Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 1.1.
Bir kişi, pınardan akan suyun hacimsel debisini hesaplamak için eline bir dereceli silindir ve bir
süreölçer (kronometre) alarak pınarın yanına gitmiştir. Kabı, pınardan akan suyun altına hızlıca sokar
sokmaz süreölçerin düğmesine basmış, belirli bir zaman sonra kabı hızlıca geri çekerken de süreölçeri
durdurmuştur. Süreölçer ile ölçtüğü t =39,56 s süresince dereceli silindirde biriken suyun hacminin  =
4,1 L olduğunu görmüştür. Pınardan akan suyun hacimsel debisini m3/dk biriminde hesaplayınız.
Çözüm 1.1.
Hacimsel debi, birim zamanda yer değiştiren hacimdir ve aşağıdaki gibi ifade edilir.

Bunun dışında ölçülen süre dört, hacim ise iki anlamlı basamak taşıdığından nihai sonuç da iki anlamlı
basamak içermelidir. Yani

değil 6,2 × 10-3 ’dır.

Burada dikkat edilmesi gereken bir husus da şudur: Şayet yukarıda yapılan işlem bir ara işlem ise
yuvarlama hatalarının birikerek artmaması için fazladan birkaç basamak daha alınabilir. Ancak nihai
sonuçlar, dikkate alınan basamak sayısı ile yazılmalıdır.
Konuyla ilgili son olarak, anlamlı basamakların sayısının bilinmediği durumlarda, mühendislikte kabul
edilen standart anlamlı basamak sayısı üçtür. Dolayısı ile bir borunun uzunluğu 40 m verildiyse, nihai
sonuçlarda üç anlamlı basamak bulunmasını sağlamak için bu değer 40,0 olarak kabul edilmelidir.

Örnek 2.1.
Deniz seviyesine yakın bir yerde konumlanmış bir evin oturma odasının boyutları 4 m × 5 m × 6
m’dir. İç ortam sıcaklığının 25°C olduğu durum için oda içerisindeki havanın yoğunluğunu elde ediniz ve
tablo verileri ile kıyaslayınız. Oda içerisindeki havanın kütlesini de belirleyiniz.
Çözüm 2.1.
Bu sıcaklık ve basınçta hava ideal gaz olarak ele alınabilir yani P =ρRT denklemi ile yoğunluğuna
erişilebilir. Havanın gaz sabitine tablolardan eriştiğimizde değerinin R=0,287 kPa·m3/kg/K olduğunu
görürüz. Buradan,
ise olduğundan,

olarak elde edilir. Deneysel veriler de bu şartlardaki havanın yoğunluğunun 1,18 kg/m3 olduğunu
göstermiştir. Sıcaklık birimini ideal gaz denkleminde kelvin olarak kullanmalıyız.

1
 Akışkanlar Mekaniği I

Odadaki havanın kütlesi ise

ise olduğundan

= 1,18 kg/m3 (4 m × 5 m × 6 m)
= 141,6 kg olarak elde edilir.

Örnek 2.2.
Bir basketbol topunun içerisinde 0,0115 m3 hacminde ve 0,0155 kg ağırlığında hava
bulunmaktadır. Top içerisindeki basınç iki katına çıkarıldığında, izantropik sıkıştırma yapıldığı
varsayılarak, topun içerisindeki son yoğunluğu tayin ediniz.

Çözüm 2.2.
Topun içindeki havanın ilk yoğunluğu

1,35 kg/m3

İzantropik sıkışma için

yazılabilir. Bu durumda hava için k değerini 1,4 alırsak

2,21 kg/m3 olarak elde edilir.

Örnek 2.3.
Hacimsel genleşme katsayısı çok düşük olan bir malzemeden imal edilmiş bir tanker deposu,
belirli bir miktarı boş kalacak şekilde 20°C’deki su ile dolduruluyor.
a) Tankerin geçtiği güzergahtaki hava sıcaklığı 40°C olduğu durumdaki
b) Tankerin geçtiği güzergahtaki hava sıcaklığı 40°C ve depo içi basıncın 100 atm’ye yükseldiği
durumdaki (α=4,80×10-5 atm-1)
suyun yoğunluğunu hesaplayınız.

Çözüm 2.3.
a) 20°C ve 1 atm’deki suyun yoğunluğu ρ1=998,0 kg/m3’tür. Yukarıda verilen tablolardan, sabit basınç
için 20°C ile 40°C arasında geçerli bir ortalama hacimsel genleşme katsayısı (β) çıkaracak olursak,
T1 = 20°C ise β = 21,0 × 10-5 K-1

2
 Akışkanlar Mekaniği I

T2 = 40°C ise β = 38,5 × 10-5 K-1

ise

βort = × 10-5 K-1 = 29,75 × 10-5 K-1 olur.

Bu durumda

olur.

b) Her iki faktörü de işin içine karatsak, suyun yoğunluğu

olmaktadır.

Örnek 2.4.
50 cm × 30 cm × 20 cm boyutlarına ve 700 kg/m3 yoğunluğa sahip olan bir katı blok, sürtünme
katsayısı 0,27 olan bir eğik yüzey boyunca 0,8 m/s’lik sabit hızla hareket ettirilecektir (Şekil 28).

Şekil 28.

a) Yatay yönde uygulanması gereken F kuvvetini belirleyiniz.

b) Katı blok ile yüzey arasında dinamik viskozitesi μ=0,012 Pa·s olan t=0,4 mm kalınlığında bir yağ
filminin bulunduğu durum için, uygulanması gereken kuvvetteki azalmayı belirleyiniz.

Çözüm 2.4.
a) İlk olarak katı bloğun ağırlığını hesaplamamız gerekmektedir.

3
 Akışkanlar Mekaniği I

Şimdi de serbest cisim diyagramını çizip, sabit hızla hareket eden bloğa etkiyen kuvvetleri tespit
edip, şiddetlerini bulalım.

(ilk denklem)

(ikinci denklem)

(üçüncü denklem)

Üçüncü denklemdeki ’i ikinci denklemde yerine koyarsak,

ise bulunur.
Yatay yönde uygulanması gereken F kuvveti de ilk denklemde bilinenler yerine koyarak bulunur,

olarak bulunur.

b) Katı blok yüzey ile direkt temas ederken sürtünme kuvvetinden bahsedebiliyorduk. Bu
durumda, blok ile yüzey arasında bir akışkan (yağ) filmi olduğu durum, sürtünme kuvveti yerini kayma
kuvvetine bırakacaktır. Şimdi de yeni durumun serbest cisim diyagramını çizip, sabit hızla hareket eden
bloğa etkiyen kuvvetleri tespit edip, şiddetlerini bulalım.

4
 Akışkanlar Mekaniği I

(ilk denklem)

(ikinci denklem)

(üçüncü denklem)

Üçüncü denklem direkt çözülebilir olduğundan

Bu değeri ikinci denklemde yerine yazarsak,

= 220,1 N

İlk denklemi de bilinenleri yerlerine yazarak çözersek

Kuvvetteki azalma = olarak bulunur.

Örnek 2.5.
Şekilde de görüldüğü üzere, ince düz bir plaka, araları 3,6 mm kalınlığındaki bir yağ tabakası ile
dolu iki paralel levha arasında 1 m/s hızla yatay olarak çekilmektedir. Üstteki levha sabit olmasına
rağmen alttaki levha ince plakanın çekildiği yönün tersine 0,3 m/s hızla hareket etmektedir.

