Studia Podyplomowe

EFEKTYWNE UŻYTKOWANIE
ENERGII ELEKTRYCZNEJ

w ramach projektu
Śląsko-Małopolskie Centrum Kompetencji
Zarządzania Energią

Zastosowanie narzędzi komputerowych

do projektowania oświetlenia
mgr inż. Artur Gancarz
Zastosowanie
narzędzi komputerowych
do projektowania oświetlenia

Studia Podyplomowe EUEE

Efektywność energetyczna w układach oświetleniowych

Mgr inż. Artur Gancarz

Kraków, 15.02.2013r.
 Wprowadzenie
Referat rozwija tematykę techniki świetlnej i projektowania
oświetlenia zgodnie z odpowiednimi przepisami i normami.
Jest on kontynuacją wykładu:
”Fizyczne podstawy techniki świetlnej
Klasyfikacja źródeł światła i podstawowe własności fizyczne i
aplikacyjne
Oprawy oświetleniowe
Przepisy i normy dotyczące oświetlenia wewnętrznego i
zewnętrznego”

Plan referatu:
- przypomnienie najważniejszych wielkości i metod
- wprowadzenie do komputeryzacji projektowania
i omówienie projektu oświetlenia,
- przykłady aplikacji, różnice i wspólne elementy w
procesie obliczeniowym
- wnioski
3
 Przypomnienie wybranych wielkości
ƒ Natężenie oświetlenia E [lx – lux]
Į w danym punkcie powierzchni stosunek
strumienia świetlnego padającego na
elementarną powierzchnię do wartości tej
elementarnej powierzchni, dΦ
E=
dA
ƒ strumień świetlny Φ [lm – lumen]
ƒÆ wielkość wyprowadzona ze strumienia
energetycznego przez ocenę działania
promieniowania na normalnego obserwatora
fotometrycznego CIE 4
 Przypomnienie wybranych wielkości
ƒ światłość źródła w określonym kierunku Iv [cd- kandela]
ƒÆ stosunek strumienia świetlnego dΦv wysyłanego przez
źródło światła w elementarnym kącie przestrzennym dΩ
w danym kierunku do wartości tego elementarnego kąta
przestrzennego, dΦ V
IV =
dΩ
ƒ wskaźnik oddawania barw [-]
ƒÆ współczynnik, który określa na ile wrażenia barw
wzbudzone po oświetleniu danej kolorowej powierzchni
określonym źródłem światła są zgodne z wrażeniami po
oświetleniu tej powierzchni światłem ciała doskonale czarnego
o tej samej temperaturze barwowej
(bardzo dobre oddawanie jest przy Ra>80)
5
Przykłady światłości źródeł

6
 Przypomnienie wybranych wielkości
ƒ skuteczność świetlna C [lm/W]
ƒÆ stosunek strumienia świetlnego wysyłanego
przez źródło do pobieranej przez nie mocy, tj.
efektywność energetyczna źródła
ƒ sprawność oprawy η [zwykle w %]
ƒÆ stosunek strumienia świetlnego Φ
wychodzącego z oprawy oświetleniowej do
strumienia świetlnego wysyłanego przez źródło
światła Φ0 !!! – to charakteryzuje dobrych
producentów i ma ogromny wpływ na efektywność
7
Zobrazowanie zależności pomiędzy
podstawowymi wielkościami

8
 Przypomnienie metod obliczeniowych
ƒ Cel oświetlenia i dobrego projektu
ƒÆ źródła oświetlenia używane są do zapewnienia
komfortu pracy wzrokowej, z gwarancją łatwego
postrzegania cech obserwowanych przedmiotów,
ƒÆstworzenie optymalnych warunków odpoczynku,
ƒÆprzy projekcie eliminacja negatywnych czynników:
ƒ- olśnienia,
ƒ- nieodpowieniej barwy światła,
ƒ- niewystarczające oddawanie barw,
ƒ- nierównomierność oświetlenia
ƒ- optymalizacja kosztów energii i inwestycyjnych.

