≡

(https://www.facebook.com/pinoyweekly.org)
(https://twitter.com/pinoyweekly)
(https://instagram.com/pinoyweekly/)
(https://pinoyweekly.org/feed/)
search

KABAYANIHAN NG KATUTUBO AT MORO

by Roland Simbulan (https://pinoyweekly.org/author/roland-simbulan/)
June 12, 2021

Ang hindi masyado nababanggit na mga bayani ng pakikibaka para sa kalayaan ng Pilipinas
laban sa mga Espanyol.
I
sa sa pinakamalaking imbensiyon ni Rodrigo Roa Duterte noong 2016 eleksiyon
para presidente ay ang sinabi niyang mayroon siyang mga ninunong Moro na
Maranao.

Ito’y pinasinungalingan ni Earl Parreno, na may-akda ng pinaka-komprehensibong 

talambuhay ni Duterte. Sa kanyang aklat na pinamagatang Beyond Will and Power,
ininterbyu ni Parreno ang halos lahat ng kamag-anak ni Duterte pati matatandang
kamag-anak ng ama at ina niya, at ni isa ay walang nagsabi na siya ay may dugong
Maranao o Moro. Sa katunayan, tubong Leyte at Cebu ang magkabilang pamilya ng
kanyang ama at ina. (Parreno, 2019) 

Sa kanyang 2016 na pangangampanya para presidente dinetalye pa ni Duterte na ang

kanyang lola ay Maranao at mayroon daw siyang mga apo na Tausug! (MindaNews,
May 15, 2016) Inihabol pa rito ang isa pang walang-katibayang imbensiyon ng alalay
ni Duterte na si Bong Go na isang Tausug si Lapu Lapu na pinadala ng Sultan ng Sulu
para harangin ang mga Espanyol sa Mactan. Kaya ang pinapahiwatig ni Bong Go ay,
kung Moro si Lapu Lapu, gaya ng ibinibida ni Duterte para sa sarili, matatapang sila.
Parehong imbensiyon ng mga pulitikong gustong umangkas sa katapangan ng Moro. 

Ngayong 2021, selebrasyon natin ng Araw ng Kalayaan, sa taon ng Quincentennial o

500 taon mula nang dumating ang mga Espanyol sa Pilipinas, bakit tila hindi natin
kinikilala ang matagumpay na pagdepensa ng ating kababayang Moro at Katutubong
Pambansang Minorya para sa lupaing ninuno at kalayaan? Marahil, ito’y dahil puno
pa rin ng dominanteng kuwento ng mananakop ang ating kinikilalang kuwento.
Binubulag tayo sa kuwento nila na ang 1521 ang pinaka-suwerteng pangyayari sa
ating kasaysayan sapagkat tayo’y nabinyagan ng Kristiyanismo at nakatikim ng
sibilisasyon na dala ng mga Espanyol sa ating kapuluan. 

Nakakalimutan natin na ginamit na sandata ang relihiyon sa “ispiritwal na

kolonisasyon” para mahati tayo at mapalakas ang dominasyon ng Espanya sa ating
mga komunidad. Sinakop nito ang ating mga isip (at kaluluwa) para huwag hamunin
ang pang-aapi, maging tapat sa Espanya at ituring na mga pirata ang lumalabang mga
komunidad ng Moro at katutubo na di-magapi sa kanilang pakikibaka laban sa
kolonyalismo. Ang kumbersiyon sa relihiyon ng Espanya ay mistulang naging bahagi
ng kolonyal na pasipikasyon ng ating mga komunidad at kapuluan.

Lalo na sa mga tinarget na “kaaway” na Moro, ang imaheng ipinalaganap ay mga

masasamang tao sila, mga ‘Juramentadong’ nagwawala at amuk, “feroces” na
“hereje” at mga pirata at bandido. (Ugarte, 1992)  Nakakalungkot nga na ang opisyal
na pagdiriwang ng Quincentennial ay nagmamaliit sa matagumpay na pakikibaka ng
Moro at katutubo. Tila tinatanggap at pinagdiriwang din – na walang kritikal na
pananaw – ang Kristiyanismo bilang ispiritwal na kolonisasyon at instrumento ng
pananakop sa ating kapuluan. Di ba tayo sinakop ng Espanyol gamit ang kanilang mga
espadang gawa sa Toledo at kanilang mga Krus? Ang kumpletong istorya’y hindi
nasakop lahat ng ating komunidad dahil naharang ang dayuhang mananakop ng mga
Kris, Kampilan at Lantaka ng nga mamamayang Moro. Ang pinagyayabang na
“Sword and the Cross” na pananakop ay sapilitang kilalanin ang hari ng Espanya
bilang “vice real patron”.  

Dahil binasbasan daw ng Diyos upang mamuno ang hari ng Imperyo. Pero hindi ito
tinanggap ng maraming nanatiling malalayang komunidad ng Moro at katutubo,
pagkat naging matagumpay si-lang lumaban sa dayuhang mananakop. Kayat ang
istorya ng Moro at katutubo ay istorya ng tagumpay sa  pagdepensa sa katutubong
lupa, kalayaan at kabihasnan.

Ugat ng Islamophobia
Panahon na upang alamin natin ang ugat ng tunggalian at hindi pagkakaunawaan sa
matagal na panahon ng mga Muslim at Kristiyano sa ating bansa. Pangunahing
layunin ng sanaysay na ito na kilalanin ang makasaysayang pakikibaka ng Moro.
Binibigyan din natin ng pagpupugay ang kanilang malalayang komunidad na
matagumpay na lumaban sa buong panahong kolonisasyon ng Espanya sa Pilipinas
mula 1521 hanggang 1898.

Noong ika-16 na Siglo, sinakop ng mga Espanyol na kolonisador ang Visayas at

Luzon. Pero hindi nila masakop-sakop ang Mindanao na kontrolado ng mga
mamamayang Moro. Gayundin ang ilang lupain sa Luzon at Visayas kung saan
naninirahan ang mga katutubo. Sa mga lugar na kanilang matagumpay na sinugpo at
sinakop, ang mga Espanyol ay nagpalaganap ng isang uri ng sistemang
diskriminasyon na nagkakategorya sa mga tao sa ating kapuluan bilang Negritos,
Indios, Mestizo de Sangley at Mestizo de Español. Habang ang mga hindi nila
masakop na Muslim ay tinaguriang mga “Moro”. 

Ipinatupad sa Pilipinas ng Espanya ang kaparehong kolonyal na mga patakaran na

ginamit nila sa Central at South America, na may isang sentral na kolonyal na
administrador – ang  Gobernador-Heneral sa Pilipinas.  Sa dekretong El
Requerimiento ng 1531, ang mga nasa islang kolonyal ay kinailangang mabinyagan
sa Katolikong pananampalataya o may kaparusahang na magiging mga alipin o
hahatulan ng kamatayan kung lalaban. Pinagsabay ang mga ekspedisyong militar ng
Espanyol ng mga misyong pangrelihiyon na gamit ang Doktrinang Regalian para
ideklara na ang mga lupain at mga taong di-Kristiyano ay gagawing pagmamay-ari ng
Hari ng Espanya. (Guingona, 1981)
Pangunahing batayan ng mga ganitong kolonyal na patakaran ang Papal Bull ni Papa
(Pope) Nicholas V, ang “Dum Diversas” (Hunyo 18, 1452), na nagbigay ng basbas sa
mga Kristiyanong Kaharian sa Europa, simula sa Portugal at Espanya, ng “ganap at
malayang kapangyarihan at karapatan na maghanap, magdiskubre, sakupin at gapiin
ang lahat na tinawag nitong mga “kaaway ni Kristo.”  Ang Ediktong ito’y nagbigay pa
ng direktiba sa mga Europeong kaharian na “pamunuan ang mga kaaway ni Kristo at
isailalim sa kanilang paghahari at pananakop.” 

Bukod dito, ang iba pang direktiba o Papal Bulls mula sa Vatican ay ang Romanus
Pontifex (ni Pope Nicolas V, 1455), at ang Inter Caetera (ni Pope Alexander VI,
1493), na naglinaw pa sa patakarang ito ng pandaigdigang pananakop at habang-
buhay na pang-aalipin sa ngalan ng Diyos. Ang mga Papal Bulls na ito na naging ubod
ng pandaigdigang batas sa Europa, ay kinikilala pa ring mga batas sa Amerika,
Canada, U.K. at Australia, bilang Doctrine of Discovery, o ang Regalian Doctrine ng
ilang bansa para sa pagresolba sa mga isyu ng lupang ninuno.