5
 Akışkanlar Mekaniği I

İnce plaka ile her iki levha arasındaki akışın hız profili doğrusal olarak değişmektedir. İnce plakanın
boyutları 18 cm × 18 cm ve aradaki yağın dinamik viskozitesi 0,026 Pa·s olduğu bilindiğine göre,
a) Her bir tabakadaki hız profilini çizerek yağ hızının, plaka ve levha yüzeyleri hariç, sıfır olduğu konumu
bulunuz.
b) Bu hareketi sürdürebilmesi için ince plakaya uygulanması gereken kuvveti bulunuz.

Çözüm 2.5.
a) Hız profili dağılımının doğrusal (lineer) olduğu bizlere verilmiştir. Kaymama koşulunu da göz önünde
bulundurup hız dağılımlarını çizecek olursak,

Burada A noktası, zıt yönlere hareket eden ince plaka ve alt levhadan dolayı hızın sıfır olduğu noktadır. A
noktasının alt levhadan olan yüksekliğini bulabilmek için Thales teoreminden faydalanırsak,

→ bulunur.

b) Plaka ile üst levha arasındaki durum için plakaya etkiyen kuvvet,

6
 Akışkanlar Mekaniği I

İnce plakaya etkiyen kuvvetlerin her ikisi de aynı yönde olduklarından, toplam kuvvet
= 0,842 N + 0,421 N = 1,263 N

Örnek 2.6.
Şekilde, silindirik makaralı bir yatağın iç bileziğinden F kuvveti uygulanarak geçirilmeye çalışılan
bir 32 mm çapında bir mil görülmektedir. İç bileziğin kalınlığı 0,3 m’dir. İç bilezik ile mil arasındaki 0,3
mm’lik boşluğu dolduran yağın kinematik viskozitesi 8,0×10-4 m2/s ve bağıl yoğunluğu 0,91’dir.
Boşluktaki hız dağılımının doğrusal olduğunu varsayarak, bu mili 3 m/s ile bu bilezikten geçirmek için
gereken F kuvvetini bulunuz.

Çözüm 2.6.
Yandaki şekilde iç bilezik ile mil arasındaki yağ filminin
hız dağılımı gösterilmektedir. Bu durumda F kuvveti aşağıdaki
gibi hesaplanabilir.

Yukarıdaki denklemi çözebilmemiz için μ’yü bulmamız

gerekecektir. Yağın bağıl yoğunluğu 0,91 olarak verildiğinden,

olarak bulunur. Yoğunluk bilindiğine göre kinematik viskozite formülünden dinamik viskoziteye geçiş
sağlanabilir.

olarak bulunur. Bunu, kuvvet hesapladığımız denklemde yerine yazıp işlemi tamamlarsak,

7
 Akışkanlar Mekaniği I

olarak bulunur.

Örnek 2.7.
Bir su filmi, eğimli sabit bir yüzeyden
şekilde verilen hız profili ile 10°C sıcaklıkta
akmaktadır. V=2 m/s ve h=0,1 m olduğu durum için
suyun sabit yüzeye uyguladığı kayma gerilmesinin
şiddetini ve yönünü belirleyiniz.

Çözüm 2.7.

ve olduklarından,

olarak elde edilir.

Buradaki kayma gerilmesi ile y=0 olan durum kastedildiğinden,

y=0 için olur ve tablolardan 10°C sıcaklıktaki suyun dinamik viskozitesi

Pa·s olarak elde edildiğinden,

olur ve yönü akış

yönündedir.

Örnek 2.8.
Bir sıvının viskozitesi, yandaki şekilde de
görüldüğü gibi 60 cm boyunda iç içe geçirilmiş eş
merkezli iki silindirden oluşan bir viskozimetre ile
ölçülecektir. Dıştaki sabit silindirin iç çapı Ddış=12,22 cm
olarak verilmiştir ve iki silindir arasındaki boşluk l=0,11
cm’dir. İç silindir 200 dev/dk ile döndüğünde
viskozimetreden ölçülen tork değeri 0,72 Nm olduğuna
göre, silindir alt kısmını hesaba katmadan, ara boşluktaki
sıvının viskozitesini hesaplayınız.

Çözüm 2.8.
Tork formülünden yola çıkarak adım adım problemi çözelim.

8
 Akışkanlar Mekaniği I

( olduğundan)
(İki silindir arası mesafenin yeterince küçük olduğu
varsayımından yola çıkarak boşluktaki akışkanın hız
dağılımının doğrusal olduğundan )

( ve olduğundan)

( olduğundan)

olur ve viskoziteye göre düzenlenecek olursa

haline bürünür.

olduğundan olarak bulunur

ve diğer tüm bilinenler ile birlikte viskozite denkleminde yerlerine yazılırlarsa,

58×10-3 Pa·s olarak bulunur.

Örnek 2.9.
Çapı 30 cm olan bir disk, dairesel bir kap
içerisine şekilde görüldüğü gibi yerleştirilmiştir.
Disk ile kap tabanı arasındaki h=0,25 cm’lik
boşluğa gliserin (μ=1,519 Pa·s) enjekte edilmiş
ve diskin 2 dev/dk ile dönmesi sağlanmıştır. İki
cisim arasındaki akışkanın hız profilinin doğrusal olduğunu varsayarak gerekli torku bulunuz.

Çözüm 2.9.
Şekilde dairesel diskin alt yüzeyi ve yandan bakıldığında
oluşan bir kesit gösterilmiştir. Dönme merkezine r kadar uzaklıkta
bulunan disk yüzeyi üzerindeki dA diferansiyel alanına etkiyen kayma
kuvveti aşağıdaki gibi ifade edilebilir.

Burada diferansiyel alanı ’ye eşittir. Bununla birlikte,

doğrusal hız dağılımına bağlı kayma gerilmesi de aşağıdaki gibi ifade
edilebilir.

9
 Akışkanlar Mekaniği I

Kayma kuvveti yeniden yazılacak olursa,

=

olarak elde edilir. Açısal hız ’ a eşittir. Bu kuvveti oluşturan tork da aşağıdaki gibi ifade
edilebilir.

olarak bulunur. Her iki

tarafın da integrali alınırsa,

olarak bulunur.

10
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 3.1.
Bir kaba bağlanmış vakum ölçme cihazı, yerel atmosferik basıncın 86,5 kPa olduğu bir yerde 38,7
kPa değerini göstermektedir. Kaptaki mutlak basıncı belirleyiniz.

Çözüm 3.1.
Pvakum = Patm - Pmutlak ise
Pmutlak = Patm - Pvakum = 86,5 kPa – 38,7 kPa = 47,8 kPa

Örnek 3.2.
Tavan yüksekliği 7 m olan bir evin odasının tavanı ile tabanı arasındaki basınç farkını
hesaplayınız (ρHava = 1,205 kg/m3 alınız).

Çözüm 3.2.

Hatta burada P1’i 1 atm olarak düşünürsek P2 ≈ 0,9992 atm olarak elde ederiz ki ikisinin birbirine
çok yakın değerler olduğu açıktır.

Örnek 3.3.
Bir tank içerisindeki gazın basıncını ölçmek için yanda
görülen basit manometre düzeneği kullanılmaktadır. Bu
manometrede kullanılan akışkan cıva ise gazın basıncını veren
ifadeyi türetiniz.

