Aralin 4

Mga Pinagkukunang -Yaman

Ang bansang Pilipinas ay

sagana sa mga likas na yaman
Bigyang- tulad ng yamang-lupa, yamang-
Pansin tubig, yamang-hayop, at yamang-
mineral. Ang lahat ng ito ay ginagamit upang
matugunan ang mga pangangailangan ng
mga tao. Ito ay katangi-tanging yaman na
kailangang pangalagaan. Ang mga yamang ito
ay limitado kung kaya dapat na pagtulungan
ng mamamayang panatilihin itong sagana
hanggang sa susunod na henerasyon. Ang pag-
mamalabis, walang pakundangang paggamit,
pagpapabaya, at pagwawalang-bahala ay ilan
sa mga suliraning kinakaharap ng mga yamang-
likas. Imulat natin ang ating mga mata para
sa masaganang kinabukasan ng susunod na
henerasyon.
Natatanging Pokus
v Ano-ano ang mga pinagkukunang-yaman?
v Bakit mahalagang pangalagaan ang mga
pinagkukunang-yaman?
v Paano natin masisiguro na ang mga batang
ngayon lang isinilang ay may yaman pang
pakikinabangan?
Mga Susing Salita / Pangalan
• alienable
Ano ang Masasabi Mo?
Masdan Mo ang Kapaligiran
(Asin)
Wala ka bang napapansin sa iyong kapaligiran?
Kay dumi na ng hangin, pati na rin ilog natin.
Hindi na masama ang pag-unlad at malayo-layo na rin
ang ating narating,
Ngunit masdan mo ang tubig sa dagat dati’y kulay
asul ngayo'y naging itim.
Ang mga batang ngayon lang isinilang, may hangin pa
kayang matitikman,
May mga puno pa kaya silang aakyatin,
May mga ilog pa kayang lalanguyan?
Lahat ng bagay na narito sa lupa biyayang galing sa
Diyos kahit noong ika’y wala pa.
Pakaingatan natin at ’wag nang sirain pa pagkat pag
kanyang binawi tayo'y mawawala na.
Ang mga dumi nating ikinalat sa hangin sa langit 'wag
na nating paabutin
Upang kung tayo’y pumanaw man, sariwang hangin
sa langit natin matitikman.

• populasyon
• lakas-paggawa Natatandaan mo ba ang awitin na “Masdan
Mo ang Kapaligiran?” Ano ang mensaheng nais
• sinsin
ipaabot ng awitin sa mga tao? Sang-ayon ka ba
na kailangang isakripisyo ang kapaligiran upang
maabot ang kaunlaran? Bakit?

42
 PINAGKUKUNANG-YAMAN
Ang pinagkukunang-yaman ng isang bansa
ay mahalagang aralin na kailangang malaman
ng bawat mag-aaral na Pilipino. Hindi batid
ng lahat sa atin ang yamang taglay ng bansa
kung kaya kalimitang hindi naaayon sa totoong
kalagayan at katayuan nito ang ating pagtingin.
Kung minsan, sinisisi natin ang kahirapan sa
kakulangan ng yaman o kaya ay sumosobra
tayo sa pagtantiya ng tunay na lawak ng yaman
ng ating bansa; ngunit, ano nga ba ang tunay
na kondisyon ng yaman ng bansa? Sama-
sama nating tuklasin ang kalagayan ng mga
pinagkukunang-yaman ng Pilipinas.
Ang anumang bagay na ginagamit sa produk-
siyon at tumutugon sa mga pangangailangan ng
tao ay tinatawag na pinagkukunang-yaman. May
tatlong uri ito — likas na yaman, yamang-tao, at
yamang-pisikal.
Ang Likas na Yaman
Ang likas na yaman ay binubuo ng mga
biyaya ng lupa, karagatan, ilog, kagubatan, at
kapaligiran na ginagamit sa produksiyon at
tumutugon sa mga pangangailangan ng mga
tao. Ito ay tinatawag na biyaya ng kalikasan.
Kadalasan, ang mga ito ay nasa anyong hilaw na
materyal at kinakailangang dumaan sa proseso
para mapakinabangan.
Ang likas na yaman ay may dalawang uri: ang
yamang napapalitan at yamang di-napapalitan.
Kapag naunawaan mo ang pagkakaiba ng
dalawang ito, higit mong mapahahalagahan ang
matalinong paggamit ng mga likas na yaman.
• Yamang Napapalitan — Tumutukoy ito sa
mga yamang likas na agad napapalitan sa
madaling panahon matapos gamitin.
• Yamang Di-Napapalitan — Tumutukoy ito
sa mga yamang likas na matapos magamit
ay hindi agad mapapalitan sa madaling
panahon.
Ang ating bansa ay mayaman sa mga likas
na yamang napapalitan kagaya ng mga yamang-
gubat, yamang-dagat, iba’t ibang uri ng hayop
at halaman, at yamang-lupa. May taglay rin
itong iba’t ibang mineral na hindi napapalitan.
Sa pamamagitan ng mga likas na yamang ito,
natutugunan natin ang mga pangangailangan sa
mga hilaw na materyal na ginagamit sa paglikha
ng mga produktong nakatutugon sa ating
mga pangangailangan at kagustuhan. Ang iba
namang materyal ay inaangkat ng ibang bansa
upang gawing mga produktong makatutugon sa
pangangailangan ng pandaigdigang pamilihan.
Mga Uri ng Likas na Yaman
1. Yamang-Lupa — Ang Pilipinas ay may
kabuuang sukat na humigit-kumulang
300 000 kilometro kuwadrado (km2). Isa
ito sa pinakamalawak na kapuluan sa
buong daigdig. Binubuo ito ng mahigit na
7 100 maliliit at malalaking isla. Ang mga
pangunahing isla ay ang Luzon, Mindanao,
Bohol, Palawan, Samar, Leyte, Panay, Negros,
Cebu, Mindoro, at Masbate. Ang ating bansa
ay nahahati sa tatlong pangunahing pangkat
ng mga isla—Luzon, Visayas, at Mindanao.
Ang Luzon ay may kabuuang sukat na
104 687.8 km2. Pangalawa ang Mindanao
na may kabuuang sukat na 94 630.1 km2.
Samantala, ang Visayas ay may 57 201.9 km2.
43
 Sa kabuuang sukat ng lupa ng bansa
noong 2006, mahigit sa kalahati ng lupain
ay itinuturing na kagubatan o timberland at
ang natitirang bahagi ay may klasipikasyong
alienable at disposable land o lupang
maaaring ipagbili o ilipat sa iba upang
maging pansariling pag-aari.
Sa mga kakahuyan, ang klasipikasyon
ay nababatay sa taas o elebasyon ng kapali-
giran. Ang mga lupaing may dalisdis na 18o
(digri) ay may klasipikasyon na forest- land.
Mahalaga ang pagkakaroon ng dalisdis
upang maiwasan ang malaganap na erosyon.
Naitala na ang 42% ng kabuuang sukat
ng Pilipinas ay may klasipikasyong public
domain at ang 58% ay lupaing alienable.
Napakahalaga ng yamang-lupa dahil sa
nagbibigay ito ng maraming kapakinabangan
sa mga tao tulad ng pinagkukunan ng
ating mga pagkain. Ang ating bansa ay
umaasa pa rin sa agrikultura. Sa katunayan,
halos kalahati ng ating populasyon ay
umaasa sa pagsasaka bilang pangunahing
ikinabubuhay. ang metal, di-metal, at mineral fuel o pang-
Ang 45% ng kabuuang sukat ng lupain
ay naitalang ginagamit at nalilinang para
sa gawaing pagsasaka. Dalawa ang uri ng
produkto na maaaring makuha sa lupa, mga
44
produktong pagkain at mga produktong
komersiyal. Ang palay ang pinakamalaganap
na pananim sa kapuluan kaya hindi naka-
pagtatakang ang bigas ang pangunahing
pagkain ng mga mamamayan. Ang kapatagan
ng Luzon ang may pinakamalaking produk-
siyon ng palay. Samantala, ang mga pro-
duktong komersiyal gaya ng tabako, abaka,
at goma ay itinatanim bilang materyal sa
mga produktong pangkomersiyo. Makikita
sa Talahanayan 4.1. ang mga produktong
pang-agrikultura.
Ang lupa ay mahalaga sa agrikultura
ngunit ang itinatanim ay inaayon sa uri ng
lupa. May mga lupang mataba at angkop
sa pagsasaka. May mga lupang sadyang
mabato at hindi angkop para sa pagsasaka.
Ang kalidad ng lupa sa iba’t ibang lugar ay
nagkakaiba rin. Halimbawa ng uri ng lupa na
angkop sa pagsasaka ay ang alubyal. Ang lupa
na pinong alubyal ay mabuting taniman ng
palay. Ganito ang mga lupa na matatagpuan
sa lalawigan ng Cagayan at Cotabato. Ang
magaspang na alubyal ay mainam para sa
pagtatanim ng tubo. Ito ay matatagpuan
sa mga lalawigan ng Tarlac, Pampanga, at
Negros Occidental.
Bagamat malaki ang sukat ng lupaing
pang-agrikultura, sa pagdaan ng panahon ay
lumiliit ang lawak ng sakahan. Ang pagba-
bago ng klima ay may malaking pinsala ring
naidudulot sa mga lupain.
2. Yamang-Mineral — Isa pang pangunahing
likas na yaman ng bansa ay ang mga minahan.
Ang mga deposito ng iba’t ibang mineral
ay nakakalat sa buong kapuluan. Ang mga
pangunahing mineral na matatagpuan sa
bansa ay nahahati sa tatlong kategorya:
gatong. Ang mga mineral ay isang uri ng
yamang matatagpuan sa ilalim ng lupa. Ang
mahahalagang metal na mineral ng ating
bansa ay ang ginto, pilak, kromito, nikel,
tanso, tingga, at manganese.
 Talahanayan 4.1
Agricultural Production by Type of Crop (2010 to 2012)
(in thousand metric tons)
2010 2011 2012
Crop
Quantity Value Quantity Value Quantity Value
Total 75 583.2 673 210.3 87 294.5 802 720.7 88 001.9 797 731.0