9
 Metoda sprawności
ƒ stosowana do obliczeń ośw. Ogólnego wnętrz
z jasnymi ścianami i sufitem odbijającymi dużą
część światła.
ƒÆ oblicza się całkowity strumień świetlny, jaki powinny
wytworzyć źródła światła (oprawy), w celu osiągnięcia
wymaganego natężenia oświetlenia E ⋅S ⋅K
Φ cała = śr

ƒS – powierzchnia oświetlana, P*Q

η os
ƒK – wsp. Zapasu,
ƒEśr – wynika z odp. Przepisów
ƒηos – sprawność pomieszczenia

10
 Metoda sprawności
ƒηos – sprawność pomieszczenia, zależy od:
- rodzaju opraw oświetleniowych,
- wymiarów pomieszczenia i wysokości opraw i płaszczyzny
roboczej P ⋅Q
w=
h ⋅ ( P + Q)
- tzw. ekwiwalentnych współczynników odbicia ścian, sufitu i
podłogi, zwykle przyjmowało się:
* białe lub bardzo jasne ρ=0,7
* jasne ρ=0,5 ρ S + ρ 2 S 2 + ... + ρ n S n
ρ ekw = 1 1
* średnio jasne ρ=0,3 S1 + S 2 + ... + S n
* ciemne barwy ρ=0,1
ƒ mając powyższe dane, z tablic w katalogach opraw, odczytuje
się wartość sprawności oświetlenia, a następnie oblicza
wymaganą liczbę źródeł światła n= Φcała/Φopr 11
 Metoda mocy jednostkowej
ƒ stosowana do obliczania natężenia oświetlenia w
pomieszczeniach ogólnych o znacznej powierzchni, gdy
oprawy są rozłożone równomiernie
ƒÆ polega na określeniu mocy źródeł Pcała (opraw) oświetlenia
ogólnego na podstawie wartości mocy jednostkowej W/m2 dla
danego natężenia oświetlenia danym typem źródła i oprawy,
ƒÆ pw - odczytuje się z tabel w poradnikach, wyznaczonych na
podstawie doświadczeń w istniejących instalacjach

S ⋅ pw
Pcała ≥
nopr

12
 Metoda strumienia jednostkowego
ƒ stosowana na etapie założeń techniczno-
ekonomicznych
ƒÆ pozwala określić liczbę opraw do ogólnego
oświetlenia,
Įna podstawie strumienia na 1m2 powierzchni oraz
wielkości tej powierzchni, pozwala określić łączny
strumień potrzebny do uzyskania natężenia Eśr=100 lx,
ƒÆkorzystając z tabel w poradnikach dla danego typu
oprawy i wysokości zawieszenia oraz powierzchni
pomieszczenia szacuje się ilość opraw n,
ƒÆgdy natężenie E pomieszczenia jest różne od 100 lx, to
proporcjonalnie zmienia się wartość strumienia
jednostkowego na m2 i wylicza inną ilość opraw.
13
 Metoda punktowa
ƒ przy obliczeniach „na piechotę” stosowana jest do
pomieszczeń bez odbić, z ciemnymi ścianami oraz
oświetlenia dróg (na zewnątrz)
ƒÆ polega na obliczaniu natężenia oświetlenia w
pojedynczym punkcie,
ƒÆ do obliczenia oświetlenia w całym pomieszczeniu
konieczne jest obliczanie w wielu punktach,
ƒÆ metoda wymagająca dużego nakładu obliczeń i
znacznej liczby danych (odległości, światłości dla wielu
kątów padania strumienia świetlnego itd.),
ƒÆ pozwala na obliczenie natężeń i równomierności
oświetlenia Emin/Eśr,
14
 Metoda punktowa
ƒ podstawowym wzorem jest obliczenie natężenia
oświetlenia „e” w wybranym punkcie „A” od jednej
oprawy nr „1” Iα
e A _ 1 = 2 cos α
Z1 r
h
Iα r=
cos α

Iα
α eA _1 = cos 3
α
h 2
h
r α
eA_1

A 15
 Metoda punktowa
ƒ gdy punkt „A” jest oświetlany przez „n” źródeł
należy obliczyć natężenie „E” w punkcie „A” jako
sumę natężeń „e” od wszystkich źródeł
ƒ natężenie oświetlenia w całym pomieszczeniu
wyznacza się w wielu punktach, dzieląc pomieszczenie
na wiele prostokątów/kwadratów i wyznaczając w ich
środkach natężenia oświetlenia „E”
ƒ ostatnim krokiem jest przeliczenie natężenia
oświetlenia proporcjonalnie na strumień rzeczywisty
źródła, gdyż obliczony uprzednio jest dla tzw.
standardowego strumienia 1000 lm (krzywa
światłości, z której odczytujemy I α jest dla 1000 lm
tworzona). 16
 Metody - podsumowanie
Część z nich wymaga umiarkowanej ilości
danych i obliczenia są proste (korzysta się
z tabel i urządzeń liczących)
Metoda punktowa wymaga dość dużej
ilości danych i obliczeń.
Jeszcze kilkanaście lat temu...

