§4.

CHUOÃI TAYLOR VAØ CHUOÃI MACLAURIN

1.Ñònh nghóa
i) Cho haøm soá f (x) có đạo hàm mọi cấp (khaû vi voâ haïn laàn) trong laân caän ñieåm a .

f ( n ) (a)
Chuoãi  ( x − a ) n goïi laø chuoãi Taylor cuûa haøm f (x) trong laân caän a .
n!
n=0

f ( n ) (0) n
ii) Khi a = 0 thì chuoãi Taylor trôû thaønh chuoãi  x vaø goïi laø chuoãi Maclaurin
n!
n=0
cuûa haøm f (x) .
Ví dụ 1
a) Hàm số f ( x) = e x có đạo hàm mọi cấp trên tập số thực  và f ( n) ( x) = e x , f ( n) (a) = ea .

ea
Chuỗi Taylor của f ( x) = e là x
 n!
( x − a)n .
n=0
b) Khi a = 0 thì chuoãi Taylor của f ( x) = e x ở (a) trôû thaønh chuoãi trở thành chuỗi Maclaurin
 0  n
e x
là  ( x − 0) = 
n
.
n! n!
n=0 n=0
2. Ñònh l yù (ñieàu kieän chuoãi Taylor cuûa f(x) hoäi tuï veà f(x ))

Giaû söû trong laân caän (a − R, a + R ) cuûa ñieåm a haøm f (x) thoûa:
(i) f (x) có đạo hàm mọi cấp (khaû vi voâ haïn laàn).

(ii) f ( n ) ( x)  K n hoaëc f ( n ) (x)  M , n.

Khi ñoù khai triển Taylor của hàm f (x) hội tụ về f (x) , tức là

f ' (a ) f ' ' (a ) f ' ' ' (a) f ( n ) (a)

f (x) = f (a) + ( x − a) + ( x − a)2 + ( x − a)3 + ... + ( x − a) n + ...
1! 2! 3! n!

f ( n ) (a )
=  (x − a )n , x  (a − R, a + R) .
n!
n=0
Đặc biệt khi a = 0 thì ta được khai triển Maclaurin của hàm f (x) hội tụ về f (x) , tức là
f ' (0) f ' ' (0) 2 f ' ' ' (0) 3 f ( n ) (0) n
f (x) = f (0) + x+ x + x + ... + x + ...
1! 2! 3! n!
 
f ( n ) (0) n f ( k ) (0) k
=  x =  x , x  (− R, R ) .
n! k!
n=0 k =0

Chuỗi Taylor-Chuỗi Maclaurin…………….………………..………………….….…………………………………………… Trang 28

3.Khai trieån Maclaurin cuûa caùc haøm sô caáp cô baûn
 xn
x 2 x3 x 4 xn
 ex = 1 + x + + +
2! 3! 4!
+ ... +
n!
+ ... =  n! , x R.
n=0

x2 x4 x6 x2n x2n
 cos x = 1 − + − + .... + (−1) n + .... =  (−1) n , x R.
2! 4! 6! (2n)! (2n)!
n=0

x3 x5 x7 x 2 n +1 x 2 n +1
 sin x = x − + − + ..... + (−1) n + ... =  (−1) n , x R.
3! 5! 7! (2n + 1)! (2n + 1)!
n=0
x  ( − 1) 2  ( − 1)....( − n + 1) n
 (1 + x) = 1 + + x + .... + x + ...
1! 2! n!

 ( − 1)...( − n + 1) n
=  x , x (-1,1)
n!
n=0


 = 1 + x + x2 + ..... + xn + ......=  x n , x (-1, 1)
− x
n=

1
 = 1 - x + x - x + ..... + (-1) x + .... =  (−) n x n , x (-1, 1)
2 3 n n
1+ x
n=
2 3 4 n  n
x x x ( n +1) x n +1 x
 ln(1 + x) = x − + − + .... + (−1) + .... =  (−1) , -1  x  1
2 3 4 n n
n =1
3 5 7 2 n +1  2 n +1
x x x n x n x
−1
 arctan x = tan x = x − + − + ... + (−1) + ... =  (−1) , −1  x  1
3 5 7 2n + 1 n =0 2n + 1
x 3 1.3 x 5 1.3.5 x 7 1.3.5...(2n − 3) x 2 n −1
 arcsin x = sin −1 x = x + + + + ... + + ...
2.3 2.4.5 2.4.6.7 2.4.6...(2n − 2)(2n − 1)

