiaru jest bardzo
prosty, to pomiary wykonywane przez osoby niewyszkolone mogą być obarczone dużymi
błędami pomiarowymi, o ile w czasie wykonywania pomiarów nie będą zachowane warunki,
od których zależy prawidłowość wskazań luksomierza. Do najistotniejszych warunków
dokładności pomiarów luksomierzem należą:
- okresowe sprawdzanie prawidłowości wzorcowania luksomierza (z upływem czasu
prąd fotoelektryczny ogniwa może ulegać znacznym zmianom przy tym samym
natężeniu oświetlenia);
- nie zasłanianie przez obserwatora ogniwa fotoelektrycznego w czasie pomiaru;
- przed przystąpieniem do pomiarów - naświetlać ogniwo przez 10-15 min światłem o
natężeniu równym bądź większym od mierzonego (jest to tzw. dojrzewanie ogniwa).

2. Określenie płaszczyzny roboczej oraz rozmieszczenie punktów pomiarowych

Pomiary natężenia oświetlenia wykonujemy na płaszczyźnie roboczej, dlatego

podstawową sprawą przy wykonywaniu pomiarów jest ustalenie tej płaszczyzny.

1
 Najczęściej płaszczyzna robocza jest płaszczyzną poziomą. Jeśli nie ma ustalonej
wysokości płaszczyzny roboczej (np. poprzez wysokość płaszczyzny blatu stołu itp.)
wówczas przyjmuje się płaszczyznę poziomą na wysokości 0,85 m nad podłogą.
W strefach komunikacyjnych, na schodach oraz w pomieszczeniach sanitarnych
przyjmuje się płaszczyznę roboczą na wysokości podłogi (schodów).
W sytuacji, gdy płaszczyzną pracy wzrokowej jest płaszczyzna pionowa lub pochyła,
wówczas płaszczyzna robocza odpowiada płaszczyźnie pracy wzrokowej, a pomiary
wykonujemy odpowiednio w płaszczyźnie pionowej lub pochyłej (np. na półkach
bibliotecznych, blatach sterowniczych itp.).

Rysunek 1. Dwa warianty wyboru punktów pomiarowych we wnętrzu

3. Ustalenie punktów pomiarowych we wnętrzu

Istotnym czynnikiem przy wykonywaniu pomiarów jest ustalenie punktów

pomiarowych we wnętrzu. Ponieważ zwykle interesuje nas wartość średniego natężenia
oświetlenia, pomiary natężenia oświetlenia należy wykonać równomiernie w całym
pomieszczeniu (na płaszczyźnie roboczej). W tym celu badaną płaszczyznę należy podzielić
na odpowiednią liczbę części. Wymiary i liczba tych części zależą od wymiarów badanej
płaszczyzny.
W pomieszczeniach z oświetleniem ogólnym, nieprzeznaczonych do pracy (korytarze,
hole, itp.) lub pustych (bez urządzeń produkcyjnych i mebli) całą powierzchnię wnętrza
należy podzielić na kwadraty o boku 1 m i mierzyć natężenie oświetlenia w punktach
pomiarowych położonych w środku każdego kwadratu, na wysokości płaszczyzny roboczej
(rys.1). Dopuszcza się zwiększenie wielkości kwadratów i ograniczenie liczby punktów

2
pomiarowych w równomiernie oświetlonym pomieszczeniu, wówczas najmniejszą
dopuszczalną liczbę punktów pomiarowych dobiera się (tabela 1) na podstawie obliczonego
wskaźnika pomieszczenia „w", który obliczany jest ze wzoru:

P Q
W
H m ( P  Q)
gdzie:

P, Q - długość i szerokość pomieszczenia,

Hm - wysokość zawieszenia opraw nad powierzchnią roboczą.

Tabela 1. Najmniejsza liczba punktów pomiarowych w zależności od wskaźnika

pomieszczenia

Wskaźnik
Liczba punktów pomiarowych
pomieszczenia [w]

w<1 4
1  w <2 9
2  w<3 16
w 3 25

Jeżeli punkty pomiarowe przyjęte w wg tabeli 1 pokrywają się z punktami zawieszenia

opraw, należy zwiększyć liczbę punktów pomiarowych (rysunek 1).