11
 Akışkanlar Mekaniği I

Çözüm 3.3.
Gazların ağırlık etkileri ihmal edilebildiğinden (Örnek
3.2’de gösterilmiştir), tank içerisindeki basınç her yerde (A, B,
C,…) ve 1 konumunda yaklaşık aynı değeri alır yani,

olur. İşleme, 1. Kural gereği, sol taraftaki basıncı yazarak

başladık, yani

Karşıya sıçrama yaptığımız için, 3. Kural gereği, ters işlem kullanarak ifadeye eklemelerde
bulunacağız yani

Buradan sonra diğer basınç noktamıza varmış oluyoruz ve 4. Kural gereği bu ifadeyi ’ye
eşitliyoruz.

Örnek 3.4.
Manometreler özellikle belirli iki nokta arasında
yer alan yatay bir akış bölümü boyunca vana, ısı
değiştirici, dirsek veya viskoz kuvvetlerden kaynaklanan
basınç düşüşlerinin ölçümü için çok uygundur. Bu
durumda 1 ve 2 noktaları arasındaki basınç farkını veren
ifadeyi türetiniz.

Çözüm 3.4.
Burada 1 noktası sol tarafta olduğundan onu yazarak işleme başlayalım (1. Kural).

Şimdi 1 noktasından 2 noktasına doğru giderken 1 noktasına bağlı ilk yol aşağı yönde olduğundan bu
ifadeye ekleme yapacağız (2. Kural).

A ile B noktalarındaki basınçlar aynı yatay düzlemde bulunduklarından basınçları eşittir ve sıçrama
sonrasında ters işlem yaparak ifadeye eklemelerde bulunacak olursak (3. Kural)

12
 Akışkanlar Mekaniği I

Buradan sonra diğer basınç noktamıza varmış oluyoruz ve 4. Kural gereği bu ifadeyi ’ye
eşitliyoruz.

Örnek 3.5.
Yandaki şekilde yukarıdan aşağıya doğru akan
bir temiz su borusunun A noktasından basıncı
ölçülecektir. B noktasındaki basınç 87 kPa ve tüm
akışkanlar 20°C’de olduğuna göre PA nedir?

Çözüm 3.5.
Gerekli kurallar uygulanarak ifade aşağıdaki gibi elde edilebilir.

Manometrede kullanılan akışkanların 20°C’deki yoğunlukları tablolar yardımı ile bulunup

yerçekimi ivmesi ile çarpılırsa sıvılara ait aşağıdaki özgül ağırlık değerleri elde edilir.
, ,

Bu durumda,

olarak bulunur.

Örnek 3.6.
Bir tank içerisindeki suyun basıncı hava basılarak
belirli bir mertebeye kadar arttırılmıştır. Tank atmosferik
basıncın 85,6 kPa olduğu 1400 m yükseklikteki bir dağda
bulunmaktadır. Suyun, yağın ve cıvanın yoğunluklarını
sırasıyla 1000 kg/m3, 850 kg/m3 ve 13600 kg/m3 alarak,
h1=0,1 m, h2=0,2 m ve h3=0,35 m olması durumunda
tanktaki hava basıncını belirleyiniz.

13
 Akışkanlar Mekaniği I

Çözüm 3.6.
Gerekli kurallar uygulanarak ifade aşağıdaki gibi elde edilebilir.

olarak elde edilir.

Örnek 3.7.

İki su tankı, yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi birbirlerine eğik borulu bir cıvalı manometre ile
bağlanmıştır. İki tank arasındaki basınç farkı 20 kPa olduğuna göre a ve θ’yı hesaplayınız.

Çözüm 3.7.
Gerekli kurallar uygulanarak ifade aşağıdaki gibi elde edilebilir.

Şekle dikkatli bakacak olursak B’deki basınç A’dakinden daha fazladır çünkü cıvayı sol sütunda
yükselmeye zorlamıştır. Bu durumda olur. Denklemi düzenleyecek olursak
(İlk denklem)
elde edilir. Cıvanın yoğunluğu da aşağıdaki ifadeden elde edilir.

Bu değer ilk denklemde yerine konulursa

olarak elde edilir.

Şekilde a ile θ arasında aşağıdaki bağıntı bulunduğundan

→ olarak elde edilir.

14
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 3.8.
Yandaki şekilde 500 kg kütleye sahip bir yük, çapı D=1,2
m, et kalınlığı t=3 cm ve yoğunluğu 7990 kg/m3 olan AISI 316
paslanmaz çeliği üzerine dengededir. Kap içerisinde ise
yoğunluğu 780 kg/m3 olan yağ dolu olduğuna göre sağ taraftaki
yağ yüksekliğini bulunuz.

Çözüm 3.8.
AISI 316 paslanmaz çelik diskin hemen alt yüzeyine 1 noktası dersek, bu noktaya etkiyen basınç
iki şekilde hesaplanabilir. Yağ tarafından bu noktada oluşturulan basınç gerekli kurallar uygulanarak
aşağıdaki gibi elde edilebilir.

(ilk denklem)
Diğer yandan, sistem dengede olduğundan üst kısımdaki kütleler ve açık atmosfer basıncı tarafından 1
noktasına etkiyen basınç serbest cisim diyagramı çizilerek aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

(ikinci denklem)

İlk denklem ile ikinci denklem birbirlerine eşitlernirlerse,

olarak bulunur.

15
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 3.9.
Yandaki şekilde dikdörtgen bir levhadan oluşan
kapak 1,524 m genişliğinde olup B noktasından mafsallı ve
A noktasında bir düz duvara dayalı halde durmaktadır. Bu
durumda,
a) Deniz suyu basıncından ötürü kapağa gelen kuvveti
b) Levha ağırlığını ihmal ederek, duvar tarafından kapağa
yatay olarak uygulanan P kuvvetini
c) B noktasındaki mafsala etkiyen reaksiyon kuvvetlerini
hesaplayınız.

Çözüm 3.9.
a) Kapağın yüzey alanı hesaplamak için uzunluğunu (L) bulmak gereklidir.
ise

Kapağın ağırlık merkezi, geometrik şekli dikdörtgen olan homojen bir levha olduğundan, tam orta
noktasıdır. Bu noktanın tabana uzaklığı A noktasının yüksekliğinin yarısı karadır. Bu durumda ağırlık
merkezinin yüzeyden olan derinliği,

Patm kapağın her iki yüzüne de etkidiğinden hesaba katılmaz. Bu durumda, kapak üzerindeki bileşke
hidrostatik kuvvet,

b) Ne yapmamız gerektiğini daha iyi görebilmek için

serbest cisim diyagramını çizelim. Bu durumda P
kuvvetini bulabilmemiz için FR’nin etkidiği noktayı
bulmamız gerekecektir yani yBM .