A. Cereals 22 149.1 299 343.4 23 655.3 341 963.3 25 439.2 386 192.3

Palay 15 772.3 229 645.0 16 684.1 254 265.2 18 032.4 292 125.4

Corn 6 376.8 69 698.4 6 971.2 87 698.1 7 406.8 94 066.9

B. Major Crops 49 706.8 320 867.4 60 094.5 396 951.4 58 953.3 350 504.5

Coconut 15 510.3 81 273.9 15 244.6 120 889.8 15 862.4 88 829.3

Sugarcane 17 929.3 38 547.9 28 376.5 56 185.5 26 395.9 42 497.4

Banana 9 101.3 106 485.7 9 165.0 102 556.9 9 226.0 108 128.7

Pineapple 2 169.2 10 889.6 2 246.8 14 334.6 2 397.6 17 742.5

Coffee 94.5 5 502.2 88.5 6 190.9 88.9 6 108.4

Mango 825.7 17 892.3 788.1 18 598.7 768.2 19 521.0

Tobacco 40.5 2 544.7 44.9 3 008.1 48.1 3 427.6

Abaca 66.5 2 353.8 68.6 2 706.7 68.5 2 710.3

Rubber 395.2 24 311.2 425.7 30 667.4 443.0 21 622.3

Cassava 2 101.5 12 020.3 2 209.7 14 142.0 2 223.1 15 628.6

Camote 541.3 5 472.1 516.3 5 886.3 516.4 6 144.9

Peanut 29.6 877.3 29.7 929.7 29.1 994.3

Mongo 27.1 1 400.4 33.0 1 766.3 32.4 1 481.3

Onion 135.4 2 695.4 128.4 4 754.7 124.8 3 886.0

Garlic 9.6 716.8 9.1 916.4 8.5 774.4

Tomato 204.3 2 126.6 203.6 2 542.7 203.6 2 823.5

Eggplant 208.2 2 446.8 208.0 4 216.0 211.9 3 601.6

Cabbage 129.0 929.8 125.3 2 251.8 126.4 1 651.4

Calamansi 188.3 2 380.6 182.6 4 407.0 178.5 2 931.0

C. Other Crops 3 727.1 52 999.5 3 544.8 63 806.0 3 609.4 61 034.4

Sanggunian: http://www.nscb.gov.ph/
45
 Ang deposito ng mga mineral ay mata-
tagpuan sa mga bulubunduking rehiyon
sa bansa. Sa pagmimina ng mamahaling
metal, ang ginto ang may pinakamalawak
na produksiyon. Dahil dito, itinuturing ang
Pilipinas na isa sa mga bansang nangu-
nguna sa produksiyon ng ginto sa buong
mundo. Ang malalaking deposito ng ginto
ay matatagpuan sa Mountain Province,
Paracale, Masbate, at Surigao. Ang lalawigan
ng Masbate ang may pinakamayamang depo-
sito ng ginto sa bansa. Dito nagmumula ang
humigit-kumulang na 75% ng kabuuang pro-
duksiyon ng bansa.
Ang pilak ay nakukuha sa pagmimina ng
ginto dahil ito ay nakahalo sa ginto. Ang pilak
ay ginagamit sa potograpiya at pelikula. Tulad
ng ginto, ang tanso ay isa rin sa mahahalagang
metal sa bansa. Ito ay matatagpuan sa
Mankayan, Mountain Province. Samantala,
ang pangunahing minahan ng kromito ay
matatagpuan sa Zambales, Camarines Sur,
Surigao, at Misamis Oriental. Itinuturing din
ang Pilipinas na pangunahing prodyuser ng
kromito sa buong mundo. Ginagamit ang
kromito bilang hilaw na materyal sa paggawa
ng kromyum na ginagamit sa paggawa ng
mga kutsilyo, itak, at mga instrumentong
pang-opera.
Sa Cebu, Negros Occidental, Marinduque,
Benguet, Samar, at Pangasinan naman maki-
kita ang mga minahan ng tanso. Ang tanso
46
ay ginagamit sa paggawa ng mga kawad
ng koryente dahil ito ay isang mabisang kon-
duktor ng elektrisidad. Ang malalawak na
deposito ng bakal ay matatagpuan naman
sa Camarines Norte, Samar, Marinduque,
Bulacan, Ilocos Norte, Zamboanga, at Cebu.
Ito ay ginagamit sa paggawa ng mga kaga-
mitang yari sa bakal.
Ang tingga naman ay makukuha sa pag-
proseso ng mina ng tanso at ginto. Ito ay
mainam na gamit sa paggawa ng baterya.
Samantala, ang mga deposito ng manganese
ay matatagpuan sa Quezon, Marinduque,
Negros Oriental, Bohol, Palawan, Tarlac, at
Samar.
Ang mga mineral na di-metal ay binubuo
ng marmol, limestone, buhangin at graba,
mineral na asin, at buhanging silica. Ang
marmol ay ginagamit sa arkitektura, eskul-
tura, at konstruksiyon. Matatagpuan ang
deposito ng marmol sa Romblon at sa
Teresa, Rizal. Ang limestone na sangkap
sa paggawa ng semento ay ginagamit din
sa konstruksiyon, agrikultura, industriya
ng kemikal, at sa iba pa. Ang deposito ng
limestone ay nasa Guimaras, Benguet,
Rizal, at Surigao. Tanyag ang buhangin
at graba bilang panghalo sa sementong
siyang sangkap sa paggawa ng mga gusali.
Ginagamit naman ang mineral na asin sa
pagkain at sa pagpreserba ng mga isda. Ito
ay kadalasang minimina sa tabing-dagat.
Ang buhanging silica ay ginagamit naman sa
paggawa ng salamin na nakukuha rin sa may
tabing-dagat.
Ang petrolyo ay itinuturing na pinaka-
mahalagang mineral na panggatong. Ang
potensiyal na yamang-petrolyo ng Pilipinas
ay tinatayang nasa kabuuang 27 905 milyong
bariles ng langis at 58 870 bilyong kubikong
talampakan ng gas. Ang reserba ng petrolyo
ay matatagpuan sa 16 na sedimentary basin
sa buong bansa mula sa Cagayan Valley Basin
sa hilaga hanggang sa Dagat Sulu sa timog.
 Ayon sa ulat ng Kagawaran ng Enerhiya,
ang natural gas ng Pilipinas ay tinatayang
nasa kabuuang 25.7 hanggang 39.5 trilyong
kubikong talampakan. Ito ay may apat na
uri at ang pinakapangunahing uri ay ang oil-
gas na matatagpuan sa Camago-Malampaya
sa Palawan, sa San Antonio, Cagayan, at sa
Libertad, Cebu.
May malaki ring potensiyal ang yamang-
karbon (coal resources) ng Pilipinas na
naghihintay na magalugad at mapaunlad.
Tinatayang nasa 458 milyong metriko tone-
lada ang reserba ng bansa.
Tunay na malaki ang potensiyal ng indus-
triya ng pagmimina na makatulong sa pag-
unlad ng bansa. Ngunit tulad ng iba pang
yaman ng bansa, kailangang matutuhan ng
bawat Pilipino ang wastong pangangalaga,
paggamit, at konserbasyon ng mga yamang-
mineral upang lubos na mapakinabangan at
makatulong ang industriya ng pagmimina sa
pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
3. Yamang-Gubat — Bukod sa yamang-lupang
agrikultural, ang bansa ay mayaman din sa
yamang-gubat. Katunayan, sa kabuuang sa paggawa ng produkto na yari sa kahoy
sukat ng lupain ng bansa, ang kagubatan tulad ng tabla, uling, uway, goma, plywood,
ang may pinakamalaking bahagdan. Tina- at veneer. Ang ilan sa iba’t ibang uri ng puno
tayang may 15 854 922 ektarya o 52.9% na matatagpuan sa bansa ay dipterocarp
ang nasasakupan ng mga kagubatan. Ang gaya ng apitong, guijo, tangile, yakal,
Timog Katagalugan ang may pinakamalawak mayapis, at lauan; molave; pino; mangrove
na kagubatan sa bansa. Ito ay may 2.52 milyong gaya ng busain, pototan, langarai, at tangal;
ektarya o 15.9% ng kabuuang sukat ng dalampasigan gaya ng talisay, dapdap, agoho,
kagubatan. Ang National Capital Region (NCR) at tawalis; at mossy gaya ng lokinai at igem.
ang may pinakamaliit na sukat na umaabot
Sa kagubatan din nagmumula ang mga
lamang sa 15 368 ektarya o 0.1% ng kabuuang
produktong iniluluwas sa ibang bansa. Ito ay
sukat. Mahalaga ang kagubatan bilang lagarian
ang mga tabla, plywood, at veneer. Kapaki-
ng tabla, pastulan, o tahanan ng mga hayop
pakinabang din ang kagubatan bilang
at ligaw na halaman. Nagbibigay rin ito ng
pastulan o tirahan ng maiilap na mga hayop.
proteksiyon sa mga watershed at isinasa-
Ang pastulan ay ang bahagi ng gubat na
ayos ang daloy ng tubig sa iba’t ibang lugar.
walang mga puno. Tinatawag itong logged-
Ang Pilipinas ay naging tanyag dahil over. Nagsisilbi ring pook-liwaliwan ang
sa mayamang gubat nito. Iba’t ibang uri kagubatan sa pamamagitan ng pagtatayo
ng puno ang matatagpuan sa bansa. Ito ng mga pambansang parke. Pinalalakas nito
ang tumutustos sa mga pangangailangan ang turismo ng bansa.

47
 Talahanayan 4.2
Quantity of Production of Logs or Lumber, Plywood, and Veneer (1985 to 2012)
(in thousand cubic meters)

Year Logs Lumber Plywood Veneer

1985 3 568 1 062 350 77
1986 3 434 977 424 73
1987 4 147 1 233 517 75
1988 3 809 1 033 415 85
1989 3 169 975 344 61
1990 2 503 841 397 49
1991 1 922 726 321 54
1992 1 438 647 331 80
1993 1 022 440 273 65
1994 957 407 258 39
1995 758 286 290 19
1996 771 313 508 82
1997 556 351 484 62
1998 634 222 246 59
1999 730 288 243 89
2000 800 150 286 178
2001 571 197 292 135
2002 403 163 350 172
2003 506 246 351 152
2004 768 339 386 180
2005 841 288 314 133
2006 1 036 432 317 95
2007 881 362 281 124
2008 815 358 235 101
2009 801 304 253 88
2010 557 377 276 136
2011 871 370 300 114
2012 862 218 276 129
Sanggunian: http://www.nscb.gov.ph/

Batay sa talahayan, ano ang kalagayan ng produksiyon ng mga kahoy sa bansa sa loob ng
mahabang panahon?