1.3.5...(2n − 3) x 2 n−1
= , −1  x  1
n =1 2.4.6...( 2 n − 2)(2 n − 1)

* Ý nghĩa trong việc tính gần đúng

Khi thay các tổng vô hạn bởi tổng hữu hạn, tức là chặt cụt bằng cách chọn n phù hợp
dựa vào sai số cho trước, ta được các xấp xỉ gần đúng (các máy tính thường dùng cách
này):
x 2 x3 x 4 xn
1) e  1 + x +
x
+ + + ... +
2! 3! 4! n!
2 4 6
x x x x 2n
2) cos x  1 − + − + ... + (−1) n
2! 4! 6! (2n)!
x3 x5 x7 x 2 n +1
3) sin x  x − + − + .... + (−1) n

3! 5! 7! (2n + 1)!
x  ( − 1) 2  ( − 1)...( − n + 1) n
4) (1 + x)  1 + + x + .... + x
1! 2! n!

Chuỗi Taylor-Chuỗi Maclaurin…………….………………..………………….….…………………………………………… Trang 29

 x 2 x3 x 4 ( n +1) x
n
5) ln(1 + x)  x − + − + .... + (−1)
2 3 4 n
x 3
x 5
x 7
x 2 n +1
6) arctan x = tan −1 x  x − + − + ... + (−1)n
3 5 7 2n + 1
x 3 5
1.3 x 1.3.5 x 7
1.3.5...(2n − 3) x 2 n −1
7) arcsin x = sin −1 x  x + + + + ... +
2.3 2.4.5 2.4.6.7 2.4.6...(2n − 2)(2n − 1)
4. Cách khai triển hàm số thành chuỗi lũy thừa

*Cách 1: Áp dụng trực tiếp công thức Taylor hay Maclaurin.

*Cách 2: Áp dụng khai triển Maclaurin các hàm số cơ bản.

*Cách 3: Đổi biến → Áp dụng khai triển Maclaurin các hàm số cơ bản.

*Cách 4: Áp dụng tính chất đạo hàm, tích phân chuỗi lũy thừa.

Khi cần khai triển một hàm số thành chuỗi lũy thừa, chúng ta thường sử dụng một cách
hoặc sử dụng phối hợp các cách nêu trên.

Ví dụ 2

a) Khai triển hàm số f ( x) = ln( 2 + x) thành chuỗi lũy thừa của ( x − 3) .


1
b) Áp dụng kết quả ở (a) tính tổng S =  n
.
n =1 n.5

Giải

f ( n ) (3)
a) Cách 1 Áp dụng công thức Taylor f ( x) = ln( 2 + x) =  ( x − 3) n
n=0 n!
f ( x) = ln( 2 + x) → f (3) = ln(2 + 3) = ln 5
1 1 1
f ' ( x) = = ( x + 2) −1 → f ' (3) = =
x+2 3+ 2 5
−1 −1
f ' ' ( x) = −1( x + 2) − 2 = → f ' ' (3) = 2
( x + 2) 2 5
2! 2!
f ' ' ' ( x) = 2!( x + 2) − 3 = → f ' ' ' (3) = 3
( x + 2)3 5
− 3! − 3!
f ( 4) ( x) = −3!( x + 2) − 4 = → f ( 4) (3) = 4
( x + 2) 4 5
4! 4!
f ( 5) ( x) = 4!( x + 2) − 5 = → f (5) (3) = 5
( x + 2)5 5

 
( n +1)
(−1) (n − 1)! (−1)( n +1) (n − 1)!
f ( n ) ( x) = (−1) n +1 (n − 1)!( x + 2) − n = → f (n)
(3) =
( x + 2) n 5n
 
Suy ra

Chuỗi Taylor-Chuỗi Maclaurin…………….………………..………………….….…………………………………………… Trang 30

 
f ( n ) (3) 
(−1) n+1 (n − 1)!
f ( x) = ln( 2 + x) = f (3) +  ( x − 3) = ln 5 + 
n
n
( x − 3) n
n =1 n! n =1 5 n!