16
 Akışkanlar Mekaniği I

Burada bilinmeyen sadece Ixx’dir. Kapak dikdörtgen olduğundan,

olarak bulunur. Buradaki – işareti, ağırlık merkezi orijin olarak kabul edersek, sadece aşağı yönü belirmek
amaçlıdır. Bu durumda B noktasına göre moment alırsak,

c) Serbest cisim diyagramı yukarıda verilmişti. Bu durumda,

Örnek 3.9.
A noktasından mafsallı 0,8 m yarıçapında ve 1 m
uzunluğunda bir silindir yandaki şekilde görüldüğü gibi
otomatik kapak olarak kullanılmakta olup su seviyesi 5
m’ye ulaştığında kapak A noktasındaki mafsala göre
dönme yaparak açılmaktadır.
a) Kapak açıldığı anda asilindir üzerine etkiyen
hidrostatik kuvveti ve etki çizgisini,
b) Silindir malzemesinin yoğunluğunu
hesaplayınız.

17
 Akışkanlar Mekaniği I

Çözüm 3.9.
Silindir yüzeyini ve bunun yatay ve düşey izdüşümleri
ile sınırlandırılan sıvı bloğunun serbest cisim diyagramı yanda
verilmiştir. Düşey ve yatay düz yüzeylere gelen hidrostatik
kuvvetler şu şekilde hesaplanır.

Yan yüzeye etkiyen yatay kuvvet bileşeni

Alt yüzeye etkiyen düşey kuvvet bileşeni

Akışkan bloğunun ağırlığı

Bileşke hidrostatik kuvvetin yatay bileşeni

Bileşke hidrostatik kuvvetin düşey bileşeni

Bileşke hidrostatik kuvvet

b) Konu içerisinde, şayet eğrisel yüzey tam ya da belirli bir kısım olarak çember profiline sahip ise, ona
etki eden bileşke hidrostatik kuvvetin çember merkezinden geçeceğini belirtmiştik. Bu durum göz önünde
bulundurulup A noktasına göre moment alıp sıfıra eşitlersek,

18
 Akışkanlar Mekaniği I

ve

Örnek 3.10.
Dikdörtgenler prizması şeklindeki bir depo farklı
hacimlere sahip cıva (γ=132900 N/m3), su (γ=9800 N/m3)
ve yağ (γ=8640 N/m3) ile dolduruluyor. Deponun uzun ve
kısa kenarlarının uzunlukları sırasıyla 6,5 m ve 2,15 m’dir.
Tankın sağ yanına etki eden toplam hidrostatik kuvveti ve
onun basınç merkezini hesaplayınız.

Çözüm 3.10.
Duvarı sıvı katmanlarının kapsadığı üç parçaya bölerek işlemlerimizi yapacağız. Patm, duvarın her
iki yüzeyi atmosfere açık olduğundan ihmal edilecektir. İşe ilk olarak her bir katman yüzeyinin ağırlık
merkezlerine etkiyen basınçları hesaplamakla başlayalım.

Her bir katman yüzeyine düşen bileşke hidrostatik kuvvetleri hesaplayalım.

19
 Akışkanlar Mekaniği I

olmaktadır. Buradan toplam hidrostatik bileşke kuvvetimizi,

Bu bileşke hidrostatik kuvvetin basınç merkezini bulabilmek için her bir katmandaki yüzeylere
etkiyen bileşke hidrostatik kuvvetlerin basınç merkezlerini bulmak gerekecektir. Atalet momentleri
dikdörtgen için,

ve olduklarından,

Serbest yüzey ile duvar arasındaki açı da θ=90°’dir (sin90°=1). Bu durumda basınç merkezi ( ve
serbest yüzeyin basınç merkezinden olan yüksekliği ( ),

ve

olarak hesaplanabilmektedir. Bu durumda,

Yandaki şekilde gösterildiği gibi hariç bütün diğer parametreler hesaplanmıştır. Bu

durumda, serbest yüzeye göre moment alarak işlem yapacak olursak,

20
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 3.11.
Bir vinç, su altı projesinde kullanılmak üzere denize, aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, beton
bloklar indirmektedir. Yoğunlukları 2400 kg/m3 olan beton blokların boyutları da 0,8 m × 0,8 m × 1,2
m’dir. Halatların ağırlığı 200 N’dir. Blok havada (ρhava=1,22 kg/m3) sabit iken vinç halatında oluşan
kuvvet, bloğun tamamen deniz suyunun (ρsu=1025 kg/m3) içerisinde sabit olduğu duruma nazaran oluşan
kuvvetten ne kadar daha fazladır.

Çözüm 3.11.
Beton bloğa etkiyen kuvvetleri serbest cisim diyagramı ile
gösterelim. Blok hem hava hem de suyun içerisinde sabit durmaktadırlar bu
yüzden toplam kuvvet 0’a eşittir. Düşey yöndekini yazacak olursak,

Şimdi denklemdeki bilinmeyen kuvvetleri hesaplayalım.

21
 Akışkanlar Mekaniği I

ise

olduğundan farkları
(Blok suya tamamen batırıldığında, vincin kaldırması
gereken kuvvette %42’lik bir düşüş sağlanmıştır)
Buradaki şu sonuç bizim için önemlidir. Havanın, içerisinde yer alan bir cisme uyguladığı
kaldırma kuvveti hesaba katılmayacak kadar küçüktür.

22
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 4.1.
Yandaki şekilde, bir su deposuna bağlı 5 adet boru ve bu
borulardaki suların akış yönleri gösterilmektedir. Boru çapları ve
borulardaki suların ortalama hızları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Her borudaki su sıcaklığı 10°C ve KH içerisindeki akış daimi
olduğuna göre 4 nolu borudaki ortalama hızı hesaplayınız.
Boru no 1 2 3 4 5
Vort (m/s) 4,5 7 8 ? 7
D (cm) 5 6 4 12 9

Çözüm 4.1.
Sabit bir kontrol hacmi için genel kütlenin korunumu denklemi

olarak ifade edilebilir. Daimi akış durumundan ötürü soldan ilk terim 0 olur.

Böylece denklem,

halini alır. KH’den her yerde akışa dik yönde seçildiğinden ve hız ortama olarak ifade edildiğinden denklem

veya

şeklinde ifade edilebilir. KH’den, 1 ve 4 nolu borulardan çıkış; KH’ye 2, 3 ve 5 nolu borulardan giriş olmaktadır.
Böylece aşağıdaki eşitlik yazılabilir.

Su sıkıştırılamaz bir akışkan olduğundan tüm yoğunluk ifadeleri birbirine eşit olur ve denklemden silinir. Bu
durumda denklem aşağıdaki gibi yazılabilir.

Şimdi her borunun kesit alanlarını bulalım.

23
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 4.2.
Bir saç kurutma makinesi aslında içine birkaç sıra halinde elektrik rezistansı yerleştirilmiş bir veya birkaç
bağlantılı kanaldan meydana gelmektedir. Bu boruların en arka kısmında yer alan ufak bir fan havayı kanal
içerisine emer. Rezistanslardan geçerken ısınan bu hava makine ağız kısmından dışarı çıkar. Aşağıda şematiği
verilen sisteme giriş ve çıkış yapan hava yoğunlukları sırasıyla 1,22 kg/m3 ve 1,06 kg/m3; makinenin giriş
kısmındaki açıklığın çapının ve çıkış kısmındakine oranı da 1,62 olduğuna göre bu makineden geçen havanın
ortalama hızındaki yüzde artışı, daimi akış koşullarını göz önünde bulundurarak, belirleyiniz.

Çözüm 4.2.
Sabit bir kontrol hacmi için genel kütlenin korunumu denklemi

olarak ifade edilebilir. Daimi akış durumundan ötürü soldan ilk terim 0 olur.