Pinalaganap ng Vatican ang “Dum Diversas” sa paniniwalang ang mga Kahariang

Kristiyano ng Europa ang mga bagong “piniling mga mamamayan ng Diyos”, at ang
hindi-pa Kristiyanong parte ng mundo ang bagong “Promised Land”. Ayon din dito,
ang mga bagong piniling mga mamamayan ng Diyos ay kinakailangang sumunod sa
bagong Covenant: na ang buong hindi-pa-Kristiyanong mundo’y tungkulin nilang
sakupin at ipasailalim sa doktrinang Kristiyano habambuhay. Gayundin, ang lahat ng
masasamsam nila sa giyera at prutas ng tagumpay ang siyang magiging gantimpala sa
kanila ng Diyos. Para ipatupad ito, ang Korona ng Espanya ay nagpalabas ng El
Requerimiento 1531 na nagsuma ng Papal Bull. Ito’y binasa sa mga tao bago lumarga
ang kanilang mga ekspedisyon para sa pananakop. (Scott, 1972)

Pangunahin sa mga patakaran ng Espanya sa pagpapatupad ng Papal Bull na ito’y ang

kanilang brutal na sistemang Encomienda. Sa katunayan, sa unang 30 taon ng
okupasyon ng Espanya sa ating kapuluan, namatay ang halos 35 porsiyento ng
populasyon dahil sa mga karahasan at sakit na dala ng mga Espanyol. May isang
pagtantiya na nagsasabing halos 50 porsiyento ng populasyon noong ika-17 Siglo
ang napinsala, at ito’y nakarekober lang nang alisin ang sistemang Encomienda. 

Pinatupad ang mapang-aping kolonyal na mga patakaran tulad ng Polo y Servicio o

sapilitang pagtatrabaho, at ang sistemang Bandala na nagpumilit sa mga magsasaka
na ibenta lahat ng kanilang sobrang ani sa mga Espanyol na awtoridad sa
napakababang presyo.

Islam sa Pilipinas
Nagsimula ang pagdating ng Islam sa mga pulong dagat ng Southeast Asia noong
tinaguriang “Golden Age” ng Islam. 

Sa panahong ito, nagkaisa ang maraming Muslim sa iba’t ibang Arabong bansa at
hilagang Aprika at napaatras at napalaya ang maraming lupaing kontrolado ng
imperyong Romano at Persian, at isinailalim sa kontrol ng mga Muslim na
caliphates (sa imperyong Umayyad at Ottoman). Nakontrol nila ang pandaigdigang
mga daungan na ginagamit ng mga mangangalakal na taga-India sa matagal na
panahon. 

Ang mga Arabong mangangalakal ay siyang kumontrol ng istratehikong daungan ng

India sa Malabar sa Timog-Kanlurang bahagi ng India.  Mula sa Malabar, ang mga
mangangalakal na Muslim at misyonero ang lumuwas sa mga pulo ng Southeast Asia
pati ang mga pulo ngayon ng Pilipinas. Ginamit nila ang kaparehong ruta na ginamit
ng mga mangangalakal na taga-India na galing Malabar.

Umugat ang Islam sa Malaysia at Indonesia noong ika-12 siglo nang ang Hari ng
Kedah na dating Hindu’y nagpalit ng pananampalataya sa Islam. Iba pang
kumbersiyon sa Islam ang sumunod mula sa mga pamilyang royal sa Malacca at
Sumatra noong 1267. (Sarangani, 1977)

Mula roon, kumalat ang Islam sa Brunei at Sulu at sa malawak na isla ng Mindanao
sa huling kuwarto ng ika-13 siglo. Inuugat ang Sultanato ng Sulu sa pagiging hari ni
Rajah Baginda sa kalagitnaan ng ika-15 Siglo, at ang pag-aasawa niya ng galing sa
angkan ng mga Tausug. Naging manugang na lalaki ni Baginda si Sharif-ul-Hashim
Abubakar na naging unang Sultan ng Sulu noong 1451. Ito’y halos isang daang taon
bago sinakop ng Espanyol ang ating kapuluan. Bandang taong 1500, nang namahala
ang Brunei sa pamumunong Islam sa mga isla ng Southeast Asia, umabot ang
kumbersiyon sa Islam sa ilang dalampasigang mga lugar ng Luzon. 

Tinatag ang Sultanato ng Maguindanao sa unang dekada ng ika-16 dantaon ni

Sharif Mohammad  Kabungsuan. Ang Sultanato naman ng Buayan (sa mga lugar
ngayon ng General Santos at Hilagang Cotabato) ay sumunod sa pagkatatag at
naging malapit sa Sultanato ng Maguindanao lalo na sa panahon ni Sultan Kudarat.
Ang kumbersiyon sa Islam ay mapayapa. Nagdulot ito ng kaginhawaan dala ng
pandaigdigang kalakalan gamit ang “Silk Road” na kapwa kontrolado ng Tsino at
Arabong Muslim. Hindi kailanman nakontrol ng Espanya ang kalakalan sa Mindanao
dahil sa mga walang tigil na reyd ng Moro na umabot sa Luzon at Visayas.

(https://pinoyweekly.org/wp-content/uploads/2021/06/Screen-Shot-2021-06-16-at-
1.50.46-PM.png)
Mga mandirigmang Moro.
Ang Moro
Sinimulang gamitin ang terminong Moro, mula sa salitang Moors, ng mga taga-
Iberian Peninsula sa Espanya at Portugal para tukuyin ang mga Muslim na sumakop
sa kanila ng halos 800 taon sa ilalim ng Umayyad Caliphate. Ang Moors ay tinawag
din na Saracens ng mga Papa ng Vatican na nagpasimuno ng Holy Crusades.  Walang
etnolohikong halaga o kahulugan ang terminong Moors dahil galing sa mga
mamamayang Berber ng North Africa (kasalukuyang Morocco), mga Aprikanong
Black at Arabo ang mga hukbong Muslim na sumakop sa mga Espanyol. Hindi
nahirapan ang Moors sa paglawak sa dating mga teritoryo na bahagi ng imperyong
Roman at Persian dahil kusang niyakap ng populasyon ang Islam.

Nang dumating ang mga Espanyol na konkistadores sa ating kapuluan,

naengkuwentro nila ang maraming mamamayan na yumakap na sa
pananampalatayang Muslim at tinawag silang “Moros”.  Pinangalanan sila sa
matinding mga kaaway ng mga Espanyol: ang Moors na sumakop sa Timog na bahagi
ng Espanya. Sa Luzon, tatlong kahariang Muslim ang nadatnan ng Espanyol sa
Maynila: Manila, Tundo at Namayan. Dahil hindi pa malalim ang pagkaugat ng Islam
sa mga komunidad na ito at hindi pa malakas ang kanilang hukbo, ang mga ito’y
dinurog at sinakop ng Espanyol para gawing sentro ng kolonyal na pamamahala ng
Espanya sa Pilipinas.

Noong digmaan ng Moro laban sa kolonisasyon ng Espanya, mapanirang-puring

termino ang salitang Moro na ginamit laban sa lahat ng Muslim mula Mindanao at
Sulu. Parang bandido o terorista sa kasalukuyan. Sapagkat ito’y inugnay sa pagiging
pirata, pagnanakaw, reyd para kumuha ng aliping-bihag (slave raid) at patraydor na
pananalakay sa mga Kristiyano. Ito’y dahil sa kahusayan ng mga Moro na epektibong
biguin ang mga ekspedisyong militar ng Espanyol. Depensibo-opensibo ang taktika ng
Moro. Ang bawat ekspedisyong militar ng Espanyol laban sa kanila’y sinabayan nila
bilang pagganti, ng mga atake laban sa  malalaking kampo ng Espanyol na
kinabibilangan ang Maynila, Gitnang Luzon, rehiyong Ilokos, Bikol at sa mga isla ng
Bisayas. (Reid, 1984; Admad, 1982; Nguyen, 1994; Mallari, 1986) Ang mga naninirahan
sa Luzon at Visayas na nasakop ng mga Espanyol sa ilalim ng sistemang Encomienda
ay natutong matakot, magalit at kamuhian ang Moro sa pag-atake nito sa mga
Espanyol.

Pauna na rito ang masamang hatol ng mga Kristiyanong indio (Filipino) laban sa
Moro’y pinairal ng mga pangkulturang palabas sa panahon ng Espanyol tulad ng
dulang “Moro Moro”. Ang dulang ito’y pinapalabas sa mga paaralan, at sa mga
piyesta sa bawat bayan ng buong Pilipinas na sakop ng Espanyol. Dito sa dula sa
entablado, nag-eespadahan ang Kristiyanong nakaputi at Morong Muslim na
nakaitim. Siyempre, laging panalo ang Espanyol, tulad ng mga inaasahan ng mga
nanonood na lalong magagalit sa mga Muslim. Tinanim sa ganitong mga kultural na
palabas ang masamang imahe ng Moro sa mata ng mga Kristiyano.

‘Stockholm syndrome’ sa hanay ng mga Kristiyanong Pilipino

Nang sakupin ng mga Espanyol na konkistador ang malawak na parte ng Luzon at
Visayas, nakaranas ng “captive bonding” ang populasyon. Nagsimulang maging tapat
ang mga ito sa kanilang mananakop na Espanyol.

Ang tinatawag na “Stockholm syndrome” (pagmahal sa mananakop) ang siyang

lumaganap sa sikolohiya ng mga Pilipinong Kristiyano na sakop sa pisikal at kaluluwa
ng mga Espanyol. Ang labanan sa pamamagitan ng kanilang mga mananakop (mga
Espanyol) at ang Moro at natutunan nilang tanggapin bilang proteksiyon sa kanila ng
kanilang mga mananakop. Di nagtagal, natuto silang magboluntaryong tumulong
para ipagtanggol ang mga Espanyol.