(−1) n +1
= ln 5 +  n
( x − 3) n
n =1 5 n
Cách khác (cách 3)
t
Đặt t = x − 3  x = t + 3  2 + x = t + 5 = 5(1 + ) . Thay vào hàm số và áp dụng khai triển
5

xn
cơ bản ln(1 + x) =  (−1) ( n +1) ta được
n =1 n

t t 
(−1) n +1 t n t
f ( x) = ln( 2 + x) = ln[5(1 + )] = ln 5 + ln(1 + ) = ln 5 +  n
với − 1   1
5 5 n =1 n.5 5
Suy ra

(−1) n +1 ( x − 3) n
f ( x) = ln( 2 + x) = ln 5 +  với − 2  x  8
n =1 n.5n

(−1) n +1 ( x − 3) n
b)Từ ln(2 + x) = ln 5 +  cho x = 2 ta được
n =1 n.5n

(−1) n +1 (2 − 3) n
 
(−1) n (−1) n 
1
ln(2 + 2) = ln 5 +  n
 ln 4 = ln 5 −  n
 ln 4 = ln 5 −  n
n =1 n.5 n =1 n.5 n =1 n.5

1 5
  n = ln 5 − ln 4 = ln
n =1 n.5 4

1 5
Vậy S =  n
= ln .
n =1 n.5 4
Ví dụ 3
x2
−
a) Khai triển hàm số f ( x) = e 2
thành chuỗi Maclaurin.
1 x2
− 1
b) Tính gần đúng tích phân I =  e 2
dx với sai số không vượt quá  = .
0
106

Giải

xn  x2 
a)Áp dụng khai triển cơ bản e x =  và thay x bởi  −  ta được
n = 0 n!  2
x2 
(− x ) n 
(−1) n x 2 n
2
−
f ( x) = e 2
= 2 = , x  R
n =0 n! n =0 n!2n
b) Tích phân hai vế rồi áp dụng tính chất tích phân từng số hạng chuỗi lũy thừa
1
−
x2 1
  (−1) n x 2 n   1
(−1) n x 2 n 
(−1) n x 2 n +1 1  ( −1) n
I = e 2
dx =    dx =   n!2n dx =  = 
0 0  n =0
n!2 n  n =0 0 n = 0 n!2
n
2n + 1 0 n=0 n!2 n ( 2n + 1)

Chuỗi Taylor-Chuỗi Maclaurin…………….………………..………………….….…………………………………………… Trang 31

Áp dụng việc xấp xỉ tổng bởi tổng riêng của chuỗi đan dấu và đánh giá sai số ta được
x2
(−1) k
1 n
−
I = e 2
dx   = Sn
k = 0 k!2 ( 2k + 1)
k
0

Sai số
1 1
I − Sn  an +1 = n +1
  (n + 1)!2n +1 (2n + 3)  106  n  6
(n + 1)!2 (2n + 3) 10 6

Suy ra
x2
( −1) k
1 6
− 1 1 1 1 1 1
I = e 2
dx   =1 − + − + − +
k = 0 k!2 ( 2 k + 1)
k
0
1 2 3 4 5
1!.2 .3 2!.2 .5 3!.2 .7 4!.2 .9 5!.2 .11 6!.26.13

Ví dụ 4 Khai trieån haøm soá f ( x) = x 2 e − x thaønh chuoãi luõy thöøa cuûa x vaø tính ñaïo haøm
f ( 2020) (0) .
Giải
 (−1) n x n
Ta coù : e − x =  n! , x
n=0
 (−1) n x n  (−1) n x n + 2
Suy ra : f ( x) = x 2 e − x = x 2  n! =  n!
, x
n=0 n=0

f ( n ) ( 0) n
Theo công thức Maclaurin f ( x) = x 2 e − x =  x
n=0 n!

Xét số hạng ứng với x 2020 , cho n + 2 = 2020  n = 2018

f ( 2020) (0) 2020 (−1) 2018 2020
Ta coù x = x
2020! 2018!
2020!
Suy ra f ( 2020) (0) = = 2019  2020
2018!
Ví dụ 5 Khai trieån haøm soá f ( x) = xe x thaønh chuoãi luõy thöøa cuûa x vaøo keát quaû ñoù tính
2

ñaïo haøm f ( 2n) (0) và f ( 2n +1) (0) vôùi n laø soá nguyeân döông.
Giải
+ +
xn x 2n
Ta coù e x =  neân e x = 
2

n =0 n! n = 0 n!