Böylece denklem,

halini alır. Saç kurutma makinesinin iç yüzeyini aşağıda görüldüğü gibi KH olarak seçelim. Giriş ve çıkış
yüzeylerinin normalleri giriş ve çıkış hızları ile çakıştığından uygun bir KH seçmişiz demektir.

24
 Akışkanlar Mekaniği I

Hız da ortama olarak ifade edildiğinden denklem

veya

şeklinde ifade edilebilir. Denklemi bizden istenen duruma indirgersek,

Örnek 4.3.

Üstteki şekilde de görüleceği üzere R yarıçapına sahip düz bir boru içerisinde daimi, laminer, sıkıştırılamaz
akış gelişmektedir. Giriş yüzeyindeki hız üniform dağılıma sahiptir. Hız her yerde boru eksenine paraleldir ve
değeri u1=U ’dur. Diğer yandan çıkış yüzeyindeki hız ise eksenel simetrik dağılıma sahiptir. Hız yine her yerde
boru eksenine paralel olmak kaydı ile boru cidarı üzerinde sıfır (u2 = 0), boru merkezinde ise maksimum değerine
(u2 = umaks) erişmektedir. Bu durumda U ile umaks arasındaki ilişkiyi ifade ediniz.

Çözüm 4.3.
Kontrol hacmi zaten soru içerisinde, kesikli çizgili hacim olarak bizlere verilmiştir. Bu KH için genel
kütlenin korunumu denklemi

olarak ifade edilebilir. Daimi akış durumundan ötürü soldan ilk terim 0 olur.

25
 Akışkanlar Mekaniği I

Böylece denklem,

halini alır. Giriş yüzeyindeki hız üniform olduğundan yani yüzey alanına göre bir değişim sergilemediğinden yani
bu tarz bir tanımlamanın o yüzeydeki ortalama hızı ifade ettiğinden (u1=U ) giriş kısmı direkt integral dışına
çıkabilir. Yani

Diğer yandan çıkış hızı için ortalama bir hız değeri elde edebilmek için yüzey alanı boyunca hızı integre
etmemiz gerekecektir. Tek çıkış olduğundan yukarıdaki ifade de aşağıdakine dönüşür.

Örnek 4.4.
0,92 m çapında, 1,35 m yüksekliğinde, üstü atmosfere açık
silindirik bir tank başlangıçta ağzına kadar su ile doludur. Tankın
taban kenarında yer alan 1,20 cm çapındaki boşaltım borusunun
tapası çekilerek suyun boşalması sağlanıyor. Boşalan suyun
ortalama hızı bağıntısıyla verilmektedir. Burada h,
tank içerisindeki suyun delik merkezinden olan yüksekliği, g ise
yerçekimi ivmesidir. Tank içerisindeki su seviyesinin 0,7 m’ye
düşmesi için geçecek olan süreyi hesaplayınız.

26
 Akışkanlar Mekaniği I

Çözüm 4.4.
Suyun, ilk anda kapladığı hacmi KH olarak belirleyelim. Su seviyesi azaldıkça KH’nin küçüldüğünü, yani
değişken bir KH olduğunu kabul edelim. Bu durumda, bir KH için genel kütlenin korunumu,

olarak yazabiliriz. Giren bir akışkan olmadığından

olarak ifade edilebilir. Toplam çıkan ifadesindeki çıkış sayısı bir, cosθ=cos0°=1 ve ortalama hız cinsinden V
ifadesi verildiğinden dolayı genel ifade aşağıdaki forma dönüşür.

KH içerisindeki suyun yoğunluğu, suyun sıkıştırılamaz olmasından dolayı sabit olduğundan yoğunluklar birbirini
götürür ve geriye aşağıdaki ifade kalır.

Her iki tarafın integralini alırsak, zaman

olarak elde edilir. Gerekli değerleri yerlerine yazarsak suyun 0,7 m’ye düşmesi için gereken zaman

Örnek 4.5.
Bir uçak şekilde de gösterildiği gibi 971 km/sa sabit hızıyla ilerlemektedir. Sol kanat alt kısmında yer alan
jet motorunu göz önüne aldığımızda, bu motor 0,80 m2 giriş alanına sahiptir ve 0,736 kg/m3 havayı içine doğru

27
 Akışkanlar Mekaniği I

çekmektedir. Durağan bir gözlemci yeryüzünden uçağa baktığında, uçağın jet motorundan çıkan egzoz gazlarının
hızının 1050 km/sa olduğunu tespit ediyor. Motordan çıkış yüzey alanı 0,558 m2 ve çıkan egzoz gazının yoğunluğu
da 0,515 kg/m3 olduğuna göre jet motoruna gönderilen yakıtın kütlesel debisini tayin ediniz.

Çözüm 4.5.
Kontrol hacmi zaten soru içerisinde, kesikli çizgili hacim olarak bizlere gösterilmiştir. Burada dikkatli
olunması gereken husus, KH her ne kadar sabit bir hacme sahip olsa da hareketlidir. Bu durumu göz önünde
bulundurup analiz yaptığımızda sonuçlar aşağıdaki gibi olmaktadır.

Bu durum için genel kütlenin korunumu denklemi

olarak ifade edilebilir. Uçak sabit bir hızla ilerlediğinden, bu itkiyi yaratmak için jet yani KH içerisinde gerçekleşen
prosesler de sabit bir hızla gerçekleşmektedir diyerek daimi akış kabulü yapabiliriz. Bu kabulle birlikte soldan ilk
terim 0 olur.

Böylece denklem,

halini alır. Giriş ve çıkış yüzeylerindeki hızları, hız değerleri çok yüksek olduğundan ortalama hızmış gibi kabul
edebiliriz. Bunun dışında seçilen KH’nin giriş ve çıkış yüzey normalleri ile hız vektörlerinin çakıştığını da
yukarıdaki şekilden açıkça görebilirsiniz. Bu durumda yukarıdaki denklem aşağıdaki denkleme dönüşür.

28
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 4.6.
Pitot ve piyezometre tüpleri (ya da statik basınç
portu), akış hızını ölçmede çokça kullanılan
ekipmanlardandır. İkisi tek bir sistem üzerine monte
edilirse Pitot-statik tüp elde edilir. Yolcu taşıma ve savaş
uçaklarının seyir hızları da farklı yerlere yerleştirilmiş
Pitot tüpleri ve statik basınç portları ile ölçülür fakat
yüksek hızlarda Pitot tüpü ucunda (yandaki şekil) oluşan
şok dalgaları yanlış ölçüm yapmamıza sebebiyet verir.
Şok dalgaları için çıkarılmış düzeltmeleri Bernoulli denklemine
uygularsak, bu bizlere Pitot tüpleri ile yüksek hızlı uçaklarda da
hız ölçümü yapabilme olanağı verir.
Bir piyezometre ve Pitot tüpü sırasıyla statik ve
statik+dinamik basınçları ölçmek üzere aşağıda gösterildiği gibi
yatay bir su borusuna bağlanmıştır. Bu durumda boru
merkezindeki sabit hızı belirleyiniz.