Ang ganitong penomenon ng “captive bonding”, na isang sikolohikong ugali sa

ebolusyon ng tao upang matirang buhay, ay tinatawag nilang “Stockholm syndrom”.
Ayon sa mga siyentipiko, maoobserba ang ganitong penomenon sa mga inaalagaang
mga hayop, lalo na mga aso.

Parang krusada sa Europa

Malalim kasi ang galit ng mga Espanyol sa Muslim. Pitong beses na naglunsad ng mga
krusada o holy wars mula 1095 ang mga kahariang Europa noon. Binasbasan ang
mga ito ng mga Papa ng Vatican upang lusubin ang Gitnang Silangan at makuha ang
Jerusalem.

Madugong madugo itong mga krusada dahil walang-awang pinaslang ng mga

sundalong Kristiyano sa Krusada ang mga ayaw maging Kristiyano na mga bihag na
Muslim — sibilyan man o mandirigma. Siyam na beses din na pinaatras ng
nagkakaisang hanay ng pinagsanib na mga puwersa ng mga kaharian at tribong
Muslim o iyung mga binansagang Saracen na mga Arabong Muslim. Ang kontra-
opensibo’y nangyari lalo na sa pamumuno ni Saladin na matagumpay na pinagkaisa
ang halos lahat ng Arabong Muslim laban sa hukbong  krusada.

Natigil lang ang mga krusada nang magdesisyon ang mga puwersa ng Muslim na
tumawid ng Mediterranean mula sa Hilagang Aprika at lusubin at sakupin ang halos
kalahati sa timog ng Espanya. Ginamit nila ang estratehiyang opensibong pagsalakay
(“the best defense is an offensive attack”) na pinakamabisang depensa. Napatunayang
epektibo ito dahil mula noon, natigil ang mga Krusada ng mga taga-Europa na
umaatake sa Gitnang Silangan. Mapapansing ang taktikang ito na ginamit din sa
Mindanao ng mga Moro laban sa Espanyol sa pamamagitan ng mga atake nila na
umaabot sa mga base-militar ng Espanyol sa Bikol, Ilokos at maraming bahagi ng
Bisaya. (Mallari, 1986; Nguyen, 1994)

Bahagi ng digmaan sa larangang kultural ng mga Espanyol ang masamang imahe na

itinanim sa isip at kamulatan ng maraming Kristiyanong Pilipino na taga-Luzon at
Bisaya ukol sa mga kapatid nating mga Muslim na taga-Mindanao. Sa panahong
kolonyal, gumamit ang Espanyol ng iba’t ibang porma ng diskriminasyon laban sa
Moro sa pamamagitan ng edukasyon at kultura.  (Tawagan 1987; Tuazon, 2008) 

Tandang tanda ko pa noong bata pa kami sa aming probinsiya sa Betis, Guagua,

Pampanga sa labas ng aming simbahang Katolika, ay may malaking estatwa ng isang
nakaputing Kristiyano na nakasakay sa kabayo na nakikipag-espada sa isang nakaitim
na Muslim sa ibaba.  Pati kabayo ng Kristiyano ay puti. Hanggang ngayon, andoon pa
ang istatwang iyon sa harap ng simbahan sa Betis, Pampanga. Noong mga bata pa
kaming lumalaki sa Baguio noong 1960s, nakikita kong naka-display sa Melchor Hall
lobby ng Philippine Military Academy (PMA) ang isang Pilipinong sundalong Igorot
na naka-unipormeng Philippine Constabulary (PC) na binabayoneta ang isang
nakadapang Morong mandirigma na hawak ang isang espadang Kris, habang nasa
likod ng sundalong PC ang larawan ng Amerikanong Governor General na si
Francis Harrison na naka-ngiti.  Itong mga imaheng ito ang maagang nakintal sa akin
ukol sa mga Muslim at Moro sa Pilipinas.

Bahagi ng propaganda ng mga Espanyol itong estatwa at ang moro-morong dula laban
sa mga Muslim sa Mindanao na hindi nila masupil at hindi mapailalim sa kanilang
kolonya sa Pilipinas. Pinalalim pa ang masamang kahulugan at propaganda laban sa
Muslim na Moro na kalaban ng mga Espanyol sa pamamagitan ng katagang “moro-
moro”. Hanggang sa ngayon,  manloloko/mapagkunwari at mapanlinlang pa rin ang
pakahulugan nito. Sa propagandang ipinalaganap, masamang kalaban ng Kristiyano
ang mga Moro.

Bilang panangga at depensa sa pag-atake sa kanilang lupang hinirang,

pananampalataya at kabihasnan, sumibol sa Moro ang kulturang “jihad” o prang
sabirulah na may kahulugang “lumalaban hanggang kamatayan para kay Allah”
(Saber,1986) Ito marahil ang paliwanag kung bakit tila hindi natatakot mamatay sa
labanan ang mandirigmang Moro at naging bahagi ng kanilang kinikilalang
katapangan. May obserbasyon pa nga na mas pinili ng mga Moro ang kamatayan
kaysa yumuko o paalipin sa dominasyon ng dayuhang mananakop.
Ang mga orihinal na lupang Moro
Bunga ng kanilang kumbersiyon sa pananampalatayang Muslim, pag-aasawa o tribyut
ang mga lupaing ninuno na dating okupado ng Moro sa buong Mindanao. Masasabing
orihinal na lupaing Moro ito. Pati ang Manila, mga bahagi ng Gitnang Luzon at Timog
Katagalugan ay dating nasa pamamahala ng tatlong nangangalakal na kaharian: ang
Kaharian ng Tundo, Kaharian ng Maynila at Kaharian ng Namayan.

Dating Hindu-Buddhist na komunidad ng manangalakal ang tatlong lugar. Di

kalaunan, nagkombert ang mga ito sa Islam. Marami ring komunidad sa Bisaya na
nagsisimula pa lang magkombert mula paganismo o Hindu-Buddhist patungo sa
pagiging Muslim nang dumating ang Espanyol. Dahil sa malawak na pandaigdigang
kalakalan at pangkulturang interaksyon sa kanyang mga Asyanong kapitbahay,
masasabing lugar na inabot na ng globalisasyon, pati ng mga komersyanteng galing
Europa, ang ating kapuluan.

Pero nasa malaking pulo ng Mindanao at Sulu kasama na dito ang Palawan at Basilan
ang sentro ng Moroland.  Ang mga nagkawil sa lahat ng Moroland ay ang tinatawag na
“thalassocracy”– isang lipunan at sistemang batay sa pandagat na gawain, lalo na ang
pangangalakal gamit ang dagat, na sinimulan noong mas maagang sibilisasyon ng
Hindu sa buong rehiyon.

Digmaang Moro-Espanyol
Ang mga Digmaang Moro-Espanyol ay mga digmaan para ipagtanggol ang mga
lupang Moro laban sa pananakop ng mga dayuhang kapangyarihan. Sasakupin ng
sanaysay na ito ang unang yugto lang ng tinaguriang “Moro wars” sa panahon ng mga
Espanyol mula 1521 hanggang 1898. Di ko isinama sa sanaysay na ito ang ikalawang
yugto ng mga kolonyalista na “Moro wars” noong panahon ng kolonyal na okupasyon
ng Amerika (1899-1946).

Sa panahon ng kolonyalismong Espanya sa ating kapuluan, tatlo ang pangunahing

Sultanatong piyudal na malalim nang yumakap sa Islam ang nakabangga ng
dayuhang mananakop. Ito ang Sultanatong Sulu, ang Sultanatong Maguindanao at
Sultanatong Buayan. Ang maluwag na pederasyon ng Apat na Pagampong sa Lake
Lanao ay mayroon na ring konsolidadong komunidad, batas, kultura at
pananampalataya sa Islam. Pampulitikang yunit ang nasabing mga Sultanato at Apat
na Pagampong  na malayang nakikipagkalakalan sa loob at labas ng Mindanao at may
pagpapasiya-sa-sariling tradisyunal na estado. Epektibong hinamon ng pakikibaka ang
kolonyal na pananakop ng Espanya ng mga konsolidadong Sultanatong Muslim sa
ating kapuluan.

Sa tatlong Sultanato, ang pinaka-konsolidado at pinaka-organisadong malawak na

komunidad ng Islam ay ang Sultanato ng Sulu (Tan, 2005; Southeast Asia Resource
Center, 1983). Ang Sultanato ng Sulu ang naging pinakamayaman sa mga Sultanato
lalo na noong 18 at 19 na dantaon, at kinaiinggitan ng sa Asya, kayat gustong sakupin
ng Espanyol. Aktibo at kontrolado ng Sultanato ang kalakalan sa katimugan ng ating
kapuluan at mayroon siyang diplomatikong relasyon sa Imperyong Tsina at sa mga
Sultan sa Sumatra, Malacca at Johor. Sa Tsina, kilala ang Sultan ng Sulu bilang Hari
sa Silangan (East King). Tumulong pa sa Sultan ng Brunei noong 17-siglo na durugin
ang isang rebelyon ng puwersang digmaang pandagat at mga mandirigmang Tausug.
Bilang pasasalamat, binigay ng Sultan ng Brunei ang Sabah (North Borneo) sa
Sultan ng Sulu. Sa kanyang pinakamalakas na katayuan, sakop ng Sultanato ng Sulu
ang lahat ng isla sa Sulu (na sentro) at Tawi Tawi, Sabah, Basilan, Palawan, at timog
kanlurang Mindanao. Sa kanyang teritoryo, nirespeto ng Sultanato ang
pananampalataya ng mga nakatirang tribong hindi Muslim tulad ng Batak, Tagbanua,
Subanen, atbp..