W pomieszczeniach z oświetleniem ogólnym lub złożonym, wyposażonych w meble i

urządzenia produkcyjne, należy wyznaczyć średnie natężenie oświetlenia oddzielnie na
każdej płaszczyźnie roboczej i oddzielnie w strefach komunikacyjnych.
Gdy w pomieszczeniu istnieje wyłącznie oświetlenie ogólne, a z rodzaju i
rozmieszczenia wyposażenia wynikają jednakowe warunki oświetleniowe na wszystkich
stanowiskach pracy, dopuszcza się określenie średniego natężenia oświetlenia na powierzchni
roboczej w całym pomieszczeniu, tak jak w pomieszczeniach nie przeznaczonych do pracy
lub pustych.
W pomieszczeniach z wysokimi maszynami lub półkami średnie natężenie oświetlenia
należy określić tylko w tych częściach, które są niezbędne do wykonywania przewidzianych
tam prac. Na regałach z półkami natężenie oświetlenia należy mierzyć na płaszczyźnie
pionowej przy najniższej półce.

3
4. Ogólne warunki wykonywania badań

Badania urządzeń oświetleniowych należy wykonywać w warunkach eksploatacyjnych

po zapadnięciu zmroku.
Urządzenie oświetleniowe z lampami wyładowczymi należy włączać co najmniej na
30 min przed rozpoczęciem badań. Urządzenia oświetleniowe wyposażone wyłącznie w
żarówki zwykłe lub halogenowe można badać bezpośrednio po włączeniu.
Jeżeli w urządzeniu oświetleniowym zainstalowano lampy nowe (dotychczas
nieświecone), przed przystąpieniem do badań należy poddać je wyświeceniu w normalnych
warunkach eksploatacyjnych, łącznie, przez co najmniej 100 godzin, w przypadku lamp
wyładowczych i co najmniej 1 godzinę, w przypadku żarówek.

5. Określenie średniego natężenia oświetlenia i równomierności oświetlenia

Średnie natężenie oświetlenia na płaszczyźnie roboczej Eśr wylicza się ze wzoru:

Eśr  ( E1  E2  ...  En ) / n
gdzie:

n - liczba pomiarów.

Przy obliczaniu średniego natężenia oświetlenia we wnętrzu nie bierze się pod uwagę (do
obliczeń) pasa przy ścianach o szerokości 0,5 m, z wyjątkiem tych sytuacji, gdy stanowisko
pracy mieści się w tym pasie. Równomierność oświetlenia δ oblicza się następująco:
Emin

Eśr
gdzie:

Emjn - wartość minimalna z pomiarów (bez pasa przy ścianach)

6. Pomiar współczynnika odbicia

Pomiar współczynnika odbicia ścian, sufitu, podłogi i mebli można wykonać w sposób
uproszczony, pod warunkiem, że są to dość duże powierzchnie odbijające światło w sposób
rozproszony W przypadku ścian malowanych farbami klejowymi czy emulsyjnymi, oraz dla
matowych powierzchni mebli można przyjąć, że są to powierzchnie rozpraszające.

4
 W celu wyznaczenia współczynnika odbicia wykonujemy dwukrotny pomiar natężenia
oświetlenia:
1. na badanej powierzchni Epad (pomiar w miejscu w miarę równomiernie oświetlonym);
2. w odległości około 30 cm od badanej powierzchni - Eodb (naprzeciwko 1-szego punktu
pomiarowego - ogniwo skierowane w stronę badanej płaszczyzny).

Współczynnik odbicia - ρ obliczamy ze wzoru:

Eodb

E pad

Pomiar powtarzamy dla kilku punktów badanych powierzchni, a następnie obliczamy średnią
arytmetyczną z otrzymanych współczynników odbicia, celem określenia szukanego
współczynnika odbicia z większą dokładnością.

7. Etapy wykonania ćwiczenia

1. Zapoznać się z instrukcją: „Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy"

2. Zapoznanie się z obsługą miernika do pomiaru natężenia oświetlenia L-20A,
3. Przygotować sprzęt do pracy.
4. Uruchomić luxomierz, po uruchomieniu odczekać 15 minut (dojrzewanie ogniwa)
5. Oszacować ilość punktów pomiarowych w miejscu wskazanym przez
prowadzącego zajęcia.
6. Pomiary oświetlenia sztucznego na stanowiskach pracy w pokoju wagowym
(wagi, stolik z eksykatorami, stolik z wagą techniczną, półki z odczynnikami)
7. Pomiary oświetlenia sztucznego w ciągu komunikacyjnym (korytarz na poziomie
piwnic Wydziału Chemicznego),
8. Wykonać pomiary.
9. Opracowanie wyników i sprawozdanie.

Sprawozdanie zawiera:
 część teoretyczną (zagadnienia związane z oświetleniem na
stanowiskach pracy),
 część sprawozdawczą ( wzory załączone w instrukcji).