Çözüm 4.6.
Hız sabit, yani zamanla değişmediğinden akış daimidir. Akışkan da su olduğundan sıkıştırılamazdır. Bu
durumda 1 ve 2 noktaları arasında Bernoulli denklemini uygularsak,

Dikkat edilirse 2 noktasına gelen akışkan parçacığı o noktada yığın halinde bekleyen akışkan parçacıklarına
çarparak durmakta, hidrostatik basıncı sabit kalmak şartı ile (yükseklik 1 ve 2 noktalarında aynı) dinamik
basıncının hepsini statik basınca dönüştürmektedir. Yani V2=0 olmaktadır. Bu durum direkt olarak duvara çarpan
bir arabanın durması ile neredeyse aynıdır. Bu durumda denklem aşağıdaki forma dönüşür.

29
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 4.7.
Yanda, şırınga ucundan olan akış durumunun hem
fotoğrafı hem de şematiği verilmiştir. Şırınga pistonuna sabit bir kuvvet
uygulandığında, piston sabit bir hızla hareket etmekte ve şırınga
içerisindeki suyu belirli bir yüksekliğe çıkarabilmektedir. Pistona ilk
hareket verildiği andan itibaren şırınga içerisinden dışarısına daimi
akış söz konusudur.
a) Sırasıyla 1, 2 ve 3 noktalarından geçen bir akışkan parçacığının bu
noktalardaki birim kütle için enerjilerini Bernoulli denklemini
kullanarak kıyaslayınız.
b) Şırınga iç çapı 16 mm, şırınga ucunun iç çapı 3 mm, 1 ile 2
noktası arasındaki yükseklik farkı 42 mm ve 2 ile 3 noktaları
arasındaki yükseklik farkı da 194 mm ise 1 noktasındaki basıncı ve 2 noktasındaki hızı hesaplayınız.

Çözüm 4.7.
a) Bernoulli denklemini, birim kütle için enerjiler cinsinden aşağıdaki gibi ifade ederiz.

Bu duruma göre aşağıdaki yorumlar yapılabilir.

Nokta Akış enerjisi Kinetik enerji Potansiyel enerji

1 Yüksek Düşük Sıfır
2 Düşük Yüksek Düşük
3 Düşük Sıfır Yüksek

30
 Akışkanlar Mekaniği I

b) Bu şık içerisinde ilk olarak 1 noktasındaki basıncı bulmamız isteniyor.

Bu durumda ilk olarak 1 ile 2 arasında Bernoulli denklemini yazalım.

2 nolu akışkan parçası atmosferik ortama çıktığından gösterge basıncı 0

olur. Denklemi düzenleyecek olursak:

Burada bir adet denklemimiz olmasına rağmen üç adet bilinmeyenimiz

bulunmaktadır. Bunlardan ilki P1 diğer ikisi de hızlardır. Dikkat edilirse bir
önceki konuda (Kütlenin korunumu) uygun bir kontrol hacmi seçerek,
işlemleri çok basit bir eşitliğe indirgeyebiliyorduk. Bu durumda aşağıdaki KH’yi seçip kütlenin korunumunu
uygularsak,

olarak ifade edilebilir. Şırınga pistonu sabit bir hızla ilerlediğinden, şırınga
içerisinden dışarısına daimi akış söz konusu olduğu belirtilmişti,

Böylece denklem,

halini alır. Giriş ve çıkış yüzeylerindeki hızları, piston hareketinden dolayı ortalama hızmış gibi kabul edebiliriz.
Bunun dışında seçilen KH’nin giriş ve çıkış yüzey normalleri ile hız vektörlerinin çakıştığını da yukarıdaki
şekilden açıkça görebilirsiniz. Bu durumda yukarıdaki denklem aşağıdaki denkleme dönüşür.
(Akışkan sıkıştırılamaz, o yüzden )

31
 Akışkanlar Mekaniği I

Şimdi de 2 ile 3 arasında Bernoulli denklemini yazalım.

2 ve 3 noktasındaki akışkan parçacıklarının her ikisi de atmosfere açık olduğundan gösterge basınçlar P2=P3=0
olur. Bunun dışında 3 noktasındaki akışkan parçacığı durmuştur yani V3=0. Bu durumda denklem aşağıdaki formu
alır.

ise, kütlenin korunumundan gelen 2. denklik ile 1 noktasındaki hız,

olur. Bu iki hız bileşenini ilk denklikteki yerlerine yazıp işlemi çözersek,

Örnek 4.8.
İçerisinden suyun aktığı, gerektiğinde su debisini kontrol etmek için açılıp kapanabilen özel bir kapağa
sahip kanallara, geçitlere savak denmektedir. Şekilde, belirli bir debiye müsaade etmek için açılmış savak kapağı
görülmektedir. Sürtünme etkilerini ihmal ederek ve daimi akış koşullarını göz önünde bulundurarak 1 ve 2 noktası
arasındaki yükseklik farkını belirleyiniz.

32
 Akışkanlar Mekaniği I

Çözüm 4.8.
Burada bizden istenen durum yükseklik farkını bulmaktır. Bunu en basit şekilde yapmak için Bernoulli
denklemini iki nokta arasında, yükler cinsinden ifade edelim.

1 noktası su seviyesinin en üst noktasıdır ve kapağın sol tarafındaki suyun yüzey alanı çok geniştir. Bu sebeple 1
noktasındaki akışkan parçacığının hızı 0’a çok yakındır. Bu sebeple V1 ≈ 0 kabulü yapılabilir. Bunun dışında her iki
nokta da atmosfere açıktır bu sebeple gösterge basınçları P1=P2=0’dır. Bu durumda denklem aşağıdaki forma
dönüşür.

Örnek 4.9.
Bir köy, temiz su akan bir dereden pompa ile depoya basılan su (ρ=999 kg/m3) ile tüm ihtiyaçlarını
gidermektedir. Pompadan 45 L/s’lik debi ile su geçmektedir. Pompa ile bağlantılı elektrik motoru 16 kW
gücündedir ve verimi %88’dir. Pompanın giriş ve çıkış kesitleri aynıdır ve arasındaki yükseklik farkı ihmal
edilebilir.

Giriş ve çıkış kesitindeki kinetik enerji düzeltme faktörleri eşit ve 1,07’dir. Pompanın giriş ve çıkış kesitlerinden
ölçülen mutlak basınçlar sırasıyla 95 kPa ve 300 kPa ise
(a) Pompanın mekanik verimini belirleyiniz.
(b) Mekanik kayıplardan ötürü suda meydana gelen sıcaklık artışını belirleyiniz (cp=4,19 kJ/kg/K).