Ayon sa dayuhan at lokal na mga iskolar ukol sa Sultanato ng Sulu, napaka-sopistikado

at organisado ang burukrasya ng estado nito. May kompletong kabinete ang Sultan ng
Sulu sa pamumuno na namamahala bilang: punong ministro, namumuno sa
sistemang hustisya, namumunong militar sa pamamahala ng cottas (military forts)
at mga kanyon (artillery),. Namumuno rin siya sa koleksiyon ng buwis, pag-iingat-
yaman ng sultanato, pamumuno sa pamamahala sa mga orphans, mahihirap at mga
taong may kapansanan, pinuno ng pulisya, namumuno sa tradisyonal at relihiyosong
batas, at isang namumuno para sa pagbibigay ng permit sa mga dayuhang barkong
komersyal na pumapasok sa daungan ng Sultanato.

Kung ikukumpara sa tatlong Sultanato at Pangampong sa Mindanao, maliliit at

mahina pa ang panlipunan at pampulitikang organisasyon sa pagka-ugat ang mga
kalat-kalat na barangay sa Luzon at Visayas. Kung kaya, madaling nadurog o pag-
away-awayin sa taktikang paghahati-at-pagsakop (divide-and-rule) ng mga
mananakop. (Scott, 1994; Scott, 1979)  At itong mga nabinyagang Kristiyanong “Indiyo”
ng mga Espanyol ang kanilang ginamit laban sa mapagpalayang mandirigma na Moro.

Rajah Bungsu ng Sultanato ng Sulu

Ang isa sa mga kinatatakutang Moro ng mga Espanyol si Rajah Bungsu na lider ng
Sultanato ng Sulu. (Kiefa, 1984)  
Noong 1609, si Rajah Bungsu ang namuno sa 2,000 mandirigma na umatake sa base
militar at baseng hukbong dagat ng Espanyol sa Camarines Sur at Central Visayas.
Bagamat mayroong Tratado ng Kapayapaan noon ang Espanya at Sultanato ng Sulu,
naging mitsa nito ang pagmaltrato sa sugo ni Rajah Bungsu ng mga Espanyol habang
nasa Maynila siya. Nagalit si Bungsu at ibinasura ang Tratado. Maraming beses,
napilitan ang mga Espanyol na makipagtratado para kapayaan sa mga Moro noong
panahon ni Rajah Bungsu. Ito’y para hindi nila atakihin ng Moro ang mga puwersang
Espanyol o kuta. (Scott, 1984) Pinalakas ang hukbong Tausug ni Bungsu sa
pamamagitan ng pagbili niya ng mga ripleng Enfield at Spencer at bala’t pulbura sa
mga Tsinong mangangalakal sa Sulu. Naipamahagi din niya ang mga ripleng ito sa
mga naging kaalyado niyang taga-Sultanato ng Maguindanao at Buayan.

Dahil sa isang operasyong militar ng Espanyol sa Sulu noong 1628 na kinabibilangan

ng 200 opisyal na Espanyol ng hukbo at 1,600 sundalong “indio” mula Bisaya,
pinadala ni Rajah Bungsu ng Sulu si Datu Ache noong 1629 na lusubin ang mga
kampo militar ng Espanya sa Camarines, Samar, Leyte at Bohol.

Noong una, nakapagtayo ang mga Espanyol ng base militar na tinawag na Fort Pilar
sa Zamboanga, pero noong 1665, lumusob ang mga mandirigmang Tausug ni Rajah
Bungsu na nagtaboy sa mga Espanyol para lisanin ang kanilang kutang bato. Aktibo
kasing ginamit ng mga Espanyol ang Fort Pilar sa Zamboanga bilang luksuan para
umatake sa Sultanato ng Sulu at mga Morong mangangalakal. Isa ring dapat banggitin
ay si Sultan Badar-Uddin ng Sulu. Noong 1720, nakipagsanib-puwersa siya sa
Sultanado ng Maguindanao na kinabibilangan ng 3,000 mandirigma sa 104 na
paraw (katutubong bapor) upang lusubin ang mga kutang Espanyol sa Zamboanga.
Humantong ang paglusob na ito sa isang Tratadong Pangkapayapaan noong Dec. 11,
1726. Sa naturang tratado, nangako ang Espanyol na hindi mag-ooperasyong militar sa
mga Sultanatong Moro. Ang mga Tratadong ito’y laging na lang linabag ng mga
Espanyol na gustong angkinin ang lupa ng Moro at akuin sa kumbersiyong Kristiyano
ang mga Moro.

Halimbawa, sa kabila ng maraming mga Tratadong Pangkapayapaan ang Espanya sa

Sultanado ng Sulu, naglunsad ng napakalaking opensiba ang mga Espanyol laban sa
Sulu noong 1876. Pinamunuan ang kampanyang militar na ito ng Gobernador
Heneral Jose Malcampo na may 9,000 tropang Espanyol at indio. Dinala ang
puwersang ito ng 11 barkong transport, 11 pandigmang bapor at 10 mabibilis na
“steamships”. Noong una, nakuha ng mga Espanyol ang ilang cotta sa Sulu, pero di
nagtagal, nabawi ng mga mandirigmang Tausug ang Sulu sa pamamagitan ng mga
walang tigil na taktikang-gerilya. Ganito ang salaysay ng mga taktika ng mga
mandirigmang Moro:
 “Hindi na nila (Moro) hinintay ang utos mula sa itaas para sa plano o organisadong paglaban, at sumusugod na
lamang sila kahit saan laban sa mga Espanyolng sundalo kahit saan man dumapo ito. Ang mga indibidwal o grupo
ng mga sundalo ay walang pagkakataon na magpaputok ng reple dahil mula sa mga talahib ang may mga sibat na
lamang na hinahagis. Pati mga nagtitinda sa palengke na may pagkakataon na umatake sa mga sundalo ay tila
hindi makatiis sa pagsaksak o pagturok ng kanila kris o barong na kutsilyo-anumang matatalim na bagay. Isang
manininda mula sa Lu’uk na walang sariling sandata ay nang-agaw ng sandata mula sa katabi at sinugod ang isang
sundalong guwardiya. Sinusugod din nila ang mga sundalo habang sila ay nasa gubat upang kumuha ng kahoy na
panggatong, at pati sa ilog habang sila’y umiinom at sa tabing dagat habang naliligo.” (Saleeby, 1963)

Ganitong uri ng pakikilaban ng Moro ang naranasan ng Espanya sa Pilipinas mula

nang maglunsad sila ng pinakamaagang kampanya-militar noong 1575. Sa taong ito,
inatasan ni Gobernador-Heneral Francisco de Sande si Kapitan Esteban Rodriguez
de Figueroa para sugpuin ang Sulu at Mindanao. Utos ni Sande kay Figueroa:

“Ikaw ay pupunta sa mga pulo ng Sulu at Mindanao kung saan mo papaluhurin yang mga pinuno nila at kanilang
mga mamamayan, upang sumunod sa ating Hari.” (Majul, 1999)

Dalawang beses na tinangka ni Figueroa na paluhurin ang Moro. Pero hindi siya
nagtagumpay. Noong 1596, sa labanan sa bunganga ng isang ilog sa Cotabato, napatay
siya sa engkuwentro sa pangkat nila Datu Ubal. Dito natapos pansamantala, ang mga
naitalang unang malakihang operasyong militar ng Espanyol sa Mindanao.

(https://pinoyweekly.org/wp-content/uploads/2021/06/sultan-kudarat.jpg)
Sultan Kudarat. Wikimedia Commons

Sultan Kudarat ng Maguindanao

Biniyaya ng isa pang mahusay na lider ang Moro sa katauhan ni Sultan Kudarat o si
Qudratullah Katchil Sultan, 1619-1671. Lumaki si Kudarat sa panahong nangyayari
na ang Digmaang Moro. Sa mas maaga pang mga sagupaan ng Moro at Espanyol,
ginagamit na ng Moro ang prinsipyo na ang pinakamabisang depensa’y opensiba
laban sa mananakop. Noong pang 1599, si Datu Salikula ng Sultanado ng
Maguindanao at Datu Sirungan ng Sultanadong Buayan ay naglunsad ng
pinagsamang puwersa laban sa mga malalaking kutang Espanyol sa Central Visayas.
Ang kanilang pinagsamang lumusob na puwersa ay 3,000 mandirigma sa 50 paraw
(barkong katutubo). Noong 1602 hanggang 1603, sakay ng 145 paraw, namuno sina
Datu Buisan ng Maguindanao at Datu Sirungan ng Buayan  sa malaking puwersang
Moro na lumusob at nakasalakay ng matagumpay sa Dulag, Leyte. Dito sa Dulag,
nagtalumpati si Buisan sa harap ng mga datu ng Leyte at inudyok silang lumaban sa
mga dayuhang Espanyol na nagkolonisa sa ating kapuluan at nagbubura sa ating
kultura’t kabihasnan.
Si Kudarat, na anak ni Buisan ay naging Sultan ng Maguindanao noong 1619. Tulad ng
nabanggit, bago sumikat si Sultan Kudarat, ang Maguindanao Sultanate ay walang-tigil
nang  lumalaban sa mga Espanyol at nag-oopensiba laban sa mga kuta ng Espanya sa
Bisaya at Luzon. (Billman, 1960; Hurley, 1936; Madale, 1976)

