Professional Documents
Culture Documents
Mezhew Sorani - 2021
Mezhew Sorani - 2021
.14لة 19حوزةيرانى 1913طؤظاريَكى دةركرد بةناوى رِؤذى كورد بةهةردوو زمانى كوردى و توركى: بابةت :ميَذوو /كات 3 -كاتذميَر ليذنةي باالَ ي ئةزموونةطشتييةكان
(Dثارتى رِزطارى كورد (Cكؤمةلَةى سةربةخؤيى كورد (Bكؤمةلَةى هيَظى (Aكؤمةلَةى بآلوكردنةوةى مةعاريفى كورد
A
4001
سالَي خويَندني 2021-2020خوىل يةكةم ئةزموونة طشتييةكانى قؤناغي ئامادةيي (ويَذةيي )
SN: 500000001
.15لةسةردةمى ئةو مريةدا سنوورى مرينشينى ئةردةالن زؤر فراوان بوو ,هةتا هةوليَريشى طرتؤتةوة :
(Dكلؤل بةط (Cئةبدال بةط (Bبابة ئةردةالن (Aبؤداغ بةط وةآلمي رِاست هةلبذيَرة (بؤ هةر ثرسياريَك دوو منرة)
.16لة 28تشرينى دووةمى سالَى 1927سةربةخؤيى كوردستان رِاطةيندرا و ئاآلى كوردستان هةلَكرا لة : .1لة سةرةتاى سةدةى نؤزدةهةم مرينشينيَكى طةورةى كورد بووة ,لة ذوورووى مري نشينى سؤران لة ناوضة شاخاويةكان دامةزرا:
(Dشارى سليَمانى (Cناوضةى بارزان (Bدةرسيم (Aئاطرى داغ (Dهةكارى (Cبادينان (Bبؤتان (Aئةردةآلن
( .17كورد و تورك يةك رِةطةزن) بيانويَك بوو كةماليةكان ثيَداطريان كرد كة وياليةتى موسأل بةشيَكة لة توركيا لة ثةميانى : .2حاكمى سياسى ئينطليزةكان ( دةبليو .ئار .هاى ) لة ............لة 12ئابى 1920لة بؤسةيةكدا زؤر بةسةرسورِمان رِزطارى بوو:
(Dئاشتى (Cلؤزان (Bسيظةر (Aظييةنا (Dئاكرىَ (Cهةوليَر (Bموسلَ (Aكفرى
.18دامةزريَنةرى(كؤمةلَةى كوردستان) بوو لة باشورى كوردستان لة سالَى : 1922 .3دوو كارخانةى دامةزراند يةكيَكيان بؤ دروستكردنى ضةك ئةوي تريان بؤ دروستكردنى باروت:
(Dخليل خةياىل (Cيونس رئووف (Bموسا عةبدول سةمةد (Aمستةفا ثاشاى يامولكى (Dزةينةدينى بادينى (Cمةئمون بةطى سؤران (Bبةدرخان ثاشاى بؤتان (Aئةمحةد ثاشاى بابان
.19يةكيَ لة ئاماجنة سرتاتيجيةكانى دامةزراندنى سوارةى حةميديية لةاليةن سولَتان عةبدوحلةميدى دووةم بةرطريكردن بوو لة ثةالمارى: .4عومسانييةكان بة دريَذايى هةردوو سةدةى (ضواردةو ثازدةى ) زايينى دةسةآلتيان سةثاندبوو بةسةر :
(Dفةرةنسييةكان (Cرِووسةكان (Bئةلَمانةكان (Aئيتالييةكان (Dوةآلمى ( Aو ) Bرِاستة (Cخؤرئاواى عةرةبى (Bنيمضةدورطةى بةلقان (Aئاسياى بضووك
.20لة 30تشرينى يةكةمى 1924كؤمةلَةى نةتةوةكان ليذنةيةكى سيَ كةسى نارد بؤ وياليةتى موسلَ يةكيَكيان جوطرافى ناسى .5رةنطدانةوةى ضاكسازى عومسانى لة كوردستان بةدةر كةوت لةبةشى:
بةناوبانط و سةرؤك وةزيرانى ثيَشووى مةجةر بوو: (Bباكوورو خؤرهةآلتى كوردستان (Aباشوور وخؤرئاواى كوردستان
(Dستانلى مود (Cئاى.ئيَف.ظيَرسن (Bكؤنت ثؤل تيليكى (Aئةى ثؤلص (Dباكوورى كوردستان (Cخؤرهةآلتى كوردستان
.21ئةو عةشريةتة كوردةى بةرطريةكى دليَرانةيان كرد لة بةرامبةر لةشكرى رِووس لة دةورو ثشتى( كرماشان و خانةقني) : .6كةسايةتيةكى شؤرِشطيَرى كورد بوو ,ثايةى مفتيشى ثةروةردةى لة وةزارةتى مةعاريف دا هةبوو ,بوو بةسةرؤكى باآلى حزبى هيوا:
(Dسنجاوى (سنجابى) (Cبؤتى (بوختى) (Bزةندى (Aشكاك (Dمستةفا عوزيَرى (Cرةفيق حلمى (Bصاحل حةيدةرى (Aتوَفيق وةهبى
.22بةهؤى خراثى دةسةآلتى سةفةويةكان بةرامبةر كوردةكان لةاليةك وهةولَى ......كورد لةشةرِى ضالَديَران اليةنطرى عومسانيةكانيان كرد: .7كؤمارى كوردستان بة سةرؤكايةتى قازى حمةمةد رِاطةيةندرا لة :
(Cسةيد تةهاى نةهرى (Dمةال ئيدريسى بةدليسى (Bمةال سةليمى بةدليسى (Aسولَتان مةمحودى دووةم 22 (Bى كانونى دووةمى 1946 17 (Aى كانونى دووةمى 1946
.23سيَر برسى كؤكس كرا بة مةندوبى سامى بةريتانيا لة عيَراق دواى البردنى : 22 (Dى كانونى يةكةمى 1946 17 (Cى كانونى يةكةم 1946
(Dونستؤن ضةرضل (Cويدرؤ ويلَسن (Bئارنؤلد ويلَسن (Aستانلى مود .8ئةو ليواية بوو دذى مةليك فةيسةل دةنطيدا لة هةلَبذاردنى سالَى :1922
.24بةهؤى نزيكيانةوة ثيَش ووآلتانى ترى ئةوروثى رِوويان كردة خؤرئاواى عةرةبى بةمةبةستى داطريكردن : (Dموسلَ (Cكةركوك (Bهةوليَر (Aسليَمانى
(Dهؤلةنديةكان (Cئينطليزةكان (Bئيسثانيةكان (Aثورتوطاليةكان .9ثةيوةندى نيَوان عومسانى و مةماليك تيَكضوو لة ئةجنامى هيَرشى عومسانيةكان بؤ سةر مرينشينى (ذي القدر) لة:
.25يةكيَك لة ئةجنامةكانى ......ناضاربوونى ناثليؤن بوو بؤ ئازوقة ثشت ببةستيَت بة ميسر : (Dيةمةن (Cئةسكةندةرية (Bحيجاز (Aشام
(Dثةميانى عةريش (Cشؤرِشى يةكةمى قاهرية (Bشةرِى ئةمبابة (Aشةرِى ئةبى قري .10لة ثيَناو ئازادكردنى كوردستانى ذيَر دةستى قاجارى ( شيَخ عوبةيدوالى نةهرى ) سةركردايةتى قؤلَى دووةمى كرد بؤ رِزطاركردنى:
.26سةرؤك وةزيران و سوثاساالرى حكومةتةكةى (شيَخ مةمحود)بوو: (Dسةملاس (Cكرماشان (Bئورمية (Aموكريان
(Dشيَخ صديق قادرى (Cشيَخ قادرى حةفيد (Bشيَخ حمةمةد غةريب (Aئةمحةد بةط .11مري بةدرخان و جةنطاوةرة كانى توانيان داكؤكى لة قةالَى ئاروخ بكةن بؤ ماوةى :
.27ئةدةبى يةكطرتووى كوردى طةورةترين دةستكةوتى مرينشينى : )7( (Dمانط )6( (Cمانط )9( (Bمانط )8( (Aمانط