33
 Akışkanlar Mekaniği I

Çözüm 4.9.
(a) Pompa içerisinde gerçekleşen proseslerin zamana bir bağlılıkları yoktur bu yüzden akış daimi koşullar altında
değerlendirilebilir. Zaten enerji denklemi bu şekilde çıkartılmıştır.
Pompanın giriş (1 kesiti) ve çıkış (2 kesiti) arasındaki yükseklik farkı ihmal edilebilir yani
yazılabilir.
Daimi şartlar altında 1 ve 2 kesitleri arasında kalan su hacmi kontrol hacmi (KH) olarak seçilerek buraya
kütlenin korunumu uygulanırsa ifadesi elde edilir. Kütlesel debi aşağıdaki ifade ile elde edilebilir.

olarak elde edilir. Bunun dışında giriş ve çıkış kesit alanları eşit (A1=A2), akışkan da sıkıştırılamaz olduğundan giriş
ve çıkış hızları da birbirlerine eşittir yani:

Aynı KH’ye bu defa enerjinin korunumunu uygularsak

Denkliğini elde ederiz. Burada türbin olmadığı için türbin kaynaklı bir mekanik kayıp yoktur. Borulama sistemi ile
ilgili bir kayıptan da bahsedilmediği için 0 alınabilir. Bu durumda mekanik kayba sebep olan tek şey pompa
kaynaklı mekanik kayıplardır yani,

olur. Bunu da enerjinin korunumu denklemine eklersek

34
 Akışkanlar Mekaniği I

Bu değer tüm kayıplarından arındırılmış şekilde pompa tarafından akışkana aktarılan güçtür. Diğer yandan
elektrik motorunun verimi %88’dir yani kendisine verilen 100 birimlik gücün yalnızca 88 birimini mile
aktarabilmektedir. Bu durumda mile aktarılan güç,

olarak bulunur. Elektrik motorunun mile aktardığı güç ile milin pompaya aktardığı güç aynıdır yani
. İşte bu durumda pompanın verimi aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

(b) Pompaya mil ile aktarılan 14,08 kW’lık gücün sadece 9,23 kW’lık kısmı akışkana aktarılabilmiştir. Geriye
kalan fark ise sürtünme etkilerinden dolayı ısıl enerjiye dönüşür. Bu kayıp

kadardır ve bu kayıp nedeniyle akışkanda meydana gelen sıcaklık artışı aşağıdaki gibi olur.

Örnek 4.10.
Bir hidroelektrik güç santralindeki su 115 m
yükseklikten, 90 m3/s’lik debi ile türbine doğru akmaktadır.
Türbin ve bağlı bulunduğu jeneratör çiftinin toplam verimi
%82 ve şekilde de görüldüğü üzere 1 ile 2 noktası arasındaki
borulama sisteminde meydana gelen toplam tersinmez yük
kaybı 33 m olarak belirlendiğine göre üretilecek elektrik
gücünü hesaplayınız. Verimde %1’lik artış ne kadarlık bir
güce tekabül etmektedir, hesaplayınız.

Çözüm 4.10.
1 ve 2 noktası arasında yazılabilen enerji denklemi yükler cinsinden

şeklinde ifade edilir. Soruyu dikkatli bir şekilde irdelediğimizde her iki noktanın da atmosfere açık olduğunu
görürüz, bu da (etkin) olduğunu bizlere açıklar. Bu noktalardaki (geniş yüzey) akışkan parçacığının

35
 Akışkanlar Mekaniği I

hızı da neredeyse 0’dır yani denilebilir. Sistem içerisinde pompa da bulunmadığından =0

diyebiliriz. Bu durumda nihai denklem aşağıdaki gibi olur.

olarak bulunur. Yük cinsinden elde edilen bu ifadeyi güce çevirelim.

Bu değer, suyun türbine aktardığı yani türbinin faydalanabileceği güçtür. Elbette ki gerçek hayatta
tersinmezliklerin varlığını yok sayamayacağımızdan, türbin bu gücün hepsinden fayda üretemez. Türbin jeneratör
çiftinin toplam verimi %82 olduğundan, üretilebilecek elektrik gücü aşağıdaki formülle hesaplanabilir.

Verimde %1’lik artış, elektrik gücüne

daha katkıda bulunabilir. Burada, %1 lik artış, matematiksel olarak küçük bir artış gibi gözükse de durum gerçekte
böyle değildir. Bu artış ciddi bir artıştır. Mesela bu artışla birlikte günlük elektrik gücü ihtiyacı 15 kW’yı aşmayan
48 evin daha ihtiyacına karşılık verebilir.

Örnek 4.11.
Suya 18 kW faydalı mekanik güç verebilen bir pompa
ile alçaktaki bir hazneden yüksekteki bir hazneye yandaki
şekilde de görüldüğü gibi 0,03 m3/s’lik bir debi ile su
basılmaktadır. İki hazne yüzeyi arasındaki yükseklik farlı 42
m’dir. Sistemde meydana gelen mekanik kayıpların yalnızca
%68’i borulardaki sürtünme kayıplarından kaynaklandığına
göre,
(a) Borulama sistemi kaynaklı mekanik güç kaybını belirleyiniz.
(b) Pompanın verimini hesaplayınız.

36
 Akışkanlar Mekaniği I

Çözüm 4.11.
(a) 1 ve 2 noktası arasında yazılabilen enerji denklemi güçler cinsinden

şeklinde ifade edilir. Soruyu dikkatli bir şekilde irdelediğimizde her iki noktanın da atmosfere açık olduğunu
görürüz, bu da (gösterge) olduğunu bizlere açıklar. Bu noktalardaki (geniş yüzey) akışkan
parçacığının hızı da neredeyse 0’dır yani denilebilir. Sistem içerisinde türbin bulunmadığından
= 0 diyebiliriz. Bu durumda nihai denklem aşağıdaki gibi olur.

Burada türbin olmadığı için türbin kaynaklı bir mekanik kayıp yoktur. Bu durumda toplam mekanik kayba
borulama sistemi ve pompa kaynaklı mekanik kayıplar sebep olmaktadır.

Bu eşitliği yarım bıraktığımız denklemdeki yerine yazarsak, borulama sistemi kaynaklı mekanik güç kaybı

(b) Bulunan bu değer toplam mekanik güç kaybının sadece %68’idir. Geriye kalan %32’lik mekanik kayıp pompa
kaynaklıdır. Bu da yaklaşık 2,67 kW’ya eşittir yani . Böylece pompanın verimi
aşağıdaki denklikle kolayca bulunabilir.

37
 Akışkanlar Mekaniği I

Örnek 5.1.
Yatay bir borudan akmakta olan14 kg/s debideki suyu (ρ=998 kg/m3) yatayla 30° açı yapacak şekilde
saptırarak hızlandırmak için daralan bir dirsek kullanılmaktadır. Dirsek sol üst kısmından bir destek elemanı ile
kaynaklanmıştır ve oluşan tepki kuvvetleri aşağıdaki şekil içerisinde gösterilmiştir. Su, daimi olarak dirsekten
atmosfere atılmaktadır. Dirseğin giriş ve çıkış kesitlerinin alanları sırasıyla 113 cm2 ve 7 cm2’dir. Giriş ve çıkış
kesitlerinin merkezleri arasındaki seviye farkı ise 30 cm’dir. Dirseğin ağırlığı 120 N’dir ve içerisindeki suyun
ağırlığı da 105 N’dir. Bunun dışında dirseğin hem giriş hem de çıkış kesitinde tam gelişmiş türbülanslı akış vardır.
Bu durumda,
(a) Dirseğin giriş kesitinin merkezindeki etkin basıncı bulunuz.
(b) Dirseği yerinde tutmak için gereken kuvvet bileşenlerini hesaplayınız.