Noong una, sinimulan at sinubukan ni Sultan Kudarat na mamuno sa pamamagitan

ng mapayapang ugnayan sa mga puwersang Espanyol. Mayroon na siyang Tratadong
Kapayapaan sa mga Dutch (Netherlands), at gusto rin niyang gawin ito sa mga
Espanyol. Pero nang kumpiskahin ng mga Espanyol ang mga ginto’t pilak ng mga
mangangalakal ng taga-Maguindanao sa Maynila, hindi na pumayag si Kudarat na
makipagnegosasyon. Pinagkaisa ni Kudarat ang mga Muslim bilang isang
makapangyarihang puwersa laban sa Espanyol. Para rito, nagsimula siyang kumilos
sa Maguindanao, kung saan niya inayos muna ang mga internal na away at alitan mga
mga lokal na lider. Napagbigkis niya sa kanyang inisyatibo ang mga datu ng Buayan,
Sangil at ang kooperasyon ng Sultanato ng Sulu. Kaya noong 1634, nagkaroon ng
pinagsanib na pag-atake sina Kudarat at Rajah Bungsu ng Sulu na sumalakay ng
Dapitan, Leyte at Bohol sa sentral Bisaya, na may pinagsanib na bilang na 1,500
mandirigma.

May bisyon si Sultan Kudarat na pinagtibay ng kanyang di-pangkaraniwang talento sa

diplomasya at organisasyon. Ginamit niya ito para palakasin ang puwersang Moro
laban sa mga Espanyol. Magaling siya sa pakikipag-alyansa sa mga kapwa Moro at
kahit sa maliliit na tribong Lumad sa Mindanao. Ito ang talentong may pagkaunawa
sa mga away ng mga sultan at datu sa isa’t isa.  Nakuha niya ang kumpiyansa at
respeto ng importanteng mga lider ng mga Moro noong panahong iyon. Ang kanyang
panlabang hukbo ay binubuo ng independiyenteng armadong mga puwersa at grupo
na binuo at pinamunuan ng mga lider ng iba’t ibang tribong “clan” o angkan. At noong
1632, pinakasalan ni Kudarat ang anak ni Sultan Mawallil Wasit Bungso (1610) ng
Sulu, pinagkaisa niya sa isang nagkakaisang prente ang Sultanata ng Maguindanao at
ang makapangyarihang Sultanato ng Sulu. Nakatulong din kay Kudarat na ang isa
pang anak na babae ng Sultan Bungso ng Sulu ay naging asawa ni Rajah Balatamay
na noo’y Sultan ng Buayan. Obserbasyon ni Majul na, nagkaroon ng “pinagbigkis na
ninuno”(integrated genealogies) ang mga Sultanato ng Sulu, Maguindanao at Buayan
dahil dito. (Majul,1966)  Ang alyansang ito’y nagbigay kay Sultan Kudarat na magtayo
ng isang hukbo na binubuo ng 1,500 mandirigma na nagkonsentra ng kanilang mga
operasyon laban sa puwersang Espanyol sa Dapitan, Leyte at Bohol. Ginamit niya ang
taktikang “ang pinakamahusay na depensa ay ang pagiging nasa opensibo.”  Noong
1627, Si Sultan Wasit, na ngayo’y kaalyado ni Kudarat, ay namuno ng 2,000
mandirigmang Tausug na umatake at nagwasak sa isang malaking daungan ng mga
barkong pandigmang Espanyol sa Camarines Sur. Dito, nasamsam nila ang
maraming malalaking kanyon, mga sari-saring baril na mahahaba at pistola at
napakaraming amunisyon.

Sa isang naitalang talumpati na nagbigay inspirasyon sa kapwa Moro, sinabi ni Sultan

Kudarat:

“Kapag tayo ay susuko sa mga Espanyol, makakalimutan natin ang ating kalayaan na ipinamana sa atin ng ating
mga ninuno. Ibebenta natin ang sarili sa pagkaalipin sa kanila upang magsilbi sa mga dayuhan. Tingnan ang mga
rehiyon na sumuko sa mga dayuhan. Tingnan ang kanilang kahabag-habag na buhay. Nakakaawa ang kundisyon ng
mga Tagalog at ng Bisaya na kahit mga pinuno ay pinagbabalisakan ng mga Castillian. Magtulungan tayo sa
pakikilaban sa kanila. Ang lahat ng lakas ng aking Sultanato, pinapangako ko sa inyo,  ay gagamitin natin upang
kayo ay ipagtatanggol.” (Majul, 1999)

Ang Gobernador-Heneral ng Espanya noon sa Pilipinas na si Sebastian Hurtado de

Corcuera ang nagpadala ng mga malalaking ekspedisyon laban sa mga cotta (o kutang
militar) ni Kudarat noong 1637 at 1640 sa Lanao. May layunin itong mag-kolonisa at
kumbersiyon sa Kristiyanismo. Tinawag itong mga “kampanyang militar at ispiritwal”
ng mga Espanyol. Si Kapitan Francisco de Atienza at ang Portuges-Recollect na
paring si “Padre-Capitan” Fray Agustin de San Pedro ay magkasamang namuno sa
isang ekspedisyon. Sinamahan ang mga Espanyol ng maraming  ni-rekrut na “indio”
na taga-Maynila, Bohol, Panay at Kristiyanong taga-Zamboanga. Maraming
mandirigma si Sultan Kudarat ang pinili pa ng kamatayan na lumalaban kaysa
mabihag ng dayuhang mga kaaway. (Saber, 1979) Lalo na noong 1640, tinangka ng
mga Espanyol ng magtayo ng garison sa Lake Lanao tinaboy sila sa mga dalampasigan
(coastal areas) at ang kanilang mga itinayong instalasyon ay sinunog kayat naging
malaya ang mga pangampong (komunidad) sa dayuhan.

Kinilala si Sultan Kudarat bilang lider Moro na kahit galing siya sa Sultanato ng
Maguindanao, matagumpay na nagbigkis siya sa mga datu ng Lake Lanao laban sa
mga puwersang Espanyol na noong una’y nakapasok sa ilang bahagi ng Lake Lanao.
Ang pinagkaisang puwersa ng mga Moro sa pamumuno ni Sultan Kudarat, kasama na
ang ilang panlabas na pangyayari na yumanig sa Espanya, ay nagresulta sa pag-atras
ng mga puwersang Espanyol at iwanan na muna ang Mindanao at mga pulo ng Sulu
mula noong 1663 hanggang 1718. Ipinakita ni Sultan Kudarat na sa pagkakaisa ng mga
mandirigmang Moro, kaya nilang protektahan at ipagtanggol ang lupaing Moro laban
sa dayuhang kontrol.  Nananatiling isa sa pinakamahuhusay na lider Moro si Kudarat
na nabuhay noong panahon ng kolonyalismong Espanyol sa ating kapuluan.
Malungkot sabihin na karamihan sa mga Pilipino ngayo’y hindi alam kung sino si
Kudarat, at kung ano ang kanyang ipinaglaban.

(https://pinoyweekly.org/wp-content/uploads/2021/06/amay-pakpak.jpg)
 Rebulto ni Amai Pakpak. Wikimedia Commons

Kabayanihan ni Amai Pakpak ng Lanao

Bukod sa tatlong Sultanato ng Sulu, Maguindanao at Buayan, ang Apat na
Pangampong sa kapaligiran ng Lake Lanao ang pinamumunuan ng mga datu. May
apat na maliliit na estado (Four Principalities) dito o “Pat a Pangampong” sa Lanao na
kinabibilangan ng Bayabao, Masiu, Unayan at Baloi. Malalapit sila sa isa’t isa dahil sa
dugo at pag-aasawa, dahil sa pananampalataya sa Islam, at dahil sa pagsunod nila ng
adiat tabiat — mga tradisyunal na batas mula pa sa ninuno. (Saleeby, 1977)
Masasabing isa silang maluwag na katutubong kompederasyon. Lalong naging
malapit ang apat na pangampong na ito dahil sa magkasamang depensa nila laban sa
mga dayuhang kaaway – ang mga Espanyol.