(Dبابانة (Cبادينانة (Bسؤرانة (Aئةردةالنة .12بوو بة سكرتيَرى طشتى ( ثارتى دميوكراتى كورد – سوريا) لةئابى :1957
.28لة()10ى ئابى 1919لة دريَذةى زجنرية رِاثةرِينةكانى دذ بة ئينطليزةكان رِاثةرِينةكان طةيشتة ناوضةى : (Dسةيد رةزا (Cنورالدين زازا (Bجةالدةت بةدرخان (Aعومسان سةبرى
(Dطويان (Cتةلةعفةر (Bبارزان (Aسؤران .13سةرؤكايةتى ئةو ليذنة سةربازيةى دةكردكة مري حمةمةد ثاشاى طةورة مريى سؤران دروستى كردبوو :
(Dكةلوس بةط (Cعيسا بةط (Bئةمحةد بةط (Aحمةمةد بةط
0001
.43دواى رِووخانى كؤمارى كوردستان بارزانيةكان خؤيان بةدةستةوة نةدا برِيارى شةرِيان داو هيَزةكانى ئيَرانيان رِووبةرِووى شكستيَكى طةورة .29لة ماوةى حوكمرِانى ئةودا طلَكؤى (حافزى شريازى) و (سةعدى شريازى) سةر لة نوآ نؤذةن كرانةوة:
طردةوة بةتايبةتى لةبةرةى: -(Dعةىل مراد خان (Cكةريم خان (Bسادق خان (Aفتح على خان
(Dهةريةكة لة ( Aو ) Cرِاسنت (Cبؤكان (Bسةقز (Aشنؤ .30دامةزراندنى وةزيريَكى كورد كة ببيَتة بةرثرسى وياليةتى كوردستان يةك لةداواكاريةكانى مستةفا بارزانى بوو لة حكومةتى:
.44يةكيَ بووة لة مريةكانى مرينشينى بابان كة ئاواتى دامةزراندنى دةولَةتيَكى نةتةوايةتى بوو بةالَم ملمالنيَى نيَو بنةمالَةكة هةىل (Dنورالدين مةمحود (Cنورى سةعيد (Bساحل جةبر (Aحةمدى ثاضةضى
جيَبةجيَكردنى بؤ نةرِةخساند:
.31بةيةكجارى كؤتايى بةدةسةالَتى هات بةتايبةتى دواى مؤركردنى رِيَكةوتننامةى ئةرزروومى دووةم لة سالَى :1847
(Dمةمحود ثاشا (Cعبدالرمحن ثاشا (Bئيرباهيم ثاشا (Aئةمحةد ثاشا
(Dمرينشينى بادينان (Cمرينشينى بؤتان (Bمرينشينى سؤران (Aمرينشينى بابان
.45رؤشنبريو شاعريانى كورد دةورى ضاالكيان هةبوو لة دامةزراندنى كؤمةلَةى (ذىَ -كاف) وةك:
.32مري(حسيَن)ى ئةردةالنى دذى دةسةآلتى عومسانى رِاثةرِى بةآلم دةولَةتى عومسانى هيَرشيَكى طةورةى كردة سةرو رِاثةرِينةكةى
(Dدلَزار (Cدلَدار (Bهيَمنى مةهابادى (Aبيَكةس لةناوبردلةسالَى:
.46لة 9ى كانونى يةكةمى 1931بارزانيةكان توانيان فةوجيَكى سةربازى حكومةتى عيَراق تيَكبشكيَنن لة شةرِى: 1538 (D 1536 (C 1533 (B 1530 (A
)Dمةيدان موريك (Cدؤالظاذى (Bقاراوا (Aبةرقى بةط .33كارى طرنطى ضةسثاندنى بؤدجةى دةولَةت و جآ بةجيَكردنى سيستةمى المةركةزى بوو لة وياليةتةكان :
.47توانى هؤزةكانى (بلباس و موكريان) و شارةكانى( سابالغ و ئورميةو مةراغة) داطريبكات و بيخاتة سةر مرينشينةكةى : (Cسولَتان عةبدوحلةميدى دووةم (Dسولَتان عةبدولعةزيز (Bسولَتان مةمحودى دووةم (Aسولَتان عةبدوملةجيدى يةكةم