W latach 80-tych...

I wcześniej... 17
 Komputeryzacja projektowania

Postęp techniczny znajduje odzwierciedlenie w

metodach projektowania oświetlenia.

Techniki komputerowe umożliwiają:

• znaczne poszerzenie wariantów rozwiązań
projektowych,
• pozwalają na optymalizację zadania
projektowego z punktu widzenia różnych celów
(np. efektywności energetycznej),
• uzyskuje się wyższej jakości projekty
• skracany jest czas projektowania.

18
 Komputeryzacja projektowania
Systemy projektowania dzieli się na:
- systemy komputerowego wspomagania CAD - Computer Aided Design,
- systemy projektowania automatycznego.
W systemach komputerowego wspomagania projektowania:
• nie jest wyeliminowana rola projektanta, nadal człowiek podejmuje
decyzje co do rozwiązań, parametrów czy zakresu obliczeń.
• rola komputera i oprogramowania ogranicza się do przechowywania
danych, wykonywania obliczeń pomocniczych na podstawie algorytmów
oraz do edycji wyników.
• można optymalizować projekt przez porównywanie rozwiązań,
• programy CAD bardzo szybko wykonują obliczenia, które wymagają
dużego nakładu pracy.

W programach komputerowych możemy sobie pozwolić na

pogłębienie szczegółowości projektu i uzyskanie lepszego
efektu/wyniku.
19
 Komputeryzacja projektowania
Programy komputerowe do wspomagania projektowania były
opracowywane często do użytku własnego w celu
rozwiązywania niepowtarzalnych problemów przy
projektowaniu (np. zawsze inne pomieszczenie, droga, hala).

20
 Komputeryzacja projektowania
Szybki rozwój elektroniki i wzrost mocy
obliczeniowej komputerów osobistych pozwoliły na
zestandaryzowanie bibliotek programistycznych i
katalogów producentów. Przeciętny komputer
posiada wystarczające parametry do uruchomienia
programu do wspomagania projektowania.

Wymierne efekty przy projektowaniu

komputerowym dają także urządzenia peryferyjne:
- monitory o dużej przekątnej ekranu i
rozdzielczości;
- plotery i drukarki o formatach od A-4 do A-0;
- digitizery, skanery.
21
 Komputeryzacja projektowania
W Polsce najpopularniejszymi programami do obliczania
oświetlenia elektrycznego są programy:
• DIALux,
• Relux,
• Calculux.

Programy występują w wielu wersjach, do projektowania

oświetlenia wnętrz i ulic, fasad budynków i iluminacji
artystycznych.

Pierwsze wersje programów były w połowie lat 90-tych, po

których nastąpił znaczący rozwój w latach 2000.

Obecnie jednym z najbardziej zaawansowanych

programów jest DIALux.
22
 Komputeryzacja projektowania
Producenci programów nie udostępniają danych i
algorytmów, na podstawie których programy obliczają
oświetlenie. Można tylko wyciągać wnioski, że są to
pochodne metody punktowej i nieomówiona tutaj metoda
luminancji (obliczenia brył światłości i luminancji na
powierzchni).

Zmieniono podejście od lat 90-tych do bazy katalogów:

• Wiodący producenci źródeł i opraw są umieszczani w
bazach programów,
• brak ograniczeń do jednego producenta,
• standardowy zapis i format danych w bazie pozwala na
wczytywanie informacji nawet mniej spotykanych opraw
innych firm
• Możliwe jest edytowanie danych opraw i tworzenie
ciekawych opracowań w porozumieniu z producentami.23
 Komputeryzacja projektowania
Sprzęgnięto, w wersjach profesjonalnych programów, z
całymi systemami CAD (nakładki AutoCAD itp.),
wizualizacji, efektów obliczeń w postaci graficznej.

Nastąpiła ewolucja interfejsów

programów:
• stały się bardziej przyjazne,
• intuicyjne,
• zwiększono liczbę katalogów
opraw,

24
Komputeryzacja projektowania
• wprowadzono elementy
wyposażenia – obiektów (szafy,
stoły, okna, krzesła, nawet kwiaty i
rzeczy drobne),
• pomieszczenia mogą być o
najbardziej wyszukanym kształcie i
nachyleniu płaszczyzn ścian i sufitów,
• wprowadzono możliwość podziału
obwodów lamp na podstawowe i
awaryjne/ewakuacyjne (nie świecące
normalnie),
• można wprowadzać modyfikacje
dowolnego elementu w przestrzeni
3D przeciągając go na ekranie.