48
 Batay sa talahanayan ng produksiyon ng brackish water fishpond, at 250 000 na resorses
mga uri ng kahoy, unti-unting lumiliit ang mula sa mga ilog, lawa, at reservoir. Malawak
produksiyon nito sa paglipas ng panahon. din ang mga coral reef na pinamamahayan
Nangangahulugan ito ng pagkaubos ng mga ng maliliit na mga isda at halamang-dagat.
puno na ginagamit para sa iba’t ibang
produkto. Maraming kapakinabangan ang hatid ng
yamang-tubig. Ito ay ang mga sumusunod:
Bukod sa tuwirang kapakinabangan ng
yamang-gubat, narito ang ilan sa mga di- • Pinagkukunan ng iba’t ibang uri ng isda at
tuwirang gamit na nakukuha sa gubat. Ito ay lamang-dagat;
ang mga sumusunod: • Ginagamit bilang inumin at ginagamit sa
paglilinis at paglalaba;
• Nagpapalinis sa maruming hangin;
• Pinagkukunan ng lakas -enerhiya;
• Sumusugpo sa pagkaagnas at pagguho ng
lupa; • Ginagamit bilang daungan at daanan ng
transportasyon;
• Binabawasan ang pinsala ng baha at
nagsisilbing pananggalang sa bagyo; • Ginagamit sa irigasyon at iba pang gawaing
agrikultural; at
• Inaayos ang daloy ng tubig;
• Pinagkukunan ng hanapbuhay.
• Nagsisilbing kublihan ng mga hayop at
ibon; at
• Pinanggagalingan ng mga prutas, gamot,
panggatong, at palamuti.
4. Yamang-Tubig — Ang Pilipinas ay isang
kapuluang napaliligiran ng anyong tubig,
kaya’t bukod sa pagsasaka, ang pangingisda
ay ikalawa sa ikinabubuhay ng mamamayang
Pilipino. Higit na malawak ang ating yamang-
tubig kumpara sa ating yamang-lupa. Ang
yamang-tubig ng bansa ay binubuo ng
mga dagat, ilog, at lawa na nagagamit na
pangisdaan, look na daungan ng mga bapor
at bangka, at talon na pinagkukunan ng
enerhiya.
Mahigit dalawang porsiyento ng kabuuang
Isang likas na pangisdaan ang ating huli ng isda sa buong mundo ay nanggagaling
bansa dahil ang coastline nito ay nagtataglay sa ating bansa. May kabuuang 2 157 na
ng sukat na 17 460 kilometro at humigit- species ng isda ang matatagpuan dito. Ang
kumulang na 26.6 milyong ektarya ng sampung pangunahing isda sa bansa ay ang
coastal water at 193.4 milyong ektarya ng mga sumusunod: round scad o galunggong,
oceanic water. Ang pangisdaang panloob na sardinas (tamban, tunsoy), frigate tuna
nakapaligid, nakapagitan, at nag-uugnay sa (tulingan), anchovy (dilis), slip mouth
kapuluan ay may sukat na 176 032 ektarya. Ang (sapsap), yellow fish o albacore, big-eyed
bansa ay may kabuuang 338 393 lawak ng mga scad (matambaka), threadfin bream (bisugo),
swampland, 253 854 ektarya ng mga fresh at round herring (tulis), at skipjack (gulayasan).

49
 Ang mga tinatawag na inland fish ay
ang bangus, tilapia, hito, dalag, at kanduli.
Ang mga hipon, sugpo, alimango, at tahong
ay makikita rin sa bansa. Ang kabuuang
produksiyon sa isda ay nanggaling mula
sa komersiyal na pangingisda (commercial
fishery), akwakultura (aquaculture) at muni-
sipal na pangingisda (municipal fishery). Ang
akwakultura ang may pinakamalaking bahagi
sa produksiyon na nakapagtala ng 29.61%.
Karamihan dito ay mga bangus at sugpo.
5. Yamang-Hayop — Masasabing di-gaanong
marami ang mga uri ng hayop sa bansa.
Ang ilan sa mga hayop ay napadpad noong
panahon ng Pleistocene anim na milyong
taon na ang nakararaan.
Ang ilan sa mga hayop na napadpad
sa bansa ay ang mga usa, mababangis na
baboy-ramo, mga pusa, at mga unggoy.
Ang mga mammal gaya ng tamaraw, mouse
deer, tarsier, at pangolin ay nakarating din
sa bansa. May 75 uri ng species ng ibon ang
matatagpuan sa bansa. Halimbawa ng mga
ito ay ang kingfisher, quila, cuckoo, kalapati,
at parrot. Ang mga paruparo ang nagbibigay
ng magandang kulay sa paligid. May 700 uri
ng paruparo sa bansa.
Maraming mahahalagang hayop na
tanging sa Pilipinas lamang matatagpuan.
Ang ilan sa mga ito ay ang tamaraw na
makikita sa Mindoro, tarsier sa Bohol, ang
pinakamaliit na mouse deer o pilandok na
matatagpuan sa Balabac, Palawan.
Maipagmamalaki ng bansa ang mga
ibon at maiilap na hayop na tanging dito
lamang sa Pilipinas matatagpuan. Ang
halimbawa nito ay ang mga sumusunod:
kalangay, loro, tarat, at maya. Sa Mindanao
matatagpuan ang ilan sa maiilap na
hayop tulad ng dagang-usa at armadillo.
50
May mga natatanging uri ng species ng iba’t
ibang hayop sa mundo na sa Pilipinas lamang
makikita. Mula sa walong uri ng mga pagong sa
buong mundo, lima sa mga ito ang makikita sa
ating bansa. Ito ay ang mga Green Turtle, Hawk-
bill, Leatherback, Olive Ridley, at Loggerhead.
Maging ang pinakamaliit na isda sa mundo na
kung tawagin ay Buhi ay matatagpuan sa ating
bansa. Gayundin, pito sa malalaking talaba sa
buong mundo, ang makikita sa bansa. Nakalu-
lungkot isipin na bunga ng deforestation ng
mga kabundukan, ang bilang ng mahahalagang
hayop na ito ay unti-unting lumiliit.
Implikasyon ng Likas na Yaman
sa Pamumuhay ng Tao
• Ang pagkain ng mga tao sa isang
bansa, maging ang mga produk-
tong panluwas nito, ay nagmumula
Agrikultura
sa pagsasaka.
• Ang malawak na lupain ay maka-
tutulong upang makapagluwas ng
mas maraming produkto na mag-
bubunga ng malaking produksiyon
para sa bansa.
• Ang paglaki ng populasyon ay
nangangahulugan din ng paglaki
ng mga pangangailangan ng tao.
Sambahanayan
Hindi nakasasapat ang mga likas
na yaman dahil sa pagkaubos nito.
• Ang land conversion ay nakasisira
sa katangian ng lupa at kawalan ng
tirahan ng mga hayop.

• Ang bansa ay uunlad bunsod ng
kasaganaan ng ating mga likas na
yaman. Pinagkukunan ang mga ito
ng mga hilaw na materyal na gina-
Ekonomiya
gamit na panustos sa mga pagawaan.
• Ang magkasabay na paggamit ng
mga tradisyonal at makabagong
teknolohiya ay nakatutulong sa
pag-angat ng pambansang kita ng
bansa.
Mga Suliraning Kinahaharap
ng Pilipinas sa mga Likas na Yaman
Bagamat ang bansa ay mayaman sa yamang-
gubat, ang mga ito ay unti-unti nang nauubos.
Ang dami nito ay hindi na nakasasapat sa
mga pangangailangan ng mamamayan. Ang
pagkaubos ay dahil sa labis na pagkuha ng mga
produkto nito. Bunga ng mabilis na pagkaubos
ng mga punongkahoy, ang ating mga kagubatan
ay lumiliit. Ang walang habas na pagputol ng
mga puno at walang ingat na pagtrotroso ang
ilan sa mga dahilan ng pagkasira nito.
Nakalilimutan ang pagpapahalaga sa mga
kagubatan kaya ang mga magtrotroso ay wala
nang pinipiling mga puputuling puno. May
malaking epekto rin ang malawakang pag-
kakaingin na nagbubunga ng pagkasira ng
kagubatan. Nakikita ring suliranin ang forest
fire na nakapagpapakalbo ng ating mga gubat.
Bunga nito, ang maiilap na hayop at mga
endangered species ay nauubos din. Maging ang
pagbaba ng lebel ng tubig sa mga sapa ay sanhi
ng pagkaubos ng mga puno sa kagubatan.
Ang pamahalaan ay naglabas ng mga
batas sa pagtrotroso ngunit ang mga batas
ay walang saysay kung hindi ito susundin
ng mga mamamayan. Ang pinangalagaan sa
mahabang panahon ay mababalewala kung
hindi ito pag-iingatan. Isang hamon sa ating
lahat ang pagpapatupad at pakikiisa sa proyekto
ng reforestation. Ang pamahalaan ay kailangan
ding maging matatag sa pagpapatupad ng total
log ban at sa pagpapataw ng kaparusahan
sa sinumang lumalabag sa batas. Kapag ang
suliraning ito ay hindi nabigyan ng solusyon,
ang susunod na henerasyon ay maaapektuhan.
Tulad ng iba pang yaman ng bansa, ang
yamang-tubig ay mayroon ding mga suliraning
kinahaharap tulad ng mga sumusunod:
1. paggamit ng mga mapaminsalang paraan
ng pangingisda tulad ng dinamita, cyanide, at
muro-ami;
2. ipinagbabawal na pangingisda sa kara-
gatan ng bansa;
3. siltation na nagbubunga ng pagkamatay
ng mga isda;
4. pagtatapon ng basura sa mga ilog at
dagat; at
5. polusyon.
Bunga ng mga suliraning ito, ang pamahalaan
ay lumikha ng ahensiyang mangangalaga sa
yamang-tubig. Pinangungunahan ng Kawa-
nihan ng mga Pangisdaan at mga Yamang-Tubig
(Bureau of Fisheries ang Aquatic Resources) ang
paglulunsad ng mga programa at proyekto
tulad ng Biyayang-Dagat, Piso Para sa Pasig, at
Sagip-Ilog na nakatuon sa pangangalaga, pagpa-
paunlad, at wastong paggamit ng yamang-tubig.
Nagpalabas din ng mga batas ang pama-
halaan upang hulihin ang mga gumagamit ng
ilegal na pamamaraan sa pangingisda. Ang
pagsasara o closed season ay ipinatupad din
upang maprotektahan ang mga species ng isda
at ibang produktong pandagat.
51
 Ang Yamang-Tao
Alam mo bang ang tao at ang kalipunan nito
ay itinuturing na isa sa pinakamahahalagang
pinagkukunang-yaman ng isang bansa? Ang tao
ay nagtataglay ng kakayahan, talino, kasanayan,
lakas, at pagkamalikhain na ginagamit sa pag-
likha ng mga produkto at serbisyo sa lipunan.
Ito ang dahilan kung bakit itinuturing na isang
pinakamahalagang kayamanan ang tao. Yamang-
tao ang gumagamit at naglilinang ng mga likas
na yaman upang magamit ang kapa-kinabangan
nito. Ang dunong, abilidad, at malikhaing kaisi-
pan ng mga tao ang nagbibigay kaganapan sa
pagkakaroon ng mga makabagong kagamitang
magbibigay-sigla sa iba’t ibang industriya. Dahil
din sa talino, lakas, at pagkamalikhain ng tao,
ang mga likas na yaman ay nagagamit ayon sa
pangangailangan ng ekonomiya.
Upang lubusang makita ang halaga ng yamang-
tao sa ating bansa, dapat nating suriin ang iba’t
ibang katangian nito.
Ang yamang-tao ang nagbibigay-daan sa
paghahangad ng bansa na makamit ang mga
makabagong makinarya at teknolohiya na siyang
gagamitin sa paglikha ng mga kapakinabangan.
Kaakibat ng yamang-tao ay ang usapin
sa populasyon. Ayon kay Adam Smith, ang
populasyon o dami ng tao ang pinakama-
halagang yaman ng bansa hindi lamang sa
pisikal na katangian nito, kundi sa kakayahan
nitong mag-isip, lumikha, at lumutas ng iba’t
ibang mga suliranin.
antas ng paglaki simula noong 1995 hanggang
2000 at inaasahang dodoble ang laki sa pagsapit
ng 2030.
Ang kabuuang dami ng tao ay isa lamang
sa mga katangian ng populasyon. Dapat ding
malaman kung saang rehiyon may pinaka-
malaking populasyon. Ang pag-aaral ng popu-
lasyon ay tinatawag na demograpiya. Ito ay
pag-aaral na tumatalakay sa mga estruktura
ng populasyon tulad ng sinsin, edad, kasarian,
edukasyon, at empleyo. Sa pamamagitan ng
pag-aaral sa mga estruktura ng populasyon,
maiaayos ang pagpaplanong pang-ekonomiya.
Ang sinsin ay isang katangian ng estruktura
ng populasyon. Ito ay tumutukoy sa laki ng
populasyon sa bawat kilometro kuwadrado. Nag-
papahiwatig ito ng pagsisiksikan ng mga tao sa
isang lugar o ng maliit na populasyon kung kaya
kaunti ang naninirahan sa isang bayan. Noong
2010, naitala na ang mga Pilipino ay lubhang
nagsisiksikan sa Metro Manila, sapagkat ito ay
may pinakamasinsing populasyon na umaabot
sa 19 137 tao bawat kilometro kuwadrado.
Samantala, ang Cordillera Administrative Region
(CAR) ang may pinakamababang sinsin na 82 tao
lamang bawat kilometro kuwadrado.