Çözüm 5.1.
(a) Akışın daimi olduğu soru içerisinde verilmiştir. Uygun bir KH’de soru içerisinde kesikli çizgilerle bizlere
verilmiştir. Sürtünme etkileri, soru içerisinde belirtilmediğinden büyük ihtimalle ihmal edilebilir yani Bernoulli
denklemi burada geçerlilik sağlamaktadır. Çıkış kısmında su atmosfere atıldığından bu kısımdaki etkin basınç

sıfırdır. Tek giriş ve tek çıkışın olduğu bu KH’ye kütlenin korunumu denklemi uygulanırsa
ifadesi elde edilir. Dirseğin hem giriş hem de çıkış kesitinde tam gelişmiş türbülanslı akış olduğundan β=1,025
alınabilir.
Giriş kesitinin tam orta noktası 1 ve çıkış kesitinin tam orta noktası 2 olmak üzere, Bernoulli denklemini iki
nokta arasında, yükler cinsinden uygularsak,

olur. Burada P1, V1 ve V2 bilinmemektedir. Hızlar, kütlesel debiler yardımı ile çıkarılabilir. Bu durumda,

38
 Akışkanlar Mekaniği I

olarak elde edilir ve Bernoulli denklemindeki yerlerine yazılırlarsa 1 noktasındaki basınç,

(b) Dirseği yerinde tutmak için gereken x doğrultusundaki kuvvet, x doğrultusunda yazılan daimi doğrusal
momentum denklemi ile bulunabilir.

x doğrultusunda kuvvet olarak sadece basınç kuvveti ve diğer kuvvetler içerisinde ele aldığımız destek
kuvvetinin x bileşeni bulunmaktadır.

Tek giriş ve tek çıkış yazarak toplam ifadesini kaldırırsak, x doğrultusunda yazılan doğrusal momentum
denkleminin son hali aşağıdaki gibi olur. Buradan destek kuvvetinin x bileşeni çekilirse,

Dirseği yerinde tutmak için gereken z doğrultusundaki kuvvet, z doğrultusunda yazılan daimi doğrusal
momentum denklemi ile bulunabilir.

z doğrultusunda kuvvet olarak çeşitli yerçekimi kuvvetleri ve diğer kuvvetler içerisinde ele aldığımız
destek kuvvetinin z bileşeni bulunmaktadır.

39
 Akışkanlar Mekaniği I

Tek çıkış yazarak toplam ifadesini kaldırırsak, z doğrultusunda yazılan doğrusal momentum denkleminin
son hali aşağıdaki gibi olur. Buradan destek kuvvetinin z bileşeni çekilirse,

elde edilir.

Örnek 5.2.
Yanda verilen şekil, bir yüzeyi su (ρ=999 kg/m3) ile
soğutmak için kullanılan lüleyi ve onun su borusu ile yaptığı
bağlantıyı göstermektedir. Soğutma işlemi esnasında su 0,6
L/s ile sabit debide akmaktadır. Lülenin giriş ve çıkış kısmının
çapları sırasıyla 16 mm ve 5 mm’dir ve bu kısımlardan geçen
akışkanın hız profili üniform kabul edilebilir. Lülenin kütlesi
0,12 kg, lüle içerisinde kalan suyun ağırlığı 0,0278 N, lüle
giriş kısmındaki mutlak basınç 464 kPa, kontrol hacmi
şekildeki kesikli bölge ve sürtünme etkileri ihmal edilebilir ise
dişli bağlantıya etkiyen net kuvveti hesaplayınız.

Çözüm 5.2.
Akışın soğutma işlemi esnasında daimi olduğu soru içerisinde verilmiştir. Uygun bir KH’de soru içerisinde
kesikli çizgilerle bizlere verilmiştir. Sürtünme etkileri de ihmal edilebilir denilmiştir. Bu veriler bize Bernoulli
denklemi lüle giriş ve çıkış kısımları arasında geçerlilik sağladığını göstermektedir.
Çıkış kısmında su atmosfere atıldığından bu kısımdaki etkin basınç sıfırdır. Bunun yanı sıra yan
yüzeylerindeki etkin basınçta sıfırdır. Lüle giriş kısmındaki etkin basınç ise 464 kPa – 101,325 kPa = 362,675 kPa
olmaktadır.
Tek giriş ve tek çıkışın olduğu lülenin iç yüzeyi KH olarak seçilip kütlenin korunumu denklemi
uygulanırsa ifadesi elde edilir. Bunları aşağıdaki gibi hesaplayabiliriz.

40
 Akışkanlar Mekaniği I

Lülenin hem giriş hem de çıkış kesitinde hız profili üniform olduğundan β=1 alınır.
Dişli bağlantıya etkiyen z doğrultusundaki net kuvvet, z doğrultusunda yazılan daimi doğrusal momentum
denklemi ile bulunabilir.

z doğrultusunda kuvvet olarak su ve lüle için yerçekimi kuvvetleri, basınç kuvveti ve diğer kuvvetler
içerisinde ele aldığımız destek kuvveti bulunmaktadır.

Tek giriş ve tek çıkış yazarak toplam ifadesini kaldırırsak, z doğrultusunda yazılan doğrusal momentum
denkleminin son hali aşağıdaki gibi olur.

Buradan dişli bağlantıya etkiyen z doğrultusundaki net kuvvet çekilirse,

ifadesi elde edilir. Bu ifadeye denklem 1 dersek, burada üç adet bilinmeyenimiz ( vardır.
Denklemin çözülebilmesi için iki adet denkleme daha ihtiyacımız vardır. Lülenin giriş ve çıkış kesitlerinin tam orta
noktaları arasında Bernoulli denklemi yazılırsa,

41
 Akışkanlar Mekaniği I

olarak bulunur ki bu da 2. denklemimizdir. Son denklemimiz ise kütlenin korunumundan elde edilir.

Bu 3. denklem, 2. denklemde yerine yazılırsa,

olarak elde edilir. Bu da 3. denklemde yerine yazılırsa

elde edilir. Bu elde edilen değerler de 1. denklemde yerine yazılırsa,

olarak bulunur. Değeri pozitif çıktığından yönü yukarı tarafa doğrudur.

Örnek 5.3.
Ortalama hızı bir lüle ile 25 m/s’ye çıkartılan 8,5 kg/s
debiye sahip su jeti, sabit, dairesel bir plakaya dik olarak
çarpmaktadır. Plaka yüzeyine çarpan su, plaka üzerinden
ayrılmadan her yöne eşit şekilde dağılmaktadır. Kontrol hacmi,
şekil içerisinde kesikli çizgi ile belirtilmiştir ve akış daimidir.
Momentum akısı düzeltme faktörünü β =1,03 alarak plakayı
yerinde sabit tutabilmek için yatay yönde uygulanması gereken
net kuvveti hesaplayınız.

42
 Akışkanlar Mekaniği I

Çözüm 5.3.
Akışın daimi olduğu soru içerisinde verilmiştir. Uygun bir KH’de soru içerisinde kesikli çizgilerle bizlere
verilmiştir. Kütlesel debi de verilmiştir. Lüleden çıkan su jeti atmosfere çıkış yapmıştır dolayısıyla hem KH’ye
giren hem de KH’den çıkan suyun basıncı Patm’dir. Plakanın ağırlığı yatay yönde etkimemektedir. Bu durumda x
doğrultusunda yazılan daimi doğrusal momentum denklemi aşağıdaki gibi olur.

x doğrultusunda kuvvet olarak sadece diğer kuvvetler içerisinde ele aldığımız destek kuvvetinin x bileşeni
bulunmaktadır.

Tek giriş yazarak toplam ifadesini kaldırırsak, x doğrultusunda yazılan doğrusal momentum denkleminin
son hali ve çıkan sonuç aşağıdaki gibi olur.

43