Dati nang kilala sa kompederasyon na ito si Sultan Desarip na lumalaban sa mga

Espanyol. Pero nang pumanaw si Desarip, iniwan niya sa kanyang bayaw na si Datu
Akadir Akobar na mas kilala sa pangalang Amai Pakpak, ang pamumuno ng mga
mandirigma ng Rapitan sa makasaysayang pero pinaka-madugong mga labanan ng
Moro-Espanyol sa Mindanao. Pinaka-tampok dito ang pagdepensa ni Amai Pakpak sa
Cotta Marahui. Armado ng nakapaligid na 19 na kanyon sa kanyang mga makakapal
na batong paderang nasabing cotta. Ang apat na pinakamalaking kanyon ay binigyan
pa ng mga Moro ng pangalang Marawi, Balo, Diatris, at Barakat. (Saber, 1986)

Noong Agosto 1891, tinangka ni Valeriano Weyler, ang Gobernador-Heneral sa

Pilipinas na magsimula ng mga kampanya sa Mindanao sa pamamagitan ng pagtatayo
ng kawing na mga kutang-militar sa mga dalampasigan. Ang kanyang estratehiya’y
hawig sa mga “fortress” ng mga Krusada sa Mediterranean at Gitnang Silangan
laban sa Moors. Nagmobilisa si Weyler ng 1,242 tropa na dinala sa apat na barkong
may pangalang S.S.Manila, S.S.Cebu, S.S. San Quintin at S.S. Marquez de Duero
upang kubkubin ang Cotta Marahui ni Amai Pakpak. Di nagtagal, kahit may
panimulang tagumpay ang mga Espanyol, napaatras ng mga Moro ang malaking
operasyong ito at giniba ang mga itinayong kuta-militar ng Espanya.

Pagsapit ng 1894, ang bagong upong Gobernador-Heneral Ramon Blanco naman ang
personal na namuno ng kampanya militar sa Lanao sa pamamagitan ng paggamit ng
mga bakal na bapor pandigma na inorder pa sa mga British sa Hong Kong. Ang mga
barkong pandigma sa operasyong-militar ang S.S. Heneral Blanco, S.S. Corcuera,
S.S. Heneral Almonte at S.S. Lanao na may dalang awtomatic na mga masinggan
na gawa rin sa Inglatera. Sa operasyong militar ni Gobernador Heneral Blanco noong
Marso 10, 1895, lumusob ang malaking puwersang Espanyol na 5,000 sundalo laban
kay Amai Pakpak at ang kanyang mga mandirigma na nagdepensa sa Cotta Marahui.
Dalawang beses na ginawa itong paglusob.

Ayon sa istoryador na si Mamitua Saber, ang 5,000 na nasa Sandatahang Dibisyon

ng Espanyol sa operasyon ay galing sa 68th, 69th, 70th, 71st, 72nd 73rd at 74
Infantry Units ng Espanya sa Maynila. Dagdag pa rito ang 2 kumpanya ng
Disciplinary Battalion, 3 yunit galing sa Peninsular Artillery Regiments, 2
Mountain Batteries (artillery), 1 mortar battery, isang kumpanya mula Cristina
yunit, dalawang yunit mula sa Veterans Civil Guards, mga sundalo galing sa
Halberdiers, at mga boluntaryong “indio” galing Zamboanga. (Saber, 1986)  Armado
pa ang Spanish Infantry ng mga ripleng Mauser na may mga bayoneta laban sa mga
sandata ng Moro na Kris, Kampilan, sibat at ilang mga nasamsam na riple. Ayon din
kay Saber, makikita mo sa mga kanyon, lantaka at iba pang armas sa loob ng Cotta
Marahui ang talino sa paglikha ng Moro.

Sa buong araw ng Marso 10, 1895, kinubkob ng mga barkong pandigma at

Sandatahang Disbisyon ni Blanco  ang mga mandirigma ni Amai Pakpak sa Cotta
Marahui sa Lanao. Naging martir sa makasaysayang labanang ito si Amai Pakpak
(Datu Akadir) at ilang mga kasama niya, katulad nila Bai Ataok Inai Pakpak, Pakpak
Akadir, Palang Amai Mering, Ali Amai Admain, Amai Porna, Diamla sa Wato,
Amai Domrang, Amai Dimaren, Amai Pangompig, atbp. Pero  marami sa kanyang
natirang mga datu at mandirigma ang umatras ng cotta at ipinagpatuloy ang
pakikilaban sa mga dayuhang mananakop sa iba’t ibang bahagi ng Mindanao. (Saber,
1979)

Ito na marahil ang pinakamalaki at pinaka-armadong operasyong militar ng Espanya

sa buong Pilipinas. Mula 1891 hanggang 1895, napako sa Mindanao ang malaking
porsiyento ng puwersang militar ng Espanya at nagbigay ng puwang sa mga
Katipunero na mag-organisa at magpalawak ng organisasyon sa Luzon at Bisayas. Sa
pagkubkob lang ng Cota Marahui, halos 400 Espanyol ang napatay at nasugatan.
Napahina din ang kabuuang Guardia Civil ang Espanya sa ating buong kapuluan.
Makikita sa mga napakalaking operasyong militar sa Mindanao ng Espanyol na
pinamunuan ng Gobernador Heneral kung paano itinuring na bantang sekuridad ang
Moro sa mata ng Espanya. Sa 300 taon ng kolonisasyon ng Espanyol sa ating
kapuluan, hindi nila nakayang sakupin ang halos buong Mindanao, Sulu, Palawan at
Basilan. Sa kabilang banda, sila pa ang inaatake sa Luzon at Bisaya ng mga tinagurian
nilang mga “piratang” mandirigmang Moro.

Ang ginuhit na kasaysayan ng pakikibakang Moro

Maipagmamalaki ng mga kapatid nating mga Moro (sa Bangsa Moro na may
kahulugang  “Moro Nation”) ang makulay at matagumpay nilang kasaysayan.

Kasaysaya itong matagumpay na lumaban sa mga mananakopna Espanyol na

nagtangkang sapilitan silang gawing mga Kristiyano sa Mindanao sa pamamagitan ng
kumbersiyon. Ginamit ng mga Espanyol ang mga nirekrut na mga “indio” sa Guardia
Civil na taga-Luzon at Visayas (na nauna na nilang nabinyagan sa Kristyanismo)
upang labanan ang mga kapatid nating mga Moro. Pati ang makabayang istograpiya
(nationalist historiography) ay kulang sa pagkilala sa tagumpay ng Moro at mga
katutubo. Mula kay Lapu Lapu, nariyan ang kinilalang halos 300 lokal na pag-aalsa
sa Luzon at Visayas at lumundag ang naratibo sa Rebolusyong 1896 laban sa
Espanyol. Nilaktawan ba ng amnesia ang makabayang istographiya para hindi
kilalanin ang mga malalayang komunidad ng Moro at katutubo na lumaban at
nagtagumpay? Ang walang tigil na pagdepensa ng Moro sa lupang ninuno at kalayaan
ay naging malaking kontribusyon sa paghina at pagkatalo ng Espanya na humantong
sa tagumpay ng Rebolusyong 1896 at pagkatatag ng Unang Republika ng Pilipinas.

Kaya nang lagdaan ang Treaty of Paris noong 1899 sa pagitan ng Amerika at Espanya,
ang Moro ay labis labis na 300-taon malaya pa at matagal nang may pagpapasiya-sa-
sarili. Ito ay kahit na sa mga ginuhit na mapa ng Espanyol, isinama nila sa kanilang
mapang kolonisasyon ang buong Mindanao, Palawan at Sulu. Kahit na ang Mindanao
at Sulu’y wala sa epektibong kontrol ng kolonisasyon, isinama ito sa Pilipinas na
binenta ng Espanyol sa Amerika noong Disyembre 10, 1898 sa Treaty of Paris sa
halagang $20 Milyon, para sa paglipat ng “soberanya” sa Amerika.

Ginamit ang dokumentong ito ng Amerika para ipakitang legal din ang pag-angkin
nila sa buong Mindanao, Sulu at Palawan bilang bagong kolonisador ng ating bansa.
Sa panig ng Espanya, sa pamamagitan ng Tratadong Paris, pinalabas nilang naging
bahagi ng kolonya nila sa nakalipas na higit sa 300 taon ang Mindanao at Sulu, at
pinalabas din na kontrolado pa nila at hindi ng mga rebolusyonaryong puwersa ni
Heneral Emilio Aguinaldo ang BUONG Pilipinas gayong ang Intramuros na lamang
ang nalalabing nasa epektibong kontrol ng mga Espanyol. Hindi talaga masikmura ng
mga Espanyol na sila ay matagal nang tinalo ng Moro sa 300 taon. At hindi rin
masikmura ang katotohanan na bunga ng Rebolusyong 1896, ang kanilang mga
puwersang Espanyol ay tinalo ng mga minamaliit nilang mga “Indio”, na para sa
kanila ay mababang uri.

Mga tratado ng Moro sa mga dayuhan

Ang katanungan ngayon: Kung sa propaganda ng Espanya laban sa Moro ay mga
pirata, at barbaro sila, bakit nakipagkasunduan mismong ang Espanya sa
pamamagitan ng Tratado sa kanila, na ang trato ay parang kinikilala at lehitimong
kapantay na bansa? Ito’y mga kasunduang pinasok ng mga Sultanato ng Moro bilang
ekspresyon ng pagpapasiya-sa-sarili na kapantay ang Espanya at ang ibang bansa.

Sa buong panahon ng kolonyalismong Espanyol sa ating kapuluan, ang Sultanato ng

Sulu at Sultanato ng Maguindanao, bilang mga masasabing epektibong malalayang
kaharian, ay naglagda pa ng mga seryeng Tratado ng Pagkakaibigan at Komersiyo at
diplomatikong pakikipagkaibigan sa ilang dayuhang kapangyarihan tulad ng Tsina,
U.S., Espanya, Britanya, Aleman at Netherlands. Isa sa mga tampok na kasunduan
ang “Most Favored Nation Treaty” noong 1417 sa pagitan ng Ming Dynasty ng Tsina
at Sultan Paduka Batara ng Sulu.