Ano ang populasyon?

Ang populasyon ay tumutukoy sa dami ng
tao o bilang ng tao na naninirahan sa isang lugar
sa isang takdang panahon. Ang dami ng tao
sa isang bansa ay nagpapakita ng potensiyal
na lawak ng yamang-tao. Ayon sa estadistika,
noong taong 2000, ang populasyon ng Pilipinas
ay 76 504 077. Ito ay nagtala ng 2.36% taunang

52
 Ayon sa Commission on Population (POPCOM)
ng Pilipinas ang kabuuang populasyon ng
bansa sa taong 2014 ay 98 909 981. Naitala
rin na ang Pilipinas ay ika-12 na bansang may
pinakamalaking populasyon sa daigdig. Sa kani-
lang kasalukuyang datos ng taong 2016 umabot
na sa 101 498 763 ang kabuuang populasyon ng
ating bansa.
Ang estruktura ng edad ay isang mahalagang
katangian ng populasyon ng bansa. Malaking
bahagi ng porsiyento ng populasyon ay nasa
edad na 15 taon hanggang 60 taong gulang.
Ito ay may 6.1 porsiyento. Ang mga taong nasa
65 pataas ay bumubuo lamang ng maliit na
porsiyento. Ipinahihiwatig nitong ang popula-
syon ay pinangungunahan ng kabataang wala
pang ganap na kasanayan at hindi pa maaaring
ituring na mga miyembro ng lakas-paggawa
o work force. Samakatwid, kahit na malaki
ang populasyon ng ating bansa hindi pa rin
masasabi na marami ang yamang-tao sapagkat
ang karamihan sa mga ito ay hindi pa handa at
kulang pa ang katangiang produktibo.
Ang kasarian ay isa rin sa mga estruktura ng
populasyon. Sa ating bansa, ang mga lalaki ay
mas marami kaysa mga babae partikular sa mga
edad na 0 hanggang 5 taong gulang. Sa edad na
30 hanggang 50 taong gulang, ang mga lalaki ay
halos pantay na lamang sa mga babae. Pagsapit
ng edad na 60 taong gulang, ang mga babae ay
mas marami na kaysa mga lalaki. Makikita ito sa
sumusunod na tsart.

Talahanayan 4.3
Demography

Reference Period and Data

Indicator Both Sexes Male Female

Year
Number Number Percent Number Percent

Demography
Projected population
(Medium Assumption;
2000 Census-Based
Population Projection)
Single Calendar Year
2012 97 594 040 49 051 520 50.3 48 542 520 49.7
Interval
2011 95 803 620 48 157 560 50.3 46 646 060 49.7
2010 94 013 200 47 263 600 50.3 46 749 600 49.7
Five Calendar Year
2020 111 784 600 56 123 600 50.2 55 661 000 49.8
Interval
2015 102 965 300 51 733 400 50.2 51 231 900 49.8
94 013 200 47 263 600 50.3 46 749 600 49.7
2010

53
Total Household
Population by Age Group
(2010 Census of Popula-
2010 92 097 978 46 458 988 50.4 45 638 990 49.6
tion and Housing)
Under 1
1–4 1 967 576 1 018 124 51.7 949 452 48.3
5–9 8 263 625 4 273 733 51.7 3 989 892 48.3
10 – 14 10 317 822 5 330 231 51.7 4 987 591 48.3
15 – 19 10 168 546 5 230 933 51.4 4 937 613 48.6
20 – 24 9 676 094 4 914 249 50.8 4 761 845 49.2
25 – 29 8 369 801 4 229 525 50.5 4 140 276 49.5
30 – 34 7 390 255 3 719 432 50.3 3 670 823 49.7
35 – 39 6 743 967 3 419 090 50.7 3 324 877 49.3
40 – 44 5 990 217 3 037 335 50.7 2 952,882 49.3
45 – 49 5 450 770 2 761 425 50.7 2 689 345 49.3
50 – 54 4 664 551 2 354 678 50.5 2 309,873 49.5
55 – 59 3 883 791 1 945 272 50.1 1 938 519 49.9
60 – 64 2 980 483 1 470 906 49.4 1 509 577 50.6
65 – 69 2 224 237 1 061 346 47.7 1 162 891 52.3
70 – 74 1 495 178 678 799 45.4 816 379 54.6
75 – 79 1 140 892 491 423 43.1 649 469 56.9
80 – 84 705 982 285 704 40.5 420 278 59.5
85 and over 664 191 236 783 35.6 427 408 64.4

Sanggunian: www.nscb.com

Distribusyon ng Populasyon sa simula sa taong 1990 hanggang 2000. Ang

Pilipinas
Ang Luzon ang nagtataglay ng pinaka-
malaking populasyon na may 56% ng kabuuang
populasyon ng bansa. Sinusundan ito ng Minda-
nao na may 24% at ikatlo ang Visayas na may
20%. Mabilis ang paglaki ng populasyon
malaking bilang ng mamamayan ay nakasentro
sa Calabarzon (Rehiyon IV-A) at sinusundan
ito ng National Capital Region. Ang Cordillera
Administrative Region naman ang may pinaka-
maliit na bilang ng mamamayan. Sa iyong
palagay, ano ang implikasyon ng di-pantay na
distribusyon ng mamamayan sa ating bansa?