+
x 2 n +1
Suy ra f ( x) = xe x =  (1)
2

n =0 n!
+
f ( n ) ( 0) n
Maët khaùc f (x) =  x (2).
n =0 n!

Tính f ( 2n) (0) : Xét số hạng ứng với x 2 n ở (1) vaø (2) suy ra f ( 2n) (0) = 0 .
Tính f ( 2n+1) (0) : Xét số hạng ứng với x 2 n +1 ở (1) vaø (2) suy ra
Chuỗi Taylor-Chuỗi Maclaurin…………….………………..………………….….…………………………………………… Trang 32
 x 2 n +1 f ( 2 n +1) (0) 2 n +1 (2n + 1)!
= x  f ( 2 n +1) (0) =
n! (2n + 1)! n!

Ví duï 6 Khai triển hàm số thành chuỗi lũy thừa của x (chuỗi Maclaurin).
x −1
x
a) f ( x) =  cos(t 2 )dt b) f ( x) = ln , x 1
0 x +1
x
1
c) f ( x) = arctan x = tan −1 x , x  1 d) f ( x) =  e − t dt e) f ( x) = , x 1
2

0
(1 − x)3

Giải
a) Áp dụng khai triển cơ bản số  và tính chất tích phân từng số hạng chuỗi lũy thừa
 x
  (−1)n t 4 n  (−1)n t 4 n   (−1)n x 4 n +1
x x
f ( x) =  cos(t 2 )dt =    dt =    dt  =  , x  R
0 0  n = 0 ( 2 n )!  n = 0 0 ( 2 n )!  n = 0 ( 2 n )!( 4 n + 1)

b) Áp dụng khai triển cơ bản số  và tính chất tích phân từng số hạng chuỗi lũy thừa
 x 
x −1   2n  
x 2 n +1
x x x
1 1
f ( x) = ln 0 t 2 − 1 0 1 − t 2 = − 0  
     t dt  = −2 2n + 1
 
2n
= 2 dt =-2 dt 2 t dt =-2
x +1 n=0  n=0  0  n=0

x −1
Cách khác f ( x) = ln = ln x − 1 − ln x + 1 = ln(1 − x) − ln(1 + x) (do x  1 )
x +1

(−1) n +1 (− x) n  (−1) n +1 x n 
x n  (−1) n +1 x n 
1 + (−1) n +1 n
= 
n =1 n
− 
n =1 n
= 
−
n =1 n
− 
n =1 n
= − 
n =1 n
x

 2 x3 2 x5 2 x7 2 x 2 n +1  
x 2 n +1
= − 2 x + + + + ... + + ... = − 2
 3 5 7 2n + 1  n = 0 2n + 1

c) Áp dụng khai triển cơ bản số  và tính chất tích phân từng số hạng chuỗi lũy thừa
    (−1) n x 2 n +1
  n 2n 
x x x
1
f ( x) = arctan x = tan −1 x =  = 0  
 −  =   − 0  = 
n 2n
dt ( 1) t dt  ( 1) t dt
0
1+ t2 n =0  n =0  n =0 2n + 1

d) Áp dụng khai triển cơ bản số  và tính chất tích phân từng số hạng chuỗi lũy thừa
 x
  (−1) n t 2 n  (−1) n t 2 n   (−1) n x 2 n +1
x x
f ( x) =  e − t dt =    dt =    dt  = 
2

0 0  n = 0 n!  n = 0 0 n !  n = 0 n!(2n + 1)
e) Áp dụng khai triển cơ bản số  và tính chất đạo hàm từng số hạng chuỗi lũy thừa

1 
 1 ' 1 
 1 ' 2
 x =
n
  nx = 
n −1
 =   n(n − 1) x n − 2 =   =
2 
1− x 1− x  (1 − x)  ( x − 1)  (1 − x)3
2
n =0 n =1 n=2

1 1 
Vậy f ( x) =
(1 − x) 3
= 
2 n=2
n(n − 1) x n − 2

Chuỗi Taylor-Chuỗi Maclaurin…………….………………..………………….….…………………………………………… Trang 33

 BAØI TAÄP

Baøi 1 Khai trieån Taylor caùc haøm soá:


(−) n +
1) Haøm f(x) = lnx thaønh chuoãi luyõ thöøa cuûa (x - 2) vaø tìm toång cuûa  n. n
.
n =
2) Haøm f(x) = lnx thaønh chuoãi luyõ thöøa cuûa (x - 1).
  − x
3) Haøm f(x) = lnx thaønh chuoãi luyõ thöøa cuûa  .
  + x

4) Haøm f(x) = thaønh chuoãi luyõ thöøa cuûa (x+4).
x + x + 



5) Haøm f(x) = thaønh chuoãi luyõ thöøa cuûa (x -3).
x +
6) Haøm f(x) = (x+2)ex thaønh chuoãi luyõ thöøa cuûa (x + 2).
1
7) Haøm f(x) = thaønh chuoãi luyõ thöøa cuûa (x+3).
x + 4x + 7
2

Baøi 2 Khai trieån Maclaurin caùc haøm soá:

1) Haøm f(x) = e2x 10)Haøm f(x) = arcsinx

2) Haøm f(x) = cos2x 11)Haøm f(x) =

3) Haøm f(x) = coshx  − x

1 + 2x
12)Haøm f(x) = ax ( a > 0)
4) Haøm f(x) = ln 3 x
1− x sin t
13) Haøm f(x) =  t
dt
5) Haøm f(x) = x2ln(4+2x3) 

6) Haøm f(x) = x2ex

x
14)Haøm f(x) =  sin(t 2 )dt
x +1
7) Haøm f(x) =
0

(1 − x)(1 + x 2 ) 15)Haøm f(x) = (x-tanx)cosx

8) Haøm f(x) = 1 + x 2 16)Haøm f(x) = ln(10+x)
x 17)Haøm f(x) = e −x
2
9) Haøm f(x) =
1 + x − 2x 2

x +1
Baøi 3 Khai trieån Maclaurin haøm soá f(x) = vaø söû duïng khai trieån ñoù ñeå tính
(1 − x )3
 n2
toång S =  n −1
n =12
Baøi 4
a) Khai trieån thaønh chuoãi Maclaurin haøm soá y = ln(1+4x2). Tính caùc ñaïo haøm
f(16)(0), f(2025)(0) .
Chuỗi Taylor-Chuỗi Maclaurin…………….………………..………………….….…………………………………………… Trang 34
 b) Khai trieån haøm f(x) = ln(x-1) thaønh chuoãi luõy thöøa cuûa (x-7) vaø dựa vào ñoù
 1
tính toång cuûa chuoãi : S =  n.6 n
n =1
x
et
+
ex
 t dt
c) Chöùng minh tích phaân suy roäng  dx phaân kyø ra +  . Tính lim 1
.
1
x x → + ex
x2
−
Baøi 5 Cho haøm soá f(x) = e 2

a) Khai trieån haøm soá f(x) thaønh chuoãi Maclaurin. b) Tính ñaïo haøm f(2020)(0).
1 x2
− 1
c)Tính gaàn ñuùng tích phaân I =  e 2
dx vôùi sai soá khoâng vöôït quaù  = .
0 10 5
Baøi 6 Cho haøm soá f(x) = e − x .
2

a) Khai trieån haøm soá f(x) thaønh chuoãi Maclaurin. b)Tính ñaïo haøm f(2020)(0).
1
2
1
c)Tính gaàn ñuùng tích phaân K = e dx vôùi sai soá khoâng vöôït quaù  = .
− x2

0 10 5
Baøi 7 Cho haøm soá f(x) = x 2 e − x .
2

a) Khai trieån haøm soá f(x) thaønh chuoãi Maclaurin. b) Tính ñaïo haøm f(2025)(0).
1
1
c)Tính gaàn ñuùng tích phaân K = x e − x dx vôùi sai soá khoâng vöôït quaù  = .
2
2

0 10 5

x3
Baøi 8 Khai trieån haøm soá f ( x) = thaønh chuoãi luõy thöøa cuûa x (chuoãi Maclaurin) vaø
1+ 2x 2
tính ñaïo haøm f(2025)(0).

Chuỗi Taylor-Chuỗi Maclaurin…………….………………..………………….….…………………………………………… Trang 35