Sa katunayan, naglagda din ang Espanya  ng ilang Tratado sa mga Sultanato ng Sulu at
Maguindanao: katulad ng Tratadong Sultan Kudarat-Lopez  noong Hunyo 24,1645 at
1648, at ang Tratadong Rajah Bungso-Lopez ng 1646. Dahil sa mga Tratado ng Moro-
Espanyol, nagkaroon ng pansamantalang kapayapaan mula 1663 hanggang 1718 sa
katimugang bahagi ng Pilipinas, kung saan lalong lumago ang pangangalakal at
komersiyo ng ekonomiyang Moro. Ang mga perlas ng Sulu’y mataas ang presyong
nabebenta lalo na sa Tsina. Kasabay dito ang pag-usbong ng agrikultura at
pangingisda sa erya ng Moro. Ang mga tratadong ito’y nagtakda ng dominyon at
pagkilala sa mga Sultanato ng Maguindanao, Buayan at Sulu at mga kolonyal na
posesyon ng Espanya sa Visayas at Luzon. Kahit na ang U.S. ay pumasok sa isang
Tratado ng Kalakal at Komersiyo noong 1842 sa namumunong Sultan ng Sulu at Sabah
na si Mohammed Jamalul Kiram I.

Nalagot ang Tratado ng Moro- Espanya noong 1719 nang umatake ang Espanyol upang
bawiin ang kuta nila sa Zamboanga. Di nagtagal, inatake din ng Espanya ang Jolo mula
Zamboanga kung saan sinunog ang ilang cotta sa Jolo. Itong operasyong-militar na ito
ay nilahukan ng 9,000 sundalong Espanyol at mga Kristiyanong “indio” sa
pamumuno ni Kapitan Heneral Jose Malcampo. Sinamahan sila ng 400 Cagayanos
sa pamumuno ng prayleng Agustinian na si Ramon Zueco. Pero di nagtagal, nabawi
din ang Jolo ng mga walang takot na mandirigmang Tausug.

Noong July 22, 1878, pumasok ang Haring Espanyol na si Alfonso XIII sa isang
Tratado ng Kapayapaan at Pagkakaibigan sa Sulu Sultanate. Dito sa huling tratado,
pinayagan ng Sulu Sultanate na “magtayo ang Espanya ng isang maliit na garison na
may 15 acres sa bayan ng Jolo” upang magbigay ng sekuridad sa mga Europeong
mangangalakal. Pero sa labas ng pader ng mga kutang militar ng Espanyol, ang
naghahari ay ang Sultan. (Kho, 1972)  Sinundan ito ng Treaty of Conciliation ng 1888
sa pagitan ng Hari ng Espanya at ng Sultan ng Maguindanao na si Rajah Buayan para
tapusin ang pangmatagalang labanan ng dalawang panig. (Majul, 1999). Obserbasyon
ni Hurley na “ang Espanya’y di maka-kolekta ng buwis o tribyut mula sa Moro, at sa
katunayan, ang conquistadores pa ang nagbayad sa Moro mula sa kailaliman ng
kanilang mga bulsang pinagyaman ng kanilang ninakaw sa Mexico at Peru.” (Hurley,
1936)

Ang mga tratadong ito sa pagitan ng Espanya at mga sultanatong Moro ay nagbigay ng
epektibong pagkilala sa soberanya at awtoridad ng mga Sultanatong Sulu at
Maguindanao.

Pagkilala din ang mga ito sa namumunong awtoridad ng estado ng mga Sultanato.
Kaya, naghari ang mga Espanyol sa Luzon at Visayas lamang, ngunit pati ito ay laging
nare-reyd ng Moro. Sa katunayan, ang Royal Decrees na nilagda ni Reyna Isabella II
ng Espanya noong Hulyo 30, 1860 at ang Royal Decree noong Hulyo 15, 1896, at ang
Maura Law noong 1893 na nagbigay ng mga gabay sa organisasyon ng pamahalaang
munisipal ng Espanya sa Pilipinas, ay para lang sa Luzon and Visayas, at  hindi
kasama ang mga teritoryong Moro sa Mindanao, Sulu at Palawan. (Buat, 2008) Ang
tawag ng mga kolonisador na Espanyol sa halos buong Mindanao noon ay “La Tierra
de el Moros” o Lupain ng mga Moro. (Majul, 1999) Sa ating naging ikalawang
pinakamalaking pulo ng bansa, nakapagtayo lang ng ilang maliliit at kalat-kalat na
kuta ang mga Espanyol sa ilang tabing-dagat na parte ng Mindanao. Takot gumala o
maglibot ang mga Espanyol sa labas nitong mga malalayong kuta, dahil madalas din
silang ireyd ng mga Morong mandirigma.

Naratibong Moro, hindi naratibo ng mananakop

Dapat kilalanin at bigyang pugay ng mga Kristiyanong Pilipino ang mga Moro. Di
maggapi at walang tigil at pinakamahabang matagumpay na anti-kolonyal na laban sa
ating bansa. Ito’y para maging bahagi ang naratibo ang kasaysayang Moro sa popular
at pambansang naratibo para sa kalayaan.

Mangyayari ang sustenableng kapayapaan sa Mindanao bilang resulta ng pagkilalang

ito at pagwawasto ng mga siglo-siglong pagkiling o “bias” na ipinalaganap ng
pangrelihiyon, panlipunan at pangkabuhayang inhustisya laban sa Moro. Ayon kay
Samuel K. Tan,  kilalang historyador mula sa Sulu, nahati ang ating bansa sa
pambansang komunidad ng mga Kristiyanong nasakop ng Espanyol, at nahiwalay sa
mga “pangkulturang komunidad” na kasama ang Moro, mga di-Muslim na katutubong
Lumad, mga katutubong Kordilyera at iba pang katutubong komunidad (Tan,1987)
Nagsanib ang lahat ng mga puwersang lumalaban sa Espanyol sa Mindanao noong
Mayo 18, 1899 nang kubkubin ng sama-samang puwersa ng mga Kristiyano, Muslim at
tribong Lumad ang kutang Espanyol na Fort Pilar, Zamboanga. Dito, ang
Rebolusyonaryong Hukbo ng Zamboanga sa ilalim ng Pilipinong Heneral Vicente
Solis Alvarez ang tumanggap sa pagsurender ng huling Espanyol na Governador
Heneral na si Diego de los Rios. Ito ang huling kuta ng Espanyol na sumuko bago ang
Deklarasyon ng Kalayaan sa Kawit, Cavite ni Heneral Emilio Aguinaldo. Sinundan
ito ng mga pananalakay ng mga Datu ng Buayan sa Central Mindanao sa pamumuno
nila Amai Mingka (Datu Piang), Datu Guiambangan at Rajahmuda Ali na nagtaboy
sa mga huling mga kuta ng Espanyol sa Cotabato. Dito sa mga pagkakataong ito
lamang pinagsasanib ng popular at pambansang naratibo ang pakikibakang Moro at
nakakalimutan ang mahigit 300 taong kabayanihan at matagumpay na pakikilaban
nila para sa idepensa ang kalayaan at lupang ninuno.

Kahit noong una’y malisyoso ang orihinal na paggamit ng salitang “Moro” ng mga
Espanyol, dahil sa digmaang Moro-Espanya, nagkaroon ng maipagmamalaking
kahulugan para sa mga kapatid nating mga Muslim. Ang Moro, o BangsaMoro (Moro
Nation) ay nagkaroon ng makasaysayang kahulugan na matapang, tapat sa adhikain
at hindi sumusuko sa mga Kolonyalistang kalaban ng mga mamamayang taga-
Mindanao. Pinalawak ng Moro ang salitang matapang na dati ay kahulugan lamang ng
salitang Tausug. Kaya, ipinagmamalaking ginamit ito ng MORO National Liberation
Front (MNLF) at MORO Islamic Liberation Front (MILF) sa ika-20 siglo. (Abbahil,
1984; Tan, 1992; Che Man, 1989; Simbulan, 1992)  Katapangan at matagumpay na
pagdepensa sa ating mga lupain, kultura at komunidad laban sa dayuhang mga
kolonyalista.

(https://pinoyweekly.org/wp-content/uploads/2021/06/bagobo-family.jpg)
Lumang larawan ng pamilyang Bagobo/Lumad.

Iba pang matagumpay at malalayang komunidad

Katulad ng BangsaMoro, ang ating mga katutubo (na hindi Muslim) o pambansang
minorya sa Pilipinas ay matagumpay na lumaban din sa kolonyalismong Espanyol.
(Scott, 1972) Mas maliliit ang kanilang mga komunidad at kalat-kalat sa kabundukan
na siyang ginawang nilang natural na kuta.