54
 Talahanayan 4.4
Population by Region
Census Years 1980, 1990, 1995, 2000, 2007, and 2010

2010 2007 2000 1995 1990 1980

Area (Aug 1) (Aug 1) (May 1) (Sep 1) (May 1) (May 1)
Philippines 92 337 852 88 566 732 76 506 928a 68 616 536 60 703 206 48 098 460
National Capital 11 855 975 11 566 325 9 932 560b 9 454 040 7 948 392 5 925 884
Region
Cordillera Admi- 1 616 867 1 520 847 1 365 220 1 254 838 1 146 191 914 432
nistrative Region
Ilocos Region 4 748 372 4 546 789 4 200 478 3 803 890 3 550 642 2 922 892
Cagayan Valley 3 229 163 3 051 487 2 813 159 2 536 035 2 340 545 1 919 091
Central Luzon 10 137 737 9 709 177 8 204 742 7 092 191 6 338 590 4 909 938
IVA- Calabarzon 12 609 803 11 757 755 9 320 629 7 750 204 6 349 452 4 603 435
IVB- Mimaropa 2 744 671 2 559 791 2 299 229 2 033 271 1 774 074 1,408 040
Bicol Region 5 420 411 5 106 160 4 674 855 4 325 307 3,910,001 3 476 982
Western Visayas 7 102 438 6 843 643 6 211 038 5 776 938 5 393 333 4 525 615
Central Visayas 6 800 180 6 400 698 5 706 953 5 014 588 4 740 318 3 886 097
Eastern Visayas 4 101 322 3 915 140 3 610 355 3 366 917 3 054 490 2 799 534
Zamboanga 3 407 353 3 230 094 2 831 412 2 567 651 2 221 382 1 771 860
Peninsula
Northern 4 297 323 3 952 437 3 505 708 3 197 059 2 811 646 2 226 169
Mindanao
Davao Region 4 468 563 4 159 469 3 676 163 3 288 824 2 933 743 2 198 683
SOCCSKSARGEN 4 109 571 3 830 500 3 222 169 2 846 966 2 399 953 1 722 727
Caraga 2 429 224 2 293 346 2 095 367 1 942 687 1 764 297 1 371 512
Autonomous
Region in Muslim 3 256 140 4 120 795 2 803 045 2 362 300 2 075 238 1 560 480
Mindanao
Filipinos in Philip-
pine Embassies/ 2 739 2 279 2 851 2 830 2 336 -
Consulates and
Missions Abroad
Batay sa talahanayan, anong rehiyon ang nagkakaroon ng mabilis na pag-unlad sa
nagtataglay ng pinakamalaking populasyon? kanilang pamumuhay sapagkat hindi nalilinang
pinakamaliit? ang kanilang mga kakayahang magamit nang
Ang pagkakaroon ng maraming tao sa Metro lubusan ang mga likas na yaman. Nakikitang
Manila ay nagdudulot ng mga suliraning solusyon ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa
tulad ng kawalan ng tirahan, polusyon, tra- kanayunan (countryside development) upang
piko, pagkagutom, krimen, basura, at mga makita ng mga mamamayang mahalagang
suliraning pangkalusugan. Samantala, sa mga linangin ang kanilang lugar at nang mahikayat
pook na kaunti lamang ang mga tao ay hindi silang bumalik sa kanayunan.
55
Densidad ng Populasyon
Ang densidad o sinsin ay tumutukoy sa dami
ng taong nakatira sa isang tiyak na lugar sa sukat
na isang kilometro kuwadrado. Sa kabuuang
sukat ng lupa ng ating bansa, tinatayang may
388.3 katao sa bawat kilometro kuwadrado sa
taong 2016. Ipinahihiwatig nito na ang mga tao
ay nagsisiksikan na sa isang maliit na lupain.
Ang densidad ng populasyon ay makukuha
sa pamamagitan ng pormulang ito:
Populasyon
Kabuuang sukat ng lupa
Gamitin nating halimbawa ang populasyon
sa taong 2001. Ang kabuuang populasyon noong
taong 2001 ay 76 498 735 at ang kabuuang sukat
ng lupa ay 30, 000 00 kilometro kuwadrado.
Sa pamamagitan ng pormula, ang densidad sa
taong 2001 ay 254.99 katao kada kilometro
kuwadrado.
Ang Paglaki ng Populasyon
Ang populasyon ng isang bansa ay isang
mahalagang konsepto na nakapaloob sa yamang-
tao. Noong unang panahon, ang isang dosenang
anak ay itinuturing na biyaya ng Diyos. Iyon
ay dahil sa nakatutulong sa gawaing-bahay
ang mga kasapi ng pamilya. At dahil simple
lamang ang buhay noon, masaya ang mga
pamilya basta naibibigay ang mga pangunahing
pangangailangan sa buhay.
Ngunit sa pagdaan ng panahon, naging isang
malaking suliranin ang malaking pamilya dahil
maraming tao ang kailangang bigyan ng pagkain,
damit, edukasyon, at tirahan. Mabilis na lumaki
ang pangangailangan ng tao hanggang sa hindi
na matustusan ang mga ito ng pinagkukunang-
yaman. Idagdag pa rito ang paglikha ng iba
pang mga karagdagang pangangailangan at
kagustuhan para makasunod sa mabilis na
pagsulong ng buhay.
56
Ang mabilis na pagsulong ng agham, medisina,
at pagpapatayo ng maraming ospital, senter,
at mga klinika ang nakapagpapababa ng dami
ng namamatay. Ngunit ang bilis ng pagdami
ng ipinanganganak ay nananatiling mataas.
Ang maagang pag-aasawa ng kabataan ay isa
sa mga dahilan ng paglaki ng populasyon. Ang
mga ugali, paniniwala, at gawi ng mag-asawa,
lalo na sa mga lalawigan kung saan naitatag ang
paniniwalang ang mga anak ay biyaya ng Diyos,
ay isa pa rin sa dahilan ng mabilis na paglaki ng
populasyon. Pag-aralan ang relasyon ng birth
rate at death rate sa sumusunod na tsart.
2009 2007
Birth Rate 18.9 19.7
Death Rate 5.2 5.1
Ang mataas na birth rate at mababang
death rate ang pangunahing sanhi ng paglaki
ng populasyon. Ang mabilis na paglaki ng
populasyon ang nagiging sanhi ng iba't ibang
suliraning panlipunan.
Epekto ng Paglaki ng Populasyon
Ang bilis ng paglaki ng populasyon sa ating
bansa ay hindi biro. Kung magpapatuloy ito, ang
mga sumusunod ang magiging epekto sa ating
ekonomiya.
1. Ito ay magiging salik sa pagsulong ng ekono-
miya.
Ang malaking populasyon ay itinuturing
na isang potential market ng ekonomiya.
Kapag nagamit nang lubusan ang lakas-
paggawa, ito ay makapagbibigay ng malaking
tulong sa pag-unlad ng ekonomiya. Ang
pagkakaroon ng isang malaking populasyon
ay isang mahalagang salik sa pag-angat ng
ekonomiya sapagkat dito nagmumula ang
lakas-paggawang kinakailangan sa produk-
siyon. Sa tulong ng teknolohiya napa-
bibilis ang produksiyon at napalalawak
nito ang industriya. Ito ang nagbibigay sa
mamamayan ng isang maayos na pamu-
muhay.
2. Ang paglaki ng populasyon ay nanganga-
hulugan din ng kakulangan sa hanapbuhay.
Maaaring magkaroon ng pagbaba sa
GNI (Gross National Income) at PCI (Per
Capita Income) ng bansa. Mahihirapan ang
pamahalaan at mga pribadong bangko na
humikayat ng mga magdedeposito dahil ang
kalahati ng kinikita ng mga naghahanap-
buhay ay nakatuon sa mga pangangailangan
ng kani-kanilang pamilya. Hindi rin magka-
karoon ng malaking puhunan ang mga
kompanya kung kaya’t ang mga mangga-
gawa ay hindi makahihingi ng dagdag na
sahod at ang kita ng bawat manggagawa ay
bababa rin.
3. Magpapatuloy rin ang implasyon dahil kapag
marami ang tao, ang pangangailangan ay
mataas din. Mahihirapan ang pamahalaan na
matugunan ang lahat ng pangangailangan.
4. Ang malaking pagtaas ng populasyon ay
nagiging banta rin sa pagkaubos ng mga
likas na yaman.
5. Nagbubunga rin ito ng paghihikahos, maba-
bang antas ng pamumuhay, suliranin sa
kalusugan, at pagkasira ng kapaligiran.
Mga Teorya Ukol sa Populasyon
Malthusian Theory — Ayon kay Thomas
Malthus, isang Ingles na sumulat ng “An
Essay on the Principle of Population,” higit
na mabilis ang paglaki ng populasyon kaysa
sa suplay ng pagkain. Ang populasyon ay
nadaragdagan sa paraang geometrical at
nagdodoble tuwing ika-25 taon samantalang
ang suplay ng pagkain ay nadaragdagan
lamang sa paraang arithmetical. Sa gani-
tong pangyayari, kapag hindi napigil ang
mabilis na paglago ng populasyon, darating
ang panahon na magugutom at mamamatay
ang maraming mamamayan. Ang teoryang
ito ay sinalungat ng marami sapagkat
nang ipanukala ito, hindi nakita ni Malthus
ang pagsulong ng agham at teknolohiya na
magdudulot ng pagsulong sa agrikultura
at iba pang produksiyon ng pagkain at ang
pangkabuhayang katayuan ng bansa.
Iminungkahi ni Malthus ang dalawang
paraan upang mapigil ang mabilis na paglaki
ng populasyon. Ang negatibong paraan ay
tumutukoy sa pagbabawas ng populasyon
sa pamamagitan ng pagkakasakit, gutom,
epidemya, digmaan, kalamidad, at mataas na
porsiyento ng namamatay kaysa ipinanga-
nganak. Samantala, sa positibong paraan,
nakapaloob dito ang di pag-aasawa nang
maaga, pagpaplano ng pamilya, at pagkontrol
sa pagdami ng anak.
Isang mahalagang kontribusyon ang
teoryang ito ni Malthus sapagkat ito ang
nagsilbing daan upang ang mga bansa ay
tumuklas ng mga paraan upang mapaunlad
ang medisina, teknolohiya, at industriya.
Microeconomics Theory of Fertility —
Isinasaad sa teoryang ito na ang gawi at ugali
ng tao ay may malaking bahagi sa fertility ng
isang babae. Ang pagpili ng mga gamit sa
personal na pagkonsumo ay kasinghalaga
rin ng pagpapasiya sa magiging bilang ng
anak. Ang usapin sa pagdaragdag ng anak
ang pangunahing itinuturo ng teoryang ito.
Sinasabi nito na ang pagdaragdag ng anak
ay kinakailangang pinag-uusapan ng mga
magulang. Dapat na pag-aralan at timbangin
ng mga magulang ang magiging epekto ng
pagdaragdag ng anak.
Ang teoryang ito ay katulad ng consumer
behavior na nagsasabing ang pagkakaroon
ng maraming anak ay mangangahulugan ng
pagtaas ng gastos.
57
 Democratic Transition — Ang teoryang
ito ay tumatalakay sa kaugnayan ng dami
ng ipinanganganak at dami ng namamatay.
Isinasaad ng teorya na kailangang matukoy
ang proporsiyon ng namamatay at isini-
silang. Ang lahat ng mga bansa sa daigdig
ay kailangang dumaan sa apat na yugto ng
demographic transition.
Sa unang yugto, ang bilang ng mga
ipinanganganak at mga namamatay ay
parehong mataas. Malaki ang populasyon
at bunga nito, ang GNI at PCI ay mababa.
Sa yugtong ito, ang death rate ay mabagal
bunga ng pag-unlad ng sanitasyon at
medisina na nagbigay ng lunas sa iba’t
ibang sakit. Isinasaad naman ng ikalawang
yugto na ang pagkakaroon ng mga bansa ng
maunlad na teknolohiya at modernisasyon
ang nakapagpapababa ng bilang ng mga
ipinanganganak at namamatay dulot na rin
ng pagbuti ng pamumuhay at kalagayan ng
tao. Ang pagiging abala ng mag-asawa sa
kanilang buhay ang nakapagpapahina sa
fertility o kakayahang magkaroon ng anak
ng mag-asawa. Ito ang sentro ng ikatlong
yugto. Sa yugtong ito, maliit na lamang ang
diperensiya ng bilang ng ipinanganganak
sa namamatay. Ang ikaapat na yugto ay
tumatalakay sa pagkakaroon ng dalawang
anak lamang ng mag-asawa na nagdudulot
ng tinatawag na Zero Population Growth.
Mga Suliranin Kaugnay ng Populasyon
Narito ang mga suliraning kaugnay ng popu-
lasyon.
Pabahay — Dahil sa mabilis na paglaki ng popu-
lasyon, nagiging suliranin ang kakulangan sa
pabahay lalo na sa mga lungsod ng bansa. Hindi
matugunan ng pamahalaan ang pagpapatayo
ng mga libreng pabahay dahil sa kakulangan sa
pondo at sa pagbaba ng halaga ng piso. Ito ay
pinalala pa ng pagdagsa ng mga tagalalawigan sa
Kamaynilaan sa pag-aakalang mas maginhawa
58
ang pamumuhay sa lungsod. Bunga nito,
dumarami ang mga iskwater o informal settler
kaya nagiging malubha ang suliranin.
Pagkain — Ang paglipat ng mga tagalalawigan
sa Kamaynilaan ay nagbubunga ng pagsisikip
ng lungsod kung kaya’t ang ilan ay nagpunta na
lamang sa karatig na bayan. Dahil dito, ang mga
lupaing sakahan ay ginagawa na lamang mga
subdibisyon upang may matirahan ang mga
tao. Ang ganitong sitwasyon ay nagbubunsod
sa mataas na bilang ng malnutrisyon. Hindi
sapat ang pagkain ng bawat isa, kadalasan, ang
pamilyang maraming anak ang nakararanas ng
ganito.
Edukasyon — Kadalasan, hindi na nakapag-
aaral ang mga batang kabilang sa malalaking
pamilya dahil hindi kayang tugunan ng mga
magulang ang pangangailangan sa edukasyon
ng kanilang mga anak.
Kalusugan — Ang kakulangan sa pagkain
ay nagdudulot ng karamdaman sa tao. Kapag
nangyari ito, ang pagpapagamot ay nagiging
isang mabigat na pasanin.
Hanapbuhay — Dahil mabilis ang paglaki ng
populasyon, ang mga taong gustong magtrabaho
ay hindi nakahahanap ng mapapasukan. Kulang
ang mga tanggapan at pabrika upang sila ay
mabigyan ng trabaho. Idagdag pa ang kawalan
ng edukasyon kung kaya hindi nagkakaroon ng
hanapbuhay ang mga ito.
Lakas-Paggawa
Hindi sapat na gawing sukatan ng yamang-
tao ang populasyon dahil karamihan sa mga
ito ay kabataang wala pang kasanayan at hindi
kasama sa mga gawaing pangkabuhayan ng
isang bansa. Nararapat lamang na tingnan ang
lakas-paggawa bilang sukatan ng yamang-tao.
Ang lakas-paggawa ay tumutukoy sa mga taong
may mga kasanayan, lakas, at kakayahan upang
makibahagi sa mga produktibong gawaing pang-
ekonomiya.
 Labor force
Labor Force Participation Rate = x 100
Working age population