25
 Przykład obliczeniowy - dane

ƒ Nie znamy metody w programach. Czy liczą

dobrze?
ƒ Dla tego samego pomieszczenia wykonano
obliczenia programami komputerowymi oraz
metodą punktową
– Wysokość h=4,5m,
– Długość P=12m,
– Szerokość Q=5m
– Płaszczyzna pracy na wysokości 0,85m,
– Oprawy 2x39W (podwójna świetlówka) o krzywej
rozsyłu podanej na rysunku na wcześniejszych
slajdach
– Wysokość zawieszenia oprawy przy suficie 0,5m
26
 Przykład obliczeniowy - wyniki

Eśr Emin Emax Emin/Eśr

ƒ W programach [lx] [lx] [lx]
wybrano optymalną
DIALUX 323 231 385 0,72
liczbę 12 opraw.
CALCULUX 320 209 385 0,65
RELUX 287 177 348 0,62
Metoda punktowa 300 195 380 0,65

ŚREDNIO 308 203 373 0,66

27
 Przykład obliczeniowy nr 2

ƒ Pomieszczenie „L”
– Wys/szer/dług 3m/4m/6m,
– Calculux nie oblicza
nietypowych pomieszczeń
– Oprawy 4x19W
(4 x świetlówka)
– Płaszczyzna pracy na
wysokości podłogi,
– oprawy przy suficie

Eśr Emin Emax Emin/Eśr

[lx] [lx] [lx]
DIALUX 309 231 386 0,75
RELUX 289 161 371 0,56
28
 Wnioski

ƒ Proces projektowania wymaga uwzględnienia szeregu

norm i przepisów

ƒ Metody komputerowe pozwalają na szybkie i

wielokrotne obliczenia w celu optymalizacji liczby i
typów lamp

ƒ Niezastąpione w procesie optymalizacji zużycia energii

w przyszłości jest wariantowe obliczanie dla różnych
typów opraw, źródeł i ich rozmieszczenia

ƒ Brak wspomagania komputerowego w latach przed 90-

tymi nie pozwalał na wybór optymalnego układu
oświetlenia, przyjmowano różne współczynniki zapasu
(co zwiększało koszt inwestycyjny i eksploatacyjny) 29
 Wnioski
ƒ Dla danego typu pomieszczenia konieczne jest wybranie
odpowiedniego programu i/lub metody obliczeniowej
ƒ Uproszczone metody (strumienia/mocy jednostkowej)
doskonale sprawdzają się na etapie założeń techniczno-
ekonomicznych do oszacowania kosztów instalacji
ƒ Różnice w wynikach programów komputerowych
wynikają z zaimplementowanych metod obliczeniowych
ƒ Odpowiedzialny inwestor/projektant po wykonaniu
instalacji wykonuje pomiary użytkowanych pomieszczeń
ƒ Programy komputerowe ułatwiają pracę, ale nie
zwalniają z myślenia, projektant musi brać
odpowiedzialność za otrzymane wyniki i umieć je
weryfikować 30
 Literatura
ƒ [1] Siwik A. i inni „Laboratorium elektroenergetyki
przemysłowej” , skrypt AGH nr 1533, Kraków 1997

ƒ [2] Strzałka J., Strojny J., „Projektowanie urządzeń

elektroenergetycznych”, wyd. VII, skrypt AGH, Kraków 2008

ƒ [3] Rudkowski W., „Obliczenia parametrów oświetlenia

elektrycznego wnętrz”, pracy dyplomowa AGH, Kraków 2011

ƒ [4] Praca zbiorowa, „Poradnik inżyniera elektryka”, Tom. 3,

WNT, W-wa 1997

ƒ [5] Niestępski S., Parol M. i inni, „Instalacje elektryczne –

budowa, projektowanie i eksploatacja”, Pol. Warszawska, 2001

ƒ [6] Surówka I. „Oprogramowanie CAD/CAE w procesie

projektowania instalacji i urządzeń elektrycznych”,
Elektroinstalator 2/2007, 3/2007 31
Dziękuję za uwagę ...