(Dهةلَؤخان (Cكلؤلَ بةط (Bخان ئةمحةد خان (Aمةئمون بةط .34كؤمةلَةى مةبةستة ضاكةكان لةسةردةمى مدحت ثاشا دامةزرا لة :
.48كؤمةلَةى ئيتحاد و تةرةقى لة سالَى 1908لة دةولَةتى عومسانى كودةتاى ئةجنامدا بةسةر سولَتان: (Dسوريا (Cلوبنان (Bميسر (Aعيَراق
(Dعةبدولعةزيز (Cعةبدوحلةميدى دووةم (Bمةمحودى دووةم (Aعةبدوملةجيدى يةكةم ( .35بةدرة ,جةسان ,مةندةىل و ئةو طوندانةى دةكةونة نيَوان قةآلى زجنري تا قةآلى زةلَم لة شارةزوور) دةكةونة نيَو سنوورى دةولَةتى
.49سامانة بةجىَ هيَلَراوةكانى ئيَرانيةكان لة دةولَةتى عومسانى بؤخاوةن واريسة شةرعييةكان دةطةرِيَتةوةبة ثيَى ماددةى ...........لة عومسانى بة ثيَى رِيَكةوتنامةى :
رِيَككةوتننامةى ئةرزروومى يةكةم : (Dئةرزروومى دووةم (Cئةرزروومى يةكةم (Bزةهاو (Aئةماسية
(Dهةشتةم (Cحةوتةم (Bشةشةم (Aثيَنجةم .36دةسةالَتى سنوور دار كراو ضارةنووسى حمةمةد على ديارى كرا بة ثيَى ثةميانى:
.50لةدواى باوكى لة مرينشينى بادينان بووة فةرمانرِةوا هةرضى ناخؤشى و ذان و ئازار هةبووة بةهؤى سؤزو بةزةيى لة بري هةذارانى (Dئوشى (Cقاهرية (Bعةريش (Aلةندةن
مرينشينةكةى بردؤتةوة: .37بةهؤى خراثى بارى ئابوورى و سياسى و كؤمةالَيةتى لة عيَراق رِاثةرِينيَك دذى دةسةالَتى عومسانيةكان رِووى دا بةسةركردايةتى:
(Dحةسةنى كورِى سةيف الدين (Cزةين الدين (Bمراد خان Aسيف الدين (Dئيرباهيم ثاشا (Cراشدى كورِى ئةملغامس (Bعبدولغنى مجيل موفتى (Aرةشيد ثاشا
.38رِاثةرِينى طاورباغى كريَكارانى كؤمثانياى نةوتى كةركوك بةرثايان كرد لةسالَى :
1945 (D 1946 (C 1947(B 1948 (A
.39دواى دادطايةكى رِووكةشانة خؤى و( يازدة) كةس لة هاورِيَكانى لة شارى ئةرزجنان لة سيَدارةدران:
(Dمسكؤى شكاك (Cسةيد رِةزاى دةرسيم (Bئيحسان نورى ثاشا (Aشيَخ سةعيدى ثريان
A .40هةردوو دةولَةتى عومسانى و سةفةوى هةريةكةيان دةيويست لةسةر حسابى ئةوى ديكة دةسةالَتةكةى فراوان بكات لةسةرةتاى سةدةى:
(Dحةظدةهةم (Cشازدةهةم (Bثازدةهةم (Aضواردةهةم
.41سولَتان مةمحودى دووةم بؤى دةركةوت بزوتنةوةى ضاكسازى سةرناطريَت بةبىَ:
(Bدامةزراندنى سوثايةكى بةهيَز (Aدامةزراندنى سوثايةكى نوىَ
(Dهةموو وةالَمةكان رِاسنت (Cلةناوبردنى هيَزةكانى ئينكشارى
.42بةشيَكى طةورةى باكورى كوردستان بةتايبةت وياليةتةكانى(قارس ,ئةرزروم،وان,بةدليس) بةثيَى ثةميانى سايكس -بيكؤ بوو بةبةشى:
(Dئيتاليا (Cفةرةنسا (Bروسيا (Aبةريتانيا