Kabuuang bilang ng may trabaho

Antas ng May Trabaho = x 100
(Employment Rate) Kabuuang bilang ng lakas paggawa

Kabuuang bilang ng walang trabaho

Antas ng Walang Trabaho = x 100
Kabuuang bilang ng lakas-paggawa
(Unemployment Rate)

Ang lakas-paggawa ay binubuo ng mga Ito ay sa pamamagitan ng pagkuha sa kalagayan

taong may edad na 15 pataas at may sapat nang
kakayahan upang lumahok sa gawaing pang-
ekonomiya. Bagama't may 54.6 na bahagdan
ang nasa edad na 15 taong gulang hanggang 64,
sa kabuuang ito, hindi maituturing na ang lahat
ay produktibo. Ang ilan sa mga ito ay mga mag-
aaral, may mga kapansanan bunga ng aksidente
o sakit, o kaya ay ina ng tahanan na pinili ang
gawaing-bahay.
Ang bilang ng may trabaho at ng walang
trabaho ay mahalaga dahil sa pamamagitan ng
mga ito matatantiyang mabuti ang kalagayan ng
paggawa sa ating bansa. May iba’t ibang paraan
ng pagtantiya ng kalagayan ng lakas-paggawa.
Talahanayan 4.5
gamit ang pormulang nasa itaas.
Karamihan sa manggagawang Pilipino ay
nasa industriya ng paglilingkod (services). Ang
paglilingkod ay binubuo ng mga kategoryang
gaya ng transportasyon, pag-iimbak, komuni-
kasyon, kalakal, pagmamay-ari ng bahay, panga-
ngalakal ng lupa, pribadong paglilingkod, at
paglilingkod sa gobyerno. Ipinakikita sa tala-
hanayan ng paggawa at empleyo, ang labor force
participation rate (LFPR) ay nakapagtala ng
1.4% na pagtaas mula sa 63.8% noong 2013.
Ito ay naging 65.2% sa unang bahagi ng 2014.
Malaking bahagdan ng mga manggagawa ay
nasa industriya ng paglilingkod.

Indicator

LABOR AND EMPLOYMENT April 2014 January 2014 April 2013

(Excludes Leyte) (Excludes Leyte)
(Source: PSA-NSO Labor Force Survey)
– – –

Total 15 years old and over (in thousands)* 63 773 61 775 62 819

Labor force participation rate 65.2% 63.8% 63.8%

Employment rate 93.0% 92.5% 92.4%

Unemployment rate a7.0% a7.5% a7.6%

Underemployment rate 18.2% 19.5% 19.2%

59
 Total employed persons (in thousands) 38 665 36 420 37 011

Total underemployed persons (in thousands) 7 030 7 101 7 096

Total unemployed persons (in thousands) 2 924 2 969 3 046

Employed persons by major industry group

(in percent)

Agriculture 30.7 30.0 31.2

Industry 16.4 15.9 16.2

Services 52.8 54.1 52.7

Employed persons by class of worker

(in percent)

Wage and salary workers 57.5 57.5 57.6

Self-employed 28.2 28.5 28.6

Own-account a3.2 a3.4 a3.0

Unpaid family workers 11.2 10.6 10.9

Sanggunian: http://www.nscb.gov.ph/

Ano ang ipinahahayag ng mga datos sa tala-

Ang kasalukuyang industriya ng call center hanayan?
at business process outsourcing (BPO) ay tina-
tawag na sunshine industry dahil sa patuloy na Philippine labor force, domestic and abroad
pagpapakita ng magandang pangako ng mga ito
sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Maraming
Unemployed Employed
kompanya ang naitatayo sa industriyang ito 4.3M 37.8 M
na nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga
Pilipino. Ang mga manggagawang Pilipino sa
ibang bansa o mga Overseas Filipino Workers
Underemployed
(OFW) ay umabot naman sa 650 350 ang naka- 7.3M
base sa lupa at 214 694 ang nakabase sa dagat
noong 2004. Sila ay nakapagpadala ng mahigit-
kumulang 7.6 bilyong dolyar sa bansa. Dahil
sa malaking tulong na naiambag ng mga OFW,
tinagurian silang mga makabagong bayani ng Labor Force (April 2012): 42.2M
bansa.
Sanggunian: IBON estimates based on National
Statistics Office Labor Force Survey

60
 Ang Yamang-Pisikal
Ang yaman ng isang bansa ay hindi lamang
nakatuon sa mga likas na yaman at yamang-
tao. Mayroon pang isang mahalagang yaman
na ginagamit sa paglikha ng mga produkto at
serbisyo. Ito ay ang mga yamang-pisikal.
Ang yamang-pisikal ay binubuo ng mga
estruktura, kagamitan, at kasangkapang gawa
ng tao na nakatutulong sa kaniyang pang-araw-
araw na pamumuhay. Kadalasan, ito ay tinatawag
na yamang-kapital. Ang yamang-pisikal ay
isang mahalagang salik ng produksiyon. Ito ay
nangangahulugan ng potensiyal na kakayahan
ng isang ekonomiyang makalikha ng mga
produkto at serbisyo.
Ang mga yamang-pisikal ay dumadaan sa
proseso upang makabuo ng isang produkto o
serbisyo. Dahil ito ay isang mahalagang salik
ng produksiyon, nararapat lamang na malaman
kung paano ito magagamit nang wasto at
lubusan sa pag-unlad ng ekonomiya.
Naisasagawa ang proseso ng yamang-pisikal sa
pamamagitan ng pangangapital. Ang panganga-
pital ay pamamaraan ukol sa pagbuo ng mga
panibagong estruktura, makinarya, planta, at
kagamitang nagpapalaki ng mga istak (stock) ng
kapital o pumapalit sa mga lumang estruktura.
Ang capital goods ay tumutukoy sa mga
makinarya at kagamitan na kailangan ng isang
negosyo o ahensiya upang lumikha ng iba pang
kalakal at paglilingkod. Kabilang dito ang mga
makinang gumagawa ng enerhiya, mga kagami-
tan sa opisina, elektroniks, de-koryenteng
makina, kagamitang pantransportasyon, at
kagamitang pampropesyonal, siyentipiko, at
potograpiya.
Ang patuloy na paglikha ng mga bagong
estruktura, gusali, at impraestruktura tulad ng
paggawa ng mga tulay, kalsada, at pasilidad sa
transportasyon at komunikasyon ay mga
indikasyon ng pagsulong ng isang bansa.
Sa pamamagitan ng mga yamang-pisikal na
nabanggit, napabibilis ang produksiyon. Ngunit
tulad din ng likas na yaman, ang yamang-
pisikal ay nahaharap din sa mga suliranin.
Dahil sa gawa ng tao, nahaharap ang mga ito
sa pagkasira at pagkaluma na nakababawas ng
produktibidad. Ang unti-unting pagkaluma at
pagkasira ng mga yamang-pisikal ay tinatawag
na depresasyon. Ito ang dahilan kung bakit
kailangan ang pamumuhunan o pangangapital
upang mapanatiling buhay ang proseso ng
produksiyon.
Mga Uri ng Yamang-Pisikal
1. Public Works and Highways — Ang mga
kalsada ay nakatutulong sa pag-unlad ng
ekonomiya. Nagpapabilis at nagpapagaan
ang mga ito sa transportasyon ng mga tao
at produkto sa iba’t ibang lugar ng ating
bansa. Batay sa estadistika, nakapagtala ng
kabuuang 10 138 009 kilometro o 31.46%
ang mga nagawang kalsada sa bansa sa
taong 2014. Ito ay ang mga sumusunod:
C5/Ortigas Avenue Extension
Interchange
C5/Boni Serrano/Katipunan Avenue
Interchange at Ortigas Avenue Extension
North Luzon Expressway
South Luzon Expressway Extension
Manila-Cavite Expressway
Baguio/Banaue Road
Diosdado Macapagal Boulevard
Bohol Airport
2. Transportasyon at Komunikasyon — Dahil
ang Pilipinas ay isang kapuluan, ang trans-
portasyong pandagat ay napakahalaga.
61
 Kinakailangan dito ang maraming daungan
at maayos na piyer. Halos lahat ng mga isla sa
bansa ay may pangunahing piyer. Marami rin
ang mga paliparan dahil sa dami ng isla. Ang
komunikasyon sa bansa ay lumalawak din. Sa
taong 2003, may naitalang 11 international
gateway facility operators, 6 na cellular
mobile telephone system operators, 11 trunk
pisikal na ito ay maraming gamit sa ating
pang-araw-araw na pamumuhay at maging sa
ekonomiya ng bansa. Isa-isahin natin ang mga
gamit na ito.
1. Ang mga gusaling pambahay ay ginagamit
upang may matuluyan at matulugan ang
mamamayan.

Light Rail Transit (LRT) May 2014 April 2014 May 2013
Yellow Lane (Line 1)
Passenger traffic (in million passengers) 14.02 11.47 13.79
Gross revenue collection (in million pesos) 208.51 171.42 204.20

Purple Lane (Line 2)

Passenger traffic (in million passengers) 5.56 4.59 5.20
Gross revenue collection (in million pesos) 73.95 60.81 68.72

Metrorail Transit (MRT) (Source: Metrostar Express) April 2012 March 2012 April 2011
Passenger traffic (in million passengers) 11.94 14.79 11.29
Gross revenue collection (in million pesos) 147.87 180.01 140.57
Sanggunian: Light Rail Transit Authority

operators, at 74 local exchange operators. 2. Ang mga gusaling pangkomersiyo ay gina-

Ang ilan sa mga nagawang proyekto para sa gamit bilang tindahan, opisina, at bangko
transportasyon ay ang mga sumusunod:
samantalang ang mga gusaling pang-indus-
MRT , LRT 1, at LRT 2 triya ay ginagamit bilang planta.
Roll-On Roll- Off (RORO) Terminal System
3. Ang mga daan at tulay ang nagpapagaan ng
Makikita sa talahanayan ang mga naging
transportasyon.
kita ng LRT at MRT sa taong 2013 at 2014.