Sa ilang pagkakataon laban sa dayuhang kolonyalista, nagsanib ang Moro at mga

Lumad ng Mindanao para mapreserba ang lupa. (Silva, 2011; Rodil, 1993,
2004) Animista ang karamihan sa mga katutubong tribo na hindi Muslim, at
yumayakap sa pagsamba ng anito at mga ninuno sa pamamagitan ng respeto nila sa
kalikasan. Ilan sa mga katutubong ito na animista na nagpreserba sa kanilang kultura
at wika at nagsasamba sa “Ispirito o Diwata ng Kalikasan” o sa mga anito at ito, ay
siniraan ng mga prayleng Espanyol na “pinangingibabawan ng diyablo”. Sa hilagang
Mindanao, mga tribong Lumad tulad sa Bukidnon at Higaonon ang epektibong
humarang sa pagpapalawak ng soberanyang kolonyal ng mga Espanyol. Sumali pati
ang mga tribong Subanonsa pakikibaka ng mga Moro laban sa dayuhan. (Rodil,1988)

Ang mga malalayang komunidad na matagumpay na nagdepensa sa lupang ninuno at

kasarinlan ay naging biktima ng diskriminasyon at pagpapabaya matapos italaga ang
Republika ng Pilipinas. Dapat lamang magkaisa ang mga mamamayang BangsaMoro,
 Lumad, mga mamamayang Cordillera at iba pang katutubo sa buong kapuluan na
matagal nang nag-ukit ng tagumpay sa ating kasaysayan. Mga bayani at martir sila sa
pagpapasya-sa-sarili laban sa kolonyalismo at mga lokal nilang kasapakat.

Dapat nating kilalanin at bigyan-pugay sa pambansang kamalayan ang

maipagmamalaki nating kasaysayang Moro at katutubo. Di ba dapat silang ituring na
pambansang yaman? Tulad ni Lapu Lapu, sumasagisag sila ng matagumpay na
depensa at paglaban para sa kalayaan ng katutubo sa ating kapuluan. Hinarang nila
ang pagkompoleto ng mga Espanyol sa pananakop sa ating kapuluan at walang-tigil na
pinahina ang mga mananakop sa pamamagitan ng taktikang gerilya sa mga kapatagan
at bundok at marinong pag-atake sa dayuhang kaaway.

Sundin natin ang payo ng ating istoryador na si Cesar Majul na maraming naisulat
ukol sa Moro Sultanates at Moro Wars, na ang “pakikibakang Muslim ay dapat ituring
na mahalagang bahagi ng namana nating kamalayan sa kasaysayan at ng pakikibaka
para sa kalayaan…at bahagi ng pakikibaka ng buong bansa.” (Majul, 1999) Nagtayo
sila ng mga malalayang komunidad at sona ng kalayaan sa ating mga kapatagan,
bukid at mga kabundukan — na hindi magapi ng dayuhang imperyo. Sila ang
nagpapaala sa atin na meron tayong mga ninuno na nakibaka laban sa kolonyalismo,
nag-alay ng buhay at dugo para idepensa ang kalayaan at pagpapasya-sa-sari, at
nagtagumpay.

Bibliograpiya:

Abbahil, Abdulsiddik A. (1984) “The Bangsa Moro: Their Self-Image and Inter-group Ethic Attitudes”. Dansalan Quarterly
(Marawi City, Philippines) 5 (4): 197-250 (July)

Admad, Aijaz (1982) “400-Year War – Moro Struggle in the Philippines.” California: Southeast Asia Chronicle, 82:1

Billman, Cuthbert (1960), “Islam in Sulu”, Philippine Studies 8 (1):51-57.

Buat, Musib M. (2008), “Are the Moros Filipinos?” Moro Herald. Nov. 25, 2008 Online: www. moroherald.com.

Che Man, W.K. (1989)  “The Bangsa Moro and the Philippine Nation” JEBAT (Kuala Lumpur) 17:83-96.

Guingona, Teopisto (1981) “Historical Survey of Policies Pursued by Spain and the U.S. Towards the Moros in the
Philippines”. Dansalan Quarterly (Marawi City, Philippines)  2(3)  165-208 (April).

Hurley, Vic (1936). Swish of the Kris: The Story of the Moros. Cerbero Books, 2010 edition.

Isidro, Antonio (1976), “Muslim Filipinos and Islam” Mindanao Journal (Marawi City, Philippines) 3(2)  45-58 (October-
December)

Kho, Madge, (1972) “The Bates Treaty”, Philippine Update. www. philippineupdate.com

Kiefa, Thomas M. (1984) :  “Sulu Tausug Polity Circa 1840”. Solidarity (Manila)  5(100): 75-79.

Madale, Abdulla T. (1976) “Educational Implications of Moro History”, Mindanao Journal (Marawi City, Philippines) 3(1)
89-97 (July-Sept.)

Majul, Cesar Adib (1999)  Muslims in the Philippines. Quezon City: University of the Philippines Press.

Majul, Cesar Adib (1966) “The Role of Islam in the History of the Filipino People”. Asian Studies. 4:303-315.

Mallari, Francisco (1986), “Muslim Raids in Bicol, 1580-1792” Philippine Studies (Quezon City) 34: 257-286, 3rd
Quarter.

Nguyen H. Chiem (1994) “Moro Piracy During the Spanish Period and its Impact”. Southeast Asian Studies Tonan Ajia
Kenkyu (Kyoto)  31(4:345-384) March.

Parreno, Earl. (2019)  Beyond Will and Power – A Biography of President Rodrigo Roa Duterte. Lapu Lapu City,
Philippines: Optima Typographics.

Reid, Anthony (1984) “Islamization and Colonial Rule in Moroland”, Solidarity (Manila) 5 (100): 64-74.

Rodil, B.R.(1988) A History of the Moro People and the Lumad Communities of Mindanao and Sulu in questions and
Answers.  Iligan: MSU-IIT.

Rodil, B.R. (1993) The Lumad and Moro of Mindanao. London, UK: Minority Rights Group.

Rodil, B.R. (2004 edition) The Minoritization of the Indigenous Communities of Mindanao and the Sulu Archipelago.
Davao City: Alternative Forum for Research in Mindanao, Inc. 174pp.

Saber, Mamitua (1979) “Maranao Resistance to Foreign Invasions” Philippine Sociological Review (Manila) 27(4): 273-
282 (October)
Saber, Mamitua (1986) Battle of Marawi 1895 and Other Historical Notes. Marawi: University Research Center, Marawi
State University.

Saleeby, Najib M. (1977)  “Laws of the Moros”, Mindanao Journal (Marawi City, Philippines) 3(3-4): 219-258 (Jan.-
June)

Saleeby, Najib M.(1963) History of Sulu. Manila: Filipiniana Book Guild.

Sarangani, Datumanong (1977) “Islamic Penetration in Mindanao and Sulu”. Mindanao Journal (Marawi City,
Philippines) 3(3-4): 29-53)  Jan.-June.

Scott, William Henry ( 1994 ) Barangay: 16th Century Philippine Culture and Society. Quezon City: Ateneo de Manila
University Press.

Scott, William Henry (1984) “Crusade or Commerce? Spanish-Moro Relations in the 16th Century” . Kinaadman
(Cagayan de Oro, Philippines) 6:111-116.

Scott, William Henry (1979)  “Class Structure in Unhispanized Philippines”  Philippine Studies. 27:137-159. (2nd
Quarter)

Scott, William Henry (1972) “The Creation of a Cultural Minority” sa The Igorot Struggle for Independence. Quezon City:
Malaya Books Inc.

Silva, Rod D. (2011)  Two Hills of the Same Land: Truth Behind the Mindanao Problem. Iligan City, Lanao del Norte:
Mindanao-Sulu Critical Studies and Research Group. Originally published 1979, updated Sept. 2011.

Simbulan, Roland, editor (1992) “The Bangsa Moro Peoples Struggle for Self-Determination: Towards An Understanding
of the Roots of the Moro People’s Struggle”. Philippine Development Forum 6(2)

Southeast Asia Resource Center (1983) Special Issue on Cultures of Resistance. Southeast Asia Chronicle, 92, Dec.
1983.

Tan, Samuel K. (2005) Surat Sug: Letters of the Sultanate of Sulu, V. I & 2 Manila: National Historical Institute of the
Philippines.

Tan, Samuel K. (1992) “ A Perspective on the Bangsa Moro Armed Struggle”. Diliman Review (Quezon City, Philippines)
40(4): 19-25.

Tan, Samuel K. (1987) A History of the Philippines. Quezon City: U.P. Department of History.

Tawagan, Manuel R. (1988) “Spanish Perceptions of the Moros”. Dansalan  Quarterly. Marawi 10 .

Tiamson Alfredo T. (1976)  “Notes on Moro Bibliography” Mindanao Journal (Marawi) 3(1): 65-88 July-September.

Tuazon, Bobby, editor (2008). The Moro Reader. Quezon City: Center for People Power in Governance.
Ugarte, Eduardo F. (1992).” Muslim and Madness in Southern Philippines” Journal of Philippine Studies (Honolulu,
Hawaii, U.S.A.) 19:9-11. Fall.

Roland Simbulan (https://pinoyweekly.org/author/roland-simbulan/)

Ang may-akda, na 38 taong nagturo sa Unibersidad ng Pilipinas (UP), ay awtor din ng
walong aklat ukol sa patakarang panlabas ng Pilipinas (Philippine foreign policy), at
(https://pinoyweekly.org/author/roland-
ukol sa kolonyalismo at imperyalismo sa Pilipinas at Asya-Pasipiko.
simbulan/)

Copyright 2014. Pinoy Weekly. Powered by WordPress (http://wordpress.org)