Mga Gamit ng Yamang-Pisikal 4. Ang sistemang pantubig ay nakatutulong

Ang yamang-pisikal ay may iba’t ibang anyo.
Kabilang dito ang mga gusaling pambahay,
pangkomersiyo, pang-industriya, at mga pan-
lipunang gamit; mga daan, tulay, planta, paliparan,
makinarya, at sistemang pantubig, kagamitang
komersiyal; at teknolohiya. Ang mga yamang-
upang maging sagana at patuloy ang suplay
ng tubig sa mga sakahan.
5. Ang mga planta ng elektrisidad ang nagsu-
suplay ng koryente na kinakailangan sa
pamumuhay at produksiyon.

62
 Tandaan

• Ang mga pinagkukunang-yaman ng bansa ay di lamang mga likas na yaman tulad

ng tubig, lupa, gubat, mineral, at hayop. Ang mga ito ay nalilinang at nagagamit sa
pamamagitan ng matipunong mga kamay at kakayahan ng mga tao. Ang yamang-tao
ay itinuturing na isa pang mahalagang yaman na dapat pangalagaan at linangin. Ang
antas ng yaman ng isang bansa ay nanggagaling sa kalidad at produktibidad ng mga
pinagkukunang-yaman nito.
• Ang malaking populasyon ay hindi nangangahulugang mayaman ang bansa sa yamang-
tao sapagkat marami sa mga tao ay kulang sa kasanayan at antas ng edukasyon. Ang
antas ng malnutrisyon at ang mga sakit na bumabagabag at pumipinsala sa mga tao
ay nakapagpapababa rin ng produktibidad ng yamang-tao.
• Kabilang sa mga pinagkukunang-yaman ang yamang-pisikal. Ito ay tumutukoy sa mga
kasangkapan, estruktura, at mga gusali na gawa ng tao na siyang ginagamit upang
maisakatuparan ang produksiyon. Ito ay isang mahalagang salik ng produksiyon.
Ngunit ang yamang-pisikal ay may hangganan. Kahit anong pangangalaga at pag-
iingat ang gawin ng tao sa mga yamang-pisikal, darating ang punto kung saan hindi
na kayang magdulot ng kapakinabangan ang mga ito.
• Mahalagang malaman ng bawat mag-aaral na may katungkulan ang bawat isa na
paunlarin ang mga pinagkukunang-yaman. Tayo ay may katungkulan na pangalagaan
ang ating mga pangangatawan, mag-aral nang buong husay, magsanay, at maging
masipag upang maging isang produktibong mamamayan.

Joblessness Amid Growth

IBON
Annual Gross Domestic Product Growth
8
Unemployment and Under- 7.7%
7 employment (In Millions)

6 6.6%
5
4.1%
4 11.93
3.9%
3 11.54
11.15
11.88
2
10.73
1

0 2008 2009 2010 2011 2012

2008 2009 2010 2011 2012

Sanggunian: www.ibon.org
63
 Subukin at Sagutin

A. Buuin ang palaisipan. Gamitin ang mga gabay na kaisipan sa ibaba nito.

1
L
2
A
3
K
4
A
5
S
6
P
7
A
8
G
9
G
10
A
11
W
12
A

Gabay na Kaisipan
1 maideya 7 malawak ang kaalaman
2 hindi napapagod 8 nagpapaunlad ng kapakanan
3 dapat taglayin ng isang manggagawa 9 nakatuntong ng paaralan
4 may sapat na pinag-aralan 10 madaling lumutas ng problema
5 nakapagpapabilis ng paggawa 11 hindi na kailangang bantayan
6 walang tigil sa paggawa 12 hindi masakitin

64
B. Isagawa ang hinihingi sa bawat bilang.

1. Ibahagi ang mga kaisipan at saloobin kaugnay sa lawak ng likas na yaman at kung paano ito
nahaharap sa ilang mga suliraning pangkapaligiran sa kasalukuyan. Punan ng mga detalye
ang dayagram sa ibaba gamit ang mga natutuhan sa aralin.
Mga Suliraning Pangkapaligiran
Mga Mungkahing Solusyon

2. Itala ang mga yamang-pisikal na ginagamit sa araw-araw at ang kapakinabangan ng mga ito.

Yamang-Pisikal Kapakinabangan

65
C. Lagyan ng  ang kahon kung kasiya-siya ang isinasaad ng pangungusap at  kung nakalu-
lungkot.

1. Paggamit ng maliit na lambat sa pangingisda

2. Pagkakaingin o pagsunog sa kagubatan

3. Labis na pagluluwas ng troso

4. Pakikilahok sa mga programa ng pamahalaan

5. Muling pagtatanim ng mga puno

6. Pagtitipid sa paggamit ng tubig

7. Patuloy na pagsasaliksik at pagtuklas ng yamang-mineral

8. Pagsira sa coral reef

D. Lagyan ng tsek ang mga kasiya-siyang gawain na nakatutulong sa ekonomiya.

1. Pagsasaliksik ng mga paraan ukol sa pagpapaunlad ng teknolohiya
2. Pagpapalaganap ng ideya ukol sa aborsiyon
3. Human cloning
4. Paglilinis ng kapaligiran
5. Pag-aaral sa ibang bansa
6. Pagtataas ng exemption sa buwis para sa may maraming anak
7. Mercy killing
8. Pagsugpo sa mga ilegal na pagputol ng puno
E. Ipaliwanag sa loob ng tatlo hanggang limang pangungusap ang mga sumusunod na tanong.

1. Ang pagtuklas ba ng yamang-enerhiya ay dapat ipaubaya sa mga dayuhang kompanya?

Pangatwiranan.



2. Paano nakatutulong ang teknolohiya sa mga tao at sa pag-unlad ng isang bansa?



3. Magagawa pa bang sagipin ang mga yamang-likas sa pagkaubos at pagkasira nito? Paano?

66
 Balitang Pang-ekonomiya

Pagdagsa ng Imported na Bigas

Philippines, June 2012 – Sa nakaraang pagbisita ni Pangulong Benigno Aquino III sa komunidad ng
mga Pilipino sa Estados Unidos, ipinagmalaki niya na ang ating bansa ay masasabing nakapagsasarili
na o self-sufficient pagdating sa produksiyon ng bigas sa taong 2013. Dahil sa katayuang ito, ayon
sa pangulo, hindi na kailangang umangkat ng bigas mula sa ibang bansa sa Asya. Ngunit dahil sa
pagtatapos ng Quantitative Restrictions o QR na ipinagkaloob ng World Trade Organization (WTO)
sa ating bansa, ang bolyum ng inaangkat na bigas sa merkado ay tumaas. Ang QR ay isang espesyal
na patakarang ibinigay sa atin ng WTO upang limitahan ang pagpasok ng mga inaangkat na bolyum
ng bigas. Sa ganitong kalagayan, malaki ang suliraning kinahaharap ng mga lokal na magsasaka
sapagkat malaki ang kompetisyon sa pamilihan bugso ng pagdagsa ng imported na bigas. Ang mga
inaangkat na bigas mula sa ibang bansa ay nakapapasok nang walang taripa sapagkat nakasisira ang
pag-aalis ng taripa sa industriya at agrikultura ng Pilipinas.

Noong Nobyembre 18, 2011, humingi ng isang petisyon ang Kagawaran ng Agrikultura (DA)
upang manatili pa ang QR hanggang sa taong 2015 nang sa gayon ay mabigyan ng proteksiyon ang
mga magsasaka. Ang Estados Unidos ang pangalawa sa pinakamalaking tagapagluwas o exporter ng
bigas sa buong mundo sa kasalukuyan. Katunayan, umangkat ng average na 60 900 metriko tonelada
(MT) kada taon mula sa Estados Unidos ang ating bansa noong taong 2010.

Sa kasalukuyan, may limitasyon ang pag-angkat ng bigas. Ayon sa QR, 350 000 MT ng bigas na
lamang ang maaaring angkatin kada taon. Ngunit ang bansa ay umangkat ng 2.4 milyong MT noong
2010, taliwas sa limitasyon ng QR ng WTO. Malaki ang pagkakaiba ng pamahalaan ng Estados Unidos
at ng Pilipinas pagdating sa subsidiyo sa mga magsasaka. Malaki ang ipinagkakaloob ng Estados
Unidos sa kanilang mga magsasaka. Sa datos ng Department of Agriculture ng Amerika, mahigit
234.7 milyong dolyar kada ektarya kada taon ang natatanggap na subsidiyo ng mga magsasaka sa
Estados Unidos samantalang ang ating mga magsasaka ay patuloy pa rin sa kasalatan ng suporta
ukol sa usapin sa subsidiyo.

Samantala, maraming bansang kabilang sa G20 o mauunlad na bansa gaya ng Estados Unidos,
Alemanya, at mga bansa sa Europa ang nagpatupad ng patakarang pamproteksiyon o protection
policy sa kani-kanilang ekonomiya. Katunayan, ayon sa United Nations Conference on Trade and
Development (UNCTD) World Investment Report, 98% ng ekonomiya sa buong mundo ay tungo sa
liberalisasyon.

Sanggunian: www.pinoyweekly.org.

Pamprosesong Tanong
Sa iyong palagay, ano ang maaaring ibunga ng pagbibigay ng subsidiyo ng pamahalaan sa ating
mga magsasaka?

67
 Sino Siya sa Ekonomiks? KARL MARX (1818–1883)

Si Karl Heinrich Marx ay ipinanganak sa isang

mayamang gitnang-klaseng pamilya sa Trier sa Prussian
Rhineland, Alemanya noong Mayo 5, 1818. Siya ay nag-aral
sa University of Bonn at sa University of Berlin kung saan
siya naging interesado sa mga ideyang pilosopikal ng mga
batang Hegelian. Isa siyang pilosopo, ekonomista, sosyologo,
historyan, hornalista, at rebolusyonaryong sosyalista. Ang
kaniyang mga ideya ay gumanap ng isang malaking papel sa
pagkakatatag ng mga agham panlipunan at sa pagkakabuo ng
Kilusang Sosyalista. Itinuturing siyang isa sa pinakadakilang
ekonomista sa kasaysayan. Marami siyang nailimbag na mga
aklat at ang pinakakilala ay ang The Communist Manifesto
(1848) at ang Das Capital (1867–1894). Kasama niyang
nagsulat sa The Communist Manifesto ang kaniyang kaibigan
at kapuwa rebolusyonaryong sosyalistang si Friedrich Engels .
Ang kaniyang mga teoriya tungkol sa lipunan, ekonomiya, at politika na sama-
samang nakilala bilang Marxismo ay naniniwalang ang lahat ng lipunan ay sumusulong
sa pamamagitan ng pagsasagawa ng pakikibaka ng iba’t ibang uri ng tao sa lipunan
(social class). Ito ang alitan sa pagitan ng may-aring kumokontrol ng produksiyon at ng
mas mababang uring lumilikha ng paggawa para sa mga kalakal. Mabigat na binatikos
niya ang anyong sosyo-ekonomik ng lipunan, ang kapitalismo na kaniyang tinawag na
diktadurya ng burgesya. Naniwala siyang ang kapitalismo ay pinatatakbo ng mga uring
mayayaman para sa kanilang kapakinabangan at kaniyang hinulaang tulad ng mga
nakaraang sistemang sosyo-ekonomika, ang kapitalismo ay hindi maiiwasang lilikha ng
mga alitang panloob na hahantong sa sarili nitong pagkawasak at pagpapalit ng isang
bagong sistemang sosyalismo.
Ikinatwiran niyang sa ilalim ng sosyalismo, ang lipunan ay pamamahalaan ng uring
manggagawa na tinawag niyang “diktadurya ng proletariat,” “estado ng mga manggagawa”
o “demokrasya ng mga manggagawa.” Naniwala siyang ang sosyalismo ay kalaunan
namang papalitan ng isang lipunan na tinawag niyang komunismo. Aktibo niyang
ipinaglaban ang pagpapatupad ng komunismo na nangatwirang ang mga teoristang
panlipunan at mga taong walang kalamangan sa lipunan ay parehong dapat magsagawa
ng mga organisadong rebolusyonaryong aksiyon upang pabagsakin ang kapitalismo at
magdulot ng pagbabagong sosyo-ekonomiko.
Ang mga pamahalaang rebolusyonaryong sosyalista na sumusunod sa mga
konseptong Marxista ay naging makapangyarihan sa iba't ibang bansa noong ika-20
siglo. Ito ay humantong sa pagkakabuo ng mga estadong sosyalista tulad ng Unyong
Sobyet noong 1922 at ng People’s Republic of China noong 1949. Naimpluwensiyahan
din ng mga ideyang Marxista ang maraming mga unyong manggagawa at mga partido sa
buong mundo.

68
 Sulyap sa Kabanata
EBALWASYON
I. Bilugan ang titik ng wastong sagot.
1. Ito ay sangay ng agham panlipunan na nauukol sa pamamahagi ng mga pinagkukunang-
yaman upang magamit sa pagbuo ng mga bagay at serbisyong makatutugon sa kagustuhan at
pangangailangan ng tao.
a. alokasyon c. ekonomiks
b. econometrics d. makroekonomiks
2. Dibisyon ng ekonomiks na sumusuri sa galaw ng bawat negosyo at konsyumer
a. makroekonomiks c. econometrics
b. maykroekonomiks d. Araling Panlipunan
3. Ang batayan ng problemang pang-ekonomiya bunga ng limitadong pinagkukunang-yaman
a. kahirapan c. kakulangan
b. kakapusan d. kalabisan
4. Ito ay tumutukoy sa sangkap ng produksiyon na nagmula sa kalikasan.
a. yamang-tao c. yamang-likas
b. yamang-kapital d. yamang-pisikal
5. Ayon sa kaniya, ang tao ay isang pampolitika at panlipunang nilalang.
a. Aristotle c. Tomas Aquinas
b. Plato d. David Ricardo
6. Ayon sa kaniya, ang ekonomiks ay pag-aaral na may kinalaman sa produksiyon, pagkonsumo,
pamamahagi ng produkto, serbisyo, at hilaw na sangkap.
a. Paul Samuelson c. Roger Leroy Miller
b. Thomas Hailstones d. Lloyd Reynolds
7. Ito ay sangay ng ekonomiks na sumasaklaw sa pag-aaral ng pangkalahatan o kabuuang
ekonomiya ng isang bansa.
a. makroekonomiks c. maykroekonomiks
b. econometrics d. international economics

69
 8. Ito ay isang pag-aaral na gumagamit ng sistematikong pamamaraan upang subukin ang
katotohanan sa pamamagitan ng mga haka-haka (hypothesis) o katanungang kinakailangang
matugunan.
a. Finance c. Agham
b. Matematika d. Kasaysayan
9. Salitang Latin na ang ibig sabihin sa Ingles ay “All other things being equal.”
a. Ekonomiks c. Ceteris Paribus
b. makroekonomiks d. maykroekonomiks
10. Isang pananaw sa ekonomiks na tumutukoy sa pagkakaugnay ng mga pangyayaring hindi
magkakatulad.
a. correlation c. Ceteris Paribus
b. causation d. obhetibo
II. Gawin ang hinihingi sa bawat bilang.
1. Subukin mong ipaliwanag ang ugnayan ng kita ng tao sa kaniyang pagkonsumo sa pama-
magitan ng grap. Gamitin ang tsart.

Punto Kita Pagkonsumo

A 5 000 5 000
B 7 000 6 000
C 10 000 8 000
D 15 000 12 000
E 20 000 17 000
2. Ibigay ang kahulugan ng sumusunod na mga grap.

a. Y Panel A b. Y Panel B

X X

70
III. Ilahad ang pinagmulan ng kaisipan ng ekonomiks gamit ang dayagram.

IV. Basahin ang artikulo. Pagkatapos ay sagutin ang mga katanungan.

Philippine Population Would Reach Over 140 Million by the Year 2040

The Philippine population would continue to grow, increasing from 76.5 million, as of the
latest Population Census conducted in May 2000, to 141.7 million in 2040, according to the
Medium Series of the 2000 Census-based population projections. This means that 65 million
people would be added to the nation's population between 2000 and 2040, which is a span of
40 years, even if the average annual growth rate is projected to drastically decline from 2.34
percent during the 1990–2000 period to around 1.0 percent during the 2030–2040 period.
The population is projected to grow by 1.95 percent in the 2005–2010 period, from 85.3
million in 2005 to 94.0 million in 2010.

The nation's population would also become older as it is projected that child-bearing rate
by women in the country will continue to decline and the survival rates of all age groups
will improve. In 2005, the age group 0–14 accounted for 35.0 percent of the nation's total
population. By 2010, this age group would comprise 33.0 percent and by 2040, 23.1 percent.
Meanwhile, 4.3 percent of the Filipinos would be 65 and over by year 2010, and by year 2040,
9.7 percent of them would be in the same age group.

71
 AmongAmong
the regions, CALABARZON
the regions, is projected
CALABARZON to have the
is projected to largest
have the population by 2010, surpassing
largest population by 2010,
the NCR which currently
surpassing the NCRhas the largest
which currentlypopulation. In 2010,
has the largest CALABARZON
population. would
In 2010, have 11.9 million
CALABARZON would
people,have
while themillion
11.9 NCR, 11.6 million.
people, whileBythe
2040,
NCR,CALABARZON
11.6 million.would By 2040, haveCALABARZON
18.5 million, and
wouldCentral
have
Luzon,18.5by million,
then theand second
Centrallargest
Luzon,region,
by then would have 15.0
the second largest million.
region,Cordillera
would have Administrative
15.0 million.
RegionCordillera
would continue to have the
Administrative smallest
Region wouldpopulation
continuewith 2.7 million
to have by year
the smallest 2040. Meanwhile,
population with 2.7
MIMAROPA
millionwould remain
by year 2040.asMeanwhile,
the fastest MIMAROPA
growing region,would as remain
it is expected
as the to havegrowing
fastest an annual growth
region, as
rate ofit2.6
is percent
expectedinto2005-2010 and 1.6
have an annual percent
growth ratein of
2035-2040.
2.6 percent in 2005–2010 and 1.6 percent in
2035–2040.
These are just few of the highlights of the 2000 Census-based population projections prepared
by the National
TheseStatistics
are just Office
few ofinthe
collaboration
highlights with
of thethe2000
Inter-Agency
Census-basedWorking Group on projections
population Population
Projections.
preparedThe by
final
thereport will include
National Statisticstables oninprojected
Office population
collaboration with bythesex, five-year age
Inter-Agency group
Working
and five-calendar year, projected
Group on Population total fertility
Projections. rates,
The final projected
report life expectancy
will include at birth, and
tables on projected average
population
annualby growth rates, for
sex, five-year the
age period
group and2000 to 2040 for
five-calendar all projected
year, regions and provinces,
total underprojected
fertility rates, the Medium life
Series.expectancy
Similar tables containing
at birth, nationalannual
and average projections
growthunderrates,the
forLowthe and
periodHigh Series
2000 will also
to 2040 for be
all
generated.
regions and provinces, under the Medium Series. Similar tables containing national projections
under the Low and High Series will also be generated.
Sanggunian: http://www.census.gov.ph
Sanggunian: http://www.census.gov.ph
1. Batay sa ulat, ano ang tinatayang magiging populasyon ng bansa sa 2040?
2.
1. Anong rehiyon
Batay sa sa bansa
ulat, ano ang inaasahang
ang tinatayang may
magiging paglago ngng
populasyon populasyon sa 2010?
bansa sa 2040?
3.
2. Ano angrehiyon
Anong implikasyon ng ang
sa bansa inaasahang datosng
may paglago ngpopulasyon
populasyonsa
sa2010?
ating bansa? Pangatwiranan.
3. Ano ang implikasyon ng inaasahang datos ng populasyon sa ating bansa? Pangatwiranan.

72
Mag-isip Tulad
ng Ekonomista

Most Employed Filipinos Work Longer Than Required

Filipino workers continue to clock in more than the usual 40 hours per week, on the average, even as the number of
jobholders surged by about 360 000, according to the Bureau of Labor and Employment Statistics (BLES). Based on the
National Statistics Office’s labor force survey as of October 2012, the average work week was 41.9 hours, placing it above 40
hours for the second consecutive quarter. Of the 37.7 million employed Filipinos then, 24.2 million or about two-thirds worked
beyond the usual 40-hour work week. Back then, 93.2 percent of those actively seeking work did have jobs.
Within this group, 14.5 million or two out of every three people with jobs clocked between 40 and 48 hours. Another 8.8
million or about a quarter of those employed worked 49 hours or more. The number of workers soldiering on beyond 40 hours
a week as of October, was less than the 24.6 million counted three months before, but is more than the 23.8 million counted a
year before.
In July 2012 and October 2011, jobholders numbered 37.6 million and 38.6 million, respectively. Back then, the
employment rate was 92.9 percent and 93.6 percent, respectively.
In a report issued earlier, the BLES said the number of people from poor households joined the ranks of the employed, but
this did not put a dent on poverty in the country. BLES data showed that the number of the working poor rose by 18 percent
to 7.9 million as of 2009 from 6.7 million in 2003. The BLES report was based on the latest available data from the National
Statistics Office’s Family Income and Expenditures Survey or FIES.
Sanggunian: http://business.inquirer.net/

Gawain
1. Sa pamamagitan ng 3 – 2 – 1 Chart, ilahad ang kaisipan at konsepto mula sa artikulong may
kaugnayan sa ekonomiks.

(3) Konseptong Kaugnay sa (2) Nalaman Mo (1) Nais Mo Pang

Ekonomiks Malaman

2. Kung ikaw ay isang manggagawa na kabilang sa nakatalang datos ng BLES, gumawa ng pie graph
ng iyong gawain.

73